ma-icari / mâ-icârî

• Akar su. Devamlı akmakta olan ve üzerinde herhangi bir pisliğin durması mümkün olmayan çay, dere, ırmak, nehir veya yer altından çıkarılan artezyen suları. Bir saman çöpünü götüren su, akar su sayılır.

müceddid / müceddîd

• Yenileyici, kuvvetlendirici. İslâm dînini kuvvetlendiren, bid'atleri yâni İslâm dînine sokulmak istenen reformları, hurâfeleri söküp atan ve sünnetleri ortaya çıkaran âlim.

müteşabih ayet / müteşâbih âyet

• Mânâsı açık olmayan âyet-i kerîme. Çoğulu, müteşâbihâttır.

müteşabihat / müteşâbihât

• Mânâsı kapalı âyet-i kerîmeler ve hadîs-i şerîfler. Müteşâbihâta îmân etmeli, mânâsını Allahü teâlâya bırakmalıdır. Bunlar, Allahü teâlânın sevdiklerine bildirdiği sırların sembolleri, işâretleridir. Bunları anlıyanlar açıklamamışlardır.

"icl" meselesi

• Buzağı olayı. Bu olay İsrailoğullarının Firavun'dan kurtulup Sina Çölüne yerleştikleri zaman yaşandı. Bir ara Mûsa (a.s.) Tur Dağına çıkmış ve orada bir müddet kalmıştı. İsrailoğulları da bu esnâda altından bir buzağı yaptı ve ona tapmaya başladı.

a'mal-i erbaa / a'mâl-i erbaa

• Mat: Dört işlem. (Toplama, çıkarma, çarpma, bölme.)

a'yen

• Büyük ve iri gözlü.
• Bakılan yer.
• Çok açık, pek belli, bâriz.

ab-şar

• Şelâle, su akarken çıkardığı ses, şırıltı. (Farsça)

ab-süvar

• Su üstünde yüzen. (Farsça)
• Sudaki kabarcık. (Farsça)

abeket

• (Çoğulu: Abekât) Tâne, az şey.
• Tuluk içinde kalan yağ bakiyyesi.
• Ekmek parçası.
• Yılan başı dedikleri ufacık akça boncuk.

abesiyyun

• Kâinatın ve hâdiselerin başı boş, faydasız ve gayesiz, kendi kendine, Haliksız olduğuna inanmak isteyen bâtıl yoldaki felsefeciler. Zamanımızda Ekzistansializm "Varoluşculuk" adı altında yeniden ortaya çıkan bir varlık ve hayat felsefesidir. İki kola ayrılmıştır. Bunlardan uluhiyeti inkâr edenler, h

abile

• Su üzerindeki kabarcık. (Farsça)
• Sivilce. Çıban. (Farsça)

abraş

• Alaca benekli at.
• Klorofil azlığından dolayı açık renkte lekeleri olan bitki yaprağı.

acc

• Yüksek sesle haykırma,
• Gürültü çıkarma. Deveyi döğme.

adem-i tezkiye

• Temize çıkarmama; hoş görmeme.

adette bid'at / âdette bid'at

• Peygamber efendimiz sallallahü aleyhi ve sellem ve dört halîfesi zamânında olmayıp, ibâdet etmek ve sevâb kazanmak niyyeti ve kasdı olmaksızın sonradan meydana çıkarılan şeyler.

adrenalin

• Tıb: Böbrek üstü salgısından çıkarılan bir hormon. Sentetik olarak da yapılır. Damar daraltmak ve kanamayı önlemekte kullanılır. (Fransızca)

aforoz

• R. Papa tarafından bir Hıristiyanın kiliseden çıkarılması, dinden hariç addolunması.

ağıl

• Koyun, keçi vesair hayvanlara mahsus üstü açık, etrafı çit veya çalı çırpı ile çevrilmiş yer, mandıra.

ahd ü misak / ahd ü mîsâk

• Allahü teâlâ, Âdem aleyhisselâmı yaratınca, kıyâmete kadar bütün zürriyetini (neslini) zerreler hâlinde onun belinden çıkarıp, "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" diye buyurduğunda onların; "Evet, sen Rabbimizsin!" diye söz vermeleri.

ahi

• Kardeşim.
• Ahilik ocağından olan kimse.
• Eli açık, cömert.

ahihte / âhîhte / آهيخته

• Kınından çıkmış, sıyrılmış. (Farsça)

ahkam-ı ictihadiyye / ahkâm-ı ictihâdiyye

• Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîfte açıkça bildirilmeyip, müctehid denilen âlimlerin açıkça bildirilenlere benzeterek elde ettikleri hükümler.

ahkam-ı mesture / ahkâm-ı mesture / اَحْكَامِ مَسْتُورَه

• Örtülü (açık olmayan) hükümler.

ahkam-ı zımniye / ahkâm-ı zımniye

• Açıkça söylenmeyip dolayısıyla anlatılan hükümler, esaslar.

ahlak-ı ahmediye / ahlâk-ı ahmediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) ahlâkı; hareket, tavır, söz ve danışlarından ortaya çıkan örnek hareket ve davranış tarzı.

ahte / âhte / آخته

• Dışarı çıkarılmış, dışarı çekilmiş. (kılıç, bıçak gibi..) (Farsça)
• Husyesi çıkarılmış hayvan. (Farsça)

• İğdiş edilmiş. (Farsça)
• Kınından çıkarılmış. (Farsça)

ahzükabz / اخذ و قبض

• Alıp sahip çıkma. (Arapça)

ajeh

• Vücutta çıkan pürtüklü küçük ur. (Farsça)

akabe

• (Çoğulu: Akabât) Bâdire. Sarp ve çıkılması müşkül yokuş.
• Tehlikeli geçit. Dar ve iki tarafı pusu yeri olan boğaz.
• Muhatara, tehlike.
• Hastalığın veya başka bir halin en tehlikeli ve korkulur süresi.
• Kızıldenizin kuzey ucunda, Süveyş'in doğu tarafında bulunan da

• Sarp ve çıkılması zor yokuş, bâdire.
• Tehlike.
• Tehlikeli geçit.
• Bugün Ürdün sınırları içinde bulunan bir şehir.

akarib

• (Tekili: Akreb) Kuyruğunda zehiri bulunan bir hayvancık olan akrebler.

akl

• (Akıl) Men'etmek.
• Sığınacak yer.
• Kırmızı mihfe örtüsü.
• Diyet.
• İnsanın; hayrı, şerri ve ilimleri anlayan, sebeblerden neticeleri çıkaran ve eserden eser sahibine intikal eden hassası. Düşünme ve anlama kabiliyeti. Zihin, zekâ, tefehhüm, fehim, irade, anlayış, k

akonitin

• Kurtboğan denilen bir bitkiden çıkan zehirleyici bir madde. (Fransızca)

akreb

• Zehirli ve tehlikeli küçük hayvancık.
• Saatin kısa ibresi.
• Semâda bir burç ismi.

akrostiş

• yun. Edb: Mısraların ilk harfleri yukarıdan aşağıya doğru okununca manalı bir kelime veya has isim çıkacak şekilde düzenlenmiş manzume.

aks

• Boynuzu eğri ve kayık olmak.
• Bağlamak.
• Dövmek.
• Saçlarının ucunu başının etrafına kadınlar gibi lif etmek.
• Saçını kıvırcık göstermek.
• Bahillik etmek.

aksiyon

• Şirket ve ticaret hissesi. (Fransızca)
• Kuvvet ve enerjinin dışa ve fiile çıkması. (Fransızca)

akson

• yun.Tıb: Sinir hücrelerinden çıkan uzantıların en önemlisi.

aktivizm

• Hakikatin, düşüncede kalmasından ziyade, hayat ve fiile intikalini ve bütün ilimlerin, cemiyetin gelişmesine hizmet etmesini isteyen ve böylece iradenin faaliyet ve tesirliliğini açıklayan felsefî bir meslek.

akva ve ahzar / akvâ ve ahzar

• Daha kuvvetli ve daha açık.

akve

• Evin önündeki açıklık, meydanlık. Avlu.

akves

• Sıkıntılı an.
• İhtiyarlıktan beli bükülmüş kimse. Kamburu çıkmış ihtiyar kişi.

alam-ı elime / alâm-ı elime

• Çok acı ve acıklı elemler.

alamet-i sefer / alâmet-i sefer

• Sefere çıkma belirtisi.

alan

• Orman içinde açıklık, meydan.

alani / alânî

• Açıkta, meydanda, herkesin gözü önünde.

alaniyeten / alâniyeten

• Herkesin önünde, açıkça, alânen.

alarga

• İtl. Açık deniz, engin.

aleka / علقه

• (Çoğulu: Alekat) Yapışkan balçık, çamur.
• Kan pıhtısı.
• Uyuşmuş kan.
• Sülük.

• Kan pıhtısı. (Arapça)
• Balçık. (Arapça)

alen

• Aşikâr, apaçık, meydanda olma.

alenen / علنا

• Gizli olmayarak, açıktan.

• Açıktan, açıkça.

• Açıkça, saklanmadan.

• Açıkça. (Arapça)

aleni / alenî / علنى / عَلَن۪ي

• Açık olarak, meydanda. Gizli olmayarak.

• Açık.

• Açık, gizli olmayan.

• Açık, aşikâr. (Arapça)

• Açık olarak.

aleniyet

• Herkesin göreceği halde olma, açıklık.

aleniyye

• Açık, aleni, göz önünde.

alet-i inkişaf / âlet-i inkişaf

• Eşyanın derece ve miktarının ortaya çıkmasına yarayan âlet.

alev

• Ateşten çıkan parlak ve yanar hava.
• Mızrak ucuna takılan küçük bayrak, flama.

alin / alîn

• Aleni, açık.

alizarin

• Eskiden kök boyası denilen bitkiden çıkarılırken, şimdi kimya usulleriyle hazırlanan boya maddesi. (Fransızca)

amah

• Şiş, kabarcık. (Farsça)

amas

• İnsan vücudunda meydana gelen sis ve kabarcık. (Farsça)

amelde mezheb

• Mutlak müctehid denilen derin âlimin, Kur'ân-ı kerîm, hadîs-i şerîf, icmâ ve Eshâb-ı kirâma âit nakilleri esas alarak, iş ve ibâdetle ilgili hükmü açıkça bildirilmeyen husûslarda çıkardığı hükümlerin hepsi.

anakat

• Muvaffakiyetsizlik. Ümidi boşa çıkma.

analoji

• Mant. Benzetme yoluyla sonuç çıkarma. Bilinmeyen bir durum, bir hadise, bir münasebet ve bir varlık hakkında hüküm vermek için bilinen bir benzeri hakkındaki bilgilerden faydalanılarak muhakeme yürütülmesidir. Bu tarz düşünce çok defa düşüneni yanlış sonuca götürür. Muhtemel olanın muhakkak zannedil

anarşilik

• Hiçbir kayıt ve kural tanımama, kargaşa çıkarma.

anarşist

• Anarşi taraftarı. Anarşi ve karışıklık çıkaran.

anarşistlik

• Kural tanımama, her türlü düzen ve otoriteye karşı çıkma.

anin

• Yağ çıkarmağa mahsus olan yayık. (Farsça)

antikor

• Vücuda giren hastalık mikroplarını zararsız kılmak için organizmanın bir kanun-u İlahî ile çıkardığı madde. (Fransızca)

arabe / arâbe

• (Çoğulu: Arâbât) Keçi veya koyunun memesine geçirilen torba.
• Açık saçık konuşma.

arafat

• Mekkenin 16 kilometre doğusunda Hacıların arefe günü toplandıkları tepe ve bunun eteğindeki ova. Tepenin diğer bir adı Cebel-ür Rahme (Rahmet dağı)dır. Adem (A.S.) ile Havva anamız Cennet'ten çıkarıldıktan sonra burada bir araya geldiler. İbrahim Peygamber (A.S.) Cebrail ile burada konuştu. Hz. Muha

ararot

• Ufak çocuklara yedirilen besleyici bir cins nişasta ki, Amerika'da hasıl olan bir kökten çıkarılır.

arbede-cuyane / arbede-cûyâne

• Kavga çıkartmağa yeltenerek. (Farsça)

arda

• Çıkrıkçı kalemi.

areb

• Çok açıkgöz, en akıllı.

arf

• (Çoğulu: A'râf) Rüzgâr.
• El ayasında çıkan çıban.

aric / âric

• (Uruc. dan) Yukarı çıkıp yükselen. Çıkıp inen. Uruc eden.
• Topal, aksak, noksan.

arif / ârif

• Bilen, tanıyan, ilim ve irfân sâhibi.
• Allahü teâlânın rızâsını kazanmış, O'ndan başkasının sevgisini kalbinden çıkarmış, tasavvufta yetişip, kemâle ermiş velî zât. Ârif-i billah da denir.
• Mütehassıs olduğu ilmi, zorlanmadan tatbik eden, kullanabilen kimse.

arız / ârız / عَارِضْ

• Sonradan ortaya çıkan.

arız olan / ârız olan

• Sonradan ortaya çıkan.

arız olma / ârız olma

• İlişme, bulaşma; birşeyin aslından olmayıp o şeye dışarıdan gelip ilişme; sonradan ortaya çıkıp bulaşma, ilişme ortaya çıkma.

aruz

• Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere etrafındaki nahiye ve köyler.
• Edb: Şiirin ahenk ölçülerinden, nazmın vezinlerinden bahseden ilim. Arap, Fars, Türk şiirinde kullanılan vezin ki, hecelerin uzunluk (kapalılık) ve kısalık (açıklık) değerlerine dayanır.
• Bir beytin birinci

arzu-yu tenzih-i hakikat

• Hakikati temize çıkarma arzusu.

asa

• Genişlik. Zuhur, meydana çıkma. Büyük kadeh.

asa-yı musa / asâ-yı musâ

• Hz. Mûsânın (A.S.) Asâsı.
• Kafir sihirbâzları Cenab-ı Hakkın izniyle mağlub eden ve taşa vurduğunda hemen Cenab-ı Hakkın izni ile su çıkaran Hz. Mûsânın (A.S.) mucizeli değneği. Bu mucizeye teşbih olarak, her bir zerrede ve her şeyde Allahın (C.C.) varlığını, birliğini ve kudsi sıfatl

asar-ı bahire / âsâr-ı bâhire

• Apaçık eserler.

asef

• (Asf) Büyük kadeh.
• Bir şeyi almak.
• Yoldan çıkmak. Zulüm eylemek. Körü körüne gitmek.
• Birisini istihdâm eylemek. Irgatlık etmek, tarlada işçilik etmek.
• Ölüm. (Kamus'tan alınmıştır.)

asel

• Bal. Şehd.
• Tatmak.
• Su akarken yüzünde hâsıl olan kabarcık.
• Cennette bir su.

asfiya-i müçtehidin / asfiya-i müçtehidîn

• Kur'ân ve sünnetten yola çıkarak hüküm ortaya koyan ve Hz. Peygamberin yolundan giden ilim ve takvâ sahibi kimseler.

ashab-ı suffa / ashâb-ı suffa

• Suffa ehli. Bunlar, Hz. Peygamberin (A.S.M.) mescidine bitişik üstü örtülü, etrafı açık bir yerde otururlardı ve orada yaşarlardı. Bu zatların yaşayışları ve hâlleri din hizmeti, hayatı bakımından büyük değer taşımaktadır. Bütün hayatları Peygamberimiz'in (A.S.M.) yanında bulunarak Kur'ânın en yükse

aşikar / aşikâr / âşikâr / آشكار

• Belli, meydanda, açık. Bedihi. (Farsça)

• Apaçık, görünen.

• Açık, belli, meydanda.

• Açık, belli, aşikâr. (Farsça)
• Âşikâr etmek: Ortaya çıkarmak, belli etmek. (Farsça)
• Âşikâr olmak: Ortaya çıkmak, belli olmak. (Farsça)

aşikare / âşikâre / آشكاره / آشِكَارَه / aşikâre / اٰشِكَارَه

• Açık bir şekilde.

• Belli ederek, açıkça.

• Açık, belli. (Farsça)

• Açıkça.

• Açıkça.

aşikaren / âşikâren

• Açıkça.

• Açıkça.

asiye / âsiye

• Kederli, hüzünlü kadın.
• Sütun, kolon, direk.
• Hz. Musa'yı (A.S.) Nil nehrinden çıkararak büyütüp yetiştiren kadın. Firavunun zevcesinin ismi.

aşkar / âşkâr / آشكار

• Açık, belli, aşikâr. (Farsça)

aşkara / âşkârâ / آشكارا

• Açık, belli, aşikâr. (Farsça)

asma'

• Uyanık ve gözü açık (adam)
• Keskin (kılınç).

asmani / asmanî / âsmânî / آسمانى

• (Çoğulu: Asmâniyân) Gökyüzüne, aya, güneşe mensub. (Farsça)
• Açık mavi. (Farsça)

• Gökyüzüne ait. (Farsça)
• Melek. (Farsça)
• Açık mavi. (Farsça)

assal / assâl

• Kovandan bal çıkaran, bal satan, balcı.

aşubengiz / âşûbengîz / آشوب انگيز

• Kargaşa çıkaran. (Farsça)

ateş-i rumi / ateş-i rumî

• Eskiden kullanılan bir silâh çeşitidir. Kara ve deniz muharebelerinde yangın çıkartmak için kullanılırdı.

atf-ı beyan

• Kapalı bir sözü, açıklayan cümle.

athar

• (Tekili: Tâhir) Kadınların aybaşı ve doğumdan çıktıkları zamanlar.

atiyülbeyan / âtiyülbeyân / آتى البيان

• Aşağıda açıklanacak olan. (Arapça)

atm

• Geciktirmek, eğlendirmek.

atme

• Ateş kaynağı, volkanın tepesindeki lâvın çıktığı yer, krater.

atol

• Mercan adası. Mercan iskeletlerinin birikmesiyle meydana gelmiş olan halka biçiminde ve ortasında bir göl bulunan adacık.

atyan

• (Tekili: Tîn) Çamurlar, balçıklar.

avam / avâm

• Amme'nin çoğulu, halk, topluluk.
• Müctehid (âyet ve hadîslerden şer'î yâni dînî hükümler çıkaran İslâm âlimi) olmayan, mukallid (yâni mezhebinin usûl ve kâidelerini anlayıp taklîd eden).
• Dînî ilimlerden haberi olmayan câhiller.
• Olgunlaşmamış, irşâda (öğrenip, aydınlanmaya) muht

avarız

• Arızalar. Sonradan olan noksanlıklar.
• Girinti çıkıntı, noksanlık.
• Mânialar. Engeller.
• Fevkalâde hallerde ve bilhassa harp sebebi ile geçici olarak alınan vergi.

avişen

• Kekik otu. (Farsça)
• Sarılma, sıyırarak çıkma. Saldırma. (Farsça)

avk

• (Çoğulu: A'vâk) Mâni olma, alıkoyma, durdurma, vazgeçirme, geciktirme.

ayan / ayân / عيان

• Belli, açık seçik.

