enaniyet

• (Enâniyyet) Benlik. Kendine güvenmek, gurur. Hodbinlik. Sadece kendine taraftarlık. Her yaptığı işi kendinden bilmek.

enaniyet-i nev'iye

• Taraftarlarının enaniyet ve gururu.

endahte

• Terkedilmiş, bir tarafa atılmış. Bırakılmış. (Farsça)

ene'l-hak

• Hallâc-ı Mansûr tarafından "Ben yokum, Hak teâlâ vardır." mânâsında söylendiği hâlde, görünüşte; "Ben Hak'kım" manasına alınan söz.

ene'l-hakk

• "Ben hakkım" anlamına gelen ve ilk defa Hallac-ı Mansûr tarafından söylenen söz.

enha

• (Tekili: Nahv) Nahvlar, taraflar, canibler, cihetler, yanlar.
• Yollar, tarikler.

enkaz-ı remime

• Kazaya uğramış ve esaslı tarafları tahrib olmuş gemi veya tekne enkazı.

ensab

• (Tekili: Neseb) Soylar, nesebler. Baba tarafından hısımlar.

enyab

• Çenenin yan tarafındaki kesici veya azı dişleri.

erba'in / erba'în

• Kırk günlük riyâzet. Maddî bağları azaltıp, mânevî tarafı kuvvetlendirmek ve kalb aynasını parlatmak için, tasavvuf büyükleri tarafından konan usûllerden biri; kırk gün az yemek, az içmek, az konuşmak, çok ibâdet etmek. Buna çile de denir.

erca

• (Tekili: Recâ) Taraflar, yönler, cihetler.

ermeni

• Eskiden batı Asya'nın kuzey kısmında ve Avrupa'nın Asya'ya komşu olan bazı yerlerinde dağınık şekilde yaşayan bir milletti ki, İranlılar ve Romalılar tarafından birçok defa mağlub edilmeleri üzerine çeşitli yerlere dağılmışlardır. Ve bu dağılma sonucunda büyük şehirlere de yerleşerek san'at, kuyumcu

ervah-ı habise ve münteşire / ervâh-ı habîse ve münteşire

• Her tarafa yayılmış ve kötü olan ruhlar.

eş'iya

• (A.S.) Beni-İsrail peygamberlerindendir. (M.Ö. 759-700) tarihlerine kadar Beni-İsrail arasında peygamberlik yapmış, birçok mucizeler göstermiştir. Zamanının padişahı tarafından takib ettirilerek bir ağaç oyuğunda gizli olduğu halde, ağaçla beraber biçki ile kesilerek şehid edilmiştir. 66 babdan ibar

esbab-ı nakziyye

• Bir hükmün daha yüksek bir merci tarafından bozulmasını icâb ettiren sebepler. Bozma sebepleri.

eshab-ı kehf / eshâb-ı kehf

• Mağara arkadaşları; Îsâ aleyhisselâmdan sonra din düşmanları her tarafı kapladığı bir zamanda, dinlerini korumak için her şeylerini terk edip, hicret eden ve Efsûs (Tarsus)'daki mağarada bulunan yedi kişi ile Kıtmîr adındaki köpekleri. Kur'ân-ı kerîm de Kehf sûresinde kıssaları uzun bildirilmektedir

eshab-ı şimal / eshâb-ı şimâl

• Cehennem ehli. Âhirette amel defterleri sol ve arka tarafından verilecek olanlar.

eshab-ı yemin / eshâb-ı yemîn

• Cennet ehli. Âhirette amel defterleri sağ taraflarından verilecek olan mü'minler.

esir / esîr

• Bütün kâinatta bulunan ve her tarafı kaplamış olan lâtif madde. Elektrik, ışık ve hararetin yayılmasına vasıtalık eden madde. Görülmeyen ve varlığı bütün ehl-i ilimce kabul edilen lâtif, rakik, elâstikiyeti hâiz seyyal madde.

• Köle. Savaşan iki taraftan birinin eline geçen karşı tarafa âit kimse.

etraf / etrâf

• (Tekili: Taraf) Taraflar, yanlar, canibler, yönler, uçlar, kıyılar.

• Taraflar.

• Yanlar, taraflar.

etraf-ı alem / etraf-ı âlem

• Dünyanın her tarafı.

etraf-ı erbaa

• Dört taraf.

• Dört taraf. (Sağ, sol, ön, arka.)

etraf-ı sema

• Semanın çevresi, tarafları, ufukları.

evamir ve nevahi-i şer'iye / evâmir ve nevâhî-i şer'iye

• İslâmın emir ve yasakları; Allah tarafından bildirilen emir ve yasaklar.

evcar

• İçinde gizlenmek için avcılar tarafından yapılan siperler, çukurlar.

evkaf / evkâf

• (Tekili: Vakıf) Allah yoluna hizmet için verilip devamlı bırakılan şeyler. Sahibi tarafından şeriata uygun olarak bir hayır iş ve hasenata tahsis olunmuş mülk veya mallar.Osmanlı devletini asırlar boyu kuvvetli bir devlet olarak ayakta tutan kuruluşlardan biri de vakıftır. Osmanlı tarihini inceleyen

• Vakıflar. Sâhibi tarafından İslâmiyet'e uygun olarak bir hayır işe tahsis edilmiş mülk veya mallar.

evride

• (Tekili: Verid) Vücudun her tarafından kalbe kanın gitmesini temin eden damarlar. Siyah kan damarları.

evşaz

• Yardımcılar, tarafdarlar. Aşağılık ve ayak takımı olan kişiler.
• Vücuttaki mafsallar, oynak yerler.

evtad / evtâd

• Allahü teâlâ tarafından dünyânın nizâmiyle vazîfelendirilen dört büyük zât. Herkes tarafından bilinmedikleri için bunlara Ricâlü'l-Gayb da denir.

evvelahır / evvelâhır / اول آخر

• Alt tarafı, önü sonu. (Arapça)

eyman

• (Tekili: Eymün) (Yemin) Andlar. Yeminler. Kasemler.
• Fık: Zevcesi ölmüş er.
• Sağ taraflar. Sağlar.

eymen

• En meymenetli. En uğurlu. Sağ taraf.

eyser

• Sol taraf. Soldaki.
• Pek kolay.

eyvan-ı kisra

• Dicle Nehri kenarında sol tarafta Medâyin şehrinde yıkıntıları bulunan eski İran (Acem) Padişahına mahsus bir saray. Bu saray, Peygamberimizin (A.S.M.) doğduğu gece çatlamıştır.

eyyam-ı cem'

• Hac mevsiminde Arafat ve Mina'da geçen dört gün.

eyyub / eyyûb

• (A.S.) : Kur'ân-ı Kerim'de ismi geçen İshak Aleyhisselâm'ın oğlu olan Ays'ın evlâdından Eyyûb Aleyhisselâm, bir peygamber idi. Pek çok malı ve Şam tarafında çok mülkü vardı. Her makbul kulunu ve peygamberini Allah imtihana çektiği gibi onu da denedi. Cümle emlâki emvâli elinden gitti. O yine şükrett

ezel sabahı

• Allah tarafından bütün varlıkların yoktan var edildiği an.

faaliyet-i müstevliye

• Her tarafı istila eden, kaplayan faaliyet.

falic

• Felce uğramış.
• Vücudun bir kısmını veya her tarafını tutmaz hale koyan hastalık.
• İsabeti çok olan ok.

fanatik

• Bir dinin veya mezhebin çok aşırı taraftarı olan. (Fransızca)

• Aşırı taraftar.

faruk

• Hak ile bâtılı birbirinden ayıran. Haklıyı haksızı ayırmakta çok mâhir olan. (Hak ile bâtılı birbirinden tam ayırarak İslâmiyeti kabul ettiği ve islâm nurunu izhar ettiği ve imân ve küfrün arasını fark ve faslettiği için Hz. Peygamber (A.S.M.) tarafından Hz. Ömer'e (R.A.) bu isim verilmiştir.)

faşist

• Faşizm taraftarı. (Fransızca)

• Irka dayalı baskı rejimine taraftar olan kimse.

fay

• Arazide meydana gelen ve bir tarafı yüksek, bir tarafı alçak olan büyük yarık. (Fransızca)

fecr

• Sabaha karşı, güneş doğmadan önce, ufkun gün doğusu tarafında görünen aydınlık, tan yerinin ağarması.

feltut

• Küçüklüğünden dolayı iki tarafı gelip birleşmiyen elbise.

ferikayn / ferîkayn

• İki mukabil taraf, iki askeri fırka.

ferman

• Emir, buyruk, padişah tarafından verilen yazılı emir.

feth-i kostantiniyye

• İstanbul'un Fatih Sultan Mehmed Han tarafından fethi.

fetva / fetvâ

• Herhangi bir işin dîne (İslâmiyet'e) uygun olup olmadığına dâir müftî tarafından verilen cevâb.

fevd

• Tavşancıl kuşunun kanadı.
• Ölmek.
• Canip, taraf, yön.

fevk

• Üst. Üst taraf. Yüksek derece. Yukarı.

• Üst, üst taraf, yukarı (maddî-manevî)

fevkani / fevkanî

• Üst, üst tarafta, üstteki.

fevkaniyet

• Üstte, üst tarafta olma.

fevziye

• Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması üzerine II.Sultan Mahmud tarafından eski odalar mevkiine verilen isimdir. Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması esnasında, yeni odalar Kara Cehennem'in attığı yağlı paçavralarla yanmış, eski odalar da ocağın ilgasından birkaç gün sonra yıktırılmıştır. Gerek yanan ve gerekse

fidye-i necat

• Bir kimsenin esirlikten veya başına gelen bir belâdan kurtulmak için, kendisi veya kendi namına başkası tarafından mecburen verilen para vesaire hakkında kullanılan bir tabirdir. Tabirin karşılığı, can kurtarma akçası demektir.

fırat

• Ön Asya'nın en büyük nehridir. Diyadin civarında çıkar, Anadolu'nun doğu taraflarına kadar gelip Mezopotamya'yı dolaştıktan sonra Irak'ta Dicle ile birleşerek Basra Körfezi'ne dökülür.

fırkacılık

• Parti taraftarlığı, partizanlık.

firuz abadi / firuz abadî

• (Mecdüddin Muhammed) (Hi: 729 - 817) İran'ın Şiraz Eyâletinde Firuzâbad isimli beldenin Kâzrun kasabasında doğmuştur. Büyük âlimlerdendir. Yedi yaşında Kur'anı hıfzetmişlerdi. Çok seyahat etmiştir. Bursa'ya geldiğinde Yıldırım Bayezid Han tarafından kendisine fevkalâde ikrâm olundu. En meşhur eseri

frenk sakalı

• Eskiden frenkleri taklid suretiyle bırakılan sakal hakkında kullanılan bir tabirdi. Çeneye gelen kısım uzunca bırakılıp, yukarı tarafları kısa kesilen veya traş edilen sakal demektir.

furkan-ı ilahi / furkan-ı ilâhî

• Allah tarafından gönderilen ve hak ile bâtılı birbirinden ayıran Kur'ân.

gabn-ı fahiş / gabn-ı fâhiş

• Bir alışverişde veyahut ticari anlaşmada taraflardan birisinin nisbetsiz şekilde fazla aldanması.

gadab-ı ilahi / gadab-ı ilâhî

• Allah'ın gazabı; bir hikmete binaen Allah tarafından gelen musibet, belâ.

galat-ı meşhur

• Yanlış olduğu hâlde herkes tarafından kullanılan kelime veya terkib.

galyot

• Baş ve arka tarafları birbirinin aynı olan eski cins bir gemi.

gamus

• Şiddetli emir.
• Süngü ile vurup, ucunu diğer taraftan çıkarmak.
• Karnındaki yavrusu belli olmayan deve.

garb

• (Çoğulu: Gurub) Güneşin battığı taraf. Batı.
• Sığır derisinden yapılan büyük kova.
• Sakaların su koydukları büyük tulum.
• Atıldıktan sonra bulunmayan ok.
• Yürügen at.
• Nasır acısı (gözde olur).
• Göz yaşı.
• Göz yaşının geldiği damar.
• Ke

garben

• Batıdan, garb cihetinden, batı tarafından.

gasil-ül melaike / gasîl-ül melâike

• Melekler tarafından yıkanan; Eshâb-ı kirâmdan Uhud harbinde şehîd olan ve cenâzesini meleklerin yıkadığı Peygamber efendimiz tarafından müjdelenen Eshâb-ı kirâmdan Hanzala hazretleri. (Âdem aleyhisselâmı da melekler yıkamıştır.)

gayb alemi / gayb âlemi

• Görünmeyen, fakat varlığı kesin olan ve mahiyeti Allah tarafından bilinen başka dünyalar.

gayretkeş

• Çalışkan, çabalayıcı.
• Bir tarafı tutan, taraftar.
• Kıskanç.

geçer akça

• Rayiç para yerine kullanılır bir tabirdir. Bu tabir, eskiden halk arasında yapılan senetlerde, hükümet tarafından akdolunan mukavelelerde kullanılırdı. (Türkçe)

gedikli

• t. Tar: Yeniçeri efradı arasında eskilikleri dolayısıyla imtiyazlı olanlar. Bunlar diğer yeniçerilerden ayrılmak için bellerine seraser denilen kumaştan kuşak sararlardı.
• Yıkık, çentikli ve düşük yeri olan.
• Mülk olduğu halde vakfa ait bir tarafı olan.
• Deniz assubayı k

gerilla

• (İspanyolca) Büyük bir kuvvete karşı, dağınık küçük kuvvetler tarafından yapılan çete harbi.

gizlik

• Uzun saplı kalemtraş. (Farsça)
• Bıçak, çakı, kılıç gibi şeylerin keskin olan tarafı. (Farsça)

gülbank

• (Gülbang) Bir cemaat tarafından birlikte söylenen duâ, ilâhi, tekbir. (Farsça)

gulgul

• Bağrışıp çağrışma. Şamata, gürültü. Velvele.
• Ağız tarafı dar olan bir kabdan akan suyun çıkardığı ses.

gülhane

• İstanbulda Sarayburnu'ndan Topkapı Sarayı'nın duvarlarına ve bir taraftan Çizme Kapısı hizasına kadar devam eden saha. Bunun deniz tarafında, şimdiki hat boyunun batısında vaktiyle sıra ile gül bahçeleri bulunduğundan bu isim verilmiştir.

günbed

• Kümbet, kubbe, üst tarafı yuvarlak şekilde olan bina veya çıkıntı. (Farsça)

gürz

• Silâhın icadından evvel kullanılan bir harp âleti. Gürz, yekpare veya yalnız baş tarafı demir ve bakırdan, sapı ise ağaç ve demirden olan bir nevi topuzdur. Gürzün Türkçesi "bozdoğan" dır. Bozdoğan bir cins yırtıcı kuştur. Gürz, bozdoğanın kafasına benzediği için bu adla anılmıştır. Gürzün baş kısmı

guşe-i dehan

• Ağzın iki tarafı.

haber-i meşhur / haber-i meşhûr

• Bidayette râvisi mahdut iken sonraki devirlerde, yalan üzere ittifakları muhal olan bir cemaat tarafından nakledilegelen makbul hadistir. (Ist. Fık.K.)

• Başlangıçta râvîsi (rivâyet edeni, bildireni) sınırlı iken, sonraki devirlerde, daha çok kimse tarafından nakledilen haber, hadîs-i şerîf.

haber-i mütevatir / haber-i mütevâtir

• Yalan üzerinde ittifâk etmeleri (birleşmeleri) mümkün olmayan bir cemâat (topluluk) tarafından nakledilen, bildirilen haber, hadîs-i şerîf.

haber-i vahid / haber-i vâhid

• Bir kişinin ettiği rivâyet, verdiği haber, hep bir kimse tarafınan fakat Peygamber efendimize kadar, rivâyet edenlerden (nakledenlerden) hiçbiri noksan olmayan hadîs-i şerîfler. Buna, haber-i âhad da denir.

hac

• İslâm'ın beşinci şartı. Gerekli şartları kendinde bulunduran (bülûğa ermiş yâni ergen, hür, zengin, aklı başında) her müslümanın ömründe bir defâ ihramlı (dikişsiz) bir elbise ile Mekke'ye gidip Kâbe'yi ziyâret etmesi ve Arafât denilen yerde bir mikt âr durması ve bâzı vazîfeleri yerine getirmesi.

hacamet

• (Hacamat) Tıb: Vücudun bir tarafından kan aldırmak.

haccac

• Çok eskiden Irakta vâlilik yapan fakat, Hz. Resul-ü Ekremin (A.S.M.) soyundan gelenlere ve onlara taraftar olanlara çok zulmeden, haddini aşmış bir zâlimin ünvânı. Asıl ismi Yusuf bin Sakafi'dir. Haccac-ı Zâlim diye de anılır.

haço

• Ermeniler tarafından kulanılan bir isim.

hadd-i tevatür

• Tevatür derecesinde; yalan üzerine birleşmeleri mümkün olmayan topluluklar tarafından aktarılan en doğru haber seviyesi.

hadis-i ahad / hadîs-i âhâd

• Hep bir kimse tarafından rivâyet edilen, bildirilen, müsned-i muttasıl (Resûlullah efendimize varıncaya kadar, rivâyet edenlerden yâni nakledenlerden hiçbiri noksan olmayan) hadîs-i şerîfler.

hadis-i kudsi / hadis-i kudsî / hadîs-i kudsî

• Mânâsı Allah tarafından vahyedilen, lafzı Peygamberimize ait hadis.

