ayat-ı hırz / âyât-ı hırz

• “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır Ancak Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır” Gazi Mustafa Kemal Atatürk

• “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır Ancak Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır” Gazi Mustafa Kemal Atatürk

• Okunduğunda veya üzerinde taşındığında Allahü teâlânın muhâfazasına (korumasına) kavuşmaya vesîle (sebeb) olan âyet-i kerîmeler.

hakk-ul-yakin / hakk-ul-yakîn

• Bir şeyin hakîkatine kavuşma, mâhiyetine erişme, bulma, tatma. Allahü teâlânın beğendiği ahlâk ile ahlâklanıp, kalb gözünün açılması ve mânevî perdelerin kaldırılması neticesinde elde edilen kesin ilim, bilgi.

• Bir şeyin hakîkatine kavuşma, mâhiyetine erişme, bulma, tatma. Allahü teâlânın beğendiği ahlâk ile ahlâklanıp, kalb gözünün açılması ve mânevî perdelerin kaldırılması neticesinde elde edilen kesin ilim, bilgi.

ishak aleyhisselam / ishâk aleyhisselâm

• Şam ve Filistin ahâlisine (halkına) gönderilen peygamberlerden. İbrâhim aleyhisselâmın ikinci oğlu olup, annesi hazret-i Sâre'dir. İbrâhim aleyhisselâmın dînini insanlara tebliğ etti. İsmi, Kur'ân-ı kerîmde on yedi yerde bildirilmiştir.

la'b

• Oyun, boş şey. Oyun ile boş yere vakit geçirme.

misak / mîsâk

• Söz verme, sözleşme, andlaşma.
• Allahü teâlânın, Âdem aleyhisselâma ve bütün zürriyetine (ondan gelecek insanlara); "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" diye hitâb buyurması, onların da; "Evet, sen Rabbimizsin" diye cevab vermeleri.
• Yemîn ile kuvvetlendirilen söz verme.

müceddid / müceddîd

• Yenileyici, kuvvetlendirici. İslâm dînini kuvvetlendiren, bid'atleri yâni İslâm dînine sokulmak istenen reformları, hurâfeleri söküp atan ve sünnetleri ortaya çıkaran âlim.

a'bel

• (Çoğulu: A'bile) Çok sert taş ki, kırmızı, beyaz veya siyah renkli olur.
• Taşlık dağ.

a'dal

• (Tekili: İdl) Eşitler, denkler, müsaviler.

a'la-yı illiyyin / a'lâ-yı illiyyîn

• Cennette en yüksek derece, olgun kişilerin Allah katındaki dereceleri.

• Cennette en yüksek derece. Cenâb-ı Hakkın indinde en iyilerin ve kâmillerin derecesi.

a'lem / اعلم

• En iyi bilen.

• Daha iyi bilen. En iyi bilen.
• Yarık dudaklı.
• Alâmetli, belirtili.

• En iyi bilen, Allah.

• En iyi bilen. (Arapça)

a'lem-i ulema-i zaman / a'lem-i ulemâ-i zaman

• Zamanın en iyi bileni, en büyük âlimi.

a'mal-i maliye / a'mâl-i mâliye

• Mal ile yapılan ameller; zekat gibi.

a'mal-i şer'iyye / a'mâl-i şer'iyye

• İslâm dîninde yapılması emredilen ibâdetler ve işler.

a'raf / a'râf

• Cennet ile Cehennem arasında yer alan ve birinin te'sirinin diğerine geçmesine mâni olan sûrun (engelin) yüksek kısımları.

a'raf eshabı / a'râf eshâbı

• A'râf denilen yerde bulunanlar.

a'ras / a'râs

• Düğünler.
• (Tekili: İrs) Evliler.
• (Tekili: Urs) Nikâh merasimleri.

a'raz / a'râz / اعراض

• Araz'lar; bir şeyin aslından olmayan şeyler; renk, koku gibi ilintiler.

• Belirtiler. (Arapça)

a'ref

• Pek ma'ruf, çok bilen. Arif.
• Çok anlayışlı, fazla bilgili.
• Yelesi ve boynu uzun olan at.

a'şar / a'şâr / اعشار

• (Tekili: Öşür) Öşürler. Arazi mahsüllerinden alınan onda bir nisbetindeki vergiler.
• Mahsül alan zengin müslümanların zekâtları.

• Öşür vergileri, onda birler. (Arapça)

a'sem

• Eli bileğinden kurumuş kimse.

a'yan / a'yân / اعيان

• (Tekili: Ayn) Gözler.
• Bir yerin ileri gelenleri.
• Meclis âzaları. Senato âzaları.
• Muayyen ve müşahhas olan şeyler.
• Altınlar.
• Kaymakam.

• İleri gelenler. 2 Gözdeler.

• İleri gelenler, eşraf, sosyete. (Arapça)
• Gözler. (Arapça)

a'zar

• (Tekili: Özr) Özürler, mâniler, bahaneler, engeller.

ab-ı abisteni / âb-ı âbistenî / آب آبستنى

• Meni.
• Bitkilerin yetişmesine neden olan su.

ab-ı hayat / âb-ı hayât

• Kan. Ebedî hayata sebep olan hayat suyu (diye tâbir edilen) bu kelime, edebiyatta : "çok güzel ifâde, lâtif söz, parlaklık, letâfet" mânalarında geçer.
• Tas : Aşk-ı hakiki, aşk-ı ilâhi, ilm-i ledün, mârifetullah'tan kinayedir. Âb-ı Hızır, âb-ı hayvan, âb-ı beka gibi isimlerle de söyle

• Hayat suyu. Saf ve berrak su. İnce ve derin mânâlı söz. Tasavvufta mürşid-i kâmil denilen evliyâ zâtların, insanların mânen canlı, kalblerinin uyanık olmalarına vesîle olan mübârek sözleri, mânevî nazarları (bakışları) ve kıymetli kalblerinden fışkır an teveccüh. Bir şeyin kıymetini kuvvetli bir şek

aba / âbâ

• (Tekili: Eb) Babalar, pederler.
• Mc : Mürşidler, ileri gelenler.

abadile / abâdile

• Abdullah isimliler.

• Abdullahlar. Peygamber efendimizin Eshâb-ı kirâmı (arkadaşları) arasında fıkıh ve hadîs-i şerîf ilimlerinde şöhret bulmuş Abdullah adını taşıyan sahâbîler. Abâdile, Abdullah kelimesinin çokluk şeklidir. Peygamber efendimizin Eshâb-ı kirâmı arasında Abdullah isimli üç yüz kadar sahâbi bulunmaktaydı.

abd

• Kul, köle, Allah'ın kulu. Mahluk, insan. Hizmetçi. (Hür'ün zıddı). "Abd kelimesi Allah'ın bazı isimleriyle birleştirilerek erkek isimleri meydana getirilir. Abdullah (Allah'ın kulu). Abdulbâki (Ebedi olan Allah'ın kulu) gibi. Bu isimleri taşıyan insanlar buna lâyık olmaya çalışmalıdırlar."

abd-i mükerrem

• İkram edilen, saygı gösterilen kul.

abdal

• Evliyadan fazla nuraniyet kazanmış ve bir anda birkaç yerde görünebilen zâtlar.

• t. Safdil, ahmak, bön.
• Afganistan'da yaşıyan bir Türk kavminin adı, bu kavimden olan kimse.
• Anadoludaki bazı göçebelerin adı ve bunlardan olan kimse.
• Derviş, ermiş, kalender. Kendini Allah'a adamış. Ona teslim olmuş, bu yolda çile çekmiş kimse. (Bak : Ebdal)

• Dünya ile ilgisini kesen mânevî makam sahibi kişi.

abdest

• Su ile temizlik ibadeti.

• Namaz ve diğer bâzı ibâdetlerin yerine getirilebilmesi için yapılması lâzım gelen yüzü, dirseklerle berâber kolları yıkamak, başın dörtte birini mesh etmek ve topuklarla berâber ayakları yıkamaktan ibâret temizlik. Namazın dışındaki farzlardan biri.

abdiyet

• Kulluk.
• Kul olduğunu bilerek dininde, emredildiği üzere ibâdet ve itaatte bulunmak.

abdulaziz

• 32. Osmanlı Padişahıdır. Hilâfeti (Hi: 1277-1293) seneleri arasındadır. Mithat Paşa ve arkadaşları tarafından bilek damarları kesilerek şehid edilmiştir.

abdullah

• Allah'ın kulu.
• Bu isim Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmın mübarek ve şerefli isimlerindendir. Çünkü, Allah'a itaat ve ibadette, kulluk yapmada devamlı ve en ileride olup bütün ömürlerinde Cenab-ı Hakka maddi manevi bütün hâlâtında itaatttan ayrılmamıştır (A.S.M.). Hem muhterem ba

abdullah ibn-i ömer

• Bi'setten bir yıl önce doğdu. Hicri yetmişüç tarihinde Haccâc-ı Zalim'in emri ile şehid edildi (R.A.) Sahabe-i Kirâmın ileri gelenlerinden ve Resul-i Ekrem Aleyhissalatü Vesselâmın çok bağlılarından ve dâima onun ahlâkını yaşamağa çalışanlardandı. Hz. Ömer Radıyallahü Anh'ın oğlu idi. Hilâfet ve Val

abdullah ibn-i zübeyr

• Ebu Bekir-i Sıddık'ın kızı Esma'nın oğludur. Muhacirlerden ilk doğan çocuk olup cesaret, şecaat, ibadet ve takvası ile meşhurdur. Zübeyr ibn-i Avvam'ın oğludur. Yezid'in saltanatını kabul etmedi ve Mekke'de dokuz sene halifelik yaptı. 73 yaşında şehid edildi. (R.A.)

abese irca

• Mantık ve matematikte bir isbat şeklidir. Bir hükmün doğruluğunu isbat için, bu hükmü inkâr eden diğer hükmün yanlışlığı isbatlanır. Meselâ: Allah'ın varlığının inkâr edilmesinin imkânsızlığını veya abesiyetini göstermek, Allah'ın varlığını isbat yollarından biridir. Bu, "Abese irca" yolu ile isbat

abesiyyun

• Kâinatın ve hâdiselerin başı boş, faydasız ve gayesiz, kendi kendine, Haliksız olduğuna inanmak isteyen bâtıl yoldaki felsefeciler. Zamanımızda Ekzistansializm "Varoluşculuk" adı altında yeniden ortaya çıkan bir varlık ve hayat felsefesidir. İki kola ayrılmıştır. Bunlardan uluhiyeti inkâr edenler, h

abid / âbid

• İbâdet eden. Farzları ve vâcibleri yerine getirdikten sonra çeşitli nâfile ve yapılması sevab olan işlere de devam eden. Çokluk şekli, ubbâd'dır.

abide / âbide

• Tapınak, ibadet edilecek yer.

abist

• Gebe, hâmile. (Farsça)

abisteni / abistenî

• Hâmilelik, gebelik. (Farsça)

abiye

• Örtü ile yüzünü örten, utangaç kız veya kadın.

abkame

• Anadolunun bazı doğu illerinde ve Bağdat'da yapılan, turşu veya salataya benzer bir çeşit yiyecek maddesi. (Farsça)
• Ekşi hamurdan pişirilerek sirkeye konulan ve turşu olarak kullanılan bir gıda maddesi. (Farsça)

abonman

• Bir imalâtçı ile müşteri arasında düzenli satın alma için yapılan anlaşma. (Fransızca)

abra

• Bir değiş-tokuşta üste verilen şey.
• Teraziyi ayarlamak için hafif gelen kefesine konulan ağırlık.

acaib-i dekaik / acâib-i dekâik

• Anlaşılmaz hileler, ince oyunlar.

acaib-i ef'al / acaib-i ef'âl

• Şaşırtıcı ve hayret uyandırıcı işler ve fiiler.

acb

• Kuyruk sokumu. "Us'us" denilen küçük kemik. Her şeyin kuyruk dibi ve nihâyeti. Fâtiha-i hilkat olan küçük kemik.Acb-üz zeneb diye Hadis-i Şerifte ismi geçen ve insanın kuyruk sokumundaki en küçük kemik.

acemiyan

• (Tekili: Acemi) İranlılar. Acemler. (Farsça)
• Acemiler, tecrübesizler. (Farsça)

acib / acîb

• Şaşılacak ve hayret edilecek şey.

acibü'ş-şekil / acîbü'ş-şekil

• Hayret edilecek şekil, şaşılacak şekil.

acilen / âcilen

• (اٰجلاً) Vakti gelince, ileride, gelecekte.
• (عاجلاً) Acele olarak, derhal, peşin olarak.

acizane / âcizâne

• Âciz olarak. Beceriksizce. Tevâzu ile. (Alçak gönüllülük ifâdesi için söylenir) "Allah'a karşı kusurlarını bilen bir mü'min âcizâne ancak Allah'tan rahmet diler." (Farsça)

ad kavmi / âd kavmi

• Hûd aleyhisselâmın kavmi. Bu kavim Nûh aleyhisselâmın torunlarından Âd'ın evlâdından çoğaldıkları için bu adı almışlardır. Bu kabile, Yemen'de Hadramûd bölgesinde, Umman ile Aden arasında Ahkâf denilen yeri yurt edindi. Yemen ile Şâm arasında yerleştikleri de rivâyet edilmiştir.

ada

• Etrafı su ile çevrili kara parçası.
• Etrafı yollarla çevrili arsa ve binalar takımı.

adak

• Nezredilen şey.

adale

• Tıb: Bedenin hareketini icra eden ve birbirinden, ince bir perde ile ayrılan sinirli et kısımlarından her biri. Hepsine birden et (Lahm) tâbir edilir.

adalet-i mahz

• Tam ve mükemmel adalet; "ferdin hukuku asla fedâ edilemez" görüşündeki adalet.

adalet-i mahza / adâlet-i mahzâ

• Tam adâlet; "ferdin hukuku hiçbirşey için fedâ edilemez" görüşünde olan adalet anlayışı.

adalet-i mahza-yı kur'aniye / adalet-i mahzâ-yı kur'âniye

• Kur'ân'da emredilen ve bütün yönleriyle hak ve hukuku esas alan adalet; 'Hak haktır, küçüğüne büyüğüne bakılmaz' şeklinde ifade edilen, ferdin ve masumun hakkını hiçbir gerekçeyle çiğnenmesine izin vermeyen adalet.

adalet-i nisbiye

• Zamanın şartlarına göre değişebilen, toplumun selâmeti için ferdin feda edilmesini öngören göreceli adalet.

adaptasyon

• Tatbik etme işi. Bir şeyin bir başkasına göre ayarlanması. Bir canlının, yaşadığı muhite uyması işi. (Fransızca)
• Yabancı dilde yazılmış bir eseri yerli adlar ile ve yerli hayata uydurarak çevirme. (Fransızca)

adem-i iştigal

• Meşgul olmamak, ilgilenmemek.

adem-i ıttıla

• Bilememe, tanımama.

adem-i merkeziyyet

• Bir idâri taksimattaki parçaların (vilâyet, belediye ve köy) muayyen hususlarda kendi kendilerine idare yetkileri. Bir yere bağlı olmaksızın veya bir yerden idare edilmeksizin olan muamele. Bütün kısım ve şubelerin kendi kendilerini idare tarzı.

adem-i tahayyüz

• Hacimsiz, yer ile bağlı olmamak.

• Boşlukta yer kaplamamak. Mekândan münezzeh oluş. Yer ile bağlı olmamak. Hacmi olmayış.

adet-i ilahiyye / âdet-i ilâhiyye

• Sünnet-i ilâhî; Allahü teâlânın kânûnu. Allahü teâlânın bir şeyi yaratmak için arada bulundurduğu sebebler. Bu sebebler tecrübe ile anlaşılır.

adetullah / âdetullah

• (Sünnetullah da denir.) Tabiatta canlı cansız bütün varlıkların nasıl hareket edeceklerini belirliyen Allah'ın emirleri, O'nun koyduğu değişmez düzen. Meselâ oksijenle hidrojenin birleşmesinden su meydana gelir. Işık, geldiği açıya eşit bir açı ile yansır ki, bunlar birer âdetullahdır. "Âdetullah" y

adgas / adgâs

• (Tekili: Dags) Desteler, demetler.
• Karışık rüyalar.
• Karışık söylentiler.

adha / adhâ

• Kurbanlar. Kuşluk vakti kesilen kurbanlar. Kuşluk vakti.

adil / âdil

• (Âdile) Adâlet eden. Allah'ın emirlerini noksansız tatbik eden. Doğru. Doğruluk gösteren. Adâlet sahibi.

adli / adlî / عدلى

• Adalet ile ilgili. (Arapça)

adudi / adudî

• Pazı kemiği ile ilgili.

afaki hadisat / âfâkî hâdisât

• Kişiyi ilgilendirmeyen, kendi dışında cereyan eden olaylar.

afat-ı semaviye

• Semavi âfetler. Allah tarafından insanları ikaz ve ceza için verilen belâ ve musibetler.

afazi / afazî

• Tıb: Organlarda bir işleme bozukluğu olmadığı halde, fikri kelime ile anlatamamak hâli. (Fransızca)

afi / afî

• Silen, silinmiş. Affeden, bağışlayan.
• Affedilmiş, bağışlanmış.
• Yalvaran.
• Uzun saçlı.
• Tencere altında artaya kalan.

afşar

• Avşar kabilesini meydana getiren Türkmenlerin adı.

aftab-gerdan / aftâb-gerdan

• Güneşten korunmak üzere başa giyilen şey. (Farsça)
• Avcı kulübesi. (Farsça)

afüvv

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Afvı çok olan, günâhlardan, hatâ ve kusurlardan dolayı cezâlandırmayan, günahları affedip amel defterinden silen.

afv

• Bağışlama. Allahü teâlânın, ihsânı ile, âsî ve günâhkâr kullarının kusur ve günâhlarını bağışlaması.
• Bir kimsenin, düşmanından veya suçludan intikâm almaya, karşılığını yapmaya gücü yettiği halde bir şey yapmaması, intikâm almaması.

afv-i anil ceraha

• Huk: Kendisine cinayet yapılmış olan kimsenin, yaralanmadan dolayı malik olduğu kısas, diyet veya hükümet-i adl; yani, ehl-i vukufca tayin edilen diyet hakkını caniye bağışlamasıdır.

afv-i anilkat'

• Huk: Azalarından biri kesilen bir şahsın, buna karşılık hak kazandığı diyet veya kısas davalarından vaz geçmesi.

agah / agâh / âgâh

• (Ageh) Haberdar. Uyanık. Kalbi uyanık. Malumatlı. Basiretli. Vâkıf. Bilen. (Farsça)

• Haberdar, uyanık. Gaflette olmayan, kalben Allahü teâlâ ile berâber olan.

agahan / agâhân

• (Tekili: Agâh) Agâhlar, bilenler, bilgililer. Âlimler. (Farsça)

agbiya

• (Tekili: Gabi) Ahmaklar, gabiler.

ağda

• Bir kapta karıştırılıp pişirilerek koyulaşmış ve lüzucet kazanmış her nevi şeker vesaire.

agdiye

• (Tekili: Gada ve Gıda) Yenip içilecek gıdalar.

ağıl

• Koyun, keçi vesair hayvanlara mahsus üstü açık, etrafı çit veya çalı çırpı ile çevrilmiş yer, mandıra.

agırra

• (Tekili: Garîr) Tecrübesizler, safdiller, acemiler.
• Mağrurlar.

aglal

• (Tekili: Gull) Boyna geçirilen zincirler.
• Kelepçeler, pırangalar.

ağleb-i enbiya

• İlâhî mesajı insanlara iletmekle görevli olan peygamberlerin büyük çoğunluğu.

agnam

• (Tekili: Ganem) Koyunlar, keçiler.
• Hayvanlardan alınan vergi anlamında kullanılan bir tabirdir.

ağnam

• "Ganem"in çoğulu. Davarlar, koyunlar, keçiler.

agniya

• (Tekili: Gani) Zenginler, ganiler.

ağniya

• Ganiler, zenginler.

agrar

• (Tekili: Gırr) Tecrübesizler. Acemiler. Kolay aldananlar.

agraz

• (Tekili: Garaz) Garazlar. Fiil yapılırken gözetilen gayeler. Kasden ve bilerek yapılan kötülükler.

agziye

• (Tekili: Gıdâ) Yenilip içilecek şeyler. Gıdalar, besin maddeleri.

ah / âh / آه

• Feryat etme, feryat. (Farsça)
• İlenme. (Farsça)
• Âh almak: Biri tarafından kendisine ilenilmek. (Farsça)

ahabiş

• (Tekili: Habeş) Habeşliler.

ahad haber / âhad haber

• Bir kişi tarafından rivayet edilen hadis veya rivayetler.

ahadi / ahadî

• Bir iki koldan nakledilen hadîs türü.

ahadi hadis / ahadî hadis

• Rivâyet eden bir veya iki koldan olan veya mütevatir mertebesinde olmayan hadis demetir. İştihar haddine yetişmeyen hadistir. Şartları tamam olursa zann-ı galib ifade eder, muktezası ile amel vâcib olur. (Muvazzah İlm-i Kelâm)

ahali

• (Tekili: Ehl) Halk, umum, nâs.
• Bir memleketin yerlileri, bir memlekette oturanlar, yaşayanlar.

ahbab / ahbâb

• Dost. Sevilen dostlar. Sevilenler. Ehibbâ, muhibler.

• Sevilenler, dostlar.

ahbap

• Dostlar, sevgililer.

ahbar / ahbâr

• Haberler. Haberin çokluk şekli.
• Bir kavim, kabîle, şahıs, ülke, bölge, şehir veya bir hâdise hakkında nakledilen bilgiler.
• Allahü teâlânın, Kur'ân-ı kerîmde, geçmişte olanlara, gelecekte ve âhirette olacaklara dâir bildirdiği şeyler.

ahbar-ı evvelin ve ahirin / ahbar-ı evvelîn ve âhirîn

• Geçmiştekilerin ve gelecektekilerin haberleri.

ahd

• Verilen söz, söz verme.

ahd-i atik

• Tevrat, Zebur ve Mezamir'in bazıları, Yahudilerin eski ve mukaddes kitapları.

