enbar

• Yığın, dolu, küme. (Farsça)
• Gübre. Ekinlere, kuvvet vermesi için dökülen eski fışkı, hayvan tersi. (Farsça)

enbuh

• Ziyade, çok, kalabalık. (Farsça)
• Çokluk, ziyadelik, cemaat, izdiham. (Farsça)
• Meclis, kurultay. (Farsça)
• Kalın, yoğun. (Farsça)
• Duvarın yıkılıp dökülmesi. (Farsça)

enbüre

• Dere, çay. (Farsça)
• Tüyü dökülmüş olan hayvan. (Farsça)
• Dolap beygiri. (Farsça)
• İşkembe. (Farsça)

endiş

• Düşünen, mülâhaza eden, ölçülü davranan mânasında sıfat terkiblerinde kullanılır. Meselâ: Akibet-endiş : Her işin sonunu düşünen.

enes

• Üns mânasına kullanılır ve vahşetin zıddıdır.

engaz

• San'atkârların kullandıkları san'at âletleri. (Farsça)

engüj

• Filcilerin fili idare etmekte kullandıkları ucu eğriltilmiş demir karga burnu. (Farsça)

ensac / ensâc / انساج

• Dokular. (Arapça)

ensice / انسجه

• Dokular. (Arapça)
• Kumaşlar. (Arapça)

erbab-ı dil / erbâb-ı dil

• Gönül sâhipleri Erbab-ı kulûb, İbn-ül-Vakt.

erbab-ı fesahat

• Dilin doğru, düzgün, açık ve akıcı şekilde kullanılması noktasında uzman olanlar.

erdeb

• Bir ağırlık ölçüsüdür. Arab ülkelerinde kullanılır. Miktarı, İstanbul kilesiyle dokuz kileyi karşıladığı gibi, kullanıldığı mahalle göre de değişir.

erfeş

• Nefsî isteklerine düşkün olan.
• Kulakları uzun ve kaba (adam).

ermed

• Kül rengi, gri. Boz renkli nesne.
• Gözü ağrıyan adam.

ermeda

• Ateş külü.

ermida'

• Kül.

errahim

• En merhametli, büyük nimetler veren, verdiği nimetleri iyi kullananları daha büyük ve ebedi nimetler vermek suretiyle mükâfatlandıran Allah (C.C.)

ersusa

• Şeair-i İslâmiyeden olan ve Osmanlı İmparatorluğu zamanında kullanılan kavuk, büyük sarık.

eş'as

• Saçı dağınık olan.
• Saçı dökülmüş kişi.

esalib-i arab / esâlîb-i arab

• Arap edebiyatında kullanılan üsluplar, ifade ve anlatım tarzları, Arap kelâmının kalıpları.

esalib-i arap / esâlîb-i arap

• Araplar'ın üslupları; Arap Edebiyatında kullanılan ifade tarzları.

esamm

• (Çoğulu: Summun) Kulağı sağır olan.
• Katı taş.

esans

• Çeşitli yollarla bitkilerden elde edilen veya suni olarak yapılan, kokulu ve uçucu sıvı.

esaret

• Esirlik. Kölelik. Kullara kendini teslim etmiş olmak. Başka milletten olanlara boyun eğmek.

esas-ı ubudiyet / esas-ı ubûdiyet

• Kulluğun özü.

• Kulluğun esası, özü.

eşbeh

• Mert, yiğit, kabadayı, cesur kimse. (Bu tâbir bilhassa yeniçeriler hakkında kullanılırdı.)

esekk

• Tavşan.
• Kulağı kesik olan.
• Küçük kulaklı.
• Kulağı işitmeyen. Sağır.

esir

• Kul, köle. Harpte teslim alınan düşman. Teslim olan.

esiri / esirî

• Esirlik, kölelik, kulluk.

eşk-i şadi / eşk-i şâdi

• Sevinçle ağlayış. Sevinçten dökülen gözyaşı.

esma'

• Kulaklar. İşitmeler.

esnaf-ı salihin / esnaf-ı salihîn

• Salih kulların oluşturduğu sınıflar.

esrar-keş

• Esrar denen zehiri kullanan kimse. Esrar içen. (Farsça)

esrem

• Kırık dişli, dişleri kırılmış veya dökülmüş olan kişi.

esvedeyn

• İki siyah mânâsına gelen bu kelime, yılanla akreb için kullanılır.

eşya

• (Tekili: Şey) (Bu kelime, Türkçede müfret gibi kullanılır.) Ev döşemeye mahsus halı, dolap v.s.
• Elbise, yatak, çamaşır gibi malzemeler.
• Yük, yük eşyası.

et-tevvab

• Tevbeleri kabul edici olan Allah. Kendine tevbe ve rücu' eden kulları çok. Tevbeyi kabulde çok beliğdir. Tevbe edeni hiç günah yapmamış gibi afv u rahmeti ile bahtiyar eder.

etfal-i mekatib / etfal-i mekâtib

• Mekteb çocukları, okul talebeleri.

etnografya

• (Etnografi) yun. Kavmiyyat. Kavimlerin, milletlerin gelişmesini, terakkisini ve has vasıflarını inceleyen, onların kültürlerinden bahseden ilim kolu.

etras

• (Tekili: Türs) Türsler, harpde kullanılan kalkanlar.

ettun

• (Çoğulu: Etâtin) Hamam külhanı.

ev

• Şek, tahayyür, ibham, istisnâ, şart, teb'iz için kullanılan harf-i atıf. "yahut, veya, meğer ki, bel, belki ister" gibi kelimelerle türkçeye terceme edilebilir.

evamir-i teklifiye / evâmir-i teklifiye

• Allah'ın kullarını uymakla yükümlü tuttuğu emirler.

evbaş / evbâş / اوباش

• Ayak takımı, külhanbeyler. (Arapça)

evham-ı muzlime

• Karanlık vehimler, kuşkular.

evhamlı

• Kuşkulu, kuruntulu.

evliya / evliyâ

• "Velî"nin çoğulu. Allah'ın ermiş kulları.

• Velîler, Allah'ın sevgili kulları.

• Velî kelimesinin çoğuludur.
• Dostlar.
• Allahü teâlânın sevgili kulları, nefsin esâretinden kurtulup, sözleri, işleri ve hareketleri İslâmiyet'e uygun olanlar, devamlı Allahü teâlâyı hatırlayıp, ananlar.

evliya-yı kamilin / evliya-yı kâmilîn

• Olgun, kemâl ve fazilet sahibi olan Allah'ın velî kulları.

evliyaullah / evliyâullah

• Allah'ın sevgili kulları.

• Allahın velîleri, sevgili kulları.

ey

• (Arabçada) "Bak, dinle, dikkat et, yahut, demektir ki" mânalarına gelir. Bir ibareyi tefsir için kulanılır. Türkçede: Yakın nidâ içindir.

eya

• Acaba mânasına nidâdır. "Hey, ey" gibi çağırma, nidâ, seslenme edatı olarak da kullanılır. (Farsça)

eydi

• (Tekili: Yed) Eller.
• Mc: Kuvvetler. (Daha çok Eyâdi şeklinde kullanılır.)

eyne

• Nere? Nerede? Nereye? (mânasına sual için söylenir ve zarf-ı mekândır).
• Zaman. An.
• Yorgunluk (mânâsında da kullanılmıştır.)

eysar

• Çadır eteğini kazığa bağlamakta kullanılan kısa ipler.
• Ot.

eyyü

• Sual sormak için "Hangi? Ne? Ne vakit?" mânalarına kullanılır.

eyyub / eyyûb

• (A.S.) : Kur'ân-ı Kerim'de ismi geçen İshak Aleyhisselâm'ın oğlu olan Ays'ın evlâdından Eyyûb Aleyhisselâm, bir peygamber idi. Pek çok malı ve Şam tarafında çok mülkü vardı. Her makbul kulunu ve peygamberini Allah imtihana çektiği gibi onu da denedi. Cümle emlâki emvâli elinden gitti. O yine şükrett

ez'af-ül ibad

• Kulların en zayıf olanı.

ez'afü'l-ibad / ez'afü'l-ibâd

• Kulların en zayıfı.

ezfer

• Güzel kokulu şey.

ezfir

• Çok iyi kokulu nesne.

ezlam / ezlâm

• Câhiliye devri Arablarının kullandıkları fal okları.

eznem

• Kulakları ucunda sarkık uzun kılları olan keçi.

ezra

• Kulağı beyaz, gövdesi siyah olan davar.

fahamet

• (Fehâmet) Büyüklük. Kadr ü şânı yüksek. (Eskiden büyük zatlara veya sadrazamlara karşı kullanılan hitab şekli idi. Fehametli Sultânım... gibi)

fahr-i alem / fahr-i âlem

• Âlemin kendisi ile övündüğü zât. Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselâm için kullanılan saygı ifâdesi.

fahr-i enam / fahr-i enâm

• Yaratılmışların kendisiyle övündüğü zât. Sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâm için kullanılan hürmet ve saygı ifâdesi. Gece-gündüz dilimde, salât-ü selâm, O mübârek rûhuna, ey Fahr-ül-enâm.

fahr-i kainat / fahr-i kâinât

• Kâinâtın kendisi ile övündüğü zât. Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselâm için kullanılan saygı ifâdesi.

fakahetlu / fakahetlû

• Evvelce müftüler hakkında kullanılmış olan resmî bir lâkab.

fakir-i pür-taksir / fakir-i pür-taksîr

• Kusurlarla dolu fakir anlamına gelen, tevazu ifadesi olarak "ben" yerine kullanılan ifade.

fakir-i pürkusur

• Kusurlarla dolu muhtaç anlamında, tevazu ifadesi olarak "ben" yerine kullanılan söz.

fakire

• Muhtaç anlamında, tevazu ifadesi olarak, bayanlar için "ben" yerine kullanılan söz.

fakirhane

• Tevazu ifadesi olarak, kendisinden bahseden kişinin kendi evi için kullandığı ifade.

fakis / fakîs

• Çiftçilerin kullandığı âletlerden halka gibi bir demir.

fakr-ı mutlak

• Mutlak fakirlik. Mü'min bir kulun Cenâb-ı Hakka karşı mutlak muhtaç halde olduğunu bilişi. Nihayetsiz muhtaç olduğu Allaha (C.C.) ve emirlerine tam teslimiyyetle sığınması hâleti.

fantaziye

• yun. Yalandan gösteriş, boş debdebe. Zâhirî süs ve zinet. Lüzumlu ihtiyaçtan olmayan ve zevk için kullanılan pahalı eşya.

faraş

• (Feraşe. den galat) Süprüntüleri toplamağa ait kulplu kutu, kürekçik. Süpürge.

farig

• İşini bitirmiş, boş kalmış, alâkasını kesmiş, rahat, vazgeçmiş, çekilmiş.
• Fık: Tasarrufu altında olan mülkün kullanma ve tasarruf hakkını başkasına devreden.

faruk

• Hz. Ömer için kullanılan bir sıfat; hakkı batıldan ayıran.