• Mânâsı, Allahü teâlâ tarafından, kelimeleri ise, Resûl-i ekrem sallallâhü aleyhi ve sellem tarafından olan hadîs-i şerîfler.

hadis-i mensuh / hadîs-i mensûh

• Peygamber efendimiz tarafından ilk zamanda söylenip, sonra değiştirilen hadîsler.

hadis-i mevzu' / hadîs-i mevzu'

• Başkası tarafından söylendiği hâlde Peygamberimize (A.S.M.) isnad edilen hadis. Muan'an veya senedlerle tesbit edilmemiş hadistir. Manası yanlış demek değildir.

hadise-i umumiye

• Geneli ilgilendiren ve her tarafı kuşatan olay.

hafaya-yı umur / hafaya-yı umûr

• İşlerin gizli tarafı.

hafık

• Ufkun nihayeti. Şark veya garb tarafı.
• Vuran, çarpan, çırpınan.

hafiyyat-ı umur / hafiyyat-ı umûr

• İşlerin saklı tarafları, gizli kısımları.

hak tarikatler / hak tarîkatler

• Ehl-i sünnet anlayışını benimseyen, İslam'ın temel esaslarını uygulayan ve mânevî bir silsileye sahip mürşidler tarafından temsil edilen tarîkatler.

hakem

• İki tarafın anlaşmak üzere hükmüne rıza göstermek için seçtikleri kimse. Haklı ve haksızın ayrılmasında aracılık eden.

• İki tarafın, hükmüne rızâ göstermek için seçtikleri kimse. Haklı ile haksızın ayrılmasında aracılık eden kimse.
• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından; hükmedici, hak ile bâtılı ayırıcı.

hakikatperest

• Hakikate taraftar olan, gerçeğin ve doğrunun tarafını tutan.

hakikatperestlik

• Hakikate taraftarlık, gerçeğin ve doğrunun tarafını tutmak.

hakperest

• Hakkı üstün tutan, hak taraftarı.

halel

• Bozukluk. Eksiklik.
• Başkası tarafından verilen zarar.
• İki şeyin aralığı. Boşluk. Açıklık.

half

• Ardı. Arka. Kendinden sonra gelen. Arka taraf.

halidiyye / hâlidiyye

• Evliyânın büyüklerinden Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Nakşibendiyye yolunun bir kolu olan Hâlidiyye yolu daha çok Anadolu, Irak ve Sûriye taraflarında yayılmıştır.

ham'

• (Çoğulu: Ahmâ') : Kaynata. Zevc tarafından olan kimseler.

hancer

• Ucu sivri, iki tarafı keskin büyük bıçak. Halk dilinde hançer şeklinde kullanılır. Divan edebiyatında şâirler, güzellerin kaşlarını hancere benzetirlerdi.

hanes

• Burnun uç tarafının biraz yüksek olup geri kısmının basık olması.
• Sığır burnu.

haram

• Allah ve resulü tarafından kesin olarak yasaklanmış şey.

haramilik

• Tar: Akıncı kumandanının iştirak etmediği ufak kuvvetler tarafından düşman memleketlerine yapılan akınlar. Bu akınlara yüz ve daha fazla akıncı iştirak ederdi. Akıncı kuvvetleri yüzden az olduğu takdirde "çete" ismini alırlardı. Büyük akınlarda olduğu gibi haramilik suretiyle yapılan akınlarda da al

hariciler / hâricîler

• Sıffîn muhârebesinde, taraflar hakem tâyinine râzı olup anlaşmayı kabûl ettiği için hazret-i Ali'nin ordusundan ayrılarak "Hâkim ancak Allah'tır. Hazret-i Ali iki hakemin hükmüne uyarak halîfeliği hazret-i Muâviye'ye bırakmakla büyük günah işledi" di yen ve kendileri gibi düşünmeyen Eshâb-ı kirâm il

harkafa

• (Çoğulu: Harâkıf) Kalça kemiği. Uyluk kemiğinin baş tarafı.

haseb

• Baba tarafından gelen soyluluk, asalet.

haşem

• Taraftarlar ve hizmetçiler. Düşmanlarına karşı koruyanlar. Aile.

hasi / hasî

• (Has'. den) Herkes tarafından kovulan. Sürülüp tardedilen.

hasm

• (Hasım) Muhâlif. Karşı taraf. Düşman.

haten

• (Çoğulu: Ahtân) Kadın tarafından olan kimseler. (Baba, kardeş ve emmi gibi)
• Araplar, damat mânasına kullanırlar.

hatim / hatîm

• Kâbe-i Muazzama'nın şimal tarafındaki taş. Duvar gibi olan sur.

hatır-ı melekani / hâtır-ı melekânî

• İbâdete, tâate rağbet etmeye dâir insanın kalbine melek tarafından getirilen düşünce. Buna ilhâm da denir.

hatır-ı nefsani / hâtır-ı nefsânî

• Kötülükleri istiyen nefs tarafından kalbe getirilen düşünce. Buna hâcis denir.

hatır-ı rahmani / hâtır-ı rahmânî

• Gafletten uyanmak, kötü yoldan doğru yola kavuşmaya dâir Allahü teâlâ tarafından kalbe gelen düşünce. Buna hak hâtır (doğru düşünce) denir.

hatır-ı şeytani / hâtır-ı şeytânî

• Günâhı beğenmeye, süslemeye, güzel göstermeye dâir kalbe şeytan tarafından getirilen düşünce. Buna vesvese denir.

hatita

• (Çoğulu: Hatâyit) İki tarafındaki yerlere yağdığı hâlde kendisine yağmur yağmayan yer.

havali / havâlî

• Yöre, taraf.

havarık

• (Tekili: Hârika) Acib ve garip olan hâdise. İnsanda hayret ve hayranlık uyandıran şeyler.
• Okun nişanı delerek öbür tarafından çıkıp gitmesi.

havass-ı refia / havâss-ı refia

• Tar: Eyüp Kadılığı eskiden Çatalca'ya kadar uzanır ve Çatalca'da kadının bir vekili bulunurdu. İkinci meşrutiyete kadar bütün mahkeme işleri, kadının tayin ettiği bir naib tarafından idare edilirdi. Meşrutiyet devrinde diğer kadılara yapıldığı gibi, Eyüp Kadılığına da maaş bağlandı. Şer'î ve nizamî

havernak

• Irak'ta bulunan Numân-ı Ekber denen biri tarafından binâ edilmiş olan bir köşk.

havza

• Coğ: Açık ve düz deniz kıyısı. Kenar.
• Memleket.
• Taraf.
• Sınır için: Bir şeyin çevresi içinde olan.

hayat

• Kasaba ve köy evlerinde üstü kapalı, bir, iki veya üç tarafı açık sofa.
• Avlu.

hazık

• (Çoğulu: Havâzik) Mesti dar olan.
• Cânip, taraf.

heftan

• Zırhın altına giyilen pamuklu elbise.
• Üstten giyilen kürk biçiminde süslü elbise. Kaftan. (Eskiden ekseriyetle taltif için, büyük kimseler tarafından liyâkat sahiplerine giydirilir veya üstlerine atılırdı.)

helesaya çıkmak

• Eskiden ramazanlarda iftardan sonra para toplamak için çocuklar tarafından teşkil edilen çalgılı heyetlere katılanlar tarafından nakarat makamında söylenen bir tabirdir. Dilenciliğin kibarcalarından sayılır.

hevadar / hevâdâr / هوادار

• İstekli, taraftar. (Arapça - Farsça)

hevm

• Uyuklayıp başını her tarafa eğmek.

heyamola

• Eskiden ramazanlarda para toplamak gayesiyle mahalle çocukları tarafından teşkil edilen bir nevi dilenci alaylarında söylenen bir tâbirdir.
• Eskiden gemiciler gemi demirini çekerken veyahut bir amele inşaatta ağır bir şey kaldırırken yahut da şahmerdanı yukarı çekerken kuvvetbirliğini

heybe

• Eşya koymaya mahsus iki taraflı küçük torba.

hicaz demiryolu madalyası

• Şam-Hicaz demiryolunun yapımı için para yardımı bulunanlarla, demiryoluna ait işlerde hizmetleri görülenlere verilmek üzere II.Abdülhamid tarafından çıkartılan üç ayrı madalya. 16.9.1902 tarihli nizamname ile çıkarılan bu madalyanın bir tarafında "Hamidiye Hicaz demiryoluna hizmet eden hamiyyetmendâ

hıdn

• Koltuk altından yan başına varana kadar, kucak.
• Nahiye.
• Canip, taraf.

hifaf

• Tavaf etmek.
• Ziynet vermek.
• Yan, taraf.

hikmet-i rabbani / hikmet-i rabbânî

• Kâinatın Rabbi olan Allah tarafından herşeyin belirli gayelere yönelik olarak anlamlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratılması.

hila'

• (Tekili: Hil'at) Hükümdar veya vezirler tarafından bir kimseye mükâfat olarak giydirilen kaftanlar, hil'atlar.

hilaf-giri / hilaf-girî

• Muhalif taraftan olma, karşı tarafı tutma. Hilafgirlik. (Farsça)

hilafet-i kübra / hilâfet-i kübrâ

• En büyük halifelik; insanların Allah tarafından bütün varlıkların üzerinde bir temsilci kılınması.

hilafetname

• Tarikata intisab ile usulü dairesinde belirli mevkilere çıkarak irşad mertebesine yükselenlerden isteklilerin irşad ve terbiyesine ruhsat ve izni mutazammın şeyhi tarafından verilen mühürlü vesika.

hile-i şer'iye

• Müşkül bir mes'eleyi, şer'i esaslar üzeri, hazakatla hall ve izah etmek ve şer'an muahaze ve mes'uliyeti mucib olmayacak surette te'vilini bulmaktır. Bu tabir kanuna, yani şeriata karşı irtikâb edilen, hile, oyun, aldatma veya şer'î bir hükmü bertaraf etmek mânasına olmayıp, ancak karışık bir durumu

hilkat-i ilahi / hilkat-i ilâhî

• Allah tarafından yaratılma.

hill

• Hac veya umre için ihrâma girilen mîkât denilen yerler ile Harem yâni Mekke şehri sınırı arasına verilen ad. Harem adı verilen yerde ihramlı iken yapılması haram (yasak) edilen şeyler, burada helâl olduğu için Hill adı verilmiştir. Hill'in Mekke-i mü kerremeye en yakın yeri batı taraftaki Ten'im den

hımye

• Tıb: Hastanın, hekim tarafından verilen ilaçlarla kanaat edip ve tavsiyelerine uyup o hududun dışına çıkmaması.

hırka-i saadet

• Cenab-ı Peygamber'in (A.S.M.) İstanbul'da Topkapı Sarayı'nda gümüş sandık içinde muhafaza edilen hırkasıdır. Mısır'ın fethi üzerine Mekke Şerifi tarafından diğer emanat-ı mübareke ile beraber Yavuz Sultan Selim Han'a hediye edilmiştir. Hırka-i Şerif de denir.

hırka-i saadet dairesi

• İstanbul'da Topkapı Sarayı'nda "mukaddes emanetlerin" bulunduğu yer. Burada yüzyıllardan beri, başta Peygamberimiz Hz.Muhammed'in (A.S.M.) hırkaları olmak üzere İslâmî nitelikte birçok mukaddes eşya saklanmaktadır. Bu eşya Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim tarafından, Mısır'ın fethinden (1517) son

hışaş

• Başı küçük adam.
• Küçük başlı yılan.
• Devenin burnuna geçirdikleri burunduruk.
• Kuşlardan, dimağı olmayan.
• Çuval.
• Cânip, taraf.
• Sinir.

hiss-i taraftarlık

• Taraftarlık duygusu.

hitab-ı semavi / hitab-ı semâvî

• Allah tarafından gelen semavî hitaplar.

hıyaban / hıyâbân

• Cadde. İki tarafı ağaç dikili yol. Bahçe yolu. İki tarafı ağaçlı muntazam yol. (Farsça)
• Ortasından su akan ağaçlık yer. (Farsça)
• Tahrân'da büyük bir caddenin adı. (Farsça)

• İki tarafı ağaçlık yol.

hiyal

• Taraf, yan, cânib. Hizâ.
• Bir hayvanın kısır olma hâli.

hıyar

• Hayırlılar.
• (Çoğulu: Hıyârât) Huk: Bir işi yapıp yapmamada serbestlik. Genel olarak bir anlaşmadan vaz geçme. Hususi bir sözleşmenin fesh veya tasdiki. Muhayyerlik. Kendisinde böyle muhayyerlik bulunan kimse, yaptığı bir akdi diğer tarafın rızasına hâcet kalmaksızın bozabilir.

hıyar-ı tağrir

• Âkitlerden birinin diğer taraftan aldatılarak bir malı gabn-ı fâhiş ile satmasından veya satın almasından dolayı satış muamelesini fesh hususunda muhayyer olmasıdır.

hiza

• Bir şeyin karşısı, mukabili. Bir doğru çizginin devamı ile hâsıl olan cihet, düzlük, sıra.
• Devenin ve atın ayakları altında yere bastığı yerler.
• Nalin.
• Taraf.

hizb

• Bölük, taraftar.
• Kur'ân-ı kerîmin yirmi sayfadan meydana gelen cüzlerinin dörtte biri olan beş sahife.

hizb-hizib

• Kısım, bölük.
• Taraftar.
• Kur'ân cüzünün dörtte biri.

hizb-i kur'ani / hizb-i kur'ânî

• Kur'ân'ın taraftarları, hizmetkârları.

hizb-üş şeytan / hizb-üş şeytân

• Şeytânın aldatmalarına kapılan topluluk. Şeytanın taraftarı, şeytana uyanlar.

hizbü'ş-şeytan

• Şeytanın taraftarları.

hizbül-kur'an / hizbül-kur'ân

• Kur'ân taraftarları, Kur'ân hizmetkârları.

hizbüşşeytan

• Şeytanın taraftarları.

hizfer

• (Çoğulu: Hazâfır) Taraf. Nâhiye.

hüccet-i müteaddiye

• Taraflara münhasır olmayıp başkalarını da alâkalandıran delil.

hüccetü'l-kur'an ala hizbi'ş-şeytan / hüccetü'l-kur'ân alâ hizbi'ş-şeytan

• Şeytan ve onun taraftarlarına karşı Kur'ân'ın kesin delili.

hüccetü'l-kur'an ale'ş-şeytan ve hizbihi / hüccetü'l-kur'ân ale'ş-şeytan ve hizbihî

• Şeytan ve onun taraftarlarına karşı Kur'ân'ın delili.

hudeybiye

• Mekke-i Mükerreme'den Medine-i Münevvere'ye giden yolun üzerinde ve Mekke'den bir merhale uzaklıkta küçük bir köy olup, yakınında bir kuyu ve bir ağaç vardır ki, bu ağacın altında Hz. Fahr-i Kâinat Efendimize (A.S.M.) beşinci hicri senede eshabı tarafından biat olunmuştur. Hicretten beş sene on ay g

hududname

• Memleket sınırını belirleyen vesika. Harp veya diğer bir ihtilaf sonunda iki taraf murahhaslarınca yerinde tetkik edilerek tanzim olunan harita ve rapor. (Farsça)
• Memleket dahilindeki bir çiftlik veya arazinin sınırlarını göstermek üzere yapılmış olan vesika. (Farsça)

hükm-i gıyabi / hükm-i gıyabî

• Huk: Taraflardan biri hazır olmadığı halde verilen hüküm.

hükm-i kaza

• Allah tarafından evvelce verilmiş olan hüküm.

hükm-i vicahi / hükm-i vicahî

• Huk: Tarafların her ikisinin de veya vekillerinin hazır bulundukları hâlde verilen hüküm.

hulle

• İslâmî nikâh hükümlerine göre üç defâ boşanmış bir kadının, tekrar aynı adam tarafından alınabilmesi için; başka bir erkek tarafından nikâhlanıp, düğün ve vaty olduktan sonra boşanması.

huluvv

• Boş olmak, hâlî oluş. Boşluk. Boşta olmak.
• Huk: Tarafların anlaşarak evlilik hayatlarına son vermeleri.
• Huk: Bir gayr-i menkulün, muayyen bir bedel ile kiralanmış olmasından doğan kiracılık hakkı ve menfaati.
• Hava parası adıyla verilen meblağ.

hümanizm

• Lât. Edb: İslâmiyete mugayir ve aykırı eski Yunan ve Lâtin edebiyatı ve felsefesi taraftarlığı hareketi.
• Fls: İnsan menfaatını hayatta değer ölçüsü kabul eden ve dine tâbi olmayan, insana aşırı hâkimiyet tanımak isteyen ve maddeperest, dinsiz, imansız bir cereyan, bir fikir ve bâtıl

hümayunname

• Padişah tarafından bir hükümdara gönderilen mektub. (Farsça)

hurc

• Meşinden veya çadır bezi gibi şeylerden yapılmış büyük heybe ve sandık. Meşinden yapılan bu heybe ve sandıklar arka taraflarındaki meşin kollarla hayvanların semerine bağlanır ve iki hurc bir hayvana yüklenirdi. Eski zamanın uzun yolculuklarında kullanılırdı. Eskiden İstanbulun meşhur yangınlarında

hurufilik / hurûfîlik

• Acem yahûdisi Fadlullah-ı Hurûfî'nin v.796 (m. 1393) kurduğu bozuk yol. Küfür ve sapık inançları sebebiyle Timur'un oğlu Mîrânşâh tarafından öldürülmüştür.

husema'

• (Tekili: Hasım) Muhalifler, karşı taraflar, hasımlar.
• Adüvler, düşmanlar.

hutaf

• (Çoğulu: Hatâtif) Demir çengel.
• Makaranın iki tarafında olan eğri demir.

i'lam ve ilham-ı ilahi / i'lâm ve ilham-ı ilâhî

• Allah tarafından bildirme ve kalbe indirilen ilham.

i'lamat-ı şer'iye mümeyyizi

• Şeyh-ül İslâm kapısındaki fetvahanenin üç kaleminden biri olan "İlâmat Odası"nın başındaki memurun ünvanı idi. Kadılar tarafından verilen ilâmları tetkik vazifesiyle mükellef olduğu için, bu memuriyete, ulemadan tanınmış olanlar tâyin edilirdi.

i'raz / i'râz

• Yüz çevirmek. Başka tarafa dönmek. İctinab, çekinmek.