• Eski ahd. Hıristiyanlarca Mûsâ aleyhisselâma inen kitab. Bu ismi ilk olarak hıristiyanlar kullanmışlardır. Hıristiyanların Kitab-ı mukaddes denilen kitabları Ahd-i Atîk ile Ahd-i Cedîd'den meydana geldiğinden onlar da Ahd-i Atîk'i kutsal kabul etmekt edirler. Yahûdîler, Ahd-i Atîk yerine Tanah demek

ahd-i harici / ahd-i haricî

• Daha önceden ismi bilinen kişilere veya şeylere işaret eden Lâm-ı tarif.

ahda'

• Boyun damarlarından bir damar.
• Hilekâr, aldatıcı, kandırıcı.

aheng-i terakki / âheng-i terakkî

• İlerleme ve gelişmenin ahengi, uyumu.

ahibba / ahibbâ / احبا

• Dostlar, sevilenler; sevgililer. (Arapça)

ahid

• Verilen söz, andlaşma.

ahir zuhur / âhir zuhur

• Cumâ namazının dört rekat son sünneti ile iki rekat vaktin sünneti arasında kılınan dört rekatlık namaz.

ahirbin / âhirbîn / آخربين

• İleri görüşlü. (Arapça - Farsça)

ahiret / âhiret

• İnsanın ölümü ile başlayan ebedî (sonsuz) hayat. Âhirete îmân, inanılması lâzım olan altı esastan beşincisidir.

ahiret alimi / âhiret âlimi

• Dünyâlığa, mala, mevkiye kıymet vermeyen, ilim ile dünyâlık elde etmeye çalışmayan, âhireti dünyâya tercih eden, ilmiyle amel eden, işi sözüne uyan, ibâdet ve tâate teşvik eden, ilmi âhiretine faydalı olan tevâzu sâhibi âlim.

ahiret kardeşi / âhiret kardeşi

• İnanç ve ibadette birbirinden ayrılmayan kişilere verilen ad.

ahiretlik / âhiretlik

• Ahiret kardeşi. (Arapça - Türkçe)
• Evlat edinilen öksüz. (Arapça - Türkçe)

ahirin / âhirîn / âhirin / آخرین

• Sonrakiler.

• Sonuncu. (Arapça - Farsça)
• Sonrakiler. (Arapça - Farsça)

ahirzaman peygamberi / âhirzaman peygamberi

• Dünya hayatının kıyamete yakın son devresinde gönderilen Peygamberimiz Hz. Muhammed (a.s.m.).

ahissa

• (Tekili: Hasis) Cimriler, pintiler, tamahkârlar.

ahkam-ı fıkhiyye / ahkâm-ı fıkhiyye

• Fıkıh ile ilgili hükümler. Bedenle yapılması ve sakınılması lazım gelen şeyler, emirler ve yasaklar.

ahkam-ı ictihadiyye / ahkâm-ı ictihâdiyye

• Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîfte açıkça bildirilmeyip, müctehid denilen âlimlerin açıkça bildirilenlere benzeterek elde ettikleri hükümler.

ahkam-ı maneviyye / ahkâm-ı mâneviyye

• Allahü teâlânın zâtına ve sıfatlarına âit bilgiler, tasavvuf bilgileri.

ahkam-ı rububiyet / ahkâm-ı rubûbiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesi ile ilgili hükümler.

ahker

• Ateşli kül, kül ile karışık ince kor. (Farsça)

ahlaf / ahlâf

• Halefler. Sonra gelenler. Zürriyetler. Evvelkilerin yerine geçenler. Nesil. Evlâdın evlâdları. Nesl-i âti.

• Halefler, öncekilerin yerine geçenler.

ahlak

• (Hulk.C.) Huy, tabiat. İnsanın davranış tarzı, tutum ve tavrı, bir cemiyette makbul ve iyi sayılan davranış kuralları. Bu kural ve kaideleri inceliyen ilim. Ahlâkın kaynağı ve mahiyetini inceliyen felsefe.Filozoflar hangi hareketlerin iyi, hangilerinin kötü olduğu ve insanın neden ahlâk kaidelerine

ahlak-ı fazıla / ahlâk-ı fâzıla

• İyi ahlâk, faziletli huylar.

ahlak-ı hamide / ahlâk-ı hamide

• Beğenilen güzel ahlâk.

ahlak-ı ilahiyye / ahlâk-ı ilâhiyye

• Allahü teâlânın sıfatlarına ve isimlerine uygun sıfatlarla sıfatlanmak. Allahü teâlânın ahlâkı ile ahlâklanmak.

ahlakıyyat / ahlâkıyyât

• Ahlâk ilmi ve düsturlarını ve bunların vasıflarını ve tatbiklerini inceleyen, öğreten ilim.
• Ahlâk ve terbiye ile alâkalı ders ve bahisler.

ahlakıyyun / ahlâkıyyun

• Ahlâk ilmi ile uğraşan âlimler; bunlar iki kısımdır. Bir kısmı ahlâk-ı hasene olan İslam ahlâkını telkin eder, diğer kısmı ise, dine tâbi olmayan ve hakiki ahlâkı bulamamış olanlardır.

ahlakiyyun / ahlâkiyyun

• Ahlâk bilimciler.

ahlat-ı erbaa

• İnsan vücudunda varlığı kabul edilen dört unsur veya üsareler.

ahles

• Kara ile kırmızı arasında olan renk.

ahmed

• Daha çok hamdeden.
• Çok övülmeğe ve medhedilmeğe lâyık.
• Çok sevilen. Beğenilmiş.
• Hz. Peygamber'in (A.S.M.) bir ismi.

• Çokça methedilen, övülen.

ahmed-i bedevi / ahmed-i bedevî

• (Seyyid) (Hi. 596-675) Mısır'ın en büyük velilerindendir. Hz. Ali neslinden gelir. Bir çok lâkabı vardır. Ona Afrika bedevileri tarzında (yüzü örten peçe) taşıdığından dolayı (el-Bedevi) deniyordu. 626 yılına doğru onda deruni bir tahavvül vukua geldi. Yedi kıraat üzere Kur'an okudu ve Şafii fıkhı t

ahrac

• (Tekili: Hırc) Hayvanların yular, tasma ve palanlarına dizilen boncuklar.

ahrar / ahrâr

• (Tekili: Hür) Hürler. Esir veya köle olmayan kimseler.
• Silsilesinde esir veya köle bulunmayanlar.
• Hürriyetçiler.

• Hürriyetçiler (II. Meşrûtiyet devrinde bir partinin ismi).

• Hürriyetçiler.

ahrarane

• Hürriyetçilere yakışır tarzda. Serbestçe. Hür olana yakışır surette. (İnsana karşı hürriyet, Allah'a karşı ubudiyyeti intac eder. Mün.) (Farsça)

ahrarlar

• Hürriyetçiler, Demokrat Parti mensupları.

ahras

• (Tekili: Hâris) Bekçiler, muhafızlar, koruyucular.

ahreb

• Çok harap, perişan, yıkık.
• Kulağı yarık kimse.
• Edb: Rübai vezinlerinden "Mef'ulü" ile başlayan oniki şekilden herbiri.

ahrec

• Ak ile kara. Siyahla beyaz.

ahrem

• Burnu kesik olan. Kesik burunlu.
• Edb: Rübai vezinlerinden "Mef'ulü" ile başlıyan oniki şekilden herbiri.
• Tıb: Omuz ucu.

ahretlik

• Ahiret kardeşi. (Arapça - Türkçe)
• Evlat edinilen öksüz. (Arapça - Türkçe)

ahsef

• Kara ile ak, alaca.

ahter-bin / ahter-bîn

• Müneccim. Yıldız ilmi ile meşgul olan kimse. (Farsça)

ahter-gu / ahter-gû

• Yıldız ilmi ile uğraşan kişi, müneccim. (Farsça)

ahter-şinas

• Yıldız ilmi ile uğraşan. Müneccim. (Farsça)

ahval-i ahirin / ahvâl-i âhirîn / اَحْوَالِ آخِرِينْ

• Sonrakilerin halleri.

ahya / ahyâ / احيا

• Diriler, canlılar.

• Diriler. (Arapça)

ahya vü emvat / ahyâ vü emvât

• Diriler ve ölüler.

ahyar / ahyâr / اخيار

• Hayırlılar, iyiler.

• İyiler. (Arapça)

ahyar-ı semaviyyin / ahyâr-ı semâviyyîn

• Göktekilerin hayırlıları, iyileri.

ahzab / ahzâb / احزاب

• Hizipler, bölümler, partiler.

• Kütleler. (Arapça)
• Partiler. (Arapça)
• Ahzâb sûresi. (Arapça)

aidat

• (Tekili: Aide) Gelirler, kazançlar.
• Resim, vergi. İrad. Belirli sürelerde bir derneğe ödenmesi taahhüd edilen para.

ail

• Ailesini geçindiren, idare eden. Kalabalık ailesi olan. Fakir.

aile / âile / عائله

• Aile. (Arapça)
• Eş, karı. (Arapça)

aile-perver

• Evine düşkün, ailesine düşkün. (Farsça)

ailevi / ailevî / عائلوی

• Aile ile ilgili.

• Aile ile ilgili.

• Aileyle ilgili.

• Aile ile ilgili. (Arapça)

ajans

• Her türlü havadisi toplayıp, ilgili mevkilere bildiren kuruluş. (Fransızca)
• Ticari bir teşekkülün kolu. (Fransızca)

akabe biatı

• Nübüvvetin 11. senesinde Mekke'nin haricindeki Akabe denilen yerde Medine ahalisinden bir cemaatın, Hz. Peygamber'le (A.S.M.) gürüşüp konuşarak İslâm'ı kabul ve tasdik ettikleri biat hâdisesi.

akademi

• yun. Yüksek mekteb.
• Âlimler, edebiyatçılar heyeti.
• Eflatun'un vaktiyle talebesine ders verdiği yer.
• Çıplak modelden yapılan insan resmi.
• Belli bir ilmin gelişme ve ilerlemesini te'min maksadı ile müşterek tetebbularda veya serbest tedrisatta bulunan salâhiyetl

akaid / akâid

• Akîdeler. Akîde kelimesinin çoğulu. İslâm dîninde inanılacak şeyler, îmân bilgileri.

akbel

• Eğri gözlü.
• Kabiliyetli kimse.
• En çok beğenilen

akbiye

• (Tekili: Kubâ) Kaftanlar, üste giyilen elbiseler.

akd

• Anlaşma, sözleşme. Nikâh, hibe (bağış), vasiyet, alış-veriş gibi işlerde taraflardan birinin teklifi, diğerinin kabûlü ile gerçekleşen sözleşme.

• Anlaşma. Sözleşme.
• Düğümleme. Düğümlenme. Bağ bağlama. Bağlanma.
• Huk: Nikâh, hibe, vasiyet, bey' u şirâ gibi şer'î bir muameleyi iki tarafın iltizam ve taahhüd etmeleridir, icab ile kabulün irtibatından ibarettir. Böyle bir muameleye mün'akid denir. Bunun böyle vücuda gelmesi

akd-i muavaza

• Hibe ve sadaka gibi teberruattan olmayıp iki taraftan ivaz verilerek yapılan akd, ivazlı akd. Satış, trampa gibi.

akdem

• Daha önce. Daha ileri. Daha mühim.

akdemin / akdemîn

• Daha evvelce yaşamış olanlar. Geçmişler. İleride ve daha mühim kimseler.
• Eksikler.

akibet-bin / âkibet-bin

• İleri görüşlü. Sonunu evvelden gören. (Farsça)

akıbetbin / âkıbetbîn / عاقبت بين

• Âkıbeti gören; ileri görüşlü.

• İşin sonunu görebilen.

• Sonu gören, ileri görüşlü. (Arapça - Farsça)

akide

• İnanılan ve itikad edilen esas. İmân.
• Bir nevi şeker adı.

akide-i velediyet

• Hıristiyanlık ve Musevîlikte bulunan ve hâşâ Hz. İsâ (a.s.) ile Hz. Üzeyr'in (a.s.) Allah'ın oğlu olduğunu kabul eden bâtıl inanç.

akifan

• Uzun ayaklı karınca.
• Araptan bir kabile adı.

akika / akîka

• Yeni doğan çocuk için Allah'a şükür maksadıyla kesilen kurban.

• Yeni doğan bir çocuğun başındaki ana tüyü. Yahut böyle bir çocuk için Cenab-ı Hakk'a şükür niyetiyle kesilen kurbanın adı. Bu kurbana "Nesike" de denir.

• Çocuk nîmetine karşılık, Allahü teâlâya şükr niyeti ile kesilen hayvan.

• Yeni doğan çocuk için şükür niyetiyle kesilen kurban.

akıl / âkıl

• Akıllı kimse; iyi ve kötüyü, faydalı ve zararlıyı birbirinden ayırabilen kimse.

akıl ile nakil

• Fen ve felsefe gibi akla dayanan ilimler ile Kur'ân ve hadis gibi nakle dayanan ilimler.

akıl-baliğ / âkıl-bâliğ

• Faydalı ve zararlı olanı birbirinden ayırabilen ve evlenme çağına gelip gusül abdesti almaya başlayan akıllı kimse.

akılcılık

• (Rasyonalizm) fels. İnsanın, akılla gerçeğe uygun bilgiyi bulabileceğini, aklın doğru kabul ettiği bilginin şübhe götürmez kesinlikte doğru olduğunu kabul ettiği felsefe. Tenkitçi felsefe, deneyci felsefe, psikoloji ve sosyoloji bu felsefenin aşırı iddialarını çürütmüştür. Bugünkü ilim adamları herş

akıle / âkıle

• Kâtilin, öldürme işindeki yardımcıları, bunlar yoksa öldürmede kendisine yardım eden kabîlesi (köylüleri, şehirlileri) ve akrabâsı.

akile / âkile

• Yenirce adı verilen yara.

akkam / akkâm

• Deve kiralayıcısı, deve ile ücret karşılığında eşya taşıyan adam.
• Hacca Surre-i Hümayun ile birlikte giden hademe.
• Çadır mehteri.

akl

• Sürmek.
• Ölmek.
• İp ile bağlamak.

akl-ı feal / akl-ı feâl

• İşrâkiyye (Yeni Eflâtunculuk) felsefesinde ukûl-ı aşerenin (on akılın) sonuncusu olup, yaşadığımız âlemle alâkalı akla verilen ad. Öldürme ve yaratma işlerine bakan mertebe.

akl-ı mesmu'

• Kabil-i hitab olan akıl. Sonradan tecrübe ve bilgiyle gelişen akıl. Hayrı ve şerri fark edebilen ve mümeyyiz olan kimsenin aklıdır.

akl-ı nazar

• Nazarî ve teorik akıl ile bakma.

akl-ı uhrevi / akl-ı uhrevî

• Âhiret ile ilgili akıl.

aklan

• (Bak: Mâile)

aklen

• Akıl ile. Akıl yolu ile.

aklen ve naklen

• Akıl ve haberlerin nakline göre. Akıl ve nakil yolu ile.

akli / aklî

• Akıl ile bilinen veya bulunan şey. Akla mensub. Akla dâir ve müteallik.

akli ve nakli ilimler / aklî ve naklî ilimler

• Fen ve din bilgileri.

akliyyat

• Müşahedeye ve tecrübeye girmeyen ve sadece akıl ile düşünülen şeyler ve hususlar. Nazarî meseleler.

akliyye

• Akılcılık. Akıl ile anlaşılan ve bulunan. Akıl hastalıkları.

akliyyun / akliyyûn

• (Rasyonalistler) Herşeyin hakikatını akıl ile bulma iddiasında olan, hadiseleri yalnız akıl ile araştırıp hakikat ve hikmetlerini tam bulamayıp, aklına güvenip dine tâbi olmayan filozoflar ve onların yolunda kalarak dalâlete gidenler. Bunlar iki kola ayrılır. Uluhiyeti ve vahyi inkâr eden birinci kı

• Aklı tek ölçü kabul eden felsefeciler.

akonitin

• Kurtboğan denilen bir bitkiden çıkan zehirleyici bir madde. (Fransızca)

akraba-i taallukat / akraba-i taallûkat

• Hısım akraba; yakın uzak bütün akrabalar, aile çevresi.

akran

• (Tekili: Karin) Birbirlerine derece, sınıf, liyâkat ciheti ile benzeyenler. Mümâsil. Emsal.

akret

• Deve sürüsü. (50 ile 100 arası)
• Dil dibi.

aks-i kaziye

• (Mantıkta) Doğru farzedilen bir hükmün, konusu ile yükleminin (mahmulünün) ters çevrilmesi ile zaruri bir sonucun elde edilmesidir. Çeşitli şekilleri vardır. Meselâ : "Her insan canlıdır." sözünde konu olan insan ile, yüklem olan canlı sözü yer değiştirilerek (aksedilerek) şu hüküm elde edilir: "Baz

aks-ül amel

• İstenilen şeyin zıddı hasıl olması. Tersine oluş. (Reaksiyon)
• Edb: Edebi san'atlardandır. Bir cümle veya mısrânın altını üstüne getirmekle, başka bir cümle veya mısrâ yapmaktır. Pertev paşanın: "Her düzün bir yokuşu, her yokuşun bir düzü var." mısrâında olduğu gibi.

aks-ün nakiz / aks-ün nakîz

• Birbirine zıt olan iki şey.
• Man: Mevzuun nakîzini yüklem; ve yüklemin nakîzini de mevzu kılmak. Misâl: "Her aklı başında olan insan Allah'ı tanır" kaziyesinden aks-ün nakîz yolu ile şu hüküm elde edilir: "Allah'ı tanımayanlar, aklı başında olmayan insanlardır."

aksa-l-gayat

• Gayelerin en ilerisi, en büyüğü.

aksam-ı tecelliyat / aksâm-ı tecelliyât

• Tecellilerin, yansımaların kısımları, çeşitleri.

aksiyon

• Şirket ve ticaret hissesi. (Fransızca)
• Kuvvet ve enerjinin dışa ve fiile çıkması. (Fransızca)

aksü'l-amel

• Tepki, istenilen şeyin zıddının hâsıl olması.

aksülümen

• Kim. Klor ile civadan mürekkeb zehirleyici te'siri fazla olan bir tuz.

akta' / aktâ' / اقطاع

• Kesmeler, kırılmalar.
• Beylik araziler.
• Alâkasızlıklar.

• Kesmeler. (Arapça)
• Beylik araziler. (Arapça)

aktab / aktâb / اقطاب

• Kutuplar, büyük velilerden zamanının en büyük mürşidi olan kimseler.

• Kutuplar. (Arapça)
• Azizler. (Arapça)
• Efendiler. (Arapça)

aktab-ı al-i beyt-i muhammediye / aktâb-ı âl-i beyt-i muhammediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) neslinden gelen ve bulunduğu yerde veya memleketteki evliyanın başı hükmünde olan büyük veliler.

aktab-ı erbaa

• Ehl-i sünnet âlimleri ve mütebahhir ve maneviyatta çok ileri zatlar tarafından şimdiye kadar dört büyük kutup olarak bilinen veliler. (Seyyid Abdulkadir-i Geylâni, Seyyid Ahmed-i Bedevi, Seyyid Ahmed-i Rufâi, Seyyid İbrahim Desuki.)

aktab-ı evliya / aktâb-ı evliya

• Velilerin büyükleri.

aktab-ı mehdiyyin / aktâb-ı mehdiyyîn

• Büyük Mehdînin bazı vasıflarını taşıyan büyük velîler.

aktivizm

• Hakikatin, düşüncede kalmasından ziyade, hayat ve fiile intikalini ve bütün ilimlerin, cemiyetin gelişmesine hizmet etmesini isteyen ve böylece iradenin faaliyet ve tesirliliğini açıklayan felsefî bir meslek.

akum

• İyileşmez yara. Kısırlık.
• Zahmet.

akvaryum

• Lat. Su hayvanlarını veya bitkilerini besleyebilecek tarzda yapılmış camdan su kabı.

akviya / akviyâ / اقویا

• (Tekili: Kavi) Sağlam ve güçlü olanlar. Kuvvetliler.

• Kuvvetliler. (Arapça)

akya

• Lüfer azmanı denilen iri cins bir balık.

akza

• Kadılıkta ve fıkıh ilminde daha ileri, daha bilgili.

al / âl / آل

• Sülâle, soy, hânedan. Akrabâ ve taallukat.
• Yaz sıcaklarında su gibi görünen serap.
• Hile, tuzak.

• Aile, sülale.

• Âile, akrabâ, tâbî.

• Aile, sülale, soy.

• Aile. (Arapça)
• Sülale. (Arapça)
• Evlat. (Arapça)

al ve ashab / âl ve ashab

• Aile ve arkadaşlar.

al-i aba / âl-i abâ

• Hz. Peygamberin (A.S.M.) kendisi ile beraber, kızı Hz. Fâtıma Validemiz, damadı Hz. Ali ve torunları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin'den (R.A.) müteşekkil hey'et. "Hamse-i âl-i abâ" da denir. Hz. Peygamber'in (A.S.M.) giydiği abâsını mezkur sahabe-i güzin hazeratının üzerine örterek hususi dua ettiğinden b

• Peygamber Efendimizin (a.s.m.) kendisiyle beraber kızı Hz. Fatıma, damadı Hz. Ali ve torunları Hz. Hasan ile Hz. Hüseyin'in üzerini mübarek abâsıyla örttüğünden bu isimle anılmaktadırlar.

al-i abbas / âl-i abbas

• Emevilerden sonra 749 senesinden 1258 senesine kadar süren Abbasi hükümdar ailesi.

al-i beyt / âl-i beyt

• Peygamber Efendimizin ailesi ve onun neslinden gelenler.

al-i beyt-i nebevi / âl-i beyt-i nebevî / اٰلِ بَيْتِ نَبَو۪ي

• Peygamberimizin (a.s.m.) âilesi ve onun soyundan gelenler.

