a'raz / a'râz

• Varlıkta kalabilmesi için başka bir şeye muhtâc olan hâssalar (özellikler), sıfatlar. Araz'ın çokluk şeklidir.

a'yar

• (Tekili: Ayr) Eşekler.

ab-dest

• Namaz ve sair dini ibadetler için usulüne uygun olarak, el, ağız, burun, yüz, dirseklere kadar kolları ve topuk kemiği üzerine kadar ayakları üçer defa yıkamak ve kulaklara, başa ve enseye meshetmektir. (Farsça)
• Azarlama, paylama. (Farsça)

abadile / abâdile

• Abdullahlar. Peygamber efendimizin Eshâb-ı kirâmı (arkadaşları) arasında fıkıh ve hadîs-i şerîf ilimlerinde şöhret bulmuş Abdullah adını taşıyan sahâbîler. Abâdile, Abdullah kelimesinin çokluk şeklidir. Peygamber efendimizin Eshâb-ı kirâmı arasında Abdullah isimli üç yüz kadar sahâbi bulunmaktaydı.

abdest

• Namaz ve diğer bâzı ibâdetlerin yerine getirilebilmesi için yapılması lâzım gelen yüzü, dirseklerle berâber kolları yıkamak, başın dörtte birini mesh etmek ve topuklarla berâber ayakları yıkamaktan ibâret temizlik. Namazın dışındaki farzlardan biri.

abese irca

• Mantık ve matematikte bir isbat şeklidir. Bir hükmün doğruluğunu isbat için, bu hükmü inkâr eden diğer hükmün yanlışlığı isbatlanır. Meselâ: Allah'ın varlığının inkâr edilmesinin imkânsızlığını veya abesiyetini göstermek, Allah'ın varlığını isbat yollarından biridir. Bu, "Abese irca" yolu ile isbat

abid / âbid

• İbâdet eden. Farzları ve vâcibleri yerine getirdikten sonra çeşitli nâfile ve yapılması sevab olan işlere de devam eden. Çokluk şekli, ubbâd'dır.

adalet-i mahza-yı kur'aniye / adalet-i mahzâ-yı kur'âniye

• Kur'ân'da emredilen ve bütün yönleriyle hak ve hukuku esas alan adalet; 'Hak haktır, küçüğüne büyüğüne bakılmaz' şeklinde ifade edilen, ferdin ve masumun hakkını hiçbir gerekçeyle çiğnenmesine izin vermeyen adalet.

ade / âde

• Âdet kelimesinin arabca terkiblerdeki kısalmış şekli. Meselâ: Harikulâde, alelâde, fevkalâde.

adem-i salabet / adem-i salâbet

• Dinin emirlerini korumada ve uygulamadaki ciddiyetsizlik, gevşeklik.

adeten

• Görenek şekliyle, âdet olarak.

afak / âfâk

• İnsanın dışı ve dışındaki şeyler. Ufk'un çokluk şeklidir.

agleb

• Daha galib. Çok kerre, ekseriya. Çoğu. ("Ağleben - Ağlebâ" şeklinde de kullanılır.)

ahbar / ahbâr

• Haberler. Haberin çokluk şekli.
• Bir kavim, kabîle, şahıs, ülke, bölge, şehir veya bir hâdise hakkında nakledilen bilgiler.
• Allahü teâlânın, Kur'ân-ı kerîmde, geçmişte olanlara, gelecekte ve âhirette olacaklara dâir bildirdiği şeyler.

ahkam / ahkâm

• Hükümler. Allahü teâlânın emirleri ve yasakları. Hükm'ün çokluk şeklidir.

ahlak / ahlâk

• İnsanda yerleşmiş huylar. Hulkun çokluk şeklidir.

ahsen-i takvim sureti / ahsen-i takvim sûreti

• Yaratılışın tam kıvamı ve en güzel şekli.

ahval / ahvâl

• Hâller. Tasavvuf yolunda bulunan kimselerin, kalblerinde meydana gelen değişmeler. Hâl'in çokluk şeklidir.

ahyed

• Hz. Peygamberin (A.S.M.) Tevrattaki bir ismidir. (Bazı metinlerde Uheyd, Uhidu, Uheydu, Uhyidu şeklinde yazılıdır.)

ajanda

• Akılda tutulması icab eden şeyleri not etmeye yarayan, takvim şeklinde tanzim edilmiş defter.

akis

• (Aks) Bir şeyin zıddı, simetriği, tersi.
• Hareketli bir cismin hareketinin tersine dönmesi.
• Bir şeyin evvelinin âhirine, âhirinin evveline dönmesi.
• Çarpışma, çarpıp geri dönme.
• Mantıkta: Bir düşünme ve akıl yürütme şekli; bir iddianın konusunu yüklem, yüklemini

akrebe

• Dişi akrep.
• Çevik ve zeki cariye.
• Ayakkabı bağcığı.
• Kazan, tencere gibi eşyaları ateş üzerine asmağa yarayan "S" şeklindeki kanca.

aktab / aktâb

• Kutublar. Tasavvufta yüksek derecelere ulaşmış mübârek, kıymetli zâtlar Kutb'un çokluk şeklidir.

ala

• Yükseklik. Büyüklük. şeref. şan.

alaye

• Yüksek yer, yükseklik.

aleyh

• (Aleyhi - Aleyhâ) (Alâ edatının zamirle birleştiği zamanki şekli.) Aleyhinde, onun hakkında, onun üzerine.

algı

• (İdrak) İnsanın kendi varlığından veya çevresinden aldığı uyarımların, zihinde yorumlanması, mânalandırılması. Doğru idrak gibi yanlış idrak da olabilir. Yanlış idrak göz yanılması yâhut olmıyan bir şeyi görmek şeklinde olabilir. Dünyayı, idrak sayesinde tanıyoruz. Bir idrakte hem afâki (objektif, n

alya

• Yüksek yer, yükseklik.
• Gökyüzü.

an'aneli sened

• Hadîs aktarımında Peygamber Efendimize (a.s.m.) varıncaya kadar "filandan, o da filandan" şeklinde oluşan isim listesi.

antropomorfizm

• Sosy. İnsan şeklinde putlara inanma ve tapma esasına dayanan batıl bir din. Allah'ı insan vasıflarıyla tasavvur eden dinî inançlar da antropomorfizm'in başka kılıkta görünüşleridir. Meselâ aslı bozulmuş Musevilik ve Hıristiyanlıkta Allahın insan şeklinde düşünülmesi antropomorfizm denilen putperestl

aristokrasi

• yun. Âlimlerin ve cemiyette en iyilerin iktidarına dayanan hükümet şekli. Tarihte soylu, imtiyazlı, toprak sahibi, zenginlerin hâkimiyetine dayanan hükümet şekli. Bu şekli ile oligarşi veya plütokrasi adıyla da anılmaktadır. İmtiyazlı azınlığın, çoğunluğu idare etmesidir.

arnavut

• (Rumca ve Arnavutçadan) Balkan yarımadasının batı tarafında oturan bir kavimdir. Osmanlı devrinde, Kosova, İşkodra, Manastır, Yanya vilâyetleridir. Şimdi müstakil bir devlet olup, Türkçede Arnavutluk şeklinde söylenir.

arras

• Gürleyen, şimşek çakan.
• şimşekli.

ars

• Şimşekli ve yıldırımlı bulut.

atmosfer

• Dünyanın çevresini kuşatan 100 km. kalınlığında, çeşitli gazlardan meydana gelen gaz tabakası. Başka gök cisimlerini kuşatan gaz tabakalarına da atmosfer denir.
• Bir yerdeki mânevi hava.
• Basınç birimi. 0 derecede 76 cm. yükseklikteki bir civa sütununun 1 cm. karelik alan üzeri

ayan / âyan

• Parlamentonun aldığı kararları düzeltmek için üyelerinin bir kısmı devlete mensup, bir kısmı da halktan seçilmiş olan meclis ve bu meclis üyelerinin her biri ("âyan meclisi", "âyandan falan zat" şeklinde kullanılır).

ayine-i mevcudat / âyine-i mevcudat

• Bir ayna şeklinde olan varlıklar.

ayn-ı mün'akis

• Aynaya vurup oradan ziyası, resmi, şekli gelen veya görünen şeyin kendisi.

bahşiş-i şairane / bahşiş-i şairâne

• Şair tarafından şiir şeklinde sunulan bahşiş ve hediye.

bakteri

• Basit, çekirdeksiz, bölünerek çoğalan tek hücreli canlılara verilen addır. Çeşitli şekilleri vardır: Kürevî (coccus), çubuk şeklinde (basil), virgül şeklinde (vibriyon), burmalı (spiril).Bakteriler ya tek tek, ya da birkaçı bir arada bulunmalarına göre de ayrı adları vardır. Havanın oksijeni ile yaş (Fransızca)

balapervaz / bâlâpervaz / بالاپرواز

• Yükseklerden uçan. (Farsça)

balon

• Isıtılmış hava veya havadan daha hafif bir gazla doldurulan ve bununla havada uçabilen balon şeklindeki araç.

barik

• Şimşek. Işık. Şimşekli bulut. Yıldırım parıltısı.

barograf

• yun. Hava basıncını ölçen bir alet. (Bu alet vasıtasıyla bir yerin yüksekliği de ölçülür.)

başid dağı / bâşid dağı

• Van civarında bulunan ve yüksekliği 3750 m. olan bir dağdır, kayıtlarda "Başet Dağı" olarak anılır.

başit

• Van civarında bulunan ve yüksekliği 3750 m. olan bir dağdır, günümüzde "Başet Dağı" olarak anılır.

basite

• Yükseklik ölçen yayvan güneş saati.
• Döşeme minder.
• Düz yer.

batt

• Kaz.
• Kaz şeklinde yapılmış olan sürahi, su kabı.

bayrak

• Devletin belirli alâmetlerini hâvi ve belirli renklerde kare veya dikdörtgen şeklinde yapılmış olan bez. Sancak, alem.

behur

• Tütsü. (Dilimizde buhur şeklinde kullanılır)

behv

• (Behve) Misafir odası.
• Yer altında hayvan ağılı. (Bu iki mananın cem'i Ebhâ-Bühüvv şeklindedir)
• Geniş meydan, yer.
• Göğüsün içi, boğazdan mideye kadar olan aralık.
• Rahim ile mahrecinin arası.

bekre

• Kuyu ve benzerlerinde kullanılan makara, çıkrık, çark.
• Mafsallarda bulunan makara şeklindeki kemik.

berekat / berekât

• Bereketler, hayırlar, iyilikler, bolluklar. Bereket'in çokluk şekli.

berem

• Asma ve kabak çardağı. (Farsça)
• Üzüm çubuklarının altına konulan çatal şeklindeki ağaç. Herek. (Farsça)

bervech

• Şeklinde, biçiminde.

bevaşe

• Çiftçilerin harman savurmakda kullandıkları çatal şeklindeki tahta kürek, yaba.

bezm-i ezel-i elestü

• Cenâb-ı Hak ezelde ruhları yarattığında, "Ben Rabbiniz değil miyim?" şeklindeki soruya bütün ruhların, "Evet Sen Rabbimizsin" diye söz vermeleri ânı; "Elest meclisi" veya "Bezm-i elest" şeklinde de ifade edilir.

bi'at / bî'at

• Sözleşme, söz verme, teslimiyet.
• Devlet başkanı durumunda olan kimseye, senin başkanlığını, idâreciliğini kabûl ettim, iyi ve faydalı her sözüne itâat edeceğim, şeklinde söz vermek, bağlılığını bildirmek.

bişkel

• Elem, keder, gam, tasa, kasavet. (Farsça)
• Orak şeklinde ağaç anahtar. (Farsça)
• Kıvırcık saç. (Farsça)

bobin

• Tel veya iplik sarılmaya mahsus silindir şeklinde makara. (Fransızca)

büdela / büdelâ

• Bedeller. Ricâlü'l-Gayb denilen Allahü teâlânın insanlardan gizlediği evliyâ zâtlar. Bedîl'in çokluk şeklidir. Ebdâl de denir.