• Açık, belli, aşikâr. (Arapça)

ayan beyan / ayân beyân

• Besbelli, apaçık.

ayan-beyan / ayân-beyan

• Apaçık.

ayanen / ayânen / عَيَانًا

• Açıkça.

• Açıkça, besbelli.

• Açık olarak.

ayat-ı bahire / âyât-ı bâhire

• Açık âyetler, deliller.

ayat-ı beyyinat / âyât-ı beyyinat / âyât-ı beyyinât

• Açık seçik âyetler.

• Ap açık âyetler.

ayat-ı beyyinat-ı kur'aniye / âyât-ı beyyinât-ı kur'âniye

• Kur'ân'ın ap açık âyetleri.

ayat-ı muhkemat / âyât-ı muhkemât

• Manası kat'i ve açık olan Kur'an âyetleri.

ayb-cu / ayb-cû

• İnsanın ayıplarını araştıran, herkesin ayıbını, noksanını meydana çıkarmak isteyen. (Farsça)

aydın

• Aydınlık.
• Açık, âşikâr, açıkça görünen.
• Mübârek, mesut. Bilgili, okumuş, görgülü.Bugün bazı çevrelerde batı ilim ve felsefesini tahsil edip benimseyenlere de "aydın" denilmektedir. Aklı gözüne inmiş, yani herşeyi maddi ölçülerle yorumlamaya alışmış, kalbi maddeci felsefe ile

ayet / âyet

• Alâmet, işâret, mûcize, ibret.
• Kur'ân-ı kerîmdeki sûreleri meydana getiren cümle veya cümleciklerden her biri. Çoğulu âyâttır.
• Allahü teâlânın varlığını, birliğini ve kudretini gösteren alâmet, ibret, işâret.
• Mûcize.

• Eser.
• Kimsenin inkâr edemiyeceği açık delil. Nişân. Alâmet. İşaret.
• Menzil, mekân.
• Kur'ân-ı Kerim'deki her bir cümle. Mânen uyanmağa, intibâha sebeb olan hâdise. (Kur'ân-ı Kerim'de 6666 âyet vardır.)

ayet-i muhkeme / âyet-i muhkeme

• Muhkem âyet. Çoğulu âyât-ı muhkemât'tır.
• Kur'ân-ı kerîm.
• Kur'ân-ı kerîmde mânâsı açık olan âyet-i kerîmelere verilen ad.

ayet-i zulümat / âyet-i zulümat

• Dalâlet ve inkâr karanlıklarında bulunan kâfirlerin durumunu açıklayan Nur Sûresinin 39. ve 40. âyetleri.

ayn-ı zahir / ayn-ı zâhir

• Açıklık içinde, bizzat görünende.

azeh

• Vücutta çıkan siğil. (Farsça)

azeret

• Yetişip kuvvetlenme.
• Kalınlaşma.
• Ekinin yetişip tanelerinin çıkması.

azhar / اَظْهَرْ

• En zâhir. En açık. Besbelli. Bedihi olan, rûşen.
• Bir ibârenin en açık ve kat'i olan mânası.

• Çok zahir ve açık.

• En açık.

• Pek zahir, en açık.

• En açık.

azher

• En zâhir, en açık.

azimet / azîmet / عزیمت

• Takvâ ile amel etmek. Allah'ın emirlerini en mükemmel ve eksiksiz yapmağa çalışmak.
• Kesin karar vermek.
• Yola çıkmak, gitmek.

• Gitme, yola çıkma. (Arapça)
• Azimet etmek: Gitmek. (Arapça)

azimet-rah / azimet-râh

• Yola çıkma.

azin / âzîn

• Kaide, kanun. (Farsça)
• Süs, zinet, güzellik. (Farsça)
• Yoğurttan yağ çıkarmak için hususi olarak yapılmış yayık. (Farsça)

azl

• Azil, atma, dökme, çıkarma.

azm-i veceni / azm-i vecenî

• Tıb: Elmacık kemiği.

azrail

• Ölüm meleği. Dört büyük melekten biridir, ölenlerin ruhlarını almak görevi vardır. Diğer bir ismi de "melek-ül mevt: Ölüm meleği"dir. Yeryüzünde hayatın var olması, insanın yaratılışı tesadüfle açıklanamıyacağı gibi, ölüm de tesadüfle açıklanamaz. Hayatı yaratan ölümü de yaratmıştır. Hayat gibi ölüm

azul / azûl

• Çok azarlayan, çıkışan, paylıyan.

ba'seret

• Dikkatle teftiş etme.
• Keşif ve istihrac etme.
• Perâkende edip dağıtma.
• İnkılâb. Karıştırma. Bulandırma.
• Meydana çıkma.
• Kirli leke.

bab-ı alem / bâb-ı âlem

• Âlemin kapısı. Herkesin girip çıktığı yer.

babilik / bâbîlik

• On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında İran'da el-Bâb Ali Muhammed isminde bir acem tarafından ortaya çıkarılan bozuk yol. Kendisinin Mehdî olduğunu iddiâ eden, beklenen imâma açılan bir bâb (kapı) olduğunu söyleyen Ali Muhammed'e el-Bab, onun yoluna da Bâbîlik denildi. Daha sonra Behâîlik adıyla de

bad-ı pürgu / bâd-ı pürgû

• Devamlı sesler çıkaran, ıslık çalan rüzgar.

badia

• Derisini ve etini yarıp kanatmış olan, fakat kanı çıkmayıp akmayan baş yarası.

baği / bâğî

• Azgın, yoldan çıkmış.

baha / bâhâ

• Suyun derin yeri.
• Açık meydanlık. Alan.
• Bir evin çevresindeki kapalı avlu veya bahçe.

bahbaha

• Boğazdan boğuk ses çıkartmak.

• Devenin kükreyip ses çıkarması.
• Çıtırdama. Mışıldama.
• Deve çağırmak.

bahir / bâhir / باهر / بَاهِرْ

• Belli, açık.

• Aşikâr. Açık. Belirli. Apaçık.
• Güzel.
• Meşhur, namdar.
• Galip.

• Açık, berrak.

• Yalancı, ahmak.
• Ekin sulayıcı, sulayan.
• Belli, açık.
• Işıklı, parlak, güzel.

• Açık.

• Apaçık.

bahire / bâhire

• Belli ve açık olan.

bahka'

• Gözü çıkmış.

bahs

• Kazmak.
• Ayırmak.
• Saçmak.
• Birşey hakkında etrafiyle söz söyleyip hakikatı araştırma. Konuşulan şey.
• Teftiş.
• Söz münazarası, muaraza, mübahese.
• Bir mevzû hakkında tafsilât, açıklama.
• İddialaşma.

• Noksanlık. Azlık. Nâkıs. Az.
• Akarsu ile sulanmayıp yağmur suyu ile mahsül alınabilen tarla.
• Zulüm. İşkence.
• Uzaklık.
• Gümrük almak.
• Göz çıkarmak.

bahsere

• Dağıtma.
• Gizli bir şeyi aşikâr yapma, meydana çıkarma.
• Kesilerek tane tane olma.

bakbaka

• Desti ve bardaktan çıkan ses.

bakl

• (Çoğulu: Bükûl) Tere ve sebzevatın her birisi.
• Sakal bitmek ve diş çıkmak mânâsına mastardır.

barika-i beyan / bârika-i beyan

• Parlak ifâde, açık anlatım.

bariz / bâriz

• Doğan. Zâhir ve âşikar. Meydanda olan. Belli. Açıkça.

• Açık, göz önünde, besbelli.

• Açık, belli, âşikâr, zâhir.

• Meydanda, açık.

basar

• Âletsiz ve şartsız olarak, gizli ve âşikâr (açık) her şeyi görmesi mânâsına, Allahü teâlânın sübûtî sıfatlarından biri.

başıbozuk

• Bir harp çıktığında orduya süvari veya piyade olarak katılan gönüllü asker. Başıbozuk tâbiri, gelişigüzel ve intizamsız idare tarzına da alem olmuştur. Bir zamanlar bu tâbir, asker olmayan siviller için de kullanılmıştır. (Türkçe)

basık

• Yükselmiş. Uzamış. Çıkmış.

• Eli açık. Cömert. Dolup taşan.

basın

• Uydurma bir kelime olup "matbuat" yerine kullanılır. Gazete, mecmua gibi belli zamanlarda çıkan matbuatın hepsi.

basir / basîr

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Gizli ve açık her şeyi hakkıyle görücü.

batıniyye / bâtıniyye

• Kurânın apaçık mânâlarına itibar etmeyip gizli mânalar bulduklarına inanan sapık bir anlayış.

batıniyyun / bâtıniyyûn

• Kurânın açık mânâlarını bir yana bırakıp gizli mânalar bulduklarına inanarak sapıtan kimseler.

baz / bâz / باز

• Doğan. Yırtıcı kuş. Av kuşu. (Farsça)
• Açık. (Farsça)
• Ayırma. Temyiz etme. (Farsça)
• İniş. (Farsça)

• Tekrar. (Farsça)
• Açık. (Farsça)
• Doğan. (Farsça)

bazar

• Alış-veriş. Ahz ü itâ. (Farsça)
• Alış-veriş yeri. Pazar. Üstü açık yer ki, hergün veya belirli günlerde herkes satacağını oraya çıkarıp pazarlıkla veya açık artırmayla satar. (Farsça)
• Fiat kararlaştırılıp alış-verişte uyuşmak için yapılan konuşma veya çekişme, pazarlık. (Farsça)

bece

• Çıban, arpacık, sivilce.

becer

• Göbeğin çıkıp şişmesi.
• Suyu içip kanmayan koyun.

becra'

• Yüksek yer, yüksek tepe.
• Göbeği çıkmış kadın.

bed-reng

• Açıkla koyu arasında kirli bir renk. (Farsça)

beda'

• Fikir, rey.
• Çöle çıkmak.

bedahaten

• Çok açık bir şekilde.

bedahet / bedâhet / بداهت / بَدَاهَتْ

• Açıklık. Zâhir delil. Belli, açık, aşikâr.
• Birdenbire, hazırlıksız söz söyleme.
• Atın yürümesi.
• Her şeyin evveli, öncesi.

• Açıklık, bellilik.
• Ansızın ortaya çıkma.

• Açıklık.

• Apaçık olma.

• Apaçıklık.

bedahet derecesinde / bedâhet derecesinde

• Çok açık bir şekilde.

bedaheten / bedâheten / بَدَاهَتًا

• Birdenbire, aniden, ansızın. Düşünmeksizin. Açık ve zâhir olarak.

• Açıkça.

• Apaçık biçimde.

• Apaçık olarak.

bedahetle

• Açıklıkla.

bedel-i ba'z

• Geniş anlamlı bir sözün bir kısmına yapılan açıklama.

bedel-i iştim'al / bedel-i iştim'âl

• Geniş ve genel anlamlı bir sözün bir noktasını açıklayan cümle.

bedel-i küll

• Kapalı bir söze bütün yönleriyle yapılan açıklama.

bedergah

• Kapıya çıkma. (Farsça)
• Tar: Çeşitli hizmetlerde kullanılmak üzere, acemi ocağına ve ocak dışına verilen acemilerin, Yeniçeri Ocağı'na kayıt edilmeleri. (Farsça)

bedh

• Vurmak, darp.
• Âcizlik.
• Aşikâre olmak, aleniyyet, açıklık.

bedihi / bedihî / bedîhî / بديهي / بَد۪يه۪ي

• İspat gerekmeyecek şekilde açık.
• Akla kendiliğinden gelen.

• Aşikâr, belli ve açık olma.
• Ansızın zuhur eden.
• Delil ve isbata muhtaç olmayacak derecede açıklık.

• Apaçık, aşikâr.

• Delilsiz bilinen şey, apaçık.

• Açık.

• Apaçık.

bedihiyat / bedîhiyât

• Delil ve ispatı gerektirmeyecek ölçüde apaçık şeyler.

bedihiyat-ı hissi / bedihiyat-ı hissî

• Hislerle açık bir şekilde idrak edilen nesneler, olaylar.

bedihiyat-ı hissiye

• Duyularla bilinen apaçık gerçekler; görme, işitme, tatma gibi duyularla idrak edilen şeyler.

bedihiyyat / bedîhiyyât

• (Tekili: Bedihî) Delil ve isbatına lüzum olmayan sarih ve açık şeyler.

• Delil ile ispatı gerekmeyen apaçık şeyler.

bedihiyyet

• Açıklık. Kolayca anlaşılır ve görülür olmak.

bedihü'l-butlan / bedîhü'l-butlan

• Batıl ve yanlışlığı apaçık ortada olan.

bednam / bednâm / بدنام

• Kötü tanınmış, adı kötüye çıkmış olan. (Farsça)

• Adı kötüye çıkmış. (Farsça)

bedv

• Zihinde bir şeyin peyda olması. Bir şey zâhir olma.
• Başlama.
• Sahraya çıkma.

behr

• Nasip.
• Galip olmak.
• Nefesi tutulmak.
• Ümidin boşa çıkması.
• Felâket, musibet.
• Uzaklık, mesafe.

behrek

• Yaralardan çıkan iltihap. (Farsça)
• Çok çalışmaktan dolayı el ve ayak derilerinin sertleşmesi, nasırlaşması. (Farsça)

bekre

• Kuyu ve benzerlerinde kullanılan makara, çıkrık, çark.
• Mafsallarda bulunan makara şeklindeki kemik.

belagat ü fesahat

• Tam yerinde açık ve güzel söz söyleme.

belağat-ı beyan / belâğat-ı beyan

• Açıklama ve ifadenin yerine ve hedefine ulaşması.

belca'

• Kaşları arası açık olan kadın. (Müz: Eblec)

belde

• Memleket, şehir.
• Büyük köy.
• Yer, arz.
• Göğüs, sadır.
• İki kaş arasında kıl olmayıp açık olması.

beliğ

• Açık, düzgün söz söyleyen.
• Güzel, sanatlı söz. Belâ-gatli.

belvaz

• Çıkıntı. Duvardan dışarı doğru çıkan direğin ucu. (Farsça)

benimsemek

• Sahip çıkmak, bir şey hakkında benimdir iddiasında bulunmak. Kabullenmek. (Türkçe)

bens

• Tehir etmek, geciktirmek.

beraat

• Temize çıkma, suçsuz olduğunun anlaşılması.

beraat kararı

• Temize çıkma, suçsuz bulunduğuna dair verilen karar.

beraat verme

• Temize çıkarma, suçsuz olduğunu bildirme.

beraet / berâet

• Temize çıkarmak. Bir şahsın, hakkında iddia edilen suçtan uzak olduğunun veyâ işlediği söylenilen suçun gerçekte suç olmadığının anlaşılması.
• Kurtuluş vesîkası.

• Temize çıkma, suçsuz olduğunun anlaşılması.

• Temize çıkma. Temizlik, münezzehiyet. Bulaşık ve giriftâr olmama. Âri olma.
• Huk: Bir davânın neticesinde suçsuz olduğu anlaşılma.

berah

• Açık işlenmiş yer.
• Zâil olmak.
• Ağaçsız arazi.

berahide

• Yola çıkarılmış, gönderilmiş. (Farsça)

berahihte

• Daha ziyade silâh hakkında kullanılan bir tâbirdir. Çıkarılmış, çekilmiş mânâlarına gelir. (Farsça)

berahin-i aleniyye

• Meydanda ve açık olan deliller.

berarende

• Üste getiren, üzerine çıkaran. (Farsça)

berat / berât

• Temize çıkma, suçsuz olduğunun anlaşılması.

berdaşte

• Yükseğe kaldırılmış, yukarı çıkarılmış. (Farsça)

berendahte

• Yükseğe çıkarılmış, üste çıkarılmış. Yükseğe kaldırılmış. (Farsça)

bergamot

• Turunçgillerden bir ağaç ve bu ağacın meyvesi. Meyvenin kabuğundan güzel kokulu bir esans da çıkarılır.

berh

• Balık, semek. (Farsça)
• Parça, kısım, hisse, nasib. (Farsça)
• Su birikintisi. (Farsça)
• Şimşek, berk. (Farsça)
• Yaş olan odunun, yanarken çıkardığı yaşlık. (Farsça)

berhuz / berhûz

• Torba, dağarcık. (Farsça)

berka'

• (Çoğulu: Berkavât) Yüksek yer.
• Taşlı balçık.

berkan

• Tüyü kıvırcık olan kuzu postu veya kürkü. (Farsça)

berkende

• Koparılmış, sökülmüş, kökünden çıkarılıp atılmış. (Farsça)

berkeşide

• Kınından çıkarılmış, sıyırılmış, çıkarılmış. (Farsça)
• Mc: İlerletilmiş, çekilip meydana getirilmiş. (Farsça)

berrak

• Nurlu, pek parlak.
• Bulanık olmayan, duru, açık, saf.

bertaraf

• Bir tarafa atılan, bir yana atılmış, ortadan çıkmış, zâil olmuş. (Farsça)

• Çıkarılıp bir yana atılan.

besaret

• Göz açıklığı. Dikkatle bakış.

beşaret

• (Doğrusu Bişârettir) Müjde. Sevindirici haber. Hayırlı haber.
• Müjdeye verilen ihsan.
• Yeni çıkan acib şey.

beşaş

• (Beşeş, beşüş) Açık yüzlü. Güler yüzlü.

besat

• (Bisât) Düz.
• Döşenmiş.
• Geniş.
• Yayvan kab.
• Düz açık yer.

besere-i habise

• Çıktığı yeri kangren eden ve adına da kara kabarcık denen öldürücü bir hastalık.

beşişe

• Açık yüzlü olmak.

besr

• (Besere) (Çoğulu: Besûr) Vücutta çıkan bir çeşit ufak sivilce.

beşş

• Açık yüzlü olmak.

bet'

• Boynu uzun olmak.
• Aşikâre ve zâhir olmak. Açık ve görünür olmak.

bevh

• Musibete, belâya uğrama; felâket gelmesi. Kederlenme.
• Gizli şeyin, sırrın açığa çıkması.

bevk

• Fenalık, düşmanlık, keder ve belâ meydana getirme.
• Musibet, felâket.
• İzinsiz ve habersiz olarak bir yere aniden çıkagelme.
• Çalıp çırpma.
• Yalan söz.
• Boşboğaz (adam).
• Şiddetli yağmur.

bevn-i baid

• Çok açıklık, uzak mesafe.

beyan / beyân / بيان / بَيَانْ

• İzah. Açıklama. Anlatma. Açık söyleme.
• Öğretme.
• Fesahat ve belâgat.
• Edb: Belâgat ilminin hakikat, mecaz, kinâye, teşbih, istiâre gibi bahislerini öğreten kısmı.
• Söz olsun, iş olsun; vukû' bulan şeyden murad ne olduğunu o şey ile alâkası ve münâsebeti bulunan b

• Anlatma, açıklama sanatı.