• Peygamberimiz (asm)ın âilesi ve nesli.

al-i firavun / âl-i firavun

• Firavun ailesi. Firavun soyu.

al-i ibrahim / âl-i ibrahim

• Hz. İbrahim'in ailesinden olanlar.

al-i imran / âl-i imrân

• İmrân âilesi. Süleymân aleyhisselâmın evlâdından İmrân bin Mâsân'ın kendisi veya onun kızı hazret-i Meryem ile oğlu hazret-i Îsâ. Âl-i İmrân'ın, Yâkûb aleyhisselâmın evlâdından İmrân binYeshâr'ın kendisi veya oğulları Mûsâ ile Hârûn aleyhisselâmın ol duğu da bildirilmiştir.

al-i muhammed / âl-i muhammed

• Hz. Muhammed'in ailesinden olanlar.

ala / alâ

• Gr:Arabçada harf-i cerdir. Buna isim diyen de olmuştur. Müteaddit mâna ile kelimenin başına getirilir; manevî istilâ ve tefevvuk bildirmek için ekseriyâ mecrurunu istilaya delâlet eder. Bazan mecrurunun mukabiline müstâli olur. (maa) gibi müsahabet için gelir. (lâm) gibi tâlil için olur. Müc

ala vech-i icaz / ala vech-i îcaz

• İcâz yolu ile.

ala-fetretin / alâ-fetretin

• Daim olmayarak, fasıla ile.

ala-rağm-i enf-il ye's / alâ-rağm-i enf-il ye's

• Ye'sin burnunu kırmak maksadiyle ve ona tahkir ile.

ala-yı illiyyin / alâ-yı illiyyîn

• Allah katında en iyilerin derecesi, cennetin en yüksek derecesi, en yüksek mertebe.

alabanda

• İtl. Gemilerde dümeni tam sancağa veya iskeleye kırma, yahut geminin bir tarafındaki toplara ateş etme kumandası.
• Mc:Şiddetle kınama ve azarlama.

alaca bayrak

• Tar:Ondördüncü Yeniçeri Bölüğüne verilen ad.

alaik / alâik / علائق

• Alakalar, ilgiler. (Arapça)

alaik-i nakş / alâik-i nakş

• Nakış alâkaları, ilişkileri.

alaim / alâim

• Alâmetler, belirtiler.

alaim-i iman / alâim-i iman

• İman alâmetleri, belirtileri.

alakabahş / alâkabahş / علاقه بخش

• İlgilendiren, ilgili. (Arapça - Farsça)

alakadar / alâkadar / علاقه دار

• İlgili, alakalı. (Arapça - Farsça)
• Alâkadar etmek: İlgilendirmek. (Arapça - Farsça)
• Alâkadar olmak: İlgilenmek. (Arapça - Farsça)

alakadar eden / alâkadar eden

• İlgilendiren.

alakadaran / alakadârân / علاقه داران

• İlgililer. (Arapça - Farsça)

alakadarane / alâkadarâne

• İlgilenerek, alâka göstererek.

alakat / alâkat

• Alâkalar, ilgiler.

alamet-i kıyamet / alâmet-i kıyamet

• Kıyametin kopmasını haber veren belirtiler.

alamet-i kıymet / alâmet-i kıymet

• Kıymetin belirtisi, verilen değerin işareti.

alarm

• Tehlike anında herkesi haberdar etmek için verilen işaret. (Fransızca)

alavere

• Vapurlara kömür vermek için bordaya kurulan kademeli iskele.
• Tulumbanın basıp emme suretiyle işlemesi.
• Herc ü merc. Karışıklık, kargaşalık.
• Bir şeyin elden ele verilerek veya atılarak aktarılması.

alay

• (Ask.) 3-4 tabur piyade veya5 bölük süvari askerinden mürekkep kuvvet.
• Debdebe ve gösterişle yapılan tören, geçit resmi.
• Cemaat, topluluk, güruh, kalabalık, fevç.
• Fazla miktar, muhtelif ve müteaddit kişiler veya şeyler.

albay

• Yarbay ile tuğgeneral arasındaki askeri rütbede olan üstsubay.

albora

• İtl. (Denizcilik) Serenlerin, direklerin üzerine kaldırılıp bağlanması.
• Floka küreklerinin, selâmlamak için yukarı kaldırılması.
• Dalyanlarda ağın yukarı alınması ile balığın toplanması.

albümin

• Tıb:Nebat ve hayvanların etli ve sulu kısımlarında bulunan karbon, oksijen, azot, hidrojen ve kükürt bileşiği gıdalı madde. (Fransızca)

aldehit

• Lât. Kim:Alkol veya asitlerden elde edilen kimyevi bir sıvı.

ale / âle

• İlaç için kullanılan ve "Hint Sünbülü" adı verilen çiçek. (Farsça)

alek / âlek

• İlaç için kullanılan ve "Hint Sünbülü" adı verilen bir çiçek. (Farsça)

alem / âlem

• Bütün cihan. Kâinat.
• Dünya.
• Her şey.
• Cemaat.
• Halk.
• Cemiyet. Dehr.
• Hususi hal ve keyfiyet.
• Bir güneş ile ona tâbi olan ve etrafında devreden seyyarelerin teşkil ettiği dâire.

alem-i ceberut / âlem-i ceberut

• Âlem-i azamet ve kudret. (Bununla âlem-i esmâ ve sıfât kasdolunur. Muhakkıkların ekserisine göre bu, âlem-i evsattır. Yâni üstte olan Lâhut âlemi ile altta bulunan melekut âlemi arasındaki âlem. Amiriyyet-i umumiyyeyi muhit olan berzahtır. Ceberut, ibranice "kudret" mânasındadır).

alem-i ecsad / âlem-i ecsâd

• Yerler, dağlar, gökler gibi, ölçülebilen ve tartılabilen madde âlemi. Buna âlem-i halk, âlem-i şehâdet ve âlem-i mülk de denir.

alem-i emir / âlem-i emir

• Sâdece bir emr-i İlâhî ile işlerin hemen olduğu âlem. Yaradılışa ait kanunlar âlemi.

alem-i ervah / âlem-i ervah

• Ruhlar âlemi. Ruhların ve ruhanîlerin bulunduğu âlem.

alem-i esir / âlem-i esir

• Bütün kâinatı kapladığı farz edilen ince ve lâtif maddenin bulunduğu âlem.

alem-i imkan / âlem-i imkân

• Kâinat; varlığı ile yokluğu eşit olan ve varlığı Allah'ın var etmesine bağlı olan âlem.

alem-i kebir / âlem-i kebîr

• İnsandan başka bütün mahlûkât, kâinat ve içindekiler.

alem-i küfür / âlem-i küfür

• Küfrü ve inkarcılığı yaymaya çalışan kişilerden meydana gelen güruh.

alem-i misal / âlem-i misâl

• Varlıkların kendilerinin değil de sûretlerinin, görünüşlerinin bulunduğu âlem.

• Rüyâda görülen âlem. Dünyada mevcud bulunan bütün eşya ve zuhura gelen bütün ef'âlin aynısı ile müretteb ve mütekevvin olan bir tarzı veya âlem-i ruhâninin bir nev'i.

alem-i mümkinat / âlem-i mümkinat

• Mümkin varlıklar âlemi; varlığı ile yokluğu eşit olup varlığı ancak Allah'ın var etmesine bağlı olanlar, yaratılanların tamamının oluşturduğu âlem.

alem-i sagir / âlem-i sagîr

• Yaratılmışların hepsinden kendisinde bir nümûne bulunduğu için insana verilen ad.

alem-i süfli / âlem-i süflî

• Süflilerin âlemi. Dünyâ âlemi. Âlem-i şehadet, âlem-i nâsut.

alem-i şuhud / âlem-i şuhud

• Bilip keşfedilen, görür gibi bilinen âlem. Görünen âlem. Dünya. Kâinat.

alemane / âlemane

• Dünya ile ilgili. Dünyevî. (Farsça)

alet / âlet

• Bir işte veya bir san'atta kullanılan vasıta. Bir makinayı vücuda getiren ve işlemesine yardım eden parçalardan her biri.
• Sebeb, vesile, vesâit.
• Edevat. Avadanlık.

ali-kadr / âli-kadr

• Çok takdir edilen. Yüksek değer sahibi. Kadr ü kıymeti yüksek.
• Meşhur bir çeşit lale.

alih / âlih

• (Çoğulu: Alihât) Mabud; tapınılan, ibadet edilen şey.

alik / alîk

• Hayvana bir defada verilen yem.
• Asılan torba.

alikadr / âlikadr

• Yüksek değer sahibi; çok takdir edilen.

alim / alîm / âlim / عالم / عليم / عَل۪يمْ

• Bilen. İlmi, ebedi ve ezeli olan Cenab-ı Hak. (Kur'an-ı Kerim'de bu isim 126 kerre zikredilir.)

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Devâmlı ve eksiksiz bilen.

• Bilen, bilgili.

• Bilen, ilim sâhibi.
• Her şeyi bilen mânâsına Allahü teâlânın sıfatlarından biri.
• Zamânın fen ve edebiyât bilgilerinde yetişmiş, Kur'ân-ı kerîmin ve yüzbinlerce hadîs-i şerîfin mânâsını ezberden bilen, İslâm'ın yirmi ana ilmi ve bunların kolları olan seksen ilminde mütehassıs (uzman),

• Her şeyi hakkıyla bilen, sonsuz ilim sahibi Allah.

• Bilen, bilgili.
• Çok şey bilen.
• Çok okumuş, bilgiç.
• İlim ile uğraşan. Hoca.

• Bilen.

• Çok bilen.

• Çok bilen. (Arapça)

• Her şeyi hakkıyla bilen (Allah).

alim-allah / alîm-allah

• Allah en iyi ve en çok bilendir (meâlinde.)

alim-i ezeli / alîm-i ezelî

• Herşeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan ve ilminin başlangıcı olmayan sonsuz ilim sahibi Allah.

alim-i hafiz / alîm-i hafîz

• Sonsuz ilmiyle herşeyi hakkıyla bilen ve herşeyi koruyup saklayan ve yarattıklarını esirgeyip gözeten Allah.

alim-i hakim / alîm-i hakîm

• Herşeyi hakkıyla bilen ve hikmetle yaratıp donatan Allah.

alim-i inayetkar / alîm-i inayetkâr

• Sonsuz lütuf, yardım ve ihsan sahibi ve herşeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan Allah.

alim-i kadir / alîm-i kadîr

• Her şeyi hakkıyla bilen, herşeye gücü yeten, herşeyi yapabilen, sonsuz güç ve kudret sahibi Allah.

alim-i kerim / alîm-i kerîm

• Sonsuz cömertlik ve ikram sahibi ve her şeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan Allah.

alim-i küll / âlim-i küll

• Her çeşit ilimde ileri bilgi sahibi olan.

alim-i küll-i şey / alîm-i küll-i şey

• Herşeyi bilen ve herşey ilmi dahilinde olan Allah.

alim-i külli şey / âlim-i külli şey

• Herşeyi bilen ve herşey ilmi dahilinde olan Allah.

alim-i külli şey' / alîm-i külli şey' / عَلِيمِ كُلِّ شَيْئ

• Her şeyi hakkıyla bilen (Allah).

alim-i muhakkik / âlim-i muhakkik

• Gerçekleri araştıran ve delilleriyle bilen âlim.

alim-i mukaddir / alîm-i mukaddir

• Her şeyi hakkıyla bilen ve sonsuz ilmiyle ezelden ebede her şeyi yaratılmadan önce takdir edip plânlayan Allah.

alim-i mutlak / alîm-i mutlak / عَل۪يمِ مُطْلَقْ

• Her şeyi hakkıyla bilen (Allah).

alim-i rahim / alîm-i rahîm

• Herşeyi hakkıyla bilen ve rahmetinin çok özel tecellîleri olan sonsuz şefkat ve merhamet sahibi Allah.

alim-i zülcelal / alîm-i zülcelâl

• Sonsuz ilmiyle herşeyi bilen ve sınırsız haşmet ve yücelik sahibi olan Allah.

alim-ül-gayb ve-ş-şehade / âlim-ül-gayb ve-ş-şehâde

• Görüleni ve görülmeyeni bilen. Allah.

alimane / âlimâne

• Alimlere yakışır surette. Bilenlere yakışır şekilde. (Farsça)

aliyy-ül a'la

• En üstün, birincilerin birincisi. En yüksek. Pek iyi.

aliyy-ül murtaza

• Esedullah, Aliyy-ibni Ebi Talib, Ebutturâb, İmâm-ı Ali isimleri ile de anılır.Hz. Resul-i Ekrem'in (A.S.M.) amcası Ebu Tâlib'in oğlu olup Hicretten yirmiüç yıl önce doğmuş ve Bi'setin ikinci günü daha on yaşında iken imân etmiş, hiç putlara tapmamıştır. Bunun için mübârek ismi söylendiğinde, Kerrema

alizarin

• Eskiden kök boyası denilen bitkiden çıkarılırken, şimdi kimya usulleriyle hazırlanan boya maddesi. (Fransızca)

alkol / mey

• Mayalanmış içkilerin damıtılmasıyla elde edilen sıvı madde. (Fransızca)

allah

• Esmâ-i hüsnâdan. Varlığı muhakkak lâzım olan, îmân ve ibâdet edilecek hakîkî mâbûd. Her şeyi yoktan var eden yüce yaratıcı.

allahu a'lemu bimuradihi / allahu â'lemu bimuradihi

• Asıl maksadını en iyi bilen ancak Allah'tır.

allahü alem / allahü âlem

• En iyi bilen Allah'tır.

allak

• Sözünde durmaz.
• Hilekâr, kendisine güvenilmesi doğru olmayan.

allam / allâm

• En çok bilen, her şeyi hakkı ile bilen. (Cenâb-ı Hakka mahsus bir sıfat olup, başka mahluka denemez.)

• Herşeyi en iyi bilen, Allah.

allam-ül guyub / allâm-ül guyub

• Esma-i Hüsnadandır. Bütün gaybları, geçmişi, geleceği, hazırda olmayanı, dünyadakileri, âhirettekileri ve her şeyi bilen Cenab-ı Hak.

allam-ul-guyub / allâm-ul-guyûb

• Gâibleri (görünmeyen ve bilinmeyen gizli şeyleri) çok iyi bilen mânâsına, Allahü teâlânın isimlerinden.

allame-i zifünun / allâme-i zîfünun

• Fenleri bilen büyük âlim.

allamü'l-guyub / allâmü'l-guyûb

• Gayb âlemini ve bütün gizlilikleri çok iyi bilen Allah.

• Esmâ-i Hüs-nâ'dan biri, bütün gizlileri bilen Allah.

allamülguyub / allâmülguyûb

• Dış duyular yoluyla bilinemeyenleri en iyi bilen Allah.

almanak

• Kitab biçiminde bir çeşit takvimdir. Senenin bölümlerinden başka bayram, yıldönümü gibi muayyen günleri gösterir; ayrıca astronomi, meteoroloji, istatistik bilgiler de verir. (Fransızca)

alpaka

• Güney Amerika'da yaşayan ve büyüklüğü keçi ile deve arasında olan bir hayvan.
• Bu hayvanın kılından mamul bir cins ince yünlü kumaş.

altın kozak

• Padişahlar tarafından yabancı hükümdarlara gönderilen nâme-i hümayunun konulduğu muhafaza.

altıpatlar

• Revolver denilen mükerrer ateşli, altı mermi alan tabanca.

alude-gan / alude-gân

• (Tekili: Alude) Suçlular, kabahatliler. Bulaşıklar, bulaşmışlar. (Farsça)

alusi / alusî

• Nazlanarak göz ucu ile bakan kimse. (Farsça)

amal / âmâl

• Emeller, beklentiler, istekler.

• (Tekili: Emel) Emeller. Arzular. Gayeler. Dilekler. İstekler.

amal-i sermedi / âmâl-i sermedî

• Sermediyete âit arzu ve emeller. Cennete, ebediyyete dâir dilek ve temenniler.

aman

• (Emân) Emniyet. İmdat. Yardım dileği. Afv, ricâ, niyâz.
• Sabırsızlıkla hiddet ve infiâl ifâdesi.
• Tenbih, sakındırma.

• Yardım dileme sözü.

amare

• (Çoğulu: İmâr) Fes gibi başa giyilen nesne.

amazon

• Milattan önce yaşamış İskitlerin kadın askerlerine verilen isim. Göğüslerini dağlatarak küçükten harbe alıştırılan bu İskit kadınlarının şiddetli muharebeler yaptıkları yazılıdır.
• Güney Amerika'da büyük bir nehir adı.

amd / عَمْدْ

• Bilerek isteyerek yapma.

amden

• Kasten, bile bile. İsteyerek.

• Kasten, bilerek, bile bile yapmak.

• Kasten, bilerek.

• Kasten, bile bile, isteyerek.

amel defteri

• İnsanların dünyâda iken yaptığı bütün işlerinin yazıldığı ve Arasât meydanında herkese verilecek olan defter.

amel-i uhrevi / amel-i uhrevî

• Âhirete yönelik gerçekleştirilen iş, hizmet.

amelde mezheb

• Mutlak müctehid denilen derin âlimin, Kur'ân-ı kerîm, hadîs-i şerîf, icmâ ve Eshâb-ı kirâma âit nakilleri esas alarak, iş ve ibâdetle ilgili hükmü açıkça bildirilmeyen husûslarda çıkardığı hükümlerin hepsi.

amele

• İşçiler.

amelen

• Bilfiil, işleyerek, fiilen, çalışarak.

ami

• Senevî, yıllık.
• Avamca. İleri gelenden olmayan. Câhil. Havassa âit olmayan. Avama âit ve müteallik.

amik

• Dibi çok aşağıda, derin.
• Mc: İnceden inceye pek ziyade araştırma ve düşünceden sonra anlaşılabilen derin ve ince mes'ele.

amil / âmil

• İş yapan.
• İslâmiyet'in emirlerini yapıp, yasaklarından sakınan.
• Herhangi bir bölgenin zekât, harac, öşr ve ganîmetlerinin tahsîli (toplanması) için, halîfe, sultan, melik veya emir tarafından vazîfelendirilen ve yerine göre dînin emirlerini öğreten me'mur.

• İşleyen, etkileyen.

amin

• İlerlemeyen. Yerinde sâbit ikamet eden.

ampul

• İçinde elektrik akımı yardımıyla ışık vermeye yarayan bir iletken bulunan, havası boşaltılmış olan cam şişe. (Fransızca)
• İçinde sıvı ilâç bulunan, ağzı kızdırılarak kapatılmış küçük şişe. (Fransızca)

amyant

• Kolayca bükülebilen, ateşe dayanıklı liflerden yapılmış bir çeşit asbest.

an / ân

• Uzağı gösteren işâret ismi. Şu. Bu. O. (Farsça)
• Güzellik câzibesi. Melâhat. Güzellik. (Farsça)
• Cemi edâtı. Kelimenin sonuna getirilerek cemi' yapılır. Meselâ: Âlimân: Âlimler. Anân: Onlar. Merdân: Adamlar. İnsanlar. Zenân: Kadınlar.Kelimenin sonuna getirilerek sıfat edatı yapılır: Ters: Korku. (Farsça)

an mim amed

• Tar: İslâmiyeti ve Türkçeyi öğretmek maksadıyla, devşirilerek toplanan ve Türk köylülerine satılan acemi oğlanlardan, müddetini tamamlayarak Rumeli Ağasının tezkeresiyle ulüfeye yazılanların kayıtlarına verilen işaret. (Farsça)

an şart / عَنْ شَرْطْ

• Şart ile.

an'ane

• Âdet, örf.
• Ağızdan nakledilen söz, haber.
• Ist: Bir haberin veya bir hadis-i şerifin "an filân, an filan" diye râvileri bildirilmek suretiyle olan nakil.
• Silsile.
• Müezzin ezân okurken "teganni" ederse; ona da "An'ane" denir.

an'aneli sened

• Hadis nakledenlerin veya bir haberi söyleyenlerin bu haberi kimden kime söylendiğini belli eden "An filan, an filan" diyerek şahısların isimleriyle beraber rivâyet ve nakledilen kuvvetli ve şüphe götürmeyen sened.

an'anevi / an'anevî

• An'ane ile alâkalı.

an'aneviye

• An'aneciler.
• An'aneden gelen.

an-be-an

• Gittikçe, yavaş yavaş, zaman ilerledikçe.

an-samim-il kalb

• Derûn ve kalbden, riyâdan âri ve hâli olarak. Kalbin samimiyyeti ile.

analoji

• Mant. Benzetme yoluyla sonuç çıkarma. Bilinmeyen bir durum, bir hadise, bir münasebet ve bir varlık hakkında hüküm vermek için bilinen bir benzeri hakkındaki bilgilerden faydalanılarak muhakeme yürütülmesidir. Bu tarz düşünce çok defa düşüneni yanlış sonuca götürür. Muhtemel olanın muhakkak zannedil

anasır-ıerbe'a / anâsır-ıerbe'a

• Dört temel unsur. Maddelerin asıllarını teşkil ettiği kabûl edilen dört unsur; toprak, su, hava, ateş.

anber

• Güzel koku. Adabalığı ve kaşalot denilen büyük balıkların barsaklarında teşekkül eden güzel kokulu madde.
• Derisinden kalkan yapılan bir balık.

ancec

• (Çoğulu: Anâcic) Büyük nesne.
• Fesliğen adı verilen çiçek.

and dileme

• Yemin etme, ahit dileme.

ane / âne

• Kelime sonuna getirilerek zarfiyet ifâdesi için kullanılan nisbet edatıdır. Meselâ: Mütefekkirâne (: Mütefekkire yakışır halde) kelimesinde olduğu gibi. (Farsça)

anid / anîd

• (İnad. dan) Çok inadçı.
• Daima suyu akıp iyileşmeyen yara.

anide / anîde

• Kabile, ehl-i beyt.

anif-ül beyan / ânif-ül beyân

• Biraz evvel bildirilen, az önce beyan olunan.

anif-üz zikr / ânif-üz zikr

• Az önce bildirilen, biraz evvel tebliğ edilen.

anifü'l-beyan / ânifü'l-beyân

• Biraz önce ifade edilen.

ankasdin / عن قصد

• Kasıtlı olarak, bile bile. (Arapça)

anot

• yun. Pozitif elektrot. Bir elektrolitte, elektrik akımının içeri girdiği iletken uç.

