ab-ı hayat

• Kan. Ebedî hayata sebep olan hayat suyu (diye tâbir edilen) bu kelime, edebiyatta : "çok güzel ifâde, lâtif söz, parlaklık, letâfet" mânalarında geçer.
• Tas : Aşk-ı hakiki, aşk-ı ilâhi, ilm-i ledün, mârifetullah'tan kinayedir. Âb-ı Hızır, âb-ı hayvan, âb-ı beka gibi isimlerle de söyle

adem-i i'dad

• Hazır duruma getirememe, müsait olmama, elverişli olmama.

adv

• Yelmek. Seğirtmek.
• Hazırlamak.

ahdname / ahdnâme

• Devlet başkanının emriyle, bâzı devlet, topluluk ve şahıslara özel haklar tanımak maksadıyle hazırlanan belge.

ahen-puş

• Demirler giymiş. Zırh kuşanmış. (Farsça)

ahin / âhin

• (Çoğulu: Avâhin) Fakir.
• Hazır, sabit kimse.
• Yumuşak hurma ağacı.

ajir

• Göl, havuz. (Farsça)
• Kalabalık, izdiham. (Farsça)
• Bağırma, feryât. (Farsça)
• Çekingen. (Farsça)
• Akıllı, uyanık. (Farsça)
• Amâde, hazır. (Farsça)

ala-yı illiyyin-i şeref / âlâ-yı illiyyîn-i şeref

• Şerefin zirvesi, en yüce mertebesi.

ala-yı illiyyin-i tevhid / âlâ-yı illiyyîn-i tevhid

• Tevhid mertebelerinin en yükseği; her şeyi bir olan Allah'a verme derecelerinin en yükseği, en zirvesi.

alizarin

• Eskiden kök boyası denilen bitkiden çıkarılırken, şimdi kimya usulleriyle hazırlanan boya maddesi. (Fransızca)

alkış

• Tar: Padişahlarla vezirlerin kadirlerini yükseltmek maksadıyla yapılan merasim hakkında kullanılan bir tabir.

allam-ül guyub / allâm-ül guyub

• Esma-i Hüsnadandır. Bütün gaybları, geçmişi, geleceği, hazırda olmayanı, dünyadakileri, âhirettekileri ve her şeyi bilen Cenab-ı Hak.

aluk

• Arzu.
• Kendi yavrusundan başka yavruyu emzirmek isteyip yine burnuyla koklayıp emzirmeyen deve.
• Devenin otladığı ot.
• Süt.

amade / âmâde / آماده / آمَادَه

• Hazırlanmış, hazır. (Farsça)

• Hazır, hazır vaziyette olma.

• Hazır.

• Hazır. (Farsça)

• Hazır, emir bekleyen.

amade-gi / âmâde-gî

• Hazırlık, âmâdelik. (Farsça)

amadegi / âmâdegî / آمادگى

• Hazırlık. (Farsça)

amede-gu / âmede-gû

• Hazırcevap. Düşünmeden hemen güzel söz söyleyen kimse. (Farsça)

arab

• Ceziret-ül Arab, Şam, Hicaz, Irak, Yemen, Mısır ve Afrika'nın şimâlinde yaşayan geniş bir kavmin adı.

arazi-i öşriyye / arâzi-i öşriyye

• Huk: Ziraat olundukça her sene hâsılatından beytülmâle, beytüssadakaya konulmak üzere, fakirlerin hakkı olan öşür alınan arâziler.

arş-ı hakikat

• Hakikat zirvesi, seması.

arş-ı kemalat / arş-ı kemâlât

• Mükemmelliklerin, faziletlerin arşı, zirvesi.

arşın

• Bir uzunluk ölçüsü. (68 cm. uzunluk.) Bir kol boyu. Büyük bir adım genişliği. (Farsça)
• Zirâ'. (Farsça)

asaf / âsaf / آصف

• Süleyman Peygamberin (A.S.) veziri. Vezir.
• Bir ot ismi.

• Vezir. (Arapça)
• Hz. Süleyman'ın veziri. (Arapça)

asaf-rey

• Düşüncesi Asaf'ınki gibi akıllıca olan vezir.

asafane / asafâne

• Bir vezire yakışır surette ve hâlde. (Farsça)

aşevi

• Yoksullara parasız olarak yemek yedirilen veya dağıtılan yer, aşhane.
• Para ile yemek yenilen yer, lokanta.
• Düğün gibi toplantılarda, yemekleri hazırlamak için iğreti mutfak olarak kullanılan yer.
• Bazı tekkelerde yemek pişirilen yer.

ashab-ı fil / ashâb-ı fil

• İslâmiyetten önce Kâbe-i Muazzamayı tahrib için Mekke'ye hücum eden Habeş ordusunun ismi ( Önlerinde fil bulunduğundan, zırhlı vasıtalar gibi ondan faydalandıklarından bu isim verilmiş olduğu nakledilir.

asker

• (Çoğulu: Asakir) Devlet ve memleketin muhafazası için ücretli veya ücretsiz olarak veya kur'a ile toplanarak hazır bulundurulan ve resmi elbise giyen silahlı adamlar topluluğu. Er, leşker, nefer.

askere

• Şiddet.
• Asker hazırlamak.

astin-berçide

• Hazırlanan veya hazırlanmış (adam). (Farsça)

astin-malide

• Hazırlanmış, hazırlanan (adam). (Farsça)

asüfte

• (Asügde) Ateşle islenmiş. (Farsça)
• Hazırlanmış, hazır. (Farsça)

atad

• İşe yarayan âletlerin takımı.
• Büyük kadeh.
• Hazırlık.

atid

• Tedarik olunmuş. Hazır ve müheyya.
• Günah ve sevabları yazan melek.

ayn

• Birşeyin kendisi.
• Boşlukta yer kaplayan ve ağırlığı olan yâni tartılabilen her şey, madde, cisim.
• Alış-verişte, belli, meydanda, mevcut ve hâzır olan veya hâzır olmayıp da bulunduğu yeri, cinsi, miktârı belli edilen mal.
• İnsanın zekât için ayırdığı ve yanında hazır bulunan mal

azari / azarî

• Muzırlık. Küfürbazlık. (Farsça)
• Fenalık görmüş, kalbi kırılmış, incitilmiş olma. (Farsça)

bakan

• (Bak: Nâzır)

baky

• Bakmak, nazar.
• Muntazır olup yol gözlemek.

balıkhane kapısı

• Topkapı Sarayı'nın Marmara kıyısındadır. Padişahlarca cezandırılan vezirler burada idam edilir, sürgün edileceklerse buradan gemilere bindirilirlerdi.

bast-ı özür etmek

• Bir hata işleyerek başkalarına da nümune olmak, aynı hatayı işlemelerine zemin hazırlamak.

batarya

• İtl. Elektrik elde etmek için hazırlanmış şişeler takımı.
• Ask: Bir subayın emrine verilen belli sayıdaki ağır silâhlarla bunların hizmetinde bulunan insan, hayvan ve malzemenin hepsine birden verilen isim.

bazergan / bâzergân

• Tüccar, alış veriş eden esnaf. (Farsça)
• Bezirgan. (Farsça)
• Ağa makamındaki yahudilere verilen isim. (Farsça)

bedahet

• Açıklık. Zâhir delil. Belli, açık, aşikâr.
• Birdenbire, hazırlıksız söz söyleme.
• Atın yürümesi.
• Her şeyin evveli, öncesi.

bedihe

• Birdenbire ve düşünmeden söylenilen güzel söz. Hazırcevaplık.
• Başlangıç.

begter

• Eskiden kullanılan zırhlı elbise. (Farsça)

bel

• t. Geminin orta kısmı.
• Bedenin ortası. Göğüs ile karnın arası.
• Yüksek dağın iki zirvesi arasındaki kavisli kısmı veya alçakça olan geçit ve boğazı.

berg

• Yaprak. (Farsça)
• Azık. (Farsça)
• Azm, kasd. (Farsça)
• Hazırlık. Mal, mülk. (Farsça)
• İntizam-ı hal. (Farsça)
• Serencam. (Farsça)

bermal

• Zirve, dağ tepesi. Dağın üstü, en yüksek yeri. (Farsça)

bervaze

• Gezinti için hazırlanan yemek. (Farsça)

berz

• Ziraat, ekim. (Farsça)

berze

• İpekli kumaş (Farsça)
• Yakışıklı, nâzik. (Farsça)
• Ekin, zirâat. (Farsça)
• Dal, budak. (Farsça)
• Letâfet, zerâfet. (Farsça)

besic

• Hazırlık. Sefer hazırlığı, yol hazırlığı. (Farsça)
• Yol ve sefer azığı, harçlığı. (Farsça)

beva'

• Benzer, beraber, eş, denk.
• Hazır etmek.
• Doğrulanmak.
• Nüzul etmek, inmek.

bevvee

• Hazırladı, yerleştirdi, sâhib kıldı (meâlinde fiil).

bezr

• Ziraat, ekim. (Farsça)

bilal-i habeşi / bilal-i habeşî

• Resûl-i Ekrem'in (A.S.M.) müezzini idi. Sesi çok güzeldi. Ezan okurken çokları ağlardı. Kölelikten Hz. Ebu Bekir-i Sıddîk (R.A.) satın alıp azâd etmişti. Her gazada hazır bulunmuştu. (Hi: 20) de dâr-ı bekaya göçtü. (R.A.)

bimanend

• Eşsiz, nazirsiz.