buğat / buğât

• Bâğîler, âsîler. Haksız olarak devlete isyan eden, karşı gelenler. Bâğî'nin çokluk şeklidir.

buhar

• Suyun buğu haline gelmiş şekli.
• Seyyal, lâtif cisim.

bülendi / bülendî

• Yükseklik, yücelik. (Farsça)

bülendpervaz / bülendpervâz / بلندپرواز

• Yükseklerden uçan. (Farsça)
• Şerefli. (Farsça)

burc

• Kale, yüksek bina.
• Herhangi bir şekli gösteren ve özel ad alan sâbit yıldızlar topluluğu, galaksi.
• Güneşin girip çıktığı on-iki burçtan her biri: Yengeç, kova, akrep.

bürokrat

• Memur sınıfından olan. (Fransızca)
• Devlet işlerinde muamelelerde şekle aşırı ehemmiyet veren. (Fransızca)

büruc

• (Tekili: Burc) Burç, aslında âşikar şey mânasına gelir. Her bakanın gözüne çarpacak şeklide zâhir olan yüksek köşk mânasına da kullanılmıştır.
• Bunlara teşbihen veya zuhur mânâsıyla semâdaki bir kısım yıldızlara veya bazı yıldızların toplanmasından meydana gelen şekillere ve farazi su

büruk

• Bir şeyin şakıması, parlaması.
• (Tekili: Berk) Berkler, şimşekler.

busat

• (Tekili: Bisat) Bisatlar, döşekler, kilimler, minderler, keçe yaygıları.

caka

• (Argo) Gösteriş, çalım. Caka, mal mülk, giyim, kuşam, yahut hareket davranış yoluyla olabilir. İslâm'da gösterişin her şekli haram ve günahtır. Bugün bazı kimseler ve aileler gösteriş belâsı yüzünden maddî sıkıntılara düşmekte, israfa sürüklenmektedir. İşledikleri günahın cezasını bu dünyada da çeki

çarmıh

• (Çar: Dört; Mıh: Çivi) Salib. Suçluyu haça germek için kurulmuş, haç şeklinde darağacı. (Farsça)
• Geminin direkleri başından aşağıya inen kalın ipler. (Farsça)

• (Dörtçivi) Suçluyu cezalandırmak için kurulmuş haç şeklinde darağacı.

• Suçluyu bağlamak için kurulmuş haç şeklinde ağaç.

çarmih / çârmîh

• Dört çivi. Birbiri üzerine dikey olarak konulmuş iki tahtadan meydana gelen, suçluları îdâm etmek için kullanılan haç şeklindeki darağacı. Bu cezâya çarptırılan kişi iki yana açılmış kollarından ve bağlanmış ayaklarından çivilenerek öldürülürdü.

çartak / çârtâk / چارطاق

• Çardak. (Farsça)
• Kare şeklinde çadır. (Farsça)

casus

• (Çoğulu: Cevâsis) Hafiye. Gizli sırları haber veren. Kendi asıl şahsiyetini gizleyip, kendini iyi şahsiyet şeklinde göstererek ve gizli yollarla bir devletin askeri, siyasi ve mâli durumlarına dair haberleri başka bir devlet menfaatına olarak toplayıp bildiren kimse.

cebri nefy

• "İnsan iradesizdir. Yaptığı işlerde mecburdur. Kendi seçme gücü yoktur" şeklindeki iddiayı reddetme; iradesizliği reddetme.

ceharet

• Sesin yüksek olması. Ses yüksekliği.

çelenk

• Eskiden kadınların süs için başlarına taktıkları mücevher veya madenlerden yapılmış sorguç. Halka şeklinde çiçek veya yapraklı dal demeti. (Cenazelere çelenk göndermek İslâm âdeti değildir, israftır.) (Farsça)

cem-i müennes

• Gr: Müfredinin şeklini bozmadan sonundaki müennes alâmeti olan (e "t") kaldırılıp yerine (ât) getirilir. Müslime(t) : Müslimât gibi.

cem-i mükesser

• Gr: Cemi yapılacağı zaman müfredinin şekli bozularak yapılan cemi. Kaide dışı yapılan, kaideye uymadan yapılan cemi. Kitab; kütüb, gibi.

cem-i müzekker

• Gr: Müfredinin şeklini bozmadan sonuna (în, ûn) getirilerek yapılan cemi: Müslimîn, müslimûn gibi.

cem-i sahih

• Gr: Bu cemi yapıldığı zaman müfredinin şekli bozulmaz. İki türlüdür. Cem-i müzekker, Cem-i müennes.
• Mat: Toplama.

cihat-ı selase / cihât-ı selase

• Üç uzunluk: En, boy, yükseklik.

cihet-i nazım ve intizam

• Tertip ve düzen şekli.

cilbend

• Büyük cüzdan. Evrak koymaya mahsus birçok gözlere ayrılmış cüzdan şeklinde çanta ki, koltuk altına alınır.

çille

• Farsça (40) rakamını gösteren (Çihille) kelimesinin telaffuzunda aldığı şekildir. Daha çok (Çile) şeklinde söylenir.

cin

• Ateşin alev kısmından yaratılan, her şekle girebilen; evlenme, yeme-içme, çoğalmaları bulunan ve gözle görülmeyen varlıklar. Fârisî dilinde cine peri denir.

cism

• Boşlukta yer kaplayan şekil almış veya başka bir şekle giren madde.
• Beden, vücûd.

cism-i sanevberi / cism-i sanevberî

• Çam kozalağı şeklinde olan cisim; kalb.

cism-i vücud

• Vücut cismi, şekli.

cumhuriyet

• Devlet reisi, millet veya Millet Meclisleri tarafından seçilen hükümet şekli. Demokraside temsili hükûmet şekli. Halkın hür olarak seçtiği temsilciler (Millet vekilleri ve senatörler) aracılığı ile egemenliğini, (hâkimiyetini) kullanmasına dayanan hükûmet şekli. Cumhuriyetin birbirinden farklı üç ta

daim

• Devam eden. (Daimî, daima, daimen şeklinde de söylenir.)

daire-i hindiyye / dâire-i hindiyye

• Namaz vakitlerinin tesbitinde kullanılan ve güneş gören düz bir yere çizilen dâire veya bu şekle uygun olarak yapılan âlet.

dairevari / dâirevâri

• Daire şeklinde.

dairevi / dairevî / dâirevî

• Daire şeklinde.

• Daire şeklinde. Daire gibi.

• Daire şeklinde.

daraka

• (Çoğulu: Derk- Edrâk-Dırâk) Deriden yapılmış olan kalkan.
• Gırtlağın hançereyi meydana getiren kıkırdaklarından kalkan şeklinde olanı.

de'b-i edeb

• Edebî usul, kaide. Edeb kaidesi. Edebiyat âdeti, şekli, tarzı.

delail-i mücesseme-i musattaha / delâil-i mücesseme-i musattaha

• Bir satıh hâline getirilmiş cismânî deliller (düz bir kâğıt üzerine şekli çizilmiş deliller).

demokrasi

• Yöneticilerin halk tarafından seçildiği idare şekli.

• yun. (Demos: Halk; Kratia: İdare, iktidar) Halk iktidarına dayanan hükümet şekli. Devlet iktidarını elinde bulunduranların, halkın çoğunluğunun iradesiyle seçildiği hükümet şeklidir. Tatbikatı üç şekildir:1- Vasıtasız hükümet şekli: Halk, devlet iktidar ve hâkimiyetini vasıtasız olarak kullanır. Kan

derecat

• (Tekili: Derece) Dereceler, basamaklar, kademeler, yükseklikler, mertebeler.

derece-i ulviyet

• Yücelik, yükseklik derecesi.

desen

• Eşyanın, rengini göstermeden, yalnız şeklinin bir satıh üzerine çizilmişi. (Fransızca)
• Bir kumaşı süsleyen şekiller. (Fransızca)

deşne-i subh

• Tan yeri. (Bu tabir, tan yerinin ilkönce hançer şeklinde göründüğünden kinaye olarak denmiştir.)

devle

• "Devlet" kelimesinin Arapça tabirlerde geçen bir şekli.
• İki asker muharebe ettiklerinde birinin diğerine galip olması. (Düvlet malda; devlet harpte ve mertebede kullanılır.)

dıhye

• Çok yakışıklı Medineli bir Sahabî; Hz. Cebrâil Peygamberimize birkaç defa onun şeklinde gelmiştir.

direktuvar

• Fransız ihtilâlinin üçüncü yılında Konvansiyon'un yerine geçen idare şekli. (Fransızca)

diyanat / diyânât

• Allahü teâlâ ile kul arasında olan işler, ibâdetler. Teklik şekli, diyânettir.

domaniç

• Kambur. Tümsekli, fırlak.

eb'ad-ı selase / eb'âd-ı selâse

• Üç uzaklık ki bunlar : En, boy, yükseklik (derinlik).

ebrar / ebrâr

• İyi kimseler. Îmânlarında sâdık (doğru), Allahü teâlânın yasak kıldığı şeylerden sakınıp, emirlerine uyan, bozuk inanışlardan, kötü ahlâktan ve çirkin işlerden uzak duranlar. Teklik şekli berr'dir.

ehadis / ehâdîs

• Hadîs-i şerîfler. Peygamber efendimizin mübârek sözleri, işleri ve görüp de bir şey demedikleri, mâni olmadıkları şeyler. Hadîs'in çokluk şeklidir.

ehille

• (Tekili: Hilâl) Hilâller. Yeni hilâl şeklinde olanlar.

ehl-i zahir / ehl-i zâhir

• Âyet ve hadislerin sadece lâfızlarına, şeklî mânâlarına göre tefsir yapıp hüküm veren âlimler.

ehram

• Mısır'da Firavunların piramit şeklindeki mezarları.

• Mısır'daki Firavunların piramit şeklindeki mezarları.

ekvator

• Hatt-ı istivâ. Dünyayı kuzey ve güney diye müsavi iki yarım küreye ayırarak, ikisinin arasından geçtiği farzedilen çember şeklindeki büyük çizgi. (Fransızca)
• Yer yuvarlağının tam ortasında farzedilen ve dünyayı iki müsavi kısma ayıran (ve kırk bin kilometre olan) çember. (Fransızca)

el-aks-ül müstevi / el-aks-ül müstevî

• Man: Mevzuu mahmul ve mahmulü de mevzu kılmak. "İnsan hayvandır" kaziyesinde her iki kelimenin yerlerini değiştirerek "Bazı hayvan insandır" dediğimiz şeklindeki kaziyenin adıdır.

elbette

• (Te'kid edâtı) Kat'i veya kat'iye yakın hükümlerde kullanılır. Yazılı sözlerde daha çok "elbet" şeklinde geçer.

elhan / elhân

• Sesi mûsikî perdelerine uydurmak için, mânâ bozulacak şekilde, harfleri ve kelimeleri değiştirerek, sesi alçaltıp yükselterek, çeneyi oynatarak okumak. Lahn'in çokluk şeklidir.

emaneten

• Emanet yoluyla, emanet olarak.
• Bir resmî daire tarafından bizzat, ihale şeklinde ve iltizam suretiyle olmayarak.

embriyoloji

• yun. Biy: Canlıların başlangıçtan itibaren gelişmesini inceliyen biyoloji ilminin bir bölümü. İkiye ayrılır: 1- Ontogonez: Yumurtadan yavruların meydana gelişini inceler. 2 - Flogenez: Canlıların ilk yaratılışı ile bugünkü şekli arasında meydana gelen değişmeleri inceler. Dünyada başlangıçtan bugüne

entimem

• yun. Man: Mantıkta kısaltılmış kıyas şekli. Öncül veya had denilen ve bilinen kaziyelerden biri söylenmeden sonuca varmak. Örnek: (Orucu bozdu, o halde 61 gün keffareten oruç tutması gerekir.) Burada hadlerden biri (Orucu bozan, 61 gün keffareten oruç tutar), kaziyesi biliniyor kabul edilerek söylen

evc-i rif'at

• Yüksekliğin son noktası, zirvesi, tepesi.

eydi

• (Tekili: Yed) Eller.
• Mc: Kuvvetler. (Daha çok Eyâdi şeklinde kullanılır.)

fahamet

• (Fehâmet) Büyüklük. Kadr ü şânı yüksek. (Eskiden büyük zatlara veya sadrazamlara karşı kullanılan hitab şekli idi. Fehametli Sultânım... gibi)

feha

• Horultulu uyku.
• Şişman kadın.
• Ayaklarda olan gevşeklik.

felke

• Ayın dolunay şekli.

feraiz / ferâiz

• Bir kimse vefât edince, bıraktığı malın kimlere verileceğini ve nasıl dağıtılacağını öğreten ilim, mîrâs hukûku.
• Farzlar. Farîzanın çokluk şekli.

feyz ü rif'at

• İlerleme, bolluk ve yükseklik.

fihristevari / fihristevâri

• Özet şeklinde, başlıklar halinde.

fıkra

• Yazıda bir bahis.
• Parağraf.
• Kanun maddelerinden her bir kısım.
• Kısa haber.
• Küçük hikâye.
• Omurga kemiklerinin her biri.
• Bend.
• Kıssa.
• Gazetelerde gündelik hâdiselerin kısaca yazılmış şekli.

firazi / firazî

• Yukarılık, yükseklik. (Farsça)

fisal

• (Tekili: Fasıl) Ayrılmış olanlar.
• Yavrunun sütten kesilmesi.
• Kısa duvar.
• İnsanların lehinde veya aleyhinde söz söyleyerek para toplıyan.
• Ana sütünden kesilmiş hayvan yavrusu (Füslan, fislan şeklinde de olur.)

fonoğraf

• Gromofonun ilk şekli, ses cihazı.