ans

• Sağlam, kuvvetli deve.
• Yemen tâifesinden bir kabile.
• Kız bâliğa olduktan sonra, ailesinin evinde çok durması.

ansiklopedi

• yun. Bir sahadaki bilgileri veya bütün bilgileri sistemli veya alfabetik bir şekilde sıralayan eser.

antikor

• Vücuda giren hastalık mikroplarını zararsız kılmak için organizmanın bir kanun-u İlahî ile çıkardığı madde. (Fransızca)

antropomorfizm

• Sosy. İnsan şeklinde putlara inanma ve tapma esasına dayanan batıl bir din. Allah'ı insan vasıflarıyla tasavvur eden dinî inançlar da antropomorfizm'in başka kılıkta görünüşleridir. Meselâ aslı bozulmuş Musevilik ve Hıristiyanlıkta Allahın insan şeklinde düşünülmesi antropomorfizm denilen putperestl

anveten

• Cebren, kahren, zorla, sıkıntı ile.

apriori

• fels. Tecrübeden önce insan aklında varlığı kabul edilen bilgi ve düşünceyi anlatmak için kullanılan bir sıfat. Meselâ: "Her sayı kendine eşittir" hakikatı hiçbir deneye baş vurmadan bilinen bir apriori bilgidir.

apsis

• Yönlü bir eksen üzerinde bulunan bir noktanın, başlangıç noktasına olan uzaklığının cebirsel değeri. (Fransızca)
• Bir noktanın, fezadaki yerini tesbite yarıyan ana çizgilerden yatay olanı. (Fransızca)

arab / ârâb

• (Tekili: İrb ve İrbe) Hacetler.
• Uzuvlar.
• Akıllar, zekâlar.
• Hileler, oyunlar.

arabe / arâbe

• (Çoğulu: Arâbât) Keçi veya koyunun memesine geçirilen torba.
• Açık saçık konuşma.

arabiyyet

• Arapça ile ilgili olan (İlim, fikir veya kitap). Arap edebiyatı.

araf / ârâf

• Cennet ile cehennem arasındaki yer.

arafat

• Mekkenin 16 kilometre doğusunda Hacıların arefe günü toplandıkları tepe ve bunun eteğindeki ova. Tepenin diğer bir adı Cebel-ür Rahme (Rahmet dağı)dır. Adem (A.S.) ile Havva anamız Cennet'ten çıkarıldıktan sonra burada bir araya geldiler. İbrahim Peygamber (A.S.) Cebrail ile burada konuştu. Hz. Muha

arak-çin

• Kavuğun altına giyilen takke.

aram-gah / ârâm-gâh

• Dinlenilecek yer. (Farsça)

aram-ı can / ârâm-ı cân

• Gönül rahatı.
• Sevgili, sevilen güzel.

aram-ı dil / ârâm-ı dil

• Sevgili, sevilen güzel.
• Gönül rahatı.

aramgah-ı ebedi / ârâmgâh-ı ebedî

• Ebedi olarak dinlenilecek yer, sonsuz olarak istirahat edilen yer, mezar.

ararot

• Ufak çocuklara yedirilen besleyici bir cins nişasta ki, Amerika'da hasıl olan bir kökten çıkarılır.

arazi / arâzi

• (Tekili: Arz) Yerler. Ekilen toprak. Ekilen yerler.

arazi-i haraciye / arâzi-i haraciye

• Müslümanlar tarafından fetholunan ve ulul-emir tarafından müslim olmayan eski sahibi elinde bırakılan veya hâriçten müslim olmayanlar getirilerek yerleştirilen arâzi.

arazi-i haraciyye / arâzi-i harâciyye

• Harac vergisine tâbi olan topraklar. Müslüman olmayanlardan sulh ile alınıp harac vergisi karşılığında mülkiyeti eski sâhiplerine bırakılan veya harbde zorla alınıp müslüman olmayan sâhiplerinin elinde bırakılan, yâhut zımmînin (müslüman olmayan vata ndaşın) müslüman hükümdârın izni ile işlediği ölü

arazi-i mektume / arâzi-i mektume

• Huk: Beytülmâle haber verilmeksizin kullanılan mahlul veya müstahik-i tapu araziler.

arazi-i memluke / arâzi-i memluke

• Mülkiyet yolu ile tasarruf olunan yerler. (Mülk, timar toprağı).

arazi-i metruke / arâzi-i metrûke

• Terk edilmiş, bırakılmış topraklar, araziler.

arazi-i miriyye / arâzi-i mîriyye

• Mîrî yâni devlete âit topraklar. Harp ile alınarak, gâziler arasında taksim edilmeyip, beytülmâle (devlet hazînesine) bırakılan veya uşr yâhut harac toprağı iken sâhibi ölüp, hiç mîrasçısı bulunmayan topraklar. Arâzi-i Memleket, Arâzi-i Emîriyye de denir.

arazi-i muhtekere / arâzi-i muhtekere

• Kiracısı tarafından üzerine bina yapılmak veya ağaç dikilmek üzere senelik bir ücret karşılığında kiraya verilen arazi. (Kiracı, kira bedelini her sene arâzi sahibine vererek o arâziyi devamlı sûrette elinde bulundurur.)

arazi-i öşriyye / arâzi-i öşriyye

• Huk: Ziraat olundukça her sene hâsılatından beytülmâle, beytüssadakaya konulmak üzere, fakirlerin hakkı olan öşür alınan arâziler.

arazi-i uşriyye / arâzi-i uşriyye

• Mahsûlünden (ürününden) uşur denilen zekatın alındığı topraklar. Müslüman devletlerde harb ile alınıp gâzîlere (askerlere) taksim edilen veya isteyerek İslâm'ı kabûl edenlerin ellerinde bırakılan yâhut devlet reisinin (başkanının) izni ile müslümanlar tarafından işlenip faydalanılır hâle getirilen m

arc

• Mekke ile Medine arasında bir mevzi.
• Deve sürücüsü.

arda

• Vaktiyle bazı çavuşların elde tuttukları uzun değnek.
• Nişan almak için dikilen değnek.

ardhale

• Bulamaç adı verilen yemek. (Farsça)

ardtule / ardtûle

• Bulamaç denilen yemek. (Farsça)

are

• Borç olarak alınan veya verilen şey.

areng

• Dirsek. (Farsça)
• Dert, keder. (Farsça)
• Hile, dubârâ. (Farsça)
• Tarz, tavır, üslüb. (Farsça)
• Vali, hakim. (Farsça)
• Zannolunur ki, galiba, öyledir, benzer gibi bir yakınlık ve benzerlik ifâde eder. (Farsça)

areometre

• yun. Sıvıların yoğunluk derecesini ölçmeye yarayan âlet. Arşimet'in keşfettiği kanuna istinad edilerek yapılan bu alet, içi boş cam bir silindir ile bunun üst kısmındaki dereceli bir çubuktan ibarettir.

argo

• Bir meslek veya topluluk sınıfı arasında kullanılan özel söz. (Fransızca)
• Mc: Serserilerin ve külhanbeylerin kullandığı söz veya deyim. (Fransızca)

argon

• yun. Kim: A sembolü ile gösterilen renksiz, kokusuz ve tatsız bir gaz. Havada % 1 nisbetinde bulunur.

ari / ârî

• Hind-Avrupa dil ailesinden olan ırk veya kimse. (Farsça)
• Evet. (Farsça)

arif / ârif / عارف / عَارِفْ

• (İrfan. dan) Bilen, bilgide ileri olan. Aşinâ, vâkıf. Hakkı, hakkı ile bilen.
• Sabırlı ve mütehammil.
• Çok düşünmeğe ihtiyaç kalmaksızın, tekellüfsüz gördüğünü bilen ve anlayan.
• Zevkî ve vicdanî irfan sâhibi olan.

• Bilgide ileri olan.

• Bilen, tanıyan, ilim ve irfân sâhibi.
• Allahü teâlânın rızâsını kazanmış, O'ndan başkasının sevgisini kalbinden çıkarmış, tasavvufta yetişip, kemâle ermiş velî zât. Ârif-i billah da denir.
• Mütehassıs olduğu ilmi, zorlanmadan tatbik eden, kullanabilen kimse.

• Bilen, arif, irfan sahibi. (Arapça)

• İyi bilen, Allahı tanıyan.

arif-i billah / ârif-i billah / ârif-i billâh

• Mürşid, ermiş, evliyâ. Hakkın nuru ile Cenab-ı Hakk'ı bilen. Âlemi, hâdiseleri İlahî feyz ve ilim ile gören veli.

• Allah'ı tanıyan, bilen.

arif-i münevver / ârif-i münevver

• Nurlanmış ve mesleğinin mütehassısı olmuş ve aklı ile beraber kalbi de nurlanmış âlim. Arif-i Billâh.

arifane / ârifane / ârifâne

• Arife yakışır surette. Bilene yakışır şekilde. İrfan sahibi olarak. (Türkçe)

• Bilen birine yakışır bir şekilde.

arifin / ârifîn / عَارِفِينْ

• İyi bilenler, Allahı tanıyanler.

arişi / arişî

• Manevî. Mânâ ile ilgili. (Farsça)

aristokrasi

• yun. Âlimlerin ve cemiyette en iyilerin iktidarına dayanan hükümet şekli. Tarihte soylu, imtiyazlı, toprak sahibi, zenginlerin hâkimiyetine dayanan hükümet şekli. Bu şekli ile oligarşi veya plütokrasi adıyla da anılmaktadır. İmtiyazlı azınlığın, çoğunluğu idare etmesidir.

ariye / âriye

• Ödünç ve borç olarak verilen.

ariza

• Büyük bir kimseye hürmetle yazılan veya verilen şey, istirhamnâme, hediye.

ariza-i aciziye / arîza-i âciziye

• "Bu aciz talebenizin bazı meselelerini sunduğu dilekçe" anlamına gelen ifade.

armatür

• Lât. Fiz: Kuvvet akımını toplu bir hale koymak için mıknatısın kutupları arasına yerleştirilen demir parçası.
• Kondansatördeki iki iletken yüzeyden her biri.

arraf

• Falcı, kâhin, müneccim.
• Hekim.
• Göçebe Arab aşiretlerinin örfe vâkıf umumi bilgileri. (Müe: Arrâfe)

arş u kürsi / arş u kürsî

• (Arş ve Kürsî) Arş ile Kürsî.

arş-ı kemalat / arş-ı kemâlât

• Mükemmelliklerin, faziletlerin arşı, zirvesi.

arşidük

• Avusturya ve Macaristan İmparatorluk hanedanı prenslerine verilen ünvandır ve "Büyük Düka" demektir. Türkçe'de Arşuduka da denmiştir. (Fransızca)

artı

• Mat: (+) ile gösterilen toplama işaretinin adıdır.

arusan-ı huld

• Cennet hurileri.

arz

• Ardıç adı verilen bir ağaç. (Farsça)

arz-ı ihtiyaç

• İhtiyacını arzetme, dile getirme.

arz-ı intizam

• Düzen ve intizamı sergileme.

arz-ı mahzar

• Bir işin yapılması için, yüksek bir mevkiye halk tarafından topluca verilen dilekçe.

arz-ı nefs

• Hizmette ve fedakârlıkta nefsini ve kendini ileri sürme.

arzıhal / arzıhâl / ارض حال

• Dilekçe. (Arapça)

arziyat

• Jeoloji. Dünyanın yaradılışı ile tarih boyunca değişen vaziyetlerini tetkik eden ilim.

arzu

• Meşhur halk hikâyelerinden olan Arzu ile Kamber hikâyesinin kadın kahramanı.

• İstek. Dilek. Meyil. Emel. Hahiş. (Farsça)

arzuhal / arzuhâl / عَرْضُحَالْ

• (Arz-ı hâl) Bir iş için bir makam veya resmi daireye bir iş sahibinin verdiği dilekçe. İstida-nâme.

• Dilekçe.

• Dilekçe, hâlini bildirme.

• Dilekçe.

as

• Sansar cinsinden siyah kuyruklu, beyaz tüylü kakum denilen bir hayvan, çok kıymetli olan postu için avlanır.

aş

• Muharrem ayında pişirilen aşure. (Farsça)
• Yemek, taam. (Farsça)

asa-yı musa / asâ-yı musâ

• Hz. Mûsânın (A.S.) Asâsı.
• Kafir sihirbâzları Cenab-ı Hakkın izniyle mağlub eden ve taşa vurduğunda hemen Cenab-ı Hakkın izni ile su çıkaran Hz. Mûsânın (A.S.) mucizeli değneği. Bu mucizeye teşbih olarak, her bir zerrede ve her şeyde Allahın (C.C.) varlığını, birliğini ve kudsi sıfatl

asab-ı dessasane / âsâb-ı dessasâne

• Hile ve desisecilik damarları.

asabiyyet-i cahiliyye

• İslâmiyetten evvelki câhiliyyet asabiyyeti. Menfi milliyet. Irkçılık, yani, aşırı derecede kendi kavim ve kabilesini koruma ve iltizam gayreti.

aşair

• (Tekili: Aşiret) Aşiretler. Kabileler.

asakir-i bahriyye / asâkir-i bahriyye

• Bahriyeliler. Deniz askerleri.

asalak

• Başka hayvan veya bitkilerin üstünde yaşayan ve onlara zarar veren hayvan veya bitki. Parazit.
• Mc: Başkalarının sırtından geçinen kimse.

asaletlu / asaletlû

• Asâletli, soy ve neseb sahibi, necib, asil.
• Osmanlı İmparatorluğu zamanında resmi yazışmalarda büyükelçilere, Hristiyan büyüklerine, devlet adamlarına ve prenslerine denirdi.

aşamideni / aşamidenî

• İçilebilen veya yenilebilen. (Farsça)

asar / âsâr

• Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellemden veya O'nun huzûrunda bulunmakla şereflenen arkadaşlarından (Sahâbe) ve onları görmekle şereflenen müslümanlardan (Tâbiînden) bildirilen haberler.

aşar / âşâr

• Öşürler, toprak ürünlerinin vergileri.

asar-ı fiiliye / âsâr-ı fiiliye

• Fiilen yapılan işler.

asar-ı hayat / âsâr-ı hayat

• Hayat eserleri, belirtileri.

aşavet

• Gündüz görüp, gece görmeyen ve tavukkarası adı verilen göz hastalığı.

asayiş

• Emniyet, güvenlik, korku ve endişeden uzak hâl. Kanun, nizam hakimiyeti. İnsan cemiyetlerinde iktidar, hâkimiyet, bir zümrenin, bir sınıfın elinde olmaktan kurtulamamasından ve bir kısım insanlarca yapılan, istedikleri zaman değiştirilen kanunlara diğer insanların saygısı temin edilemediğinden asayi (Farsça)

asb

• Bağlamak.
• Sağlam olarak dürmek.
• İmâme, sarık.
• Yemen'de yapılır bir nevi kumaş.
• Firavun atı adı verilen bir deniz canavarının dişisi.
• Kurumak.
• Kızarmak.
• Sarmaşık.
• Sargı, bağ.
• Mendil.

aseli / aselî

• Bal gibi sarı renkte olan.
• Yahudilerin ayırdedilmek için, omuzbaşlarına taktıkları sarı kumaş parçası.
• Eskiden kullanılan bir kumaş çeşidi.

aşere-i mübeşşere

• Hz. Peygamber'in (A.S.M.) kendilerine Cennetlik olduklarını müjdelediği sahabelerdir. Bu kişiler Allah'ın emirlerine bağlılıkta ve din hizmetindeki fedailikte Allah'ın rızasını tam kazanmışlardır. Bu zatlar şunlardır: Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali, Hz. Abdurrahman bin Avf, Hz. Ubeyde b

• Peygamberimizin (a.s.m.) hayatta iken Cennet ile müjdelediği on Sahabi.

aşevi

• Yoksullara parasız olarak yemek yedirilen veya dağıtılan yer, aşhane.
• Para ile yemek yenilen yer, lokanta.
• Düğün gibi toplantılarda, yemekleri hazırlamak için iğreti mutfak olarak kullanılan yer.
• Bazı tekkelerde yemek pişirilen yer.

asfiya / اصفيا

• Safiler.

asfiya-i muhakkikin / asfiya-i muhakkikîn

• Hz. Peygamberin çizgisinde yaşayan ve hakikatleri delilleriyle bilen ilim ve takvâ sahibi büyük zatlar.

• Hakikatı tam araştıran, delillerle isbat eden, ilim ve fazilette terakki etmiş olan büyük İslâm âlimleri.

asfiya-yı müdakkikin / asfiya-yı müdakkikîn

• Hz. Peygambere (a.s.m.) vâris olup onun yolundan giden takvâ sahibi ve gerçekleri tam olarak araştıran, delilleriyle isbat eden büyük velîler.

asgaran

• Kalb ile dil

asgün

• Hazar Denizi'ne verilen bir isim.

ashab / ashâb

• Arkadaşlar, sahipler.
• Sahabîler
• Hz. Peygamber'i (a.s.m.) dünya gözüyle gören ve onun yolundan giden Müslümanlar.

• (Tekili: Eshâb) (Sahib) Arkadaş olanlar. Sahip olanlar, kullanma yetkisine sahip kişiler.
• Halk, ahali.
• Sahabeler, yani Peygamberimiz Hz. Muhammed'i (A.S.M.) görmüş ve mü'min olarak ona ve onun mesleğine bağlı kalmış olan zatlar. Bu kişiler, insanlık, doğruluk ve her türlü faz

ashab-ı akıl ve nakil

• Akıl ve bilim sahipleri ve dinî bilgileri nakleden kimseler.

ashab-ı bedir / ashâb-ı bedir

• Hz. Peygamber (a.s.m.) ile Bedir muharebesinde bulunan sahâbiler.

• Hz. Peygamber (A.S.M.) ile Bedir muharebesinde bulunan sahâbeler (R.A.)

ashab-ı cennet / ashâb-ı cennet

• Cennet ehli. Cennetlik olanlar, Cennetlik oldukları ümid edilenler veya cennete gidecekleri müjdelenmiş olanlar.

ashab-ı eyke / ashâb-ı eyke

• (Ashâb-ı Leyke) Şuayb'ın (A.S.) Allah tarafından kendilerine gönderildiği kavmin adı. Yerleri ağaçlı olduğundan bu isim verilmiştir.

ashab-ı güzin / ashâb-ı güzîn

• Seçkin, meşhur sahabîler.

ashab-ı kehf / ashâb-ı kehf

• Mağara arkadaşları. Bunlar, zamanlarındaki zalim hükümdarlarının şerrinden mağaraya sığınan ve orada yıllarca uyutulduktan sonra tekrar diriltilen, köpekleri ile birlikte, yedi sekiz kişiydiler.

ashab-ı keşif

• İmanın hakikatlerine ve sırlarına, mânevi terakki ile ulaşan kimseler.

ashab-ı meş'eme

• Uğursuz, şerli kişiler, kötüler.

ashab-ı meymene

• Uğurlu kişiler, iyi kimseler.

ashab-ı ress / ashâb-ı ress

• Kur'anda bahsi geçen bir kavim adıdır. Kimler oldukları kati bir şekilde tesbit edilemiyor. Râvilerin ekserisi, peygamberlerine isyan eden ve onu öldürüp kuyuya atan, bundan dolayı da Cenab-ı Hakkın helâk ettiği bir kavim olduğu hakkında ittifak etmektedir. (Furkan Suresi, 38 inci Ayet)

ashab-ı şevk / ashâb-ı şevk

• Mânevî zevkleri tadıp şevke gelen kişiler.

ashab-ı şuhud

• Görülmeyen âlemlerdeki hakikatleri gözlemleyebilen kişiler.

ashab-ı suyuf / ashâb-ı suyûf

• Bizzat harbe iştirak edip kılıçları ile cihad edenler.

ashab-ı uhdud / ashâb-ı uhdûd

• Cenab-ı Hakka imân ve itâat edenleri çukurlara doldurup yakan veya sopa ile döven, fir'avn gibi zâlim kimseler.

ashab-ı vezaif / ashab-ı vezâif

• Görevli kişiler.

ashab-ı yemin / ashâb-ı yemin

• Ahid ve yeminlerinde sebât edenler. Kendi kazançlarından ziyâde Cenab-ı Hakk'ın lütuf ve ikrâmına kavuşacakları ümid edilenler. Allah'a itâatleri ve amelleri iyi olup ahirette amel defterleri sağ taraftan verilecek olanlar. Sağcılar. Mukaddesatçılar. Kur'an ve İmân yolunda Allah (C.C.) için çalışanl

ashab-üş-şimal / ashâb-üş-şimâl

• Amel defterleri sol taraflarından verilecek olan cehennemlik kimseler.

asid

• Başında bir zahmet olup boynunu döndüremeyen ve eğilemeyen, burnundan sümüğü akan deve.

aside

• Bulamaç adı verilen yemek.

asif

• (Çoğulu: Usefâ) Para ile tutulan işçi, yevmiyeci, gündelikçi.

aşık-ı didar-ı pak / âşık-ı didâr-ı pâk

• Temiz yüzün âşıkı.
• Edb: Evvelce ordularda, kışlalarda, köy odalarında ve mahalle kahvelerinde gerek kendinin, gerek başkalarının sözlerini sazla dile getiren kimse; halk şâiri.

asil-zade

• Sülâlesi ve ailesi görgülü, temiz ve asil olan. (Farsça)

asil-zadegan / asil-zâdegân

• (Tekili: Asil-zâde) Asilzâdeler, soylu kişiler.

asılzade

• Soylu, sülâlesi ve ailesi asil olan.

aşina / âşina / آشنا

• Bildik, tanıdık, bilen, tanıyan.

• Tanıdık, bildik. (Farsça)
• Bilen. (Farsça)

aşir / âşir

• Onda bir. On kısma taksim edilen bir şeyin herbir parçası.
• Kur'an-ı Kerimin on cüz'ünden herbiri veya on âyetlik bir parçası.
• Dost, yardımcı, yardak.
• Koca.
• Kabile.
• Kötülükte yardımcılık eden.
• Sahip.
• Toz.