bini / binî

• Burun. (İnsan ve deniz için kullanılır.) (Farsça)
• Dağ tepesi. (Farsça)
• Zirve, uç nokta. (Farsça)
• Yayın ele alınan kısmının ucu. (Farsça)
• Görürlük, görmeklik. (Farsça)

büfe

• İçinde sofra takımı konulan dolap. (Fransızca)
• Davetlileri ağırlamak için çeşitli yiyecek ve içeceklerin hazır bulundurulduğu masa. (Fransızca)
• İstasyon lokantası. (Fransızca)
• Sigara, kibrit, gazete, sandviç v.s. satılan yer. (Fransızca)

bug

• Elde omuzda, kucakta taşınmak üzere hazırlanmış eşya çıkını. (Farsça)

buyrultu

• Sadrazam, kaptan-ı derya, vezir, beylerbeyi gibi devlet erkânının yazılı emirleri. (Türkçe)

cabir-ül-ensari / câbir-ül-ensarî

• Câbir Bin Abdullah El-Ensarî (R.A.) da denir. Meşhur sahabelerdendir. Bizzat Resul-i Ekrem'den (A.S.M.) ilim ve feyiz almış ve zamanında Medine-i Münevvere'nin müftüsü olmuştur. En çok hadis rivayetiyle meşhur olan altı sahabeden biridir. 1540 hadis rivayet etmiştir. 19 gazada hazır bulunmuştur. Hic

çak

• Yarık, çatlak, yırtmaç. (Farsça)
• Kılıç, bıçak gibi şeylerin sesleri. (Farsça)
• Sabah vakti beyazlığı. (Farsça)
• Küçük pencere. (Farsça)
• Hazır. Amâde. (Farsça)

can-aver

• Zihayat, canlı, yaşayan. Hayatdar.
• Domuz, canavar, hınzır.
• Zararlı hayvan.

candar

• Diri, canlı, zihayat, ziruh. (Farsça)
• Silâhlı kimse. (Farsça)
• Muhafız, koruyucu, emniyet memuru. (Farsça)
• Yol yiyeceği, azık. (Farsça)

çavuş

• Vaktiyle divanlarda hükümdarların hizmetinde bulunan yaver veya muhzır gibi subaylara denilirdi. Tanzimattan evvelki Osmanlı saray teşkilatında çavuşlar, padişahın yaverleri ve çavuşbaşı mabeyn müşiri idi.
• Onbaşıdan üstte ve assubaydan alttaki derecede olan asker.
• İşçilerin b

cebe

• Zincir veya halkadan örme zırh. Cevşen.

cebe-puş / cebe-pûş

• Zırh giyen. (Farsça)

cebeci

• Eski Osmanlı İmparatorluğunun ordusunun zırhlı sınıfına mensub nefer. (Farsça)

cebire

• Halkın bir işe hazırlık yapması. (Farsça)

celali / celalî

• Celal ismine dâir. İlâhi ve celale müteallik. Celal adlı kimselerle alâkalı olan.
• Hicri XI. Asırdan önce Anadolu'da baş gösteren eşkiyaya verilen ad.
• Sultan Celaleddin Melikşah tarafından hazırlanan ve Hicri 471 tarihinde başlayan bir güneş takvimi.

cevşen / جوشن

• Zırh.

• "Zırh" mânâsında Peygamberimizin emsalsiz duası.

• Zırh.

• Zırhlı giysi. (Farsça)

cevşen-i kebir / cevşen-i kebîr

• Büyük zırh. Peygamberimiz Hz. Muhammed'e (A.S.M.) vahiyle gelen en azîm ve en mühim bir münâcâtın ismidir. Bu harika münâcât, mârifetullahda terakki eden bütün âriflerin münâcâtının fevkindedir. Bin hâsiyeti olan ve bin Esmâ-i Hüsnâ'yı içine alan emsalsiz bir münâcât-ı Peygamberiyedir.

cevşen-puş / cevşen-pûş

• Zırhlı, zırh giyen. (Farsça)

cevşenü'l-kebir / cevşenü'l-kebîr

• Peygamberimize Cebrâil'in (a.s.) getirdiği ve "Zırhı çıkar, bu duâyı oku" dediği meşhur duâ.

cevşenü'l-kebir münacatı / cevşenü'l-kebîr münâcâtı

• Peygamberimize Cebrâil'in (a.s.) getirdiği ve "Zırhı çıkar, bu duâyı oku" dediği meşhur duâ.

cez

• Cezire, ada. Her tarafı su ile çevrilmiş olan kara parçası. (Farsça)

cezair

• (Tekili: Cezâyir) (Cezire) Cezireler, adalar.
• Kuzey Afrikada Fas ile Tunus arasında olan ülke ve bu ülkenin merkezi olan şehir.

cibal-i şahika / cibâl-i şâhika

• Zirvesi çok yüksek olan dağlar.

cinsi / cinsî

• Zırh yapıcı.

cüda'

• Ölüm. Mevt.
• Hayvana muzır olan otlak, çayır.

çuhadar

• Ayak hizmetinde bulunan çuha elbiseli yahut çuhadan olan perdenin haricinde emre hazır bulunan hademe.

cuhaf

• Zarar ve ziyân edici, zarar verici nesne, muzır.
• Çok yemekten şişip ishal olmak.
• Ölmek, mevt.

cühhal-i vahşiye

• Vahşî ve kural tanımaz zırcahiller.

çun

• (Tâlil edatı) Ne zaman ki, çünkü, şu sebepten ki, gibi, şâyet, zirâ, nasıl, niçin, çerâ.. den beri mânalarına gelir. (Farsça)

çün

• Gibi. (Farsça)
• Zira, çünki, madem ki. (Farsça)
• Nasıl, nice. (Farsça)

çünki

• Zira, şundan dolayı ki, şuna binaen ki, şu sebebden ki. (Farsça)

cürf

• Dere kenarında selin dibini yalayıp oymuş olduğu bıçık üzerinde kalan toprak veya çamur çıkıntısıdır ki, her an için yıkılıp çökmeğe hazır bir vaziyette bulunur.
• Estiyan adı verilen bir ot.

cürre

• Cesur, cesaretli, cür'etkâr, cür'et-yâb, yiğit, delikanlı, gözüpek, atılgan.
• Uçan her çeşit kuşun erkeği.
• Bir zira' miktarı ağaç. (Ağacın başında bir küfe, ortasında bir ipi olup onunla geyik avlarlar.)

dacc

• Hacıların hizmetkârı ve devecileri.
• Hacılar ile birlikte giden, fakat, hac maksudu olmayan bezirgân.

dağıt

• Emin.
• Nâzır, bakan.
• Şiddet veren.
• Üzüm toplamada kullanılan âlet.

damzer

• (Çoğulu: Damazir) Sütü az olan deve.
• Sağlam ve sert yer.
• Şişman kadın.

darb

• (Çoğulu: Durub-Edrub) Vurmak, vuruş, çarpmak.
• Beyan etmek.
• Seyretmek.
• Nev, cins.
• Benzer, nazir.
• Eti hafif olan.

daver / dâver

• Cenab-ı Hakk'ın (C.C.) bir ismidir.
• Âdil, insaflı ve doğru olan hükümdar, vezir veya hâkim.

daverane / dâverâne

• Doğruluk ve adaleti seven bir büyüğe yakışacak tarzda. (Farsça)
• Hâkim ve vezirle alâkalı olan. (Farsça)

defterdar

• Defter tutan. Devletin gelir ve masraflarını tutan vazifeli memur. Eskiden Maliye Nâzırı bu nam ile anılırdı. Bir vilayetin maliye işlerine bakan memur.

dereziler / derezîler

• Anuştekin ed-Derezî adlı bir bâtınî dâî (propagandacı) tarafından ortaya çıkarılan bozuk yol. Bunlar; Bâtıniyyeden ayrılarak ortaya çıkan, Fâtımî hükümdârı Hâkim bi-emrillah'ın ilâh olduğuna ve onun vezîri Hamza'nın imamlığına inanırlar. Kelimenin do ğrusu Derezî olup, yanlış olarak Dürzü denilmekte

destur

• Asıl.
• Kanun.
• Vezir-i azam, baş vezir.

devari'

• (Tekili: Dır) Zırhlar. Zırhlılar. Zırhlı gemiler.

devletçilik

• Halk işlerinin, hususan büyük sanayi ve ziraatin devlet vasıtası ile işletmesi usulü. Cemiyetin umuma âid olan işleri ve bu işler için lâzım gelen teşkilât, müessese ve sâirelerini devlet eliyle yapılmasını kabul eden idâre sistemi.
• Halkın hususi teşebbüslerini veya büyük müesseseler

devletli

• Eskiden vezir ve müşir gibi büyük rütbeli kimselere verilen bir ünvan. (Farsça)

devletlü utufetlü

• Vezirlere, müşirlere, padişah damatlarına verilen ünvan.

deyn

• Borç, hazır ve mevcûd olmayan mal.
• Hazır olmayıp, ayrı olarak bulunduğu yeri bildirilmeyen her türlü mal ile hazır ise de ayrı olarak gösterilmeyen kıyemî (çarşıda benzeri bulunmayan, bulunsa da fiyatları farklı olan) mal.
• Zekât verecek kimsenin elinde, yanında olmayıp başkasında bul

dıdd

• (Çoğulu: Ezdad) Mugâyir, aykırı.
• Düşman.
• Nazir, misil, benzer.

difaf

• Hazırlandırmak.

dihkan

• (Çoğulu: Dehâkin) Sipâhi.
• Köy kethüdâsı.
• Emirlerin tasarrufunda kuvvetli olan, sözü geçen adam.
• Bezirgân.
• Acem fellahlarının maslahatgüzarı.

dır'

• (Çoğulu: Dırâ'- Duru') Cevşen. Cenkte, muharebede giyilen zırh.

dir'

• Zırh, demirden gömlek.
• Kadın gömleği.

divan durmak

• Huzurda hazır olarak beklemek.