• Gramofonun ilk şekli. Ses cihâzı. Sesi alıp tekrar veren âlet. (Fransızca)

fukaha / fukahâ

• Fıkıh âlimleri. Fakîhin çokluk şekli.

füru' / fürû'

• Dal, asıldan türeyen. Fer'in çokluk şeklidir.
• Fıkıh ilminde (İslâm hukûkunda) çocuklar, torunlar ve onların çocukları.
• Ahkâm-ı şer'iyye yâni İslâm dîninde ibâdet, münâkehât (nikâh, boşanma, nafaka), muâmelât (alış-veriş, ticâret, kirâlama v.b) ve ukûbâtla (cezâlarla) ilgili hükümler.

fütur / fütûr / فتور

• Yeis. Ümidsizlik. Usanç.
• Zaaf.
• Keder, gam.
• Gevşeklik.

• Usanç, gevşeklik.

• Bezginlik, gevşeklik.

• Usanç, gevşeklik.

• Zayıflık, gevşeklik, bezginlik, endişe.

• Gevşeklik. (Arapça)
• Bıkkınlık. (Arapça)

fütur vermek

• Usanç, gevşeklik vermek.

gabari

• Kara nakil vasıtalarındaki yükün yükseklik ölçüsü. (Fransızca)

gasl

• Yıkama. Gusül. Şartlarına uygun şeklide boy abdesti almak.
• Birisini döğüp vücudunu acıtmak.

ger

• Türkçedeki "eğer" kelimesinin kısaltılmış şekli. Eğer, şayet mânasındadır. (Farsça)

gül

• Küçük ve dikenli bir ağaçta olup şeklinin ve kokusunun güzelliği ile meşhurdur. Şairlere göre bülbülün sevgilisidir. Pek çok cinsi vardır. (Farsça)

gulampare

• Dost, sevgili, mahbup. (Halk ağzında kulampara şeklinde kullanılır.)

gulüvv

• Ayaklanma. Taşkınlık.
• Üşüşme. Hücum. Saldırış.
• Edb: Mübalağanın son derecesi. Üçe ayrılan mübalağanın diğer iki derecesinden biri tebliğ, öteki iğraktır. Aşağıdaki parçada mübalağa gulüv derecesindedir: Gökler gürüldese, şimşekler çaksa Volkanlar fışkırsa, lâvları aksa,Kıyısı

güşad

• Açılış, açılma, açma. (Farsça)
• Bir cins ok atma şekli. (Farsça)

hacb

• İslâm mîrâs hukûkunda bir vârisi (hisse sâhibini) diğer bir vârisin bulunmasından dolayı kısmen veya tamâmen mîrastan menetmek. Bir vârisi mîrâstan kısmen (payının azalması şekliyle) mahrûm etmeğe hacb-i noksan, mîrastan hiç alamamak şeklinde mahrûm etmeğe hacb-i hirman denir.

hacer-ül esved

• (El-Hacer-ül Esved) Kâbe'de bulunan meşhur siyah taş. Rengi siyah olduğundan "Esved" denmektedir. (İslâm Ansiklopedisi'ne göre: Kâbe'nin şark köşesinde olup, yerden bir buçuk metre yükseklikte kapıya yakın bir yerde yerleştirilmiş, üç büyük ve bir kaç tane de küçük parçadan müteşekkil ve gümüş bir h

hacer-ül-esved

• Kâbe-i muazzamanın doğu köşesinde bir buçuk metre kadar yükseklikte bulunan ve Cennet yâkutlarından olan parlak, siyah taş.

hacerü'l-esved

• Kabe'nin doğu köşesinde olup, yerden bir buçuk metre yükseklikte bulunan semavî, kutsal siyah taş.

hadd-i i'caz

• Edb: Fasahatın mu'cize şeklinde olanı.

hakikat-i remziye

• İnce işaret şeklinde ifade edilen mânânın gerçeği.

halevar

• Ay şeklinde olan, hilâl gibi olan. (Farsça)

halka

• Ortası boş yuvarlak şekil.
• Dâire şeklinde olan şey.

halka-i zikir

• Tasavvufta, zikir esnasında daire şeklinde oturmak.

halkavi / halkavî

• Halka şeklinde.

hami / hamî

• Gevşeklik, hamlık. (Farsça)

haminne

• Hanım nine sözünün bozulmuş şekli, büyük anne.

hamir / hamîr

• (Tekili: Hımâr) Eşekler. Hımarlar.

hamse

• Mesnevi şekliyle yazılmış beş kitabdan ibaret bir takım demektir ki, böyle eser meydana getirmiş olanlara "Hamsenüvîs", yâhut "Hamseci" denilir. XII. yüzyıla kadar hamse-nüvîslik mutâd değildi. 1195'de vefat etmiş olan Genceli Şeyh Nizamî, manzum olarak beş kitab yazmış ve hepsine birden "penc genç"

hancer

• Ucu sivri, iki tarafı keskin büyük bıçak. Halk dilinde hançer şeklinde kullanılır. Divan edebiyatında şâirler, güzellerin kaşlarını hancere benzetirlerdi.

hanis / hanîs

• Zayıflık, gevşeklik.

hareke

• Arapça harflerin u, e, i şeklinde okunacağını gösteren işaretler. (Zamme "ötre" fetha "üstün" kesre "esre" (gibi)
• Hareket lafzının Arapça terkibde aldığı şekil.

hareket-i vaz'iye

• Hareket şekli, hareket konumu ve pozisyonu.

hareket-i zaile-i hadise / hareket-i zaile-i hâdise

• Var olma ve yok olma şeklinde görülen hareket.

harf-i mezid

• Arabçada masdar olan kelimeye harf ilâvesi ile başka masdar yapılır. Bu ilâve edilen harflere "Harf-i mezid" denir. Meselâ: kelimesinde harf-i aslî üçtür. (mükâtebe) dendiği zaman, "Müfâale masdarı şekline göre, mim ve elif harfleri, harf-i meziddendir" denir.

harpüşte

• Balıksırtı şeklinde olan, harpuşta. (Farsça)

hasba

• Hafif tahkir yerinde kullanılan bir tabirdir. Halk dilinde "haspa" şeklinde kullanılır.

hasek

• Kin, adavet, hased.
• Savaş âletlerinden, üç köşeli diken şeklinde bir silâh.

hasenat / hasenât

• Allahü teâlânın beğendiği işler, iyilikler. Hasenenin çokluk şekli.

haslet-i hamra / haslet-i hamrâ

• Güçlü haslet; hamiyet, gayret ve mahçubiyetten kaynaklanan ve yüz kızarması şeklinde kendini gösteren haslet.

hatai

• Tezhib ıstılahlarındandır. Resim gibi tabiatı taklid ederek yapılmayıp, san'atkârlar arasında kabul edilen çeşitli gül şekli gibi irili ufaklı yapılan şekiller.
• Türkistan'da Hatay şehrinde imal edilen bir cins dayanıklı kâğıt.

hatem-i sadaret / hâtem-i sadaret

• Padişahın sadrazamlarda bulunan mührü. Buna "hâtem-i vekâlet", "hâtem-i şerif" veya "mühr-i hümayun" da denilirdi. İlk zamanlar yüzük şeklinde idi ve parmağa takılırdı. Sonraları zincire bağlı olarak sadrazamlar, boyunlarına asarlardı. Bundan ayrılmak, vazifeden azledilmek demek olduğu için; mühürü

hatim / hatîm

• Kâbe'nin şimâl (kuzey) duvarı hizâsında yarım dâire şeklindeki duvarcık ile Kâbe-i muazzama arasında kalan yer.

havale-i müeccele

• Huk: Havale edilen şeyin vadesi geldiğinde ödenmesi şeklinde yapılan havale.

hayt-ul ebyaz

• Fecir zuhurunda ufukta ip şeklinde görülen beyazlık.

hayti / haytî

• Tel şeklinde olan.

haytü'l-ebyaz

• Beyaz iplik, fecir zamanı, ufukta bir çizgi şeklinde beliren ve giderek artan sabah ağartısı.

hazari / hazarî

• Köyde ve kasabalarda yaşayanların yaşayış şekli ve tarzlarına ait. Şehirli.
• Sulh ve asâyiş, sükun ve istirahat zamanlarına mensub ve müteallik. Barış ve güvenle alâkalı.

helezon

• Saat zenbereği gibi gittikçe daralan daire şekli. Sümüklü böcek kabuğu şeklinde olan.

helezoni / helezonî

• Helezon şeklinde olan. Sümüklü böcek kabuğu şeklinde olan, gittikçe darlaşır daire biçiminde olan.

hendese

• Geo: şekil bilgisi.
• Mat: Çizgi, yüzey ve hacim olarak bu üç şeklin özelliklerini ve ölçülerini inceleyen matematik kolu.

hendesi / hendesî

• Muntazam şekli ile alâkalı ve hendeseye dâir. Geometrik şekle dâir.
• Geometri ile alâkalı ve müteallik.

herem

• Kocamak, yaşlanmak, ihtiyar olmak.
• Mısır'da firavunlar zamanından kalmış piramit şeklindeki mezarların beheri.
• Geo: Mahrutî şekil, piramit.

heykel

• Taş, tunç, kil ve alçı gibi maddelerden yontularak, kalıba dökülerek veya yoğurulup, pişirilerek yapılan insan, hayvan vs. şekli.
• Büyük bina, anıt, büyük ve yüksek yapı, âbide.
• Mc: Soğuk ve duygusuz kimse.
• Güzel ve yakışıklı kişi.

hidab

• (Hadeb. c.) Kamburluklar, tümsekler, yumruluklar.

hilafet-i arziye / hilâfet-i arziye

• Yeryüzü halifeliği; yeryüzünde Allah'ın izni dairesinde ve Onun adına icraatta bulunma şeklinde, insana verilen görev.

hilafet-i ru-yi zemin / hilâfet-i rû-yi zemin

• Yeryüzünde Allah'ın izni dairesinde ve Onun adına icraatta bulunma şeklinde insana verilen görev.

hilal / hilâl

• Ay; yay şeklinde görülen ay.