• Yüz çevirme, başka tarafa dönme.

i'tikad / i'tikâd

• Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem), Allahü teâlâ tarafından, bildirdikleri şeylerin hepsine inanma veya inanılacak şeyler.

i'tizal / i'tizâl

• Bir tarafa çekilme.
• İşten çekilme.
• Vâsıl b. Ata'nın kurduğu Mutezile mezhebini benimseme.
• Takımdan ayrılma.

iare-i mutlaka

• Bir mülkün, bir eşyanın sâhibi tarafından hiç bir şart ve kayda bağlı kalmayarak başka birine ödünç verilmesi.

ibrahim

• Halilullah ve Halil-ür Rahman da denir. Peygamberlerden İshak ve İsmâil'in (A.S.) babasıdır. Yirmi sahifelik kitap kendisine nâzil olmuştur. Süryanice konuşurdu. Peygamberimizin de (A.S.V.) ceddi idi. Urfa'da doğduğu da rivayet edilir. Zamanın kralı Nemrud tarafından ateşe atılmak istendi, mu'cize o

ibraname

• Alacaklı kimse tarafından alacak ve verecek kalmadığına dair verilen kâğıt. İbrâ senedi.

ıbt

• (Ibıt) Koltuk. Omuzun alt ve iç tarafı.

ibtida / ibtidâ

• Baş taraf. Evvel. Başlangıç. En önce, başta.

• Başlangıç, baş taraf.

ibtidad

• İki kişinin bir şeyi bir tarafından tutup kavraması.

iç ezan

• Cuma günleri hatib minberde iken müezzin tarafından mahfilde okunan ezan. Diğer namazlarda yalnız minarede ezan okunurken, cuma günleri öğle vaktinde hem minarede, hem de caminin içinde müezzin mahfilinde ezan okunur. İkinci ezan caminin içinde okunduğu için buna "iç ezan" denilir. (Türkçe)

icab / îcâb

• İhtiyaç.
• Teklif, bir sözleşme için alıcı veya satıcı tarafından ilk söylenen söz.

icazet vermek

• Medrese usulüne göre okuttuğu dersi bitiren talebeye hocası tarafından izin verilmesi. Bu tasdikan verilen mühürlü kâğıda "icazetname", icazet vermiş olan müderrise de "muciz" denilirdi.

içgüvey

• (İçgüveyi, içgüveysi) Kayınpederinin evine alınan dâmat. Karısı tarafının evinde oturan dâmat. (Türkçe)

icla-yi vatan / iclâ-yi vatan

• Yerinden yurdundan sürgün etme, başka tarafa nefyetme.

ictinah

• Bir yana eğilme, meyletme.
• Secde etme.
• (Hayvan) bir tarafa meyilli koşma.

igrab

• Uzak yerlere yolculuk etme.
• Garb (batı) tarafına gitme.

ihbar-ı ilahi / ihbar-ı ilâhî

• Allah tarafından bildirilen.

ihsar

• (Hasr. dan) Birisini işinden alıkoymak.
• Fık: Hac için ihrama girmiş bir zâtın, Arafat'ta durmakla ziyaret tavafından; ve umre için ihrama girmiş bir kimsenin de tavaftan men edilmesi. Böyle men edilen zâta "muhsar" denir.
• Kısaltma, kısalma.
• Sıkıştırma.

ihtikak

• Hakkını istemek. Niza' etmek. Birbirine husumet etmek. Hapseylemek.
• Fık: İki taraftan her birinin haklı olduğunu iddia etmesi.

ihtikan-ı dem

• Vücudun bir tarafına kanın hücum etmesi.

ihtinac

• Meyletme, bir tarafa yönelme, dönme.

ihtira'

• Evvelce keşfolunmamış, bilinmeyen bir şeyi keşfetmek. İcad etmek.
• Edb: Hiç kimse tarafından kullanılmamış tabirler ve mazmunlar kullanma.

ihtisab / ihtisâb

• Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uyulmasının, ilim ve ehliyet sâhibi bir devlet me'muru olan muhtesib tarafından sağlanması, emr-i ma'rûf nehy-i münkerin yâni iyiliği emretmek kötülükten sakındırmak vazîfesinin el ile yapılması vazîfesi.

ikale / ikâle

• Pazarlığı bozma. Her iki tarafın isteğiyle alışveriş mukavelesini bozma. Bir hukuki muamele ile meydana gelen vaziyetin diğer bir hukuki muamele ile eski haline getirilmesi.
• Demediği halde "Dedin" diye iddia etme.

• İki tarafın isteğiyle alışverişi bozmak.
• Dememiş iken "dedim" diye iddia etmek.

ikilik

• t. İki kuruş kıymetindeki eski gümüş para.
• İki kısımdan meydana gelmiş.
• Ayrılık, ihtilâf, ikiye bölünme, iki taraf olma.

ikna'

• Kanaat vermek. Râzı etmek. Râzı edilmek. İnandırmak. İnandırılmak.
• Ayakta iki tarafa bakmadan durmak.

ikramat-ı ilahiye / ikrâmât-ı ilâhiye

• Allah tarafından gelen ikramlar, ihsan ve lütuflar.

ikramat-ı rahmaniye / ikrâmât-ı rahmâniye

• Rahmeti sonsuz olan Allah tarafından gönderilen ikramlar.

ikramiye

• Hürmet ve mükâfat için verilen para veya hediye.
• Memurlara maaş haricinde ve her sene belli bir zamanda verilen para.
• Yapılan iyilik karşılığı olarak verilen hediye veya para.
• Satıcı tarafından pazarlığın hâricinde olarak müşteriye yahut arada vasıta olana verilen şey

ıkta'

• (Kat.'dan) Delil göstererek susturma.
• Mülkiyeti devlete ait olan bir arazinin menfaatinin hazinede istihkakı bulunan kimseye padişah tarafından verilmesi.
• Maktuan ihâle.

ıktaat

• (Tekili: Iktâ) Sahibi olmayan ve üzerinde imaret eseri olmıyan yerlerden olup, ulülemr tarafından istihkak sahibine imar ve inşa etmesi için tahsis olunan arazi.

ilahi / ilahî / ilâhî

• Cenâb-ı Hak ile alâkalı, Allah'a dâir. Cenab-ı Hakk'a aid ve müteallik.
• Ey Allahım, ey İlâhım! (meâlinde duâ içinde söylenir).
• Edb: Tasavvufî şairler tarafından dinî ve İlâhî fikirleri havi olmak üzere yazılmış olan ve makamla okunan şiirler.

• Allah tarafından olan.

ilahi cazibe / ilâhî cazibe

• Allah tarafından verilen bir çekicilik, çekim gücü.

ilahi dinler / ilâhî dinler

• Asılları Allahü teâlâ tarafından bildirilmiş olan dinler. Hak dinler ve semâvî dinler de denir.

ilahi hidayet / ilâhî hidayet

• Allah tarafından gösterilen hak ve doğru yol.

ilanat-ı rabbaniye / ilânât-ı rabbâniye

• Allah tarafından gönderilen ve Allah'a işaret eden duyurular.

ilave

• (Çoğulu: İlâvât) Katma, ek yapma, arttırma, zam.
• Bir kitabın sonuna gerek yazarı ve gerek başkası tarafından sonradan eklenen kısım. Zeyil.
• Bir gazetenin çıkardığı sayıdan başka ona ek olarak ve ayrıca çıkardığı sayı.
• İmzadan sonra mektubun altına yazılan şey.

ilbas-ı hil'at

• Hil'at giydirmek. (Üst elbisesi demek olan hil'at; padişahlar ile sadrazam ve vezirler tarafından memurlarla, âyân ve eşrâfa, taltif makamında giydirilirdi. Sonradan bunun yerine rütbe ve nişan verilmeğe başlanmıştır.)

ilham / ilhâm

• Allah tarafından kalbe gelen mâna.

• Allah tarafından insanın kalbine indirilen mânâ.

• Allah tarafından kalbe gelen mânâ.

ilham-ı rabbani / ilham-ı rabbânî

• Allah tarafından kalbe indirilen ilham.

ilhamat / ilhâmât

• İlhamlar. Allah tarafından kalbe gelen mânalar.

• İlhamlar, Allah tarafından kalbe gelen mânâlar.

ilhami / ilhâmî

• Allah tarafından kalbe gönderilen bir tarzda ilham.

ilka-ı külli / ilka-ı küllî

• Allah tarafından bir kişinin kalbine geniş mânâların verilmesi.

ilm-i vehbi / ilm-i vehbî

• Çalışmadan öğrenilen, Allahü teâlâ tarafından ihsân edilen ilim.

• Allah tarafından verilen ilim.

iltifat-ı rahmet

• İlâhî rahmet tarafından gelen lütuf.

iltizam / iltizâm / التزام

• Kendine lâzım kılma. İcrasına cehdettiği şeyi kendi üzerine vâcib kılma. Mülâzemet etme. Gerekli bulma.
• Tarafgirlik etme, birinin tarafını tutma.
• Onyedinci y.y. dan itibâren devlete gelir getiren kaynaklar, yavaş yavaş belirli bedel karşılığında şahıslara verilmeğe başlandı.

• Taraftarlık.

• Kendisi için gerekli sayma.
• Bilerek, isteyerek taraf tutma.

• Kayırma, taraf tutma, gerekli bulma.

• Gerekli görme. (Arapça)
• Taraf tutma. (Arapça)

iltizam-ı hilaf / iltizam-ı hilâf

• Muhalefet hastalığı; herşeyin muhâlif, zıt tarafını alma.

iltizam-ı muhalif

• Karşı tarafın fikrine taraftar olma.

iltizam-ı taraf-ı muhalif

• Muhalif tarafı destekleme, karşı tarafın fikirlerine sarılma.

iltizamen

• Taraftar olarak.

iltizamkarane / iltizamkârâne

• Taraf tutarcasına.

iltizamperverane / iltizamperverâne

• Taraf tutmayı severcesine.

ilva

• Çevirmek. Baş eğmek. Başı eğilmek.
• Başkasının sözünü maksadı olmayan başka tarafa çevirmek.
• Birinin hakkını inkâr eylemek.
• Bayrağı kaldırmak. Sancak dikmek.

imale / imâle

• Bir tarafa meylettirmek. Bir tarafa eğmek.
• Benzetmek.
• Mal vermek.
• Edb: Bir heceyi vezne uydurmak için uzatarak okumak.

• Meylettirmek, eğmek; bir tarafa yorumlamak.

• Bir tarafa meylettirmek, bir tarafa eğmek.
• Bir heceyi vezne uydurmak için uzatarak okumak.

iman-ı icmali / iman-ı icmalî

• İcmalî iman, yani; taraf-ı Nebevîden tebliğ buyurulan şeylerin hey'et-i mecmualarına inanmak, yâni; "Her ne tebliğ buyruldu ise; cümlesi haktır" diye tasdik etmektir.

imtisas

• Emerek çekilmek, emmek, emilmek. Hazmolunmuş olan maddelerin, damarlar tarafından emilmesi.

imza-yi padişahi / imza-yi padişahî

• Padişahın imzası. Osmanlı Padişahları tarafından vaktiyle hükümdarlara yazılan name-i hümayunların kenarlarına altun yaldızla imza konurdu. Bunlara imza-yı padişahî denilirdi.

in'ikad

• Akdetme. Bağlanma.
• Fık: İcab ve kabulün taraflarca eseri zâhir olup, meşru bağlılık ve alâkadarlık.
• Kurulma. Toplanma.

in'itaf

• İki kat olma, bükülme, katlanma.
• Bir tarafa dönme, temâyül. Meyletme.

in'izal

• Bir tarafa çekilme, tek başına kalma.

incil-i yuhanna

• Yuhanna İncili dört incilden birisi, Hz. İsa'nın (a.s.) havarilerinden Yuhanna tarafından yazılan İncil, Hz. İsa'ya indirilen kitap.

ind

• Arapçada zaman veya mekân ismi yerine kullanılır. Hissî ve manevî mekân. Maddî ve manevî huzura delâlet eder. Nezd, huzur, yan, vakt, taraf gibi mânâlara gelir. Gayr-ı mütemekkindir. Yani harekeleri değişmez. İzafete göre zamanı ifade eder (Min) harf-i cerriyle birleşebilir. Bazan da zarf olmaz. Baz

indi / indî

• Yanlı, taraflı; objektif olmayan.

infaz

• Sözünü geçirme. Bir hükmü yerine getirme.
• Aldığı emre göre birisini öldürme.
• Öte tarafa geçirme.

inkidam

• Vücudun bir tarafı berelenme veya kızarma.

insanın haşri

• İnsanların, öldükten sonra dağılmış olan zerreleri âhirette Allah tarafından tekrar bir araya getirilerek bedenlerinin inşa edilmesi ve diriltilmesi.

insibab

• Dökülme. Akıtılma.
• Cereyan etme.
• Başka suya karışma.
• Tıb: Ahlat-ı erbaadan birisinin vücudun bir tarafında nesicler (dokular) arasında toplanması.

intikad

• İyi bilineni kötülemek.
• Seçip ayırdetmek.
• Kalp parayı gerçeğinden ayırmak.
• Tenkid.
• Fenni veya edebi eserlerin tarafsız bir nazarla incelenmesi sonunda fikir ileri sürülmesi.

intisac

• (Nesc. den) Doku peyda eylemek. Doku, nesic hâsıl olmak.
• Mensucat gibi iki taraftan çizgili ve dokumalı olma.

intişar-ı arzani / intişar-ı arzanî

• Hedefin sağ veya sol taraflarına düşen mermilerle, hedef arasında kalan mesafe.

inziva

• Feragat edip bir tarafa çekilmek. Bir işe karışmamak. Dünya işlerini bırakmak. Süfli ve hevesi işleri bırakıp ilm-i Kur'an ve imanla, ibadet ve taatla, Kur'ân ve imana hizmetle vakit geçirmek.

irade

• İstek, arzu. Dilemek. Emir. Ferman.
• Bir şeyi yapmak veya yapmamak için olan iktidar, güç. (İrade, ihtiyardan daha geniştir, umumidir. İhtiyar, taraflardan birini diğerine tafdil ile beraber tercihtir. İrade; yalnız tercihtir. Mütekellimler bazan iradeyi ihtiyar mânasında kullanmışlar

irade-i aliye

• Tar: Sadrazam tarafından verilen emir. Bu emir yazılı olduğu gibi, şifâhi de olurdu. Yazılı olana "iş'arat-ı âliye" de denilirdi.

irade-i cüz'iyye / irâde-i cüz'iyye

• Allah tarafından insanın kendi salâhiyetinde bıraktığı istek, arzu. İnsanın herhangi bir tarafa meyletme kuvveti ve isteği. Az ve zayıf irade.

• Allah tarafından insanın yetkisine bırakılan cüz'î irade. İnsan iradesi.

ırak / ırâk

• Dicle nehrinden aşağı Basra'ya kadar Şat Suyu'nun iki tarafı olan memleket.
• Su kenarı.
• Kökler, asıllar, bünyadlar.
• Uzak.

irca-i inan

• Atın dizginini çevirme, başka tarafa yöneltme.