• İslâm devletlerinde, şehir dışında durarak; müslüman tüccârdan o anda yanında bulunan ticâret malının zekâtını, müslüman olmayanlardan ise, gümrük denilen vergiyi toplayan me'mur.

asire

• Üzerine bir yıl geçtiği hâlde hâmile olmayan dişi deve.

aşiret / aşîret

• Kabile, oymak, göçebe halinde yaşıyan ekseri bir soydan gelen cemaat. Yakın akraba, âile.

• Dil ve kültürü büyük ölçüde aynı türden olan, birçok boydan oluşan, yapısındaki aileler arasında sosyal, ekonomi, din, kan veya evlilik bağları bulunan göçebe veya yerleşik nitelikteki topluluk; oymak.

• Kabile, oymak.

aşk-ı mecazi / aşk-ı mecâzî / عَشْقِ مَجَاز۪ي

• Geçici sevgililere yönelik aşk.

asker

• (Çoğulu: Asakir) Devlet ve memleketin muhafazası için ücretli veya ücretsiz olarak veya kur'a ile toplanarak hazır bulundurulan ve resmi elbise giyen silahlı adamlar topluluğu. Er, leşker, nefer.

asl-ı şeriat

• Allah tarafından bildirilen hükümlerin aslı, özü, hakikati.

asmende

• Şaşkın, alık, dalgın. Hile ile kandıran, hileci.

asnım

• (Tekili: Sanem) Putlar.
• Sevgililer.

asr

• (Asır) Bir devrelik zaman.
• İkindi vakti.
• Zamanın bir cüz'ü.
• Konuşan kimselerin başkaları ile beraber yaşadığı müddet.
• Yüz yıl.
• Eskiden bazılarınca kırk, elli veya altmış yıllık müddet.
• İnsanın ortalama yaşayış zamanı.
• Gece ve gündüzden

aşr

• Kur'ân-ı Kerimden bir vesileyle okunan on âyet miktarı kısım.

aşra'

• Muharrem ayının onuncu günü.
• On aylık vazife.
• On aylık hâmile deve.

asrem

• Kulağı sakat, hasta.
• Ailesini geçindirmek için sıkıntı çeken (kimse).
• Bölük bölük.

aşşab

• (Aşşeb. den) Nebatları, bitkileri toplayarak ve misallerini kurutarak her biri üzerinde ilmî incelemeler yapan âlim.

astronom

• yun. Kozmoğrafya âlimi, felekiyat ile uğraşan, gök cisimleri hakkında bilgi edinmeye çalışan.

aşure / âşure

• Bir çok meyve ve hububat karıştırılarak pişirilen tatlı; derleme, karışık.

atan

• (Çoğulu: Atân) Kovası el ile çekilen kuyu.
• Kuyunun ve havuzun etrafında deve çekip duracak yer.
• Su kenarı.
• Kokmak.
• Dibâgat etmek.

ataraksiya

• yun. Tesirlere (etkilere) karşılık göstermeme, durgunluk hâli.
• (Fels.) Ruhun sükunete ulaşması, arzu ve ihtiraslardan uzak kalma. Eski çağ felsefesi, hayatın gayesi, saadet olarak duygusuzluk halini gösteriyordu. İnsan arzuları sonsuz, düşmanları sonsuzdur, (mikroptan kuyruklu yıldız

atayıb

• (Tekili: Atyeb) En iyiler. Çok hoş olanlar.

atbin / âtbin

• Sözü doğru faziletli kimse. (Farsça)

atebat / atebât / عتبات

• Eşikler. (Arapça)
• Şiîlerin ziyaret yerleri Necef, Kerbela, Kâzımiye. (Arapça)

ateş-gede

• Mecûsilerin tapındıkları yer. Mecusi mabedi. (Farsça)

atf-ı tefsir

• Bir mânada olup mücerred tasdik ve te'kid için "ve" ile müteradifine (aynı mânadaki kelimeye) atfolunan kelime. Meselâ: "İhsan ve kerem, hüzün ve keder" ifadesindeki "ve" ler gibi. Diğer bir ifade ile: Aynı olan ayrı iki kelimenin birlikte kullanılması. ("deli divâne"de olduğu gibi.)

ati / âtî / آتى

• Gelecek zaman, ilerisi.

• Gelecek. (Arapça)
• Âtîdeki: İlerideki, aşağıdaki, gelecek olan. (Arapça)

ati-l-beyan

• Aşağıda sözü geçen, aşağıda zikredilen.

atik

• (Çoğulu: Avâtik) Sırtın üst kısmı. Omuz ile boyun arası.
• Eski şarap.

atiyen

• Aşağıda.
• İlerde, gelecekte.

atiyüzzikr / âtiyüzzikr / آتى الذكر

• Aşağıda zikredilecek olan. (Arapça)

atiyye

• Verilen, nimet.

atiyye-i seniyye / عطيهء سنيه

• Padişah tarafından verilen hediye.

atv

• El ile alıp yiyip içmek.

atvak

• (Tekili: Tavk) Tasmalar. Gerdanlıklar, boyuna takılan mücevherler.
• Tâkatler, kuvvetler.
• Boyundaki halka çizgiler.

avaik / avâik

• Maniler, engeller.

avam-pesend

• Halk tarafından beğenilecek olan şey. (Farsça)

avamil

• (Tekili: Amil) Sebepler.
• Ayaklar.
• Valiler. Hâkimler.
• Gr: Arabçada kelime sonlarının okunuşuna te'sir eden hususları öğreten ilim ve ona dâir kitab.
• Birgivi Hazretlerinin "Nahiv" ilmine dâir olan kitabının ismi.

avans

• İlerideki bir alacağa mahsuben önceden verilen para. (Fransızca)

avari / avarî

• (Tekili: Ariyyet) Ödünç verilen şeyler.

avarız

• Arızalar. Sonradan olan noksanlıklar.
• Girinti çıkıntı, noksanlık.
• Mânialar. Engeller.
• Fevkalâde hallerde ve bilhassa harp sebebi ile geçici olarak alınan vergi.

avarız-ı divaniye

• Tanzimat-ı Hayriye'den önce geçerli olan kanunlara göre alınan vergiler.

aver

• Averden "getirmek" fiilinin emir köküdür, kelime sonuna getirilerek; yapan, eden, olan, veren, götüren gibi manalara sebeb olur. (Farsça)

avniye

• Serasker Hüseyin Avni Paşa tarafından ilk olarak, daha sonra da Sultan Mecid ve Sultan Aziz zamanında giyilen kolsuz asker kaputu.
• Bir nevi yağmurluk.

avret

• Eksik. Gedik. Gizlenmesi lâzım gelen şey. Dinen örtülmesi vâcib olan âzâ, ud yeri. Utanılacak ve hayâ edilecek şey. Erkeklerde göbek ile diz kapağı arasındaki kısım.
• Kadın. Zevce. Nikâhlı.
• Gece uykuya yatacağı vakit ve seherden evvel uykudan kalkılacak saate de şeriat örfünde

avrupa hükeması

• Avrupalı filozoflar, felsefeciler, Batılı ilim adamları.

avrupalılaşmak

• Avrupalıların fikirlerini ve yaşayış tarzını benimsemek. Türkiye'de batılılaşma olarak kullanılmaktadır. Avrupa zamanımızda ilim ve teknikte ilerlemiş olmakla beraber inanışları, ahlâkları, felsefeleri ve yaşayış tarzı ile geri bir düşünüşü temsil eder. Avrupaya, batıya özenmek, eşkiyanın gasbettiği

avrupazade / avrupazâde

• Avrupa'dan doğan. Avrupa te'siri ile olan. Avrupalıyı taklid eden. (Farsça)

aya / ayâ / âyâ

• Tedavisi mümkün değil, iyileştirilmez.
• Kabiliyetsiz, kudretsiz.

• (Şüphe ve tereddüt bildiren edât; hayret ve taaccüb, soru ile beraber ümid ifâde eder) Acabâ. Âyâ, nasıl oluyor. Hayret, sen bu işi nasıl olur da yaparsın?.. der gibi.

ayan / âyan

• (İyân) Aşikâr. Belli. Herkesin bilebileceği ve görebileceği.
• Çiftçi âletlerinden olan saban okunun bileziği.

• Seçkinler, ileri gelenler.

ayasofya

• İstanbul'daki bu ilk kilisenin açılış resmi Mi : 325 tarihinde yapılmıştır. 513 senesi Ocak ayının 13-14. gecesi bir yangın esnası bina kâmilen yanmış. O zaman İmparator Justinyanus yeniden yaptırmış. 573 de binanın resm-i küşâdı yapılmıştır.Osmanlılarca 29 Mayıs 1453'de İstanbul fethedilince Fatih

ayastafanos muahedesi

• 3 Mart 1878 Rusya ile Osmanlılar arasında ilk olarak yapılan bir anlaşmadır. (28 Safer 1295) Tarihte buna "Ayastafanos Mukaddemat-ı Sulhiyesi" denir. Anlaşma maddeleri tatbik edilememiştir.

ayat-ı furkaniye / âyât-ı furkaniye

• Hak ile batılı ayıran Kur'ân'ın ayetleri.

ayatü'n-nur / âyâtü'n-nur

• Nur âyetleri; Cenâb-ı Hakkın Nûr isminin tecellileri ve mü'minlerin durumlarından bahseden Nur Sûresinin 35, 36, 37 ve 38. âyetleri.

aydın

• Aydınlık.
• Açık, âşikâr, açıkça görünen.
• Mübârek, mesut. Bilgili, okumuş, görgülü.Bugün bazı çevrelerde batı ilim ve felsefesini tahsil edip benimseyenlere de "aydın" denilmektedir. Aklı gözüne inmiş, yani herşeyi maddi ölçülerle yorumlamaya alışmış, kalbi maddeci felsefe ile

ayet-el kürsi / âyet-el kürsî

• Kur'ân-ı kerîmde Bekara sûresinin, fazîletiyle bilinen 255. âyet-i kerîmesi.

ayet-i muhkeme / âyet-i muhkeme

• Muhkem âyet. Çoğulu âyât-ı muhkemât'tır.
• Kur'ân-ı kerîm.
• Kur'ân-ı kerîmde mânâsı açık olan âyet-i kerîmelere verilen ad.

ayib

• Dönüp çekilen. Geri dönen. Tövbe eden.

ayıklanma

• (Biyolojide) Çevre şartlarına en iyi uyabilen canlıların hayatta kalıp çoğaldığı, uyamıyanların öldüğü ve nesillerinin yok olduğu, böylece canlılardan tabii bir tekâmül (evrim) meydana geldiğini savunanların ileri sürdüğü bir tâbirdir. (Türkçe)

ayil

• Ailesi kalabalık olan.
• Ailesini besleyen.
• Aşırı.
• Fakir.
• Dengede olmayan terazi.

ayin / âyin

• Merâsim. Usûl. Görenek. Dinî âdâb. Âdet, örf ve kanun.
• Ziynet, süs.İslâm'da fıkıh lisânı âyin kelimesini kabul etmemiştir. Bazı vakıflar, filân câmide herhangi bir tarikat âyini icra için te'sis yapacakları zaman vaki olan müracaatlarında fetvahâne tarafından verilen müsaadelerde âyi

• Tören, âdet.
• Dinî bazı gösteriler. Mevlevî âyini gibi.

ayin-han / âyin-han

• Mevlevihâne ve semâhânelerde sema edilirken, yüksek bir yerde bulunan ve mutribhâne adı verilen mahfilde âyin okuyan kimse. (Farsça)

ayine-i samediyet / âyine-i samediyet

• Herşey Kendisine muhtaç olduğu halde Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın tecellîlerini gösteren ayna.

ayiş

• Bolluk içinde rahat yaşayan.
• Hz. Peygamber'in (A.S.M.) zevcesi ve mü'minlerin vâlidesi, Hz. Ebu Bekir'in (R.A.) kızının bir ismi. Aişe-i Sıddıka diye de anılır. Hayret edilecek derecede takva, iffet ve zekâvet sahibesi olup 2210 Hadis-i Şerif nakletmiştir. Hicretin 57. yılında vefat

ayn

• Birşeyin kendisi.
• Boşlukta yer kaplayan ve ağırlığı olan yâni tartılabilen her şey, madde, cisim.
• Alış-verişte, belli, meydanda, mevcut ve hâzır olan veya hâzır olmayıp da bulunduğu yeri, cinsi, miktârı belli edilen mal.
• İnsanın zekât için ayırdığı ve yanında hazır bulunan mal

ayn-el yakin / ayn-el yakîn

• (Ayn-ül yakîn) Göz ile görür derecede görerek, müşâhede ederek bilmek.

ayn-el-yakin / ayn-el-yakîn

• Görerek bilme.
• Hadîs-i şerîfte bildirilen ihsân (Allahü teâlâyı görüyormuş gibi ibâdet etme) mertebesinde bir ışığın kalbde parlaması. Zamanımızda tarîkata girmiş bir çok kimse, kendilerine tasavvufçu süsü vererek vahdet-i vücudu dillerine almış, bundan yüksek mertebe olmaz sanıyor.

ayn-ı matlub

• İstenilen şeyin kendisi.

ayn-ı müsemma / ayn-ı müsemmâ

• İsimlendirilenin tâ kendisi.

ayn-ül lika

• İstenilen kavuşma ve sevilenin tâ kendisi.

ayn-üs suht

• Kızgınlık ile bakış, hiddet gözü.

ayne'l-yakin / ayne'l-yakîn

• Müşahede ve keşif ile hâsıl olan ilim.

aynelyakin / aynelyakîn

• Göz ile görmüşçesine kesin biliş.

ayniyyat

• (Tekili: Ayniyye) Kullanılmaya veya harcanmaya elverişli olup taşınabilen ve para eden şeyler.

ayniyye

• Göz hastalıkları kliniği.
• Pahada ağır olan ve taşınabilen şeyler.

ays

• Cimâ etmek.
• Meni denilen su.

ayyar

• Hırsız. Hileci, dolandırıcı, hilebaz, dessas.
• Zeki, kurnaz.

ayyari / ayyarî

• Dolandırıcılık, hilecilik. (Farsça)

ayyaş / ayyâş

• Haram içkileri çok içen.

azab / azâb

• Dünyada işlenen suç ve kabahate karşılık olarak âhirette çekilecek ceza.
• Eziyet. Büyük sıkıntı. Şiddetli elem.

• İşlenen günahlar sebebiyle âhirette çekilecek cezâ.

• Büyük sıkıntı, şiddetli elem.
• Dünyada işlenen günahlara karşı ahirette çekilecek ceza.

azab-ı uhrevi / azâb-ı uhrevî

• Âhirette çekilecek ceza.

azam-ı aktab / âzam-ı aktâb

• Kutupların, Allah'ın sevgili kulları velilerin ileri gelenlerinin en büyükleri.

azamut / azamût

• (Mübalâğa sigası ile) Azamet. Kibriya. Allah'a mahsus olan büyüklük.

azb

• Tatlı, lâtif, hoş ve şirin olan yiyilecek ve içilecek şey.
• Fazla susuzluktan yemek yemeği terketme.
• Men'etme.
• Feragat.

azer

• Ateş. (Farsça)
• Şemsî senenin dokuzuncu ayı. Kasım. Her şemsî ayın dokuzuncu günü. (Farsça)
• Mecusilere göre güneşe memur meleğin adı. (Farsça)
• Hz. İbrahim'in (A.S.) babasının veya amcasının ismi. (Farsça)

azerşeb

• Batıl bir inanışa göre ateş içinde yaşadığı sanılan ve semender denilen bir hayvan. (Farsça)
• Şimşek, berk. (Farsça)

azim / azîm

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Büyüklüğüne, beşer (insan) aklının ve hiçbir mahlûkun (yaratılmışın) düşüncesinin erişemediği, hakîkatini kimsenin bilemediği zât. Allahü teâlânın büyüklüğü bildiğimiz gördüğümüz şeylerdeki büy üklük ve küçüklük gibi değildir. Bu bizim bilgimi

• Büyük. Yüce. Çok ileri.

azimet / azîmet / عَز۪يمَتْ

• Takvâ ile amel etmek. Allah'ın emirlerini en mükemmel ve eksiksiz yapmağa çalışmak.
• Kesin karar vermek.
• Yola çıkmak, gitmek.

• Kuvvetli irâde, istek, arzu. Haramlardan, dinde yasak edilen şeylerden sakınmakla berâber, mümkün olduğu kadar ruhsatlardan yâni dinde izin verilen kolaylıklardan uzak durup; evlâyı, en iyi olduğu bildirilenleri, nefse zor gelenleri yapmak; takvâ yol u.

• Takvâ ile günahlardan şiddetle kaçınma.

• Daha fazîletli olanı tercîh.

azimet-i şer'iye / azîmet-i şer'iye

• Dinî azimet; dinde takva ile hareket etmek.

azir

• Özür dileyen, özrünün afvedilmesini isteyen.
• Özür.
• Sünnet düğünü.

aziz / azîz

• Pek izzetli, hep galip olan ve asla galebe edilemeyen.

aziz-i cebbar / azîz-i cebbâr / عَز۪يزِ جَبَّارْ

• Dilediği herşeyi yapabilecek kudrete sahip olan, herşeyi ve herkesi ister istemez kudretine boyun eğdiren, izzet ve yücelik sahibi Allah.

• Dâima üstün gelen, dilediğini yapmaya ve yaptırmaya gücü yeten (Allah).

azizan / azîzan / عزیزان

• Azizler. Kelimenin sonundaki ân takısı Arabça'da ikilik, Farsça'da çokluk ifâde eder.
• "İki azîz (velî)" mânâsına İslâm âlimlerinin ve evliyânın büyüklerinden Ali Râmitenî hazretlerine verilen lakab.
• Büyükler, evliyâ. Birisiyle oturup kalbin toparlanmazsa Kalbindeki dünyâ düşüncesini s

• Değerliler. (Arapça - Farsça)

azmen

• Pek fazla şeyler içine alabilen.
• En çok güvenilen.

azze ve celle

• Aziz ve Celâl olsun, oldu... (meâlinde, Cenab-ı Hakkın isminden sonra hürmet maksadı ile söylenir.)

azze vecelle

• Allahü teâlânın ismi söyleyince, işitince ve yazınca "O, Azîz ve Celîldir (yücedir)" mânâsına söylenilen ve yazılan saygı ifâdesi.

ba / bâ / با

• İle. (Farsça)
• Sahip. (Farsça)

ba-berat

• Berat ile.

ba-haberan / bâ-haberan

• (Tekili: Bâ-haber) Haberliler, haberi olanlar. Akıllı, zeki, ihtiyatlı kimseler.

ba-i kasem / bâ-i kasem

• Arabçada yemin maksadı ile kelime başına getirilen bâ. "Billâhi" gibi.
• Farsçada: Bâ diye yazılırsa; ile, beraber, birlikte, sâhip mânalarına gelir. Arapçadaki Zû gibidir.

ba-jurnal

• Zabıt varakası ile.

ba-posta / bâ-posta

• Posta ederek, posta ile.

ba-safa

• Safalı. Safa ile.

ba-vehim

• Vehim ile, şüphe ile.

bab

• Kapı.
• Fasıl, bölüm.
• Mine'l-bab ile'l-mihrab: Kapıdan mihraba dek, baştan sona kadar.