• Yeni ay şekli. Yeni ay.
• Fık: Yay şeklinde görülen her yeni aya ve her ayın üçüncü gecesine kadar aya hilâl denir. 26 ve 27 nci gecelerdeki aya da hilâl, onda sonrakileri kamer denir.
• Cami kubbeleri ve minâre külâhları tepesine konulan alemlerin hilâl şeklinde olan uç kısmı.

hilali / hilalî

• Yeni ay şeklinde olan.
• Bir yazı stili.

hilye-i seadet / hilye-i seâdet

• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem görünüşü veya O'nun görünen bütün uzuvlarının şeklini, sıfatlarını, isimlerini ve güzel huylarını anlatan yazılar. Süslü levhalar üzerine yazılan bu yazılara Hilye-i şerîf de denir.

hıristiyanlık

• Îsâ aleyhisselâmın getirdiği hak din olan Îsevîliğin bozulmuş şekli.

hışt

• Küçük mızrak şeklinde, ortasında ipten örtülü bir halka olan ve orta parmağa geçirilerek atılan eski bir savaş âleti.
• Kerpiç.
• Tuğla.

hitab-ı teşrifiye / hitab-ı teşrifîye

• Şereflendiren hitap; Allah'ın "ebedî kalmak üzere Cennete girin" şeklinde şereflendiren hitabı.

hubb-u lafz / hubb-u lâfz

• Lâfız sevgisi; kelimenin söyleyiş şekline meftun olmak.

hukuk-u tabiiyye

• İnsanın fıtratında bilkuvve mevcut olup, hak ile bâtılı, iyi ve fenayı bildiren ve insanların toplu bir şeklide yaşamalarını mümkün kılan hükümler.

hüllas

• İnsana ârız olan gevşeklik.

hümapervaz

• Hümâ gibi yükseklerde uçan. (Farsça)
• Mc: Yüksek himmetli. (Farsça)

hurma

• Bir sıcak iklim meyvesi. (Farsça)
• Hurma şeklinde yapılan hamur tatlısı. (Farsça)

huzurkarane / huzurkârâne

• Kişinin kendisini Allah'ın huzurunda hissetmesi şeklinde.

iadeten / iâdeten

• Eskiyi yerine getirerek; ölümden sonra çürüyüp dağılan bedeni tekrar inşa edip diriltmek şeklinde.

ibcal

• Büyük saygı, tâzim ve tekrim. (Bu mânâlarda kullanılırsa da tebcil şeklinde kullanılması doğrudur.)

ibtizal

• Çokluğu sebebiyle bir nimetin kıymetini bilmeyip, hor kullanmak.
• Devamlı şeklide bir şeyi kullanmak.
• Edb: Herkesin bildiği bir sözü tekrar etmek. (Mümtâziyetin zıddıdır.)

iç cebehane

• Şimdiki askerî müzeye eskiden verilen addır. İç cebehâne tâbiri bilahare "Hazine-i esliha", Üçüncü Sultan Ahmed devrinde "Dâr-ül esliha", daha sonraları da "Harbiye ambarı" olarak değiştirilmiş, en sonunda "askerî müze" şeklini almıştır. (Türkçe)

icaz-ı i'cazi / îcâz-ı i'câzî

• Kur'ân'ın mu'cizeliğini gösteren vecizliği, özlü söz şeklindeki ifade tarzı.

ifraz

• Yükseklik. Rif'at. İrtifa'. (Farsça)

ikaf

• (Vakf. dan) Vakfetme, malını vakıf şekline koyma.
• Bir işten vaz geçme, durdurma.

ikindi divanı

• Tanzimattan evvel sadrazamların kendi konaklarında yaptıkları divanlar. Bu divan ikindi namazından sonra toplandığı için bu adı almıştı. Bâb-ı Âlî teşkilâtının ilk şekli olarak Divan-ı Hümayun, muayyen günlerde toplandığı zaman, vezir-i azamlar da divanda bitirilemeyen veya arza lüzum görülmeyen işl (Türkçe)

iktisaren

• Kısa ve özet şeklinde.

ilahe

• Müşriklerin kadın heykeli şeklindeki putları. Bâtıl mâbud.

ilhamen / ilhâmen

• İlham olarak, Allah'ın kalbe yerleştirmesi şeklinde.

ilhani / ilhanî

• İlhanlık. İlhanla alâkalı. İlhanın idare ettiği devlet şekli, imparatorluk. Bu idareye bağlı memleketler. İlhan olma hâli.

ilmin ulüvv-ü kadri

• İlmin değer ve kıymetinin yüksekliği.

imai / îmâî

• İma şeklinde.

inhina / inhinâ / انحنا

• Eğri, yay. (Arapça)
• Kıvrılma, bükülme, yay şeklini alma. (Arapça)

inşad

• Şiir şeklinde okuma.

inşibak

• Şebeke şeklinde olma.
• Balık ağı gibi birbirine geçme.

ırk

• Ayrı soyda olan, ayrı dilde konuşan değişik kültüre sâhip, şeklî özellikleri bulunan insan topluluğu, millet.

irtifa / irtifâ / ارتفاع

• Yükseklik.

• Yükseklik.

• Yükseklik. (Arapça)

irtifa almak

• Öğle vakti, güneşin yüksekliğini ölçerek zamanı belirlemek.
• Yükselmek.

irtifa' / irtifâ'

• Yükseklik.
• Yukarı kalkmak. Kaldırmak. Terakki.

• Yükseklik, yükselme.

irtifaen

• Yükseklikçe, yükseklik bakımından.

işa-i evvel / işâ-i evvel

• Yatsının ilk vakti. Batıdaki mer'î (görünen) ufuk hattı üzerinde, kırmızılığın kaybolması ile başlayan vakit. Güneşin üst kenarının ufk-ı mer'î altında, on yedi derece yüksekliğe indiği vakit.

işa-i sani / işâ-i sânî

• Batıdaki mer'î ufuk hattı üzerinde beyazlığın kaybolması ile başlayan vakit; güneşin üst kenarının ufk-ı mer'î altında on dokuz derece yüksekliğe indiği ve şafağın kaybolduğu tam karanlık vakit.

işaret-i aliye / işaret-i âliye

• Tar: Şeyh-ül islâm, defterdar ve yeniçeri ağası gibi maiyyet memurlarından biri tarafından yazılan takrir veya ilam üzerine sadrazamın kabul veya red şeklinde yazdığı yazı.
• Sadaret makamından çıkan emirler.

isbatiyecilik

• Bu felsefe nazariyesine göre, isbat yolu ile yakîn, şüphesiz bilginin elde edilebilmesi, tecrübelerle müşahadelerle ve vakıalara istinaden mümkün olacağı iddia edilir. İsbat şeklini ve sahasını daraltıp sadece maddiyata münhasır kılan bu anlayış yalnız maddiyata ait mes'eleler için doğrudur.

isfirar-ı şems vakti / isfirâr-ı şems vakti

• Güneşin sararması vakti. Tozsuz, dumansız, berrak bir havada güneş ışığının geldiği yerlerin veya kendisinin bakacak kadar sararmaya başlamasından (güneşin alt kenarının görünen ufuktan bir mızrak boyu yükseklikte olduğu vakitten) güneş batıncaya kadar geçen zaman. İslâm astronomi âlimleri, bir mızr

istiare-i bedia / istiâre-i bedia

• Güzel istiâre; istiârenin en mükemmel şekli, eşsiz, benzersiz olanı.

iştibak-ün-nücum / iştibâk-ün-nücûm

• Güneş battıktan sonra, yıldızların çoğunun görünmesi, yâni güneşin arka kenârının, şer'î ufuk altına on derece irtifâ'a (yüksekliğe) inmesi.

istifham

• Sual sorup anlamak. Anlamak için sormak.
• Edb: Cevap istemek için değil, daha çok dikkati çekmek, hisleri kuvvetlerdirmek maksadıyla soru şeklinde söylemek san'atıdır. Şefkat, sevgi, hayret, kin ve nefret gibi duyguların te'siri altında vuku bulur.

istifham-ı inkari / istifham-ı inkârî

• Bir şeyin öyle olmayacağını soru sorma şekliyle ifade etme; "Hiç böyle olur mu?".

• Olumsuzu pekiştiren soru şekli. "Hiç yapar mı?" ifadesindeki gibi.

istihale

• Bir şeyin terkib ve asıl şeklinin başka hâle değişmesi. Başkalaşmak.
• Mümkün olmayış, imkânsızlık.

istikraen / istikrâen

• Eldeki verilerden hareketle genel bir hüküm verme şeklinde.

istitradiyat

• (Tekili: İstitrad) İstitrad şeklinde söylenen sözler.

ivec

• Eğrilik, çarpıklık, yanlışlık.
• Hakkı ve hakikatı eğri büğrü heveslerle tahrif etmek, gayr-i müstakim şekle getirmek.

izafet-i maklub

• Ters çevrilmiş terkib. Muzaf-un ileyh ile muzafın yer değiştirmesi olup, böylece birleşik isim ve sıfatlar yapılır. Bu terkibler semâidir; işitilmekle öğrenilir, bir kaideye bağlı değildir. Her terkib bu şekle sokulmaz. Meselâ: Tâb-ı meh: Meh-tâb: Ay ışığı. Çeşm-i âhu: Ahu-çeşm: Ceylân gözlü. Nazar-

izz-üd-din

• Dilimizde "İzzettin" şeklinde isim olarak kullanılan bu kelime; "Dinin kıymeti, ulviyet ve kudreti" anlamına gelir.

jaji / jajî

• Tereyağı ile karışık peynirin tuluma konan şekli. (Farsça)

kaburga

• Göğüs kemiklerinin beheri. Göğüs kemiklerinin bel kemiğine bağlanmak suretiyle meydana getirdikleri şeklin bütünü.
• Gemi, sandal, kayık gibi deniz nakil vasıtalarının hayvan kaburgasına benzeyen ve omurga üzerine kaldırılan eğri ağaçları.

kahinane / kâhinane

• Kâhin gibi ve ona benzer şeklide haberler veren. Bir nevi zan ile gaibden haber verir gibi. (Farsça)

kal u kil / kal u kîl / kâl u kîl

• "Dedi denildi" şeklindeki nakiller.

• "Dedi, denildi" şeklindeki nakiller.

kale-kile / kale-kîle

• "Dedi-denildi" şeklinde yapılan aktarımlar.

• Dedi-denildi şeklindeki nakiller.

kanun-u tevafuki / kanun-u tevafukî

• Tevafuk ve denklik şeklinde oluşan kanun.

karantina

• İtl. Bulaşıcı bir hastalığın yaygın olduğu bir ülkeden gelen kişileri, gemileri veya malları geçici olarak tecrit etme şeklinde alınan tedbir.
• Hastahanede yatması gereken hastaların kayıt ve kabul işlerinin yapıldığı yer.
• Bir bulaşıcı hastalığın yayılmasını önlemek üzere hast

kaside

• (Çoğulu: Kasâid) Onbeş beyitten az olmamak üzere, her beyit kafiyeli olarak, büyük kimseleri veya herhangi bir şeyi medh ü senâ eden, öven manzume şekli. Büyük zatları ve daha çok Cenâb-ı Hakk'ı veya Peygamberi (A.S.M.) medheden manzume.

kasti hüküm / kastî hüküm

• Bir şeyin bizzat kendisi hakkında "bu doğrudur veya yalandır" şeklinde verilen hüküm; bilerek, birinci derecede karar konusu.

kat'iyyü'd-delalet / kat'iyyü'd-delâlet

• Metnin mânâya olan işareti kesin olması, "Acaba metinden bu mânâ mı kastediliyor?" şeklinde bir şüphenin bulunmaması.

kede

• "Mahal, ev, yer" anlamına gelir ve birleşik isimler şeklinde kullanılır. Meselâ: Ateşkede, bütkede, meykede... gibi. (Farsça)

keramat-ı gaybiye / kerâmât-ı gaybiye

• Allah'ın bir ikramı olarak gaybla ilgili verilen haberlerin doğru çıkması şeklinde gerçekleşen kerametler.

keramet-i gaybiye-i gavsiye

• Şeyh Abdülkadir-i Geylânî'nin geleceğe dair keramet şeklinde haber vermesi ve bu haberin gerçekleşmesi.

kerbele

• Ayaklarda olan gevşeklik. Yürüdüğünde balçık içinde yürür gibi yürümek.
• Buğday ve arpa gibi hububatın kalburlanması.

kerubiyan / kerûbiyân

• Azâb meleklerinin büyükleri. Kerûb kelimesinin Farsça çoğul şeklidir. Arabî çoğul şekli ise Kerûbiyyûn'dur.

kesalet / kesâlet / كسالت

• Tembellik, gevşeklik. (Arapça)

keşef

• Alın saçının ve kâkülün dâire şeklinde yukarı doğru devrik olması.

kesel

• Tembellik, gevşeklik, uyuşukluk.

keyfiyet-i teşekkül

• Oluşumun niteliği, şekli.

keyfiyet-i vaziyet

• Duruş şekli.

kıbab

• (Tekili: Kubbe) Kubbeler. Tepesi yarım küre şeklinde olan binâ damları.

kilyevi / kilyevî

• Böbrek şeklinde olan. Böbrekle ilgili.

kıraat-ı seb'a

• Kur'ân'ın yedi türlü okunuş şekli.

kıraet-i şazze / kırâet-i şâzze

• Arabî gramer şartlarına uyan ve mânâyı değiştirmeyen, fakat bâzı kelimeleri hazret-i Osman'ın çoğalttığı nüshaya benzemeyen Kur'ân-ı kerîm kırâeti (okunuş şekli).

kıyas-ı hafi-yi hadsiye / kıyas-ı hafî-yi hadsiye

• Zihnin birşey hakkında, sezgi ve âni kavramayla yaptığı gizli kıyas. Meselâ "Eğer Ayın ışığı Güneşten gelmeseydi, durumu değiştikçe ışık yapısı değişmezdi" şeklinde zihne doğan gizli bir kıyasla aklın "O halde Ay ışığını Güneşten alır" şeklinde hükmetmesi.

kubbe

• Yarım küre şeklinde yapılan bina damı.