fasid daire / fâsid daire

• Man: A yı B ile, B yi A ile ispat etmek. Bir düşünceyi isbat etmek için isbat edilmemiş başka bir düşünceyi delil olarak kullanmak ve bunu da isbat için isbatı istenen ilk düşünceyi doğru sayıp buna delil diye kullanmak. Yani isbat edilen ile isbat edeni birbirine delil saymak olup isabetsizdir.

favori

• Sakalın kulak hizasından yanağa doğru inen kısmı. (Fransızca)
• Bir müsabakayı kazanacağı tahmin edilen şahıs, takım veya hayvan. (Fransızca)

fayiha

• (Çoğulu: Fevâyıh) Meyve ve çiçek kokusu.
• Güzel kokulu nesne.

fazi' / fazî'

• Korkulu nesne.

fe

• (Buna ta'kib edâtı denir) "Sonra, hemen" mânalarını ifâde için fiillerin başına getirilen edât harfi. Bazan mecaz olarak vav yerinde de kullanılır.

fe'd

• Kebap yapmak.
• Kül içinde ekmek pişirmek.

fe-keyfe

• "Nasıl?" anlamına kullanılan eski bir tabir.

feddan

• (Çoğulu: Fedâdin) Bir çift öküz.
• Bir günde bir çift öküzle sürülebilen arazi.
• Daha çok mısırda yer ölçülerinde kullanılan bir kelime.

fekk

• Açmak. Ayırmak.
• Kırmak.
• Kaldırmak.
• Kesmek.
• El ve bilek, yerinden burkulup çıkmak.
• Rehin verilen şeyi kurtarıp çıkarmak.
• Köle azadetmek.
• Pir-i fâni olmak.

felah-ı vatan / felâh-ı vatan

• Vatanın kurtuluşu. Vatanın selâmeti.
• Tar: 10 Şubat 1920'de İstanbul Mebuslar Meclisi'nde teşekkül etmiş olan bir grup.

felence

• Hoş kokulu sarı renkli bir tohumdur. Yemen'den gelir.
• Besbâse yaprağı.

fenafillah

• (Fenâ fillâh) Tas: Abdin zât ve sıfâtının, Hakk'ın zât ve sıfâtında fâni olması. Başka bir ifade ile: Dünya alâkalarını külliyen kat' ve ehadiyet dergâhına tam bir teveccühle istiğrak haletidir. Sofi, bu maksada erebilmek için her şeyi terk eder.

fenapezir / fenapezîr

• Fena bulan, yok olan. Fenayâb da aynı mânada kullanılır. (Farsça)

fennin iliştiği

• Bazı materyalist bilginlerin maddî ilimleri kullanarak Kur'ân'daki bazı âyetlerin gerçek dışı olduğunu ileri sürmeleri.

ferc

• Yarık, çatlak. Korkulacak yer.
• Ud yeri. Dişi tenasül âleti.

ferek

• Kulağın sarkık ve sülpük olması.

ferheng / فرهنگ

• Kültür. (Farsça)
• Sözlük. (Farsça)

ferraş

• Cami, mescid, imaret gibi müesseselerin temizliğini sağlamak; ve kilim, halı ve hasır gibi mefruşatını yayma hizmetleriyle vazifeli olan kişiler hakkında kullanılır bir tâbirdir. Ferraş; arapçada, yayıcı, hizmetçi, döşeyici anlamlarına gelir. Yeniçeri teşkilâtında bu işi görenlerle, Kâbe'yi süpürenl

fersan

• Derisi kürk yapımında kullanılan bir sansar cinsi. (Farsça)

fertute

• Kadın esirler hakkında kullanılan tâbirlerdendir. Esir edilen kadınlar hakkındaki diğer tâbirler şunlardır: Mâriye, ümmülveled, acuze, duhter, yekdest, yekçeşm, mâyube.

fesahat / fesâhat

• Dilin doğru, düzgün, açık ve akıcı şekilde kullanılması.

fesübhanallah / fesübhânallah

• "Allah her türlü eksiklikten sonsuz derecede yücedir" anlamında kullanıp hayret ve hayranlığı ifade eden kelime.

fetiyle

• Yanmış fitil ucu.
• Bükülmüş ince sicim.
• İki parmak arasındaki kir.

fettah / fettâh

• Zafer kazanmış, üstün gelmiş.
• Fetheden, açan.
• Kullarının kapalı işlerini açan, Cenab-ı Hakk.

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kullarına hayır kapılarını, dileklerine kavuşmak istiyen kullarına kapalı kapıları açan, peygamberlerini düşmanlarının elinden kurtarıp, memleketlerin fethini müyesser (kolay) kılan; evliyâsına (sevdiği kullarına) melekûtünün (gözle görülmeyen

fevaih

• (Tekili: Fâih) Meyve ve çiçek kokuları.

fevehan

• (Tekili: Fevh) Güzel kokular.

fevehat

• (Tekili: Fevha) Güzel kokular.

feveranlı

• Coşkulu, aktif, faal.

fevkalküll

• (Fevk-al kül) Hepsinin fevkinde. Bütününün üstünde.

fevt-i fursat

• Fırsat kaçırma. Fırsatı değerlendirememe. Ele geçen bir imkânı kullanamama.

feya sübhanallah / feyâ sübhanallah

• Ey her türlü eksiklikten sonsuz derecede yüce olan Allah mânâsında bir şeyin tuhaflığını bildirmek için şaşkınlık ifadesi olarak kullanılır.

feylekus

• Fil kulağı dedikleri büyük yassı yapraklı ot.

feyyaz-ı rahmani / feyyaz-ı rahmânî

• Kullarına karşı çok merhametli olan ve rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah'ın feyiz, bereket ve ihsanı.

feyz-i rahman / feyz-i rahmân

• Kullarına karşı çok merhametli olan ve rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah'ın lûtfu, ihsanı.

fi / fî

• Arabçada harf-i cerrdir. Mekâna ve zamana âidiyyeti bildirir. Ta'lil için, isti'lâ için ve yine harf-i cerr olan "bâ, ilâ, min, maa" harflerinin yerine kullanılır. Geçen mef'ul ile gelecek fasıl arasında geçer. Te'kid mânası da vardı. Başka bir ifade ile kısaca (fî) : "İçinde, içine, hakkında, husus

fi'l-i şeni'

• Irza vuku bulan tasallut hakkında kullanılan bir tabirdir. Bununla birlikte, mutlaka cima' manâsına değildir.

fi'liyyat / fi'liyyât / فعليات

• Eyleme dökülen işler. (Arapça)

fidam

• (Feddâm) : Su kabının üzerine koydukları süzgeç.
• Mecusilerin ağızlarını bağlamakta kullandıkları bez.

fidye-i necat

• Bir kimsenin esirlikten veya başına gelen bir belâdan kurtulmak için, kendisi veya kendi namına başkası tarafından mecburen verilen para vesaire hakkında kullanılan bir tabirdir. Tabirin karşılığı, can kurtarma akçası demektir.

fikr-i ruhbaniyet

• Hıristiyanlık dininde Allah ile kullar arasında vasıta olarak ruhbanların bulunması gerektiğine dair düşünce.

filiz / فلز

• Ağaç ve çiçek fidanı, taze sürgün.
• Eritilip temizlenmemiş olan altun, gümüş,demir, bakır gibi külçe, ham maden.
• Erimiş bakır.

• Maden külçesi. (Arapça)

fina / finâ

• Şehir kenarı, büyük mezarlıklar (fabrika, mektep, kışlalar) ve kasabadakilerin harman yapmak, hayvan koşturmak, eğlenmek için devamlı kullandıkları yerler.

fırat

• Ön Asya'nın en büyük nehridir. Diyadin civarında çıkar, Anadolu'nun doğu taraflarına kadar gelip Mezopotamya'yı dolaştıktan sonra Irak'ta Dicle ile birleşerek Basra Körfezi'ne dökülür.

firavun

• Eski Mısır krallarının lâkabı; katı yürekli, inatçı ve zâlim kimseler için kullanılan bir tabir.

firengi / firengî

• Batı kültürü.

fireuni / fireunî

• Hat, minyatür, tezhib gibi güzel san'atlarda kullanılan bir kâğıt cinsi.

fırışka

• Bütün yelkenleri camadana vurmaksızın kullanabilmeğe münasib olan rüzgâr hakkında söylenilen bir tabirdir. Bu rüzgârın, saniyedeki sür'ati 5-12 metredir.

firkateyn

• Buharın icadından evvel kullanılan harp gemilerindendir. Bu gemiler, güvertelerinin altında bir batarya topu hâvi olup hızlı giderlerdi. Bu gemilerin üç direkleri vardı ve içlerinde mürettebatının binbeşyüzü bulanları da vardı.

fitil

• Eskiden ağırlık ölçüsü olarak kullanılan dirhemin kesirlerinden biri. Dirhemin dörtte birine: denk; dengin dörtte birine: Kırat; Kıratın dörtte birine: Fitil denilir.
• Eski Fitilli tüfeklerin namlusundaki baruta ateş vermek için kullanılan kükürtlü ip veya kaytan parçası.
• Topa

fitne-i diniye

• Dine ve dindarların içine sokulan fitne, fesat.

fitne-i diniye narı / fitne-i diniye nârı

• Dine sokulan fitnenin ateşi.

forma

• Cüz. Kısım. Parça. (Fransızca)
• Şekil. Biçim. Askeri nişan. Rütbe işareti. (Fransızca)
• Bükülünce 8, 16, 32 sayfa olan kitap dizgisi. (Fransızca)

frenk sakalı

• Eskiden frenkleri taklid suretiyle bırakılan sakal hakkında kullanılan bir tabirdi. Çeneye gelen kısım uzunca bırakılıp, yukarı tarafları kısa kesilen veya traş edilen sakal demektir.

fülgur

• Kuzukulağı dedikleri ot.

fürafür

• Kulağı yırtık kişi.

fürraa

• Kalem silmekte kullanılan bez.

füru

• Aşağıda. Âciz. Beceriksiz. Geride kalmış... mânaları ifade eder, kelimenin önüne veya sonuna getirilerek ek olarak kullanılır. (Farsça)

füsafis

• Keneye benzer murdar kokulu bir böcek.
• Tahta kurusu.

futa

• Hamamlarda kullanılan bir kumaş cinsi. (Farsça)
• Peştemal. Havlu. (Farsça)

gadab

• Hiddet, öfke, kızgınlık.
• Allahü teâlânın, emrine karşı gelen kullarından intikam almak istemesi.

gaffar / gaffâr

• (Gufran. dan) Günahları örten, günahları bağışlayıcı. Mağfireti çok.
• Kullarının günahlarını afveden Cenâb-ı Hak (C.C.)