• Açık olmak, açıklamak, bildirmek. Konuşma, yazma, anlama, anlatma, ifâde etme.

• Açıklama, anlatma.

• Açıklayıp bildirme.

• Açıklama, ifade etme, dile getirme. (Arapça)
• Beyân edilmek: Açıklanmak, dile getirilmek. (Arapça)
• Beyân etmek: Açıklamak, dile getirmek. (Arapça)

• Açıklama.

beyan buyurulan

• Açıklanan, anlatılan.

beyan eden

• Açıklayan, anlatan.

beyan edilen

• Açıklanan.

beyan et!

• Açıkla!.

beyan etme

• Açıklama, anlatma.

beyan etmek

• Açıklamak, izah etmek.

beyan olunan

• Açıklanan.

beyan-ı fikir

• Düşüncesini açıklama.

beyan-ı ifhamiye

• Bildirmek ve anlatabilmek için yapılan açıklama.

beyan-ı kur'an / beyan-ı kur'ân

• Kur'ân'ın açıklaması.

beyan-ı mu'ciz / beyân-ı mu'ciz

• Mu'cizevî açıklama; açıklamaları mu'cize olan ve bir benzer açıklamayı yapmaktan başkalarını âciz bırakan Kur'ân'ın beyanı.

beyan-ı mu'ciznüma / beyan-ı mu'ciznümâ

• Mu'cizeli anlatım, açıklama.

beyan-ı tefsir

• Huk: Mücmel ve mübhem bir sözden maksadın ne olduğunu açıklayan beyan.

beyanat / beyânat / beyânât / بيانات / بَيَانَاتْ

• (Tekili: Beyan) Nutuklar, izahlar, açıklamalar, beyanlar.

• Açıklamalar.

• Açıklayıp bildirmeler.

• Açıklamalar, demeç. (Arapça)

• Açıklamalar.

beyanat-ı ayat-ı kur'aniye / beyanat-ı âyât-ı kur'âniye

• Kur'an'ın âyetlerinin açıklamaları.

beyanat-ı furkaniye

• Hak ile batılı birbirinden ayıran Kur'ân'ın açıklamaları, izahları.

beyanat-ı hakikiye

• Gerçek olan açıklama.

beyanat-ı harika

• Hayranlık veren açıklamalar, izahlar.

beyanat-ı kevniye

• Yaratılışa âit açıklamalar.

beyanat-ı kur'aniye / beyânât-ı kur'âniye

• Kur'ân'ın açıklamaları.

beyanat-ı medhiye / beyânât-ı medhiye / بَيَانَاتِ مَدْحِيَه

• Övgü dolu ifadeler, açıklamalar.

• Övgülü açıklamalar.

beyanat-ı muhammediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) açıklamaları.

beyanat-ı sabıka

• Geçmiş açıklamalar, önceden yapılan izahlar.

beyani / beyanî / beyânî

• Açıklama olarak.

• Açıklanıp bildirilen.

beyanname / beyannâme

• Bildiri, açıklama.

• Durumu yazı ile bildiren açıklama. (Farsça)

• Açıklama yazısı, bildiri.

beygar

• Tekdir, azarlama, çıkışma. Sövme. (Farsça)

beyhuşt

• Kökünden çıkarılmış, dibinden koparılmış olan şey. (Farsça)

beynunet / beynûnet

• İki şey arasındaki mesafe, aralık.
• İhtilaf, anlaşmazlık, ara açıklığı.

beyyin

• Aşikâr. Açıklanmış. Gün gibi vâzih delil.
• Müteaddit noktaları beyan eden ve açıklayan.
• Şâhid. İsbat vasıtası. Kavi bürhan.

• Belli, açık, âşikar.

• Apaçık, kesin delil.

beyyinat / beyyinât

• Açık, belli şeyler.

• Mu'cizeli açık âyetler, deliller.

• Apaçık olanlar.

beyyine

• Apaçık, kesin delil.

• Açık delîl.
• Kur'ân-ı kerîm.
• Mûcize.
• Delil, şâhid.
• Âdil olan iki erkek veya bir erkek ile iki kadın şâhid.
• Peygamber efendimizin isimlerinden.

beyyinen

• Vâzıhan, aşikâr olarak, alenen, açık olarak.

beyz

• (Çoğulu: Büyuz) Yumurta.
• Kuşun yumurtlaması.
• Hayvanların bilhassa atın ayaklarında çıkan yumurta iriliğindeki şişler.

beza

• Konuşmada açık saçıklık.
• Hayasızlık, utanmazlık.

bezha'

• Göğsü dışarı çıkıp arkası içeri giren kadın.

bezir

• Ekilecek tohum, tane.
• Keten tohumundan çıkarılan bir yağ. Bu yağ, yağlıboya yapmakta kullanılır.

bi-rahe / bî-râhe

• Çıkmaz sokak. Sapa yer, yolu bulunmayan yer. (Farsça)

bid'a-i hasene

• Hz. Muhammed'den (a.s.m.) sonra ortaya çıkan, fakat Kur'ân ve Sünnete aykırı olmayan şey.

bid'akar / bid'akâr

• Aslen dinde olmayıp sonradan ortaya çıkan zararlı şeyleri dine mal etmeye çalışan.

bid'at / بدعت

• Sonradan ortaya çıkan şey.
• İslâm'da Peygamberimizden sonra ortaya çıkan değişik âdetler.

• Aslen dinde olmayıp sonradan ortaya çıkan yeni âdet ve uygulamalar.

• Sonradan ortaya çıkan şey, ilk defâ benzersiz bir şey ortaya koymak.

• (Bid'a) Sonradan çıkarılan âdetler.
• Fık: Dinin aslında olmadığı hâlde, din namına sonradan çıkmış olan adetler. Meselâ: Giyim ve kıyafetlerde, cemiyet (toplum) hayatındaki ilişkilerde, terbiye ve ahlâk kurallarında, ibadet hayatında yani dinin hükmettiği her sahada, dine uygun olmaya

• Sonradan ortaya çıkma. (Arapça)
• Dinde yeni getirilmiş şey. (Arapça)

bid'at ehli

• Peygamberimizin sallallahü aleyhi ve sellem ve Eshâb-ı kirâmının yolundan (Ehl-i sünnet îtikâdından) ayrılanlar. Bid'at sâhibi. Îtikâdda (îmânda) ve amelde (ibâdette) dinde olmayan yenilikler ortaya çıkaran kimseler, dinde reformcular.

bid'at-ı hasene

• Resûlullah'ın ve dört halîfesinin zamanlarında bulunmayıp da, dinde sonradan meydana çıkan ve bir sünnetin unutulmasına sebeb olmayan minâre, medrese, mektep yapmak, İslâmî ve faydalı kitaplar yazmak gibi güzel şeyler.

bid'at-ı seyyie

• Resûlullah'ın ve Eshâbının zamanlarında bulunmayıp da, dinde sonradan meydana çıkan ve bir sünnetin unutulmasına sebeb olan bozuk inanış ve ibâdet olarak yapılan işler.

bid'at-üz zaman

• Zamanın bid'ası. Yeni çıkan harikulâde şey. Zamanın acib ve garibi.

bid'atkar / bid'atkâr

• Bid'at ortaya çıkarıp uygulayan, İslâmın ruhuna ve özüne ters davranışlara taraftar olan.

bid'atkarane / bid'atkârâne

• Aslen dinde olmayıp sonradan ortaya çıkan ve dine zarar verici yeni âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışarak.

bid'iyyat / bid'iyyât

• Bid'alar; aslen dinde olmayıp sonradan ortaya çıkan ve dine zarar verici yeni âdet ve uygulamalar.

bida / bidâ

• Bidatlar, sonradan çıkan şeyler.

bida'

• (Tekili: Bid'at) Bid'atlar. Sonradan meydana çıkan şeyler.

bih-ken

• Kökünden çıkaran, kök söken. (Farsça)

bil'ayan

• Açık olarak. Meydanda olarak.

• Belli, açık bir şekilde.

bilahicap / bilâhicap

• Utanmadan; açıkça.

bilate'ehhür / bilâte'ehhür / بلاتأخر

• Gecikmeden. (Arapça)

bilbedahe / bilbedâhe / بالبداهه

• Açıktan. Aşikâr olarak. Meydanda olarak. Besbelli.

• Apaçık bir şekilde.

• Açık seçik.

• Açıkça.

bişkel

• Elem, keder, gam, tasa, kasavet. (Farsça)
• Orak şeklinde ağaç anahtar. (Farsça)
• Kıvırcık saç. (Farsça)

bıta

• Ağır davranma, gevşek davranma, gecikme.

bora

• yun. Birdenbire çıkan fırtına. Pek şiddetli rüzgâr.

brahma dini / brahma dîni

• Hindistan'da mîlâddan asırlarca önce ortaya çıkmış, Allahü teâlânın varlığına inandığı gibi, başka tanrıları (ilâhları) da kabûl eden ve bütün peygamberleri inkâr eden bozuk yol ve inanış.

bug

• Elde omuzda, kucakta taşınmak üzere hazırlanmış eşya çıkını. (Farsça)

bukta

• Perişan, pejmurde, dağınık, dökük saçık.
• Cemaat, güruh, topluluk, kalabalık.

bülcet

• Genişlik, vüsat.
• İki kaş arasında olan açıklık.

büra'

• Ağaç yongası. Törpüden çıkan talaş.

bürabe

• Kalem yongası, törpüden çıkan talaş.

bürade

• Eğeden çıkan talaş ki, "bürâde-i zeheb, bürâde-i fizza ve bürâde-i hadid" denir.

burak

• Peygamber efendimizin göklere çıkarıldığı, bilinmeyen yerlere götürüldüğü gece (mîrac gecesinde) üzerine bindiği ve kendisini Mekke'den Kudüs-ü şerîfe kadar götüren (taşıyan) Cennet hayvanı. Burak, dünyâ hayvanlarından değildir. Erkekliği ve dişiliği yoktur. Çok hızlı giderdi.

büraye

• Yontulan ağaçtan çıkan yonga.

burc

• Kale, yüksek bina.
• Herhangi bir şekli gösteren ve özel ad alan sâbit yıldızlar topluluğu, galaksi.
• Güneşin girip çıktığı on-iki burçtan her biri: Yengeç, kova, akrep.

• Muayyen bir şekil ve sûrete benzeyen sâbit yıldız kümesi.
• Tek hisar kule, kale çıkıntısı.
• Dünyaya göre güneşin döndüğü yerin onikide bir kadarı.

bürehne

• Açık, yalın çıplak. (Farsça)

bürehne-ser

• Başı açık. (Farsça)

burhan-ı bahir / burhan-ı bâhir

• Ap açık delil.

bürhan-ı bahir / bürhan-ı bâhir

• Çok açık delil.

burhan-ı bahir / burhân-ı bâhir / بُرْهَانِ بَاهِرْ

• Apaçık delil.

burhan-ı bahir-i vahdaniyet / burhan-ı bâhir-i vahdâniyet

• Allah'ın birliğini gösteren açık ve kesin delil.

burhan-ı bahire / burhan-ı bâhire

• Çok açık olan kesin delil, sarsılmaz kanıt.

burhan-ı fasih

• Çok açık ve düzgün anlaşılan delil.

bürhan-üt temanü' / bürhan-üt temânü'

• İstiklâliyet, ulûhiyetin zâtî bir hassası ve zaruri bir lâzımı olduğuna dair ve şirkin butlanını isbat eden delil ki; eşyanın yaradılışı müteaddit ellere ve esbaba verilse, âlemdeki nizam bozulup karışıklıklar çıkacağını gösterir, isbat eder.

büruz / bürûz / بروز

• Zâhir olma, belirme, meydana çıkma. Çıkmak.

• Zâhir olmak. Görünmek, ortaya çıkmak. Olgun bir velînin sevenlerinde bâzı sıfatlarının zâhir olması, görünmesi.

• Ortaya çıkma. (Arapça)

büsut

• Cömertlik, civanmertlik. El açıklığı.

butu'

• Geç kalma, gecikme.

büyük doğucular

• Büyük Doğu dergisini çıkaranlar.

buzak

• Tükrük. (Ağızda "buzak", ağızdan çıksa "rıyk" denir.)

ca'd

• Kıvırcık saç, şa're.

ca'li / ca'lî

• Sahte, yapmacıklı, düzme.

ca'liyyat

• Yapmacık hareketler, sahte, düzme hâller.

ca'liyyet

• Yapmacık (olmak.)

caadet

• Kıvırcıklık.

cabir / câbir

• Cebredici, zorla yaptıran.
• Galib gelen.
• Şefkatsiz, merhametsiz.
• Tekebbür ve taazzüm eden.
• Aziz ve kavi olan.
• Tıb: Kırıkçı, çıkıkçı.
• Cebir ilminin ilk kurucusu olan müslüman âlimi.

cahi / cahî

• (Cahiye) Aşikar, aleni, açık, meydanda ve herkesin gözleri önünde olan.

cahif

• Uykusunda dişini öttürmek.
• Çok fazla hafiflik üzerine olmak.
• Nefis, ruh.
• İnsanın karnından çıkan ses.
• Kısa.
• Çok asker.

cahız / câhız

• Asıl ismi Amr İbn-ül Bahr olan ve gözünün hadekası çıkık olduğu için bu isimle anılan büyük bir Arab edibi.
• Patlak gözlü adam.

çakacak

• Silahlı çatışmadan çıkan ses. (Farsça)

çalak

• Yerinde durmayan, çabuk, oynak. Dâima çalışan. Her bir hareketi çabuk olan. (Farsça)
• Akıl ve ferâseti açık. (Farsça)

cali / câlî

• Yapmacıktan.

cali'

• Açık-saçık kadın. Hayasız kadın.
• Utanmaz, utanması kıt olan adam.

calis

• (Çoğulu: Cüllâs) Oturan, oturucu, cülûs eden. Tahta çıkan.

can

• Yaşayış. Diride olan kudret, kuvvet. Hayat cevheri. Madde ilimleri, maddenin; hayat ilimleri (biyolojik ilimler) hayatın ne olduğunu açıklıyamamışlardır. Aslında bunların konusu da madde, hayat ve ruhun kendisi değil, bunların tezahürleri yani olay haline gelen tesirleridir. Deney ilimlerini (Farsça)

can-sitan

• Can çıkarıcı, ruh alıcı. İnsana bela olan. Güzel. (Farsça)

çare / çâre

• Çıkar yol, kurtuluş yolu.

• Neticeye varmak üzere maniaları kaldırmak için tutulması icabeden çıkar yol. Kurtuluş yolu. Tedbir, yardım, yol. (Farsça)
• Hile. (Farsça)
• Bir def'a. (Farsça)
• Ayrılık. (Farsça)

çarh / چرخ

• Tekerlek. (Farsça)
• Çarkıfelek. (Farsça)
• Felek. (Farsça)
• Tef. (Farsça)
• Çıkrık. (Farsça)

çarha

• Ordunun ilerisinde bulunan askerlerin yaptıkları tâlim. (Farsça)
• Çıkrık gibi dönen yuvarlakça bir cins dolap. (Farsça)

cayi'

• (Çoğulu: Ciya') Aç, acıkmış; aç olan.

cazgır

• Yağlı güreşlerde pehlivanları seyircilere takdim edip dualarını okuyarak onları meydana çıkaran kimse.

cazibedarane / cazibedârâne

• Çekici, baştan çıkarıcı bir şekilde.

cebe'

• Kuyu içinden çıkan toprak ki, etrafına öbek öbek dökerler.

cebelü'l-kamer

• Kamer Dağı; Nil Nehrinin çıktığı dağ.

ceber

• (Ceberiyyun) Cüz'i iradeyi inkâr eden bir fırka-i dalle. Hak yolundan çıkmış, dalâlete düşmüş bir fırka. Bunların zıdları da Mu'tezile'dir.

cebir

• Zabtetmek. Zor. Kuvvet.
• Bir şeyi ıslah ve tamir etmek, düzeltmek.
• Bâtıl bir fırka.
• Mat: Harflerle yapılan hesab.
• Tıb: Fevkalâde ameliyat, kırık kemiği sarıp bütünlemek. Kırık veya çıkık uzva sarılan tahtalar.

cebire / cebîre

• Çıkık veya kırık olan bir uzva sarılan tahtalar.

• Kırık ve çıkığın iki yanına bağlanan tahtalar.

cebriyye

• Hicrî birinci asrın sonlarında ve ikinci asrın başlarında Cehm bin Safvân tarafından ortaya çıkarılan bozuk yol. Buna mürcie fırkası da denir.

çeçek

• Gül. Çiçek. (Farsça)
• Gönül. (Farsça)
• Çiçek hastalığı. (Farsça)
• Vücutda çıkan ben. (Farsça)

cederi / cederî

• Vücutta çıkan çiçek hastalığı.

cehir

• (Cehr. den) (Çoğulu: Cüherâ) Yüksek sesle, bağırarak ve açık olarak söylenen.
• Güzel, dikkate değer.

cehr

• Açıktan söyleme, açık olarak okuma.