• Yarım küre şeklinde bina damı.

kubeb

• (Tekili: Kubbe) Kubbeler, kemerler. Tepesi yuvarlak, yarım küre şeklinde yapılan binâ damları.

külah

• Takke. Kalpak. Baş örtüsü.
• Kazıkların toprağa girmesini kolaylaştırmak için uçlarına geçirilen huni şeklindeki demir gömlek.

külçe

• Eritilip tasfiye olunmamış veya topraktan çıkartıldığı gibi bulunan maden.
• Büyük parça şeklinde dökülmüş maden.

kulleteyn

• Eni boyu ve derinliği altmışar santimetre veya çapı 48, derinliği 96 santimetre olan bir küp veya silindir şeklindeki havuz veya 500 rıtl yâni 220 kg su.

kültür

• Bir milletin maddî ve mânevî varlıkları, yaşayış ve davranış şekli, kazanılan genel bilgi.

küre

• (Kürre yanlıştır) Yuvarlak cisim.
• Şeklin sathındaki bütün noktalar merkeze aynı uzaklıktadır. Dünya da yuvarlak olduğundan "Küre-i arz" denilmiştir. "Küre-i zemin" de denir.

kürevi / kürevî

• Yuvarlak. Küre şeklinde.

• Yuvarlak, küre şeklinde.

küreviyet

• Yuvarlaklık, küre şeklinde olma.

kurs / قُرْصْ

• Kelepçe.
• Çevrik nesne.
• Yuvarlak. Tekerlek şeklinde olan.

• Daire şeklinde olan herşey.

küvm

• Bir yere toplanmış olan bir miktar deve.
• Yükseklik, yücelik.

lafızperest / lâfızperest

• Kelimenin mânâsından çok, sözlerine önem veren ve kelimenin dış şekliyle çok meşgul olan kimse.

lafzi mu'cize / lâfzî mu'cize

• Kur'ân'ın lâfzına ait mu'cize; Kur'ân'ın yazı ve hat san'atıyla yazılırken farkında olmayarak "Allah" lâfızlarının alt alta gelmesi şeklinde görünen Kur'ân mu'cizesi.

lando

• Üstü önden ve arkadan açılıp kapanır, körüklü, geniş araba nevilerinden biridir. Halk arasında "Landon" şeklinde telâffuz edilen bu araba, fayton ve kupalara nazaran daha ağır ve gösterişli idi. (Fransızca)

lazım-ı beyyin / lâzım-ı beyyin

• Bu tabirin masdariyet şekli "Lüzum-u beyyin" olup ikisi aynı mânaya gelir. Herhangi bir şey hatıra gelince hiç bir delil ve emareye ihtiyaç olmadan o şeyle beraber düşünülmesi zaruri olan diğer bir şey. Meselâ: İnsan denildiği zaman, kabiliyet-i ilim ve san'at akla gelmesi gibi...

lazime-i zaruriye-i beyyine / lâzime-i zaruriye-i beyyine

• Apaçık zorunlu bir gereklilik şeklinde; bir şeyin apaçık zorunlu niteliği.

lehce

• Bir beldenin konuşma şekli, dil. Konuşma tarzı.

leylak

• Salkım şeklinde mor ve beyaz renkli çiçekleri olan bir nebat adı.

ma'ruş

• Üstü çardak şeklinde yapılı bina.

maal

• Yükseklik. İlerilik. Şereflilik.

maali / maalî / maâlî

• şerefler. Yükseklikler.
• Yüksek fikirler.
• şerefli vazifeler.

• Şerefler, yükseklikler.

mahrut-u nakıs / mahrût-u nâkıs

• Kesik koni şeklinde.

mahruti / mahrutî

• Koni şeklinde.

• Mahrut şeklinde olan. Altı daire ve üstü sivrilerek bir noktada birleşen, huni şeklinde olan. Konik.

maklub / maklûb

• (Kalb. den) Altı üstüne çevrilmiş, kalbolunmuş. Ters döndürülmüş. Başka şekle sokulmuş.
• Harfleri tersinden okunduğu zaman yine aynı olan kelime veya cümle. (Anastas mum satsana cümlesi gibi)

• Altı üstüne getirilmiş, ters çevrilmiş, başka şekle sokulmuş.

maksur

• (Kasr. dan) Kasrolunmuş, kısaltılmış, kasılmış, alıkonulmuş.
• Mahbus.
• Kasrolunmuş nesne.
• Gelinin üzerine tutulan duvak.
• Gr: Bir kısım arapça kelimelerin sonunda yâ şeklinde yazılan, fakat elif gibi okunan harf. ( : Dâ'vâ) kelimesinde olduğu gibi. Buna, "Elif-i

manevra

• Bir makinenin, bir cihazın işleyişini düzenleme veya idare etme işi ve şekli. (Fransızca)
• Ask: Muharebede düşmanın savaş gücünü yok etmek maksadıyla eldeki askerî kuvvetlerin en te'sirli bir biçimde düzenlenmesini te'min eden bütün hareketler. (Fransızca)
• Barış zamanında kıt'alara ve kurmay hey'etle (Fransızca)

manken

• Elbiseleri prova veya teşhir etmek için terzilerin ve hazır elbise satıcılarının kullandığı tahtadan, kartondan, madenden vb. insan şekli. (Fransızca)

masdar

• Bir şeyin sudur ettiği (çıktığı) menba.
• Gr: Fiilin şahsa ve zamana bağlı olmayan şekli, fiil kökü. Okumak, yazmak, kitabet, kıraat, ahz, almak... gibi. Masdar kelimesi.; ism-i mekândır, sudur etmek mânasına gelir. Fiilin mâna ve lâfız ciheti ile mebde' ve me'hazidir.

mazbata

• Bir toplantıda konuşulanların neticesinin yazılı şekli. Kararnâme.

mearif / meârif

• Kalb bilgileri. Çokluk şekli ma'rifet'tir.

mebde-i teayyün

• İlâhî kemâllerin, yüksekliklerin ilm-i ilâhîde başlangıcı ve ilk kaynağı.

megesvar

• Sinek gibi. Sinek şeklinde. (Farsça)

mehmed

• Muhammed isminin Türkçede meşhur olmuş değişik şeklidir. Resul-i Ekrem Efendimize verilen ve sadece ona lâyık bulunan Muhammed (A.S.M.) ismine hürmeten bu değişiklik âdet olmuştur.

meksur

• (Kesr. den) Kırılmış, kesrolunmuş.
• Gr: "İ" şeklinde kesreli okunan harf.

mele'

• (Çoğulu: Emlâ) Bir cemâatin ileri gelenleri.
• Hırs, tama'.
• Zan.
• Güzellik.
• Fls: Kâinatta hiçlik şeklinde boşluk olmadığını, her yerin dolu olduğunu ifade eden bir tabirdir.
• Dolu mekân.
• Kalabalık, güruh, cemaat, topluluk. Halk.

melek

• Allahü teâlânın nûrdan yarattığı gözle görülmeyen mâsum (kötülüklerden korunmuş) varlıklar. Çokluk şekli, melâike'dir.

memdude

• Balçıklı ve kesekli yer.

memsuh

• Suratı, daha çirkin şekle sokulmuş. Biçimsiz ve çirkin surete girmiş olan.

men

• (İsm-i Mevsuldür) Şahsa delâlet eder. "O kimse ki, yahut, kimi, kim, kim ki" gibi mânâlara gelir. İstifham için olur, yerine göre tesniye (Menân) şeklinde ve cemi (Menun) gibi okunabilir. Akıl sahibleri hakkında kullanılır. Mevsule, şartiye, nekre-i tâmme, nekre-i mevsule olur.

menakıb / menâkıb

• Menkıbeler. Velîlerin, Allahü teâlânın sevgili kullarının güzel iş, hareket, söz ve kerâmetlerini konu edinen hikâye ve hâtıralar, bu hususta yazılmış kitapları. Menkabenin çokluk şeklidir.

menfi siyaset

• Olumsuz siyaset; aşırı taraftarlık veya rakipleri yok etmek şeklinde uygulanan siyaset.

menzilet

• Derece, pâye, rütbe, mertebe. Yükseklik derecesi.
• Konak yeri, inecek yer. Hane, ev.

merafık

• (Tekili: Mirfak) Dirsekler.
• Ev kilerleri.
• Mutfaklar.

mercan

• Denizde geniş resif meydana getiren ve mercanlar takımının örneği olan hayvan ve bunun kalkerli yatağından çıkarılan çoğu kırmızı renkte ve ince dal şeklinde bir madde. Bu madde boncuk gibi süs eşyası olarak kullanılır. Mercanlar ancak 40 metre kadar derinlikte yaşayabilirler.

merfu'

• Yükseltilmiş. Yüksekte. Terfi ettirilmiş. Ref' olunmuş.
• Hükümsüz bırakılmış.
• Gr: Zamme ile harekelenmiş harf. Yani: Harfin harekesi, ötre (mazmum) "u, ü, o, ö şeklinde" okunan harf.

mesh / مَسْخْ

• Şeklini değiştirerek çirkin bir hale koyma.