• Ne kadar çok ve büyük olursa olsun, dilediği kullarının her türlü suç ve günahını defalarca bağışlayan Allah.

gafil

• Habersiz, kul olduğunu hatırlamadan yaşayan.

gaflet

• Olup biteni sezmeme, kul olduğunu unutma hâli.

gafur / gafûr

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kulların günâh, ayıb ve hatâlarını pek çok örtüp, bağışlayan.

gafurü'r-rahim / gafûrü'r-rahîm

• Kullarının günahlarını çok bağışlayan ve kullarına özel rahmet, merhamet ve şefkat gösteren Allah.

galat-ı meşhur

• Yanlış olduğu hâlde herkes tarafından kullanılan kelime veya terkib.

galat-ı tahakkümi / galat-ı tahakkümî

• Bir kelimenin gerek lâfzı ve gerekse mânası itibariyle herkesin kullandığı gibi kullanılmaması.Bu, başlıca üş şeyden olur:1- Nazımda vezne uydurmak için bir kelimenin telâffuzunu değiştirmek, hecesini uzatmak ve kısaltmak yahut harfini gizlemek.2- Çeşitli mânâları olan bir kelimeyi meşhur olmayan bi

galif

• Gön ve deri dibâgat etmekte kullanılan bir ot.

galiye

• Galeyan eden.
• Değerinden çok pahalı.
• Misk ve amberden yapılmış meşhur koku.
• Hoş kokulu kıymetli madde.

galiye-bar / galiye-bâr

• Güzel kokulu şey saçan. (Farsça)

galiye-dan / galiye-dân

• Güzel kokulu şeylerin muhafaza edildiği kap, mahfaza. (Farsça)

gangren

• Bulunduğu organı kullanılmaz hâle getiren bir hastalık.

garabet

• Yabancılık. Gariblik.
• Tuhaflık.
• Âcizlik, beceriksizlik.
• Gizli olmak. Hilaf-ı âdet olmak.
• Iraklık.
• Edb: Ne demek olduğu herkesçe anlaşılmayacak kelime ve tabirlerin söz arasında kullanılması.

gareb

• Gümüş kadeh.
• Kavak ağacı.
• Havuzla kuyu arasına dökülen su.
• Bir nevi koyun hastalığı.

gasak

• (Gusuk-Gasekan) İlk koyu karanlık.
• Küfrün karanlığı.
• Gözün dumanlanıp, seçemez olması.
• Göz kararması.
• Herhangi bir şeyin akması, dökülmesi.
• Çok soğuk ve fena kokan içki veya su.
• Kuvve-i şeheviyye.
• Seyelân.

gassak

• Ehl-i cehennemin vücudundan akan irin.
• Çok soğuk ve fenâ kokulu içilmez şey.

gasul

• Su. Bir şey yıkamakta kullanılan su.

gavali / gavalî

• (Galiye) Güzel kokular.

gavs

• Yardım eden. Evliyâ arasında kullara yardımla vazîfelendirilen velî zât.

gavsü'l-vasılin / gavsü'l-vâsılîn

• Hakikate, marifete ermiş anlamına gelen, Allah'ın sevgili kulu, irşad eden büyük zât.

gaye-i ubudiyet

• Kulluğun gayesi.

gaylem

• Kul, cariye.
• Kablumbağanın erkeği.
• Mevzi ismi.
• Mugaylân ağacı.

gayr-ı mebzul

• Çok kullanılmayan. Az bulunan şey.

gayr-ı mütevekkil

• Tevekkül etmeyen, sadece sebeplere takılıp neticeyi Allah'tan beklemeyen.

gayr-ı zahid / gayr-ı zâhid

• Dünyanın zevk ve süslerine dalan ve kulluk görevini ihmal eden.

gayret-i ilahiyye / gayret-i ilâhiyye

• Allahü teâlânın kullarından beğenmediği hallerin ayrılmasını istemesi, böyle şeylere rızâ göstermemesi.

gazel

• Tek kişinin özel bir ahenkle okuduğu manzume. (Aşk ve nefis gibi hislere ait olup, anlamı dine aykırı olursa ve kadın sesi ile câiz değildir.)
• Edb: Klâsik şark şiirlerinin en çok kullanılan ve (5-15) beyitlik şekil.
• Sonbaharda ağaç üzerinde kuruyan yapraklar.
• Ceylân.<

gazf

• Kulağın sarkık olması.
• Kırmak.
• Geceleyin karanlık olmak.

geçer akça

• Rayiç para yerine kullanılır bir tabirdir. Bu tabir, eskiden halk arasında yapılan senetlerde, hükümet tarafından akdolunan mukavelelerde kullanılırdı. (Türkçe)

gem vurmak

• Mecaz yoluyla mâni olmak, zabtetmek, bağlamak yerinde kullanılan bir tabirdir.

genday

• Kokmuş, fenâ kokulu. (Farsça)

gılman-ı enderun

• Tar: Topkapı Sarayı (Yenisaray) iç oğlanları hakkında kullanılan bir tabirdir. Bunlar derece ve hizmet itibariyle başka başka odalara ayrılmışlardı.

gırajova ateşi

• Tar: Eskiden kale müdafaalarında hücum edenlere karşı ve deniz savaşlarında düşman gemilerini tutuşturmak için kullanılan ve su ile sönmeyen bir cins ateş. Balmumu, kükürt, ispirto, kâfuru karmasından ibarettir. Bu ya doğrudan doğruya tutuşturulur veya buna batırılmış yuvarlak yün parçaları ateşlene

giran-guş

• (Çoğulu: Giranguşân) Sağır, kulağı ağır işiten. (Farsça)

girgin

• Her yere sokulan, herkesle görüşen, sokulgan.
• Mensub, alâkalı, müteallik.

girih-küşa

• Düğüm açan, bağı çözen. (Farsça)
• Mc: Müşkülâtları yenen, zorlukları halleden. (Farsça)

girive

• (Girve) Çıkmaz yol. Çıkmaz sokak. (Farsça)
• İçinden çıkılması müşkül olan durum. (Farsça)

girye-zar

• Oturup ağlanılan, gözyaşı dökülen yer. (Farsça)

gışa-yı tabli / gışa-yı tablî

• Tıb: Kulak zarı.

gisu / gîsu

• Uzun saç, omuza dökülen saç. (Farsça)

giyotin

• Eskiden Fransa'da idam cezalarının infazı için kullanılan, kafa kesmeye yarar âlet. (Fransızca)

gönder

• Tar: Seferde ordunun ve ileri gelen vezir ve diğer devlet ricalinin atlarına bakmak ve sair zamanlarda ise has ahır ve çayır hizmetlerinde kullanılmak üzere gayr-ı müslimlerden ve hasseten Bulgarlardan tertip edilmiş bir sınıf olan voynukların her mıntıkada iki, üçü ve dördü hakkında kullanı

gudde-i nekfiyye

• Tıb: Kulak memesinden çeneye kadar olan kısımda bazan ufak ufak meydana gelen bezler.

gulampare

• Dost, sevgili, mahbup. (Halk ağzında kulampara şeklinde kullanılır.)

güle

• Zülüf. Bükülmüş ve kıvrılmış saç. (Farsça)

gülgune

• Gül renkli. (Farsça)
• Gül yanaklı. (Farsça)
• Kadınların kullandıkları gül rengindeki düzgün. (Farsça)

gülnefesi / gülnefesî

• Lâtif ve hoş sözlülük. (Farsça)
• Güzel kokulu olmak. (Farsça)

gunya

• Geometride kullanılan bir âlet. Gönye. (Farsça)

gürs

• Kir, leke, pas. Açlık, sefâlet. (Farsça)
• Zülf, kâhkül. (Farsça)

gürz

• Silâhın icadından evvel kullanılan bir harp âleti. Gürz, yekpare veya yalnız baş tarafı demir ve bakırdan, sapı ise ağaç ve demirden olan bir nevi topuzdur. Gürzün Türkçesi "bozdoğan" dır. Bozdoğan bir cins yırtıcı kuştur. Gürz, bozdoğanın kafasına benzediği için bu adla anılmıştır. Gürzün baş kısmı

gurze

• (Çoğulu: Guruz) Pamuklu elbisede kullanılan kaba dikiş.

guş / gûş / گوش

• Kulak. (Farsça)
• Mc: İşitmek. (Farsça)

• Kulak. (Farsça)

guş-dar

• "Kulak tutan." Sözü tam mânasıyla dinleyen, kulak veren. (Farsça)

guş-hurde

• Kulağı bükülmüş, terbiye edilmiş. (Farsça)

guş-i can

• Can kulağı.

guş-i huş

• Akıl kulağı. Can kulağı.

guş-i kabul-i cane / gûş-i kabul-i câne

• Canın kabul kulağı; birşeyi can kulağıyla dinleme.

guş-var

• Küpe, kadınların kulaklarına taktıkları mücevher. (Farsça)

guş-zed

• Kulağa çarpan, işitilen. (Farsça)

guşetmek

• İşitmek. Dinlemek, kulak vermek, mesmu' olmak.

güsiste

• Kopmuş, kırılmış. (Farsça)
• Sökülmüş, çözülmüş, gevşemiş. (Farsça)

guşmal

• Yola getirme, te'dib etme, kulak bükme, ihtar etme. (Farsça)

guzruf

• (Çoğulu: Gazârif) Kulak kemiği.
• Kıkırdak.

hab-alud

• Uykulu. Uyku karışık.

hab-nak

• Uykusu gelmiş kimse, uykulu kişi. (Farsça)

habalud / hâbâlûd / خواب آلود

• Uykulu. (Farsça)

habalude / hâbâlûde / خواب آلوده

• Uykulu. (Farsça)

habeşi / habeşî

• Habeş memleketi ahalisinden olan. Habeş'e mensub ve müteallik olan.
• Koyu esmer renkli adam.
• Hat, tezhib, minyatür gibi güzel san'atlarda kullanılan bir cins kâğıt.

habib / habîb

• Allah'ın en sevdiği kul olan Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed (a.s.m.).
• Sevgili.

habib-i ekrem / habîb-i ekrem

• Allah'ın en sevdiği kul olan Peygamberimiz Hz. Muhammed.

habib-i huda / habib-i hudâ

• Allah'ın en sevdiği kul olan Peygamberimiz Hz. Muhammed (a.s.m.).

habib-i hüda

• Allah'ın en sevgili kulu; Hz. Peygamber (a.s.m.).

habib-i rahman / habib-i rahmân

• Sonsuz merhamet sahibi ve yarattığı bütün varlıklara şefkatle rızıklarını veren Allah'ın en sevdiği kulu olan Hz. Muhammed.

habib-i rahmani / habib-i rahmânî

• Sonsuz şefkat ve merhamet sahibi olan Allah'ın sevgili kulu; Hz. Muhammed (a.s.m.).

habib-i zişan / habib-i zîşân

• Şan ve şeref sahibi, Allah'ın en sevdiği kul olan Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed (a.s.m.).

habibiyet / habîbiyet

• Allah'ın en sevgili kulu olma.

habibullah / habîbullah

• Allah'ın en sevdiği kul olan Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed (a.s.m.).