dizçek

• Dizleri muhafaza etmek için muharebelerde kullanılan bir nevi zırh.

duru'

• (Tekili: Dır) Savaşda giyilen zırhlar, cevşenler, çelik elbiseler.

düru'

• (Tekili: Dır') Zırh gömlekler.

ebab

• Bir yere gitmek için hazır olmak.

ebb

• (Çoğulu: Abâb) Kuru ot. Taze ot.
• Mer'a, otlak, çayır.
• Kavga etmek veya bir yerden gitmek için hazırlanmak.

ebu iyaz seleme bin amr bin el ekva / ebu iyaz seleme bin amr bin el ekvâ

• Biat-ı Rıdvanda hazır bulunan, gayet cesur, nişancı, hamiyetperver bir sahabedir. 77 hadis-i şerif rivayet etmiştir. Hicrî 74 tarihinde, 80 yaşında iken Medine-i Münevvere'de vefat etmiştir. (R.A.)

ebu zür'a

• Domuz, hınzır.

echel / اجهل

• Zırcahil. (Arapça)

echelüminkaragöz / اجهل من قره گوز

• Zırcahil. (Arapça - Türkçe)

egosantrizm

• Psk: Benmerkezcilik. Zihnî gelişmenin ilk çocukluk safhası. Bebek büyüyüp kendi varlığı ile başka varlıkları ayırmaya başladığı zamanlarda kendine has bir düşünce tarzı ile düşünür. Sanki dünyada en önemli varlık kendisi, herşey onun emrine ve isteğine hazır olmalı. Annesi, babası, diğer insanlar ve (Fransızca)

ekerat

• Ziraat ve imar için, sahiblerinin rençberlere verdikleri arazi.

el-an

• Şimdi. Hâlâ. Hâl-i hazırda.

emazir

• (Tekili: Mezir) Kuvvetli ve azamet sahibi olanlar.

emirber

• Emre hazır.

emirber nefer

• Emre hazır asker.

emr-i bi-l-maruf, nehy-i anil-münker

• Dinin emirlerini, Kur'âni ve İslâmi hakikatleri neşretmek ve bildirmek, men'edilen şeyleri de yaptırmamak. İyiliği, İslâmi hususları emretmek ve teşvik etmek, kötülüğü men'edip yaptırmamağa sevketmek. (Fakat bu kudsi vazifeyi âdabına itaat ve riâyet ederek ifâ etmek lâzımdır, zirâ bu itaat da dinimi

enduhte

• Biriktirmiş, biriktirilmiş. Kazanmış, kazanılmış, Hazırlanmış. (Farsça)
• Ödenmiş. (Farsça)

esaret-i nefis

• Nefsin esareti; insanı daima kötülüğe, hazır zevk ve isteklere sevk eden duygunun esiri olma.

eşbah / eşbâh

• (Tekili: şibh) Benzeyenler. şibihler. Nazirler.

• Benzeyenler, nazirler.

evc / اوج

• Bir şeyin en yüksek derecesi, en yüksek noktası. Zirve.
• Koz: Seyyare mahreklerinin merkezden en uzak noktaları.

• Doruk, zirve. (Arapça)

evc-i ala / evc-i âlâ

• En üst derece, zirve.

evc-i medeniyet

• Medeniyetin zirvesi.

evc-i rif'at

• Yüksekliğin son noktası, zirvesi, tepesi.

ezrar

• (Tekili: Zirr) Elbise düğmeleri.

falaka / فلقه

• Falaka, ayağa sopa atarak acı çektirmek için hazırlanan düzenek. (Arapça)

fasda'

• "Fe" takip edatından sonra fiilinin emr-i hâzırı.

fasık-ı mahrum / fâsık-ı mahrum

• Günah işlemeye hazır olduğu halde buna fırsat bulamayan.

• Günah işlemeye hazır olduğu halde fırsat bulamayan.

felahat

• Çiftçilik, ekincilik, ziraat, haraset.

fellah

• Ekinci, çiftçi, ziraatle uğraşan arab.
• Zenci, siyah arab.

felluce

• (Çoğulu: Felâlic) Ziraate müsait yer.

fer'

• Şube, kol. İkinci derecede olan. Dal budak.
• Bir aslın neticesi.
• Bir cemaatın şerefli ve daha meşhuru.
• Kazancı olan mukayyed mal. Hâzır ve muhâfaza altında olan.
• Yükseğe çıkmak ve iki nizalı olanın arasına girip ıslah etmek.
• Asıl mes'eleden kollara ayrı

festemi'

• (Fe-istemi') Dinle, işit (anlamında bir kelimedir.) (Fe) ile (İstemi') emr-i hazırından ibarettir.

feth ve teshir ederek

• Fethederek ve emre hazır hâle getirerek, boyun eğdirerek.

fetva emini

• Şeyhülislâm kapısındaki Fetvahane'nin başında bulunan zata verilen ünvandır. Şeyhülislâma sorulan şer'i meselelerin fetvalarını hazırlamak, istida ile vukubulan suallere cevap vermek ve şer'iyye mahkemelerinden verilen ilâmları tetkik etmek vazifeleriyle mükellefti. Maiyyetinde Fetvaemini muavini, İ

fürtuse

• Hınzır burnu.

gaib

• Göz önünde bulunmayan, hazırda olmayan. Kaybolmuş olan. Görünmeyen âlem.
• Gr: Üçüncü şahıs, hazırda olmayan kimse.

gaibane / gaibâne

• Hazırda görünmeksizin, yüzyüze olmadan. Gizliden. (Farsça)

gayb

• Hazır olmama, gizli kalma. Hazır olmayan gizli kalan, görünmeyen.
• Âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîflerde bildirilmeyen, his organları, tecrübe ve hesâb ile anlaşılmayan gizli şeyler.
• Akıl ve his (duyu) organları ile bilinemeyip, ancak peygamberlerin haber vermesi ile bilinen, Allahü teâ

gaybet

• Başka yerde bulunmak. Hazırda olmamak. Gıybet. Bir şeyin diğer bir şey içinde gaib olması.

gaybi / gaybî

• Hazırda olmayan. Görünmeyenlere âit. Hazır olmayanlara âit. Başka âlemdekilere âit. Âhirete âit. Gayba âit ve müteallik.

gaybubet

• Gayıplık, hazırda olmayıp başka yerde olma.

gayl

• Irmak, nehir.
• Ağaç, şecer.
• Cima etmek.
• Kadının hâmile iken çocuğuna süt emzirmesi.

gazire

• (Bak: GAZİR)

gazve

• Din düşmanı olan cephenin üzerine taarruz. Muharebe. Cenk. Sefer. Din muharebesi. Gazve, gazivden alınmış olup cenk ve kıtal manasınadır. Düşmanla vuruşmak demektir. Siyer ıstılahında Gaza ve gazve tâbirleri Peygamber Efendimizin bizzat hazır bulunduğu muharebeye denir. Peygamber Efendimizin bizzat

gılale

• (Çoğulu: Galâyil) Zırh altına giyilen kısa gömlek.
• Küçük kaftan zıbını.

gıyab

• Görünmemek. Göz önünde olmamak.
• Hazırda bulunmamak.
• Bilinmeyen şeyler.
• Arka. Arkasından.

gıyaben / gıyâben / غِيَابًا

• Bulunmadığı halde. Mevcut ve hazır olmaksızın.
• Mahkeme veya duruşmada olmadan.

• Hazır bulunmadığı halde.

gıyabi / gıyabî / gıyâbî / غِيَاب۪ي

• Kendi hazır olmadığı halde, arkasından olarak.

• Arkasından olarak. Kendi hazır olmadığı halde arkasından. Gayba âit. Gayba mensup ve müteallik.

• Hazır bulunmadığı halde.

gıyabımda

• Arkamdan; benim hazır ve mevcut bulunmadığım durumda.

gıybet

• Arkadan çekiştirmek. Hazır olmayan birisinin aleyhine konuşmak. Birisinin gıyabında hoşuna gitmeyen bir şeyi söylemek.

• Arkadan çekiştirmek; hazır olmayan birisinin aleyhinde hoşlanmayacağı şekilde konuşmak.

gönder

• Tar: Seferde ordunun ve ileri gelen vezir ve diğer devlet ricalinin atlarına bakmak ve sair zamanlarda ise has ahır ve çayır hizmetlerinde kullanılmak üzere gayr-ı müslimlerden ve hasseten Bulgarlardan tertip edilmiş bir sınıf olan voynukların her mıntıkada iki, üçü ve dördü hakkında kullanı

gümaşte

• (Çoğulu: Gümaştegân) Vekil, vezir. (Farsça)

guyub

• (Tekili: Gayb) Hazırda olmayanlar. Kayıplar.

habb

• Tane, çekirdek.
• Yuvarlak olarak hazırlanmış ilâç.
• Buğday tanesi veya buna benzer tohum.

hace / hâce / خواجه

• Hoca. (Farsça)
• Efendi. (Farsça)
• Ağa. (Farsça)
• Sahip. (Farsça)
• Vezir. (Farsça)

hacib / hâcib

• Perde.
• Perdeci. Kapıcı.
• Eskiden Osmanlı İmparatorluğu zamanında Devlet Reisinin en yakın me'muru. Vezirler veya âmirler.
• Kaş.

hadaret

• Bir şeyin yanında bulunmak.
• Huzur. Yakında olmak.
• Hazır etmek. Hazır olmak.
• Medeniyet.

hadd-i te'dib

• Bir suç işleyeni başkalarına örnek olacak şekilde cezalandırmak. Darp ve ta'zir gibi.

hadıyd

• (Hazîz) Oturaklı, mütemekkin, yer.
• Dağ eteği. Zir. Alçak yer.
• Koz: Ayın veya başka bir seyyarenin mahreki üzerinde dünyaya en yakın bir mesafede bulunan nokta. Dünya ile diğer seyyarelerin güneşin merkezinden en uzak oldukları bir nokta.

haftan

• Eskiden savaşlarda zırh üzerine giyilen bir cins pamuklu elbise.
• Kaftan.

hafz

• Taşımak için hazırlanmış ev eşyası. Ev eşyası taşıtılan deve.
• Bir şeyi eğmek veya elden bırakmak.

hakl

• Ziraate uygun yer.

haliyye

• Bağından boşanmış deve.
• Yabancı bir yavru emziren deve.
• Büyük gemi.
• Arı kovanı.
• Ahlâktan kinâyedir.
• (Çoğulu: Haliyyât) Bekâr kadın, evlenmemiş kız.

haman / hâmân

• Peygamber Hz. Musa (A.S.) zamanındaki Mısır Fir'avununun vezirinin ismi.