• Şeklini değiştirip çirkin bir hâle sokma.

mesih

• Mesh olunmuş. Başka bir şekle, hayvan kılığına girmiş.
• Şuurunu kaybedecek hale gelen. Sarhoş ve şuursuz.
• Acibe. Garibe.
• Güzelliği olmayan.
• Tuzsuz ve tatsız yemek.

meşkuk

• Şekli, şüpheli. Kendinden şüphe edilen.

mesnevi / mesnevî

• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin (kuddise sirruh) yirmi altı bin beytten meydana gelen ve altı defter olan meşhûr eseri.
• Edebiyâtta bir nazım şekli olup, iki mısrânın bir biri ile kâfiyeli hâli. Bu sebeple her beyti kâfiyeli olan eserlere mesnevî denir.

meşrutiyet

• Başında hükümdar bulunmakla birlikte seçimle belirlenmiş bir yasama meclisine dayanan, yürütmesi denetime açık anayasal idare şekli; Osmanlılarda 1876 anayasasıyla başlayan, 1908 değişikliğiyle devam eden hukukî ve siyasi döneme verilen ad.

meşrutiyet-i meşrua / meşrutiyet-i meşrûâ

• Dine uygun olan meşrutiyet, yönetim şekli.

mest

• Ayakkabı.
• Sarhoş. Aklı başında olmayan. Kendinden geçercesine haz duymak mânasında "mest olmak" şeklinde kullanılır.

meyasir

• Acem merkepleri. (Atlas ve ipek ile süslenen eşeklerdir.)

micmer

• İçinde tütsü yakılan bakır yahut bronzdan küçük şamdan şeklindeki aletin adıdır. "Buhurdan" da denilir.

migferi / migferî

• Miğfer şeklinde olan, miğfer biçiminde olan.
• Miğferle ilgili.

mihi / mîhî

• Çivi şeklinde. Çiviye âit. (Farsça)

mikyasvari / mikyasvâri

• Ölçü şeklinde.

minkale

• Geo: Yarım dâire şeklinde dereceli geometri âleti. İletki.

monarşi

• Hâkimiyetin kaynağı birtek şahısta (Kral, padişah, han v.s.) olduğu kabul edilen devlet şeklidir. Bu şahsın, yani devlet başkanının yanında bir meclis (parlamento) olursa; meşruti monarşi; olmazsa; mutlak monarşi ismini alır. Ayrıca devlet başkanının iş başına gelmesi şekline göre, irsi veya seçimli (Fransızca)

mu'cizat / mu'cizât

• Mûcizeler. Allahü teâlânın peygamberlerine, peygamberliklerini isbât etmeleri için ihsân etmiş olduğu hârikulâde yâni âdet dışı (olağan üstü) hâller. Mûcize kelimesinin çokluk şeklidir.

mu'cize-i gaybiye

• Gerçekleri önceden bildirme şeklindeki mu'cize.

muan'an

• An'aneli; bir haberin veya hadisin ilk kaynağına ulaşıncaya kadar "filandan, o da filandan" şeklinde isim listesiyle birlikte nakledilmesi.

muarrifan / muarrifân

• (Tesniye şeklindedir) İki tarif edici. (Farsça)
• Tarif ediciler. Muarrifler. (Farsça)

mücessem

• Cismi olan. Dış duygularımızla bilinip varlığından haberdar olduğumuz şey. Varlığı görünen. Cisimlenmiş olan. Bir şekli gösteren. Uzunluğu, genişliği ve kalınlığı olan cisim. Şekillenmiş.

• Cisimleşmiş, maddî şekle bürünmüş.

müctenih

• (Cenah. dan) Meyillenen, bir tarafa eğilen.
• Secdede usulüne göre ellerini yere koyup dirseklerini açarak kollarını kanat şeklinde tutan.

müdahene / müdâhene

• Aldatmak, iki yüzlülük etmek, hîle ve yağcılık etmek. Kudreti olduğu, gücü yettiği hâlde dindeki gevşekliği sebebiyle haram işleyene mâni olmamak.

müfennen

• İlim hâline, fenni şekle gelmiş olan. Fennileşmiş.

muhaddeb

• Kamburlu, tümsekli, üstü yumru olan. Dürbin camı gibi yumru olan.

muhannes

• İşlerini, sözlerini, hareketlerini ve şeklini kadınlara benzeten erkek.

muhavvil-ül havli ve-l ahval / muhavvil-ül havli ve-l ahvâl

• Havli, kuvveti ve hâlleri değiştiren, başka şekle sokan Cenâb-ı Hak (C.C.)

mühüd

• (Tekili: Mihâd) Döşekler, yataklar.

mukantar

• (Kantara. dan) Kemer şeklinde olan köprü.
• Birbiri üstüne yığılmış çok şey.
• Muhkem.

mukantarat

• (Tekili: Mukantara) Köprüler. Kemer şeklinde olan yapılar.

mukarnes

• Kubbe biçiminde olan.
• İşlemeli, nakışlı ve rengarenk olan.
• Merdiven şeklinde dereceleri olan kubbe.

mukavves / مُقَوَّسْ

• Yay şeklinde.

• Bükülen, kavis şekline gelen.

munkalib

• İnkılâb eden. Dönen. Dönmüş. Başka bir şekle ve kılığa girmiş olan. Değişmiş, değişen.

münkir-i küreviyet

• Dünyanın küre şeklinde olduğunu inkar eden, inanmayan.

murabbauşşekl / مربع الشكل

• Dörtgen şeklinde, kare şeklinde. (Arapça)

mürettibhane

• Matbaalarda yazıların dizilip sahife şeklinde tertib edildiği yer.

müsahele

• İşi sıkı tutmayıp gevşeklik göstermek. Kolaylaştırarak, kıymet vermiyerek tutmak.

müsahil

• Müsâhele eden. İşi sıkı tutmayıp gevşeklik gösteren.

müşakil / müşâkil

• Diğerine uygun olan, şeklini benzeten, şekilce benzeyen.

• Şeklen benzer.

müşakil etmek

• Şeklen benzetmek.

musavvire

• Tasvir edilmiş. Suretlenmiş. Şekli çizilmiş.
• Kuvve-i hayâliye.

müşekkel

• (Şekl. den) Kalıbı, şekli, biçimi, kıyafeti gösterişli ve yerinde.
• Şekil verilmiş, şekillendirilmiş.

müsellesüşşekl / مثلث الشكل

• Üçgen şeklinde. (Arapça)

müsemma-i vahid-i ehad / müsemmâ-i vâhid-i ehad

• Zât ve sıfatlarıyla bir olan ve birliği her bir şeyde tecelli eden şeklinde isimlendirilen Cenâb-ı Hak.

müsennem

• Kabartma. Kabartmalı olarak hakkedilmiş olan.
• Ev çatısı veya dam şeklinde olan.

müşevvek

• (şevk. den) Dikenli. Diken şeklinde sivri olan.

müstedir / müstedîr

• Daire şeklinde olan.

• Daire şeklinde olan, deyirmi.

• Yuvarlak, daire şeklinde.

müstehill

• Hilâl şeklinde görünen.
• Yeni doğmuş.

mütecessid

• Cesed şekline giren, tecessüd eden, vücud bulan.

mütedahilen müteselsil / mütedâhilen müteselsil

• İç içe girmiş daireler şeklinde zincirleme devam eden; küçükten büyüğe iç içe sıralanmış daireler.

mütegannim

• Bir şeyi ganimet bilen.
• Koyun şeklinde görünme.

• Koyun şeklinde görünen, ganimetçi.

mütehavvil

• Bir halde durmayan, başka şekle girip değişen.
• Bir yerden diğer yere nakleden, değişip tebdil olan.

mütekavvis

• (Kavs. dan) Yay gibi eğri. Yay şekline giren, kavislenen. Eğrilmiş, bükülmüş.

müterasıf

• Saf şeklinde birbirine yanaşıp sıkışmış olan.

müteşakil

• Şekli birbirine benzeyenlerden herbiri, bir şekilde olan.
• Bir aruz vezninin ismi.

mutlakıyyet

• Kayıtsız şartsız bir hükümdarın idaresi altında bulunan hükümet şekli.

müzzemmil

• Tezmil eden, sarınan. Elbise içine sarınan.
• Bazıları, "Yükü yüklenen" şeklinde mânalandırmışlardır.
• Mc: Gizlemek. Zayıf davranmak, işe pek kıymet vermemek.
• Büyük bir hâdise karşısında başını içeri çekmek, kaçınmak, rahata meyletmek.
• Resul-i Ekrem'e (A.S.M.) Ce

nebail

• (Tekili: Nebile) Yüceler, ulular, yüksekler.

nebiyy

• Yükseklik.
• Yol.

nebve

• (Nebâve) Yüksek yer.
• Yükseklik.

necm-üd din

• (Bizde daha çok Necmeddin şeklinde telâffuz olunur) Dinin necmi, yıldızı meâlindedir.

nehiy

• Yasak etmek. Menetmek.
• Gr: Emrin menfi şekli.

nermi / nermî

• Gevşeklik, yumuşaklık. (Farsça)

nermiyet

• Yumuşaklık, gevşeklik.

nesren

• Düz yazı şeklinde.

nokta-i cevvale / nokta-i cevvâle

• Dâimî hareket hâlindeki nokta. Dâire şeklinde hızlı dönen bir nokta.

nübüvvetdarane / nübüvvetdârâne

• Peygamberlik şeklinde.

nübüvvettarane / nübüvvettârâne

• Peygamberlik şeklinde, peygambere yakışır bir şekilde.

nutu'

• (Tekili: Nat') Meşinden yapılmış döşekler.
• Sofra bezleri.

ok

• Yay veya keman denilen kavis şeklinde bükülmüş bir ağaç çubuğa gerili kirişe takılarak uzağa atılan ucu sivri demirli ince ve kısa değneğe verilen addır. Ok, silâhın icadından evvel insanlar tarafından kullanılmış ise de, en büyük mahareti Türkler, Araplar göstermişlerdir.

ra'c

• Şimşeklerin birbiri ardınca şakımaları.

ra'de

• Muztarib oluş, azablı ve sıkıntılı hâl. (Rı'de şeklinde de okunur)

rabıta / râbıta

• Bir velînin şeklini, sûretini hayâline getirerek onun kalbindeki feyz (bereket) ve mârifetlere (ilimlere) kavuşma yolu. Kalbini büyüklerin kalbine bağlayarak onlardan feyz alma. Her şeyi unutarak, dünyâ işlerini düşünmeyerek, sevgi ve saygı ile bir velînin mübârek yüzünü hayâlinde veya gönlünde bulu

rabıta-i telebbüsiyye / râbıta-i telebbüsiyye

• Râbıta yaparken kendisini, velînin şeklinde, kıyâfetinde görmek ve düşünmek.

rah-ı uruc / râh-ı urûc

• Yücelere gitme, yükseklere uçma yolu.

rakım / râkım / راقم

• Bir yerin deniz seviyesinden yükseklik derecesi. Kod.
• Rakam yazan. Çizen. Tahrir eden, yazan.

• Kod, denizden yükseklik.

• Yazan. (Arapça)
• Deniz seviyesinden yükseklik. (Arapça)

reform

• Düzeltme, tanzim. Asıl şeklini verme. Islah etme. Avrupa'da başlayan dinde reform hareketini, İslâm dinine tatbik etmenin yeri yoktur. Çünkü İslâm dini, bütün zaman ve mekânların insanlarına her cihetle cevap verecek câmiiyette olduğundan ve ilmi esaslara dayanmış olarak asliyetini muhafaza ettiğind (Fransızca)

reha / rehâ

• Gevşeklik, kurtuluş.

reha'

• Geçim bolluğu.
• Genişlik, gevşeklik, pörsüklük, yumuşaklık.

rehavet / rehâvet / رخاوت / رَخَاوَتْ

• Tembellik, gevşeklik, pörsüklük, ihmalkârlık.

• Tembellik, gevşeklik.

• Tembellik, gevşeklik.

• Gevşeklik. (Arapça)
• Tembellik. (Arapça)

• Gevşeklik.

rejim

• Yönetim şekli, biçimi.

rekaket

• Kekeleme, dil tutukluğu.
• Sözün kusurlu oluşu. Belagattan mahrum olmak.
• Zayıf ve ince olmak, yufka olmak.
• El ile cismin hacmi ve cüssesini anlamak için yoklamak.
• Gevşeklik, zayıflık, dermansızlık.

resag

• Devenin ayaklarında olan gevşeklik.

rif'at

• Yükseklik. Yüksek ve büyük rütbe sahibi olmak, âlişan olmak.

rifat / rifât

• Yükseklik.

rıhtım

• Gemilerin yanaşmalarına müsait şekle getirilmiş kıyı. (Farsça)

rub'-ı daire / rub'-ı dâire

• Namaz vakitlerinin hesaplanmasında, yükseklik ölçülmesinde ve bâzı trigonometrik hesapların yapılmasında kullanılan el âleti. Bâzı geometrik şekillerden ibâret olup, dörtte bir dâire şeklinde tahta üzerine şekiller işlendiği için buna Rub'-ı dâire ta htası da denilmiştir.

rüchan

• Üstünlük, yükseklik, üstün olma. Fazilet, haslet veya her hangi bir şey cihetiyle diğerinden üstün olmak.

rukbi / rukbî

• İki kişinin karşılıklı olarak, öldükten sonra sâhib olmaları şartıyla birinin malını diğerine bağışlaması yâni sen ölürsen evin benim olsun, ben ölürsem evim senin olsun şeklindeki hibe.

rüşeym

• Rahimde yavrunun bütün azalarının teşekkül etmiş şekli. (Harekete başlayan rüşeyme, cenin denir)

rüyub

• (Tekili: Reyb) şekler, şüpheler.

sadak

• Okları koymağa mahsus torba veya kutu şeklindeki kılıfın adıdır. Boyuna asılan bu âlete "tirkeş" veya "tirdan" da denilirdi.

saf

• Bir adam boyu yüksekliğindeki duvar.

sahabe / sahâbe

• Peygamber efendimizi sallallahü aleyhi ve sellem sağlığında bir an gören, eğer âmâ ise (gözü görmüyorsa), bir an konuşan, îmân etmiş büyük-küçük mü'minlerin birkaç tânesine veya daha fazlasına verilen isim. Sâhib kelimesinin çokluk şeklidir. Hürmet ve saygı için, "Resûlullah'ın kıymetli ve mübârek a

salah-üd din

• Salâhattin şeklinde yaygın olan bu kelime, "dine bağlı" mânasına gelir.

sanavber

• Kozalak, koni şeklinde.