• Allahın sevgili kulu.

habnak / hâbnâk / خوابناک

• Uykulu. (Farsça)

habul

• Hurma ağacına çıkarken kullanılan urgan.

hacegan-ı divan-ı hümayun / hâcegân-ı divan-ı hümayun

• Eskiden devlet dairelerindeki yazı işlerinin başında ve bir takım mühim memuriyetlerde bulunanlar hakkında kullanılan bir tâbirdi. İkinci Mahmud zamanında yenilikler yapılıp memuriyete mahsus rütbeler ihdas olunurken hâcegânlık da rütbe sayılmış ve bunlara ait nişanla, resmi günlerde giyecekleri elb

haço

• Ermeniler tarafından kulanılan bir isim.

hacr

• (Hicr) Men'etmek. Birisine bir şeyi yasak etmek. Malını kullanmaktan men'etmek.
• Kucak. Ağuş.

hacren

• Malını kullanmaktan menetmek suretiyle.

hadi / hâdî

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kullarından dilediğine doğru yolu gösteren, kullarının havâssına (seçilmişlerine) doğrudan insanların avâmına (havâsstan aşağı derecede olanlara) yarattıkları varlıkları vâsıtasıyla kendini tan ıtan yüce Allah.

hadire / hadîre

• Hurması gök iken dökülen hurma ağacı.

hadise-i külliye / hâdise-i külliye

• Küllî hadise; büyük ve kapsamlı hâdise, olay.

hafız mektebi

• Kur'ân-ı Kerimi ezberlemek için gidilen okul.

hafiz-i rahim / hafîz-i rahîm

• Sonsuz rahmetiyle kullarını koruyup gözeten Allah.

hakb

• Devenin semerini karnına bağlamakta kullanılan ip.
• Tutulmak.

hakem

• Her şey hakkında küllî ve genel hükmü veren ve her şeyi küllî hükme göre adalet ve denge ile yaratan Allah.

hakikat

• (Çoğulu: Hakaik) Bir şeyin aslı ve esâsı. Mahiyeti. Gerçek. Doğru. Sahih. Künh. Sâbit ve vâki.
• Kadirbilirlik. Sadâkat, doğruluk. Kâinat ve tabiat ve uluhiyet hakkında bütün teşbih ve mecazlardan âri ve zâhir olan gerçek.
• "Mecâz" karşılığı, esas olarak kullanılan kelime.
• <

hakikat-i tevekkül

• Tevekkül gerçeği.

hakikat-i ubudiyet-i ahmediye / hakikat-i ubûdiyet-i ahmediye

• Peygamberimizin kulluğunun aslı ve esası.

hakim / hakîm

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Hikmet sâhibi, ilmi kâmil, işi güzel, uygun işler yaratıcı ve kullar arasında hükmedici.
• Hikmet ehli. Din bilgilerini fen bilgileri ile isbât eden âlim.

hakim-i hakem-i hakim-i zülcelali ve'l-cemal / hâkim-i hakem-i hakîm-i zülcelâli ve'l-cemâl

• Herşeyin hâkimi, her varlığın küllî hükmünü veren, her şeyi hikmetle ve yerli yerinde yaratan, sonsuz büyüklük ve güzellik sahibi.

hakim-üş şer' / hâkim-üş şer'

• Kadılar (hâkimler) için kullanılan bir tâbirdir. Kadılar davaları şer'î hükümler dairesinde hall ü faslettikleri için bu tâbir meydana gelmiştir. Şeriat hâkimi demektir.

hakir kalb / hakîr kalb

• Bir tevazu ifadesi olarak, bu fakirin ehemmiyetsiz, kıymetsiz kalbi mânâsında kullanılan bir deyim.

hakister / hâkister / خاكستر

• Kül, ateş külü. (Farsça)

• Kül. (Farsça)

hakisteri / hâkisterî / خاكستری

• Kül rengi. (Farsça)

hakperestlik

• Yalnız Allah'a kulluk etmek.

hal / hâl

• Durum, vaziyet, tavır. Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin kalbine gelen sevinç, hüzün, darlık, genişlik, arzu ve korku gibi mânâlar. Bunlar kulun gayreti ve çalışması olmadan kalbe gelir. Bu yönden makam ile arasında fark vardır. Makam, tasavvuf yolun da bulunan kimsenin çalışmakla kazandığı mânevî d

halife-i müslimin / halife-i müslimîn

• Yavuz Sultan Selim Han'dan sonraki Osmanlı Padişahları hakkında kullanılmış bir tabirdir. Müslümanların halifesi demektir.

halife-i ruy-i zemin

• Yeryüzünün halifesi mânâsına gelen bu tabir, Yavuz Sultan Selim Han'dan sonra Osmanlı Padişahları hakkında kullanılmıştır.

halıkın hukuku / hâlıkın hukuku

• Hukukullah, Yaratıcının hukuku.

halim / halîm

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Hep hilm sâhibi olan; günâh işleyenlerin, günâh işlemelerini ve emirlerine muhâlefetlerini, karşı geldiklerini gördüğü hâlde gazablanmaya ve onları cezâlandırmaya gücü yettiği hâlde, acele etmeyen. Allahü teâlâ kullarına cezâ vermekte

halkabeguş

• Kulağı küpeli, kulağı halkalı. (Farsça)
• Mc: Köle, esir. (Farsça)

hall ü akd

• Çözme ve düğümleme. İdame etme. Müşkül mes'eleleri ve işleri halledip neticeye bağlama.

hallal-ı müşkilat / hallâl-ı müşkilât

• Zorlukları yenen, müşkülâtı halleden kimse.

ham

• Bükülmüş, kıvrılmış, eğrilmiş. (Farsça)

• Eğri, bükülmüş.

hamd

• Medih, övmek.Cenab-ı Hakk'a karşı kulların memnuniyet ve sevinçlerini ve O'na hamd ve şükür ile medihlerini bildirmeleri, senâ etmeleri.

hamide / hâmide

• Uzun müddet geçmesi sebebi ile rengine tegayyür ve siyahlık gelip eskimiş olan.
• Nebatsız kuru yer.
• Yanmış kül olmuş.

hamir / hamîr

• Eyer yapmada kullanılan tüysüz beyaz deri.

hamşüde

• Bükülmüş, eğrilmiş. (Farsça)

hancer

• Ucu sivri, iki tarafı keskin büyük bıçak. Halk dilinde hançer şeklinde kullanılır. Divan edebiyatında şâirler, güzellerin kaşlarını hancere benzetirlerdi.

hanif / hanîf

• İslâmdan önce eski dinlerin kalıntılarıyla kulluk eden kimse.

hannan-ı mennan / hannân-ı mennân

• Rahmetlerin en hoş cilvesini kullarına bağışlayan ve sonsuz minnete lâyık olduğunu gösterecek şekilde kullarını nimetlendiren Allah.

hanve

• Güzel kokulu bir ot.

hanya'

• Beli bükülmüş kadın.

harba'

• Kulağı delik koyun.

harbesisa

• "Şey" mânasına kullanılan bir isimdir.

harbi / harbî

• Dâr-ül harbde bulunan ve müslim olmayan kimse. Arada anlaşma yapılmamış düşman.
• Harbe mensub ve müteallik.
• Tüfek temizliği için kullanılan demir çubuk.

harbiye / حربيه

• Harb işlerine ait. Harb okulunun adı. Harbiye mektebi.

• Harble ilgili, askeri okul.

• Harp okulu. (Arapça)
• Harbiyeli: Harp Okulu öğrencisi. (Arapça)
• Harbiye nezareti: Savunma bakanlığı. (Arapça)

harc

• Gider, sarfiyat, bir iş için kullanılan madde.
• Vergi.
• Çıkmak.
• Yeni çıkan bulut.
• Yemâme vilayetinde bir yer.
• Ecir.
• Buğday. (Dinimizde lüzumsuz harcamak, israf haramdır. Zillet ve fakirliğe sebeptir.)

hardal

• Çok küçük tohumları olan ve yaprakları yenen bir nebat ismi. Döğülerek macun haline getirilir ve sofrada iştah açmak için kullanılır.

harf

• Ağızdan çıkan her bir sese âit verilen işaret. Alfabeyi meydana getiren şekilli çizgilerden herbiri.
• Müstakil bir mânâya değil de başka harflerle birleşerek, başka muayyen ve müstakil çok mânaların ifadesi için kullanılan şekil. Başkasının mânalarını gösteren işaret.
• Vecih, ü

harık-ı ade / hârık-ı âde

• Âdeti yırtan, âdetin dışarısında, hârikulâde.

harime / harîme

• Bir kimsenin, istediği gibi kulanabilecek hakka sahib olduğu malı.

harita

• yun. Yeryüzünün veya bir parçasının belli bir ölçüye göre küçültülerek muvafık bir yere çizilen taslağı.
• Dağarcık, kulplu kese.

hark-ı kebir

• Büyük yangın.
• Cihan Harbi. (daha ziyade ihrak olarak kullanılır)

harka'

• Kulağı delik koyun.
• Çeşitli yönlerden esen rüzgâr.

hars / حرث

• Tarla sürmek.
• Yarmak.
• Ekin, kültür.

• Kültür. (Arapça)

harsi / harsî / حرثى

• Kültürel. (Arapça)

hartavi / hartavî

• Tar: Sipahilerin yeniçeri keçesine mümasil olarak giydikleri toparlak keçe külâh.

has / hâs

• Tek bir mânâ için konulan her lâfız ve tek başına belirli ferdler için kullanılan her isim.

hasba

• Hafif tahkir yerinde kullanılan bir tabirdir. Halk dilinde "haspa" şeklinde kullanılır.

haşeb

• Kereste imâlinde kullanılan kalın ve kuru ağaç.

hasf

• Ayakkabı dikmek.
• Birbirine yapıştırmak.
• Tasmalı nâlin.
• Ağacın yaprağının dökülmesi.

hasıraltı etmek

• Ist: Unutmak, saklamak, gizlemek, terviç etmemek manasında kulanılan bir tâbirdir. Hasır, eskiden halı ve kilim yerinde kullanıldığı ve onun altında kalan şeyler unutulup gittiği için bu tâbir meydana gelmiştir.

haşmetmeab

• Haşmetli, haşmet sahibi mânâlarına gelir ve eskiden padişahlara karşı hürmet bildirmek için kullanılırdı.

haşşaş

• Esrar, eroin gibi uyuşturucu maddeler kullanan. Esrarcı, esrar içen.

hatarkar / hatarkâr

• Hatarlı, korkulu. (Farsça)

hatarnak / hatarnâk

• Korkunç, korkulu, tehlikeli. (Farsça)

hatem / hâtem

• Mühür. Üzerinde yazı olan ve mühür yerine kullanılan yüzük.
• Son. En son.

haten

• (Çoğulu: Ahtân) Kadın tarafından olan kimseler. (Baba, kardeş ve emmi gibi)
• Araplar, damat mânasına kullanırlar.

hatir

• Muhâtaralı, tehlikeli, korkulacak durum. Büyük ve şerefli kimse.

hatla'

• Kulakları sarkık olan kadın. (Müz: Ahtal)

hatt-ı şakul / hatt-ı şâkul

• Çekül doğrultusu. Yer çekimi istikametinde, dünyanın merkezine doğru.