ırnin / ırnîn

• Kaş tarafında burun ucu.
• Her nesnenin evveli.

irtac

• Bir kimsenin sözünü kesme, konuşturmama.
• Devamlı yağmur ve kar yağma.
• Kapıyı örtme, kapama.
• Kıtlık her tarafa yayılma.

irza-yi tarafeyn

• İki tarafı anlaştırma, râzı etme.

isa

• Dört büyük peygamberden birisidir. Hakiki Hristiyanlık dininin peygamberidir. Kur'an-ı Kerim'de meziyet ve senası geçmektedir. İncil, mukaddes kitabıdır. Vahiy ile kendine gönderilmiştir. Ancak kendisinden sonra Havarileri tarafından yazılmıştır.

işaret-i aliye / işaret-i âliye

• Tar: Şeyh-ül islâm, defterdar ve yeniçeri ağası gibi maiyyet memurlarından biri tarafından yazılan takrir veya ilam üzerine sadrazamın kabul veya red şeklinde yazdığı yazı.
• Sadaret makamından çıkan emirler.

işaret-i gaybiye-i örfiye

• Herkes tarafından bilinen gayba dair bir işaret.

işaret-i ilahiye / işaret-i ilâhiye

• Allah tarafından gönderilen işaret.

işaret-i semavi / işaret-i semâvi

• Allah tarafından gösterilen işaret.

ishakiyye köşkü

• Sadrazam İshak Paşa tarafından Sultan İkinci Bayezid için, Topkapı surları dahilinde yaptırılmış olan köşkün adıdır. Bânisinin ismine nisbetle bu adı almıştır.

isimlik

• Tar: Saraylılar tarafından gönderilen hediyelik şeylerin kimin tarafından gönderildiğini belirten adres pusulası.

ıskalara

• Gemi arması merdiveni.
• Harp gemilerinin sol taraflarındaki merasim merdiveni.

ıslahatperver

• Islahat taraftarı, ıslahatı seven.

islamiyet

• İslâmlık.
• İslâm oluş. Teslimiyet, inkıyad, bağlılık, hakka tarafgirlik ve iltizamdır. (İslâmiyet güneş gibidir, üflemekle sönmez; gündüz gibidir, göz yummakla gece olmaz. Gözünü kapayan yalnız kendine gece yapar. Münazarat)

isnad / isnâd

• Dayandırma, sened gösterme.
• Söylediği sözü bir başkasına dayandırmak, bir şeyi, birisi için yaptı demek.
• Hadîs ilminde hadîs-i şerîf metninin sırasıyla kimler tarafından nakledile geldiğini bildirme.

ispat-ı nüzul

• Kur'ân'ın Allah tarafından indirildiğini ispat etme.

istibra / istibrâ

• Temizlenme.
• Erkeklerin küçük abdesti yaptıktan sonra yürüyerek, öksürerek veya sol tarafa yatarak, idrar yolunda damlalar bırakmaması. Kadınlar istibrâ yapmaz.
• Nikâhla alınacak dul bir câriyenin hâmile olup olmadığını bilmek ve şüpheye yer vermemek için bir temizlik müddeti geçip tekr

isticabe

• (İsticâbet) Duânın Allah tarafından kabul olunması.

istifale

• Tecvidde: Bir harfin, okunduğu zaman aşağı çene tarafına düşüp üst damağa yükselmesi. Bu hâlde ağızdan çıkan harfler: "Müsta'liye" harflerinin zıddıdır. Bu harfler: "Elif, Be, Te, Se, Cim, Ha, Dal, Zel, Rı, Ze, Sin, Şın, Ayın, Fe, Kaf, Kef, Lâm, Mim, Nun, Vav, He, Yâ" dır.

istihkamat-ı dahiliye / istihkâmat-ı dâhiliye

• Bir istihkâmın iç tarafında, icab ettiği zaman yapılan müstakil sığınaklar.

istihsan-ı akli / istihsan-ı aklî

• Akıl tarafından beğenilme, güzel bulunma.

istikamet

• Hatt-ı hareketi doğru olmak. Doğruluk, nâmuslu hareket. Her işte itidal üzere bulunmak. Adâletten, doğruluktan ayrılmayıp, diyânet ve akıl içinde yürümek.
• Allah'a kulluk etmek.
• Bir şeyin bir tarafa doğru olarak uzanması.
• Yön, cihet.

istimlak

• İcraî karar alma salâhiyetini hâiz bir amme hükmî şahıs (Vilâyet, Belediye v.s.) tarafından bir malın, halkın faydası için karşılığı verilip alınarak umumun istifadesine arzedilmesi.
• Mülk satın almak.
• Mülk sahibi olmak.

istinabe

• Niyabet istemek.
• Huk: Başka bir tarafta görülen bir muhakeme için, şahid veya maznunun yazılı ifadesinin alınması. Muhakemenin icab ettirdiği muameleleri yapması için bir mahkeme tarafından başka bir mahkemeye veya kendi âzâsından birisine salâhiyet verilmesi.

istinfaz

• Bir yerin bütün her tarafını iyice öğrenebilmek için dikkatle bakma, inceleme.

istirkak

• (Rıkk. dan) Harbde düşman tarafından esir alma.
• Köle edinme, bir kimseyi kendine köle olarak alma.

istiskal

• Hoşnutsuzluğu belli ederek karşı tarafı çekilmez görme.

istizah

• Belirsiz ve mübhem bir şey hakkında açık söylenmesini istemek. İzah istemek.
• Gensoru. Bir mes'ele hakkında mebuslar tarafından başbakana veya bakanlardan birine açılan ve sonunda soruşturma yapılması istenilen sual.

itibari / itibârî

• Gerçekten öyle olmadığı hâlde öyle sanılan ve insanlar tarafından öyle kabul görmüş olan, göreceli.

ıtlak

• Salıvermek. Bırakmak. Koyuvermek. Serbest bırakmak. Serbest olup her tarafta bulunmak. Cezadan kurtarmak.
• Boşama. Boşanma. Afvetmek.

ittihad-ı muhammedi cemiyeti / ittihad-ı muhammedî cemiyeti

• Süheyl Paşa, Mehmed Sadık, Ferik Rıza Paşa, Derviş Vahdeti ve arkadaşları tarafından İstanbul'da 5 nisan 1909 tarihinde kurulan bir cemiyettir.

ızca'

• Yırtma.
• Yatarken vücudun yan tarafı üzerine yatma.

ızfar

• Biri tarafından tırnaklanma. Bir kimseyi tırnaklama.

izinname

• Eskiden bir nikâhın kıyılabilmesi için kadı tarafından verilen izin kâğıdı. (Farsça)

izzü-d-devle

• Tar: Müslüman hükümdarları tarafından sık sık kullanılan ve devlete değer veren, devletin değeri mânâsına gelen bir ünvan.

kaderiyye

• Hicrî ikinci asırda Vâsıl bin Atâ tarafından kurulan ve "Kul kendi fiillerini kendi yaratır" diyerek kaderi yâni işlerin, Allahü teâlânın takdîri ile olduğunu inkâr eden bozuk fırka. Bu fırkaya Mu'tezile adı da verilir.

kadime

• Ordunun ileri karakolu.
• Kuşun kanadının ön tarafındaki uzun tüyleri.

kadırga

• Buharlı gemilerin icadından evvel kullanılan harp gemilerinden biri. Kürek ve yelkenle kullanılırdı. Kadırgalar 25 oturaklı idi ve her küreği dörder adam tarafından çekilirdi.

kadiyanilik / kâdiyânîlik

• On dokuzuncu yüzyılda, Hindistan'da Mirzâ Gulâm Ahmed tarafından kurulan bozuk yol. Kurucusunun doğum yeri olan Kâdiyan kasabasına nisbetle bu adla anılmaktadır. İsmine nisbetle, Ahmediyye de denilmektedir.

kafiye

• Tâbi olan şey.
• Herşeyin son tarafı.
• Edb: Manzum yazılan satırların ses bakımından sonlarının aynı olması. (Yaman, duman, saman... gibi.)

kahya / kâhya

• Büyük konaklarda ev işlerini idare eden kimselerle san'at ve ticaret sahiplerinin işlerine bakmak üzere hükümet tarafından seçilen kimselere eskiden verilen addır.

kaide

• Esas. Temel. Düstur. Nizam. Yol. Ayaklık.
• Dip taraf.
• Bir şeyin meydana gelmesine şart ve düstur olan husus.
• Bir ilim ve fennin düsturlarından her biri.
• Fık: Hayızdan ve çocuktan kesilmiş kadın.

kaide-i meşhure / kâide-i meşhûre

• Meşhur kaide, herkes tarafından bilinen kural.

kainatın aktarı / kâinatın aktârı

• Kâinatın dört bir tarafı.

kal'

• Bir şeyi kökünden çekip koparmak.
• Kendisinden iyi kalay çıkan maden.
• Azletmek. Bir tarafa ayırmak.

kalem

• Levh-i mahfûz üzerine Allahü teâlânın ilm-i ezelîsi (başlangıcı olmayan ilim sıfatı) ile bilip taktîr ettiği şeyleri yazan, nasıl olduğu insanlar tarafından bilinemeyen kalem.

kama

• İki tarafı keskin, ucu sivri ve enli bıçak.
• Duvara veya keresteye çakılan büyük tahta çivi.
• Ağaç, kütük ve sâireyi yarmak için kullanılan ucu ince, arka tarafı kalın ağaç veya demir takoz.

kanun / kanûn

• (Çoğulu: Kavânin) Herkesin uyması için devletin teşri kuvveti tarafından konulan her türlü meşru nizam, kaide, emir, nehiy ve yasaklar.
• Kaziye-i külliye. Kâinatta Allah'ın koyduğu değişmez nizam.

• Devletin yasama kuvveti tarafından herkesçe uyulmak üzere konulan her türlü nizam, kaide.

kanun-u beşer

• İnsanlar tarafından konulan kanun.

kaplama mesh

• Abdestte başın her tarafının mesh edilmesi.

kapris

• Geçici heves. Maymun iştahlılık. İnsanın zayıf tarafı. Evham.

karafi

• (Şihâbüddin Ahmed El-Karafi) Maliki Mezhebi'nin büyük âlimlerindendir. Milâdi 1285 de vefat etmiştir.

karamita / karâmita

• Milâdî dokuzuncu asırda Hamdan Karmat tarafından kurulan bozuk fırka. İsmâiliyye ve Bâtıniyye de denir.

kasara

• (Çoğulu: Kasr-Kasarât) Boyun kökü.
• Yoğun ağaç.
• Gemilerin baş ve arka taraflarında güverteden daha yüksek yapılan güverte.

kaside-i ercuze / kaside-i ercûze

• (Ürcuze) Hz. İmam-ı Ali (R.A.) tarafından bahr-ı recez vezni üzere yazılan ve istikbalden haber veren meşhur kasidenin adı.

• Hz. Ali tarafından yazılan ve istikbalden haber veren kaside.

kasık

• Karnın alt tarafı. (Türkçe)

kasis

• Bir yolu, bir tarafından diğer tarafına kadar kesen su arkı. (Fransızca)

kava'

• Kimse olmalan ıssız yer.
• İki tarafına yağmur yağıp ona yağmayan yer.

kavaid-i ehl-i sünnet / kavâid-i ehl-i sünnet

• Hz. Muhammed'in sünnetine uyan, onun yolundan giden büyük Müslüman topluluğu tarafından belirlenen kurallar.

kavari'

• (Tekili: Karia) İnsan öleceği zaman, halet-i nezi'de okunan âyet-i kerime.
• Şiddetli esen rüzgârlar.
• Ansızın Allah tarafından gönderilen belâ ve musibetler.

kaza ve kader / kazâ ve kader

• Olacağı Allah tarafından bilinen ve takdir olunan şeylerin zamanı gelince yaratılması ve Allah'ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce bilmesi, takdir etmesi, planlaması.

• Allahü teâlânın meydana gelecek hâdiseleri ilm-i ezelîsi (başlangıcı olmayan ilim sıfatı) ile ezelde (başlangıcı olmayan öncelerde) bilip takdîr etmesi ve bu hâdiselerin zamânı gelince, Allahü teâlâ tarafından yaratılması ve meydana çıkması. Allahü teâlânın birşeyin varlığını ezelde bilip, takdîr et

kaza ve kader-i ilahi / kaza ve kader-i ilâhî

• Hâdiselerin, olmadan önce Allah tarafından takdir olunup plânlanması ve vakti gelince yaratılması.

kaza-i ilahi / kazâ-i ilâhi

• Olacağı Allah tarafından bilinen ve takdir olunan şeylerin zamanı gelince yaratılması.

kazal

• (Çoğulu: Kuzul-Akzile) Başın arka tarafı.

kaziye-i bedihiyye-i fıtriyye

• Man: Aklın tarafeyni tasavvur ederken zihinde hâzır olan bir hadd-ı vasat vâsıtası ile nisbet-i hükmiyyeyi cezmen tasdik eylemesinden ibaret olan kaziyyeye denir.

kaziye-i makbule

• Çoğunluk tarafından kabul edilen önerme, hüküm.

kef

• Elin iç tarafı. Avuç.
• Ayağın altı, tabanı.
• Avuç dolusu.

kefeteyn

• Terâzinin iki tarafı.

kenef

• (Çoğulu: Eknâf) Yön, taraf.
• Sığınılacak yer. Korunulacak mekân.
• Tuvâlet, helâ, ayakyolu.

keramet-i evliya

• Evliyanın kerameti; Allah tarafından evliyaya ikram edilen olağanüstü hal.

kerempe

• Yun. Denize doğru uzanan kayalık çıkıntı.
• Dağın en yüksek yeri, tepesi.
• Geminin baş tarafı.

kesb-i şer

• Şerli bir işi işlemek veya o işe âlet olmak yahut da tarafdar olmak.

keşf

• Açmak.
• Olacak bir şeyi evvelden anlamak. Gizli kalmış bir şeyin Cenab-ı Hak tarafından birisine ilham olunması ile o gizli şeyin meydana çıkarılması.

• Açma, meydana çıkarma, gizli bir şeyi bulma, bir sırrı öğrenme.
• Allah tarafından ermişlere ilham edilen gizliyi bilme yetisi.

keşih

• (Çoğulu: Küşuh) Perâkende olmak, parça parça dağılmak.
• Böğür.
• Cânip, taraf.

kesret-i etba'

• Tâbi olanların çokluğu. Tarafdarların kesretli oluşu.

kevsel

• Geminin kıç tarafı.

kıbel / قبل

• Yan, taraf, yön, cihet, cânib.

• Taraf, yön. (Arapça)

kıble / قبله

• Kâbenin bulunduğu taraf.

• Namazda yönelinen taraf, Kâbe'nin bulunduğu taraf.

• Kâbe-i Muazzamanın bulunduğu Mekke-i Mükerreme ciheti. Kıble tarafı, güney.
• Cenubdan esen rüzgâr.

• Namaza başlarken yönelinen taraf; Kâbe'nin bulunduğu Mekke şehri.

• Müslümanların namaz kılarken yöneldikleri taraf; Kâbe tarafı. Mekke-i mükerreme şehrindeki Kâbe-i muazzama.

• Kâbe tarafı. (Arapça)
• Güney. (Arapça)
• Güney rüzgarı. (Arapça)

kıblegah / kıblegâh

• Kıble tarafı. Kıblenin bulunduğu yer. (Farsça)

kira / kirâ

• Bir malın, menfaatine yâni kullanılmasına karşılık olarak verilen ücret. Bir evin, bir iş yerinin veya herhangi bir mülkün, taşıt veya binek hayvanının, sâhibi tarafından faydalanılmak ve kullanılmak üzere belli bir ücret karşılığında bir müddet için başkasına verilmesi.

kiramen katibin / kiramen kâtibîn

• İnsanların iki tarafında bulunup, sevablarını ve günahlarını yazan meleklerin adı.

kırgız

• Türk Milletlerinden büyük bedevi bir kavim olup Asyanın kuzeybatısında ve Türkistanla Sibirya arasında, başka bir deyimle Türkistanın kuzey taraflarında ve Doğu Türkistanın kuzeyinde olarak Rusya ile Çin hududunda bulunuyorlar. Batı tarafındakilere Kırgız ve Kazak; Çin hududundakilere ise Kara Kırgı

kırvan

• Kafile, kervan.
• Dünyanın her tarafı. Doğu ve batı.

kısm-ı sani / kısm-ı sâni

• İkinci kısım, ikinci taraf.

kışr

• Kabuk. Dış taraf.
• Libâs.

kıtmir / kıtmîr

• Eshâb-ı Kehfin (Îsâ aleyhisselâmın dîninden olup, din düşmanları her tarafı kapladığı bir zamanda dinlerini korumak için her şeylerini terkedip hicret eden Efsûs (Tarsus)'daki mağarada bulunan yedi kişiden birinin köpeğinin adı.

kıyas-ı fukaha

• Hakkında açıkça âyet ve hadis bulunmayan mes'elelere dâir; ilim ve irfanda allâme ve mütebahhir, ilmi ile amelde ve Sünnet-i Seniyyeye ittiba ve imtisalde, ibadet ve taatta, takva ve verada, züht, azimet ve riyazetle, terakki ve taâli eden müctehid fukaha tarafından kıyas ile verilen hüküm.

kızılelma

• Tar: Osmanlı Türkleri tarafından Roma'ya verilen addır.

kor

• t. Her tarafı iyice yanıp içine kadar ateş hâline gelmiş kömür veya odun parçası.
• Askeriyede kolordu.

kuddam

• Ön taraf. İleri taraf.

kudumiyye

• Uzak yoldan gelen bir büyük zâta, oranın halkı tarafından takdim edilen hediye.
• Edb: Böyle bir vaziyetten dolayı yazılan kaside.