• Görünmek, zâhir olmak.
• Açıktan ve yüksek sesle olan söylemek veya okumak.
• Tecvid'de: Harf hareke ile okunduğu zaman, mahreçte aralık kalmıyarak nefesin akmayıp, küllisi veya ekserisi hapsolmuş bir şekilde sesin çıkmasına denir.

• Açıktan söyleme.

cehre

• Açıkta ve belli olan şeyler.
• Pamuk ve ipek sarılan masura.

cehren / جهرا

• Açıktan, alenen.

• Açıktan.

• Açıkça. (Arapça)

cehreten

• Aşikâr sûrette, aleni bir şekilde, açıktan açığa.

cehri / cehrî

• Açıktan, alenî olarak, yüksek sesle söylemek, okumak.

• Açık sesle.

cehva'

• Açık.

cela / celâ

• Parlak, ruşen. Zâhir, açık.

cela' / celâ'

• Gurbete düşmek, memleketinden ayrı olmak. Şehrinden ve meskeninden çıkmak.
• Başkalarını çıkarmak.
• Açık haber.
• Ruşen olmak, parlamak.

celb-i menafi / celb-i menâfi

• Menfaatlerin celbedilmesi; yarar sağlama, çıkar elde etme.

celef

• Yerden balçık küremek ve gidermek.

celi / celî

• Parlak, açık, âşikâr, meydanda.
• Kur'an harfleri ile yazılan bir çeşit yazı.

• Açık, parlak.

• Aşikar, belli, parlak, açık.

• Belli, açık.

celiyyat

• (Tekili: Celi) Aşikâr, açık, aleni, meydandaki şeyler.

celse-i aleniyye

• Açık oturum.

cemceme

• Sözü gizli söyleme, harfleri tâne tâne söyleyip açık beyan edememe.

cemh

• Sür'at yapmak, hız yapmak.
• Huruç etmek, çıkmak.

cerab

• Torba, dağarcık.

cerd

• Elbisesini çıkarma, elbisesinden soyma, çıplak hâle getirme.
• Ot ve ağaç yetişmeyen yer.

cereng

• Kılıç veya topuzun çarpmasından çıkan ses. Zil veya çan sesi. (Farsça)

çerh / چرخ

• Çark. (Farsça)
• Felek. (Farsça)
• Tekerlek. (Farsça)
• Çıkrık. (Farsça)
• Çarkıfelek. (Farsça)
• Tef. (Farsça)

ceride-i havadis / ceride-i havâdis

• 1840'da Çörçil ismindeki bir İngiliz tarafından çıkarılan ilk hususî gazete.

ceşer

• Davarı otlamaya çıkarmak.

cesis

• Hurma ağacının yeni çıkan budağı. (Fesîl-ün-nahl derler).

çeşm-i dil erbabı / çeşm-i dil erbâbı

• Gönül gözü açık olanlar.

cev'a

• Bir kere acıkmak.

cev'an

• (Cu'. dan) Acıkmış, aç, midesi boş.

cevşenü'l-kebir / cevşenü'l-kebîr

• Peygamberimize Cebrâil'in (a.s.) getirdiği ve "Zırhı çıkar, bu duâyı oku" dediği meşhur duâ.

cevşenü'l-kebir münacatı / cevşenü'l-kebîr münâcâtı

• Peygamberimize Cebrâil'in (a.s.) getirdiği ve "Zırhı çıkar, bu duâyı oku" dediği meşhur duâ.

ceyb

• (Çoğulu: Cüyûb) Cep. Gömleğin (yarığı) açıklığı.
• Yaka.
• Kalb.
• Geo: Sinüs.

• Yakanın göğüs üzerindeki açık yeri.

cezm

• (Cezim) Kat'î karar. Yemin. Kararlaştırmak.
• Kesmek.
• Niyet. Tahmin. Takdir.
• İlzam.
• İcâbe.
• Gr: Arabçada kelime sonundaki harfi sâkin okumak. Kur'ân-ı Kerim okurken harfleri yerlerine vaz'edip mahrecinden çıkarırken tâne tâne, fesahat, beyan ve teenni ve

cifir / جِفِرْ

• Harflere verilen sayı kıymetiyle ibarelerden geçmişe veya geleceğe ait işâretler çıkarmak, tarih düşürmek.

• Harflere verilen sayılarla mânâlar çıkarma ilmi.

• Harflerin sırlarıyla ma'nâ çıkaran ilim.

cifir muvafakatleri

• Cifir ilmi açısından ortaya çıkan uyumlar, denklikler.

cifr

• (Cefr) Harflere verilen sayı kıymeti ile, geleceğe veya geçen hâdiselere, ibarelerden tarih veya isme dâir işaretler çıkarmak ilmidir.

ciğer-hun / ciğer-hûn

• Ciğeri kanlı. Çok acıklı. (Farsça)

cihan-nüma

• Dünyayı gösteren harita veya coğrafya. (Farsça)
• Çatının üzerinde her tarafa nezareti olan açık taraça. (Farsça)
• Meşhur Türk Âlimi Kâtib Çelebi'nin 1654 (Hicri: 1065) tarihinde çizdiği Asya Kıt'asının haritası. (Farsça)

ciharen / cihâren / جهارا

• (Cehr. den) Alenen, açık olarak.

• Açıkça. (Arapça)

cilf

• Boş küp.
• Kırılmış, ufanmış köpek esfeli. Arı kovanı.
• Kuru ekmek parçası. Kuru ekmek kenarı.
• Yüzülüp karnı çıkmış ve başı ile ayağı kesilmiş koyun.
• Her nesnenin parçası.
• Hoyrat, kaba. Ayak takımından.

cinn

• Bir cins ateşten yaratılmış olup, dünyanın insandan sonra en mühim sekenesidir. Akıl ve şuur sâhibi olup pekçok şer ve isyan yapabildikleri gibi "Peygamberlerin ve semâvî kitabların irşadlarıyla" insana yetişememekle beraber terakki edip yüksek kemâlatlara çıkabilen mahluktur. İnsanlar gibi

cirab

• (Çoğulu: Ecribe-Cireb Cerbân) Dağarcık.

cirre

• Devenin karnından çıkarıp çiğnediği geviş.
• Yapağı denilen yün.

cirşab

• Hasta olduktan sonra zayıflayıp gövdede çıban çıkmak.

ciya'

• (Tekili: Câyi') Karınları acıkmış olanlar, açlar.

cömert

• Eli açık.

• Eli açık, ikramcı, kerem sahibi.

conta

• Birbirinin üzerine kapanan iki madeni parça arasında, açıklık kalmamasını te'min etmek için konulan karton, kösele, lâstik vs. şey.

cu' / cû'

• Acıkma, açlık.

cu'an

• (Cu'. dan) Aç olarak, acıkmış olarak.

cud / cûd

• Cömertlik. Sahilik. Eli açık olmak. Muhtaçların vaziyetlerini, durumlarını bildirmeğe meydan vermeksizin lütuf ve ihsanda bulunma hâleti. Mücahede-i diniye ve neşr-i hakaik-ı Kur'aniye ve imaniye hizmetinde mutemed zâtlara lüzumunda maddeten de iştirak etmek fedakârlığı.

• Cömertlik, el açıklığı.

• Cömerdlik, eli açık olmak.

cud u kerem

• Cömertlik, eli açıklık.

cud u sehavet

• Cömertlik ve eli açıklık, sahilik.

cüdere

• (Çoğulu: Cüder) Ur dedikleri yumru. (İnsan bedeninde çıkar)

cüderi / cüderî

• Kabarcık denilen hastalık.
• Çiçek hastalığı.

cudi

• Hz. Nuh'un (A.S.) tufandan sonra gemisi ile sahile çıktığı dağın ismi.
• Şırnak İlinin 6 kilometre güneydoğusunda bulunan bir dağın adı.

cühera

• (Tekili: Câhir) Yüksek sesle açık olarak söylenenler.

cuhuz

• Çıkmak, huruç.

cülmüd

• Sesi çok çıkan ve kuvvetli olan kimse.

cülul

• Kişinin, yerinden başka yere çıkması.

cülus / cülûs

• Tahta çıkma.

cülus-u hümayun / cülûs-u hümayun

• Padişahın tahta çıkışı.

cülusiyye / cülûsiyye / جلوسيه

• Taht'a çıkan hükümdarlar veya padişâhlar için yazılmış yazı veya söylenmiş şiir.
• Hükümdarın tahta çıktığı ilk gün verdiği bahşiş.

• Tahta çıkan hükümdarın dağıttığı bahşiş. (Arapça)
• Tahta çıkan hükümdar için yazılan şiir. (Arapça)

cümle-i mu'tarıza

• Parantez içinde bulunan cümle, açıklayıcı mahiyetteki cümle. Ara cümlecik.

cümle-i mu'terize

• Cümlenin mânasını açıklamak için parantez içine yazılan cümle.

cümle-i tefsiriye

• (Cümle-i müfessire) "Yâni, meselâ" gibi sözlerle başlayıp önceki cümleyi açıklayan cümle.

cümmah

• Temrensiz, ucu yuvarlak ok. (Oğlancıklar onunla ok atmayı öğrenirlerdi)

cümmar

• Hurma yağı denilen beyaz bir maddedir ve hurma ağacının başından çıkar ve araplar onu yerler.

cüneyd

• Küçük asker. Askercik.

• Askercik.

cürf

• Dere kenarında selin dibini yalayıp oymuş olduğu bıçık üzerinde kalan toprak veya çamur çıkıntısıdır ki, her an için yıkılıp çökmeğe hazır bir vaziyette bulunur.
• Estiyan adı verilen bir ot.

cüseym

• Cisimcik. Küçük cisim.

cüseymat

• (Tekili: Cüseym) Küçük cisimler, cisimcikler.

cüşu'

• Durmak, kıyam.
• Huruç etmek, çıkmak.
• Hafif yay.

cuudet

• Kıvırcıklık.

cüveyre

• Küçük câriye, câriyecik.

cüz-i layetecezza / cüz-i lâyetecezzâ

• Bir daha bölünmeyen en küçük parça. En küçük cisim parçası. Tecezzisi kabil olmayan. Atom. Yani parçalansa, maddîlikten çıkıp kanun-u İlâhî ile bir nevi kuvvete inkılâb eder.

cüzeyre

• Küçük ada, adacık. Etrafı su ile çevrili küçük kara parçası.

cüziirade / cüziirâde

• İnsanın azıcık iradesi.

da'daa

• Koyunu ve keçiyi çıkarıp sürmek.
• Sallamak.
• Bir kimseye "güzel dur" demek.
• Miktarı çok olsun diye depretip çevirmek ve doldurmak.

dabbet-ül-erd / dâbbet-ül-erd

• Kıyâmetin büyük alâmetlerinden. Kıyâmetin kopmasına yakın çıkacak olan bir hayvan.

dabbetü'l-arz / dâbbetü'l-arz

• Kıyâmet alametlerinden olup topraktan çıkan varlık.

dağdağa

• Gürültü. Iztırab. Boş yere telâş ve zorluklar.
• Tereddüt etmek, karar verememek.
• Gıcıklamak.

dağdar

• Pek acıklı, üzüntülü. (Farsça)
• Gönlü yaralı. (Farsça)
• Kızgın demirle nişan vurulu. Damgalı. (Farsça)

dahıke

• (Çoğulu: Davâhık) Gülme ânında çıkan dört dişin birisi.

dahine

• (Çoğulu: Devâhin) Duman çıkan baca.

dahs

• Sözünü fesâhatle açık bir şekilde söylemek.

dakdaka

• Davarın tırnağının taşa dokunup ses çıkarması.

dalal-i mubin / dalâl-i mubîn

• Apaçık sapıklık.

dalalet / dalâlet

• Sapıklık, yoldan çıkma. Peygamber efendimizin ve Eshâbının bildirdiği doğru yoldan ayrılma, sapma.

dalalet-i azime / dalâlet-i azîme

• Çok büyük sapıklık, yoldan çıkma.

dalgıç

• Mercan, inci ve saire avlamak veya denizin dibine düşmüş olan şeyleri çıkarmak için denizin dibine dalmaya alışık adam. (Türkçe)

dalkavukluk

• Kendisine çıkar ve yarar sağlayacak olan kimselere aşırı bağlılık.

dall u mudılle / dâll u mudılle

• Doğru yoldan çıkanlar ve çıkaranlar, sapanlar ve saptıranlar.

dall-i bi-l fehva / dâll-i bi-l fehvâ

• (Dâllibilfehvâ) Fık: Söylenen sözün veya ifâdelerin hülâsasından çıkan mânaya göre delil ve işaret olmak.

dalle / dâlle / ضاله

• Sapık, yoldan çıkmış. (Arapça)

damping

• ing. Bir pazarı elde etmek veya bir malı elden çıkartabilmek için benzerlerinden çok düşük fiyatla satma.

dar-ı şura-yı askeri / dâr-ı şura-yı askerî

• 1296 yılında lağvolunan bu yüksek askeri meclis 1253 yılının muharrem ayında kurulmuştu. 1259 tarihinde çıkarılan kanun ile vazifesi tesbit edildi. Askeri ve mülki ricâlden onbir daimi, altı tane ise geçici azası bulunan bu mecliste bir reis ve bir de müftü yer alıyordu.

dari / darî

• Ot ve yem satan kişi.
• Evinden çıkmayan kimse.

darül hikmetil islamiye

• (Dâr-ül Hikmet-il İslâmiye) Bu teşkilât, son devirlerde gerek imparatorluk ve gerekse İslâm Aleminde ortaya çıkan bir takım dini mes'elelerin halli ve İslâma yapılan hücumların İslâm ahkâmına göre cevaplandırılması için 12 Ağustos 1334 (25 Ağustos 1918) tarihinde 5. Mehmed Reşat ve Şeyhülislâm Musa

davita

• Havuzun dibinde olan balçık.
• Çöküklük.
• Suyu çok olduğundan elde durmayan sıvı hamur.

deccal / deccâl / دَجَّالْ

• Kıyâmetin büyük alâmetlerinden biri. Kıyâmete yakın çıkacağı bildirilen ve Îsâ aleyhisselâm ile hazret-i Mehdî tarafından öldürülecek olan zâlim.

• Kıyametten az önce çıkacak, insanlardan bir kısmını sapıtacak ve daha sonra Hz. İsa tarafından öldürülecek olan şahıs.

• Kıyametten önce ortaya çıkarak yandaşlarıyla birlikte dini yıkmaya çalışan azgın kimse.

• Kıyâmete yakın çıkacak, yalancı, dini tahrîb edecek şahıs.

decl

• Örtmek.
• Devenin katranlanması.
• Karıştırmak, yalan söylemek. Hakkı bâtıl; bâtılı hak diye göstermek. Anarşi çıkarmak.
• Bâtılı hak gösteren.
• Mübâlâgalı fâili; Deccaldır.

decucat

• Ayakları kısacık dişi deve.

def-i tabii / def-i tabiî

• Doğal şekilde çıkarma, başından atma.

dekele

• Sıvı balçık. Kuvvetleriyle gururlanıp sultanın emrine uymayan kavim.

delail-i zahiriye / delail-i zâhiriye / delâil-i zâhiriye

• Açık olarak zâhirde görünen deliller. Maddi deliller.

• Açıkta olan, görünen deliller.

delalet-i nass / delâlet-i nass

• Nassın delâleti. Nass'da (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîfte) zikredilen şeyin hükmünün, müşterek (ortak) illet sebebiyle zikredilmeyen şey hakkında da sâbit olduğuna delâlet etmesi. Bâzı âlimler delâlet-i nass'a, kıyâs-ı celî(açık kıyâs) demişlerdir.

delil-i aleni / delil-i alenî

• Apaçık delil.

delil-i azhar / delîl-i azhar / دَلِيلِ اَظْهَرْ

• En açık delil.

delil-i kat'i / delîl-i kat'î

• Mânâsı açıkça anlaşılan âyet-i kerîme ve tevâtürle bildirilmiş olan hadîs-i şerîf. Bunlar, farzlar ile haramları bildirirler. Kesin delil.

delil-i vazıh / delil-i vâzıh

• Açık delil, anlaşılır delil.

delil-i zanni / delîl-i zannî

• Mânâsı açıkça anlaşılmayan, tek bir mânâya, delâlet etmeyen âyet-i kerîme ve tek bir Sahâbî tarafından bildirilen, mânâsı açık hadîs-i şerîf.

delk

• Eski ve yamalı elbise. Dervişlerin giydikleri eski aba. (Farsça)
• Kılıcı kınından çıkarmak. (Farsça)

dellal-ı kitab-ı mübin / dellâl-ı kitab-ı mübîn

• Bütün hakikatleri açıklayan Kur'ân-ı Kerimdeki gizil sırları insanlara duyuran.

dellal-ı muzhir / dellâl-ı muzhir

• Gizli güzellikleri ortaya çıkararak ilân eden.

deluk

• Dişleri kırılmış ve kütelmiş olan yaşlı deve.
• Kınından çıkması kolay olan kılıç.

der-kenar

• Kenarda bulunan, hâşiye. Bir sahifenin kenarına çıkarılan yazı.

derece

• (Çoğulu: Derecât) Yukarıya çıkacak basamak.
• Dairenin bölündüğü dilim. 360 kısmın beheri ki, açıları ölçmeye yarar.
• Termometrenin bölündüğü kısımların beheri. Mertebe, paye.
• Miktar, rütbe.

derece-i bedahet

• Apaçıklık derecesi.

derece-i tahkik

• Araştırma ve her şeyin gerçek yüzünü ortaya çıkarma derecesi.

derece-i zuhur

• Ortaya çıkma derecesi.

dereziler / derezîler

• Anuştekin ed-Derezî adlı bir bâtınî dâî (propagandacı) tarafından ortaya çıkarılan bozuk yol. Bunlar; Bâtıniyyeden ayrılarak ortaya çıkan, Fâtımî hükümdârı Hâkim bi-emrillah'ın ilâh olduğuna ve onun vezîri Hamza'nın imamlığına inanırlar. Kelimenin do ğrusu Derezî olup, yanlış olarak Dürzü denilmekte

derkenar

• Açıklama, dipnot.

derviş / dervîş

• Allahü teâlâdan başka şeyleri kalbinden çıkarıp bütün âzâsıyla İslâm dîninin emir ve yasaklarına uyan, dünyâ malına gönül bağlamayan kimse.

derya-yı umman

• Açık deniz. Umman Denizi. Okyanus.