• Çekül doğrultusu; yer çekimi istikametinde yerin merkezine doğru uzanan hat.

havagazı

• Isı veya ışık temin etmek maksadıyla yakılarak kullanılan bir gaz. (Türkçe)

havan

• İçinde çeşitli şeylerin dövülüp ufalandığı ağaç, mâden veya taştan yapılmış çukurca kap.
• Tütün kesmekte kullanılan makine.
• Başkalarına destek olacak gücü bulunmadığı halde, yardakçılık eden kimse.
• Elektrikî bir boşalmanın ısı değerini gösteren âlet.
• İçine çuku

havayic-i asliyye / havâyic-i asliyye

• İhtiyaç eşyâları. Temel ihtiyâçlar. Bir kimsenin yiyecek giyecek ve ev gibi ihtiyaç duyduğu lüzumlu maddeler ve evde kullanılan eşyâ ve âletler, hizmetçiler, binecek vâsıtası, meslek kitapları (din kitapları) ve ödeyeceği borçları.

haver

• Zayıf olmak.
• Yumuşak, çukur yer.
• Denize suyun akıp döküldüğü yer.

havfnak / havfnâk / خوفناک

• Korkulu, korkutan, korkunç. (Farsça)

• Korkulu. (Arapça - Farsça)

havrem

• Ayak ovup kir gidermekte kullanılan, kırmızı renkli delikli taş.

havya

• Madenlerle yapılan kaynak işlerinde, lehimin eritilmesinde kullanılan âlet. Lehimi eritebilmesi için sıcak olarak kullanılması gereken bu havyaların çoğu elektrikle ısıtılır.

havzan

• Sarı çiçekli, güzel kokulu bir çiçek. Nilüfer çiçeği.
• Tarhun otu.

hayal-i fener

• Sihirbaz feneri denilen ve resimli camları olan ve bu resimleri duvara aksettiren fenere benzer bir âlet.
• Mc: Son derece vücutça zayıf olan kimseler için kullanılır.

hayat-ı içtimaiye medresesi

• Toplumsal hayat medresesi, hayat okulu.

hayat-ı külliye

• Küllî hayat; bütün fertleri içine alan kapsamlı hayat.

hayat-ı maneviye-i ubudiyet / hayat-ı mâneviye-i ubudiyet

• Kulluğun mânevî hayatı.

hayta

• Serseri, serkeş kimse.
• Ask: Osmanlılarda görevli bir sınıf askere verilen ad. Hayta birlikleri, üstün savaş kabiliyeti olan askerlerden kurulur, lüzumunda düşman topraklarına akın yapmak için de kullanılırdı. Sonraları düzenleri bozulduğunda eşkiyalığa başladılar; bundan dolayı "hayt

hayzeran

• Halk dilinde hezâren denilen bir cins sıcak iklim kamışı ki, sandalye vs. yapımında kullanılır.

hazama'

• Kulağı enine yarılmış keçi.

hazami

• Güzel kokulu bir ot.

hazerat / hazerât

• Hazretler; saygıdeğer olanlar (saygı maksadıyla kullanılan bir ifadedir).

hazkil aleyhisselam / hazkîl aleyhisselâm

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden veya Allahü teâlânın velî kullarından biri. Yâkûb aleyhisselâmın oğullarından Lâvî'nin neslindendir. Mûsâ aleyhisselâmın vefâtından sonra gönderilen üçüncü peygamberdir. Allahü teâlâ, onun duâsı bereketiyle, ölen binlerce kişiyi diriltti.

hazva'

• Sarkık kulaklı eşek.

hebl

• Ölüm, mevt.
• Taaccüb makamında kullanılır.

hece vezni

• Türklerin eskiden kullandıkları nazım âhengi ölçüsüdür ki, buna "parmak hesabı" da denir. Parmak hesabı, Türk edebiyatının başlangıcından XI. yy. a, yani Türklerin aruz veznini öğrenmelerine kadar Türk nazmının yegâne âhengi idi. Aruz vezni kabul edilmekle beraber, hece vezni terkedilmeyerek yine ha

heder etmek

• Boş yere faydasız olarak kullanmak.

hediye-i ubudiyet / hediye-i ubûdiyet

• Kulluk hediyesi.

heft-dane

• Aşure adı verilen bir cins tatlıyı yapmakta kullanılan yedi çeşit tahıl.

hel

• Arapçada soru cümlesinin başına gelen bir harf olup; em bel kad edatları yerinde ve ceza mânasına emri ve bazan isbat, bazan da nehiy için kullanılır.

hel min mezid

• Daha yok mu? Daha olmayacak mı? mânâlarında kullanılır.

helal

• Allah'ın müsaade ettiği şey. Haram olmayan. Dinî bakımdan kullanılmasında, yenilip içilmesinde, dinlenmesi veya bakılmasında yahut dokunulmasında nehiy olmayan.
• İhramdan çıkan hacı.

helile / helîle

• Tıb: Tohumları tıbda müshil olarak kullanılan bir bitki.

hem

• Gaile, müşkül iş.
• Tasa, gam, keder, hüzün.

hem suçlu hem güçlü

• Suçlu olduğu hâlde suçunu bilmez ve suçsuz olduğunu iddia eder kimse hakkında kullanılan bir tâbirdir.

hemze

• Elif veya elif yerine kullanılan işaret. Elif, vav, ya, he üzerine konulan ve "e" diye okutan işaret.
• Parmakla sıkma, dürtme, sıkıştırma.

hendesehane-i bahri / hendesehane-i bahrî

• Bahriye Mektebinin ilk adıdır. Abdülhamid zamanında miladi 1773 yılında Cezayirli Hasan Paşa'nın teşebbüsüyle Tersane içinde açılmıştır. Okulun ilk baş muallimi, Türk riyaziyecisi Gelenbevi İsmail Efendi'dir.Şimdiki ismiyle "Gemi İnşa Mühendisliği" olan Bahriye Mektebi, 1795 senesinde daha muntazam

herifçioğlu

• Kızılan kimse hakkında zamir gibi kullanılan argo bir tabirdir.

herkül burcu

• Gökyüzünün kuzey yönünde Herkül ismi verilen bir yıldız kümesi.

hevl-engiz

• Korkunç korkulu. (Farsça)

hevl-nak / hevl-nâk

• Korkulu, korkunç. (Farsça)

hey'a

• Yere dökülen birşeyin akması.
• Korkutucu ses.

hey'et-i temsiliye

• Temsil hey'eti.
• Tar: Erzurum Kongresinde Şarkî Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ismini alan cemiyetin nizamnamesi iktizasınca seçilen şahıslardan teşekkül etmiş olan hey'et. (6 Ağustos 1919)

heybet

• Hürmetle beraber koruk hissini veren hal. Sakınıp korkulacak hal. Azamet.

heykel

• Taş, tunç, kil ve alçı gibi maddelerden yontularak, kalıba dökülerek veya yoğurulup, pişirilerek yapılan insan, hayvan vs. şekli.
• Büyük bina, anıt, büyük ve yüksek yapı, âbide.
• Mc: Soğuk ve duygusuz kimse.
• Güzel ve yakışıklı kişi.

hezaren

• Sıcak memleketlerde yetişen; ve baston, sandalye gibi şeyler yapmakta kullanılan bir cins kamış.

hicab

• Perde. Örtü. Hâil.
• Utanma. Kendini kusurlu bilip insanlar arasından çekilmek.
• Men'etmek.
• Allah ile kul arasındaki perde.
• Setretmek. Gizlemek.

hidayet / hidâyet

• Doğru yolu gösterme, doğru, Allahü teâlânın râzı olduğu yolda bulunma.
• Cenâb-ı Hakk'ın insanın kalbinden her sıkıntı ve darlığı çıkarıp, yerine rahatlık, genişlik verip, kendi emir ve yasaklarına uymada tam bir kolaylık ihsân etmesi ve kulun rızâsını kendi kazâ ve kaderine tâbi eylem

hidroelektrik

• Su gücünü kullanarak elde edilen elektrik. (Fransızca)

hidroelektrik santralı

• Su gücünü kullanarak elektrik üreten fabrika veya merkez.

hikayat / hikâyât / حكایات

• Hikayeler, öyküler. (Arapça)

hil'at-i hass-ül has

• Tar: En değerli kumaştan yapılan hil'atler için kullanılan bir tâbirdir. Bu türlü kaftanlar şeyh-ül İslâm, sadrazam ve Mekke şerifi gibi en yüksek derecedeki devlet memurlarına giydirilirdi.

hılal

• (Çoğulu: Ahılle) Diş arasını ayıklamakta kullanılan nesne. Dostluk.

hilal / hilâl

• Sâfi ve halis.
• Sıdk ile dostluk etmek.
• Ara. Aralık.
• Zaman ve vakit.
• İki şey arasına sokulmuş olan.
• Buluttan yağmurun çıktığı yer.
• Gr: Bir kelimenin aslını ve ondan türeyenleri gösteren tertip.
• Kulak ve diş karıştırmak gibi şeylerde kull

• Yeni ay şekli. Yeni ay.
• Fık: Yay şeklinde görülen her yeni aya ve her ayın üçüncü gecesine kadar aya hilâl denir. 26 ve 27 nci gecelerdeki aya da hilâl, onda sonrakileri kamer denir.
• Cami kubbeleri ve minâre külâhları tepesine konulan alemlerin hilâl şeklinde olan uç kısmı.

hile-i şer'iye

• Müşkül bir mes'eleyi, şer'i esaslar üzeri, hazakatla hall ve izah etmek ve şer'an muahaze ve mes'uliyeti mucib olmayacak surette te'vilini bulmaktır. Bu tabir kanuna, yani şeriata karşı irtikâb edilen, hile, oyun, aldatma veya şer'î bir hükmü bertaraf etmek mânasına olmayıp, ancak karışık bir durumu

himmet

• Kast, irâde, kuvvetli istek, arzu. Allahü teâlânın velî kullarından bir zâtın, kalbinde yalnız bir işin yapılmasını bulundurup, başka bir şeyi kalbine getirmemesi ve Allahü teâlâdan o işin olmasını dileyerek, bu şekilde mânevî yardımda bulunması. Evliyânın himmeti, yaktı beni kül eyledi Sofi

hıncahınç

• Ağzına kadar ve tıka basa dolu. Dopdolu. (Bu tabir bir yer veya taşıt için kullanılır.)

hind

• Hindistan'ın kısa adı.
• Bir kadın adı. (Asr-ı saadette Hazret-i Hamza'nın ciğerlerini yiyen kadın, Ebu Süfyan'ın karısı.)
• Fetva metinlerinde kadını temsil etmek üzere kullanılan umumi isimlerden birisi. Diğerleri: Fatıma, Hatice, Zeyneb.

hindi / hindî

• Hind'e ait.
• Hind ahalisinden olan, Hindli.
• Bugün konuşulan Hind dillerinin en yaygın ve tanınmış olanı.
• Güzel sanatlarda kullanılan ve Hind'de yapıldığı için de bu ismi alan bir kağıt cinsi.

hıraş

• "Tırmalayan, kazıyan" anlamıyla bileşik sıfatlar yapar. Meselâ: Dil-hıraş : Gönlü tırmalayan, inciten. Samia-hırâş : Kulak tırmalayıcı. (Farsça)

hirase

• Bostan korkuluğu. Korkutacak şey. (Farsça)

hırvati / hırvatî

• Tar: Sipahilerin başlarına giydikleri külâh tarzındaki başlık.

hisarlı

• Hisarla çevrili yer.
• Hisarda oturan, kalede mukim.
• Ask: Sınırlarda bulunan şehir ve kalelerde topçuya ait hizmetlerde kullanılan bir sınıf asker. Bunlara İstanbul'dan gönderilen "topçuağası" kumanda ederdi. Hisarlılar, bölük ve ortalara ayrılmamıştı. Sayıları sınırlı ve sabit

hişt

• Eskiden kullanılan, kısa el mızrağına benzer bir savaş âleti. Daha ziyade Osmanlı ordularında bulunan bu silâh, özellikle hassa birliklerine verilirdi.

hitab-ı izzet / hitâb-ı izzet / خِطَابِ عِزَّتْ

• Cenab-ı Hakk'ın kuluna hitâbı.

hıyanet / hıyânet

• Hâinlik. Vefasızlık. İtimadı kötüye kullanmak. Sözünde durmayıp oyun etmek.