kudüs

• Filistin'de, Süleymân aleyhisselâm tarafından inşâ ettirilen Mescid-i Aksâ'nın bulunduğu şehir. Bu şehir târih kitaplarında İlyâ adıyla da zikredilir.

küf

• Yetiştiği satıhta kimyevî değişikliklere sebep olan küçük boylu mantarlara verilen umumi ad.
• Maddelerin oksitlenme neticesinde dış tarafını kaplayan tabaka. Pas.

küfrü iltizam etme

• Küfre sarılma, küfür tarafını tutma.

kur'an

• Allah (C.C.) tarafından Hz. Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâma Cebrâil Aleyhisselâm vâsıtası ile (yâni vahiyle) gönderilen ve beşeriyetin bütün saadet düsturlarını hâvi en mukaddes ve en son kitâb-ı semâvidir. Din ve dünyanın nizâmını en iyi şekilde bildirir, kâinatın neden ve niçin yaratıldığ

kurban

• Allahü teâlâya yakınlık. Mükîm (yolcu olmayan), âkıl (akıllı), bâliğ (ergen, evlenecek çağa gelmiş), hür ve dînen zengin sayılan, müslüman erkek ve kadın tarafından, Allah rızâsı için kurban niyetiyle kurban bayramının ilk üç gününde (Zilhicce ayının on, on bir ve on ikinci günlerinin her hangi biri

kürsu'

• Bilek kemiğinin ucunun serçe parmak tarafında olan yumruca kısmı.

kurun-u ahire / kurun-u âhire

• Son asırlar. İstanbul'un Fatih Sultan Mehmed tarafından zaptedildiğinden sonraki zaman. Hicri 857, Mi. 1453 yılından sonraki devir.

kurun-u vusta / kurun-u vustâ

• Eski Roma Devleti'nin ikiye ayrılmasından, İstanbul'un Müslümanlar tarafından zabtedildiği tarihe kadar olan zamandır. Orta asırlar.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kutb

• (Kutub) Dünyanın şimâl veya cenub uçları. (Güney ve kuzey taraflarının son kısımları.)
• Elektrik cereyânını meydana getiren veya mıknatısın uçlarından her biri.
• Dini bir meslek veya grubun başı. Bir çok müslümanların kendisine bağlandıkları azim ve büyük evliyaullahtan zamanın

kutb-u rabbani / kutb-u rabbânî

• Allah tarafından terbiye edilen büyük kutup, büyük velî.

kutr

• Taraf. Canib.
• Nahiye. Mahal. Arzın veya semânın bir ciheti.
• Çap.
• Bölük. Bölge.
• Geo: Dairenin merkezinden geçip onu iki müsavi kısma bölen doğru parçası, çap.

kütüb ve suhuf-u semaviye

• Allah tarafından bazı peygamberlere gönderilen kitaplar ve sahifeler.

kütüb-i münzele

• Allah tarafından indirilmiş olan kutsal kitaplar.

kütüb-i salife / kütüb-i sâlife

• Allahü teâlâ tarafından, Peygamber efendimizden önce gelmiş olan peygamberlere gönderilen fakat sonradan tahrif edilmiş, değiştirilmiş olan ilâhî kitablar. Bunlara semâvî kitablar da denir.

kütüb-i sitte

• Altı kitab. Kur'ân-ı kerîmden sonra, İslâm dîninin ikinci kaynağı olan hadîs-i şerîfleri ihtivâ eden ve doğruluğu İslâm âlimleri tarafından tasdîk edilen altı hadîs kitâbının hepsine birden verilen ad. Bunlar; İmâm-ı Buhârî'nin Sahîh-i Buhârî'si, İmâ m-ı Müslim'in Câmi'us-Sahîh'i, İmâm-ı Mâlik'in Mu

kütüb-ü ilahiye / kütüb-ü ilâhiye

• İlâhî kitaplar, Allah tarafından gönderilen semavî kitaplar; Tevrat, Zebur, İncil ve Kur'ân-ı Kerîm.

kütüb-ü münzele

• Allah tarafından indirilen kitaplar.

• Vahiy ile Cenâb-ı Hak tarafından indirilmiş, ihsan edilmiş mukaddes kitaplar.

kütüb-ü mutebere

• Konu hakkında kaleme alınan ve bütün ilim ehli tarafından kabul edilen eserler.

kütüb-ü sabıka / kütüb-ü sâbıka

• Peygamberimizden önceki peygamberlere Allah tarafından gönderilmiş kutsal kitaplar.

kütüp ve suhuf-u enbiya

• Allah tarafından Peygamberlere gönderilen kitaplar ve sayfalar.

küv'

• Bileğin başparmak tarafı.

lahd

• (Çoğulu: Lühud) Mezar. Üstü yükseltilerek yapılan mezar.
• Eğilmek.
• Bir tarafına meyilli olan çukur.

lahut / lâhut

• Allah tarafından, mânevî âlemden olan.

lahuti / lâhutî

• İlâhî; Allah tarafından olan.

laik cumhuriyet / lâik cumhuriyet

• Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrıldığı, her türlü inanç sahibine karşı tarafsız olarak din ve vicdan hürriyetinin sağlandığı cumhuriyet.

latim / latîm

• Babası ve annesi olmayan kişi.
• Yüzünün bir tarafı beyaz olan at.
• Yarış atlarının dokuzuncusu.

ledid / ledîd

• Derenin iki tarafı.

ledig / ledîg

• Yılan veya akrep gibi hayvanlar tarafından sokulmuş kimse.

ledünniyat

• (Tekili: Ledünn) Allah Teâlâ Hazretleri tarafından hususi vecih üzere bâtınan ihsan olunanlar.

lehinde

• Tarafında.

levh-i kaza ve kader / levh-i kazâ ve kader

• Allah tarafından olacak bütün olayların belirlendiği ve yazıldığı Kazâ ve Kader Levhası.

li-aynihi / li-aynihî

• Kendisi ile bir. Aynı ile.
• Allah tarafından emrolunan bir şeydeki güzellik, ya li-aynihi bir hüsündür veya li-gayrihi bir hüsündür. Ya kendi zatındaki bir güzellikten dolayı hasendir veya başkasında sabit bir güzellikten dolayı bir hasendir. Meselâ: Biz iman ile me'muruz. İmandaki hü

li-müellifihi / li-müellifihî

• Müellifi tarafından, yazarı tarafından.

linç

• Halk tarafından öldürülme. Halkın bir suçluyu tutup derhal öldürmesi.

lisans

• Herhangi bir mevzuda verilen izin. Müsaade belgesi. (Fransızca)
• Üniversite tahsili tamamlanınca alınan diploma. (Fransızca)
• Bir sporcunun resmi yarışmalara katılabilmesi için spor federasyonu tarafından kendisine verilen kayıt fişi veya kimlik kartı. (Fransızca)
• İthal veya ihracı serbest bırakılmayarak (Fransızca)

lit / lît

• Boyunun bir tarafı.
• Boyun.
• Baş.

liva-i hamd / livâ-i hamd

• Hamd (şükür) sancağı. Kıyâmet gününde, canlılar dirilip, Arasat meydanında toplanınca, Allahü teâlâ tarafından Peygamber efendimize ihsân edilecek olan ve altında bütün inananların toplanacağı sancak-ı şerîf.

loça

• Geminin baş tarafında ve iki yanda demir zincirin geçmesine mahsus delikler.

lokman hakim / lokman hakîm

• Allahü teâlâ tarafından kendisine ilim ve hikmet; akıl, anlayış, idrâk verilen peygamber veya velî. Kur'ân-ı kerîmde ismi zikr edildi. Dâvûd aleyhisselâm zamânında Arabistan Yarımadası'nın Umman taraflarında yaşadı. Uzun bir ömür yaşadıktan sonra ibâ det hâlindeyken Kudüs ile Remle arasında vefât et

lügeyza

• Kertenkelenin bir yeri kazıp giderken bir tarafını da kazıp eğri çapraşık yollar yapması.

luka incili / luka incîli

• Meşhûr dört İncîl'den biri. Antakyalı papas Luka tarafından yazıldığı için bu ad verilmiştir. Şimdi elde bulunan İncîllerin en yanlış olanıdır.

lütf-u azim-i ilahi / lütf-u azîm-i ilâhî

• Allah tarafından gönderilen büyük ihsan, nimet.

ma'k

• (Çoğulu: Emâık-Emâik) Derinlik.
• Sahradan bir taraf.

ma'lum

• Resul-i Ekrem'in (A.S.M.) bir nâmıdır. Onun geleceği, melekler, resuller ve nebiler tarafından mâlum olduğundan ve dünyaya teşriflerinden evvel kendilerinin ta'zim edilmesi ve ona intisab dileklerinden dolayı bu isim verilmiştir.
• Bilinen, belli olan.

ma'tuf

• Ait ve râci' olan.
• Bir tarafa meyletmiş. Mâil olan.
• İsnadedilen. Yöneltilmiş.

• Eğilmiş, bir tarafa doğru çevrilmiş.
• Birine isnat olunmuş, yöneltilmiş.

ma-fevk

• Üstünü. Üstün olanı.
• Bir şeyin üstü, üst tarafı. Baş.

maçin

• Çin'e tâbi, Doğu Türkistan tarafındaki çöllerde ve Târim nehrinin güneybatısındaki dağlarda oturan Türk milletinden bir kavimdir ve simaca Moğol ile Aryâ cinslerinden mürekkeb oldukları anlaşılıyor. İçlerinde sarı saçlı ve mavi gözlü adamlar dahi bulunuyorsa da lisan bakımından Doğu Türkistan'ın aha

maderi / maderî / مادری

• Anne ile ilgili, ana tarafı. (Farsça)

madgare

• Mukabil iki tarafın şiddetli hücumları ile meydanda gelen savaş.

madun / mâdûn

• Alt taraf.

magrib

• (Mağrib) Batı taraf. Garb. Güneşin battığı cihet. Akşam vakti. Afrikanın şimâl tarafı. Türkiye'ye nisbetle garbda bulunan Fas, Tunus, Cezayir ve İspanya tarafı.

mağrib

• Batı, garb, batı tarafında olan yerler.

mahbub-u ezeli / mahbub-u ezelî / mahbûb-u ezelî

• Ezelî Sevgili; bütün yaratılmışlar tarafından çok sevilen ve varlığı ezelî olan Allah.

• Varlığının başlangıcı olmayan ve bütün yaratılmışlar tarafından sevilen Allah.

mahfuz

• Saklanmış, korunmuş.
• Ezberlenmiş.
• Levhi mahfuz: Allah tarafından takdir edilenlerin ezelde yazılı bulunduğu levha.

mahlasname

• Şiir söylemeye yeni başlayan bir şâire, usta şâir tarafından mahlas verildiğine dair yazılan manzume.

mahluk-u ilahi / mahlûk-u ilâhî

• Allah tarafından yaratılmış.

mahlul

• Delinmiş.
• Öbür tarafına işlenmiş olan şey.

mahmud

• Bütün varlıklar tarafından hamd edilen Allah.

mahzar

• (Huzur. dan) Hazır olma. Gösteriş, görünüş.
• Huzur yeri. Büyük bir insanın önü.
• Birçok kimse tarafından imzalı dilekçe.
• Mahkeme sicili.

maide-i semaviye / mâide-i semâviye

• Allah tarafından kullarına sunulan mânevî sofra.

mail / mâil

• Eğik. Bir tarafa eğilmiş. Eğri.
• Meyilli. Hevesli. İstekli.
• Düşkün.
• Benzer.

maile / mâile

• Coğ: Dağların bir yana doğru alçalıp giden taraflarından her biri.
• Eğri, eğilmiş.

makam-ı ifham ve ilzam

• Karşı tarafı susturma, âciz bırakma makamı.

makam-ı mahmud / makam-ı mahmûd / makâm-ı mahmûd

• Peygamberimizin kavuşacağı, Allah tarafından vaad edilen yüksek makam.

• (Şefaat-ı Uzmâ) En yüksek şefaat makamı. Peygamberimizin (A.S.M.) kavuşacağı, Allah tarafından vaad edilen makam.

• En yüksek şefaat makamı; Peygamberimizin (a.s.m.) kavuşacağı, Allah tarafından vaad edilen yüksek makam.

• Mahşer (kıyâmet) günü büyük bir sıkıntı ve ızdırab içerisinde bulunan mahlûkâtın hesaplarının bir an evvel görülmesi için Allahü teâlâ tarafından Muhammed aleyhisselâma verilen şefâat izni. Buna Şefâat-i Kübrâ da denir.

makasir

• (Tekili: Maksure) Bir hânedeki en mahrem taraflar. Bir evin en mahrem tarafları.
• Câmilerde etrâfı parmaklıklarla çevrili yüksek yer.

makazz

• Başın arka tarafından iki kulağın arası.

maktul / maktûl

• Kâtil tarafından öldürülen.

mançurya

• (Mançu memleketi) Asya'nın kuzeydoğu tarafında büyük bir memleket olup, son zamana kadar kuzeyde Ohurcuk Denizine ve Sahalin Adasını ayıran Tataristan Boğazı'na kadar uzandığı halde; doğudan Japon Deniziyle sınırlanmış iken, sonraları kuzey ve kuzeydoğu tarafları Ruslar tarafından zaptedilerek Sibir

mantuh

• Boynuzlu hayvan tarafından yaralanan veya öldürülen.

maruf / mârûf

• Yarattıkları tarafından bilinen Allah.

maslahat-ı mürsele

• Şeriat tarafından ne itibar ve ne de ibtâl ve ilgâ edildiği mâlum olmayan bir mes'elenin maslahat üzere fakihler tarafından hükümlendirilmesi.

masnuat-ı rabbaniye / masnuat-ı rabbâniye

• Allah tarafından san'atla yaratılan varlıklar.

maşuk-u layezali / mâşuk-u lâyezâlî

• Varlıklar tarafından çokça sevilen ve sürekli var olan Allah.

mavera-yı haşr-ı cismani / mâverâ-yı haşr-ı cismânî

• Maddî bedenle âhiret âleminde yeniden diriltilme arka tarafı, arka plânı.

meb'us

• Gönderilmiş,
• Peygamber olarak gönderilmiş kimse.
• Öldükten sonra diriltilmiş kimse.
• Halk tarafından seçilerek parlementoda yer alan kimse, millet vekili.

• Gönderilen. Ba's edilen.
• Halk arasından seçilerek Millet Meclisine âzâ edilen.
• Allah tarafından gönderilmiş olan.
• Öldükten sonra diriltilen.

mebde'

• Baş taraf. Başlangıç. Başlama.
• Kaynak. Kök. Temel. Esas.

mecelle

• Tanzîmât'ın îlânından sonra, Ahmed Cevded Paşa'nın başkanlığında bir komisyon tarafından hazırlanan; İslâm hukûkunun muâmelâta (alışveriş, şirketler, hibe v.b.) âit hükümlerinin Hanefî mezhebine göre maddeler hâlinde tertibinden meydana gelen kânunlar veya bu kânunları içerisine alan mecmûa.

meclis-i a'yan / meclis-i a'yân

• Osmanlı İmparatorluğu zamanında hükümet tarafından seçilmiş olan meclis. (Bunun karşılığı, zamanımızda, senato meclisidir.)

meclis-i mebusan

• Halk tarafından seçilen meb'usların meclisi. Millet Meclisi.

meclub

• Celbolunmuş. Çekilmiş. Kapılmış.
• Tarafdarlığı kazanılmış kimse.
• Aşık. Tutkun.

medh

• Övme, iyi taraflarını anlatma; bir kimse hakkında iyi şeyler söyleme.

medhal

• Girilecek taraf. Dahil olacak yer.
• Giriş. Esere başlangıç. Önsöz. Mukaddeme.

mef'ul / mef'ûl

• Bir fail tarafından yapılan, ortaya konulan.