devahin

• (Tekili: Dâhine) Duman çıkaran bacalar.

devr-i bid'at

• Dinde olmayıp sonradan dine aykırı ve zarar verici şekilde ortaya çıkan şeylerin çok olduğu zaman.

devriy

• (Devriyye) Geceleri gezen kol takımı, gezici karakol.
• Bülbül, karatavuk, sığırcık ve bu gibi kuşların dahil olduğu sınıf.

deyyus

• Derare. Karısının kötü hâllerine göz yuman ve ses çıkarmayan adam.

didar

• Mülâkat, görüş. (Farsça)
• Görünme. (Farsça)
• Yüz. Çehre. (Farsça)
• Görüş kuvveti, göz. (Farsça)
• Açık, meydanda. (Farsça)

dikta

• Lât. Diktatörlerin davranışları.
• Hiç ses çıkarmadan yerine getirilecek emir.

dil-şikaf

• Yürekleri delen, çok acıklı, dokunaklı. (Farsça)

din

• Ceza, ivaz.
• İman ve amel mevzuu olarak insanlara Cenab-ı Hak tarafından teklif olunan Hak ve hakikat kanunlarının hey'et-i mecmuasıdır. Din, kâinatın, dünyanın hayatın ve insanın yaratılış gayeleri ve var oluş şekillerini açıklıyarak, onları mânasızlıktan ve abesiyetten kurtarır. İns

din-i mübin / din-i mübîn

• Hak ve hakikati açıklayan din, İslâm.

din-i mübin-i islam / din-i mübîn-i islâm

• Hak ve hakikati açıklayan İslâm dini.

dinde bid'at

• Peygamber efendimiz ve O'nun dört halîfesi zamânında olmayıp, dinde sonradan ortaya çıkarılan bozuk inanışlar, sevap kazanmak niyetiyle yapılan ibâdetler. Dinde yapılan her türlü değişiklikler, yenilikler ve reformlar.

dirayet tefsiri / dirâyet tefsîri

• Resûlullah'tan sallallahü aleyhi ve sellem gelen rivâyetler (açıklamalar) esas alınarak, Kur'ân-ı kerîmin lisan bilgilerine ve zamanın fen bilgilerine, aklî ilimlere göre yapılan açıklaması. Bu tefsîre ma'kul, re'y tefsîri ve te'vîl de denir.

direng

• Gecikme, yavaşlık, teenni, teahhur. (Farsça)
• Dinlenme, karar, istirahat, aram. (Farsça)

dırga

• Sıvı, balçık.

divane / divâne

• Aklı tam olmayan, kaçık.

dolap

• (Çoğulu: Devâlib) Kuyudan su çıkarıp bahçeleri sulamaya mahsus döner makine.
• Her çeşit döner çark, çıkrık.
• İçine eşya vesaire konulan raflı veya rafsız göz.
• Eskiden selâmlık ile harem arasında eşya alıp vermeye mahsus döner dolap ki, veren ile alan birbirlerini görmez

dramatik

• yun. Drama benzer. Heyecan verici, acıklı.
• Temsil yapılmak üzere yazılan heyecan verici veya acıklı tiyatro eseri. Acıklı olanına Trajedi, gülünç olanına da Komedi denir.

düdil / دودل

• İkircikli, tereddütlü. (Farsça)

dühn

• Ot, yemiş veya çiçekten çıkarılan yağ.

duhuk

• Doğurduktan sonra rahmi çıkan dişi deve.

duhul ü huruc

• İçeri girip çıkma.

duhur

• Def'etme, çıkarma, kovma, uzaklaştırma.

dülu'

• Huruç etmek, çıkmak.

dürdür

• Dişin kök yeri.
• Çocukların dişlerinin çıkıp bittiği yer.

eazım-ı müçtehidin / eâzım-ı müçtehidîn

• Âyet ve hadisler başta olmak üzere, diğer dinî delillerden hüküm çıkarma bilgi ve kabiliyetine sahip olan büyük İslâm âlimleri.

ebarik

• Balçıklı, kumlu yer.
• (Tekili: Ebrak) Alaca atlar.

ebced

• Arap harflerinin diziliş sırası, bu harflerin rakam olarak değerlerinden yola çıkılarak yapılan hesap.

eblağ / eblâğ

• Hâle ve maksada çok uygun, en açık ve seçik.

eblec

• Açık kaşlı.
• Mc: Nurlu, parlak, vuzuhlu.

ebled

• Ebleh, ahmak, bön. Söylenilen şeylere aklı hemen taalluk etmeyen kimse.
• Açık kaşlı.
• Şişman gövdeli kişi.

ebrak

• Fazlaca parıltılı.
• Taşlı, kumlu, balçıklı yer.
• Alaca renkli at.
• İki renkli lekeli bir şey.

ebric

• Yayık adı verilen ve yoğurttan yağ çıkarılan nesne.

ebü'l-vakt

• Tasavvufta kalb makâmından yukarı çıkıp, kalbin sâhibine varan, hallerden kurtulup, halleri verene ulaşan. Bunlara Erbâb-üt-temkîn de denir.

ebyan

• Cömert, eli açık, muhtaçlara ve yoksullara yardım eden kimse.
• Yemekten tiksinen kişi.

ebza

• Göğsü çıkık.

ebzah

• Göğsü çıkık.

ecil

• İşini geriye bırakan, geciktiren.
• Geciktirilen, geriye bırakılan şey.
• Bir yerde birikip toplanmış su.

ecma

• Üstü açık ev.

ecribe

• (Tekili: Cirâb) Dağarcıklar, meşin veya bezden yapılmış olan çantalar.

ecvad

• (Tekili: Cevad) Sahiler. Cömertler. Eli açıklar.

edebiyat yapmak

• Mc: Güzel ve uzun uzun sözlerle mevzu dışına çıkarak konuşmak.

edred

• Dişsiz, dişi çıkmamış veya dökülmüş kimse.

ef'al-i ilahiye / ef'âl-i ilâhîye

• Kâinattaki varlıkları ortaya çıkaran İlâhi fiiller.

ef'al-i umumiye-i ilahiye / ef'âl-i umumiye-i ilâhiye

• Bütün varlıklar âleminde varlıkları ortaya çıkaran İlâhî fiiller.

eflah

• Çok felah bulan, kurtulan, selâmete çıkan. Taleb ettiği şeye, arzusuna vasıl olan.

eflec

• (Felc. den) Seyrek, sık olmayan diş. Bazıları dökülmüş olan diş.
• Geniş omuzlu, kollarının arası açık olan adam.
• Nüzul hastalığına tutulmuş olan kimse.

efşürde

• Sıkılmış, posası çıkartılmış (şey.) (Farsça)

efyun

• Haşhaştan çıkarılan uyutucu madde. Afyon. (Farsça)

ehl-i bid'a

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışanlar.

ehl-i bid'a ve ilhad / ehl-i bid'a ve ilhâd

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışanlar ve inkârcılar.

ehl-i bid'a ve mülhid

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı şeyleri dine mal etmeye çalışanlar ve dinsizler.

ehl-i bid'ad

• Dinde olmadığı halde sonradan çıkan şeylere uyanlar.

ehl-i dalal / ehl-i dalâl

• Sapıtanlar, yoldan çıkanlar.

ehl-i dalalet ve bid'a / ehl-i dalâlet ve bid'a

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışan, doğru ve hak yoldan sapmış olanlar.

ehl-i fesat

• Bozgunculuk çıkaranlar.

ehl-i idlal / ehl-i idlâl

• Yoldan çıkaranlar, saptıranlar.

ehl-i ilhad

• Doğru meslek ve dinden, Hak yolundan çıkıp bâtıl yola sapan, imansızlar, dinsizler. (Farsça)

ehl-i ispat

• Doğruyu ortaya çıkaran kimseler.

ehl-i kalb / اَهْلِ قَلْبْ

• Kalb gözü açık Allah dostları.

ehl-i kıble

• Kâbeyi kıble edinenler, müslümanım diyenler. İş ve sözünde açıkça küfür görülmeyen dalâlet (sapık) fırkalarında olanlar.

ehl-i kitab

• Allah'ın gönderdiği kitaplara inanan. (Farsça)
• Müslüman, Hristiyan veya Yahudi olan. (Hakiki Hristiyanlık veya Yahudilikten çıkmamış bulunan.) (Farsça)

ehl-i rivayet / ehl-i rivâyet

• Dînî kaynaklardan hüküm çıkarırken Hicâz âlimlerinin yoluna tâbi olanlar. Bunlara; ehl-i hadîs, ehl-i eser de denir.

ehl-i tefsir

• Kur'ân'ı yorumlayanlar, açıklayanlar.

ehlullah

• Allah adamları, Allahü teâlânın emirlerine uyup, O'nun sevgisini ve ism-i şerîfini gönlünden hiç çıkarmayan evliyâ zâtlar.

ejah

• Vücutta ve bilhassa ellerde çıkan ufak urlar, siğil, sivilce. (Farsça)

ejir

• Akıllı, uyanık, açık göz. (Farsça)

ekid

• Sağlam, metin, muhkem.
• Sarih, kesin, açık, kat'i, muhakkak. Kuvvetli, te'kidli.

ekiden

• Metin, muhkem ve sağlam şekilde.
• Açık ve kesin olarak. Sarahaten ve kat'iyyen.
• Mükerreren, tekrar olarak.

ekmam

• (Tekili: Kimm) Tomurcuklar. Ağaç çiçeklerinin kapçıkları.

ekolali

• yun. Psk: Sesleri taklit etme, yansıtma. Çocuk dünyaya geldiği zaman çevresinde konuşulan dilin seslerini çıkaramaz. Kendine mahsus sesleri çıkarır. Çevrede konuşulan dilleri dinleye dinleye çevredeki sesleri taklid etmeye başlar, bu taklid edebildiği sesleri sık sık tekrar eder. Meselâ: ba, ba, ba

ekremane

• Ekremce, ekrem olana yakışacak şekilde. Çok elaçıklığıyle, cömertlikle.

ekşef

• Açık nesne.
• Savaşta kalkanı olmayan kimse.

elektron

• yun. Atomda negatif yüklü zerrecik.

elest günü

• Allahü teâlânın, Âdem aleyhisselâmı yaratınca, kıyâmete kadar gelecek olan zürriyetini (çocuklarını) zerreler hâlinde onun belinden çıkarıp onlara; "Ben sizin Rabbiniz değil miyim" diye hitâb buyurup, onların da; "Evet, sen Rabbimizsin" diye cevâb ve rdikleri gün, zaman.

elett

• Dişi kökünden çıkıp düşmüş olan kişi.

elfaz-ı küfr / elfâz-ı küfr

• Söylendiği zaman, îmânı gideren, müslümanlıktan çıkmaya sebeb olan sözler.

elim / elîm / اليم

• Acıklı, üzücü.

• Acı, acıklı. (Arapça)

elime / elîme / اليمه

• Acı, acıklı. (Arapça)

emgaz

• Kırmızı, kızıl nesne, ahmer.
• Aşkar at.
• Koyunu sağdıklarında süt ile birlikte kan çıksa "emgazeti'ş şât" derler.

emir ısdar edilmek: / emir ısdâr edilmek:

• Emir çıkartılmak. (Arapça - Türkçe)

emred

• Bâliğ olmamış (ergenlik çağına gelmemiş), sakalı çıkmamış parlak genç.

emt

• Yüksek yer. Küçücük tepecikler.
• Doldurma.

en'am / en'âm

• Bazı Kur'an âyetlerinin veya sûrelerinin bir araya getirilmesiyle ortaya çıkarılan dua kitabı.

enban

• Yiyecek çantası, heybe. Dağarcık adı verilen deri çanta. (Farsça)

enber

• Kadın tuzluğu adı verilen ufacık kara yemiş.

enbuşe

• Patates gibi yerden çıkarılan şeyler.
• Ağaç kökleri.

enflasyon

• Piyasaya gerektiğinden fazla kâğıt para çıkartmaktan dolayı paranın değeri düşüp fiyatların yükselmesi. (Fransızca)

enşat

• Kovası, bir defa çekmekte çıkan, dibi yakın kuyu.

envar-ı vücud / envâr-ı vücud

• Varlık nurları; Rabbiyle olan bağdan ortaya çıkan varlık nurları, ışıkları.

erbab

• (Tekili: Rab) Sahipler.
• Rabler, Terbiyeciler.
• Bâtıl ilâhlar.
• Türkçede diğer bir mânası: Maharet sahibi, elinden iyi iş çıkan kimse. Bir işin ehli.

erbab-ı fesahat

• Dilin doğru, düzgün, açık ve akıcı şekilde kullanılması noktasında uzman olanlar.

erhab

• Vâsi, geniş, açık.

erşem

• Yemeğin kokusundan iştahı gelep karnı acıkan (adam).
• Vücuduna iğne batırıp çivit ile şekil veya resim yapan adam.

erze

• Samanlı sıva çamuru. (Farsça)
• Çamdan çıkarılan zift. (Farsça)

eş'ari / eş'arî

• Ehl-i sünnet vel-cemâat yolunun iki büyük imâmından biri. Ebü'l-Hasen Ali bin İsmâil Eş'arî. 879 (H. 266) yılında Basra'da doğdu. 941 (H. 330) yılında Bağdâd'da vefât etti.
• Ehl-i sünnet vel-cemâat îtikâdını Ebü'l-Hasen Eş'arî hazretlerinin açıkladığı şekilde öğrenip inanan.

esas-ı bahire / esas-ı bâhire

• Açık ve âşikâr esas.

esbab-ı fesat ve ifsat

• Fesat çıkarıcı ve bozucu sebepler.

esbab-ı ifsat

• Fesat çıkarıcı ve bozucu sebepler.

esbab-ı inkişaf / esbâb-ı inkişaf

• Gizli kalmış hakikatlerin ortaya çıkmasını sağlayan sebepler.

esef

• Hüzün, gam, nedamet, pişmanlık. Daralmak. Elden çıkan bir şey için hâsıl olan üzüntü.

esef-nak

• Hüzünlü, acıklı, esefli. (Farsça)

eser-i kast

• Kasıt ve isteğin sonucu, bilerek ve isteyerek ortaya çıkan bir durum.

eser-i tasannu ve tekellüf

• Yapmacık ve gösterişe dayalı eser veya sonuç.

eser-i tefsir / eser-i tefsîr

• Tefsîr eseri; Kur'ân-ı Kerimi mânâ bakımından açıklayan, yorumlayan kitap.

eser-i telkin

• Telkinlerin ortaya çıkardığı sonuç.

esha

• (Sahi. den) Çok cömert, fazla eli açık, pek sahi kimse.

eshab-ı tahric / eshâb-ı tahrîc

• Hanefî mezhebinde, kısa bildirilmiş olup, iki türlü anlaşılabilen hükümleri açıklayarak bir mânâsını seçen dördüncü tabaka âlimleri.

eshed

• Becerikli, maharetli, mahir, açıkgöz, uyanık olan kişi.

eshel-i tarik

• En çıkar yol. En kolay ve kestirme olan yol.

eşi'a

• Şualar, ışınlar, bir kaynaktan çıkıp dağılan ince ışık hüzmeleri.

esir / esîr

• Alemi kaplayan incecik madde.

esma-i mevsule / esmâ-i mevsule

• Mânâsı kendisinden sonra gelen cümle içinde açıklanan ve bu cümleyi kendinden sonra gelen cümleye bağlayan kelimelerdir.

esma-i mevsule ve müpheme / esmâ-i mevsûle ve müpheme

• Gr. ism-i mevsuller; mânâsı kapalı isimler; mânâsı kendisinden sonra gelen cümle ile açıklanan ve bir ismi başka bir cümleye bağlayan kelimedir.

esmah

• Çok cömert, pek eli açık, en semahatli.

esvak

• Uzun incikli.

etene

• Hayvanlarda ana ile cenin arasındaki kan alış-verişini temin eden organ.
• Bitkilerde yumurtacıkların yumurtalığa yapışık bulundukları doku.

evc-gir

• Yükselen, yükseğe çıkan. (Farsça)

evhad / اوحد

• Bir tane, biricik. (Arapça)

evhal

• (Tekili: Vahal) Sıvalar, balçıklar, çamurlar.
• Mekânlar, hâneler, evler, durulacak veya oturulacak yerler.

evliya-yı ümmet

• İslâm ümmeti içinden velilik derecesine çıkanlar.

evzah / evzâh

• Daha açık. Pek âşikâr. En vâzıh.

• Daha açık.

faaliyet-i kudret

• Allah'ın sonsuz kudretiyle ortaya çıkan fiiller, işler.

faci'

• (Fâcia) Büyük belâ. Musibet. Acıklı. Elem verici hâdise. (Dram)

facia / fâcia / فاجعه

• Acıklı olay.

• Acıklı olay. (Arapça)
• Felaket. (Arapça)
• Dram. (Arapça)

facia-engiz / fâcia-engiz

• Fâcialı. Çok acıklı.

facia-nüvis / fâcia-nüvis

• Acıklı ve hazin tiyatro romanı yazan kimse. (Farsça)

faciat / fâciât / فاجعات

• Acıklı olaylar, facialar. (Arapça)
• Felaketler. (Arapça)

facir / fâcir

• Açıktan günâh işleyen, haram ve günâha dalmış. Fâsık.
• Kâfir.

faheka

• Vurulduğu yerden kan çıkartan kılıç ve neşter parçası.

fakakı'

• Su üstünde olan kabarcıklar.

fakam

• Bir kimsenin ağzını yumduğunda alt dişlerinin öne çıkıp, üst dişleriyle üstüste gelmesi.
• Dolmak, imtilâ olmak.

fakih / fakîh

• Fıkıh âlimi. Dînin amelî (yapılacak işlerle ilgili) hükümlerinde mütehassıs âlim. Çoğulu fukahâdır.
• Müctehid. Kur'ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde açıkca bildirilmemiş olan hükümleri, açık ve geniş olarak bildirilenlere benzeterek meydana çıkarabilen derin âlim. İctihâd derecesine

falcı

• Fala bakan, gaybı bildiğini iddiâ eden. Gaybı anlamak için güyâ bir takım vâsıtalara mürâcaat eden kimse. Atılan boncuk ve baklaya, koyunun kürek kemiğine ve sâir şeylere bakıp bunlardan manâ çıkarır görünen; gaybden haber verdiğini iddiâ eden kimse.

falıku'l-habbi ve'n-neva / fâlıku'l-habbi ve'n-nevâ

• Tohum ve çekirdekleri çatlatıp açarak filiz çıkaran Allah.

faraş

• (Feraşe. den galat) Süprüntüleri toplamağa ait kulplu kutu, kürekçik. Süpürge.

farat

• Öne çıkan, geçen.
• Issız yerlerde konan nişan ve işaret.
• Kervan halkından önce su yerine varıp sakalık eden kimse.

faraziye

• (Hipotez) Var sayma, kabul. Bir hâdiseyi, bir olayı açıklamak, bir düşünceyi isbat etmek için isbatı yapılmamış başka düşünceleri dayanak olarak alma. Müsbet ilimlerde araştırmanın bir merhalesini meydana getirir. İncelenen hâdiseyi açıklaması muhtemel olan faraziyeler düşünülür. Faraziyenin doğrulu

farfara / fârfâra / فَارْفَارَه

• Hafif meşreb, gürültü çıkaran.

fariza / farîza

• Namaz, oruç, zekât gibi kesin delil (mânâsı açık olan âyet-i kerîme) ile bildirilen emirler.
• Miktârı bildirilen vârislerden her birine düşen hisse. Mîrâs payı.