• Firavunun veziri.

hamme / hâmme

• (Çoğulu: Hevâmm) Haşerât-ı muzırra, zararlı böcekler.
• Binek hayvanı.

hanazir / hanazîr

• (Tekili: Hınzır) Hınzırlar, domuzlar.

haraif

• (Tekili: Harife) Ev için yapılan güz hazırlıkları.

harife

• (Çoğulu: Harâif) Ev için sonbahar hazırlığı.

haşhaş

• Kapsüllerinden uyuşturucu bir madde olan afyon; tohumlarından da yağı çıkarılan bir bitki.
• Hazırlıklı.
• Silâhlı ve zırhlı topluluk.

hashase

• Anlaşılmayan ses.
• Hınzır avazı.

hatt-ı bala / hatt-ı bâlâ

• Tepelerin en yüksek noktalarından geçtiği itibar edilen çizgi. Zirvelerden geçen hat. (Farsça)

hayat-ı hızıriye / hayat-ı hızırîye

• Hz. Hızır'ın (a.s.) hayatı.

hazair

• (Tekili: Hazire) Duvar veya çitle çevrilmiş ağıl.
• Etrafı duvarla çevrili olan mezarlıklar.

hazin

• (Hızane. den) Hazine nâzırı. Bekçi.

hazına

• Emzirici, emziren. Dadı.

hazır / hâzır / حاضر

• Hazırda, huzurda olan.

• Her yerde hazır bulunan Allah.
• Meydanda, göz önünde olan.

• Huzurda. (Arapça)
• Hazır, mevcut. (Arapça)

hazır bi-l-meclis

• Mecliste hazır olan adam.

hazır u nazır

• Her yerde hazır olup, bilen ve gören, yardım eden veya herkese lâyık cezasını veren Allah (C.C.)

hazır ve müşahid

• Hazır bulunma ve şahid olma.

hazırane / hâzırâne

• Hazırcasına.

hazırbahş

• Hazırlanmış, hazır olmuş. (Farsça)
• Hazır ol! emri. (Farsça)

hazirin / hazirîn

• (Tekili: Hâzır) Meydanda, gözönünde olanlar, huzurda bulunanlar.

hazırun / hazırûn / hâzırûn / حاضرون

• Meydanda olanlar, gözönünde olanlar. Mevcut ve hazır olanlar.

• Meydanda, gözönünde olanlar.
• Hazır olanlar.

• Bulunanlar, hazır olanlar. (Arapça)

hazret-i hızır

• Hızır (a.s.).

heftan

• Zırhın altına giyilen pamuklu elbise.
• Üstten giyilen kürk biçiminde süslü elbise. Kaftan. (Eskiden ekseriyetle taltif için, büyük kimseler tarafından liyâkat sahiplerine giydirilir veya üstlerine atılırdı.)

hemal

• Şerik, ortak, eş, benzer, nazir. (Farsça)

henazir / henazîr

• Hınzırlar, domuzlar.

hicabet

• Kapıcılık. Perdecilik.
• Teşrifatçılık, mabeyncilerin mesleği. Saray memurluğu.
• Ortaçağ islâm devletlerinde vezirlik.
• Kâbe perdeciliği.

hıdiv / hıdîv

• Vezir, âsaf. (Farsça)
• Kral nâibi. (Farsça)
• Osmanlı Padişahı Abdülaziz zamanında (1861 - 1876) Mısır valilerine verilen ünvan. Sultan Abdülaziz, hıdîv ünvanını Büyük Fuad Paşa'nın arzusu üzerine ilk olarak Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın torunu olan İsmail Paşa'ya verdi. (8/6/1867) İsmail Paşadan (Farsça)

hıdivane / hıdîvâne

• Bir vezire veya Mısır hıdîvine yakışır şekil ve surette. (Farsça)

hıdr-ı bahreyn-i velayet / hıdr-ı bahreyn-i velâyet

• İki denize (âleme) bakan Hızır'ın veliliği.

hıdrellez

• (Hıdırellez) Rumi Nisan ayının 23. gününe verilen addır. Bu tarih 6 Mayıs'a tekabül eder. Doğrusu Hızır ve İlyas'tır.

hila'

• (Tekili: Hil'at) Hükümdar veya vezirler tarafından bir kimseye mükâfat olarak giydirilen kaftanlar, hil'atlar.

himaye

• Koruma. Korunma. Muzır şeylerden muhafaza etme.

hınnus

• (Çoğulu: Hanânis) Hınzır eniği.

hınzır

• (Çoğulu: Hanâzır) Domuz. (Beğenilmeyen birisine hakaret için mecazen söylenir.)
• Pis ve katı kalbli kimse.

hınzire / hınzîre

• (Çoğulu: Hınzırât) Hileci ve fitnekâr kadın.
• Dişi domuz.

hırz-ı binefsihi / hırz-ı binefsihî

• İçerisinde mal ve eşya saklamak için yapılmış, hazırlanmış ve içine izinsiz girilemiyen ev, dükkân, çadır, depo vs. gibi mahaller. (Kasa, sandık, dolap, çuval da bu hükümdedir.)

hızab

• Birşeyi boyamak için hazırlanmış terkib.

hızır

• Hızır (a.s.).

hızırvari / hızırvârî

• Hızır (a.s.) gibi.

hizmetkar-ı emirber / hizmetkâr-ı emirber

• Emre hazır hizmetçi.

hod

• Kendi. (Farsça)
• Miğfer, baş zırhı. (Farsça)

• Kendi.
• Baş zırhı.

hud

• Miğfer, baş zırhı. (Farsça)

hudur

• Hazırlık.

huk

• Domuz, hınzır. (Farsça)

hükm-i gıyabi / hükm-i gıyabî

• Huk: Taraflardan biri hazır olmadığı halde verilen hüküm.

hükm-i vicahi / hükm-i vicahî

• Huk: Tarafların her ikisinin de veya vekillerinin hazır bulundukları hâlde verilen hüküm.

husser

• Cübbesi ve zırhı olmayanlar. Çıplak kimseler.

huzur / huzûr / حضور / حُضُورْ

• Hazır olmak. Mevcud bulunmak.
• Hürmet edilmesi lâzım gelen kimsenin yanında olmak.
• İbadet neticesi hâsıl olan rahatlık, gönül ferahlığı.

• Hazır bulunma.
• Rahat.

• Hazır olma, bulunma. (Arapça)
• Rahatlık. (Arapça)

• Hürmete lâyık zâtın önünde hazır bulunma.

huzur-u peygamberi / huzur-u peygamberî

• Peygamber Efendimizin (a.s.m.) hazır bulunduğu mekân.

huzzar / huzzâr / حضار

• (Tekili: Hâzır) Hazır olanlar, hazır bulunanlar, huzurda ve gözönünde olanlar.

• Hazır olanlar, bulunanlar. (Arapça)

huzzar-ı meclis / huzzâr-ı meclis

• Mecliste hazır bulunanlar.

i'ba'

• Hazırlık.

i'dad

• Hazırlama. Yetiştirme. Geliştirme.

i'dadiye

• Hazırlığa ait. Hazırlığa mahsus.
• Orta tahsili veren okullar. Vaktiyle rüşdiyeden sonra gidilip yüksek mekteblere girebilmek için lâzım gelen bilgileri öğreten okul. Sultaniyelerden aşağı olan mekteb.

i'lanname

• İçinde ilân yazılı olan kâğıt. (Farsça)
• Bir hususun herkese ilân edilmesi için hükümetçe hazırlanıp bastırılan resmi kâğıt. (Farsça)

ichaz

• Hazırlandırmak.

icma'

• Toplanma. Dağınık şeyleri toplamak.
• Hazırlamak.
• Azm ve kasdeylemek.
• Topluluk. Fikir birliği. Bir mes'eleden âlimlerin ittihad etmesi.
• Fık: Sahabe-i Güzin Hazretlerinin (R.A.) ittifakları üzere akaid hükmüne geçmiş umur-u diniyenin tamamı.

ıdad

• Hazırlamak.
• Ses, sada.

idad / îdâd

• Hazırlama.

idadi / îdâdî

• Hazırlıklık devresi.

idadiye / îdâdiye

• Hazırlama.