• Dilbillgisinde tümleç; özne tarafından yapılan iş, öznenin fiilinin sonucu.

meftihane / meftihâne

• Yeni bir kitaba veya yeni bir derse başlarken, talebelere hocası tarafından verilen başlama ziyafeti.

meftuhane

• Başlangıç için verilen ziyâfet. Bir kitabı okumaya veya yeni bir derse başlarken, talebelere hocası tarafından verilen başlama ziyafeti. (Farsça)

mehdi / mehdî

• Hidâyete eren veya hidayete vesile olan. Sâhib-üz-zaman. "Hususi ve şahsi bir tarzda Allah'ın hidayetine mazhar olan, kendisine Cenâb-ı Hak tarafından yol gösterilen" mânasınadır. Bu kelime ihtida etmiş olanlar için de kullanılmıştır. Mehdi-yi Resul, Mehdi-yi muntazır da denir. Ahir zamanda gelip bü

• Kıyâmete yakın geleceği, Peygamber efendimiz tarafından haber verilen ve İslâmiyet'i ve adâleti yeryüzüne hâkim kılacak olan mübârek zât.

mehir

• Nikâh bedeli; nikâh esnasında belirlenen ve erkek tarafından kadına verilmesi gereken mal, değerli eşya veya para.

mehr

• Aşk, şefkat, muhabbet.
• Güneş.
• Huk: Mihr. Evlenme muamelesinde erkek tarafından kadına verilen nikâh bedeli.

mehr-i misl

• Mehir söylenmeden veya mehir vermemek şartı ile yapılan bir nikahtan sonra, kadının, baba tarafından akrabâsının kadınlarına bakılarak bunlara verilen mehir kadar verilmesi kararlaştırılan altın, gümüş, mal veya herhangi bir menfeat.

mehr-i muaccel

• Nikâhta erkek tarafından kız tarafına verilen ağırlık, para.

mehr-i müeccel

• Boşanma veya ölüm halinde, kız tarafına verilmesi nikâhta kararlaştırılmış olan para.

mehr-i müsemma

• İki tarafın rızası ile nikâh bedeli olarak kararlaştırılan para.

mektub-u samedani / mektub-u samedânî

• Allah tarafından gönderilmiş birer mektup gibi, şuur sahiplerine İlâhî san'atı anlatan eser.

meldug

• (Ledg. den) Zehirli bir hayvan tarafından ısırılarak sokulmuş.

menasik-ül hac

• Hacı olmak için Mekke-i Mükerreme'ye gidenlerin Kâbe'yi ziyaret etme, Arafat'ta vakfeye durma, kurban kesme, ihram giyme, muayyen bir yerden bir yere kadar yürüme gibi yapılan ibadet rükünleri.

menfi siyaset

• Olumsuz siyaset; aşırı taraftarlık veya rakipleri yok etmek şeklinde uygulanan siyaset.

menhuş

• Yılan, akrep cinsinden bir hayvan tarafından sokulmuş.

mensur

• (Nasr. dan) Yardım görmüş.
• Muzaffer. Zafer bulmuş.
• Cenab-ı Hak tarafından her işinde nusrete mazhar olduğundan Hz. Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm'ın bir ismi de Mensur'dur.

merdud-u ilahi ve peygamberi / merdud-u ilâhî ve peygamberî

• Allah ve Peygamber tarafından reddedilmiş.

mergub

• Rağbet edilmiş. Beğenilmiş. Çok kıymet verilen. Çokları tarafından istenen.

merkel

• (Çoğulu: Merâkil) Yol.
• Hayvan üstüne binen kimsenin iki tarafından ayağı dibindeki yer.

merkez-i arz

• Arzın merkezi. Dünyanın merkezi, iç tarafı.

mervaha

• (Çoğulu: Merâvih) Ova, çöl. Her tarafından rüzgâr esen yer.

meş'ar-ül-haram / meş'ar-ül-harâm

• Mekke-i mükerremede, Arafât ile Minâ arasında bulunan Müzdelife'nin sonunda Cebel-i kuzah yakınında bir yer. Meş'ar, şiâr (alâmet) yeri demektir. Meş'ar denmesi; ibâdet yeri olması; haram diye vasıflandırılması ise, hürmeti ve kıymeti sebebiyledir.

meş'eme

• Sol taraf. Sol.
• Kötü. Uğursuz.

mesafir

• (Tekili: Mesfer) Bir şeyin görülen tarafları.

meşahir-i mu'cizat / meşâhir-i mu'cizat

• Meşhur mu'cizeler; Allah'ın izniyle peygamberler tarafından ortaya konulup bir benzerini yapmakta başkalarını âciz ve hayrette bırakan olağanüstü hallerin, mucizelerin meşhurları.

meşarık

• Güneşin doğduğu taraflar. Şark tarafları.

mescid-i aksa / mescid-i aksâ

• Kudüs'te Süleymân aleyhisselâm tarafından yaptırılan mescid. Beyt-i Mukaddes (Makdis).

• Kudüs'te Hz. Süleyman tarafından yaptırılan mukaddes mescid.

meşhur hadis

• İlk asırda âhâdî (bir Sahabî tarafından rivayet edilmiş) iken, ikinci asırda meşhur olan ve yalanda birleşmeleri mümkün olmayan topluluk tarafından rivâyet edilen hadis.

meşhur hadis veya hadis-i meşhur

• Asr-ı evvelde, Ahâdi hadis kabilinden iken ikinci asırda iştihar edip, kizb üzerine ittifakları aklen tecviz olunmayan bir cemaat tarafından rivâyet olunan hadis. İlm-i yakin derecesinde karib bir surette kalbe itmi'nan verir.

meşhur-u enam / meşhur-u enâm

• Her tarafta şöhret olan, bilinen.

meşhure

• Meşhur, herkes tarafından bilinen.

meşrık

• Doğu, güneşin doğduğu taraf.

meşruta

• Bir kimseye veya bir zümreye bırakılmış, bazı şartlara bağlı oluş.
• Sahibi tarafından veresesine satılmamak şartiyle bırakılmış ev vesaire.

meşrutiyet / meşrûtiyet

• Devletin bir hükümdarın başkanlığı altındaki millet meclisi tarafından idare edildiği yönetim biçimi.

meşrutiyetperver

• Meşrutiyet taraftarı, meşrutiyetsever.

mesubat

• (Tekili: Mesube) İyiliğe karşı Allah (C.C.) tarafından verilen mükâfatlar.

mesule

• (Çoğulu: Mesulât) Azap vermek, eziyet etmek.
• Hayvanı oka nişan edip atmak yahut diri iken bir tarafını kesmek.

metruke

• (Terk. den) (Erkekten) boşanmış.
• Kocası tarafından bırakılmış kadın.

mevcudat mektubatı

• Varlık mektupları; Allah tarafından gönderilmiş birer mektup gibi, şuur sahiplerine İlâhî san'atı anlatan eserler.

mevcudat-ı ilmiye

• Başkası tarafından görünmeyen, Allah'ın ilim dairesindeki varlıklar.

meyelan / meyelân

• Bir tarafa eğilmiş olma. Ziyâde meyil gösterme. İltizam.

• Eğilim; bir tarafa eğilme, eğilim gösterme; temayül.

meyl

• Ortadan bir tarafa eğik olmak.
• İstek. Yönelme. Arzu.
• Sevme, tutulma, âşık olma.
• Gönül akışı.

meylen

• Eğilerek, meylederek. O taraftan olarak.

meyletmek

• Bir tarafa doğru eğilmek. Bir tarafa yönelmek.
• Sevgisini vermek, eğilmek. Gönül vermek.

meyliyat

• Bir tarafa meyleden istekler.

meymene

• Sağ kol, sağ taraf.
• Meymenet, yümn-ü bereket. Bereket. Kuvvetlilik. Uğurluluk. Kutluluk.

mezahir

• Şereflenmeler. Mazharlar. Eşyanın göründüğü yerler. Eşyanın görünen tarafları. Zâhir ve meşhud olanlar.

mihrab / mihrâb

• Mescid, câmi vb. ibâdet yerlerinin kıble tarafında imâmın namaz kıldığı yer.

mihver-i alem / mihver-i âlem

• Arzın merkezinden geçerek semâ küresini her iki tarafta kesen mevhum hat.

mikleb

• Eskiden ciltlenen kitapların sol tarafındaki fazlalık parçanın adı.

mikrat

• (Çoğulu: Mekârâ) Su mecrâsı. (Her taraftan gelen yağmur suyu orada toplanır.)
• Büyük havuz.
• Büyük çanak.

miktar-ı kaderi / miktar-ı kaderî

• Allah tarafından kader çerçevesinde takdir edilmiş, belirlenmiş ölçü.

min indillah / min indillâh

• Allah tarafından.

min tarafillah / min tarafillâh

• Allah tarafından.

min-tarafillah

• Allah tarafından. Cenâb-ı Hakk'ın emriyle.

mina / minâ

• Mekke-i mükerremenin doğusundaki dağların eteğinden Arafât'a giden yol üzerinde bulunan yer. Hac ibâdeti esnâsında kurban kesmek ve cemre (şeytan) taşlamak için buraya gidilir. İbrâhim aleyhisselâm, kurban etmek için, oğlu İsmâil'i buraya götürmüştü.

mıntaka

• (Mıntıka) Muayyen bir yer. Havali. Taraf. Kısım. Kuşak. Kenar. Yeryüzünde bir kısım. Bölge.

mintarafillah

• Allah tarafından.

mirfak

• Dirsek.
• Mutfak. Kiler.
• Semânın şimal tarafında bir yıldız ismi.

mishelan / mishelân

• Geminin iki tarafındaki iki halka.

mizan-ı şeriat

• Şeriat terazisi; Allah tarafından bildirilen hükümlerin teraizisi, ölçüsü.

moğol

• Turâni milletlerinin en büyüklerinden bir kabile olup Türkler ve Mançurlarla cinsi yakınlıkları vardır. Asyanın ortalarında bugün Çin Devletine tâbi olan ve Moğolistan ismiyle bilinen geniş bir çölde ve Sibirya ve Türkistan'ın da bazı taraflarında bulunurlar.Cengiz Hanla beraber Asyanın batı tarafla

mu'cizat / mu'cizât

• Mu'cizeler. Allah tarafından verilip, yalnız peygamberlerin gösterebilecekleri büyük harika işler.

• Allah'ın izniyle peygamberler tarafından ortaya konulup bir benzerini yapmakta başkalarını aciz ve hayrette bırakan olağanüstü işler.

mu'cize

• İnsanların, yapmasında âciz kaldıkları ve ancak Allah tarafından peygamberlere nasib olan hârika. Kerametten yüksek, fevkalâde hâdise.
• Mu'cize, Halik-ı Kâinat tarafından peygamberlerin hakkaniyetine ait bir tasdiktir. Sahih hadislerle mu'cizeler haber verilmiş ve tesbit edilmiştir.

mu'cize-i mütevatire

• Yalan üzerine birleşmeleri mümkün olmayan bir topluluk tarafından aktarılan mu'cize.

mu'riz

• İ'raz eden. Yüz çeviren. Başka tarafa dönen. Ta'riz eden. Dokunaklı konuşan.

mu'tezil

• İ'tizal eden. Cemaatten ayrılıp bir tarafa çekilen.

mu'tezile

• Hicrî ikinci asırda Vâsıl bin Atâ tarafından kurulan ve aklı, nakilden yâni dînî delillerden önde tutan bozuk fırka. "Büyük günâh işleyen kimse ne kâfirdir, ne de mü'mindir, iki menzile (yer) arasında bir menzilededir (yerdedir)" diyen Vâsıl bin Atâ, hocası Hasen-ül-Basrî'nin ders halkasından ayrıld

mualli / muallî

• Yücelten, yükselten.
• Sağılır davarın sağ tarafından sağmaya varan kişi.

muavaza / muâvaza

• İki tarafın da ivaz vererek, anlaşarak yaptığı akit. Sayışma. Bir şeyi diğer bir şeye bedel, ivaz olarak vermek. Aslı olmadığı halde menfaat celbi için hususi bir surette müzakere ile yapılan hileli iş. Yapmacık.

muavazaten / muâvazaten

• Değiş yapma ile. İki tarafın da rızası dâhilinde değiştirme ile.
• Hileli, dalavereli.

mubikat-ı seb'a

• İnsanı felâkete götüren yedi kebâir, yedi büyük günah: Katil, zinâ, şarab içmek, ukuk-ı vâlideyn (yâni; sılâ-yı rahmi terk), kumar oynamak, yalan şâhidliği, dine zarar verecek bid'alara tarafdarlık.

mübteda

• Baş taraf, başlangıç. Baş.
• Gr: Cümlenin birinci kısmı. Arabçada isim cümlesinde fâilin bulunduğu kısım. Bu, isimden veya isim yerine geçen fiilden de olabilir.

mücanebet

• Sakınma. Çekinme. İnsanlardan uzağa bir tarafa çekilme.

mücennibe

• Her nesnenin iki tarafından birisi.

mucize

• Allah'ın izniyle peygamberler tarafından gösterilen ola-ğanüstü şey.

mücmel

• Bir açıklayıcı tarafından, açıklanmadıkça mânâsı anlaşılmayan kapalı lafız (söz).

müctenih

• (Cenah. dan) Meyillenen, bir tarafa eğilen.
• Secdede usulüne göre ellerini yere koyup dirseklerini açarak kollarını kanat şeklinde tutan.

mudarebe

• (Darb. dan) Döğüşme, vuruşma.
• Bir taraftan sermaye diğer taraftan emek ile kurulan ticaret şirketi.

müdhammetan

• Her tarafı yemyeşil nebatat, hazrevat ile kaplı iki Cennet.

müeyyed min indillah / müeyyed min indillâh

• Allah tarafından te'yid edilen ve yardım görmüş olan.

• Allah tarafından teyit ve tasdik edilen.

müeyyed-i haydari / müeyyed-i haydarî

• Hz. Ali tarafından teyid edilmiş, desteklenmiş.

müfrez

• Toptan ayrılıp bir tarafa bırakılmış. İfraz olunmuş, ayrılmış.

mugabene

• (Gabn. dan) İki taraf birbirini aldatma.

muhacemat

• Hücumlar, üşüşmeler. Her taraftan ve birden hücum etmeler.

muhaddisin-i muhaddesun / muhaddisîn-i muhaddesun / muhaddisîn-i muhaddesûn

• Allah tarafından ilhama mazhar olan hadisçiler.

• Allah tarafından kendilerine ilham olunan muhaddisler.

muhakeme

• (Çoğulu: Muhakemât) (Hüküm. den) Dava için iki tarafın mahkemeye baş vurması.
• İki tarafın mahkemeye baş vurması.
• İki tarafı dinleyip hüküm vermek.
• Düşünmek.
• Zihinde inceleme yapmak.
• Karar vermek için iyice düşünmek.

muhasama

• (Muhasamet) (Çoğulu: Muhâsamât) Muhalefet. İki taraf arasındaki düşmanlık. Birbiri ile çekişmek. Birbirine husumet etmek.

• İki taraf arasındaki düşmanlık.

muhasamat

• (Tekili: Muhasama) Düşmanlık. İki taraf arasındaki husumet.

muhasım / muhâsım

• Düşmanlık eden. Düşman olan taraflardan biri. Hasım olan. Birbirini dâva edenlerden her biri. Karşı tarafı tutan.

• Düşman olan taraftan biri, hasım.

muhassır

• Hasrette bırakan.
• Mina ile Arafat arasında Muhassir vadisi. Ebrehe'yi mağlub eden Ebabil kuşlarının taş yağdırdıkları mevki.

muhassıs

• Tahsis edici, ayırıcı, bir tarafa ait kılıcı.

muhibban

• (Muhibbin) Dostlar. Muhabbet edenler. Sevilenler. Sevgi besleyenler. Bir kimsenin taraflıları. (Farsça)

mühr-i nübüvvet

• Peygamberlik mührü; Peygamber efendimizin mübârek sırtı ortasında, sol küreğine yakın kalbi hizâsında bulunan nübüvvet mührü. Gümüş teninde, letâfet vardı, İrice Mühr-i nübüvvet vardı. Sırtında idi, Mühr-i nübüvvet, Sağ tarafına yakındı elbet. Bildirdi bize edenler ta'rîf, Bir büyük ben idi, mühr-i

muhtar kavl / muhtâr kavl

• Bir mes'elede, bir mezhebin âlimlerinin çoğu tarafından mezhebin içinde mevcûd ictihâdlardan (büyük âlimlerin kitâb ve sünnetten çıkardıkları hükümlerden) seçilen ve bu seçime göre üstün tutulan ve fetvâya esâs alınan kavl, söz.

muhteşem

• Büyük, debdebeli, tantanalı.
• Etraflı ve taraftarlarının çokluğu ile büyük.

mühur

• (Tekili: Mehr) Evlenirken erkek tarafından verilen nikâh bedelleri.

mukabil

• Karşılık olan. Karşı taraf. İvaz, bedel, karşılığı.

mukaddem

• Zaman ve mekân cihetiyle daha evvel olan.
• Askerin ön tarafına sevkedilen karakol.
• Değerli, üstün.
• Küçükten büyüğe sunulan, takdim edilen.

mukadder olan

• Allah tarafından takdir olunmuş, belirlenmiş.

mukadderat / mukadderât

• Allah tarafından takdir olunmuş ileride meydana gelecek haller ve olaylar.

mukadderat-ı beşer

• İnsanın kaderi; Allah tarafından takdir olunmuş işler, başa gelecek olaylar.

mukadderat-ı beşeriye

• İnsanlığın kaderi; Allah tarafından insanlık için takdir olunmuş işler, başa gelecek olaylar.

mukadderat-ı nev-i beşer

• İnsanlığın kaderi; Allah tarafından takdir olunmuş işler, başa gelecek olaylar.

mukalled

• (Kald. dan) Boynuna gerdanlık takılmış.
• Padişah tarafından nişan takılan kimse.
• (Taklid. den) Taklid edilen. Örnek tutulan. Misal alınan.

mukallib

• (Kalb. den) Başka tavra geçiren. Başka hâle değiştiren. Bir başka tarafa döndüren.

mukarrün-bih

• Başka birisine âit olduğu, birisi tarafından haber verilen hak. İkrâr olunan hak.

mülk ciheti

• Dış yüz, madde ile ilgili tarafı.

mumil / mumîl

• Bir tarafa doğru eğen. Meylettiren.

mün'akıd

• İn'ikad eden, bağlanan, bağlanmış, düğümlenmiş.
• Teşkil olunmuş, resmi olarak iki taraf arasında kabul olunmuş. Kurulan, ictima eden.

mün'akid

• İki taraf arasında karara bağlanıp, kabul olunan, meydana gelen.

mün'atıf

• Bir tarafa doğru teveccüh etmiş. Meyillenen, bir tarafa yönelen. Mütemâyil, meyledici.

münacat-ı meşhure / münacât-ı meşhûre

• Allah'a yalvarıp yakarılan ve herkes tarafından bilinen dua.

munatıf / munâtıf

• Bir tarafa yönelmiş, meyletmiş.

müncer / مُنْجَرْ

• Nihâyet bulmak.
• Bir tarafa çekilmek.
• Sürüklenme.
• Sona eren, neticelenen.