• Çam fıstığı kozalağı veya onun şeklinde olan. Çam fıstığı.

sanavberi / sanavberî

• Kozalak biçiminde. Koni şeklinde.

sanduka

• Türbelerde mezarların üzerine tahtadan sandık şeklinde yapılan ve üstüne yeşil çuha örtülen yerin adıdır. Kadın sandukaları düz olduğu halde, erkek sandukalarının baş tarafına bir ağaç konarak üzerine kavuk, taç, sikke gibi sağlığında giydikleri başlık konurdu. Açık mezarlıklarda sandukalar taştan y

şebeke

• Balık ağı.
• Kötü niyetle çalışan gizli topluluk.
• Kafes şeklinde olan yer.
• Hüviyet sureti.
• Ağ gibi yapılmış ve gerilmiş hat ve yolların tamamı.
• Ağ şeklinde olan nesiçler, dokular.

sec'

• Nesirde cümle sonlarının kâfiye şeklinde birbirine uygunluğu.

şehname

• İran Şairi Firdevsî'nin destan şeklindeki eseri. (Farsça)
• Büyük hükümdarların kahramanlık mâcerâlarını anlatan büyük manzum eser. (Farsça)

şekil

• (Şekl) Biçim, dış görünüş. Çehre. Tarz. Formül.
• Şebih ve misil.
• Hey'et.
• Suret. Surette benzerlik.
• Bir adamın tab' ve hevasına muvafık olan şey.
• Muhtelif, müşkil işlerin her biri.
• Birşeyin gerek hissedilen ve gerek mevhum sureti.
• Geo: Bi

şekli / şeklî / شكلى

• Şekle dayanan, biçimsel. (Arapça)

selaset-i lisan / selâset-i lisan

• Dildeki açık, anlaşılır ve akıcı ifade şekli.

selh-hane

• Hayvan kesilip yüzülen yer. Mezbâha. (Bu kelime galat olarak, "salhâne" şeklinde kullanılır.) (Farsça)

sempati

• Cana yakınlık, sıcak kanlılık. (Fransızca)
• Tıb: Her omurilik boyunca olan sağlı sollu yirmi üç boğumdan geçen iki paralel ağ şeklinde sinir sistemi. (Fransızca)

sena

• Şimşek parıltısı.
• Ulviyet. Yükseklik.
• Aydınlık.
• Bir ot ismi.

serbülendi / serbülendî

• Başı yükseklik. Yücelik. (Farsça)

şeref

• Yükseklik, yücelik. Büyüklük.
• İnsanlar arasında geçerli ve makbul olma. Büyük bir makam sâhibi olma.
• Cenab-ı Hakka itâat ve ubudiyyeti ve yüksek hizmeti ile çok ihsanına mazhar olma.
• İftihâr, övünme.

• Yükseklik, yücelik, büyüklük.

• Yükseklik, büyüklük, yüksek mertebe. İnsanlar arasında geçerli ve makbûl olma. Cenâb-ı Hakk'a itâat ve yüksek hizmeti ile çok ihsâna mazhâr olma, iftihâr.

şevamih

• (Tekili: Şâmiha) Yüksek yerler, tepeler, yüksekler.

seyfi / seyfî

• (Seyfiye) Askerliğe ait, kılıçla alâkalı.
• Kılıç şeklinde.

şeyh

• İhtiyâr.
• Bir ilim dalında ihtisas etmiş olan.
• Mürşîd-i kâmil; insanlara Allahü teâlânın emir ve yasaklarını anlatan, dîni, İslâm'ı yayan ve onların mânen olgunlaşmalarını sağlayan rehber zât. Çoğul şekli meşâyıh ve şüyûhtur.

siga

• Kip, fiil çekim şekli.

simavi / simavî

• Çehreye ait, yüz şekline dair.
• Simavlı.

sinematoğraf

• Hareket yazmak demek olup kısaltılmış şekliyle sinema demektir. (Fransızca)

sist-i ataletle / sist-i atâletle

• Tembelliğin gevşekliğiyle.

siyak

• İfade şekli ve tarzı, üslûp.

siyak-ı kelam / siyak-ı kelâm

• Sözün gidişatı; sözün söyleniş şekli, ifade tarzı.

sohbet-i suriye

• Şeklen yapılan sohbet.

sübat

• Dalgınlık.
• Uzun dinlenme.
• İstirahat zamanı.
• Uzun uyku şeklinde olan baygınlık. Koma.
• Dehir, zaman.

şübeh

• (Tekili: Şübhe) şübheler, şekler. şübhe edilenler.

süftece

• Tahrîmen mekrûh olan bir havâle şekli. Yolcuya borç verip, gittiğin yerde, falancaya ödeyeceksin demek.

şükuk / şükûk

• (Tekili: şekk) şekler, şüpheler.

• Şekler; şüpheler.

süllem

• Merdiven, basamak.
• Derece.
• Tıb: Kulağın içindeki içiçe daireler şeklinde olan boşluğun adı.

sümu

• Yücelik, yükseklik.

sümüvv

• Yücelik. Yükseklik.

sünuhat kabilinde

• Kalbe gelen mânâlar şeklinde.

sure / sûre

• Kur'ân-ı kerîmin en az üç âyetten meydana gelen bölümlerinden her biri. Çokluk şekli süverdir. Kur'ân-ı kerîmde 114 sûre olup, bâzı sûrelerin birkaç ismi vardır. Bekara sûresinden Berâe sûresine kadar olan yedi sûreye es-Seb'ut-tıvâl (uzun sûreler), Fâtiha'ya ve âyetleri yüzden az olan sûrelere mesâ

suret-i emir

• Emir şekli.

suret-i hizmet

• Hizmet şekli.

suret-i ifade

• İfade şekli, biçimi.

suret-i insaniye

• İnsanî görünüş, insan şekli.

suret-i intişar

• Yayılma şekli.

suret-i istimal

• Kullanma şekli.

suret-i libas

• Elbise şekli, biçimi.

suret-i maddiye

• Maddî suret, şeklî görüntü.

suret-i mana / sûret-i mânâ

• Mânâ şekli.

suret-i muamele

• Davranış şekli, görüntüsü.

suret-i mücahede

• Mücadele şekli.

suret-i tagayyür

• Değişme şekli.

suret-i tahakkuk / sûret-i tahakkuk

• Gerçekleşme şekli.

• Gerçekleşme şekli.

sūret-i tahakkuk / صُورَتِ تَحَقُّقْ

• Gerçekleşme şekli.

suret-i telebbüs

• Giyinme şekli, biçimi.

suret-i temsiliye

• Kıyaslamalı benzetme şeklinde.

suret-i terkip

• Diziliş tarzı, şekli.

suret-i tertib

• Tertip, diziliş şekli, biçimi.

suret-i teşekkül / sûret-i teşekkül

• Oluşum şekli, formatı.

sureta / sûreta

• Görünüşte, şeklen.

sureti

• Görünen yüzü, şekli.

suretinde / sûretinde

• Şeklinde.

• Şeklinde.

suriye / sûriye

• Formal, şeklî.

süsti / süstî

• Gevşeklik, uyuşukluk, tembellik. (Farsça)

sütre

• Perde. Örtü. Perdelenecek şey.
• Namaz kılarken kıble cihetinde duvar ve sâir olmadığından, önden geçenlerin namaza zarar vermemeleri için, ön tarafa dikilen şey. (En az altmış cm. yükseklik)

ta'kid

• Edb: İbareyi veya cümleyi anlaşılmaz şekle koyma.
• Düğümlenme, düğümleme.

tahaddüb / تحدب

• Tümsekleşme. (Arapça)
• Tahaddüb etmek: Tümsekleşmek, kamburlaşmak. (Arapça)

tahdim

• Hizmet ettirmek.
• Atın ayaklarının beyazlığı dirseklerinden aşağı olmak.

tahviye

• Dizleri, dirsekleri, yanları, karnı ve uyluğun arasını ayırmak.

taif

• Etrafını dolaşarak ziyaret eden. Tavaf eden. Dolaşan.
• Hicaz'da Mekke-i Mükerreme'nin yüz kilometre güneydoğusunda, Gazva Dağı'nın güney eteklerinde ve bir takım tepelerin batı eteklerinde olarak 1882 metrelik yükseklikte bir şehirdir. Peygamber (A.S.M.) hicretin sekizinci yılında Hun

tak / tâk

• Bina kemeri. Yarım daire şeklinde kapı ve pencere üstü. Çardak. Kubbe. Kavisli bina. Eyvan.

taklib

• (Çoğulu: Taklibât) (Kalb. dan) Döndürme, çevirme.
• Bir şeyin kalıp ve şeklini değiştirme.

takvis

• (Kavs. den) Kavislendirme. Yay şekline koyma.

talak-ı ric'i / talâk-ı ric'î

• Erkeğin karısını boşadıktan sonra tekrar karısına dönmesini mümkün kılan boşanma şekli.

tark

• Vurmak.
• Dövmek.
• Yünü ve pamuğu ağaçla vurmak.
• Bulanık su.
• İçine deve bevlettiğinden dolayı pislenmiş olan yağmur suyu.
• Vücuttaki gevşeklik.

tarz-ı fikir

• Düşünce şekli.

tarz-ı hareket

• Hareket tarzı, davranış şekli.

tarz-ı hat

• Yazı şekli.

tarz-ı hayat-ı içtimaiye

• Toplum hayatının şekli.

tarz-ı ibare

• Açıklama şekli, ifade tarzı.

tarz-ı kıyafet

• Giyim şekli.

tarz-ı maişet

• Geçim şekli.

tarz-ı medeniyet

• Medeniyet şekli.

tarz-ı münasebet

• Münasebet ve bağlantı şekli.

tarz-ı nazar

• Bakış tarzı, şekli.

tarz-ı tesbihat

• Tesbihat şekli, Allah'ı anma usulü.

tarz-ı tevcih

• Yöneltme şekli.

tarz-ı tezkir

• Hatırlatma şekli.

tarz-ı vazife

• Görev şekli.

tasaddur

• (Sadr. dan) En başta oturma. Başa geçme.
• Öğretmek.
• Yücelik talep etmek, yükseklik ve ululuk istemek.

tasrif

• İstediği şekilde idare etmek. Maslahatta tasarrufa izin vererek mutasarrıf kılmak.
• Bir şeyi bozup değiştirerek türlü şekillere koymak, evirip çevirmek.
• Gr: Bir kelimenin veya fiilin çeşitli zamanlara göre sıra ile söylenişi. Sarf kaidesi üzere kelimenin şeklini başka kelimele

tasvig

• (Çoğulu: Tasvigat) (Siga. dan) Kalıp şekline koymak. Eritip kalıba dökme.
• Batırmak.
• Kuyumculuk yapmak.

tasvir

• Bir şeyin şeklini çıkarma, resmini yapma.
• Resim yaparcasına güzel tarif etme, tanımlama.

tasyir

• Bir surete koyma. Bir şekle vardırma.

tavla

• Hayvan bağlanan ahır. (San'at Ansiklopedisinde "Tavla" maddesi: "Hayvanların tavlanması yani istirahat edip çalışacak kıvama gelmesi, kuvvet ve tâkat kazanması için beslendiği yer." şeklinde tarif edilmiştir.)

tazammunen

• İçerme, içine alma şeklinde.

teakubi / teâkubî

• Arka arkaya gelme, sırayla birbirini takip etme şeklinde.

tebyiz

• Karalama şeklinde yazılan bir yazıyı temize geçme.

tecessüd

• Cisimleşme; batıl dinlerde, Allah'ın herhangi bir maddi varlık şekline bürünmesi, yaratıklarından birinin bedenine girmesi şeklinde inanılan batıl bir Allah inancı.