• Borç, vazife. Allah'ın açık emri olup, yapılması şart olan vazife.
• Fık: Ölen bir kimsenin mirasından mirasçılara düşen hisse, pay.

farz

• Allahü teâlânın Kur'ân-ı kerîmde yapılmasını açıkca bildirdiği emirler.

faş / fâş

• Meydana çıkmış. Yayılmış.
• Anlaşılmış olan.

• Meydana çıkarma, açığa vurma.

• Ortaya çıkmış.

fasahat / fasâhat

• Doğru ve düzgün söyleyiş. Açık ve güzel ifadeli konuşma.

• Güzel ve açık konuşma, uzdillilik, iyi söz söyleme kabiliyeti.

fasahat-perdaz / fasahat-perdâz

• Güzel ve açık konuşan. Fasih konuşan. (Farsça)

fasid / fâsid

• Bozguncu.
• Doğru olmayan. Bozuk. Müfsid.
• Yanlış olan.
• Fık: Aslen sahih olup, vasfen sahih olmayan. Yani, kendi nefsinde meşru' iken gayr-i meşru' bir şeye yakınlığı sebebiyle meşru'iyyetten çıkan şeydir. İbadet hususunda fâsid ile bâtıl aynı şeydir. Meçhul bir şeyi sat

fasid-faside / fâsid-fâside

• Kötü, fena, yanlış, bozuk.
• Münafık, fesad çıkaran.

fasih / fasîh / فَص۪يحْ

• Fasahat sâhibi. Hatasız olarak söyleyen. Açık ve güzel konuşan.

• Güzel, açık ve düzgün.

• Açık ve güzel konuşan.

fasihane / fasîhane

• Fasahatli, fasih olana yakışır tarzda. Açıklıkla. (Farsça)

fasık / fâsık

• Açıkça günah işlemekten çekinmeyen, âsî, günahkâr mü'min.

fasık-ı mütecahir / fâsık-ı mütecahir / fâsık-ı mütecâhir

• Açıktan açığa kimseden sıkılmadan günah işleyen; işlediği günah ile övünen.

• Açıktan açığa kimseden sıkılmadan günah işleyen. İşlediği günah ile övünen günahkâr kimse. (Böylelerin aleyhinde konuşmak gıybet sayılmaz.)

fasıkımütecahir / fâsıkımütecâhir

• Açıkça günah işlemekten utanmayan.

fasl-ı hitab / fasl-ı hitâb

• Kolay, açık ve anlaşılır söz söyleme.

fatanet

• (Fetânet) Zihin açıklığı. Çabuk kavrayış ve anlayış. Sağlam anlayış. Fıtnetlik.
• Müteyakkız oluş.
• Peygamberlerin sıfatlarından biridir.

fatın

• (Fıtnat. dan) Fıtnat sahibi, zihni açık, uyanık. İleri derecede akıllılık.

fatin

• (Fitne. den) Fitne çıkaran. Dinden çıkarıp azdıran. İğfâl eden.

faza'

• Sıkmak.
• Çıkarmak.
• Almak.

feca

• Kirişi çıkmış yay.

fecaat / fecâat

• Acıklı durum.

fecc

• (Çoğulu: Ficâc) Açık yer. İki dağ arasındaki geniş yol. Tarik-i vâsi'.

fecet

• Acıklı hâl.

feci / fecî

• Kötü, acıklı.

• Çok acıklı.

feci hadise / feci hâdise

• Çok üzücü ve acıklı olay.

feci' / fecî'

• Çok acı veren, acıklı.

fecva

• Kirişi çıkmış ve ayrılmış olan yay.

feda

• Gözden çıkarma, uğruna verme.
• Kurban.

feda etmek

• Uğruna her şeyi gözden çıkarmak.

feda'

• Kurban.
• Uğruna verme, gözden çıkarma.
• Bir yere toplanmış arpa, buğday veya hurma.
• Hurma ve üzüm kurutulan yer.

fekk

• Açmak. Ayırmak.
• Kırmak.
• Kaldırmak.
• Kesmek.
• El ve bilek, yerinden burkulup çıkmak.
• Rehin verilen şeyi kurtarıp çıkarmak.
• Köle azadetmek.
• Pir-i fâni olmak.

feletat

• Lisanın döküntüleri, iradesiz ağızdan çıkan söz veya kelime.
• Ansızlık.
• Her ayın son geceleri.

felfak

• Ağaç dibinden çıkan budağın yaprağı.

felsefe-i beyan

• Beyan İlmindeki kaidelerin vaz'ediliş sebeb ve gayelerinin açıklanması.

felsefe-i maddiye

• Her şeyi maddede arayan ve madde ile açıklamaya çalışan felsefe.

fely

• Bit toplamak.
• Şiirin ince mânâlarını çıkarmak.
• Kesmek.
• Kılıç ile vurmak.

fena / fenâ

• Tasavvuf ilminde bir terim. Kendini yok görmek. Mâsivâyı, Allahü teâlâdan başka her şeyi unutmak, mahlûkların (yaratılmışların) sevgi ve düşüncesini gönülden çıkarmak. Allahü teâlâyı çok zikir (anma) netîcesinde meydana gelen kendini unutma hâli.

fena-i kalb / fenâ-i kalb

• Mahlûkların (yaratılmışların) varlığını, sevgisini kalbden çıkarmak. Kalbin Allahü teâlâdan başka hiç bir şeyi bilmemesi ve sevmemesi, unutması.

fer'

• Şube, kol. İkinci derecede olan. Dal budak.
• Bir aslın neticesi.
• Bir cemaatın şerefli ve daha meşhuru.
• Kazancı olan mukayyed mal. Hâzır ve muhâfaza altında olan.
• Yükseğe çıkmak ve iki nizalı olanın arasına girip ıslah etmek.
• Asıl mes'eleden kollara ayrı

ferah

• Bol, geniş, vâsi'. Fazla, ziyade. Açık. (Farsça)

ferah-dest

• Eli açık, cömert. (Farsça)

feramuş

• Unutma, hatırdan çıkarma. (Farsça)

feraşe

• Pervane denilen kelebek.
• Kilit damağı.
• Su gittikten sonra yer üstünde kalıp kuruyan balçık.
• Az su.
• Hafif kimse.

ferce

• Gamdan ve tasadan kurtulmak.
• Kurtuluş.
• Şiddetten kurtulmak.
• Yarık, şak.
• Girecek yer, medhal.
• Açıklık, ferahlık.

ferdiyet zamanı

• Bireysellik dönemi; büyük velîlerin çıktığı zaman.

ferh

• Civciv. Tavuk veya kuş yavrusu.
• Nebatların diplerinde çıkan filiz.

ferhal

• Karışık ve kıvırcık olmayan uzun saç. (Farsça)

ferid / ferîd / فرید

• Biricik, tek. (Arapça)

ferid-i asru'z-zaman / ferîd-i asru'z-zamân

• Asrın ve zamanın biricik, benzersiz insanı, doğrudan Kur'ân'a dayanan büyük kişisi.

ferid-i kevn ü zaman / ferîd-i kevn ü zaman

• Bütün varlıkların en değerlisi ve bütün zamanlarda biricik ve tek olan.

ferid-i te'lif

• Edb: Bir cümledeki tertibin mâna çıkmayacak derecede karışık oluşu.

ferman-ber

• İtaatli ve muti olan. Hakkında emir çıkarılan. Fermanlı.

ferman-ı mübin / fermân-ı mübîn

• Hayrı ve şerri, iyiyi ve kötüyü açıklayan ve bildiren emir, buyruk.

ferruh-fal / ferruh-fâl

• Bahtı açık, şanslı, talihli, uğurlu.Ferruhî : f. Mübareklik, uğurluluk, meymenet. (Farsça)

fersah

• Uzunluk ölçüsü birimidir, iki çeşittir: Deniz fersahı: 5555 m. Kara fersahı: 4444 m.
• İki şey arasındaki açıklık.
• Sükun ve hareket arasındaki vakit.
• Zaman. Saat.
• Dâimî ve çok olup aslâ kesilmeyen şey.

fesad-engiz

• Fesad koparan. Fesad çıkaran. Karışıklık çıkaran.

fesad-ı te'lif

• Edb: Bir cümlede yapılan tertibin mâna çıkmayacak derecede bozuk ve karışık oluşu.

feşafeş

• Hışıltı. (Farsça)
• Atılan okun, havada giderken çıkardığı ses. (Farsça)

fesahat / fesâhat / فَصَاحَتْ

• Dilin doğru, düzgün, açık ve akıcı şekilde kullanılması.

• Açık ve düzgün konuşma.

• Sözün açık ve hatasız olması.

fesahat-i harika

• Sözün hayranlık verici şekildeki düzgünlük, açıklık ve akıcılığı.

feşar

• Sıkıcı. Sıkan. Sıkıp suyunu çıkaran. (Farsça)

fesh

• Bozmak. Hükümsüz bırakmak. Kaldırmak.
• Zayıf olmak.
• Bilmemek. Cehil.
• Re'y ve tedbiri ifsad eylemek.
• Zaif-ül akıl. Zaif-ül beden.
• Tembellik yüzünden gayesine erişemeyen.
• Unutmak.
• Tıb: Beden âzalarının mafsallarını yerinden çıkarıp ayırmak

fesih / fesîh

• (Füshat. den) Açık, geniş.

fesr

• Beyan etmek, açıklamak.
• Tabibin suya bakması.

feşş

• Eritmek.
• Süt sağmak.
• Çıkarmak.
• Yabani olan keçiboynuzu ağacının yemişi.

fetanet / fetânet

• Zihin açıklığı, çabuk kavrayış ve anlayış.

• Fatinlik, zihin açıklığı, zihnin yaratılıştan bir şeyi çabuk ve iyi anlamak hususundaki istidadı, zeyreklik.

• Zihin açıklığı, çabuk kavrayış.

feth-i mübin

• Açık ve parlak zafer. Hakkı, bâtılın tahakkümünden kurtaran veya birbirine zıd olan hak ile batılın karışıklığını ayırarak hakkı galip kılan feth ve zafer Bu zafer, harp ile olabileceği gibi harpsiz de olur. (Hakikatın ve ilmin galebesi gibi.)Fetih suresinin birinci âyetinde geçen "Feth-i mübin"in i

• Açık ve parlak zafer.

feth-i suver

• Suretlerin meydana çıkışı. Her mahlûkun Allah'ın ilim, irade ve kudretiyle en münasib şekilde suretlerinin açılışı.

fetil / fetîl

• Yaralara konulan tiftik.
• Lâmba fitili.
• Deriden çıkan kir.
• Örgü.

fetk

• Zamanını gözeterek açıktan adam öldürmek.
• Yaralamak.
• İnadetmek.

fettan

• Fitneci. Kurnaz. Fitne çıkaran. Karıştıran.
• Hırsız.
• Şeytan.
• Altın eriten kuyumcu.

feveran / feverân

• Çıkma, fışkırma.

• Fışkırma, hızla çıkma.

fevt

• Ölüm, mevt.
• Kaybetme. Elden çıkarma. Kaçırma. Bir şeyin bir daha ele geçmiyecek şekilde elden çıkması.

• Bir daha ele geçmemek üzere kaybetmek, elden çıkarma, kaçırma,
• Ölüm.

feza

• Yıldızlar arasındaki geniş boşluk. Gökyüzü.
• Yer geniş olmak.
• Açık sahra.
• Saha.
• Yerde akan su.

• Rahim içinden çıkan su.

fial

• Çocuk oyunudur. (Bir şeyi toprak içinde gizleyip sonra taksim edip "hangimizin hissesinde çıkar" diye ararlar.)

fıkıh usulü / fıkıh usûlü

• Fıkıh bilgilerinin âyet-i kerîmelerden ve hadîs-i şerîflerden nâsıl çıkarıldığını öğreten ilim.

fıkra

• Kısa yazı, küçük hikâye, nükteli hikâyecik.

fırak-ı fesadiye

• Fesat, bozugunculuk çıkaran gruplar.

fırat

• Ön Asya'nın en büyük nehridir. Diyadin civarında çıkar, Anadolu'nun doğu taraflarına kadar gelip Mezopotamya'yı dolaştıktan sonra Irak'ta Dicle ile birleşerek Basra Körfezi'ne dökülür.

firavuncuk

• Küçük bir Firavun; kendini Firavun gibi ilâh seviyesine çıkaracak derecede büyük gören.

firavuncuklar

• Kendini Firavun gibi ilâh seviyesine çıkaracak derecede büyük görenler.

firaz

• Yukarı, yüksek. (Farsça)
• Çıkış, yokuş. (Farsça)
• Kaldıran, yükselten, yücelten. (Farsça)

firuze

• Nişabur'da çıkan açık mavi renkli ve kıymetli bir taş.

firuze-fam

• Açık mavi renkli, gök renkli.

firuzefam / fîrûzefâm / فيروزه فام

• Turkuaz, açık mavi. (Farsça)

fısk

• Haddini tecavüz. Günah. Haktan ayrılmak.
• Fık: Allah'ın emirlerini terk ve O'na isyan etmek ve doğru yoldan sapıp çıkmak. Böyle olanlara şeriat dilinde "fâsık" denir.

• Hak yolundan çıkmak, Allah'a karşı isyan etmek.
• Sefahete dalma, ahlâksızlık, gü-nahkârlık.

fitne / فتنه

• Azgınlık ve bozgunculuk; baştan çıkarma.

• Bölücülük, kargaşa çıkartma. (Arapça)
• Sıkıntı. (Arapça)

fitne-amiz / fitne-âmiz

• Fitne çıkaran, fesat karıştıran. (Farsça)

fitne-engiz

• Fitne çıkaran. (Farsça)

fitne-i azime / fitne-i azîme

• Ahlâkta ve toplum düzeninde büyük çaplı azgınlık ve bozgunculuğun çıkması.

fitne-i mühimme

• Ahlâkta ve toplum düzeninde büyük çaplı azgınlık ve bozgunculuğun çıkması.

fitne-kar / fitne-kâr

• Ortalığı bozmağa çalışan. Fitneci. Fesâd verici. Fitne çıkarmak isteyen. (Farsça)

füccar / füccâr

• (Tekili: Fâcir) Günahkârlar. Açıktan günah işleyenler.

• Günahkârlar, açıktan günah işleyenler.

fücre

• Suyun çıkıp aktığı yer.

fuhş

• Çirkin söz. İş ve ayb şeyler. Çirkin olan işleri başkalarına açık kelimelerle anlatmak.

fukka'

• Ekseriya şerbet içilen kap.
• Yağmur suyunun üstünde olan kabarcık ve köpük.

fürce / فُرْجَه

• Medhal, girecek yer, boşluk, açıklık, çatlaklık.

• İki şey arasındaki açıklık, yarık.

furkan-ı mübin / furkan-ı mübîn

• Hak ile bâtılı tam olarak ayıran ve açıklayan Kur'ân.

füruat

• Kökten ayrılan kısımlar. Füru'lar. Esastan olmayıp geniş bilgide ortaya çıkan mes'eleler.

füshat

• Vüs'at, genişlik, açıklık.

fütuh

• (Tekili: Feth) Fetihler.
• (Çoğulu: Fütuhât) Açılmak.
• Yardım.
• Lütf-u İlâhîye ulaşmak.
• Zafer. Galibiyet.
• Açıklık. Gönül ferahlıkları.

fütüvvet-mend

• Elaçıklık, cömertlik. (Farsça)

fuzuh

• Gizli işlerin zahir olup açığa çıkması.

fuzuli / fuzulî

• Fazladan olup boşu boşuna söylenen söz. İşe yaramayan. Boşu boşuna.
• Boşboğaz. Ahmak. Vazifesinden hariç lüzumsuz şeye teşebbüs eden.
• Haksız olarak fiile çıkarılan iş.
• Fık: Şer'î izin olmadığı halde diğer bir kimsenin hakkında tasarruf eden kimse.
• Büyük bir şâi

gafve

• Azıcık uyumak.

gaile açmak

• Sıkıntılı ve uğraştırıcı bir şeyler ortaya çıkarmak.

galebe / غلبه

• Baskın çıkma, ağır basma. (Arapça)
• Kalabalık. (Arapça)

gamus

• Şiddetli emir.
• Süngü ile vurup, ucunu diğer taraftan çıkarmak.
• Karnındaki yavrusu belli olmayan deve.

ganiyy-i muğni / ganiyy-i muğnî

• Bütün varlıkların ihtiyaçlarını karşılayan ve her varlığın zenginliği Kendisinin tükenmez hazinesinden çıkan ve hiçbir şeye muhtaç olmayan sınırsız zenginlik sahibi Allah.

garin / garîn

• Havuz dibinde olan balçıklı su.
• Her nesnenin kap dibinde kalan çöküğü, tortusu.

gava

• Yoldan çıkmış. Yolunu şaşırmış. Azgın.

gavun

• (Tekili: Gavi) Azgınlar, azmışlar, doğru yoldan çıkıp dalâlete düşmüş olanlar.

gayr-ı sarih

• Açık olmayan.

gays

• İmdad. Yardım.
• Yağmur.
• Yağmurla meydana çıkan çayır.

gazete

• Genellikle günlük çıkan ve büyük boy olan neşriyat organı. (Fransızca)

gaziz / gazîz

• Gılâfından yeni çıkan çiçek.
• Taze.

gazra

• Ucuzluk.
• Hayır.
• Özlü balçık.

gil / گل

• Kil, çamur, balçık.