• Hâinlik. Birine kendini emîn tanıttıktan sonra, o emniyeti bozacak iş yapmak; vefâsızlık, îtimâdı kötüye kullanmak, sözünde durmamak.

hıyasa

• Kulak halkası.
• Dar etmek, darlaştırmak.
• Dikmek.

hıyata

• Terzilik, dikiş dikme işi.
• Tıb: Ameliyat esnasında kesilip yarılan yerin tekrar kaynaması için dikilmesi.
• Ameliyatta dikiş için kullanılan bağırsak ve benzeri şeylerden yapılan iplik.

hizbullah

• Allah için din uğrunda ciddi gayret sâhibi olan ve din düşmanlarıyla aslâ hakiki dost olmayan mücahid cemaat. "Hizb-ül Kur'an" tabiri de aynı mânada kullanılır. (Kur'an-ı Kerim'de 5:56 ve 58:22 âyetlerinde zikredilir.)

hizem / hîzem

• Yakacak odun. Yakıt olarak kullanılan odun. (Farsça)

hizmet-i ubudiyet / hizmet-i ubûdiyet

• Kulluk hizmeti.

hoşbu / hoşbû / خوشبو

• Güzel kokulu, hoş kokan. (Farsça)

• Hoş kokulu. (Farsça)

hoşbuyi / hoşbuyî

• İyi kokulu olmak, güzel kokmak. (Farsça)

hubze

• Ekmek parçası. Bir parça ekmek.
• Kül pidesi.

hücre

• Odacık, göz.
• Dokuların, organların en küçük parçası, hücre.

hüdhüd-misal

• Hz. Süleyman'ın haberleşme vasıtası olarak kullandığı kuş gibi.

hüdüb

• (Çoğulu: Ehdâb) Sarık.
• Kirpik, müjgân.
• Havlu, el silmeye mahsus pamuklu bez.
• Minder kenarında olan püskül.

hukeşan

• Tar: Hacı Bektaş şeyhinin Yeniçeri Ocağı nezdindeki vekiline mahsus doksandokuzuncu ortaya 1591 senesinde tâyin olunan Bektaşi müritleri hakkında kullanılır bir tâbirdi. Yeniçeri ocağından yiyip içen ve yeniçeri odalarında yatıp kalkan bu duacıların vazifeleri sabah akşam ordunun selâmet ve muvaffak (Farsça)

hukuk-u ibad / hukuk-u ibâd

• Kul hakları, insan hakları.

hukuk-u teamüliyye

• Memleketin ahlâkını ve âdatını bildiren örf mânasında kullanılır.

hukukullah / hukûkullah

• Fık: İbadetler ve İlâhî cezalar, ukubetlerle alâkalı haklar.
• Hukukullah umuma taalluk edip, yalnız bir şahsa âid olmayan ahkâm demektir. Bunlar hukuk-u umumiyeden ibarettir. Cenab-ı Hakk'a izafesi, tazim ve ehemmiyetine işaret içindir.

• Allahü teâlânın emri ve kulluk borcu olarak yapılan, kimsenin tasarrufta bulunamıyacağı, değiştiremeyeceği şeyler.

hükumet konağı / hükûmet konağı

• Devlet memurlarının bulunduğu bina. Bunun yerine: "Bab-ı hükûmet, daire-i hükûmet" tabirleri de kullanılırdı.

hülasa-ı ubudiyet / hülâsa-ı ubûdiyet

• İbadetin, kulluğun özü.

hülasa-i ubudiyet / hülâsa-i ubudiyet

• Kulluğun özü, özeti.

hulefa-i raşidin / hulefâ-i râşidîn

• Her bakımdan olgun ve Resûlullah Efendimize uyan yüksek halîfeler mânâsına, Resûl-i ekremden (sallallahü aleyhi ve sellem) sonra sırasıyla halîfe olan hazret-i Ebû Bekr, Ömer, Osman ve Ali (radıyallahü anhüm) için kullanılan tâbir.

hulul etmek / hulûl etmek

• Girmek, yer etmek; bir cismin başka bir cisme girmesi, iki şeyin birleşmesi. Allahü teâlânın kula girmesi sûretiyle onun ilâhlaştığını kabûl edenlerin bozuk ve yanlış görüşü.

hulüm

• (Çoğulu: Ahlâm) Düş, rüyâ. (Rüyâ tâbiri iyilerinde; hülm tâbiri kötülerinde kullanılır.)
• İhtilam olmak.
• Akıl.

huluvv

• Boş olmak, hâlî oluş. Boşluk. Boşta olmak.
• Huk: Tarafların anlaşarak evlilik hayatlarına son vermeleri.
• Huk: Bir gayr-i menkulün, muayyen bir bedel ile kiralanmış olmasından doğan kiracılık hakkı ve menfaati.
• Hava parası adıyla verilen meblağ.

humaz

• Kırmızı çiçeği olan bir bitki çeşidi.
• Kuzu kulağı.

humbara

• Küçük küp. (Farsça)
• Ask: Demir veya tunçtan dökülmüş, içi boş ve yuvarlak olarak yapılan ve içine patlayıcı maddeler doldurularak havan topu veya elle atılan harp aleti. Havan topu ile atılana havan humbarası, elle atılana da el humbarası denirdi. (Farsça)
• Para biriktirmek için kullanılan topr (Farsça)

humeme

• (Çoğulu: Humem) Kömür.
• Kara kül.
• Her ateşte yanan nesne.

hummaz

• Kuzu kulağı.

hunut

• Mumyalama.
• Bir ölünün uzun zaman çürüyüp kokmaması için kullanılan eczalar.

hurc

• Meşinden veya çadır bezi gibi şeylerden yapılmış büyük heybe ve sandık. Meşinden yapılan bu heybe ve sandıklar arka taraflarındaki meşin kollarla hayvanların semerine bağlanır ve iki hurc bir hayvana yüklenirdi. Eski zamanın uzun yolculuklarında kullanılırdı. Eskiden İstanbulun meşhur yangınlarında

hürriyet

• Hürlük, serbestlik.
• Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uyup, herkesin hakkını gözetmek.
• Maddî ve mânevî her türlü şeyin sevgisinden gönlünü kurtararak yalnız Allahü teâlâya kul olmak.

hurs

• (Çoğulu: Hursân) Altından ve gümüşten olan halka.
• Kulağa taktıkları küçük halka.

hurt

• (Çoğulu: Hurut-Ahrât) Balta. İğne deliği, balta deliği, kulak deliği.

huruf-u şartiye

• Şart edatları; Türkçe'de "eğer, şayet, …se, …sa" kelimelerinin karşılığı olarak kullanılan Arapça edatlar, in, lev gibi.

hurufat

• (Tekili: Harf) Harfler. Matbaada kullanılan dökme harfler.

huslet

• Kıldan bükülmüş nesne.

hüsn-i zan

• Kulların Allahü teâlâdan rahmetini ummaları.
• Bir kimse veya bir hâdise hakkında iyi kanâat sâhibi olmak.

hüsn-ü isti'mal

• İyi ve güzel kullanma.

hüsn-ü istimal

• Güzel ve iyi kullanma.

hüsn-ü istimal etmek

• Güzel kullanmak.

huşşa'

• Kulak ardındaki yumruca kemik.

hutat

• Dökülmüş ve saçılmış olan şey.

hüval

• Kundura kalıbının yukarı kısmını genişletmek için kullanılan takoz.

huzene

• Kulak.

huzur-u etemm

• Kulun kendini her yönüyle Allah'ın huzurunda hissetmesi.

huzur-u ilahi / huzur-u ilâhî

• Kulun kendisini Allah'ın huzurunda hissetmesi.

huzur-u tam

• Kulun kendisini tam olarak Allah'ın huzurunda hissetmesi.

i'bad

• Kul etmek, köle yapmak.

i'dadiye

• Hazırlığa ait. Hazırlığa mahsus.
• Orta tahsili veren okullar. Vaktiyle rüşdiyeden sonra gidilip yüksek mekteblere girebilmek için lâzım gelen bilgileri öğreten okul. Sultaniyelerden aşağı olan mekteb.

i'lem eyyühe'l-aziz" notekey

• 'Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!' mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir ifade.

i'mal

• Yapmak. İşlemek. İhdas eylemek.
• Kullanmak.
• Zabt, idare ve hâkimlik etmek.
• Fık: Sözü mühmel bırakmayıp bir mâna ile mukayyed ve yüklü eylemek.

i'tibar

• (İtibâr) Ehemmiyet vermek. Hürmet, riâyet ve hatır saymak. Kulak asmak. İbret alıp uyanık olmak. Birisini veya sözünü makbul farzetmek.
• Taaccüb etmek.
• Şeref, haysiyet.
• Bir şeyin gerçek değil, kararlaştırılan değeri.
• Ticarette söz veya imzaya olan itimad.
• <

i'tibaren

• ...den beri, ... başlıyarak, ... den başlıyarak, ...den (yerinde kullanılır.)

i'tikaf / i'tikâf

• İbâdet niyetiyle câmide bir müddet bulunmak. Îtikâf, nezr (adak) olursa vâcib, Ramazan ayının son on gününde sünnet, bunların dışında herhangi bir zamanda namaz kılmayı beklemek, göz-kulak günâh işlemesin niyetiyle mescidde bulunmak ise müstehâbdır (sevâbdır). Îtikâfa girene mü'tekif denir.

i'tisa

• Asâya dayanma, baston kullanma.

i'tiva

• Bükme veya bükülme.

i'vicac / i'vicâc / اعوجاج

• Eğrilme, burkulma. (Arapça)

iade

• Geri vermek. Eski haline getirme.
• Mukabilini yapma. Karşılığını yapma.
• Avdet ettirmek.
• Edb: Bir mısraın veya beytin son kelimesini, kendisinden sonra gelen mısra veya beytin ilk kelimesi olarak kullanma sanatı.

iare

• Emaneten vermek. Bir malın kullanılmasından karşılık istemiyerek meccanen başkasına vermek.

ibad / ibâd / عباد

• (Tekili: Abd) Kullar. Allah'ın kulları.