• Hazırlamayla ilgili, eskiden lise seviyesindeki okul.

iddianame

• Müddei umuminin (savcının), iddialarını topladığı ve soruşturma sonunda mahkemede okuduğu yazı. (Ceza işlerinde hazırlık tahkikatının neticesi, davasının açılması için kâfi olduğu anlaşılırsa savcı bu dâvayı, ya ilk tahkikatın açılması hakkında sorgu hakimine bir talepname veya doğrudan doğruya mahk

ifrit

• Cin taifesinden çok muzır, şerir ve korkunç bir cins.
• Mc: Korkunç, kızgın ve öfkeli insan.

iftariyye / iftâriyye / افطاریه

• İftarlık. İftar için hususi olarak hazırlanmış nevale. Bunlar oruç bozulduktan sonra yemek yenmeden evvel yendiği için bu ad verilmiştir.
• Osmanlı İmparatorluğu zamanında padişah sarayında, vüzera, eşraf ve âyân konaklarında, davetlilere iftardan sonra diş kirası namıyle verilen bahşi

• İftarlık, iftar için hazırlanan yiyecek. (Arapça)

ihtizar

• (İhtidar) Huzura çıkmak. Hâzır olmak.
• Can çekişmek. Hastanın ölüme hazır olması.

ihzar / ihzâr / احضار / اِحْضَارْ

• Hazır etmek. Hazırlamak.
• Huzura getirmek. Derpiş etmek.
• Mahkemeye gelmeyenleri cebren getirme müzekkeresi.

• Hazırlama.

• İhzar etmek:
• Hazırlamak.
• Getirmek.

• Hazırlama.

• Çağırma, huzura getirme. (Arapça)
• Hazırlama. (Arapça)
• Hazırlanma. (Arapça)

• Hazırlama.

ihzar eden

• Hazırlayan.

ihzar edilen

• Hazırlanan.

ihzar etme

• Hazırlama.

ihzar etmek

• Hazırlamak.

ihzarat / ihzârât

• (Tekili: İhzar) Hazırlıklar, hazırlanmalar.

• Hazırlamalar.

• Hazırlamalar.

ihzaren

• Huzura getirerek. Birini mahkemeye dâvet ederek.
• Hazırlayarak, ihzar ederek.

ihzari / ihzarî / ihzârî / احضاری

• Hazırlık mahiyetinde olan. Hazırlayan.

• Hazırlayıcı. (Arapça)

ihzariye / ihzâriye

• Aleyhine açılan dâva münasebetiyle getirilen şahıslardan, gönderilen mübaşir veya muhzirin masrafı karşılığı olarak tahsil edilen para. İhzariyeye mübaşir ve muhzirin at ve araba masrafından başka yemek, içmek gibi şahsî masrafları da ilâve edilirdi.
• Birinin mahkemeye çağrılması için

• Hazırlama.

• Hazırlama.

ikindi divanı

• Tanzimattan evvel sadrazamların kendi konaklarında yaptıkları divanlar. Bu divan ikindi namazından sonra toplandığı için bu adı almıştı. Bâb-ı Âlî teşkilâtının ilk şekli olarak Divan-ı Hümayun, muayyen günlerde toplandığı zaman, vezir-i azamlar da divanda bitirilemeyen veya arza lüzum görülmeyen işl (Türkçe)

iktirah

• (Çoğulu: İktirahat) (Karh. dan) Evvelden hazırlamadan düzgün bir şekilde ve içe doğduğu gibi (şiir veya nutuk) söyleme.

ilbas-ı hil'at

• Hil'at giydirmek. (Üst elbisesi demek olan hil'at; padişahlar ile sadrazam ve vezirler tarafından memurlarla, âyân ve eşrâfa, taltif makamında giydirilirdi. Sonradan bunun yerine rütbe ve nişan verilmeğe başlanmıştır.)

ilmühaber

• (İlm-i haber) Resmi bir daireye verilmek üzere hazırlanan ve bir adamın ahvâli hakkında bilgileri ihtiva eden kâğıt. Resmi vesika.
• Para, evrak vs. teslim olunduğunu gösteren ve bunları getiren adamın eline verilen pusula.

imame

• İslâma mahsus baş kisvesi olan sarık. Zırhlı külâh.
• Çubuk ve sigaralığın başına takılan ağızlık.
• Tesbihin başındaki ve ipin iki ucu içinden geçen uzunca tane.

inkılab-ı sayfi / inkılâb-ı sayfî

• İlkbaharın bitip, yaz mevsiminin balayışı. Gün dönümü. (21 hazirana rastlar.)

ırda / ırdâ / ارضاع

• Emzirme, süt verme. (Arapça)

irda'

• Meme vermek, süt emzirmek.

irsad

• Gözetlemek.
• Hâzır ve âmâde eylemek.
• Mükâfat vermek.
• Edb: Secili ve kâfiyeli bir cümlede ses uyumundaki ana sesi önce tanıtıp, ondan sonra gelecek kelimeyi tanıtma sanatıdır. Meselâ:Elemin Kays'a kıyas etme din-i mahzunun, Yok idi aklı ne derdi var idi Mecnunun. (Baki)

irtical

• Hazır cevaplılık. Düşünmeden ve birdenbire açıkça güzel söz veya şiir söylemek.

irticalen / irticâlen

• Hazırlıksız olarak, düşünmeden ezbere içinden geldiği gibi konuşmak.

• Hazırlıksız söyleme.

irticali / irticâlî

• Hazırlıksız konuşma.

ırza / ırzâ / ارضاع

• Emzirme, süt verme. (Arapça)

ırza' / ırzâ'

• Emzirmek veya emzirilmek.

irza' / irzâ' / ارضاع

• Meme vermek, süt emzirmek veya emzirilmek.

• Emzirme, süt verme. (Arapça)

ırza-i etfal / ırzâ-i etfal

• Çocukların emzirilmesi.

isbat-ı vücud

• Hazır bulunma. Varlığını gösterme.

ısmarlama

• Sipariş verme, emanet etme. Hususi siparişle yaptırılmış, hazır alınmayan.

istidad-ı ihzari / istidad-ı ihzarî

• İstidat geliştirici ön hazırlık.

istihdar

• (İstihzar) Hazırlama.

istihkak-ı hars

• Huk: Bir yerde ziraatçılık yapma hakkına sahib olma.

istihkam / istihkâm

• Sağlamlık. Metin olmak. Kuvvetli ve dayanıklı olmak.
• Askerlikte: Düşmana karşı, hücumlarını savmak için hazırlanmış bulunan siper, askeri yapılar. İstihkâm işi ile uğraşan asker sınıfı.
• Kuvvet ve metanet vermek.

istihzar / istihzâr / استحضار

• Hazırlama.

• Hazır etme, gözönüne getirme.

• Huzura gelme, hazır etme, huzura dâvet etme.
• Hazırlama, bir şeyi hatıra getirme.
• Konferans verecek olan hatiplerin okumak ve araştırmak suretiyle evvelce hazırlanması.

• Hazırlama. (Arapça)
• Hazırlanma. (Arapça)
• Huzura çağırma. (Arapça)

istihzarat / istihzarât

• (Tekili: İstihzâr) Hazırlıklar.

• Hazırlıklar.

• Hazırlamalar.

istirda'

• Çocuk emzirtme.

itaha

• Bir şeyi tamamlama, yapıp bitirme, hazır etme.

ivaz

• Hazırlanmış, düzülmüş. (Farsça)

izdira'

• Ekin ekme, zirâat yapma.

jaj / jâj / ژاژ

• Anlamsız söz, zırva. (Farsça)

kaba-yı ahenin / kaba-yı âhenin

• Demirden yapılmış elbise. Zırh.

kabe-i irfan / kâbe-i irfan

• İrfan zirvesi, merkezi.

kabe-i muazzama / kâbe-i muazzama

• Yeryüzünde yapılan ilk mâbed. Müslümanların kıblesi. Arabistan'ın Mekke-i mükerreme şehrindeki Mescid-i Harâm'ın ortasında bulunan taştan yapılmış dört köşeli binâ. Beytullah, Beyt-ül-haram, Bekke, Beyt-ül-atîk, Hâtime, Basse, Kadîs, Nâzır, Karye-i Kadîme adları ile de anılmıştır.

kallavi / kallavî

• Vaktiyle vezirlerin giydikleri bir cins kavuk.

kaptan-ı derya

• Vaktiyle bahriye nâzırı. Deniz kuvvetleri komutanı.

katb

• (Katub) Daim çatık çehreli, ekşi yüz.
• Bir kimseyi darıltmak, gücendirmek.
• Birikmek, biriktirmek, doldurmak.
• Dolu çuval taşımak, götürmek için hazırlamak.
• Arslan.

kavaf

• Kundura ve terlik gibi ayakkabıları hazır olarak satan.

kavas

• Eskiden vezirlerin maiyetlerinde kullandıkları silâhlı adamlar.

kaziye-i bedihiyye-i fıtriyye

• Man: Aklın tarafeyni tasavvur ederken zihinde hâzır olan bir hadd-ı vasat vâsıtası ile nisbet-i hükmiyyeyi cezmen tasdik eylemesinden ibaret olan kaziyyeye denir.

kefi

• Nazir, misil, benzer, denk, eş.

kemalin kemali / kemâlin kemâli

• Mükemmellik ve kusursuzluğun zirvesi, en mükemmel seviyesi.

kemerbeste

• Kuşak bağlamış, hazırlanmış.