• Evlat sahibi erkek. Ata, ecdat. (Farsça)
• Gemi halatlarının bağlandığı yer. (Farsça)
• İnşaatta ağırlıkların bindirildiği direk. (Farsça)
• Mânevi rehber, şeyh. (Farsça)
• Bektaşi şeyhi. (Farsça)
• Hayırhah ve muhterem. (Farsça)
• Daha çok zencilerde olan bir hastalık cinsi.Aile reisi babadır. Babanın hayatt (Farsça)

bad-gir / bad-gîr

• Vantilatör. (Farsça)
• Baca. (Farsça)
• Semaver ve nargilenin başlığı. (Farsça)

badi

• Sebeb. İllet. Mûcib. Vesile.
• Zâhir ve âşikâr olan.
• Halkeden. Hâlık. Yaratan.

bagi

• İsteyen.
• Zâlim.
• İsyan etmiş. Asi. Yoldan sapmış.
• Fık: İmâm-ı Adile âsi olan.

bagiyane

• Allah'a isyan edenlere ve âsilere yakışır surette. (Farsça)
• Zâlimlere yakışır şekilde. (Farsça)

bahane / bahâne

• Vesile. Sebeb. (Farsça)
• Yalandan özür. (Farsça)
• Kusur. Noksan. (Farsça)
• Garaz. (Farsça)

• Vesile, sebep, özür.

bahar

• Kış ile yaz arasındaki mevsim. İlk bahar. Rebi'. (Farsça)

bahar haşri

• Bahar mevsiminde bitkilerin ve hayvanların dirilişi.

bahari / bahârî / بهاری

• İlkbahar ile ilgili. (Farsça)

bahariyye

• Edb: Birini övmek için yazılan ve bahar tasviriyle başlayan kaside.
• Tar : Yeniçeri ağasından itibaren padişah tarafından Yeniçeri kâtibiyle ocak ağalarına verilen baharlık.

bahil / bahîl

• Hasis. Cimri. Tamahkâr. Hayırlı işlere malını (varsa bile) harcamayan.

bahilan / bahîlân

• Bahiller, cimriler, tamâhkârlar. (Farsça)

bahile

• Arap kabilelerinden birinin ismi.
• Dul kadın.

bahis / bâhis

• Anlatan. Bahseden. Araştıran. Araştırıcı.
• Bir şeye dâir bilgileri içine alan. Bir mes'eleye dair beyanatı ihtiva eden.

bahr

• (Çoğulu: Bihâr - Ebhâr - Ebhur - Buhur) Deniz.
• Âlim. Çok bilen.
• Büyük göl veya nehir.
• Yarmak, yırtmak.
• Çok yürüyen at.
• İyi kimse.
• Deve hastalığı.
• Aruzda aslî bir vezinle ondan tevellüd eden vezinler mecmuası.

bahr-i furkan

• Hak ile bâtılı ayıran Kur'ân'ın denizi.

bahren

• Denizden. Deniz yolu ile.

bahreyn

• İki deniz. (Basra Körfezi ile Hind Denizi veya Karadenizle Akdeniz. Yahut da Akdenizle Hind Denizi)
• Basra Körfezi'nde bulunan bir devlettir. 1971 yılında İngilterenin körfezden çekilmesi üzerine istiklâliyetini ilân etmiştir. Bahreyn, Manama ve Muharrak Adalarından müteşekkildir. Hal

bahriye

• Donanma ile ilgili işler. Devletin donanma ve deniz askerleri.

bahriyyun

• Gemiciler ve kaptanlar gibi deniz işlerini bilen kimseler.

bahs

• Noksanlık. Azlık. Nâkıs. Az.
• Akarsu ile sulanmayıp yağmur suyu ile mahsül alınabilen tarla.
• Zulüm. İşkence.
• Uzaklık.
• Gümrük almak.
• Göz çıkarmak.

bahsere

• Dağıtma.
• Gizli bir şeyi aşikâr yapma, meydana çıkarma.
• Kesilerek tane tane olma.

bahşiş

• Lütfedip verilen para. Fazladan, iyilik olsun diye verilen. İhsan. Hediye, mükâfat. (Farsça)

bahtak

• Evvelce savaşlarda başa giyilen demirden yapılmış başlık. Miğfer. (Farsça)

bahur / bahûr

• Sıcakta yerden yükselen buhar.
• Tütsü. Yakılarak güzel kokular elde edilen ot ve sâir şey.

bahuzur / bahuzûr

• Huzur ile. Huzuru ile.

bajurnal / bâjurnal / باژورنال

• Tutanak ile. (Farsça - Fransızca)

bakara

• Sığır, inek.
• Kur'ân-ı Kerim'in ikinci sûresi: Bu sûrede yahudilere bir inek kurban etmeleri emredilip bu konuda geniş bilgi verildiğinden, sûre bu adı almıştır.

bakara suresi / bakara sûresi

• Kur'an-ı Kerim'in 2. Sûresi olup Medine-i Münevvere'de nâzil olmuştur. (Bu sûre, Mûsâ Aleyhisselâm'ın risâleti ile o milletin seciyelerine girmiş olan bakarperestlik mefküresini kesip öldürdüğünü, bir bakarın zebhi ile anlatır ve şu cüz'i hadise ile beşerin dünyevî menfaatlarına en çok vesile olan ş

bakaya

• Askerlik için son yoklaması yapıldıktan sonra istenildiklerinde gelmeyen kişiler.

bakır

• Çobanları ile beraber olan sığır sürüsü.
• Geniş.
• Aslan.
• Göz damarı.
• Hz. Hüseyn'in (R.A.) torunu İmâm-ı Bâkır'ın bir lâkabı.

bakiyat / bâkiyât

• Bakiler. Devam edenler. Geri kalanlar.

bakiyyet-üs-süyuf / bakiyyet-üs-süyûf

• Kılıçtan kurtulan kimseler.
• Mc: Arta kalan kişiler.

bakla'

• Bakla.
• şahtere dedikleri ota " baklat-ül melik" derler.
• Semizotu denilen bitki.

bakteri

• Basit, çekirdeksiz, bölünerek çoğalan tek hücreli canlılara verilen addır. Çeşitli şekilleri vardır: Kürevî (coccus), çubuk şeklinde (basil), virgül şeklinde (vibriyon), burmalı (spiril).Bakteriler ya tek tek, ya da birkaçı bir arada bulunmalarına göre de ayrı adları vardır. Havanın oksijeni ile yaş (Fransızca)

bakteri tedavisi

• Bazı hastalıkların tedavisinde ölü veya canlı bakterilerin kullanılması ile yapılan tedavi.

bakteriyoloji

• yun. Bakterilerin ve umumiyetle mikropların biçimlerini, hususiyetlerini inceleyen bilim.

bakure / bakûre

• Sığır sürüsü.
• Budala. Fayda ile zararı birbirinden ayırt edemeyen.

balapervazane

• Yüksekten uçar gibi.
• Çok yüksek rütbelilere yakışır şekilde.

balapuş / balapûş

• Palto, pardesü, manto gibi üste giyilen eşya. (Farsça)

balıkhane kapısı

• Topkapı Sarayı'nın Marmara kıyısındadır. Padişahlarca cezandırılan vezirler burada idam edilir, sürgün edileceklerse buradan gemilere bindirilirlerdi.

balkanlar

• (Balkan Yarımadası) Yugoslavya'nın büyük kısmı ile Arnavutluk, Bulgaristan, Yunanistan ve Trakya'yı içine alan yarımada.

balon

• Hava veya hafif gazlarla doldurulan küre. Bugünkü uçaklar balonculuğun geliştirilmesiyle elde edilmiştir. Zeplin adı verilen güdümlü balonlar hava ulaşımında ve savaşta kullanılmıştır. (Fransızca)

• Isıtılmış hava veya havadan daha hafif bir gazla doldurulan ve bununla havada uçabilen balon şeklindeki araç.

balyoz

• Vaktiyle Avrupa devletlerinin büyükelçi ve büyük konsoloslarıyla, general ve amiral gibi kişilerine verilen bir ünvandır. (Fransızca)
• (Yunancadan) Kazık çakmak, büyük taşları kırmak için kullanılan uzun saplı, iri ve ağır çekiç. (Fransızca)

bamazbata / bâmazbata / بامضبطه

• Tutanak ile. (Farsça - Arapça)

bamukavele / bâmukâvele / بامقاوله

• Sözleşme ile, sözleşmeli. (Farsça - Arapça)

bana sebkat eden

• Beni geçen, ilerleyen.

banbu

• (Malezya dilinden) Sıcak ve yağışlı bölgelerde yaşıyan bir bitki cinsi. Buğday ailesinden olup ikiyüzden fazla çeşiti vardır.

banka

• İtl. Faizle para alıp veren, kredi, iskonto, kambiyo işlerini gören ticari kuruluş.Faiz dinimizde günahtır. Bankalar dar gelirlilerin paralarını faiz karşılığı toplar, zenginlere daha yüksek faizle verir. Bunlar dar gelirlilerin tasarruf ettikleri paralarla bir iş yeri açar, bir mal üretir ve bu mal

bar-hane

• Yük yeri, yüklük. (Farsça)
• Yolcu eşyası indirilecek ve saklanacak yer. (Farsça)

barani / bârânî

• Çivit mavisi renginde, Osmanlılar zamanında Selânik'te dokunan bir cins çuha. Yeniçeri ve Acemi oğlanlarına aralık ve ocak (erbain) aylarında verilen yağmurluk bârâniden yapılırdı. Yağmurluk, yağmurdan muhafaza eden şey. (Farsça)
• Yağmurla ilgili. (Farsça)

barapor / bârapor / باراپور

• Rapor ile birlikte, raporlu. (Farsça - Fransızca)

barbaros

• Hayreddin Paşa: (Mi: 1466-1546) Tarihin en büyük Denizcisi Hayreddin Paşa, kardeşleri ile İslâm âlemini birleştirmek, tek bir bayrak altında muhteşem imparatorluğumuzun himayesinde toplamak için çalıştı. Sonunda müstakil devleti ile, Osmanlı Devletine iltihak etti. Kaptan-ı Derya olarak Akdenizi bir

bargah / bargâh / bârgâh

• İzinle girilecek yer. Padişah divanhanesi. (Farsça)
• Huzur-u Rabb-il Âlemin. Dua edilen yer. (Farsça)

• İzinle girilebilecek yüce makam.

bargah-ı rahmet / bârgâh-ı rahmet

• Merhamet ve şefkat dilenen yüce makam.

bari

• Hususu ile. Hele. Hiç olmazsa. Bir def'a. (Farsça)

barigah / bârigâh

• İzinle girilebilecek yüce makam.

barih

• (Çoğulu: Bevârih) Samyeli adı verilen sıcak ve şiddetli bir çeşit rüzgâr.

barikat

• Bir yolu kapamak üzere, ele geçirilen her türlü eşyadan faydalanılarak meydana getirilen engel. (Fransızca)

barnabas incili / barnabas incîli

• Hazret-i Îsâ'nın havârîlerinden biri olan Barnabas'ın, Îsâ aleyhisselâmdan görüp işittiklerini doğru şekilde yazıp derlediği İncil.

baroterapi

• Bazı hastalıkların basınçlı hava ile tedavisi. (Fransızca)

barut

• yun. Güherçile ile kükürt ve kömürden mürekkeb, alev alıcı bir maddedir ki, toz halinde olup, umumiyetle ateşli silahlarda ve taş kırmak gibi işlerde kullanılır.
• Mc: Çabuk kızan, şiddet ve hiddete kapılan.

baryum

• yun. Kim: "Ba" sembolü ile gösterilen bir element.

başaltı

• t. Gemilerin baş tarafında tayfa ve er koğuşları.
• Yağlı güreşlerde baş'ın altındaki derece.

basar

• (Çoğulu: Ebsâr) Görme duygusu.
• Kalble hissetme. Kalb gözü.
• Gözün görmesi.
• İdrak. Fikir.
• İlm-i Kelâm'da: Kendi şânına lâyık bir vecih ile Cenab-ı Hakk'ın "görme sıfatı"dır. Kâinatta hiçbir şey O'nun görmesinden hâriçte kalamaz.

basbasa

• Dalkavukların nefret edilecek hâlleri, tabasbusları, yaltaklanması.
• Köpeğin, kuyruğunu sallayarak sokulması.

başe-i felek / bâşe-i felek

• Nesr-i Tâir ve Vâki adı verilen iki yıldız.

başik

• (Çoğulu: Bevâşık) Atmaca denilen kuş.

basika

• Su ile tamamen dolu olan kuyu.

basine

• Ekincilerin sabanı.
• Sanat ehlinin âletleri.
• Kaba çuval.

basır / bâsır

• Gören. Dikkatli ve göz kuvveti ile gören.

basir

• Basiret sâhibi ve anlayışlı olan. Hakikatları anlayan. En iyi ve en çok anlayışlı. Kalb gözü ile gören.
• İt, köpek, kelp.

basirane / basîrâne

• Görerek. Bilerek. Basiret sahibine yakışır halde. (Farsça)

• Görerek, bilerek.

basiret / basîret / بصيرت

• Hakikatı kalbiyle hissedip anlama. Kalbde eşyanın hakikatlarını bilen kuvve-i kudsiyye. Ferâset. İm'ân-ı dikkat.
• İbret alınacak hidâyet sebepleri. Beyyine. Hüccet.
• Bir evin iki tarafının arası.
• Yer üstündeki kan.

• Doğru görüş, gönül gözü ile görme, uyanıklık.

• İleri görüşlülük, seziş.

• İleri görüş, kuvvetli seziş.

• Görüş, ileriyi görme gücü. (Arapça)

basiretli

• İleri görüşlü, ferasetli.

basıt / bâsıt

• Açan. Yayan. Serici.
• Ferahlık veren.
• Dilediği kulunun rızkını genişlendiren Allah (C. C.).
• Mücerred olup, mürekkep ve müellef olmayan.
• Tıb: Bir uzvu uzatıp açan adele.

batarya

• İtl. Elektrik elde etmek için hazırlanmış şişeler takımı.
• Ask: Bir subayın emrine verilen belli sayıdaki ağır silâhlarla bunların hizmetinde bulunan insan, hayvan ve malzemenin hepsine birden verilen isim.

batın / bâtın

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). His (duyu) organları ile hissedilemiyen, hayâl gücü ile hayâl edilemiyen, akıl ile anlaşılamayan.
• Kalb ve rûh, iç âlem, gönül.

• İç, dâhilî. Gizli. İçyüz. Sır, esrar. Künh ve zâtı itibarı ile gizli. (Zıddı: Zâhir'dir)

batın-ı umur / bâtın-ı umûr

• İşlerin, hâdiselerin ve eşyanın içyüzü ve mahiyeti. Yani: Beş duygu ile bilinemiyen melekûtiyet ve kanuniyet cihetleri.

batınen / bâtınen

• İçinden olarak. Dâhilen, içyüzünde.

batıniyye

• Kur'an-ı Kerim'deki âyetlerin ve hadis-i şeriflerin zâhir ve âşikâr mânalarından ayrılarak, usûlsüz ve yanlış te'viller ile âyet ve hadislerin gizli ve sırlı mânalarını bulmak iddiasında olan sapık bir tarikat ve buna bağlı olanlar.Esasen âyet ve hadislerin ince, derin ve küllî mânalarını tefsir ve

batman

• İki ile sekiz kilo arasında değişen ağırlık ölçüsü.

batn

• İç, karın, insanın içi. Mide.
• Soy, nesil.
• Birbirlerine hısımlığı pek yakın olmayan küçük kabile.

batnen ba'de batnin

• Nesilden nesile, soydan soya.

bavehim / bâvehim

• Vehim ve korku ile, şüpheyle.

bayezid meydanı

• İstanbul'da bulunan, tarihî Bayezid Camii ile günümüzde İstanbul Üniversitesi arasında yer alan meydan.

bayiiyye / bâyiiyye

• Eskiden pazar kurulan yerlere gönderilen mevad ve eşyadan gümrük ihtisab vergisinin haricinde alınan ikinci vergi.

bayrakdar

• Alemdar, bayrak taşıyan asker. (Farsça)
• Bir kabile veya cemaatın başı, reisi. (Farsça)

bayram

• İslâm dîninin bildirdiği ve müslümanların neşelenip sevindikleri Fıtr (Ramazan) ve Kurban bayramı.
• Cumâ günü.
• Allahü teâlânın emirlerine uyup, yasaklarından sakınarak, günâh işlemeden, haram lokma yemeden geçirilen günler.
• Müslümanın rûhunu teslim (vefât) edeceği zama

baz

• Yeniden, tekrar oynatan, oynayan, geri ve arka tarafa doğru... gibi manalara gelir. Kelimenin sonuna veya baş tarafına getirilerek kullanılan bir "ek" dir. Meselâ: Ateşbâz : Ateşle oynayan. (Farsça)

baz-geşt

• Geri dönme. (Farsça)
• Pişmanlık, pişman olma, nedamet. (Farsça)
• Gerileme. Çöküş. (Farsça)

bazergan / bâzergân

• Tüccar, alış veriş eden esnaf. (Farsça)
• Bezirgan. (Farsça)
• Ağa makamındaki yahudilere verilen isim. (Farsça)

bazil

• (Çoğulu: Büzül-Bevâzil) Sekiz dokuz yaşında olan deve.
• Devenin, önce biten dişi.
• Şey.
• Kan akan baş yarığına "şecce-i bâzile" denir.

bazu / bâzu

• Kolun omuz ile dirsek arasında kalan kısmı, pazu. Adud. (Farsça)
• Mc: Güç, kuvvet ve istidat. (Farsça)

be

• Kelime başına getirilerek, Türkçedeki: "de, da, den, dan, ile, için" mânalarında kullanılır. (Farsça)

be-nam

• Meşhur. Namlı. Mütemayiz. Seçkin. Mâlum bir isimle tesmiye edilen. (Farsça)

be-tekrar

• Tekrar ile. (Farsça)

be-ziyaret

• (Berâ-yı ziyâret) Ziyaret için. Ziyaret maksadı ile.

bebr

• Kaplana benzer, ondan daha büyükçe ve pek yırtıcı bir canavar ki, Hindistanda ve Afrikada bulunur. Saldırdığı zaman derisindeki tüyleri kabarıp korkunç bir manzara arzeder. Arslanı bile korkutur bir hayvandır. (Farsça)

beçe-dar

• Yavrusu olan, çocuğu olan. (Farsça)
• Gebe, hâmile. (Farsça)

beddua / bedduâ / بددعا

• Birinin kötü olması için edilen dua.

• İlenç. (Farsça - Arapça)

bedel

• (Çoğulu: Bedelât) Elde ve ayakta olan zahmet ve ağrı.
• Karşılık. Bir şeyin yerine verilen ve yerini tutan şey. İvaz.
• Başkasının adına hacca giden.
• Gr: Söz esnâsında bir şeyi sıfatı veya vasfı ile beraber söylersek ve fakat kasdımız o şeyin vasfı veya sıfatı değil de zâ

• Değer, kıymet.
• Başkasının parası ile onun yerine hacca giden kimse yerine geçen.

bedel-i icar

• Huk: Arazi hukukunda tasarruf hakkı mukabilinde verilen emsâline uygun peşin para.

bedenen

• Vücutça. Beden ile.

bedergah

• Kapıya çıkma. (Farsça)
• Tar: Çeşitli hizmetlerde kullanılmak üzere, acemi ocağına ve ocak dışına verilen acemilerin, Yeniçeri Ocağı'na kayıt edilmeleri. (Farsça)

bedeviyane

• Bedevilere uygun şekilde, çölde yaşayanlar gibi. (Farsça)

bedi'

• (Bedia) Eşi, benzeri olmayan. Hayret verici güzellikte olan.
• Garib. Acib.
• Benzeri olmayan şeyleri vücuda getiren. Kimseye benzemeyen. İcad edici olan.
• Hâlık ve Hallak-ı Cihan olan.
• Beğenilen.
• Yeni bulunmuş ve görülmedik tarzda olan.
• Edb: Sözün

bedi' ilmi / bedî' ilmi

• Lafz (söz) ve mânâ ile ilgili bâzı san'atlar ile sözün süslenmesini öğreten ilim.

bedia / bedîa

• Nâdide ve güzel, yeni icad edilmiş şey. Beğenilen ve takdir edilen çok yeni şey.

• Eşsiz, benzersiz güzellik, beğenilen ve çok takdir edilen güzel şey.

bedihe

• Birdenbire ve düşünmeden söylenilen güzel söz. Hazırcevaplık.
• Başlangıç.

bedihiyat-ı hissi / bedihiyat-ı hissî

• Hislerle açık bir şekilde idrak edilen nesneler, olaylar.

bedihiyat-ı hissiye

• Duyularla bilinen apaçık gerçekler; görme, işitme, tatma gibi duyularla idrak edilen şeyler.

bedihiyyat / bedîhiyyât

• Delil ile ispatı gerekmeyen apaçık şeyler.

bedii / bediî

• Güzel, beğenilen, sanatlı söz.

bedil

• Bir şeyin mukabili, karşılığı.
• Tutuşulan bir bahiste yenilen veya aldananın vereceği şey.
• (Çoğulu: Ebdâl) Sâlih kişi.

bedr

• (Bedir) Dolunay. Ayın en parlak olduğu hâli.
• Mekke-i Mükerreme ile Medine-i Münevvere arasında bir yer ismi.
• Bir şeyin tamam olması.
• Sibâk ve sür'ât etmek.
• Bir işin ansızın zâhir olması.
• Tam ve münasib olan âzâ.
• Dolu şey.
• İyi hizmet ede

bedr muharebesi

• Bedir, Mekke-i Mükerreme ile Medine-i Münevvere arasında bir yer olup; Hz. Peygamber Efendimizin hicretinin ikinci senesi orada Kureyşîlere karşı kazandıkları muzafferiyetle meşhurdur. Bedir, bir ovanın kenarında olup Mescid-ül Gamame isminde bir câmi ve Bedir muharebesinde şehid olan sahabelerden 1

bedr-bedir

• Dolunay, ayın ondördü.
• Mekke ile Medine arasında bulunan Bedir gazasının yapıldığı yer.

behem-ber-ameden / behem-ber-âmeden

• Toplanmak, cem olmak, birikme. (Farsça)
• Mc: Kızmak, sinirlenmek, asabileşmek, müteessir olmak. ("Behemâmeden" de denir.) (Farsça)

behet

• Sütlaç. Süt lapası. (Farsça)
• Pirinç unu ile pişirilen ve Me'muniye adı verilen helva. (Farsça)

behite

• İftira etmek.
• Kabile ismi.

behrek

• Yaralardan çıkan iltihap. (Farsça)
• Çok çalışmaktan dolayı el ve ayak derilerinin sertleşmesi, nasırlaşması. (Farsça)

behreme

• Saç ve sakalın kınayla boyanması.
• Çiçeğin göz alıcı ve câzib olan güzellik ve parlaklığı.
• Hindlilerin ibadeti.

behremend

• Nasibi olan, hissedar. (Farsça)
• Bilen, anlayan. (Farsça)

behsale

• (Çoğulu: Behâsile) Etli, kısa boylu, tıknaz kadın.

behv

• (Behve) Misafir odası.
• Yer altında hayvan ağılı. (Bu iki mananın cem'i Ebhâ-Bühüvv şeklindedir)
• Geniş meydan, yer.
• Göğüsün içi, boğazdan mideye kadar olan aralık.
• Rahim ile mahrecinin arası.

behz

• Benû Selim kavminden bir cemaatin adı.
• İleri itme.
• Şiddetle göğse vurma.

beka-i nev'

• Nev'in devamı. Meselâ: İnsan nev'inin, yani insanların devam edip bitmemesi, çocukların doğması ile olduğu gibi.

bekabillah / bekabillâh

• Allah ile var olma.

bekar / bekâr

• Hiç evlenmemiş, zevcesi olmayan adam.
• Taşralı olup, büyük bir şehirde bir işle meşgul olarak, ailesiz yaşayan adam.

bektaşiyan / bektaşiyân

• Bektâşiler. Yeniçeriler. (Farsça)

bel

• t. Geminin orta kısmı.
• Bedenin ortası. Göğüs ile karnın arası.
• Yüksek dağın iki zirvesi arasındaki kavisli kısmı veya alçakça olan geçit ve boğazı.

bela-yı semavi / belâ-yı semâvî

• Allah tarafından insanlara verilen belâ ve musibet.

beladir

• Kadınların kullandıkları altun, gümüş, zümrüt, yakut, elmas gibi süs eşyası. (Farsça)
• Belâyı def etmek için verilen sadaka. (Farsça)

belagat / belâgat

• Hitâbettiği kimselere göre uygun, tam yerinde, düzgün ve hakikatlı güzel söz söyleme san'atı. Muktezâ-yı hâle mutâbık söz söylemek.
• Belâgat, hem düzgün, hem yerinde söz söylemeyi öğreten ilmin de adı olur. Ve maani, beyan, bedi' diye üç kısma ayrılır. Bu gün Edebiyat denilen bilgiye,

belagat-perdaz / belâgat-perdâz

• Düzgün konuşabilen, iyi söz söyliyebilen. (Farsça)

belediye

• Bir şehir veya kasabanın temizliği, bayındırlığı ve nizamiyle ilgilenen daire.

belel

• Yaşlık, rutubet, ıslaklık.
• Zafer, galibiyet.
• Mihnet, keder, üzüntü.
• Mücadele, kavga.
• Hastalıkdan iyileşen.
• Düşkünlük.

beliğ / belîğ

• Belagâtçi; belâğat ilminin inceliklerini bilen, maksadını noksansız ve güzel sözlerle anlatabilen kimse.

belk

• Kapı açmak.
• Ak ile kara alaca olma.
• Büyük terazi.

belkaa

• Şam vilâyetinde bir yerin adı.
• Kara ile ak alaca nesne.
• Parlak nesne.

belkıs

• Süleyman (A.S.) zamanında, Yemen'de Sebe şehrinde hükümet süren Himyerîlerden bir melikedir.