• Kullar.

• Kullar.

• Kullar.

• Kullar. (Arapça)

ibad-ı mükerrem / ibâd-ı mükerrem

• Şerefli, saygın kullar.

ibad-ı müsebbih / ibâd-ı müsebbih

• Cenâb-ı Hakkı tesbih eden kullar.

ibadet / ibâdet / عبادت

• Allah'ın (C.C.) emirlerini yerine getirmek ve nehiylerinden kaçmak. Yapılmasında sevab olup, ihlâsla yapılan herhangi bir amel. Şeriatta bildirildiği gibi Allah'a kulluk etmek. Kâinatın ve dolayısıyla insanların hilkatindeki hikmet ve gaye.

• Allah'a kulluk.

• Kulluk, kulluk vazîfelerini İslâmiyetin bildirdiği şekilde yerine getirmek. Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uymak.

• Klluk, tapınma. (Arapça)
• İbâdet etmek: Kulluk etmek, tapınmak. (Arapça)

ibadetullah

• Allah'a ibadet etme, Ona kullukta bulunma; emirlerini yerine getirip, yasaklarından kaçınma.

ibadü'r-rahman / ibâdü'r-rahmân

• Allah'ın kulları.

ibadullah / ibâdullah / عباداﷲ / ibâdullâh / عِبَادُ اللَّهْ

• Allah'ın kulları.

• Allah'ın kulları.

• Allahın kulları.

• Tanrı'nın kulları. (Arapça)
• Çok, bol. (Arapça)

• Allah'ın kulları.

ibaha / ibâha

• Bir şeyin kullanılıp kullanılmaması, serbest olma hâli.
• Yedirme, doyurma.

ibaret

• Meydana gelmiş, toplanmış. Bir şeyden teşekkül etmiş. Bir şeyin aynı. Bir şeyin içindekini ve aslını beyan. Bir halden bir hale tecavüz eylemek.
• Rüya tabir etmek.

ibcal

• Büyük saygı, tâzim ve tekrim. (Bu mânâlarda kullanılırsa da tebcil şeklinde kullanılması doğrudur.)

ibn-ül-vakt

• Kalbi halden hâle değişen velî. Tasavvuf yolunda ilerlerken halleri değişen, her zaman başka türlü olan, bâzan şuurlu, bâzan şuursuz (kendilerinden geçen, kendilerini unutan) kimseler. Bunlara erbâb-ı kulûb da denir.

ibrişim

• İpek ipliği, bükülmüş ipek.
• İbrişimden yapılmış.

• Bükülmüş ipek, ipekten yapılmış iplik.

ibtida'i / ibtidâ'î / ابتدائى

• İlkel. (Arapça)
• İlkokul. (Arapça)

ibtidai / ibtidaî

• Başlangıca ait, en önce olarak. İlk, evvelâ.
• Ham, işlenmemiş.
• İlk tahsil veren okul. (Daha da evvel bunun yerine "Sıbyan Mektebi" tabiri kullanılırdı.)

ibtila / ibtilâ

• İmtihan. Allahü teâlânın, kulunu, çeşitli sıkıntılar vermek sûretiyle imtihan etmesi, denemesi.
• Bir şeye düşkünlük. Mübtelâ olmak.

ibtizal

• Çokluğu sebebiyle bir nimetin kıymetini bilmeyip, hor kullanmak.
• Devamlı şeklide bir şeyi kullanmak.
• Edb: Herkesin bildiği bir sözü tekrar etmek. (Mümtâziyetin zıddıdır.)

ibzal

• Esirgemeyip bol sarfetme, bol kullanma.

iç oğlanı

• Saray hizmetine alınıp devletin çeşitli makamlarına namzed olarak yetiştirilen gençler. İç oğlanı, Yıldırım Bayezid zamanında yeni teşekküle başlayan saray hizmetlerinde bulunmak üzere yeniçerilik için toplanan devşirmelerden ayrılmak suretiyle meydana getirilmiş ve bu usûl sonradan yapılan kanunla (Türkçe)

icra

• Bir işi yürütmek.
• Yerine getirmek. Yapma. Tatbik etme.
• Vekil göndermek.
• Mahkeme kararını yerine getirmek.
• Suyu akıtmak.
• Huk: Borçlunun alacaklıya karşı ödemekle mükellef olduğu bir borcu, adlî bir teşekkül vâsıtasıyla ödetme.

ictihad

• Kudret ve kuvvetini tam kullanarak çalışmak. Gayret etmek. Çalışmak.
• Anlayış.
• Kanaat.
• Fık: Şeriatın fer'î mes'elelerine âit hükümleri, İslâm müçtehidlerinin, usulüne uygun olarak, Kur'an ve Hadis-i Şeriflerden çıkarmaları ve bunun için tam gayret etmiş olmaları. Böyle

idadiye / îdâdiye

• Hazırlamayla ilgili, eskiden lise seviyesindeki okul.

idare

• Devrettirmek. Çekip çevirmek. Döndürmek. Kullanmak. Becermek.

iddihan

• (Dühn. den) Güzel kokular sürünme.

idhal / idhâl / ادخال

• İçeri alma, sokma. (Arapça)
• Yurt dışından getirme, dışalım, ithal. (Arapça)
• İdhâl edilmek: (Arapça)
• İçeri alınmak, sokulmak. (Arapça)
• Dışalım yapılmak. (Arapça)
• İdhâl etmek: (Arapça)
• İçeri almak, sokmak. (Arapça)
• Yurt dışın (Arapça)

idlal-i ilahi / idlâl-i ilâhî

• Allah'ın kulu saptırması.

ifa-yı ubudiyet / ifâ-yı ubudiyet

• Allah'a olan kulluğu yerine getirme.

ifa-yı vazife-i ubudiyet / ifâ-yı vazife-i ubudiyet

• Kulluk görevini yerine getirme.

ıfas

• Şişe ve divit ağzını kapatmakta kullanılan deri.

iffet

• İnsan rûhundaki yapıcı kuvvetin, yâni şehvetin iyiye kullanılmasından ortaya çıkan huy. Nefsi kötü isteklerinden men etmek. Âr, nâmus, hayâ duygusu.

ifraz hazinesi

• Tar: Kullanılmayan kıymetli eşyanın saklandığı yer. Bu gibi kıymetli şeylerden ikinci dereceden olanların muhafaza olunduğu yere de "Bodrum Hazinesi" denilirdi.

ifsad etme

• Bozma, kötüye kullanma.

iftilal

• Bükülme.
• (Asker) muharebeden yılma.

iğerçin

• Karar veremeyen, mütereddit, kuşkulu.

ıh

• Deveyi çökertmek için kullanılır sestir.
• Yorgunluk ve heyecanla hızlı nefes vermeği tasvir eder.

iham

• Vehme düşürmek, vehimlendirmek.
• Edb: İki mânaya gelen bir kelimeden en az kullanılan mânayı bilerek kullanmak.

iham-ı kabih

• Edeb ve terbiye dışı anlamı bilerek kullanma. Sözü edeb ve terbiyeye aykırı bir mecazî mânâya getirme.

ihanet / ihânet

• Hâinlik etmek, güveni kötüye kullanmak, sadâkat göstermemek.
• İsyân etmek, karşı gelmek.
• Küçük düşürmek, tahkîr etmek, hafife almak.

ihbal

• Gebe koyma, hâmile yapma.
• Çiçekler dökülüp meyve tutma.

ıhlamur

• Kerestesi marangozlukta kullanılan ve çiçeği haşlanıp çay gibi içilen ağaç.
• Ihlamur ağacından yapılmış.

ihtikan

• Kan toplanması. Bir uzva kan birikmesi sebebi ile oranın şişip kabarması.
• Şırınga kullanma.

ıhtinas

• Kırılmak.
• İkiye bükülmek, iki kat olmak.

ihtira'

• Evvelce keşfolunmamış, bilinmeyen bir şeyi keşfetmek. İcad etmek.
• Edb: Hiç kimse tarafından kullanılmamış tabirler ve mazmunlar kullanma.

ihtirak

• Yanmak, tutuşmak, yanıp kül olmak.
• Koz: Bir gezegenin güneşe yaklaşması.

ihtirasat

• İhtiraslar, aşırı istekler, hırs ve tutkular.

ihtirasat-ı hayvaniye / ihtirâsât-ı hayvâniye

• Hayvânî ihtiraslar, hayvanî duygulardan kaynaklanan aşırı istekler, tutkular.

ihtital

• Gizli söylenen sözü dinleme. Kulak kabartma.

ihtiyar-ı külfet

• Külfete katlanma.

iki dirhem bir çekirdek

• Mc: "Pek süslü" yerine kullanılır bir tabirdir. Osmanlı altını iki dirhem bir çekirdek ağırlığında olduğu için bu tâbir meydana gelmiştir.

iknaiyyat-ı hitabiyye

• Kelâm ilmine ait bir ıstılahtır. Zannî olan aklî delil demektir. Bürhanın aşağı mertebesidir. Aklı, muhalif fikirlerle karışmamış ve bürhanı anlayamayacak kimseler için kullanılır. İsbattan çok ikna vasfı taşır.

ikrah-ı gayr-i mülci / ikrâh-ı gayr-i mülcî

• Mülcî olmayan ikrâh. Bir kimseyi istemediği bir sözü veya işi yapmaya zorlarken tam şiddet kullanmama.

iktat

• Alçak sesle kulağa fısıldama.

iktirab

• Tasalı ve gamlı olma. Korkulu ve hüzünlü bulunma.