• Su ile ıslanmış toprak, balçık. Lüleci çamuru, kil. (Farsça)

• Çamur, balçık. (Farsça)
• Kil. (Farsça)

gırbil

• Havuzun dibinde kalan balçıklı su.
• Bardak ve şişenin dibinde olan tortu.

girdab-ı inkar / girdâb-ı inkâr

• İnkâr girdabı, çıkmazı.

girift

• Yakalama, tutma. (Farsça)
• Dolaşık. Birbiri içine girik. Girintili çıkıntılı, karışık. (Farsça)
• Motifleri birbirine girik ve içiçe geçme olan tezyinat tarzı. Buna aynı zamanda arabesk de denilir. (Farsça)
• Türk musikisinin nefesli sazlarından olup, bugün unutulmak üzeredir. Ney'e benzer. Girift ç (Farsça)

girive / girîve / گریوه

• (Girve) Çıkmaz yol. Çıkmaz sokak. (Farsça)
• İçinden çıkılması müşkül olan durum. (Farsça)

• İçinden çıkılmaz karışık durum.

• Çıkmaz yol, sokak.

• Çıkmaz, sorun. (Farsça)
• Geçit. (Farsça)

gırs

• (Çoğulu: Egrâs) Dikilmiş ağaç.
• Çocukla birlikte anadan çıkan ince deri.

girye-feşan

• Acıklı acıklı ağlayan, gözyaşı saçan. (Farsça)

gıslin / gıslîn

• Yara yıkandığında içinden çıkan irinli ve kanlı su.
• Cehennem ehlinin etleri ve kanlarının yıkandığı nesne.

gonce-i ab / gonce-i âb

• Yağmur yağarken suyun yüzünde meydana gelen kabarcık.

gudde

• Tıb: Bez. Vücudun muhtelif yerlerinde, hususan boyunda bir nevi vücuda lazım su çıkaran depocuk. Şiş.

gülçe

• (Gül-çe) Küçük gül, gülcük, çiçekçik. (Farsça)

gulgul

• Bağrışıp çağrışma. Şamata, gürültü. Velvele.
• Ağız tarafı dar olan bir kabdan akan suyun çıkardığı ses.

gülgun

• Pembe, açık kırmızı. Gül renkli. (Farsça)

gümrah / gümrâh / كُمْرَاهْ / گمراه

• Yolunu kaybetmiş, yoldan çıkmış.

• Yoldan çıkmış. (Farsça)

gümrahi / gümrahî

• Sapıtma, doğru yoldan çıkmış olma. (Farsça)

günbed

• Kümbet, kubbe, üst tarafı yuvarlak şekilde olan bina veya çıkıntı. (Farsça)

gunne

• Genizden söylemek, sesi burnundan çıkarır gibi okumak. Burundan gelen ses. (Tecvidde harfin vasıflarındandır)

gureba-i yemin

• İbrahim paşa, Galata ve Edirne saraylarından çıkanlarla, harpte fevkalâde yararlık gösteren yabancılar ve yeni Müslüman olmuşlardan teşkil olunan iki süvari bölüğünden birinin ismidir. Bu iki bölüğe birden "Gureba-i Yemin ve Yesar Bölükleri" denildiği gibi "Garip ve Yiğitler Bölükleri" veya "Aşağı B

gurre

• Parlaklık. Her şeyin başlangıcı. Bu cihetle, kameri ayların ilk günlerine gurre-i şehr denilmiştir. Köleye, cariyeye ve malların en güzidelerine, gurret-ül emval denir. Güzel parlak yüze, vech-i agarr; açık ve nurani alına, cebhe-i garra denir ki, aynı asıldan müştaktırlar.
• Fık: İska

güşade

• Ferah, şen, Açılmış, açık. (Farsça)

güşade-dest

• (Çoğulu: Güşadedestân) Civanmert, cömert, eli açık. (Farsça)

güşade-destan / güşade-destân

• (Tekili: Güşadedest) Cömertler, civanmertler, eli açıklar. (Farsça)

güşayiş

• Açıklık, açılış, açılma. (Farsça)

güşayiş-i hatır / güşayiş-i hâtır

• Gönül ferahlığı, iç açıklığı.

güşayiş-i heva / güşayiş-i hevâ

• Havanın açıklığı.

gute

• Su içine bir defa dalıp çıkma, suya dalma. (Farsça)

habbat / habbât / حبات

• Hava kabarcıkları. (Arapça)
• Haplar. (Arapça)

habbül büluğ

• (Habb-ül büluğ) Erginlik çağındaki erkek ve kız çocukların yüzlerinde ve alınlarında çıkan sivilceler.

habetıktık

• Atın tırnağı taşa dokunduğunda çıkan ses.

habs

• Hapis, alıkoyma, bir yere kapatıp dışarı çıkarmama. Salıvermeme.
• Zaptetme, tutma.

habt-i a'mal / habt-i a'mâl

• İrtidad eden, yâni dinden çıkan bir kimsenin, dindar iken yapmış olduğu ibadetlerinin ibtâl olup sevapsız kalması.

habul

• Hurma ağacına çıkarken kullanılan urgan.

hacc-ı kıran

• Hac ile ömreye birlikte niyet ederek ihrâm giyip, ömrenin vazîfelerini yaptıktan sonra ihrâmını (hac elbisesini) çıkarmayarak aynı elbise ile hac vazîfelerini de yapmak. Bu haccı yapana kârin hacı denilir.

had'a

• Kamçıdan çıkan ses.

hadba'

• (Çoğulu: Hudeb) Kalçaları sıyrılıp çıkan zayıf dişi deve.

hadd-i evsat

• Man: Hadd-i asgar ile hadd-i ekberden çıkartılan diğer bir hüküm veya netice. Meselâ: Âlem hâdistir. Bunu, bu dâvayı isbat için: "Çünkü: Âlem mütegayyerdir ve her mütegayyer hâdistir" dediğimizde: Âlem, "hadd-i asgar"; hâdis, "hadd-i ekber", mütegayyer, "hadd-i evsat" olur.

hadim ağası

• Erkekliği yok edilmiş olan. Böyle kimselere "Tavaşi" de denilirdi. Bu gibiler, yabancı erkekler için mahrem sayılan harem dairesine girip çıktıkları ve muhafaza ile beraber harem hizmetini de gördükleri için kendilerine "Hâdim Ağası" adı verilirdi.

hadis-i muhkem / hadîs-i muhkem

• Te'vîle (yoruma, açıklamağa) muhtaç olmayan hadîs-i şerîfler.

hadis-i müteşabih / hadîs-i müteşabih / hadîs-i müteşâbîh

• Mânâsı açık olmayan ve yorumlanabilir olan hadîs-i şerif.

• Te'vîle (açıklamaya, yorumlamaya) muhtâç olan hadîs-i şerîfler.

hadişe / hâdişe

• Derisi parçalandığı halde kan çıkmayan yara.

hafer

• Çukurdan çıkartılan toprak.
• Dişin çürümüş kısmı veya kiri.

hafhafa

• (Çoğulu: Hafâhıf) Köpeğin, yemek yerken ses çıkarması.
• Sırtlan sesi.

hafi / hafî

• Gizli. Açıkta olmayan. Saklı.
• Fık: Sigasından dolayı değil, bir ârızadan dolayı mânası kapalı kalan lafız.

• Gizli, kapalı.
• Usûl-i fıkıh ilminde, mânâsı açık olduğu hâlde söyleyenin maksadını ifâde etme husûsunda kapalı, gizli söz.
• Tasavvufta âlem-i kebîrdeki beş latîfeden biri.

hafif-i kebuter

• Güvercinin uçarken çıkardığı ses.

hafiye

• (Çoğulu: Havâfi) İnsan bedeninde gizli olan can.
• Kuş kanadında ebâhirden sonra olan dört kısacık yeleklerin her birisi.
• Gizli, mestur.

hafıza / hâfıza

• Hıfz etme (ezberleme) ve hatırda tutma kuvveti. His organları ile duyulmayan fakat duyulanlardan çıkarılan mânâları saklayan mânevî duygu merkezlerinden biri.

hafk

• Naldan çıkan ses.

hakikat-i bahire / hakikat-i bâhire

• Ap açık hakikat, gerçek.

hakk-ı sarih

• Açık hak.

halal / halâl / خلال

• Dostluk, ahbaplık.
• İki şey arasında açıklık olma.

• Dostluk.
• İki nesne arası açık olmak.

• Mesafe, aralık, açıklık. (Arapça)

halalet

• İki şeyin arası açık olmak.
• Dostluk. Samimi dostluk.

halel

• Bozukluk. Eksiklik.
• Başkası tarafından verilen zarar.
• İki şeyin aralığı. Boşluk. Açıklık.

halet-i nez' / hâlet-i nez'

• Ölürken rûhun çıkacağı an.

hall

• Çözme. Çözülme. Karışık bir mes'elenin içinden çıkma.
• Anlayıp karar vermek. Neticelendirmek.
• Susam yağı.
• Ezmek.
• Açmak.
• Dühul etmek, girmek.

hall ü fasl

• Çözme ve ayırma. Açıklayarak bitirme. Bir mes'eleyi müsbet bir neticeye bağlama.

hallak-ı alim / hallâk-ı alîm

• Küçük büyük, gizli açık, geçmiş ve gelecek her şeyi hakkıyla bilen ve kâinatta her şeyi yaratan Allah.

halz

• Kabuğunu çıkarmak, derisini soymak.

hama'

• Kara balçık.

hamas

• Verem.
• Yumuşaklıkla ve kolaylıkla bir şeyi çıkarmak.

hame

• Balçık, çamur

hame'

• Uzun müddet su ile yumuşayıp değişmiş cıvık ve kokar çamur. Balçık.

hamein mesnun

• Değişken balçık.

hamhama

• Atın yulaf ve su gördüğünde çıkardığı ses.

hamie

• Balçıklı, çamurlu.

hamiş / hâmiş

• Hâşiye, açıklayıcı not.

hamiyet-i islamiye / hamiyet-i islâmiye

• İslâmın değerlerini koruma ve sahip çıkma gayreti.

hamuşane

• Sessizce, ses çıkarmadan. Sessizliği andırır bir şekilde. (Farsça)

hamza

• Abdulmuttalib'in oğlu olup, Resulüllah'ın (A.S.M.) amcasıdır. Önceleri, İslâm dinine karşı olanlarla beraberdi. Ebucehil'in İslâm düşmanlığını çok ileri götürmesi karşısında, imana girip Ebucehil ve din düşmanlarına karşı çıktı ve İslâm'a büyük hizmetleri oldu. Uhud Gazası'nda 57 yaşında iken şehid

hangar

• Eşyayı muhafaza etmek için yapılan üstü örtülü, yanları açık yer. (Fransızca)
• Uçakları barındırmaya mahsus garaj. (Fransızca)

hanin-i hazin

• Acıklı sızlanma.

har

• (Her) Merkep, himar, eşek. (Farsça)
• Çay ve havuz diplerinde olan balçık. (Farsça)
• Mc: İdraksiz kimse. (Farsça)
• Kargaşa. (Farsça)

haram / harâm

• Allahü teâlânın Kur'ân-ı kerîmde yapmayınız diye açıkça yasak ettiği şeyler.

harat

• Davarın memesinde olan bir hastalık. (Sütün parça parça, ufanmış gibi çıkmasına sebep olur)

harbcu

• Kavga çıkarmaya istekli olan, savaş arzu eden.

harc

• Gider, sarfiyat, bir iş için kullanılan madde.
• Vergi.
• Çıkmak.
• Yeni çıkan bulut.
• Yemâme vilayetinde bir yer.
• Ecir.
• Buğday. (Dinimizde lüzumsuz harcamak, israf haramdır. Zillet ve fakirliğe sebeptir.)

harcıalem / harcıâlem / خرج عالم

• Herkese açık, herkese uygun.

hareket

• Kımıldanma. Davranış. Yola çıkmak. Bir cismin sabit bir noktaya göre yerinin veya durumunun değişmesi. Sarsıntı.

hareket-i dahil / hareket-i dâhil

• Tar: Kanuni Sultan Süleyman zamanında Süleymaniye medreselerinin binasından sonra onikiye çıkarılan tarik-i tedris (okutma yolu) silsilesinin dördüncü mertebesindeki müderrislerine verilen bir ünvandır.

hareket-i milliye

• Birinci Dünya Savaşının ardından İstanbul'u işgal eden İngilizler'e karşı ortaya çıkan direniş hareketi.

harf

• Ağızdan çıkan her bir sese âit verilen işaret. Alfabeyi meydana getiren şekilli çizgilerden herbiri.
• Müstakil bir mânâya değil de başka harflerle birleşerek, başka muayyen ve müstakil çok mânaların ifadesi için kullanılan şekil. Başkasının mânalarını gösteren işaret.
• Vecih, ü

harısa

• İnsanın başında veya yüzünde kan çıkmaksızın yalnız deri yırtılmış olarak peyda olan yara.

harisa / harîsa

• Yağmuruyla yer yüzünü süpürüp gideren bulut.
• Kan çıkmayan azıcık baş yarığı.

harita

• yun. Yeryüzünün veya bir parçasının belli bir ölçüye göre küçültülerek muvafık bir yere çizilen taslağı.
• Dağarcık, kulplu kese.

harmed

• Kokusu ve rengi değişen.
• Kara balçık.

harrat

• Doğramacı, çıkrıkçı. Tornacı.

hars

• Tahmin etmek.
• Yalan söylemek.
• Acıkmak.

hart

• Katı katı ovmak.
• Davarın yulaf yerken çıkardığı ses.

harun-u fesahat / hârûn-u fesâhat

• Hz. Hârun'un (a.s.) çok güzel ve açık konuşması.

hasasa

• (Çoğulu: Hasâs) Fakirlik.
• Hali yaramaz olmak.
• Küçük delik.
• İki kişinin arasındaki açıklık.

hasbe

• Kızamık hastalığı. Tane tane gövdede çıkan bir hastalıktır. (Hasta kişiye "mahsub" derler.)

hased

• Kıskanmak, çekememek. Allahü teâlânın bir kimseye ihsân ettiği nîmetin, onun elinden çıkmasını istemek. Zararlı bir şeyin ondan ayrılmasını istemek, hased olmaz, gayret olur.

haşerat

• Küçük böcekler; Karınca, akrep, yılan gibi hayvancıklar.
• Değersiz ve zararlı adamlar.

hashas

• Zâhir olma, açık ve âşikâr olma, görünme.

haşhaş

• Kapsüllerinden uyuşturucu bir madde olan afyon; tohumlarından da yağı çıkarılan bir bitki.
• Hazırlıklı.
• Silâhlı ve zırhlı topluluk.

hashasa

• Açık ve âşikâr olma.
• Bir şeyi diğer bir şey içinde "iyice birleşmesi için" karıştırıp sallama.

hasib / hasîb

• Cömert kimse. Hayır sahibi ve eli açık adam.
• Bolluk yer, ucuzluk.

hasıl / hâsıl / حاصل / حَاصِلْ

• Husûle gelen, peyda olan, çıkan, üreyen.

• Meydana gelme, ortaya çıkma.

• Peyda olan. Husule gelen. Çıkan, meydana gelen.

• Ortaya çıkan, ürün.

• Ortaya çıkan, var olan. (Arapça)
• Hâsılı: Kısacası, sonuç olarak. (Arapça)
• Hasıl etmek: Meydana getirmek, ortaya çıkarmak. (Arapça)
• Hâsıl olmak: Ortaya çıkmak, var olmak. (Arapça)

• Ortaya çıkan.

hasıl etmek

• Meydana getirmek, ortaya çıkarmak.

hasıl-ı bilmasdar / hâsıl-ı bilmasdar

• Bir şeyin kaynağından ortaya çıkan, gerçek tesir sahibinden meydana gelen sonuç; varmak fiili masdar, acı ise hâsıl-ı bilmasdardır.

• Hakiki müessirden hâsıl olan fiildir. Kendi sebeb ve şartlarından meydana gelen şey. Meselâ: Bir şeye vurmak, masdardır; o vurmaktan hâsıl olan ses çıkmak, hâsıl-ı bilmasdır'dır. Tüfek atarak bir adamı öldürmekte tüfek atmak fiili, masdar: adamın ölmesi ve tüfeğin sesi çıkması da hâsıl-ı bilmasdar'd

hasıl-ı darb / hâsıl-ı darb

• Mat: Çarpım. Çarpmak işinin neticesi. 5 sayısı 2 sayısıyla çarpılırsa, çıkan 10 sayısı, hâsıl-ı darbdır.

hasılat-ı safiye / hâsılat-ı sâfiye

• Sâfi kazanç. Net kâr. Bütün masraflar çıktıktan sonra kazanç olarak geri kalan hâsılat.

hasılıbilmasdar / hâsılıbilmasdar

• Masdarla oluşan fiilin uygulanmasından çıkan sonuç.

haşiye / hâşiye

• Dipnot, açıklayıcı not.