• Ceset şekline girmek. Vücud peyda etmek. Cesedlenmek.

tecessüm

• Cisim şekline girmek. Maddeleşmek. Göz önüne gelmek. Mücessem olup görünmek. Cisimleşmek.

tecnis

• İki şeyi birbirine benzer şekle sokma.
• Edb: Cinas yapma. İki mânalı söz söyleme.

tedvir

• Devrettirmek, döndürmek. Çevirmek.
• İdare etmek, yönetmek.
• Daire şekline sokmak.
• Edb: Bir mısradaki kelimelerin yerini değiştirmekle veznin ve mânanın bozulmamasıdır.
• Kur'an-ı Kerim kıraatında: Tahkik ile hadr ortasında bir okuma usulüdür. Her iki yönde meşru m

tehavün / tehâvün

• Gevşeklik.

tehzil

• (Çoğulu: Tehzilât) Zayıflatma.
• Alaya alma. Alay şekline sokma.

tekasül / tekâsül

• Üşenmek. Gevşeklik. İhtimamsız davranmak. Tembellik.

tekasüli / tekâsülî

• Gevşeklik ve uyuşukluğa âit. Tembellikten gelen.

tekavvüs

• Kavislenme. Bükülme. Eğilme. Kavis şekline girme.

tekaya / tekâya

• (Tekili: Tekye) Tekyeler. (Türkçede bazan "tekke" şeklinde de kullanılır.)

telvihi / telvihî

• Kinaye şeklinde bildirilen mânâ.

temsili / temsîlî

• Kıyaslamalı benzetme şeklinde, analojik.

tenasuh / tenâsuh

• Kaybolan birşeyin başka bir şekle bürünerek tekrar ortaya çıkması. Reenkarnasyon.

teneşir

• Serîr; ölünün yıkandığı masa şeklindeki dört ayaklı uzun tahta zemin.

tenkidkarane / tenkidkârane

• Eleştiri şeklinde.

teokrasi

• (Theocratie) Din hükümlerine göre idare edilen ve dinî esaslara bağlı olan idare şekli. Allah namına papazlar idaresi. (Fransızca)

terahi / terâhî

• İşde gayretsizlik, gevşeklik, ihmal.
• Uzaklaşma.
• Sonraya bırakma.
• Gecikme, geç kalma.
• Geri durma, geri çekilme.

• Gevşeklik.

• İşte gayretsizlik, gevşeklik, ihmal.
• Sonraya bırakma.
• Gecikme, geç kalma.
• Geri durma, geri çekilme.

terakkivari / terakkivâri

• Gelişme ve ilerleme şeklinde.

terane / terâne / ترانه

• İran edebiyatına özgü rubai şekli. (Farsça)
• Makam, ahenk. (Farsça)
• Şarkı. (Farsça)

terbi'

• Gazelin her beytine ikişer mısra ilâve ederek onu âdeta murabba (dörtlük) şekline koyma.
• Dörde bölme.
• Dört köşe etme.

terci'-i bend

• Gazel şeklinde aynı vezinde yazılı manzumelerin "vâsıta" denilen bir beyti ile birbirine bağlanmış şekli. Vâsıta beyti tekerrür ederse terci-i bend; tebeddül ederse (değişirse) terkib-i bend olur. Bendlerin her birisine, terci-i bendlerde "terci'hâne"; terkib-i bendlerde "terkibhâne" denir. (Edb. L. (Farsça)

terek

• Eski Türk odalarına, insan boyu yüksekliğinde olmak üzere duvarlara boydan boya yapılan raflara verilen addır. Dükkânlarda eşya koymağa mahsus bölmeli raflara da terek denilir.

terkib-i bend

• Edb: Birkaç bendden meydana getirilmiş manzumenin hususan gazel şekli olup müteaddit manzumeler birer beytle birbirine bağlanmıştır.

tesahül

• Kolay görerek ihmal etme, gevşeklik gösterme.

teşakül

• (şekl. den) şekil ve suretçe bir olma. Birbirine uyma.

teşebbük

• (Şebeke. den) Ağ şeklini alma. Şebekeleşme.
• Parmaklarını birbirine giriştirmek.

teşkilat-ı esasiye / teşkilât-ı esasiye

• Anayasa. Kanun-u esasî. Devletin temel kuruluş şeklini tayin eden ve teşrinin yani meclisin, hükümetin ve mahkemelerin salâhiyetleri nasıl kullanılacağını; vatandaşların umumi hak ve hürriyetlerini gösteren temel kanunlardır.

teslis / teslîs

• Üçleme; Hıristiyanların tanrı üçtür veya tanrı üç unsurdan (Baba-Oğul-Rûh-ul-kudüsten) meydana gelmiştir şeklinde kabûl ettikleri bozuk inanış. Trinite.

tesnim

• Hörgüçleyerek yukarı yükseltmek, terfi etmek mânasına masdar olup, yükseklik mânasıyla Cennet çeşmelerinden bir çeşmenin ismidir. İbn-i Abbas'tan rivayet edildiğine göre Cennet meşrubatının en yükseğidir.

tesyar

• Gönderme, gönderilme. (Eşya hakkında) (Tisyâr şekli yanlıştır)

teverrük

• Kadınların namazda oturma şekli; kaba etlerini yere koyup, uyluklarını birbirine yaklaştırarak, ayaklarını sağ taraftan dışarı çıkarıp, sol uylukları üzerine oturmaları.

tevhid-i zahiri / tevhid-i zâhirî

• Yüzeysel bir bakış açısıyla "Allah'ın ortağı yok ve bu kâinat Onun mülküdür" şeklindeki îmânî tasdik.

topuz

• t. Ucu top şeklinde sopadan ibâret eski silâh.
• Top şeklinde toplanmış saç.
• Kısa ve tıknaz kimse.

ulüvv

• Büyüklük, yükseklik.
• Bir şeyin yukarısına çıkma.
• Şan, şeref ve kadr sahibi olma.

ulüvv-ü derece

• Derecenin yüksekliği, üstünlüğü.

ulüvv-ü mertebe

• Derecesinin yüksekliği.

ulüvv-ü rütbe

• Rütbenin, derecenin yüksekliği.

ulviyet

• Yücelik, yükseklik.

• Ulvilik, yücelik, yükseklik, ululuk.

üslub-u hakim / üslub-u hakîm

• Edebî san'atlardan biridir. Sorulan bir suale, soranın halini nazara alarak başka bir sual gibi telâkki edip, ona göre cevab vermek demektir. Meselâ : Bazı Ashab Resulüllah'a (A.S.M.) hilâlin ince başlayıp, kalınlaşarak bedr şekline gelip, sonra yine başladığı şekle dönmesinin sebebini sordular. Bun

üstüvane

• Geo: Silindir. Direk şeklindeki sütun. İçi boş direk şekli.

usul / usûl

• Asıllar, kökler, temeller. Asl kelimesinin çokluk şeklidir.

vahdeddin

• (Aslı: Vahîdüddin, fakat Türkçede Vahdeddin şeklinde telâffuz edilir.) Osmanlı Padişahlarının sonuncusu ve otuzaltıncısının adıdır. (Mi: 1861-1926) Zeki, dirayetli ve dindardı. Osmanlılar ve İslâm âlemi için bir felâket işareti olan Sevr Muahedesini imzalamadı. Osmanlı ordusu olarak emrine bırakılan

vahdetü'l-mevcud

• "Yaratıcı, kâinatı oluşturan varlıkların toplamıdır. Allah da kâinat da birdir. Tek olan ilâh kâinatın bütünüdür" şeklinde kâinat hesabına Allah'ı inkâr eden materyalist felsefî düşünce sistemi.

vahdetü'l-vücud

• "Allah'ın varlığı o kadar mükemmeldir ki, diğer varlıklar Ona göre bir gölge gibidir ve varlık adını almaya lâyık değildirler" şeklinde bir görüş; Allah'tan başka varlıkları yok saymak.

vakıf

• (ة) harfiyle biten kelimelerde (ﻫ) sesi verilerek durma ("şeceratin" kelimesinin "şecerah" şeklinde okunması gibi).

valayi / vâlâyî

• Yücelik, yükseklik. (Farsça)

vasfetmek

• Bir şeyin vasıflarını, hâlini, şeklini veya rengini tarif etmek, anlatmak.

vatı'

• Ayak altına alıp çiğneme. Basma.
• Cima'.
• Uygun hale koyma.
• Tümseklikler arasında basık ve engin yer.

vehn

• Gevşeklik, kuvvetsizlik.
• Zayıf.
• Gövdesi kalın ve kısa adam.
• Gece yarısı. Gece yarısından bir saat sonraki zaman.

• Gevşeklik.

velediyet akidesi

• Hıristiyanlıktaki, Hz. İsa'nın Allah'ın oğlu olduğu şeklindeki bâtıl akide, inanç.

veny

• İş hususunda gevşeklik gösterme.

vesaid

• (Tekili: Visâde) Yastıklar, şilteler, döşekler.

vücud-u nakşiye

• Yazı gibi nakış şeklindeki varlık.

vücuh-u seb'a

• Yedi vecih; Kur'ân'ın yedi türlü okunuş şekli.

vuku'

• Düşme, rastlama.
• Olma, oluş.
• Gidip çatma.
• Bir hadisenin çıkış şekli, cereyânı.

vuku'-i hal / vuku'-i hâl

• Bir hâdisenin çıkış ve oluş şekli.

yemin / yemîn

• Kuvvet. Bir haberi yâhut bir işi yapma veya yapmama husûsundaki azmi, iddiâyı (sözü); vallahi, tallahi şeklinde, Allahü teâlânın ism-i şerîfini anarak veya dînin izin verdiği sözlerle kuvvetlendirmek.

za

• Sâhib, malik, erbab, ehil mânalarında olup, "Zî" ve "Zû" şeklinde de kullanılır. (Müennesi "Zât" dır)

zaaf-ı din

• Dini yaşamada zayıflık, gevşeklik.

zaaf-ı dine

• Dini yaşamada zayıflık, gevşeklik.

zaaf-ı diyanet

• Dinde zayıflık, gevşeklik gösterme.

zabıtname / zabıtnâme

• Olay yerinde ilgili kimselerin olayın oluş şeklini kaydettikleri kâğıt.

zabt-name / zabt-nâme

• Hâdise veya vak'a yerinde alâkalı kimselerin hâdisenin oluş şeklini imzâ altında kaydettikleri kâğıt. Zabıt tutulan kâğıt. (Farsça)

zencir-bend

• Zincire vurulmuş, zincirle bağlı mânasına gelir. Eskiden azılı katiller ve deliler, zincirle bağlandıkları için bu tâbir meydana gelmiştir. (Farsça)
• Edb: Her mısranın son kelimesi, bir sonra gelen mısraın ilk kelimesini teşkil etmek şekliyle meydana getirilen manzumelere verilen addır. Divan (Farsça)

zeyd bin sabit

• Sahabe-i Güzinden ve Aşere-i Mübeşşeredendir. Henüz on bir yaşında iken isteği ile İslâmiyet'i kabul etmiştir. Kur'ân-ı Kerim'i kemiklerde yazılı ve hâfızların ezberinde iken bugünkü şeklinde ilk olarak yazan, bu hizmette en büyük hizmet kendisine nasib olandır. Resul-ü Ekrem'in (A.S.M.) kâtipliğini

zıvana

• İki ucu açık küçük boru. (Farsça)
• Birbirine geçen şeylere açılan boru şeklinde delik. (Farsça)