• Kuşak bağlamış, hazır olmuş. Hazır olup emri bekler hâlde olan. (Farsça)

kemerbeste-i hizmet-i mevla / kemerbeste-i hizmet-i mevlâ

• Allah'ın huzurunda, Onun emrine hazır şekilde el bağlamak.

kemerbeste-i ubudiyet

• Cenab-ı Hakkın huzuruna çıkıp, kollarını önden bağlar şekilde, emre hazır vaziyette bekleyip, kulluğunu ifâde ve ilân etmek. (Namazdaki gibi)

kifl

• Nazir, benzer.
• Nasib, ecir.
• Oturma yeri.

kirdar

• Bir kimse, tasarruf ettiği yerin bir zirâ veya iki zirâ toprağını almak için başkasına satmak.
• Bina.
• Ağaç.

kirpas

• Padişah veya vezir konaklarındaki divanhâne. (Farsça)

kroki

• Bir konu veya nesnenin başlıca özelliklerini yansıtacak biçimde hazırlanmış taslağı.

kuba'

• Hınzır avazı.
• Büyük ölçek.

kubbe altı

• Tar: Topkapı Sarayı'nda başta sadrazam olmak üzere devlet adamlarının ve vezirlerin toplanıp devlet işlerini görüştükleri yer.

kubbe-nişin

• İstanbulda Topkapı Sarayı'nda Kubbealtı denen yerde toplanan kabine üyeleri denebilecek toplantıya katılan vezirlerin herbiri. (Farsça)

küfüv

• Şerik. Nazir, akran, denk, eş, benzer, misil. Hemtâ.

kulle

• (Çoğulu: Kulel) Doruk, dağ tepesi, zirve.
• Kule.
• Bazı harp gemilerinin güvertelerinde bulunan ve makine ile hareket eden ağır top.

kültür

• Her türlü fikir, san'at ve âdet varlıklarının hepsi. (Fransızca)
• Bir kimsenin umumi bilgi seviyesi. (Fransızca)
• Terbiye. (Fransızca)
• Ziraat. (Fransızca)
• Tıb: Tecrübe veya ilâç yapmak için mikrop besleme ve çoğaltma. (Fransızca)

kurmay

• Ordunun muharebeye hazırlanmasında ve savaş sırasındaki sevk ve idaresi için hususi tarzda yetiştirilmiş subay.
• Mc: Becerikli.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kuvve-i mutasarrıfa

• Mütehayyile vasıtasıyla zihinde hazırlanan şeyleri tertib kuvveti.

kuvvet-i kamile / kuvvet-i kâmile

• Mükemmel güç, kıvam ve zirvesinde olan güç.

kuvvet-üz zahr

• Arka veren kuvvet. Yardımcı, imdadcı kuvvet. Geriden gelen yardımcı.
• İcabında arkadan yardımcı olacak asker kuvveti. İmdâda hazır asker.

kuvvetüzzahr

• Yardıma, imdada hazır arka kuvvet, lojistik.

lafügüzaf / lâfügüzâf / لاف و گزاف

• Boş söz, zırva. (Farsça)

lahiz / lahîz

• Benzer, misil, nazir.

lanazir / lânazîr

• Eşsiz, nazirsiz, benzersiz. Eşi ve benzeri olmıyan.

lebbeyk-zen

• Lebbeyk diye söyleyen. Emre hâzır olan. Râzı olan. (Farsça)

leyse kemislihi şey'ün

• Ne zâtında, ne sıfâtında, ne de ef'âlinde naziri yoktur, şebihi olamaz!.

liban

• Kadın sütü, insan sütü.
• Süt emzirme.

lükkaa

• Hazırcevap olan.

ma'zire

• (Çoğulu: Meâzir) Özür etmek.

maazir

• (Bak: Meâzir)

mahazar / mâhazar / ماحضر

• Daha evvelden hazır olan. Hazır olarak ne varsa.

• Hazırda olan. (Arapça)

mahsusattaki vehmiyat bedihiyattandır / mahsûsattaki vehmiyat bedihiyattandır

• Dış duyular vasıtasıyla elde edilen bilgiye vehim karışamaz. Zira hakikati sabittir. Dış duyularla gödüğümüz şeyler dış dünyada vardır. Vehimde olduğu gibi kuruntu ile olmayan bir şeyin varlığına hükmetmek değildir.

mahzar

• (Huzur. dan) Hazır olma. Gösteriş, görünüş.
• Huzur yeri. Büyük bir insanın önü.
• Birçok kimse tarafından imzalı dilekçe.
• Mahkeme sicili.

makam-ı hızır

• Hz. Hızır makamı.

manken

• Elbiseleri prova veya teşhir etmek için terzilerin ve hazır elbise satıcılarının kullandığı tahtadan, kartondan, madenden vb. insan şekli. (Fransızca)

matbaha-i kudret

• Cenab-ı Hakk'ın âşikâr kuvvet ve kudreti ile bahçe, bağ, tarla ve bostan gibi yerlerde pişmiş gibi hazır gıda maddelerinin yetiştiği yer. Kudret mutbahı.

me'le

• (Çoğulu: Miâl) Hazırlanmak.
• Şişman kadın, semiz avret.
• Bahçe.

me'zer

• (Çoğulu: Meâzir) Sığınacak yer, melce.

mebadi-i zaruriyye

• Bir hakikat tam bilinmeden önceki isbat edici zaruri emâreler, başlangıçlar, hazırlıklar.

mecelle

• Tanzîmât'ın îlânından sonra, Ahmed Cevded Paşa'nın başkanlığında bir komisyon tarafından hazırlanan; İslâm hukûkunun muâmelâta (alışveriş, şirketler, hibe v.b.) âit hükümlerinin Hanefî mezhebine göre maddeler hâlinde tertibinden meydana gelen kânunlar veya bu kânunları içerisine alan mecmûa.

meczir

• (Çoğulu: Mecâzir) Deve boğazlayacak yer.

mehd

• Beşik. Beslenilecek, büyüyecek yer.
• Yeryüzü.
• Yayıp döşemek.
• Kâr kazanmak.
• Hazırlanmak.

mehdi

• Hidâyete eren veya hidayete vesile olan. Sâhib-üz-zaman. "Hususi ve şahsi bir tarzda Allah'ın hidayetine mazhar olan, kendisine Cenâb-ı Hak tarafından yol gösterilen" mânasınadır. Bu kelime ihtida etmiş olanlar için de kullanılmıştır. Mehdi-yi Resul, Mehdi-yi muntazır da denir. Ahir zamanda gelip bü

mekatib-i i'dadiyye / mekâtib-i i'dâdiyye

• Yüksek mekteblere talebeyi hazırlayan, rüştiyeden sonra gidilen mektebler. Liseler.

mekteb-i i'dadi / mekteb-i i'dadî

• Osmanlılar devrindeki rüştiyeden, yani eski orta mektebden sonra gelen ve talebeyi yüksek mektebe hazırlayan tahsil devresi. Lise.

melh

• Yemeğe tuz koymak.
• Çocuk emzirmek.

menaşir

• (Tekili: Minşâr) Testereler.
• (Menşur) Tar: Padişâhın verdiği vezirlik veya müşirlik fermanları.
• Mat: Prizmalar.

menend

• (Mânende-Mânend) Nazir. Eş. Benzer. şebih. Müşabih. (Farsça)

meşhed

• Bir kimsenin şehid düştüğü yer. Şehidlerin mezarlığı olan yer.
• İnsanların cemaat olarak hazır olacakları yer.
• Şehâdet yeri. Hz. Hüseyinin (R.A.) Kerbelâdaki şehid düştüğü yer.
• İranda bir şehir adı.

mesil

• Benzer. Misil. Gibi. Şibih. Eş. Nazir.

mesrude

• Ulaştırmak.
• Zırh halkalarının birbirine girmesi.

mevcud / mevcûd / موجود

• Var olan. Bulunan. Hazır olan. Topluluğun hepsi.
• Kâinat. Mükevvenat.

• Var. (Arapça)
• Hazır. (Arapça)
• Varlık. (Arapça)

mevsume

• Tamamen baştan aşağı süslü zırh.
• Bahar yağmuru ile ıslanmış toprak.

mevzu ilimler

• Hali hazırda bulunan beşerî ilimler.

meyzer

• (Çoğulu: Meyâzir) Peştemal.

mezari'

• (Tekili: Mezru) Sürülüp tohum atılmış ve zirâat olunmuş yerler, tarlalar.

• (Tekili: Mezraa) Tarlalar, bostanlar. Zirâat olunacak yerler.

mezraa

• Ziraat olunacak, ekilecek tarla, yer, çiftlik.

mezru'

• (Çoğulu: Mezruât) (Zirâ. dan) Arşınlanmış, ölçülmüş. Arşınla ölçülmüş.

mi'zar

• (Çoğulu: Meâzir) Örtü, perde.

mi'zer

• (Çoğulu: Meâzir) Peştemal.

migfer

• Ateşli silâhların icadından evvel, muharebede kılıç, mızrak ve ok gibi harp âletlerinden korunmak için başa giyilen bir nevi başlık idi. Miğfer, zırh ile beraber bir bütün teşkil ederdi. Osmanlı miğferleri çeşitli şekillerde olmakla beraber genel olarak iki kısma ayrılırdı. Bir kısmı ince bakırdan,

mirasyedi

• Mirasa konan; çalışmadan hazıra konan ve hesapsızca harcayan.

mirsad

• Gözetleme yeri. Rasad yeri.
• Gözetleme âleti.
• Suçluları gözleyip duran.
• Pusu.
• Suçlular için hazır bekleyen.

misafirhane-i rahman / misafirhane-i rahmân

• Allah'ın sonsuz rahmetiyle kulları için bir konak gibi hazırladığı dünya.

misafirhane-i rahmani / misafirhane-i rahmânî

• Allah'ın sonsuz rahmetiyle kulları için bir konak gibi hazırladığı dünya.

misafirhane-i rahmaniye / misafirhane-i rahmâniye

• Allah'ın sonsuz rahmetiyle kulları için bir konak gibi hazırladığı dünya.

misil

• (Misl) Benzer. Eş. Nâzır. Tıpkısı.

miyanbeste

• Bel bağlamış. (Farsça)
• Mc: Hemen işe hazır. (Farsça)

muadd

• Hazırlanmış. İdâd olunmuş.

muazzir

• (Özür. den) Ta'zir eden, sahte özür süren.

mübezzirin / mübezzirîn

• (Tekili: Mübezzir) İsraf edenler. Lüzumsuz harcıyanlar.
• Çok ve lüzumsuz konuşanlar.