• Sayfanın altındaki açıklama yazısı.

hasiyy

• Hayası çıkarılmış, hadım edilmiş, burulmuş (insan veya hayvan).

hasr

• Göz kapağında sivilce çıkmak.

haşr

• (Haşir) Toplanmak, bir yere birikmek.
• Toplama, cem'etmek.
• Kıyametten sonra bütün insanların bir yere toplanmaları. Allahın, ölüleri diriltip mahşere çıkarması. Kıyamet.
• Bir tohumun içinden büyük ağaçlar çıktığı gibi, her bir insanın acb-üz zeneb denilen bir nevi çekir

• Toplama.
• Ölüleri diriltip mahşere çıkarma.
• Kur'ân'-ın 59. sûresi.

haşrece

• Ölüm anında can çekişmekte olan bir kimsenin çıkardığı hırıltı.

hatem

• Çok cömert ve eli açık adam.

hatim / hatîm

• Kâbe'nin şimâl (kuzey) duvarı hizâsında yarım dâire şeklindeki duvarcık ile Kâbe-i muazzama arasında kalan yer.

hatreşe

• Çekirgenin bir şeyi yerken çıkardığı ses.

hatt

• Sınır. Çizgi. Hudud.
• Yazı. El yazısı.
• Nâme. Mektup.
• Gençlerde yeni çıkan bıyık veya sakal.
• Çizgi gibi uzanan belirsiz hafif yol.
• Deniz yalısı.
• Gemilerin hareketteki istikameti.
• Parmağın onikide biri olan bir ölçü.
• Ferman, buyruk

hatt-aver

• Sakalları yeni çıkmaya başlayan genç.

hava

• (Hevâ) Hava. Dünyayı çeviren atmosfer. Cevv. Yer ile gök arası.
• Hafif yel.
• Bir binanın üzerine kat çıkma hakkı.
• Bir yerin hâli ve sıhhat bakımından durumu.
• Müzikte ezgili ses, sadâ.

havadar / هوادار

• Açık mekanlı (Farsça)

havafi

• Kuş kanadında ebâhir yeleklerinden sonra olan dört kısacık yelekler.

havarık

• (Tekili: Hârika) Acib ve garip olan hâdise. İnsanda hayret ve hayranlık uyandıran şeyler.
• Okun nişanı delerek öbür tarafından çıkıp gitmesi.

havaşi

• (Tekili: Hâşiye) Bir yazının kenarına eklenen not veya açıklamalar. Hâşiyeler, derkenarlar.
• Maiyet adamları.

havza

• Coğ: Açık ve düz deniz kıyısı. Kenar.
• Memleket.
• Taraf.
• Sınır için: Bir şeyin çevresi içinde olan.

haya-huy

• Çığlık, vâveyla. (Farsça)
• Çalıp eğlenmeden çıkan gürültü, ses. (Farsça)

hayat

• Kasaba ve köy evlerinde üstü kapalı, bir, iki veya üç tarafı açık sofa.
• Avlu.

hays

• Darlık.
• Udûl etmek, doğru yoldan çıkmak.

hayşum

• Geniz (burun) kovuğu. Nunlu sesler, gunne buradan çıkar. (Tecvidde bahsedilmiştir.)

hayz

• Sıhhatli bir kızın veya âdet zamânı son dakikasından îtibâren tam temizlik (hiç kan gelmeden en az on beş gün) geçmiş olan kadının önünden çıkan ve Hanefî mezhebine göre en az üç gün (ilk görülmesinden îtibâren yetmiş iki saat), en çok on gün devâm eden kan.

haza'

• Asmacık denilen otun tohumu. (Sara hastalarına iyi gelir.)

hazal

• Selem ağacının kökünden çıkan bir nesne ki, suda ıslatıp yerler.

hazel

• Göz kapaklarında olan kabarcıklar.

hazf / حَذْفْ

• Aradan çıkarma, çıkarılma. Yok etme, silme, ortadan kaldırma, giderme, düşürme.
• Selâm ve tahiyyatı uzatmayıp kısa kesmek.
• Mahvetmek.
• Vurmak.
• Atmak.

• Aradan çıkarma, kaldırma, giderme, silme, gizli tutma.

• Çıkarma, silme.

• Aradan çıkarma.

hazım / hâzım

• İhtiyatlı, akıllı, işinde gözü açık olan.

hazin / hazîn

• Hüzün veren, acıklı.

hazin levha / hazîn levha

• Hüzünlü, acıklı tablo.

hazine kethudası

• Tar: Yavuz Sultan Selim Han zamanında kurulan hazine kethudâlığı, saraya girip çıkan demirbaş eşyanın korunup saklanmasıyla mes'ul idi. Bu müessesenin başında bulunan memura da hazine kethudâsı denilirdi.

heca

• (Hece) Dilin ve ağzın bir hareketi ile çıkan bir veya birkaç harf. Harflerin sesi. Harflerin seslendirilmesi.
• Elif-bâ sırasına göre dizili harfler. Bir sözü harfleri ile söylemek.
• Şekil. Kıyâfet.
• Yemek.
• Sükut etmek, susmak.

hedde

• Duvarın yıkılmasından çıkan gürültü.

helal

• Allah'ın müsaade ettiği şey. Haram olmayan. Dinî bakımdan kullanılmasında, yenilip içilmesinde, dinlenmesi veya bakılmasında yahut dokunulmasında nehiy olmayan.
• İhramdan çıkan hacı.

helle

• (Çoğulu: Hilâl) Azıcık sesi yükseltmek.

hemaluş

• Kara balçık.

hemheme

• Rüzgârın esmesi ile ağaç yapraklarından çıkan sesler.
• Aslan bağırması.
• Deve sesi.

• Rüzgârın esmesi ile ağaç yapraklarından çıkan sesler.

• Rüzgârın tesiriyle çıkan yaprak sesi.

hemheme-i hava

• Havanın çıkardığı ses, uğultu.

hemyan

• Kese, torba, çanta, dağarcık. (Farsça)

hengame / hengâme

• Seslerin birbirine karışmasından çıkan gürültü. Kavga, gürültü. Şamata. (Farsça)

herc

• İnsanların arasında meydana gelen fitne, fesad.
• Söze dalıp çoğaltmak. Haltetmek. Sözü karıştırmak.
• Kapıyı açık bırakmak.
• İnsanların işlerinin karışması.
• Seğirtmek.
• Katletmek.

herru

• "Ne olursa olsun. Ya batar ya çıkar." mânâsındaki "ya herrû ya merrû tâbirinde geçer.

heşaş

• Açık yüzlü şen yeynicek kişi.
• Sağan kimseye sevip sütünü veren koyun.

heterojen

• yun. Kim: Cinsi ayrı olan. Türlü özellikteki taneciklerden yapılan maddelerdir.

hevadar

• Hevalı. Nefsine uymuş. Küstah. (Farsça)
• Etrafı açık, havalı yer. (Farsça)

hevamm

• Böcekler, haşereler. Pire, tahta kurusu, bit, örümcek, yılan gibi, kışın gizlenip yazın meydana çıkan, insan ve hayvanın vücudundan beslenerek yaşayan, insana zararı dokunan (parazit yaşayan) küçük canlılır.

hevheve

• Ağacın yapraklarının rüzgâr esmesi ile çıkardığı sesler. (Farsça)

hevheve-i yaprak / هَوْهَوَۀِ يَاپْرَاقْ

• Yaprağın rüzgarın esmesi ile çıkardığı ses.

• Yaprakların rüzgarın esmesiyle çıkardığı ses.

hibek

• (Çoğulu: Hubük) Rüzgârın lâtif estiği zaman denizde veya kumda meydana getirdiği yol yol kırıntılar ve dalgacıklar. Saçların kıvırcıklığından hâsıl olan dalgalanmalar. Kelimenin aslı olan "habk" sıkı bağlayıp muhkem kılmak; ve kumaşı sıkı, sağlam ve üzerinde san'at eseri zahir olacak vecihle güzel b

hıbte

• Azıcık süt.
• Bir içim su.

hicare

• (Çoğulu: Hıcer) Su üstünde olan kabarcık.
• Taş.

hicaz demiryolu madalyası

• Şam-Hicaz demiryolunun yapımı için para yardımı bulunanlarla, demiryoluna ait işlerde hizmetleri görülenlere verilmek üzere II.Abdülhamid tarafından çıkartılan üç ayrı madalya. 16.9.1902 tarihli nizamname ile çıkarılan bu madalyanın bir tarafında "Hamidiye Hicaz demiryoluna hizmet eden hamiyyetmendâ

hidayet / hidâyet

• Doğru yolu gösterme, doğru, Allahü teâlânın râzı olduğu yolda bulunma.
• Cenâb-ı Hakk'ın insanın kalbinden her sıkıntı ve darlığı çıkarıp, yerine rahatlık, genişlik verip, kendi emir ve yasaklarına uymada tam bir kolaylık ihsân etmesi ve kulun rızâsını kendi kazâ ve kaderine tâbi eylem

hidayet güneşi

• Bütün hak ve hakikatleri güneş gibi ortaya çıkaran, insanlara iman yolunu gösteren Kur'ân.

hidayet serdarı / hidâyet serdarı

• İman ve Kur'ân hakikatlerini açıklayarak doğru ve hak yolu gösteren komutan.

hikmet-i bahire / hikmet-i bâhire

• Ap açık hikmet; bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde olmanın ap açık oluşu.

hilaf-ı zuhur / hilâf-ı zuhur

• Aksi durumun ortaya çıkması.

hilafetname

• Tarikata intisab ile usulü dairesinde belirli mevkilere çıkarak irşad mertebesine yükselenlerden isteklilerin irşad ve terbiyesine ruhsat ve izni mutazammın şeyhi tarafından verilen mühürlü vesika.

hilal / hilâl

• Sâfi ve halis.
• Sıdk ile dostluk etmek.
• Ara. Aralık.
• Zaman ve vakit.
• İki şey arasına sokulmuş olan.
• Buluttan yağmurun çıktığı yer.
• Gr: Bir kelimenin aslını ve ondan türeyenleri gösteren tertip.
• Kulak ve diş karıştırmak gibi şeylerde kull

• İncecik yeni ay.

hile-i şer'iyye / hîle-i şer'iyye

• Şer'î (dînî) çâre. Müslümanların, İslâmiyet'e uymaları ve haram işlememeleri için ihtiyatlı yol aramaları. Herhangi bir hususta İslâmiyete uymağa mani bir durum bulununca o şeyi yapabilmek için kolay olan bir çâre aramak veya bu sûretle bulunan çıkış yolu.

hımhım

• Burundan konuşan. Sesleri burnundan çıkararak konuşan kimse.
• Burnundan çıkan ses gibi boğuk.
• Arap diyarında biten bir ot.
• Çok siyah.

hımye

• Tıb: Hastanın, hekim tarafından verilen ilaçlarla kanaat edip ve tavsiyelerine uyup o hududun dışına çıkmaması.

hinoğlu

• Zamanın adamı, açıkgöz, hilekâr kimse. İblis, şeytan, zamane, cin fikirli.

hıntar

• Çok acıkmak.

hırpadak

• Birdenbire, hemencecik.
• Uygun bir şekilde, münâsib bir tarzda. Tıpatıp.

hırric / hırrîc

• Bir kimsenin çıkardığı nesne.

hirsa

• Azıcık derisi yarılan baş yarığı.

hış'a

• Doğum anında ölen annenin karnı yarılarak çıkarılan çocuk.

hısa'

• Hayvanın hayalarını çıkarma, eneme, burma.
• İnsanı hadım etme.

hısb

• Yay avazı. Ok atma sırasında yaydan çıkan ses.

hisl

• (Çoğulu: Husul) Yumurtasından yeni çıkmış olan kertenkele yavrusu.

hitabet beratı

• Eskiden vazifeli cami hatiblerine, hatibliğe tayin olduklarına dair verilen vesika. (Osmanlı İmparatorluğu zamanında yan zamanda halife olan padişahı temsil eden, cuma ve bayram hutbelerine çıkan bu hatiblere pek fazla ehemmiyet verilirdi. Hitabet beratı olmayan hatibler, cuma ve bayramlarda hutbe o

hıtre

• Azıcık vergi.

hıyar-ı ayb

• Bir şeyde mevcud olan bir kusurun akitten sonra meydana çıkmasından dolayı âkitlerden biri için sabit olan muhayyerliktir.

hızb

• (C. Ehzâb) Erkek yılan.
• Ok atarken yaydan çıkan ses.

hodri meydan

• "Kendine güvenen meydana çıksın!" mânâsında meydan okuma, kafa tutma.

hormon

• yun. Salgı bezlerinden çıkıp kana katılan maddelerin genel adı.

hornito

• İsp. Küçük fırın.
• Jeo: Genellikle patlamalar neticesinde meydana gelen, lâv fışkırmalarının volkan selleri yüzeyinde meydana getirdiği kabarcık.

hortlak

• Bazıların hakikatsız ve batıl inanışına göre mezarda dirilip geceleri çıkarak dolaştığı tevehhüm edilen ölü. Cadı, vampir.

höyük

• Kazıldığında içinden eski eserler çıkan alçakça toprak tepe.

hubab

• Muhabbet.
• Mahbub, sevgili olan.
• Su üzerinde olan kabarcık ki, habab-ül mâ' derler.

hubeyb

• (Hubeybe) (Çoğulu: Hubeybât) Küçük tane, ufak tane, tanecik.

hubeybat

• (Tekili: Hubeybe) Küçük tanecikler.

hubub

• (Tekili: Hubüb) (Habâb) Su üzerinde kabarcıklar.

hüccet-i bahire / hüccet-i bâhire

• Ap açık kesin delil.

huccet-i bahire / huccet-i bâhire / حُجَّتِ بَاهِرَه

• Apaçık delil.

hücerat

• (Hücürat-Hücrât) Hücreler. Hüceyreler. Gözler, odacıklar.

hüceyrat / hüceyrât / حجيرات

• Hüceyreler. Hücrecikler. Küçük odacıklar.

• Hücrecikler.

• Hücrecikler. (Arapça)

hüceyrat şehri

• Küçük hücreciklerden meydana gelen şehir.

hüceyre / حجيره

• Küçük delik, oyuk.
• Odacık, hücrecik.

• Hücrecik. Canlı varlıkların veya nebâtatın vücudunu teşkil eden küçük küçük odacık halinde ve içi vücuda lüzumlu madde ile dolu hücrecik. En küçük canlı parça.
• Küçük delik ve oyuk.

• Hücrecik. (Arapça)

hüceyre-i beden

• Bedeni oluşturan hücrecik.

hücrat

• (Tekili: Hücre) Hücreler, gözler, odacıklar.

hücre / حجره

• Oda. Odacık.
• Hüceyre. En küçük canlı varlık. Canlı varlıkların en küçük yapısı.

• Odacık, göz.
• Dokuların, organların en küçük parçası, hücre.

• Odacık, canlıların en küçük yapısı.

• Odacık. (Arapça)
• Hücre, canlı organizmaların en küçük yapıtaşı. (Arapça)

hücum

• Saldırma. Hamle ile ileri atılmak.
• Sert sözle birine çatmak, karşı çıkmak.

hucurat

• (Tekili: Hücre) Hücreler, odacıklar.

hücürat

• (Tekili: Hücre) Hücreler, odacıklar, gözler.

hudre

• Göz kapağının içinde çıkan çıban.

hudud / hudûd

• Miktârı, dinde kesin ve açıkça bildirilmiş cezâlar.

hukuki bir mütearife / hukukî bir mütearife

• İspat istemeyecek kadar açık olan yasal bir durum.

hülasa-i meal / hülâsa-i meâl

• Açıklamanın özeti.

hulb

• Kuyu dibinde olan balçık.
• Ağaç dibinden çıkan budağın yaprağı.
• Lif.

huleyme

• (Çoğulu: Huleymât) Memecik.
• Ciltte, bilhassa dil üzerinde bulunan küçük kabarcıkların beheri.

hulm

• Rüya, hülya.
• İhtilâm olmak. Açık saçık rüya.
• Akıl.

humak

• Kabarcık gibi bir şeydir ve insana ârız olur.

hümeyra

• Pembecik.

hurac

• Tıb: Bedenin çeşitli yerlerinde çıkan çıbanlar.

hurşun

• (Çoğulu: Harâşın) Ufacık bıtırak. (Davarların tüyüne yapışır.)

huru'

• Tanelerinden hintyağı çıkartılan ağaç.
• Sütleğen otu.
• Yumuşak ot.

huruc / hurûc

• Çıkma. Dışarı çıkma, çıkış.
• Ayaklanma, isyan etmek.

• Çıkma.

• Çıkma, çıkış, dışarı çıkma.
• Yevm-i hurûc: Kıyamet günü.

• Çıkma, çıkış.

huruç

• Çıkma, çıkış.

huruc / hurûc / خروج

• Çıkış. (Arapça)
• Ayaklanma. (Arapça)

huruc-i bisun'ihi

• Namazdan kendi isteği ile çıkmak.

huruf-ı mukattaa / hurûf-ı mukattaa

• Kur'ân-ı kerîmde bâzı sûre başlarında bulunan ve mânâsı açık olmayan ikisi üçü bir arada veya tek başına yazılı harfler. Elif lâm mîm, Yâsîn, Elîf lâm râ... gibi.

huruf-u halk

• Sesi boğazdan çıkan harfler. (Hâ, hı, ayn, gayn, he, hemze gibi)

huruf-u müsta'liye

• Tecvidde: Harf ağızdan çıkarken dilin üst damağa yapışması halinde veya üst damağa doğru gitmesiyle çıkan harfler: Kaf, tı, zı, dat, hı, sad, ayın, gayın, Bu harflerin mukabili "istifâle" harfleridir.

huruf-u şefe

• Dudaktan çıkan harfler. "Be, Fe, Mim" gibi.

hurufiye

• Fazlullah-ı Hurufi adında birinin kurduğu bâtıl bir meslektir. Harflerden kendilerince manalar çıkarıp, dine aykırı iddiaları olan bir dalâlet fırkasıdır.

hüsran-ı islam / hüsrân-ı islâm / خُسْرَانِ اِسْلَامْ

• İslâmın içine düştüğü acıklı durum.

husul / husûl / خصول

• Ortaya çıkma, gerçekleşme, var olma. (Arapça)
• Husûle getirmek: Meydana getirmek, gerçekleştirmek. (Arapça)

husul-yafte / husul-yâfte

• Husule gelmiş, meydana çıkmış, hâsıl olmuş. (Farsça)

hüve kadar

• "Hû" derken çıkan hava kadar.

hüve'z-zahir / hüve'z-zâhir

• O Zâhirdir; her şeyin dış yüzlerini çeşitli cihaz ve ürünlerle donatıp ve ince nakışlarla süsleyerek mükemmel ve güzel yaratan ve her şeyde varlık ve birliğinin işaretleri açıkça görünen, Allah'tır.

huvela'

• Çocuk anasından doğduğunda beraber çıkan ince nâzik deri. (Onda yeşil ve kızıl hatlar olur.)

hüveyda / hüveydâ / هویدا

• Aşikâr. Zâhir. Belli. Apaçık. (Farsça)

• Açık, aşikâr, besbelli. (Farsça)

huveyn / حُوَيْنْ

• Hayvancık. Çok küçük canlı.

• Hayvancık.

• Hayvancık.