ılgıdır

• Bir metre kadar uzunluğunda, uçlarına birer karış kadar iki çivi sokulmuş ağaçtan yapılma bir ölçü âletidir.

ilm-i adab / ilm-i âdâb

• Yemek, içmek, yatıp kalkmak, giyinmek, sefer gibi hâllere dair hadisler için, ilm-i hadis istılâhında kullanılan tâbirdir.

ilm-i nafi' / ilm-i nâfi'

• İnsana aczini, kusurunu, Rabbinin büyüklüğünü bildiren, kalbde Allah korkusunu ve mahluklara karşı tevâzû, alçak gönüllülüğü artıran, kul haklarına ehemmiyet vermeyi temin eden sonsuz seâdeti (mutluluğu) ve Allahü teâlânın rızâsını kazanmaya vesîle olan ilim.

ilmiye ricali

• İlmiye tarikinin yüksek tabakasına verilen addır. Bunun yerine "ricâl-i ilmiye" tabiri de kullanılırdı. İlmiye mensubları cübbe ile sokağa çıktıkları halde ilmiye ricali lata yahut biniş giyerlerdi.

iltifat-ı rahmani / iltifat-ı rahmânî

• Allah'ın sonsuz rahmetiyle kuluna yönelip ona lütufta bulunması.

iltifatat-ı rahmaniye / iltifâtât-ı rahmâniye

• Allah'ın sonsuz rahmetiyle kullarına lütuf ve iyilikte bulunması.

iltiva

• Burulmak.
• Kıvrılmak, bükülmek.
• Sarılıp birbirine dolaşmak.
• Dalgalanma.
• Eğri durma.
• Nehrin dolaşıklı bir yatağı olma.

imam hatip mektebi

• İmam ve hatip olarak din görevlisi yetiştirmek üzere kurulan okul.

imame

• İslâma mahsus baş kisvesi olan sarık. Zırhlı külâh.
• Çubuk ve sigaralığın başına takılan ağızlık.
• Tesbihin başındaki ve ipin iki ucu içinden geçen uzunca tane.

iman / îmân

• İnanmak. "Allahü teâlâdan başka mâbud, ilâh olmadığına, Muhammed aleyhisselâmın O'nun kulu ve Resûlü olduğuna" ve O'nun Allahü teâlâdan getirdiklerine kalb ile inanıp dil ile söylemek.

imaret kemeri

• Eskiden medresenin en güçlü, kuvvetli, kıdemli ve sözü dinlenen talebesi hakkında kullanılır bir tabirdi. Ayrıca bu tabir, medrese talebelerinden iaşe işlerine bakmak üzere bir sene müddetle seçilenler hakkında da kullanılırdı. Bunlar, bellerine kemer taktıkları için bu isim verilmişti.

imdad

• Yardım. Yardıma yetişmek. "Yetişin, kurtarın" mânasında da kullanılır.
• Yardıma gönderilen kuvvet.
• Vâdeyi uzatmak. Mühlet vermek.

imlas

• Karanlık.
• Karışma.
• Koyunun tüyü dökülme.

imtira'

• Çıkarma, ihrac etme, dışarı atma.
• Şüphelenme, kuşkulanma.
• Tereddüt, mütereddidlik, kararsızlık.

in'itaf / in'itâf / انعطاف

• İki kat olma, bükülme, katlanma.
• Bir tarafa dönme, temâyül. Meyletme.

• Bükülme. (Arapça)
• Dönme. (Arapça)
• İn'itâf etmek: Çevrilmek, dönmek. (Arapça)

inayet-i rahmaniye / inayet-i rahmâniye

• Kullarına karşı çok merhametli olan ve rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah'ın özel yardımı.

inbisat-ı alat / inbisat-ı âlât

• Âletlerin genişlemesi; dış dünyayı algılayıp idrak edebebilmek için ruhun kullandığı âletlerin, yani duyular, duygular ve sairelerin gelişip genişlemesi.

ind

• Arapçada zaman veya mekân ismi yerine kullanılır. Hissî ve manevî mekân. Maddî ve manevî huzura delâlet eder. Nezd, huzur, yan, vakt, taraf gibi mânâlara gelir. Gayr-ı mütemekkindir. Yani harekeleri değişmez. İzafete göre zamanı ifade eder (Min) harf-i cerriyle birleşebilir. Bazan da zarf olmaz. Baz

indifak

• (Su) birdenbire ve şiddetle dökülme.

indifak-ı nehr

• Nehrin şiddetle dökülmesi.

infitak

• Yarılma, sökülme.

inhina / inhinâ / انحنا

• Bükülme, eğrilme.

• Eğri, yay. (Arapça)
• Kıvrılma, bükülme, yay şeklini alma. (Arapça)

inhisar-ı kuvvet

• Güç ve kuvvetin sınırlandırılması; kuvvetin denetim altına alınarak yasal çerçevede kullanılması.

inna lillah ve inna ileyhi raci'un / innâ lillah ve innâ ileyhi râci'ûn

• Belâ ve musîbet gelince veya kötü bir haber duyunca okunan, Bekara sûresinin; "Biz Allahü teâlânın kullarıyız (vefât ettikten sonra diriltilip yine) O'na döneceğiz" meâlindeki yüz elli altıncı âyet-i kerîmesi.

inne-ma / inne-mâ

• Ancak edatı ile, beyan olunan şey hakkındaki hükmü, maadâsından nefy etmek için kullanılır.

inşaallahü'r-rahman / inşaallahü'r-rahmân

• Kullarına karşı çok merhametli olan ve rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah dilerse.

inşak

• Koklatma. Buruna kokulu bir şey çektirme.
• Tuzağa veya ağa iliştirme.

insat

• (İnsiyat) Susup dinleme, susma.
• Gizlenerek gitme.
• İnfial vezninde, nidâ eden kimseye icabet etme.
• Beli bükülenin beli doğrulması.
• Meşhur olma.

insibab

• Dökülme. Akıtılma.
• Cereyan etme.
• Başka suya karışma.
• Tıb: Ahlat-ı erbaadan birisinin vücudun bir tarafında nesicler (dokular) arasında toplanması.

• Dökülme, katılma.

• İnsibab etmek: Dökülmek.

insical

• Çekilme.
• Dökülme.

insicam

• Suyun dökülüp devamlı akışı. Düzgünlük. Sağlam ve ıttırad ile ârızasız tertib üzere olmak.
• Devamlı yağmur yağmak.
• Edb: Düzgün, tertibli, pürüzsüz söz. Kitabın ifadesi güzelce ve düzgün tertib üzere olmak.

inşilal

• Şiddetle dökülerek akma.
• (Su) uçurumdan dökülerek şelâle meydana getirme.

insina

• Bükülme, burkulma, burulma.

insina-yı kadem

• Ayağın burkulması.

insiyag

• Kalıba dökülüp düzelme.

intisab-ı ubudiyet

• Kulluk bağı.

intıva

• Dürülmek ve cem' olmak. Bükülmek ve katlanıp sarılmak.

intizam ve külliyet ve vüs'at-i ubudiyet / intizam ve külliyet ve vüs'at-i ubûdiyet

• Kulluğun düzenliliği, çokluğu ve genişliği.

inziac

• Yerinden koparma, sökülme.
• Tas: Allah'a tam teveccüh ederek dünyevî emelleri bırakmak.

irade

• İstek, arzu. Dilemek. Emir. Ferman.
• Bir şeyi yapmak veya yapmamak için olan iktidar, güç. (İrade, ihtiyardan daha geniştir, umumidir. İhtiyar, taraflardan birini diğerine tafdil ile beraber tercihtir. İrade; yalnız tercihtir. Mütekellimler bazan iradeyi ihtiyar mânasında kullanmışlar

irade-i ilahiye / irade-i ilâhiye

• Külli irade. Allah'ın emri ve isteği.

irade-i külliye

• Külli irade. Allah'ın her şeye şâmil olan emri ve iradesi.

irfan / irfân / عرفان

• Bilmek, anlayış, tecrübe ve zekâdan ileri gelen zihnî kemal.
• İkrar.
• Mücazat.
• Fık: Esrar-ı İlâhiyeye, iman ve Kur'an hakikatlarına vukufiyet. (İlim ile irfan ve ma'rifet arasında fark vardır: İlim, vech-i küllî ile, yani her vechesiyle bilmektir. İrfan ve marifet ise;

• Bilme. (Arapça)
• Kültür. (Arapça)

irfan mektebi

• İrfan okulu; Cenâb-ı Hakkı tanıtan, bildiren, hak ve hakikate ulaştıracak bilgiyi ders veren okul.

irfanperver / عرفان پرور

• Kültürlü. (Arapça - Farsça)

irhas / irhâs

• Bir peygamberden, peygamberliği bildirilmeden önce meydana gelen hârikulâde (olağanüstü) haller.

irhasat

• Hayırlı işlerle uğraşmak.
• Sağlam şey.
• Ist: Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) nübüvvetinden evvel zuhur eden hârikulâde haller ki, bunlar peygamberliğine delil teşkil eden hâdiselerdendir.

ırk

• Ayrı soyda olan, ayrı dilde konuşan değişik kültüre sâhip, şeklî özellikleri bulunan insan topluluğu, millet.

ırmak

• Büyük akarsu, doğrudan doğruya denize dökülen nehir.

irmik

• Buğday gibi hububatdan elde edilen ve helva, çorba yapımında kullanılan iri taneli un.

irsal-i mesel

• Konuşurken meşhur hikmetli sözleri kullanmak.

irtibab

• Kokulu şeyler yapma.
• Bir çocuğu büluğ çağına varıncaya kadar besleme.

ısabe

• (Çoğulu: Asâib) Cemaat, topluluk.
• Tıb: Yaraları sarmakta kullanılan bağ, yara bantı.
• Başa sarılan ve şeâir-i İslâmiyeden olan sarık.

isaga

• Kalıba dökme veya dökülme.

ısaha

• Kulak verip dinleme.

işaha

• Misvâk kullanma.

isam

• Günaha sokmak, günaha sokulmak.

isbat-ı israf

• Gereğinden fazla kullandığını gösterme.

isbat-ı sani-i vahid ve nübüvvet ve haşir ve adalet / isbat-ı sâni-i vahid ve nübüvvet ve haşir ve adalet

• Herşeyi en mükemmel san'atla yaratan Allah'ın birliğinin, peygamberliğin, âhiret ve Mahkeme-i Kübrânın, adalet ve kulluğun ispatı.

ısga'

• Söylenilen bir sözü dinleyip kabul etme ve yapma.
• Söylenilen bir sözü kulak verip dinleme.
• Meyl etmek.
• Eksiltmek.

işgere

• Şâhin, atmaca ve doğan gibi av için kullanılan terbiye görmüş kuş. (Farsça)

işkampaviya

• İtl. Harp gemilerinden asker naklinde kullanılan en büyük filika. İşkampaviya'lar sandal büyüklüğünde, yalnız ondan daha geniş ve yüksekti. Karaya asker sevkiyatında, gemiye erzak ve levâzım alınmasında kullanıldığı gibi eskiden donanmaya su alınacağı zaman su ile doldurulur, diğer bir filika yedeği

iskandil

• ing. Denizin derinliğini ölçmeğe yarayan ve gemilerde kullanılan bir âlet.
• Bir şeyin hakikatını anlamağa çalışma. Yoklama, deneme, tecrübe etme.

ıskarmoz

• Kayık ve sandallarda kürek takılmak üzere yan kenarlara dikine sokulmuş tahta çiviler.
• Bir cins küçük balık.

ışki / ışkî

• İki ucu saplı eğri bıçaktır ve deri ve tahta kazımakta kullanılır.

iskona

• İtl. Buharlı gemilerin icadından evvel kullanılan iki direkli yelkenli harp gemilerine verilen addı.