• Süleymân aleyhisselâm zamânında Yemen'de Sebe' şehrinde hüküm süren Himyerîlerden bir kadın sultan.

bellet

• (Çoğulu: Bilel) Cisimlerin yüzeyinde olan yaşlık, ıslaklık.

belus / belûs

• Tevazu, mahviyet. Hileci. Hile, yalan, dolan. (Farsça)

belv

• (Belvâ) Dert, çile. Musibet. Zahmet.
• İmtihan, tecrübe.

ben

• (Bak: Ene) t. Psk: Şuurlu kişiliğimiz. Başlangıçta çocuğun benliği şuurlu değildir. Kendisini başkasından ayıramaz. Fakat canlı olarak ihtiyaç ve istekleri vardır. Benin bu şuursuz haline "alt ben" denir. Kendisi ile başkası arasındaki farkı anlamaya, münasebetler kurmaya, düşünmeğe başlayınca şuurl

benc

• Türkçede "benek" adı verilen bir ot cinsidir ve tohumuna "bezr-ül benec" derler.

bend

• Bağlanan. Bağlanmış. (Farsça)
• Bağ. Boğum. Mafsal. (Farsça)
• Su bendi. Baraj. (Farsça)
• Gam. Gussa. (Farsça)
• Mekir. (Farsça)
• Hile. (Farsça)
• Mülâhaza. Fıkra. Madde. (Farsça)
• Aldatmak. (Farsça)
• Birisini emri altına almak, bendetmek. (Farsça)
• Edb: Baştan sona kadar aynı vezinli bir çok parçalardan meydana (Farsça)

bendene

• Esvabın, giyilecek şeylerin bazı yerlerine dikilen düğme, kopça. (Farsça)

bendeyan

• Hizmetçiler. Kullar.
• Mensuplar.

bendiş

• Altın ve gümüş üzerine işlenilen nakış. (Farsça)

benefşe

• Menekşe denilen güzel kokulu, küçük çiçek. (Farsça)
• Mor. (Farsça)

beni israil / benî israil / benî isrâil

• İsrailoğulları, yahudiler.

• İsrâil oğulları. Yahudiler. Yahudi.

beni ümeyye / benî ümeyye

• Emeviler.

benul-ahyaf / benûl-ahyâf

• İslâm mîrâs hukûkunda Eshâb-ı ferâiz adı verilen (Allahü teâlânın Kur'ân-ı kerîmde hisselerini, paylarını bildirdiği) kimselerden ana bir erkek ve kız kardeşler.

ber

• (Burden) "Götürmek" mastarının emir köküdür. Kelimenin sonuna getirilerek terkipler yapılır. Emirber : Emir dinleyen, emir götüren. Fermanber : Emir veren. Emir dinleyen... gibi. (Farsça)

ber'

• (Berâ, Bur', Bürü') Yaratmak. Halketmek.
• Hastanın iyileşmesi. Sağlamlık.

beraa

• (Beria, Berua) İlim ve fazilet ve cemalde üstünlük (manasına fiil kökü.)

beraat kararı

• Temize çıkma, suçsuz bulunduğuna dair verilen karar.

beraat satışı / berâât satışı

• Zekât toplayan âmillerin (memurların), köylüden alacakları zekât ve uşrun cins ve miktârını gösteren ve berâât adı verilen senedlerin satışı.

beraat-ül istihlal / berâat-ül istihlâl

• Bir eserin içindekilerini güzel bir başlangıçla baş tarafında anlatmak. İyi bir alâmet. Güzel bir başlangıç.
• Bir ibarede müradif ve mukni birkaç kelime bulunması, hüsn ve insicamdaki ibarenin vech-i mergub üzere te'lif ve terkibi.
• Maaş, rütbe, nişan için hükümetçe bildirilen

beraet / berâet

• Temize çıkarmak. Bir şahsın, hakkında iddia edilen suçtan uzak olduğunun veyâ işlediği söylenilen suçun gerçekte suç olmadığının anlaşılması.
• Kurtuluş vesîkası.

berahime

• Berehmenler. Bâtıl ve sapkın Hind ve Mecûsi dinindekilerin reisleri.

berat

• Nişân. Rütbe. İmtiyaz ve taltif için verilen resmi kâğıt.

beraverde

• İltimas ile korunarak ileri çekilmiş adam. (Farsça)
• Seçilmiş, ayrılmış şey. (Farsça)
• Yükseğe kaldırılmış. (Farsça)

beray-ı ticaret / berây-ı ticâret

• Ticâret için. Ticâret maksadı ile.

beraya

• (Tekili: Beriye) Halk. Bütün mahlûkat.
• Halkın kılıç kullanabilenleri ve vergi hârici tutulan müslüman kısmı.

berbar

• Evin dam kısmında bulunan oda. (Farsça)
• Çardak. (Farsça)
• Kemeriye. (Farsça)
• Tahtaboş. Damın düz bir kısmı ki, en çok çamaşır sermeye yarar ve çinko ile döşelidir. (Farsça)

bercis

• Müşteri denilen gezegen.
• Bol sütü olan deve.

berd

• Soğuk. Soğukluk. Soğutmak. Noksan hararet.
• Ölmek.
• Soğuk su ile gusletmek.
• Uyumak.
• Sabit olmak.
• Zayıf olmak.
• Bir şeyi eğelemek.
• Sürme çekmek.
• Söğmek.
• Tutya, çinko.

berehmen

• (Berhemen) Puta tapan. Ateşperestlerin bilginleri ile puta tapan kimselerin papazları. (Farsça)

berencen

• Kadın bileziği. (Farsça)

berestuk / berestûk

• Kırlangıç denilen deniz balığı.

berfin

• Kar ile ilgili, kardan. (Farsça)

berham

• Yahudiler arasında kullanılan bir isim.

berhun / berhûn

• Çember, daire, ortası boş olan yuvarlak nesne. (Farsça)
• Hisar, varoş, duvar veya bostan kenarlarına ve tarla aralarına çalıçırpı ve diken ile yapılan çit. (Farsça)
• Küçük ev, oda, hücre. (Farsça)

beriberi

• (Seylanca) Asya'nın güneydoğusu ile Okyanusya, Senegal ve Brezilya'nın yerli halklarında görülen ve B vitamini eksikliğinde vücuda gelen bir hastalık.

bericen

• İçerisinde ekmek pişirilen ocak veya fırın. (Farsça)

berilyum

• yun. Zümrüt gibi bazı taşların bileşiminde bulunan bir elementtir. (Be) sembolü ile gösterilir.

berim

• Siyah ve beyaz ipliklerden meydana getirilen ip.
• Cemaat.
• Etsiz yemek.

berk

• Şimşek çakması. Parlama.
• Yıldırım.
• Zinetlenme, süslenme.
• Tas: Tecelli-i İlâhiye ile kurbiyyete mazhariyyet.
• Ahmak olmak.

berkeşide

• Kınından çıkarılmış, sıyırılmış, çıkarılmış. (Farsça)
• Mc: İlerletilmiş, çekilip meydana getirilmiş. (Farsça)

bermurad

• Emeline kavuşan, arzusu yerine gelen, dileğine eren. (Farsça)

berren / برا

• Kara yolu ile. (Arapça)

berri / berrî / بری

• Toprağa ait, kara ile ilgili.

• Kara ile ilgili. (Arapça)

berş

• Afyon şurubu, keten yaprağı ile yapılan bir nevi sarhoş edici mâcun. (Farsça)
• Arzu, gönül isteği. (Farsça)

berud / berûd

• Soğutucu.
• Göze çekilen sürme.

berzah

• İki âlemin arası. Kabir. Dünya ile âhiret arası.
• Perde.
• Sıkıntılı yer.
• İki yer arasındaki geçit.
• Mani'a, engel,. Ölen insanların ruhları kıyamete kadar berzah âleminde bulunurlar. Berzah büyük ve mânevi bir âlemdir. Dindar olup cennetlik olanlar, berzah âlemin

• Dünya ile âhiret arasındaki âlem.

berzah alemi / berzâh âlemi

• Dünyâ ile âhiret arasındaki âlem; kabir âlemi.
• Tasavvufta âlem-i misâle verilen ad.

beşaret

• (Doğrusu Bişârettir) Müjde. Sevindirici haber. Hayırlı haber.
• Müjdeye verilen ihsan.
• Yeni çıkan acib şey.

beşaret-i furkan

• Doğru ile yanlışı birbirinden ayıran Kur'ân'ın müjdesi.

beşer haşri

• İnsanların öldükten sonra âhirette tekrar diriltilerek Allah huzurunda toplanmaları.

beşm

• Kırağı; çiy. Şebnem. (Farsça)
• Taberistan ile Rey arasında havası çok soğuk olan bir mevki. (Farsça)
• Dinsiz, mezhebsiz. (Farsça)

besmele

• Bismillahirrahmanirrahim'in kısaltılmış ismi. Müslüman her işine Bismillah ile başlar. Yani her işi Allah adına ve Allah için yapar. Atomlardan yıldızlara kadar her varlık da Allah adına ve Allah için hareket eder. İnsan da Bismillah diyemiyeceği, yani Allah'ın emri ve izni olmayan bir işi ve hareke

beste

• Bağlanmış, bitiştirilmiş, bağlı. (Farsça)
• Kapalı. Tutucu. Donmuş. (Farsça)
• Bir nevi ipek kumaş. (Farsça)
• Gr: "Besten" fiilinin ism-i mef'ulüdür. Kelimelerin başına veya sonuna getirilerek mürekkeb kelimeler (Birleşik kelimeler) yapılır. (Farsça)
• Müzikte: Şarkının makam ve âhengi. (Farsça)

bevaki

• (Tekili: Bâki, Bâkiye) Bâkiler, kalanlar, daim olanlar.

bevaşe

• Çiftçilerin harman savurmakda kullandıkları çatal şeklindeki tahta kürek, yaba.

bevbat

• Sahra, çöl, geniş kumluk araziler.

bevli / bevlî / بولى

• İdrar ile ilgili. (Arapça)

bevn

• İki şey arasındaki mesafe. Uzaklık.
• Fazilet, meziyet.

bevs

• Acele, ileri geçme, ileri gitme.
• Bıktırıncaya kadar israr etme.
• Bir kimseden kaçıp gizlenme.
• Bir şeyin rengi.

bey'

• Satmak.
• Fık: Bir malı diğer bir mal ile değiştirmek.

• Satmak, satış yapmak, alış-veriş. İki kişinin mallarını gönül rızâsı ile değişmeleri.

bey'-i bil vefa / bey'-i bil vefâ

• Vefa ile satış. Alıcı ve satıcının, satıştan vazgeçmek hakkına sâhip olduğu alış-veriş.

beya

• Dolu, dolmuş. (Farsça)
• Kapı, girilecek yer. (Farsça)

beyan / beyân / بيان

• İzah. Açıklama. Anlatma. Açık söyleme.
• Öğretme.
• Fesahat ve belâgat.
• Edb: Belâgat ilminin hakikat, mecaz, kinâye, teşbih, istiâre gibi bahislerini öğreten kısmı.
• Söz olsun, iş olsun; vukû' bulan şeyden murad ne olduğunu o şey ile alâkası ve münâsebeti bulunan b

• Açıklama, ifade etme, dile getirme. (Arapça)
• Beyân edilmek: Açıklanmak, dile getirilmek. (Arapça)
• Beyân etmek: Açıklamak, dile getirmek. (Arapça)

beyan-ı zaruret

• Huk: Zaruri beyandır. Susmak suretiyle ifade edilen mâna, beyan-ı zaruret kabilindendir.

beyanat-ı furkaniye

• Hak ile batılı birbirinden ayıran Kur'ân'ın açıklamaları, izahları.

beyani / beyânî

• Açıklanıp bildirilen.

beyanname

• Durumu yazı ile bildiren açıklama. (Farsça)

beyda

• Tehlikeli mevki.
• Sahra, çöl.
• Medine ile Mekke arasında bulunan düz bir yer.

beyhaki / beyhakî

• (Hi: 384-458) Büyük hadis ve fıkıh âlimlerinden olup asıl adı Ebubekir Ahmed bin Hüseyn'dir. İmam-ı Şâfii mezhebinde sözü sened yerine geçen büyük bir hadis âlimidir. Kendisi gibi daha birçok faziletli âlimler yetiştiren Beyhak bölgesinin Hüsrevcurd köyündendir. "Kitab-ün Nusus-uş-Şafiî" ile "Kitab-

beyn-el guzat / beyn-el guzât

• Gaziler arasında.

beyn-es sema ve-l arz / beyn-es semâ ve-l arz

• Yer ile gök arasında. Arz ile sema arasında.

beyne's-sema ve'l-arz / beyne's-semâ ve'l-arz

• Yer ile gök arası.

beynelmilel

• (Beyn-el milel) Milletler arası. Milletler arasında. International.

beynesselef

• Öncekilerin arasında.

beyniye

• Tecvidde: Harfler okunurken sesin mükemmelen akıp akmama arasında olması, kalın ile yumuşak arası okunması. Bu durumda okunan harfler şunlardır: (Râ, mim, ayn, nun, lâm.)

beyt-i mamur

• Kâbe'nin tam üzerinde yedinci kat gökte bulunan ve melekler tarafından tavaf edilen bir köşk.

beyt-ül makdis

• Mukaddes ev. Beyt-ül Mukaddes de denir. Çok eskiden Peygamberlerin inşâ ettikleri kudsî mâbet. Bir ismi de Mescid-ül Aksâdır.
• İnsanın, Cenab-ı Hak'tan başka kimse ile tatmin olmayan kalbine de aynı isim verilir.

beytullah

• Kâbe, câmi, mescid gibi ibadet edilen yer.

• Mekke-i mükerremede Mescid-i harâmın ortasında bulunan mukaddes binâ. Kâbe-i muazzama; müslümanların kıblesi; Fazîlet ve kıymetini bildirmek için Beytullah buyurulmuştur.
• Câmi, mescid.

beyyine

• Açık delîl.
• Kur'ân-ı kerîm.
• Mûcize.
• Delil, şâhid.
• Âdil olan iki erkek veya bir erkek ile iki kadın şâhid.
• Peygamber efendimizin isimlerinden.

bezim

• Boncuk dizilen iplik.

bezir

• Ekilecek tohum, tane.
• Keten tohumundan çıkarılan bir yağ. Bu yağ, yağlıboya yapmakta kullanılır.

bezirgan

• (Bâzâr-gân) Tacir, tüccar, alışveriş eden esnaf. Efendi ve ağa yerine Yahudiler için söylenen ünvandır. (Farsça)

bezle

• Lâtife, hoşa giden kibar ve nâzik söz. Şaka tarzında söylenen söz. (Farsça)
• Ahenk ile okunan şiir. (Farsça)

bezme

• Gündüzleyin yenilen bir öğün yemek.

bi / bî

• "İle" mânâsında ön ek.

• Kelimenin başına getirilerek o kelime menfi yapılır.Misâlleri için, "BİA" kelimesinden sonraki kelimelere bakınız. (Farsça)

bi'l-hadsi's-sadık / bi'l-hadsi's-sâdık

• Doğruluğuna hemen hükmedilecek bir şekilde.

bi'set

• Gönderilme. İnsanları hak ve doğru yola sevk için gönderilen Cenab-ı Peygamberimiz Resül-i Ekrem'in (A.S.M.) nübüvvetinin başlangıç zamanı, nübüvvetinin bidayeti.

bi't-tarikı'l-evla / bi't-tarikı'l-evlâ

• En doğru ve tercihe değer yol ile.

bi-

• Başına eklendiği kelimeyi "e" haline getirir. İle, için mânâlarını vererek Farsçadaki "be" edatıyla aynı vazifeyi görür. Harf-i cerdir. Yâni; kendinden sonraki kelimeyi esre ("İ" diye) okutur. Yemin için de kullanılır.

bi-çun vebi-çigune / bî-çûn vebî-çigûne

• Hiçbir şeye benzemeyen, nasıl olduğu anlaşılamayan. Allahü teâlânın nasıl olduğunun bilinemeyeceğini ve akıl ile anlaşılamayacağını, idrâk olunamayacağını ifâde eden bir terim.

bi-dad / bî-dad

• Zâlimlik. Zulüm. İşkence. Adaletsizlik.Ne mümkün zulm ile bî-dâd ile imhâ-yı hakikat.Çalış, kalbi kaldır muktedirsen âdemiyyetten.

bi-gane / bî-gâne

• Kayıtsız. Alâkasız.
• Aldırışsız. Yabancı. Dünya ile alâkayı kesmiş olan.

bi-gışş / bî-gışş

• Hilesiz, safi, karışıksız. (Farsça)
• Samimi. (Farsça)

bi-iznillah

• Allah'ın izni ile.

bi-t-tav'

• İstek ile, isteyerek.

bi-z-zat

• Kendisi, aslında. Kendi zatı ile. Binefsihi.

biaynelyakin / biaynelyakîn

• Gözle görürcesine kesin bilerek.

biçrek

• Kandırılıp aldatılarak kendisiyle daima alay edilen kimse. (Farsça)

bid'at

• (Bid'a) Sonradan çıkarılan âdetler.
• Fık: Dinin aslında olmadığı hâlde, din namına sonradan çıkmış olan adetler. Meselâ: Giyim ve kıyafetlerde, cemiyet (toplum) hayatındaki ilişkilerde, terbiye ve ahlâk kurallarında, ibadet hayatında yani dinin hükmettiği her sahada, dine uygun olmaya

bid'at fırkası

• Peygamber efendimiz ve Eshâb-ı kirâmının yolundan ayrılanlar. Hadîs-i şerîfte Cehennem'e gidecekleri bildirilen yetmiş iki fırkadan her biri.

bid'at-ı hasene

• Beğenilebilir, güzel yenilikler.

biet

• Bir menzile konma.
• Hal, durum, nitelik, keyfiyet.

bihan

• (Tekili: Bih) İyiler, iyi adamlar. (Farsça)

bihavlillah / bihavlillâh

• Allah'ın yardımı ve desteği ile.

bihterek

• Farslılarca, 120 senede bir def'a 13 ay kabul edilen yılın ismi. (Farsça)

bihürmeti seyyidi'l-murselin / bihürmeti seyyidi'l-murselîn

• Gönderilen Peygamberlerin Efendisi, Hz. Muhammed'e (a.s.m.) hürmet ile.

biilmelyakin / biilmelyakîn

• İlmî delillerle elde edilen kesinlikle.

biizn-i hüda

• Allah'ın izni ile.

bil

• "İle" mânâsına ön ek.

bil'asale

• Bizzat. Kendisi. Eli ile. Başkasını vâsıta etmeden. Asâleti ile.

bil'iman

• İman ile, inanarak.

bil'irade

• İrade ile, isteyerek.

bil'istidat

• Kabiliyet ile.

bil-icma

• İcma ile.

bil-iltizam

• Bile bile. Bir şeyi doğru ve lüzumlu görüp taraftar olmakla.

bila / bilâ

• Olmayarak, sahib olmıyan "...sız,...siz" mânâları yerine kullanılan edattır. Kelimenin başına getirilerek menfi mânâ hasıl olur.

bilad-ı selase / bilâd-ı selâse

• Eskiden İstanbul, Edirne ve Bursa'nın üçüne birden verilen isim.

bilal

• Siyah ve beyaz, yâni kara ile ak olmak.

bilfiil

• Fiilen, gerçekte.

• Sırf kendisi. Kendi çalışması ile. Başkası karışmadan.

• Fiilen, çalışarak.

bilhads

• Hads ile. Son derece bir sür'at-i intikal ile.

bilhadsissadık / bilhadsissâdık

• Doğru bir hads ile.

• Doğru bir sezgi ile.

bililtizam / bililtizâm / بالالتزام

• Bilerek, bile bile. (Arapça)

biliman / bilîman

• Îman ile.

bilinçaltı

• Psk: Şuur altı. Geçmişte yaşadığımız ve etkisi altında kaldığımız hâdiselerden şimdi hatırlayamadıklarımız, şu anda da varlığımızda meydana gelen hadiselerden bilgisine sahip olmadıklarımızın hepsi. İnsan şuurlu hareket ettiği gibi şuuraltı etkilerle de hareket eder. İnsan şuuraltının etkisiyle hare (Türkçe)

bilittifak

• İttifak ile. Beraberce, birlikte, elbirliğiyle.

bilkasd

• Kasıt ile, gaye edinerek.

• Kasd ile, düşünerek. Bilerek.

bilkast

• Bilerek, kasıtlı olarak.

bilkülliye

• Tamamı ile. Büsbütün. Bütün ile. Tamamen.

bilkuvve

• Fiil mertebesine varmadan. Tasavvurda, tasavvurî olarak. Düşünce halinde. Kabiliyet ve istidat ile.

billahi

• Allah'a, Allah'tan.
• (Yemin) maksadı ile söylenir.

bilvasıta / بِالْوَاسِطَه

• Vâsıta ile. Birisinin vâsıta olması, aracılığı ile.
• Edb: Terci' ve terkib-i bentleri teşkil eden parçaları birbirine bağlayan beyit.

• Vasıta ile.