• Bir tarafa doğru çekilip sürüklenen, sona eren.

münferic

• İnfirac eden. Çok açık. Açılan, genişleyen.
• Gam, gussa ve kederden kurtulmuş.
• Arası geniş. Açık olan. İki tarafı birbirinden uzak olan.

münzel-i aleyh

• Kendisine Allah tarafından indirilmiş.

münzevi

• Yalnız başına çekilip kimse ile görüşmeyen, çekilip tek başına bir tarafta duran.
• Yalnızlık içinde ibadet eden.

mürselin / mürselîn

• Gönderilenler. Peygamberler. Allah tarafından insanların doğru yola çıkarılmaları için gönderilen elçiler.

müruk

• Okun yaydan çıkıp nişanın diğer tarafına geçmesi.
• Dinden huruç etmek, mürtedlik.

mürur

• Geçmek, gitmek. Bir taraftan girip öteden çıkmak.
• Sona erme, nihâyet bulma.

müş'ıl

• Her tarafa dağılmış olan.

musaddak-gerde-i erbab-ı basiret / musaddak-gerde-i erbâb-ı basiret

• Basiret erbabınca tasdik edilmiş; kalp gözü açık olan ileri görüşlü kimseler tarafından onaylanmış.

musaddak-kerde-i erbab-ı basiret

• Kalp gözü açık basiret sahipleri tarafından tasdik ve kabul edilmiş.

müsalemet

• İki taraf arasında barışıklık, barış içinde olmak, sulh.

müsalemetkar / müsalemetkâr

• Barışçı, sulh taraftarı. (Farsça)

müşareket

• Birbirine ortak olmak, ortaklık. Beraber olup bir iş yapmak.
• Gr: İkili tarafın da isteğini bildiren fiil.
• Karşılıklı anlaşma, birbirini anlama.

müşareket babı

• Fiilin iki veya daha fazla şahıs tarafından meydana geldiğini gösteren fiil kalıbı.

musarra'

• Edb: İki mısra'ı da kafiyeli olan beyit. Bir mısra'ı kafiyeli olana "Müfred" denir.Musarra' beyte, gazel veya kasidenin baş tarafında bulunursa; matla; terci' ve terkib-i bentlerin arasında bulunursa; vâsıta tâbir olunur.

müsaviyü't-tarafeyn / müsâviyü't-tarafeyn

• İki tarafın birbirine denk olması; varlık veya yokluk konusunda eşit durumda olma.

müsellem

• (Selm. den) Teslim olunmuş olan, doğruluğu şeksiz kabul edilen. Herkes tarafından kabul edilip emniyet ve itimad edilen.
• Tasdik edilip inkâr edilmeyen.
• Ayıplardan teberri olunmuş.

müselleme / مسلمه

• Herkes tarafından kabul edilen; doğruluğu, gerçekliği herkesçe kabul edilmiş olan.

• Herkes tarafından kabul edilmiş. (Arapça)

musibet-i semaviye / musibet-i semâviye

• Bir hikmete binaen Allah tarafından gökten indirilen musibet, belâ.

müskirat

• (Tekili: Müskir) İçilmesi ve kullanılması Allah (C.C.) tarafından men'edilmiş sarhoşluk veren şeyler.

müslim

• Mûteber ve güvenilir olduğu bütün İslâm âlimleri tarafından kabul edilen, Kütüb-i sitte denilen altı hadîs kitâbının ikincisi.
• Allahü teâlânın, peygamberi Muhammed aleyhisselâm vâsıtasıyla gönderdiklerine îmân edip, O'nun emirlerini yerine getiren, yasaklarından kaçan kimse.

müslim-i gayr-ı mü'min

• Mü'min olmadığı halde İslâm'a taraftar olan.

müstecap

• İsteği kabul edilen, duası Allah tarafından kabul edilen.

müstevi

• Düz. Her tarafı bir, doğru. Tesviye görmüş.
• Düzlem.
• Gr: Müennes ve müzekkeri bir olan isim. Sıfat.

müstevli / müstevlî / مُسْتَوْل۪ي

• İstilâ eden, ele geçiren, zapteden. Galib olan. Yayılan, her tarafı kaplayan.

• Her tarafı kaplayan.

mutaassıb / مُتَعَصِّبْ

• Bir şeyi müdafaada ifrat ve inat gösteren. Körü körüne inad ve israr eden. Aşırı derecede kendi tarafını tutan.
• Din, millet ve vatanı hakkında çok sevgi, bağlılık ve gayret gösteren.

• Kendi tarafını aşırı tutan.

• Aşırı taraftarlık gösteren.

mutaassıbane

• Kendi tarafını aşırı tutarcasına.

mütareke

• İki tarafın geçici bir zaman için savaşı durdurması, ateşkes.

mütarekename / mütarekenâme

• Mütareke için tarafların imzaladıkları vesika. (Farsça)

mutazarrıf

• (Çoğulu: Mutazarrıfîn) (Zarf. dan) Zarafet taslayan, tazarruf eden.

mütearric

• Bir tarafa meyleden, bir yana eğilen.

müteassıb

• (Asab. dan) Taassub eden, taraftarlık eden.
• Son derecede dinine ve milletine taraftarlık besleyen.

• Aşırı taraftar, mutaassıb.

mütemayil

• Taraftar görünen, temayül eden, meyillenen.

• Meyili, taraftar.

mütemayilane / mütemayilâne

• Mütemayil olarak. Temayül ederek. Taraftarcasına. (Farsça)

mütenahhi

• Bir tarafa çekilen. Çekingen.

müterafian / müterafiân

• Duruşma isteyen iki taraf.

mütesaviy-üt tarafeyn

• İki tarafı birbirine müsavi ve denk olan.

mütesaviyü't-tarafeyn / mütesâviyü't-tarafeyn

• İki tarafı birbirine denk olan; varlık veya yokluk konusunda eşit durumda olan.

mütevatir

• Yalan üzere anlaşmaları mümkün olmayan cemaatler tarafından rivayet olunan haber.

mütevatir-i bilmana / mütevatir-i bilmânâ

• Nakledilen bir haberin başka ifade ve kelimelerle, başka başka şekilde ifade edilerek tevatür hâle gelmesi. Mânaların çok insanlarca başka başka kelimelerle nakledilmesi. Bir haberin veya hâdisenin farklı ifadelerle, başka başka şahıs veya topluluklar tarafından nakledilmiş olması.

mütevatirat

• Mütevatir olanlar. Çoklarının bildiği ve duyduğu haberler, hususlar.
• Man: Kizb üzerine ittifakları aklen muhal olan bir topluluk tarafından verilen haberle hüküm ve tasdik olunan kaziyeler.

müteveccih

• Bir tarafa yönelen, bir tarafa gitmeye kalkan.
• Birine karşı sevgisi ve iyi düşünceleri olan.

mütevelli / mütevellî

• Bir vakfın işlerini şer'î (dînî) hükümler ve vakf şartları dâiresinde idâre etmek üzere, vakfeden veya hâkim tarafından tâyin edilen kimse.

mütezahhir

• (Zahr. dan) Bir kimse tarafından yardım edilen, yardım gören.
• Karısına, nikâhı bozacak bir söz söyleyen.

muvacehe-i seadet / muvâcehe-i seâdet

• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem mübârek kabrinin bulunduğu Hücre-i Seâdetin (odanın) kıble tarafında ziyâret sırasında önünde durulan duvar.

muvafakat-ı tarafeyn

• İki tarafın râzı olması.

muvazene-i şeriat

• Şeriatın dengesi; Allah tarafından bildirilen hükümlerin dengesi.

müvecceh

• Yüzü bir tarafa döndürülmüş.
• Uygun. Doğru.
• Herkesin teveccüh ettiği, makbul, münasib.

müveccih

• Doğrultan, bir tarafa döndüren.

müvekkel

• Vekil tâyin olunmuş olan, vekil edilmiş olan. Bir kimse tarafından işlerini görmek veya kendisini müdafaa ettirmek için vekil edilmiş kimse.

müvekkelün-bih

• Müvekkil tarafından vekile tefviz olunan iş, vekile havale edilen iş.

müvella

• Muayyen bir dâvâyı veya ihtilafı hall için veyahut hakem, bilirkişi olmak üzere kadılar tarafından tayin eden salahiyetli kimse.

müzahir

• (Zahr. dan) Zahir olan, taraftar çıkan, geriden yardım eden, koruyan.

müzdelife

• Mekke'de Arafat ile Mina arasında bulunan mukaddes bir yer.

• Arafat ile Mina arasında bulunan yer.

• Mekke-i mükerremede Minâ ile Arafât arasında bulunan, Âdem aleyhisselâmla hazret-i Havvâ'nın yeryüzünde ilk buluştukları yer.

muztaci'

• Yan tarafına uzanan, yan üstü yatan.

muztacian

• Yan üstü yatarak, yan tarafına uzanarak.

muztarib

• (Muzdarib) (Darb. dan) Sıkıntılı. Iztırab çeken. Hasta. Bir tarafı sızlayan. Ağrıyan. Ağlayan.

na'man

• Tâif yolunda Arafata çıkar bir derenin adı.

nabız-aşna / nabız-âşnâ

• Nabızdan anlayan. Mizaç bilen. Karşısındakinin zayıf taraflarını bilen. (Farsça)

naciş

• Avı ürküterek avcının tarafına kovalayan adam.

nafaka-i makziyye

• Fık: Hâkim tarafından takdir olunan nafaka.

nahiye / nâhiye / ناحيه

• Yan taraf, kenar, civar, çevre.
• Küçük yer, bölge. İdari taksimatta, kazadan küçük, köyden büyük olan yerleşme merkezi.

• Yöre, bölge. (Arapça)
• Bucak. (Arapça)
• Taraf. (Arapça)

nahv / نحو

• Sözdizimi. (Arapça)
• Taraf. (Arapça)
• Gibi. (Arapça)

nakıbe

• (Çoğulu: Nukab) Kişinin yan tarafında çıkan çıban.

nakş-ı simavi / nakş-ı simâvî

• Yüzdeki nakış, her insanın yüzüne Allah tarafından konulan nakış.

nakşi / nakşî

• Şah-ı Nakşibend tarafından kurulan tarikata mensup olan kimse.

name-i hümayun

• Tar: Osmanlı Padişahları tarafından İslâm ve Hristiyan Hükümdarlarla Osmanlı Devletine tâbi imtiyazlı olar Mekke Şerifine, Kırım Hanına, Eflâk ve Boğdan Voyvodalarına, Erdel Kralına, Gürcü ve Dağıstan Hanlarına gönderilen mektublara verilen addır.

namusiyye

• Yatan kimselerin başkaları tarafından görülmemeleri için, yatağın etrafına çekilen perde.

narh

• Çarşıda pazarda satılan her türlü mal için hükûmet tarafından konulan fiyat.

nassiye

• (yun: Dogmatizm) Fls: Bir görüşün doğruluğuna peşin olarak inanan ve bu inanışlarını tenkide tabi tutmayanların düşünüş tarzı. Son heceleri .. izm ile biten görüşler, taraftarlarınca peşin olarak kabul edildiklerinden birer dogmatik görüş örneğidir. Meselâ; komünizm, materyalizm, darvinizim, birer d

natiha

• (Çoğulu: Netâyıh) Başka davar tarafından boynuzlanıp öldürülmüş olan davar.

naz

• Bir şeyi beğenmeyiş, şımarıklık. (Farsça)
• Beğendirmek maksadiyle kendini ağır satmak. (Farsça)
• Celb-i muhabbet için edilen nezâket, letâfet ve zarafet. (Farsça)
• Yalvarma, rica. (Farsça)

nazır / nâzır

• (Çoğulu: Nüzzâr) Nazar eden, bakan.
• Bir idarenin veya dairenin umur ve işlerine bakan en büyük memur. Bir işin idaresine memur reis.
• Kabine azalarından herbiri. Nâzır. Vekil. Bakan.
• Vâsinin yapacağı tasarruflara nezarette bulunmak üzere musi veya hâkim tarafından tayi

• Gören, görücü.
• Vakfın işlerini, dînin emirlerine uygun olarak idâre etmek üzere vâkıf (vakıf yapan) veya hâkim tarafından tâyin edilen mütevellînin vakıf işlerindeki tasarruflarını murâkabe (kontrol) etmesi ve gerektiğinde ona re'yleri (görüşleri) ile yardımcı o lması için vazîfelend

nazir

• Bir şeye benzemek üzere yapılan şey. Denk, eş, örnek. Benzeyen.
• Edb: Bir şairin manzumesine, başka bir şair tarafından aynı vezin ve kafiyede olmak üzere yapılan benzer.

nazm-ı ilahi / nazm-ı ilâhî

• Allahü taâlâ tarafından yanyana dizilen mübârek sözler, Kur'ân-ı kerîm.

neccariyye / neccâriyye

• Hicretin üçüncü asrında Hüseyin bin Muhammed en-Neccâr tarafından kurulan bozuk fırka.

neciyyullah

• Allahü teâlâ tarafından tûfandan kurtarılan mânâsına Nûh aleyhisselâmın lakabı.

nefaz

• Geçme, işleyip öte tarafa geçme.
• Sözü geçme, sözü dinlenme.

nefs-i mülheme

• Tas: Lüzumu hâlinde Cenab-ı Hak tarafından kendisine hakikatlar ilham edilen, tasaffi ve tekâmül etmiş nefis.

nefs-i mülhime

• Gerektiği zaman Allahü teâlâ tarafından kendisine hakîkatler ilhâm edilen, kötülüklerden arınmış nefs.

nehy-i kur'ani / nehy-i kur'ânî

• Kur'ân tarafından konulan yasak.

nekz

• Vurmak.
• Kovmak, def'etmek.
• Yılan sokmak.
• Azalmak.
• Suyun, yer tarafından emilmesi.

nemçe

• Tar: Osmanlılar tarafından Avusturya ve Avusturyalı mânasında kullanılan bir tâbir idi.

nesel

• Davar sağıldıktan sonra meme başlarında arta kalan sütü.
• İki tarafı saf saf ağaçlar olan yol.

nevahi

• (Tekili: Nahiye) Taraflar, yanlar, nahiyeler.

• (Nehy. den) Yasak edilmiş şeyler.
• Allah (C.C.)tarafından menedilmiş olanlar.

• Nahiyeler, taraflar, yanlar.

nevahi-i mekke / nevâhî-i mekke

• Mekke civarları, tarafları, bölgeleri.

nevamis-i fıtrat / nevâmis-i fıtrat

• Yaratılışa Allah tarafından konulan temel kanunlar, anayasa kanunları.

nihavend

• İran'ın batı tarafında meşhur bir şehir adı.
• Musikide bir makam.

nikbin

• (Nîk-bin) İyi gören, iyimser, her şeyi iyi tarafından gören. (Farsça)

nikbinlik

• İyimserlik; güzel görme, işin iyi tarafını görme.

nübüvvet

• Peygamberlik; insanları Allahü teâlânın beğendiği yola kavuşturmak, onlara doğru yolu göstermek için Allahü teâlâ tarafından seçilmiş kimselere verilen peygamberlik vazîfesi.

nurdan sesler

• Ali Ulvi Kurucu tarafından yazılan bir şiirin başlığı.

nutk-u beliğ-i bitarafane / nutk-u beliğ-i bîtarafane

• Tarafsız (objektif) şekilde, hâl ve seviyeye uygun olan nutuk, konuşma.

nuzub

• Sinmek.
• Iraklık, uzaklık.
• Suyun, toprak tarafından emilmesi.

objektif

• Nesnel, tarafsız; hakikati olduğu gibi aksettirme.

ok

• Yay veya keman denilen kavis şeklinde bükülmüş bir ağaç çubuğa gerili kirişe takılarak uzağa atılan ucu sivri demirli ince ve kısa değneğe verilen addır. Ok, silâhın icadından evvel insanlar tarafından kullanılmış ise de, en büyük mahareti Türkler, Araplar göstermişlerdir.

ömr-ü fıtri / ömr-ü fıtrî

• Allah tarafından belirlenmiş ömür süresi.