mücehhez

• Noksanları tamamlanarak hazırlanmış, lüzumu olan silâh ve sair şeylerle donanmış. Cihazlanmış.

mücehhiz

• (Cihâz. dan) Gerekli cihazları hazırlayan. Techiz eden, donatan.

mucid / mucîd

• Hazır.
• İyi edici olan.
• Mevt. Ölüm.

müddei-yi umumi / müddei-yi umumî

• Milletin umum haklarını korumak üzere muhakemede hazır bulunan vazifeli, hukuk tahsilini bitirmiş hükümet memuru. Adliye bakanlığına bağlı, icra kuvvetini birlik halinde temsil eylemek üzere teşekkül eden, adlî idare makamında bulunan şahıs. Savcı.

müfsid

• İfsad eden, fenalaştıran. Bozan.
• Başlanmış ibadeti bozan.
• Nifak koyan, fesad ilka eden. (Hiç bir müfsid, ben müfsidim demez. Daima suret-i haktan görünür. Yahut, bâtılı hak görür. Evet kimse demez "ayranım ekşidir." Fakat siz mihenge vurmadan almayınız. Zira çok silik söz tic

muhazzi'

• Saman ve ot kesmekte kullanılan bir çeşit ziraat makinesi.

muhazzir

• Tahzir eden. Sakındıran. Çekindiren.

muhdar

• (Muhzar) Hazırlanmış.
• Amellerinin sâhifelerini müşâhede etmiş olarak.

müheymin

• Mü'min.
• Hazır. Sâdık.
• Hâfız. Hıfz edici. Koruyucu.

müheyya / müheyyâ / مهيا / مُهَيَّا

• (Hey'e. den) Hazırlanmış olan. Hey'et-i mecmuası tertib ve tesviye olunmuş olan.

• Hazır, amade.

• Hazır, hazırlanmış.

• Hazır. (Arapça)

• Hazır.

müheyya eden

• Hazırlayan.

müheyya etmek / müheyyâ etmek

• Hazırlamak.

müheyyi'

• Hazır eden. Müheyya eden. Amâde eden.

muhtazar

• Hazırlanmış.
• Ölüme hazır.

muidd

• Hazırlayıcı. Amâde edici.
• İâde eden.
• Sayan.

mukaddemat-ı ihzariye / mukaddemât-ı ihzariye

• Ön hazırlıklar.

• Bir şeyi hazırlamak için önceden yapılan işler.

mükellef

• Bir şeyi yapmağa mecbur olan. Vazifeli. Muvazzaf.
• Bir şeyi ödemeğe mecbur olan.
• Mükemmel hazırlanmış, külfetle süslenmiş olan.

müks

• (Meks) Ağır ağır, vakit vakit.
• Eğlenme, muntazır olma, durma, bekleme.

mümehhed

• Hazırlanmış, serilmiş, yayılmış, düzeltilmiş.
• Tanzim ve tesviye olunmuş, döşenmiş.
• Ilık su.

• Düzenlenmiş, hazırlanmış.

• Hazırlanmış, serilmiş.

muntazırane / muntazırâne

• Bekliyerek, muntazıran, intizâr ederek. (Farsça)

muntazırin / muntazırîn

• (Tekili: Muntazır) Bekliyenler, gözliyenler. İntizar edenler.

münteha-yı zirve-i hiçi / müntehâ-yı zirve-i hiçî

• Yokluk ve hiçliğin zirvesi, en son noktası.

müntesıb

• Bekleyen. Muntazır kimse.
• Ayak üstüne dikilip duran.

münzir

• (Nezir. den) Olacak bir şeyi haber vererek korkutan, akibetin kötülüğünü bildiren.
• Kâfir ve münafıkların Cehennem'e gideceğini haber veren.

murazaa

• (Rızâ. dan) Emzirme.

mürazaa

• Emzirmek.

murdia / مُرْضِعَه

• Süt emziren. Süt anası.

• Çocuk emziren.

mürettebat

• Bir iş için hazırlanan kimseler, personel.

• Tertib edilmiş olanlar.
• Bir iş için hazırlanmış kimseler.
• Gemide çalışan şahıslar.

mürtecil

• Hemen, düşünmeden şiir söyliyen veya karşılık veren. Hazırcevap.

mürtecilen

• Hemen şiir veya söz söyleyerek. Düşünmeden cevap vererek. Hazırcevaplıkla.

murzı'

• (Rızâ. dan) Çocuk emziren.

mürzı'

• Emziren, emzirici.

murzia

• (Rızâ. dan) Çocuğa süt emziren. Meme veren. Sütnine. Bebeğe süt vermek üzere para ile tutulmuş kadın.

müşarata / müşârata

• Şartlaşma, sözleşme. Nefs muhâsebesinin (nefsi hesâba çekmenin) ilk basamağı olup, Allahü teâlânın beğendiği işleri yapma, beğenmediklerinden sakınma ve âhirete hazırlanma husûsunda nefsle sözleşme.

müserred

• Halkaları birbirine girmiş olan zırh.

müşreib

• Nâzır, bakan.
• Muhtaç.

müstahleb

• Süt gibi beyaz ve sübye tarzında hazırlanmış, süt haline getirilmiş ilâç.

müstahzar

• (Huzur. dan) Hazır, hazırlanmış.
• Huzura getirilmiş. Zihinde tutulan.

• Özel bir maksatla hazırlanan.

müstahzarat / müstahzarât

• (Tekili: Müstahzar) Hazırlanmış şeyler.

• Hazırlanmış şeyler.

müstahzır

• (Huzur. dan) Hazırlıyan.
• Huzura getiren.

müstaid / müstaîd

• Hazır; istidat ve kabiliyet sahibi.

mustaid değil

• Henüz hazır değil, müsait değil.

müstel'im

• Zırhlı, zırh giymiş kişi.

müsteşrif

• Nâzır, bakan.
• Eğik, mâil.

müsteyser

• Hazır, kolaylanmış.

mütedarik

• (Derk. den) Tedârik eden, hazırlıyan.
• Yetişip ulaşan.

mütederri'

• Zırh giyen, zırhlanan.

müteehhib

• Kendi kendini hazırlayıp yetiştirmiş kimse.

müteferrika

• Çeşitli işler gören.
• Padişahın, vezirlerin veya sadrazamın emirlerini götüren kimse.
• Muhtelif masraflar ve bunlara karşı verilen para, ücret.

mütehazzır

• Hazır olan, huzurda bulunan.

müteheyyi'

• Hazırlanmış, hazır. Hazırlanan.

müteheyyi'-i hareket

• Harekete veya gitmeğe hazırlanmış.

mütelevvim

• Muntazır olan, bekleyen.

mütemasil

• Birbirine benzer, eş.
• Birbirinin benzeri, naziri olan.

müteşemmir

• (Şemer. den) İşe hazırlanan. İşe hazırlanmış olan.

mütevakkı'

• Bir şeyin vukuuna muntazır olan, ümid eden, ricâ ve niyazda bulunan.

müvakere

• Ziraat etmek, ekip biçmek.

müzaraa

• Ziraat üzerine yapılan işler, ekincilikle ilgili olarak yapılan işler.
• Toprağa, çalışmağa ve kazanca ortak olmak üzere kurulan şirket.

• 75 - 90 cm. lik bir uzunluk ölçüsü olan zira' ile satma.

müzarea şirketi / müzârea şirketi

• Zirâat ortaklığı. Harman yapılan ürünleri yetiştirmek için, tarla yâni toprak birinden, çalışma, işçilik diğerinden olmak ve mahsûlü sözleşilen nisbette (miktârda) aralarında paylaşmak üzere, kurulan şirket.

müzerri'

• Yeri, bir zira' miktarı ıslatıp ekin ekmeye yarayan yağmur.

muzır

• (Muzırra) Ziyan veren, zararlı, zarara sokan.

muzmir

• Gazâ veya yarış için atını hazırlayıp terbiye eden kişi.

naci

• Kurtulan. Necat bulan.
• (Mi: 1849-1892) Muallim Naci diye meşhur olan bir İstanbul'lu şâir. Lügat-ı Naci'yi "Fetva" kelimesine kadar hazırlamıştır.

naciz

• Hâzır.

nadas

• Tarlayı temizleyip otlarını kurutmak için önceden sürüp hazırlama.

nafıa / nâfıa / نافعه

• Bayındırlık işleri. (Arapça)
• Nâfıa müdüriyeti: Bayındırlık müdürlüğü. (Arapça)
• Nâfıa nâzırı: Bayındırlık bakanı. (Arapça)
• Nâfıa nezareti: Bayındırlık bakanlığı. (Arapça)
• Nâfıa vekâleti: (Arapça)

nahiz

• Uçmaya hazırlanmış ve kanatları bitmiş olan kuş.
• Tavşancıl yavrusu.

nakdine

• Hazır ve peşin para.
• Kıymetli ve değerli mal.

nakia

• (Çoğulu: Nekâyi') Seferden gelen kimse için hazırlanan yemek.
• Yağma edilen hayvanlardan taksimattan önce boğazladıkları deve ve koyun.
• Damat için hazırlanan yemek.
• Ziyafet.

nakıf

• Kırıcı, kıran.
• Bakan, nâzır.

nakş-bend

• Kumaşların nakışlarını bağlayarak ipek tellerle tezgâhı hazırlayan. Nakış işleyen. (Farsça)
• Ressam. (Farsça)

nazair

• Nazire. Nazireler. Benzerler, örnekler.