• Vasıta ile.

bilvesile

• Bu vesileyle.

bilyakin / bilyakîn

• Kesin kanaat ile.

• Bir şeyi şeksiz ve şüphesiz olarak itikad-ı kavi ve sahih ile bilmek, derk etmek.

bimare

• Hasta, alil. (Farsça)
• Muharebeler veya akınlar esnasında ele geçirilen kadın esirlerin ayrıldıkları sınıflardan birinin adı. (Farsça)

bin / bîn

• "E, de, ile" mânâsında ön ek.

• Kelime sonuna ilâve ile "gören, görücü" mânalarına gelir. Meselâ: (Farsça)

binefsihi

• Bizzat, kendisi, kendisi ile.

binende

• Görücü, gören. (Farsça)
• Tedbirli, ilerisini düşünen, akıllı. (Farsça)

bıranda

• Alm. Savaş gemilerinde, askerlerin yattığı asılı yatak.

birkil / birkîl

• Tüfek.
• Zemberek adı verilen bir savaş aleti.

birsam

• (Hallüsinasyon) Akıl hastalarının, gerçekten var olmayan bir şeyi varmış gibi yanlış idrak etmeleri halidir. Meselâ karınlarında veya başlarının içinde yılan bulunduğunu söylemeleri yahut bir canavarın ağzını açıp kendilerine baktığını söylemeleri birsam hâlini gösterir.

bırtıl

• (Çoğulu: Berâtıl) Rüşvet.
• Meşru olmayarak, kanunen bir iş gördürmek için vazifeli olan kimseye rüşvet olarak verilen şey ki, para vesair menfaatlardır.

biş

• Artık, ziyade. Bıldırcın otu denilen zehirli bir ot. (Farsça)

biser

• Atmaca cinsinden, zaganos denilen bir nevi avcı kuşu. (Farsça)

bisinoz

• yun. Pamuk işçilerinde görünen, pamuk tozlarının sebebiyet verdiği bir akciğer hastalığı.

bismihi

• Onun adı ile, onun namına.
• Allah'ın adıyla.

bismil-gah / bismil-gâh

• Hayvan kesilen yer, salhâne. (Farsça)

bismillah

• Allah namına, Allah için, Allah'ın adı ve izni ile.

bissüyuf / bissüyûf

• Kılıçlarla ve kuvvet ile.

bit-tarik-il ula

• Birinci usul veya yol ile. Elbetteki. Evleviyetle.

bıtane

• Gizlenilen hâl. Gizli şey. Herkesin görüp bilmesi istenilmeyen ve aşikâr olmayan şey.
• Mahrem, sırdaş.
• Astar.
• Bir şehrin ortası, merkezi.

bitevfikillah / bitevfikillâh

• Allah'ın tevfîki, yardımı ile.

bitke

• Kesinti.
• Kesilen bir nesnenin ufak parçaları, cüz'leri.

bittarikı'l-evla / bittarîkı'l-evlâ

• En doğru ve tercihe değer yol ile.

bittasavvur

• Tasavvur ile, niyet ederek, düşünerek.

biyan

• Gece. Gece ile gelen belâ.

biyoğrafi

• Şahısların hayatlarını mevzu edinen yazı çeşitlerine verilen isim.

biyokimya

• Canlıların kimya ile ilgili yapılarını, tepkilerini, belirtilerini inceleyen bilim dalıdır. 19. Asırda başlatılan bu çalışmalarla proteinler, vitaminler, hormonlar anlaşılır duruma gelindi.

biyoloji

• yun. Canlı varlıkları inceliyen ilim. Hayvanları inceleyen bölümüne zooloji; bitkileri inceleyen bölümüne botanik denir. Biyoloji, incelediği konulara göre çeşitli isimler alır. Canlının dış yapısını inceleyen: Morfoloji; dokuları inceleyen; histoloji canlıların büyüyüp gelişmelerini: embriyoloji; h

biyonik

• Canlıların, yaşadıkları muhit içinde değişen şartlara uygun nasıl hareket ettiklerini inceleyerek canlıları model almak suretiyle benzer hareketleri yapabilecek makinelerin yapılması işiyle uğraşan ilim ve fen.

bizare

• Desise, hile, tuzak. (Farsça)

bizatiha / bizâtihâ

• Kendileri için.

bizi sebkat eden

• Bizi geçen, bizden ileride olan.

bolis çukuru

• Kendini beğenenlerin, kibirlilerin, büyüklük taslayanların, Cehennem'de şiddetli azâba uğrayacakları yer.

Bolşevik

• Kongrede Lenin yanlıları çoğunlukta olduğu için Rusça "çoğunluk" anlamına gelen Bolşevik olarak, azınlıktaki Martov yanlıları da Menşevik olarak adlandırılacaktır.
  Kongreden sonra iki taraf arasında birleşme girişimleri olsa da birleşme gerçekleşmeyecek ve 1912 yılında kesin ayrım yaşanacaktır. Bolşevikler Ekim Devrimi ile iktidarı alacaklar ve Sovyetler Birliği’ni kuracaklardır. Lenin ve Martov yandaşları kongredeki durumlarına göre Rusça “bolshinstvo” (çoğunluk) ve “menshinstvo” (azınlık) olarak adlandırılırlar. Kongredeki delegeler sürekli olarak saf değiştirdikleri için birleşim başarısız olacak ve parti fiilen ikiye bölünecektir.

• Kongrede Lenin yanlıları çoğunlukta olduğu için Rusça "çoğunluk" anlamına gelen Bolşevik olarak, azınlıktaki Martov yanlıları da Menşevik olarak adlandırılacaktır.
  Kongreden sonra iki taraf arasında birleşme girişimleri olsa da birleşme gerçekleşmeyecek ve 1912 yılında kesin ayrım yaşanacaktır. Bolşevikler Ekim Devrimi ile iktidarı alacaklar ve Sovyetler Birliği’ni kuracaklardır. Lenin ve Martov yandaşları kongredeki durumlarına göre Rusça “bolshinstvo” (çoğunluk) ve “menshinstvo” (azınlık) olarak adlandırılırlar. Kongredeki delegeler sürekli olarak saf değiştirdikleri için birleşim başarısız olacak ve parti fiilen ikiye bölünecektir.

bolşeviklik

• Bolşevik, çoğunluktan yana anlamına gelen Rusça kelime, 1903 yılında düzenlenen Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin İkinci Kongresi'nde Vladimir Lenin ve Julius Martov arasında yeni kurulmakta olan partinin üyelik tanımı üzerine başlayan görüş ayrılığı sonucu yaşanan ayrışmadaki taraflardan Lenin yanlısı grup. Kongrede Lenin yanlıları çoğunlukta olduğu için Rusça çoğunluk anlamına gelen Bolşevik olarak, azınlıktaki Martov yanlıları da Menşevik olarak adlandırılacaktır.

  Kongreden sonra iki taraf arasında birleşme girişimleri olsa da birleşme gerçekleşmeyecek ve 1912 yılında kesin ayrım yaşanacaktır. Bolşevikler Ekim Devrimi ile iktidarı alacaklar ve Sovyetler Birliği'ni kuracaklardır.

Bolşevizm

• Rusça'da çoğunluk anlamına gelir.
  Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi (RSDIP) içindeki ayrılıkta Lenin ile aynı görüşü savunanlar kongre çoğunluğu sağlamışlar ve bu tarihten sonra Leninist görüşleri savunmanın diğer adı Bolşevizim olmuştur. Bu kelimenin Rusça'daki zıddı; Menşevik.
  Bu kongrede azınlıkta kalan grup ise Menşevikler olarak adlandırılmıştır. Marksist literatürde menşevik bir hakaret olarak kullanılır.

borç

• Geri verilmek niyetiyle ihtiyaç sahiplerine verilen para. Müslümanlıkta faizle borç vermek haramdır, günahtır. Borcunu ödiyemiyecek durumda onların borçlarını bağışlamak veya sonraya bırakmak sevaptır. Borcunu ödeyebilecek durumda olanlar da borçlarını zamanında ödemelidirler. Ödeyemiyecek olanlar d

borsa

• (Ticarette) Vasıfları belli ölçülere uyan yani standartlaştırılabilen malların örnekleri üzerinden alım satımının yapıldığı devlet kontrolü altında teşkilâtlanmış pazar yeri.

boşanmak

• Eşi ile olan nikâh bağını bozmak. Eşinden ayrılmak. (Medeni kanun, boşama yetkisini mahkemeye bırakmıştır. İslâm dini evlenmeyi Allah'ın emirleri dahilinde karşılıklı rızaya bağlı hür bir sözleşme olarak gördüğünden kadınla erkek boşanma yetkisinin kimde olacağını da kararlaştırabilirler. İsterlerse (Türkçe)

bostan-ı kemalat / bostan-ı kemâlât

• Olgunluklar bostanı, mükemmellikler bahçesi; yani mükemmelliklerin yetişip olgunlaşmasına vesile olan ortam.

botanik

• Bitkileri inceleyen biyoloji ilmi.

bozkır

• Yağışlı mevsimler de yeşeren ot cinsinden bitkilerin ve bazı bodur ağaçların yetişebildiği yarı kurak yer.

brehmen

• Brahmanizm denilen bozuk yola mensûb kimse.

bu'd-i mesafe

• Gidilen yolun uzaklığı.

• Gidilen yolun uzaklığı.

bücr

• Şaşılacak, taaccüb edilecek şey.
• Şer, kötü, iyi olmayan.

büdela / büdelâ

• Bedeller. Ricâlü'l-Gayb denilen Allahü teâlânın insanlardan gizlediği evliyâ zâtlar. Bedîl'in çokluk şeklidir. Ebdâl de denir.

büdur

• İleri geçme, hızla geçme.

büfe

• İçinde sofra takımı konulan dolap. (Fransızca)
• Davetlileri ağırlamak için çeşitli yiyecek ve içeceklerin hazır bulundurulduğu masa. (Fransızca)
• İstasyon lokantası. (Fransızca)
• Sigara, kibrit, gazete, sandviç v.s. satılan yer. (Fransızca)

bugat

• (Tekili: Bâgî) Haksızlık edenler, âsiler, serkeş kimseler.

buğat / buğât

• Bâğîler, âsîler. Haksız olarak devlete isyan eden, karşı gelenler. Bâğî'nin çokluk şeklidir.

bügye

• İstenen ve kasdedilen şey.

buhala / buhalâ / بخلا

• Cimriler. (Arapça)

buhala'

• (Tekili: Bahil) Tamahkârlar, cimriler.

buhari / buharî

• (Hi: 194-256) Buhâralı. 600 bin hadisten seçilen 7275 hadis ile en mu'teber ve en sahih Sahih-i Buharî ismi ile anılan hadis kitabının müellifi.

buhari-işerif / buhârî-işerîf

• İslâm dîninde Kur'ân-ı kerîmden sonra en kıymetli, en üstün kitap. Kütüb-i sitte adı verilen meşhur altı hadîs kitabının birincisi.

buht

• Arabî ile Acemîden doğmuş develer.

büht

• İftira, isnad edilen yalan.
• Bir seyyarenin bir günlük hareketi.

bülega

• Belâğatçiler, edebiyatçılar.

büleğa

• Belâgatçılar; belâgat ilminin inceliklerini bilen söz ve ifade uzmanları.

büleğa-yı muanidin, hasidin / büleğâ-yı muânidîn, hâsidîn

• İnatçı, kıskanç belâgatçiler.

bünyeviyat / بنيویات

• Bünye ile ilgili bilim dalı, morfoloji. (Arapça)

bür'

• (Büru') Hastanın iyileşmeğe başlaması.
• Kurtulmak.
• Fazilette ve bilgide üstünlük.

bürde

• Hırka. Üstten giyilen libas, elbise.

büre

• (Çoğulu: Bürât-Bürâ-Bürin) Deve burnuna takılan halkalar.
• Bilezik gibi olan halkaların her birisi.

burhan / burhân

• Bir dâvâyı isbat eden kesin delîl.
• Mantık ilminde mukaddime denilen ve kesin netîceye ulaştıran iki cümle (söz).

bürhan-ı mantıki / bürhan-ı mantıkî

• Kesin kaziyelerden teşkil ettirilen kıyasa, bürhana denir.

burhan-ı yakini / burhân-ı yakînî / بُرْهَانِ يَقِينِي

• Sağlam ve kesin bilgi ile elde edilen delil.

burhanü't-temanü / burhanü't-temânü

• Kâinatta iki ilâh kabul edildiği takdirde, bunların birbirlerine engel olacakları ve dolayısıyla düzenin bozulacağından hareketle tevhide dair elde edilen delil.

burjuvazi

• Burjuvaların meydana getirdiği içtimaî (sosyal) sınıf. Avrupa'da burjuvazi, ticaret ve sanayi ile zenginleşti. Soylular sınıfı ile mücadele ederek Fransız İhtilali ile iktidara geldi. İhtilalde işçilerin, köylülerin, fakir halk tabakalarının desteğini sağladı. Onlara eşitlik, hürriyet, adalet vaad e (Fransızca)

bürokrasi

• Hükûmet dairelerinde aşırı kırtasiyecilik, muamele çokluğu. İşlerin yürütülmesinde şekilciliğin ve idarî işlemlerin ağır basması hâli. Devlet görevlilerinden meydana gelen zümre veya sınıf. Memurlar sınıfı. Bürokrasi, her çeşit rejimde tahakküm vasıtası olmaktadır. Oysa İslâmiyet'te devlet makamları (Fransızca)

burs

• Devlet veya bazı müessese yahut şahıslarca tahsil veya ilmî tetkik için gerekli masraflara kullanmak üzere verilen para. (Fransızca)

büru'

• Fazilet, ilim ve iyilikte benzerlerine olan üstünlük.
• (Hasta) iyiliğe yüz tutma.

büsle

• Efsuncuya verilen ücret.

büyü

• Cin gibi manevî varlıklar aracılığı ile insan veya başka varlıklar üzerinde etki meydana getirme işi. Dinimiz büyücülerin şerrinden, kötülüklerinden Allah'a sığınmamızı emreder. Müslüman büyücülük yapmaz.

büyutat / büyûtât

• (Tekili: Büyût) Asilzâde aileleri.
• Asil kimseler, soylu kişiler.
• Ev kümeleri.

ca'ab

• Bileyci.

ca'feri / ca'ferî

• Şiilerden İmam-ı Ca'fer-i Sâdık Hazretlerine bağlı olduklarını iddia edenler.Bütün mânâsıyla İslâmiyet'e bağlı olup şeriatın emirlerine göre amel eden ve Âl-i Beyt'in büyük bir dinî şahsiyeti olan İmam-ı Ca'fer-i Sâdık Hazretlerine bağlılık iddiasının doğru olması için, o zat gibi olmağa ve Hz. Muha

ca-yı ibret / câ-yı ibret

• İbret edilecek nokta, ibret verici.

ca-yi iştibah / câ-yi iştibah

• Tereddüt edilecek nokta.

ca-yi mülahaza / câ-yi mülahaza

• Düşünülecek nokta. Mülahaza edilecek mes'ele.

ca-yi rahat / câ-yi rahat

• Rahat edilecek yer.

ca-yı taaccüp / câ-yı taaccüp

• Şaşılacak ve hayret edilecek şey.

caadet

• Etli, semiz ve kıllı kişi.
• Su kenarında biter bir ot.
• Bir kabile adı.

cadı

• Avrupa'da putperestlik çağından beri gelen bir inanca göre, şeytanın gücünü kullanarak büyü yolu ile insanlara kötülük eden, felâketler getiren kadın. Bu bâtıl inanç yüzünden birçok yaşlı masum kadın, cadı diye Hristiyanların kurduğu Engizisyon mahkemeleri kararıyla yakılmıştır.

cadi

• (Çoğulu: Cüdât) Sâil, dilenci.

çağatay

• Cengiz Han'ın oğlu Çağatay Han'ın ismine nisbetle Mâvera-ün Nehr taraflarında oturan Doğu Türklerine ve edebî lisan olarak kullandıkları Doğu Türkçesine verilen isimdir.

çağla

• (Çağala) Badem, erik, kayısı gibi yemişlerin yenebilen ham meyvesi.

çağrışım

• Psk: Bir idrakla kazanılan bir fikrin başka bir idrak (algı) ile kazanılan fikir arasında bağıntı kurulması, birinin diğerini hatıra getirmesidir. Bu bağıntı zaman ve mekânda yakınlık, benzerlik ve zıdlık sebebiyle kurulur. Sevap deyince günahın; abdest deyince namazın; Cennet deyince Cehennem'in de

cah-ı masiva / câh-ı mâsiva

• İtibar, makam, mevki gibi Allah'tan başka, dünya ile alâkalı şeyler ve onların oluşturduğu tehlike çukuru.

cahd

• Bile bile inkâr etme.

cahd-ı mutlak, cahd-ı müstağrak

• Arab gramerinde menfî olan iki geniş zaman sigası. Muzari fiillerinin başına (Lem) ve (Len) getirilerek olur.

cahid

• Mânen, kavlen, kalemen ve maddeten cihad eden. Mücâhid olan. Din düşmanı ile elinden geldiği kadar mânen, kavlen, kalemen ve maddeten cenkeden, vuruşan. Mümkün olduğu kadar gayretle çalışan. Kur'an ve İman hakikatlarının neşrinde çalışmak suretiyle mücahede eden.

cahil

• Tecrübesiz. Bilgisiz. Genç. Toy.
• Allah'ı unutmuş olan. Gafil. (Dünya ve kâinatta Allah'ın bunca eserleri sergilenip dururken bunların sanatkârını ve yaratıcısını tanımamak cahilliğin en akılsızcasıdır.)

cahim / cahîm

• Cehennem'in dördüncü tabakasına verilen ad. Güneşe ve yıldıza tapanların azab göreceği Cehennem.

cahud / cahûd

• (Cahd. dan) İsrarla inkâr eden. Muannidce, isnat edilen bir sözü kabul etmeyen.
• Yahudi.

caize / câize

• (Cevaz. dan) (Çoğulu: Cevaiz) Azık, yol yiyeceği.
• Hediye, armağan, bahşiş.
• Edb: Eskiden takdim olunan medhiyeli bir şiire veya bir san'at eserine karşılık olarak verilen para, hediye ve bahşişler.

• Armağan, övücü şiirleri için eskiden şairlere devlet büyükleri veya aşiret büyükleri tarafından verilen para veya mal.

caka

• (Argo) Gösteriş, çalım. Caka, mal mülk, giyim, kuşam, yahut hareket davranış yoluyla olabilir. İslâm'da gösterişin her şekli haram ve günahtır. Bugün bazı kimseler ve aileler gösteriş belâsı yüzünden maddî sıkıntılara düşmekte, israfa sürüklenmektedir. İşledikleri günahın cezasını bu dünyada da çeki

calife

• Deri ile eti birlikte koparan yara.

çaliş / çâliş

• Savaşta düşmana karşı gurur ve naz ile yürüme. (Farsça)
• Mukabil, karşı durma. (Farsça)
• Savaş, muharebe, harp, ceng, mücadele. (Farsça)
• Birleşme. (Farsça)

came

• Evde giyilen bol elbise. Elbise, çamaşır. Sevb, libas. (Farsça)

came-gi / came-gî

• Hâdim ve hizmetçilere verilen ücret ve elbise parası. (Farsça)
• Tüfek fitili. (Farsça)
• Elbiselik kumaş. (Farsça)
• Hizmetkâr, hademe, hâdim. (Farsça)

cami

• İslâm mâbedi. İbadet yeri olan bina.
• Cem'edici, toplayıcı, içine alan.
• Cem'etmiş, toplamış bulunan, hâvi ve muhit olan.
• Resûl-i Ekrem Aleyhissalâtu Vesselâm bütün evvel ve âhir güzel isim ve ahlâkı kendisinde cem'ettiğinden dolayı ona verilen bir isimdir.
• Ehl-

camiiyet-i tamme / câmiiyet-i tâmme

• İnsanın İlâhî ilimlerin tecellîlerini mükemmel bir şekilde mahiyetinde toplanması.

camit

• Eski ve Ortaçağlarda Giresun ile Samsun arasında kalan dağlık mıntıkaya verilen ad. Osmanlılar zamanında bu kelime Canik olarak kullanılmıştır.

çamular

• Himalaya dağlarına bağlı bir dağ silsilesi.

• Himalaya dağlarına bağlı bir dağ silsilesi.

çamulari

• Himalaya dağlarına bağlı bir dağ silsilesi.

can ü dilden

• Can ve gönül ile; içten gelerek, gönülden.

canbaz

• (Çoğulu: Canbazan) Can ile oynayan, canını tehlikeye koyan, canbaz.
• Hayvan alış-verişi ile uğraşan kimse.
• Aldatan, hilekâr, hile yapan.
• Eskiden atlı fedai asker.

candane

• Tepe ile alın arasındaki yer, bıngıldak. Beyin. (Farsça)

canfeza

• Gönüle ferahlık veren, can artıran.
• Ayın 23. gününe verilen ad.

cani / canî

• Cinayet işlemiş olan. Birisini öldürmüş veya yaralamış bulunan. Caniler nasıl haksız yere insanı öldürüyorlar ve onların hayatlarına son veriyorlarsa; kâfirler, inkârcılar, dinsizler de birer cani sayılırlar. Çünkü Allah'ın eserleri olan canlı ve cansız varlıklar onun sonsuz kudretini, ilmini, irade

• Candan sevilen. (Farsça)

çar-yek

• Çeyrek, dörtte bir. (Farsça)
• Saatin dörtte biri, onbeş dakika. (Farsça)
• Mecidiye denilen gümüş sikkenin dörtte biri ki, beş kuruşluk bir gümüş sikkedir. (Farsça)

çare / çâre

• Neticeye varmak üzere maniaları kaldırmak için tutulması icabeden çıkar yol. Kurtuluş yolu. Tedbir, yardım, yol. (Farsça)
• Hile. (Farsça)
• Bir def'a. (Farsça)
• Ayrılık. (Farsça)

çarha

• Ordunun ilerisinde bulunan askerlerin yaptıkları tâlim. (Farsça)
• Çıkrık gibi dönen yuvarlakça bir cins dolap. (Farsça)