örf

• İnsanlar arasında güzel görülmüş, red ve inkâr edilmeyip mükerreren yapılagelmiş olan şeydir. Bu kelime; ihsan, ma'ruf, cud, sehâ, bezl ve atâ olunan, atiyye, tanımak, bilmek, biliş, ikrar eylemek, arka arkaya tetebbu ve tevâli etmek, Allah (C.C.) tarafından ulülemre ve Sultana tevdi' olunan

örs

• Üzerinde demir gibi madenlerin dövüldüğü çelik yüzeyli, kalın ve bir tarafı sivri alet.

orsa

• Yelkenleri mümkün olduğu kadar rüzgârın estiği cihete yaklaştırarak seyretmek hâli.
• Geminin sol tarafı, iskele.

payin

• Aşağı. Aşağı taraf. (Farsça)
• Merdivenin ilk basamağı. (Farsça)

pederi / pederî / پدری

• Babalık. (Farsça)
• Babaya ait, baba tarafı. (Farsça)

peygamber

• İlâhî hakikatları insanlara bildirmek ve onlara örnek olmak üzere Allah tarafından tayin edilen, vahiy yoluyla sahip olduğu ilmini yaşayıp neşreden mübarek zatların umumî ismi.

piş

• Huzur, ön, ileri taraf. (Farsça)

pot

• t. Irmakları geçmek için kullanılan sal.
• Dikişin bir tarafında görülen kumaş kabarığı.

pozitivist

• Fls: Pozitivizm taraftarı. (Fransızca)

racih

• Üstün olan. Kıymetli, faziletli ve itibarı fazla olan.
• Fık: Beyyinatta, bürhan ve delilin tercihinde delili üstün, beyyinesi evlâ ve makbul olan taraf.

rağbet-i umumiye

• Umum tarafından rağbet edilip beğenilme. Herkes tarafından istenme.

realist

• Fls: Hakikatçı. Nefs-ül emre uygun düşünen. Realizm taraftarı. (Fransızca)

rebt

• Şişmek.
• Terbiye etmek.
• Uyusun diye çocuğun yan taraflarına yab yab vurmak.

reca

• Emel, ümit, yalvarmak.
• Cânib, taraf.
• İstek, arzu, dilek.

• Kenar, yan. Taraf.

redd-i hakim / redd-i hâkim

• Taraf tutan hâkimi kabul etmeyip reddetmek.

remla'

• Ayakları siyah, diğer tarafları beyaz olan dişi koyun.

remz ü naz

• İşaret ve zarâfet.

resmen

• Devlet namına, resmî olarak, devlet tarafından.
• Kat'i olarak anlaşıldığına göre.
• İsteye isteye. Bile bile.
• Görünüşte, âdet yerini bulsun diye. Nezaket icabı olarak.

resmi / resmî

• Devlet adına veya devlet tarafından.
• Ciddi. Çok sert.
• Resme, yazıya, çizgiye ait. Resme dair.

resül

• Peygamber. Yeni bir kitap ve yeni bir şeriat ile bir ümmete veya bütün beşeriyete Allah tarafından Peygamber olarak gönderilmiş olan zât. Mürsel de denir. Yeni bir kitap ve şeriatla gelmeyip kendinden evvelki Resülün getirdiği kitap ve şeriatı devam ettirirse, ona Nebi denir.
• Haberci

revaç bulma

• Herkes tarafından kabul görme.

revc

• (Revac) Geçmek.
• Rüzgârın karışık esmesiyle ne taraftan geldiği belli olmaması.

reyde

• (Çoğulu: Ruyud) Dağın sivri ve yumru tarafı.
• Yavaş ve yumuşak esen rüzgâr.

rica

• Yalvarmak, niyaz eylemek.
• Canib. Taraf.

rıza-yı tarafeyn

• İki tarafın isteği.

romörk

• Denizde veya karada başka bir vasıta tarafından çekilen motorsuz taşıt. (Fransızca)

rüdn

• (Çoğulu: Erdân) Kaftan ve gömlek yeninin koltuktan tarafı.

rükn

• Direk. Esas.
• Kuvvet.
• Bir şeyin en fazla sağlam olan tarafı veya köşesi veya temeli.
• Bir cemaatin ileri gelenlerinden olan.
• Nüfuzlu, kuvvetli ve ehemmiyetli kimse.

• Bir şeyin en sağlam tarafı, temeli, direği.
• Kolon, direk.
• Önemli kimse.

rükn-i yemani / rükn-i yemânî

• Kâbe'nin Yemen tarafında olan köşesi.

sa'deddin-i taftazani / sa'deddin-i taftazanî

• (Hicr: 722-792) Horasan taraflarında Teftazan'da doğdu. İslâmiyete kıymetli eserleriyle hizmet eden büyük âlimlerdendir. Asıl ismi Ömer oğlu Mes'ud'dur.

şa'rani / şa'ranî

• (Hi: 899-973) Dört hak mezhebin birleşen ve ayrılan tarafları hakkında mu'teber eserleri olan meşhur bir fakihtir. Mizan-ı Şaranî ismiyle bilinen eseri meşhurdur.

sadaka-i makbule / sadaka-i makbûle / صَدَقَۀِ مَقْبُولَه

• (Allah tarafından) kabûl edilen sadaka.

sadır / صَدِرْ

• Ön taraf.

safeviler devleti

• (1499-1737) Safeviler adında bir hanedana mensub olan Şah İsmail'in kurduğu bir devlettir. İran'da kurulmuş olan bu devlet şii idi. Osmanlılarla münasebetleri iyi değildi. Çaldıran'da 1514'de Yavuz Sultan Selim tarafından büyük bir mağlubiyete uğratıldılar. Nihayet 1737'de bir ayaklanma neticesinde

saffeyn

• İki sıra.
• Muharebede karşılaşan iki taraf.

safh

• Suç bağışlama, dostluk etme. Günah ve cürmü afveyleme.
• Bir şeyin bir tarafı.
• Bir şey içirme.
• Yüz çevirme.

safiha

• (Çoğulu: Safayih) Yüzün derisi.
• Kapı tahtası.
• Kâğıdın bir tarafı.
• Yassı ve düz nesne.
• Enli kılıç. (Bu mânâya C: Sıfâh)

safile

• Dip, alt taraf. Bir şeyin aşağısı.

safilin / safilîn

• Alçaklar, aşağılar, sefiller. Allah'tan (C.C.) uzak olanlar.
• Aşağı taraflar.

sahife-i mukadderat

• Kader sayfası; Allah tarafından takdir edilen şeylerin yazılı bulunduğu sayfa.

sahih-i buhari / sahîh-i buhârî

• Kur'ân-ı kerîmden sonra, doğru oldukları, bütün İslâm âlimleri tarafından tasdîk edilmiş olan meşhur altı hadîs kitâbından birincisi.

sahihayn / sahîhayn

• Kur'ân-ı kerîmden sonra, doğru oldukları, bütün İslâm âlimleri tarafından tasdîk edilmiş olan altı hadîs kitâbından Sahîh-i Buhârî ile Sahîh-i Müslim'in ikisine birden verilen isim.

sail-i müteannid / sâil-i müteannid

• Israrla soru soran; karşı tarafı zora sormak için soru soran.

sakat

• Bir tarafı bozuk, eksik veya asla bir işe yaramaz olan.
• Yanlışlık (yazıda veya sözde).

sakb

• (Çoğulu: Sukub) Delinme, delme.
• Bir taraftan diğer tarafa kadar açık olan delik.
• Sütü çok olan deve.
• Çok kırmızı, koyu kırmızı.

şakız

• Gözü değen kişi.
• Gözüne uyku gelmeyen.
• Daima güneş tarafına yönelen bir nevi büyük kertenkele.

sako / صَاقُو

• Üst tarafa giyilen elbise. (Ceket, aba, palto gibi)

• Üst tarafa giyilen elbise, palto.

şam

• Akşam. Akşam yemeği. "Şe'm, şâm" Arapçada "sol" mânâsına gelir. "Yemen" sağ demek olduğundan Hicaz'a nisbetle sol taraftaki memleketlere Şam, sağ tarafdaki beldeye de Yemen ismi verilmiştir.
• Suriye ve Lübnan memleketlerine de Şam denilmiştir.
• Arabların Dımışk dedikleri şehrin

sanduka

• Türbelerde mezarların üzerine tahtadan sandık şeklinde yapılan ve üstüne yeşil çuha örtülen yerin adıdır. Kadın sandukaları düz olduğu halde, erkek sandukalarının baş tarafına bir ağaç konarak üzerine kavuk, taç, sikke gibi sağlığında giydikleri başlık konurdu. Açık mezarlıklarda sandukalar taştan y

sarf

• (Çoğulu: Süruf) Harcama, masraf, gider.
• Fazl.
• Hile.
• Men etme. Bir kimseyi yolundan ve işinden ayırıp başka tarafa yöneltme.
• Farz.
• Gr: Bir lisanı meydana getiren kelimelerin değişmesinden, birbirinden türemesinden bahseden ilim şubesi. Kelime bilgisi. K

sarf-ı kuva / sarf-ı kuvâ

• Kuvvetlerin geri çevrilmesi, karşı tarafın gücünü etkisiz bırakma.

şark

• Doğu. Güneşin doğduğu taraf.
• Güneş ve güneşin aydınlığı.
• Yarmak.
• Parıldamak.
• Avrupa kültürünün dışında kalan müslüman ülkeleri.

şati'

• (Çoğulu: Şevâti) Kenar, kıyı. Cânip, taraf, yön.

şatr

• Taraf, cihet, yön.

savb

• Taraf, cihet, yön.
• Dökülmek, nüzul etmek.
• Savab. Doğruluk, dürüstlük.

• Cihet, yön, taraf.

savb-ı ali / savb-ı âlî

• Yüksek taraf.

savb-ı hak

• Hak tarafı, ciheti.

şazib

• Vatanından başka bir tarafa giden kimse.

şeayir

• (Tekili: Şâire) Hac için hazırlanan nişanlı kurbanlar. Şâireler. Safâ. Merve, Mina ve Arafat gibi, menâsik-i haccın edâ edilecek yerleri ve dinin alâmetleri. Menâsik ve âyin rüsumu.

şebat

• (Çoğulu: şebâ-şebevât) Tezlik, çabukluk.
• Cihet, yön, taraf.

şebike

• Kötü niyetle çalışan gizli topluluk. (Farsça)
• Balık ağı. (Farsça)
• Batı taraflarında Arapların kullandıkları hasırdan örülmüş bir cins başlık. (Farsça)

sedd-i zülkarneyn

• Hz. Zülkarneyn tarafından yaptırılan set.

şeddad

• Kâfir.
• Çok eskiden Yemen'de Âd Kavminin hükümdarı Allah'a isyan ederek Cennet'e benzetmek iddiasiyle İrem bağını yaptırmış, bu bağdaki köşke girmeden kavmi ile yani taraftarlariyle birlikte gazaba uğramış, çarpılmış, yerin dibine geçmiştir.

şefa

• Kenar, taraf, uç.

şegaf

• Yürek kabı. Yüreği çevreleyen nâzik deri.
• Sağ tarafta iyeği kemiği altında olan bir hastalık.
• Bir nesneyi çevirip kaplamak.

şem'un

• Hz. İsa'nın (A.S.) havarilerindendir. Petros veya Sen Piyer de denir. Antakya kilisesini yaptırmıştır. Mi: 65'de Roma'da Neron tarafından hapsedilmiş ve çarmıha gerilerek şehid edilmiştir. Hristiyan âlemine büyük hizmeti vardır. Esas adı, Şem'un-us Safâ'dır.

şemal

• (Çoğulu: Şemâlât) Kıble ardında kutup tarafından esen yel.
• Ahlâk.
• Kılıç.

semavi / semâvî

• Allah tarafından olan, İlâhî.

semavi din / semâvî din

• İnsanları dünyâ ve âhirette seâdete, mutluluğa kavuşturmak için, Allahü teâlâ tarafından gösterilen yol.

semavi ilham / semâvî ilham

• Allah tarafından kalbe ihsan edilen bilgi, sezgi.

semen-i misl

• Ehl-i vukuf tarafından hakiki kıymetini tâyin etme.

semen-i müsemma

• İki tarafın isteğiyle değerlendirilen kıymet.

semt / سمت

• Yön, taraf, cihet.
• Koz: Açıklık.

• Taraf. (Arapça)
• Yöre. (Arapça)
• Mahalle. (Arapça)

semt-i bahir

• Deniz tarafı.

sena-i peygamberi / senâ-i peygamberî

• Peygamber tarafından yapılan övgüler.

senkendaz

• Eski kalelerde kale dibine sokulan düşmana yukarıdan ağır taşlar vesaire atmak için altı açık cumba gibi çıkmalara verilen addır. Kale kapılarını müdafaa için üst taraflarına da böyle senkendazlar yapılırdı.

şer'

• Şeriat, Allah tarafından bildirilen İlâhî emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi.

şer'-i islam / şer'-i islâm

• İslâm şeriatı, Allah tarafından bildirilen, emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi.

şer'i / şer'î

• Şeriatla ilgili, Allah tarafından bildirilen kanun ve hükümlerle ilgili.

şer-i ahmedi / şer-i ahmedî

• Pegamberimiz Hz. Muhammed'in getirdiği şeriat; Allah tarafından bildirilen İlâhî emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi.

seraser / serâser

• Baştan başa, her taraf.

şerayin-i sübatiyye

• Boynun iki tarafında olup kalbden gelen ve kafaya çıkan iki kalın atar damar.

serdab

• Yer altında olan serin ve soğuk oda, bodrum. Böyle yerler ekseriyetle sıcak bölgelerde, gündüzleri sıcaktan korunmak için yapılırdı. Anadolu'nun bazı yerlerinde buna "zir-i zemin" denilir. (Farsça)
• Tar: Padişah saraylarında, sağ ve sol taraflarında birer oda bulunan üç köşeli sofalara verilen (Farsça)

serdengeçti

• Osman Yüksel Serdengeçti tarafından çıkarılan bir dergi.

sergi-yi ilahi / sergi-yi ilâhî

• Allah tarafından olan sergi.

şerh-i şemsi / şerh-i şemsî

• Kutbeddin-i Razî tarafından telif edilmiştir ve mantık ilmine dairdir.

şeriat

• Allah tarafından bildirilen hükümlerin hepsi; İslâmiyet.

• Doğru yol. Hak din yolu.
• Büyük ve geniş cadde.
• Nur, aydınlık, ışık.
• Kur'an-ı Kerim ve Hazret-i Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm'ın târif ettiği ve bildirdiği yol. Allah (C.C.) tarafından Peygamber Aleyhisselâm vâsıtasiyle vaz' ve tebliğ olunan hükümleri hâvi İlâhî kan

şeriat-ı fıtriye-i ilahiye / şeriat-ı fıtriye-i ilâhiye

• Düzeni ve ahengi sağlamak için Allah tarafından kainata koyulan ve bütün varlıkların uymak zorunda olduğu kanun ve kuralların tamamı.

şeriat-i garra / şeriat-i garrâ

• Büyük ve parlak şeriat; Allah tarafından bildirilen kanun ve hükümler.

şeriat-ı islamiye / şeriat-ı islâmiye

• İslâm şeriatı; Allah tarafından bildirilen emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi, İslâm.

şeriat-i islamiye / şeriat-i islâmiye

• İslâm şeriatı; Allah tarafından bildirilen emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi, İslâm.

şeriat-i meşhure

• Herkesçe bilinen şeriat; Allah tarafından bildirilen İlâhî emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi.

şeriat-ı mutahhara

• Temiz, mübarek şeriat; Allah tarafından bildirilen temiz, şüphelerden uzak hükümler, İslâmiyet.

sertiz

• Baştarafı sivri olan, ucu sivri, keskin. (Farsça)

settuka

• İki tarafı gümüş ve içi bakır olan akça.

sevab / sevâb

• Hayır. Hayırlı iş. Allah (C.C.) tarafından mükâfatlandırılacak doğruluk ve iyilik karşılığı. Allah'ın (C.C.) rızasını kazanmağa mahsus iyi amel.

• Hayır, hayırlı iş, Allah tarafından mükâfatlandırılacak doğruluk ve iyilik karşılığı.

• İyilik ve ibâdet yapana âhirette Allahü teâlâ tarafından verilecek mükâfât, iyi karşılık. Ecir.

sevap

• İyi bir davranışa karşı Allah tarafından verilen mükâfat.

sevk-i tabii / sevk-i tabiî

• İstek dışı hareket. İç güdü. Canlıların hayâtiyetini ve nesillerini devâm ettirmek için, Hak teâlâ tarafından kendilerine verilen kuvvet.

seyfullah

• Allah'ın kılıcı, Ashâb-ı Kiram'dan Hz. Halid bin Velid'e Peygemberimiz tarafından verilen ünvan.

seyyidü'l-mürselin / seyyidü'l-mürselîn

• Allah tarafından gönderilen Peygamberlerin Efendisi, Hz. Muhammed (a.s.m.).

şezen

• Nahiye, cânip, taraf.
• Kaba ve sağlam yer.

şia / şîa

• Taraflılar, yardımcılar.
• Hazreti Ali taraflıları, aleviler, şiiler.

• Hz. Ali'nin (r.a.) taraftarlığını esas alanlar topluluğu.

• Taraftar, yardımcılar. Hazret-i Ali'yi sevdiklerini söyleyip, diğer Eshâb-ı kirâmın (Peygamber efendimizin arkadaşlarının) kıymetini bilmeyen ve onları kötüleyen kimselerin mensûb olduğu bozuk fırka.