nazır

• (Çoğulu: Nüzzâr) Nazar eden, bakan.
• Bir idarenin veya dairenin umur ve işlerine bakan en büyük memur. Bir işin idaresine memur reis.
• Kabine azalarından herbiri. Nâzır. Vekil. Bakan.
• Vâsinin yapacağı tasarruflara nezarette bulunmak üzere musi veya hâkim tarafından tayi

nazire

• (Bak: NAZİR)

naziregu / naziregû

• Nazire söyliyen. (Farsça)

nazr

• (Nazir) : (Çoğulu: Enzur) Altın.

nazur

• (Çoğulu: Nevâzır) Gece bekçisi.

nebl

• Ok. Ok hazırlamak.

nefs

• İnsanı daima kötülüğe, hazır zevk ve isteklere sevk eden duygu.

nehva

• Bir şey kasdetmek. Bir şey söylemeği istemek.
• Bir şey yapmağa evvelden hazırlanmak.

nekre

• Belirsiz olan.
• Çıban ve yaradan çıkan kan ve irin.
• Garip ve gülünç fıkralar.
• Hoş sohbet ve hazır cevap kimse.
• Gr: Belirtilmemiş isim, neye delâlet ettiği belli olmayan (harf-i tarifsiz) isim.

neşneşe

• Koyun derisini yüzmek.
• Zırh sesi.
• Su kaynarken ötüp ses çıkmak.

neticepezir / netîcepezîr

• Netîcepezîr olmak: Sonuçlanmak.

nezair

• (Tekili: Nazire) Nazireler, benzerler, emsâl olanlar.

nezaret / nezâret / نظارت

• (Nazar. dan) Bakmak, seyir, bakış.
• Nâzırlık etmek. Göz etmek.
• Tenezzüh.
• Reislik.
• Vekillik, nâzırlık, bakanlık.

• Nazırlık. (Arapça)
• Gözetme. (Arapça)

nezir

• (Nezr. den) Bir iş için korkulacak bir şey söyleyip gözdağı vermek. İlerdeki hesap için korkutmak. ("Beşir" in zıddıdır)
• Peygamberimiz Aleyhissalâtü Vesselâmın bir vasfı olup Allaha (C.C.) inanıp itaat etmeyenlere cehennemden haber verdiği için "Nezir" denmiştir.

nızar

• (Çoğulu: Nuzarâ-Nizâr) Her nesnenin misli ve benzeri. Nazir.

nuzera

• (Tekili: Nazir) Akranlar, eşler.

nüzera

• (Tekili: Nezir) Doğru yola getirmek için korkutmalar.

nüzl

• (Çoğulu: Enzâl) Konak yeri.
• Misafir için hazırlanan yemek.

nüzur / nüzûr

• Adaklar, nezirler.

• (Nezir.C.) Nezirler, adaklar.

• Nezirler, adaklar.

nüzzar

• (Tekili: Nâzır) Bakanlar. Nâzırlar.

nuzzar / nuzzâr / نظار

• Nazırlar. (Arapça)

organizasyon

• Düzenleme, hazırlama, tanzim. (Fransızca)
• Teşkilât. (Fransızca)

otağ

• Padişahlarla vezirlere mahsus çadırlar. Bunlardan padişahlarınkine "Otağ-ı Hümayun", sadrazamınkine ise "Otağ-ı Asafî" denilirdi.

palas pandıras

• Hemen, birden bire, hazırlıksız, habersiz.

parazit

• Yun. Radyo gibi ses veya elektrik âletlerinin zırıltı ve gürültü çıkarması.
• Başka bir hayvan veya nebatın üzerinde onun zararına yaşayan canlı. Asalak. Tufeylî.

paşa

• Sivillerle askerlerin ileri gelenlerinin bir kısmına verilen resmi ünvandı. Osmanlıların ilk devirlerinde bu ünvan, hânedân mensublarıyla yalnız bir kısım idare adamlarına verilirken sonradan askeriden "mir-i liva" ve daha yüksek rütbede olanlarla; mülkiyeden vezir, beylerbeyi, mir-i miran ve mir-ül

paşalı

• Paşa ünvanını alan vezir ve beylerbeyi gibi büyük devlet adamlarının hizmetinde bulunan gedikli ağalar.

perhiz

• Sakınmak, çekinmek. (Farsça)
• Vücuda zararlı ve tıbben muzır; ve dinen, zevk veren şeylerden sakınmak. (Farsça)
• Hastalıkta bazı yiyecek ve içeceklerden sakınmak. (Farsça)

pervaze

• Kır gezisi için hazırlanan yemek. (Farsça)
• Altun ve gümüş yaprakların kırıntısı. (Farsça)

peyda / peydâ / پَيْدَا

• Hâzır.

pişhayme

• Pâdişah veya vezirlerin divan çadırı. (Farsça)

program

• Yapılacak işler için önceden hazırlanmış tasarı. Plân. (Fransızca)

puş

• "Örten, giyen, giyinmiş" mânasına birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)
• Örtü, elbise, zırh. (Farsça)

radua

• Kuzusunu emziren ve hem de sağılır olan koyun.

rahmet melekleri

• Yeryüzünde dolaşan ve mü'minlerin ölümü ânında hâzır olan melekler. Bunlara Rûhâniyân da denir.

rakb

• Muntezir olmak, beklemek.

rasid

• Muntazır, bekleyen kimse.
• Avını bekleyen ve yaklaştığında hemen üzerine sıçrayan canavar.

reis-ül küttab

• Eskiden Hâriciye Nâzırı, Dışişleri Bakanı.

rezzak / rezzâk

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Her yarattığı ve rızık vereceği mahlûkunun rızkını yaratıcı ve ulaştırıcı ve o rızık ile faydalanma sebeblerini hazırlayan ve rızık gönderen Allahü teâlâ.

ruberah

• Gitmeğe hazır, yüzü yola doğru. (Farsça)

rukba

• Muntazır olmak, beklemek.
• Bir kimseye, "Ben senden evvel ölürsem bu elbiseler senin olsun, eğer sen evvel ölürsen yine benim olsun" demek.

sabi'

• Yavru sesi.
• Fil, hınzır ve fâre sesi.

şabih

• Misil olan, nazir, benzeyen.

sabiiler / sâbiîler

• Aya ve yıldızlara tapan kimseler. El-Cezîre (Cizre) ve Harran civârında yaşayan bu kimseler, yahûdîlik, hıristiyanlık ve mecûsîlik gibi çeşitli dinlerden bâzı inanışları alarak bir din meydana getirmişlerdir.

sadaret / sadâret

• Vezirlik, başvezirlik. Osmanlı Devleti zamanında Başvekillik makamına verilen isim.
• Öne geçme, başta bulunma.

• Osmanlı İmparatorluğunda başvezirlik, sadrâzamlık, başbakanlık makamı.

sadr-ı ali / sadr-ı âli

• Vezirlerin veya vekillerin başkanı. Sadrâzam.

sadr-ı azam

• Baş vezir, padişahın vekili, başvekil.

sadr-ı islam / sadr-ı islâm

• Baş vezir, padişahın vekili, başvekil.

safbeste-i hareket

• Harekete geçmek üzere saf bağlayıp hazır olan.

• Harekete geçmek üzere saf bağlayıp hazır olan.

safiyy

• Peygamberimizin sallallahü aleyhi ve sellem ganîmet taksîminden önce kılıç, zırh ve at gibi seçip aldığı bâzı şeyler.

şahid

• Şahitlik yapan. Bilen, tanıyan. Senet yerine geçecek kadar mâkul ve mu'teber sayılan. Gören.
• Resul-ü Ekrem Efendimizin (A.S.M.) bir vasfı.
• Melâike-i kiram.
• Hazır.

şahika / şâhika / شَاهِقَه

• Dağ tepesi, zirve.

• Zirve.

• Yüksek, doruk, zirve.

• Zirve, doruk.

şahika-i nur / şâhika-i nur

• Nur'un zirvesi.

şaki-i silah / şâki-i silâh

• Harp âletleri keskin ve hazır olan kimse.

şantiye

• Bir inşaat yerinde inşaat ve malzeme için hazırlanan yer. (Fransızca)
• Gemi tezgâhı. (Fransızca)

sarir

• (Kapı, kalem vs. de) Cızırtı, gıcırtı.

sarir-i hame / sarir-i hâme

• Kalem cızırtısı.

şatır

• (Şetaret. den) Neş'eli. Şen.
• Çevik. Hizmete koşup, her işe hazır bulunan.
• Vaktiyle vezirlerin yanında giden asker.

şeayir

• (Tekili: Şâire) Hac için hazırlanan nişanlı kurbanlar. Şâireler. Safâ. Merve, Mina ve Arafat gibi, menâsik-i haccın edâ edilecek yerleri ve dinin alâmetleri. Menâsik ve âyin rüsumu.

şebeh

• (Şibih) Benzer, nazir, benzeyen şey.
• Bakır ile çinkodan karıştırılıp yapılan pirinç madeni.

şebih

• (Şibh. den) Benzer, benzeyen, mümasil, nazir.

sefer

• Yolculuk.
• Muharebe. Harb. Muharebeye hazır bulunma hali.
• Def'a, kerre.
• Fık: Muayyen bir mesafeye gitmek.

seferber / سفربر

• Harekete, yola çıkmaya hazır halde olmak.

• Harbe hazırlık hali. (Farsça)
• Sefere hazırlık içinde olan asker ve bu askerin durumu. (Farsça)

• Sefere hazırlık.

• Savaşa gönderilmiş. (Arapça - Farsça)
• Savaşa hazırlanmış. (Arapça - Farsça)

seferberlik / سَفَرْبَرْلِكْ

• Savaşa hazırlanma hali, savaş hali. (Arapça - Farsça - Türkçe)

• Savaşa hazır olma hali.

şehid

• Şâhid olan.
• Meşhude. Allah (C.C.) yolunda canını feda eden müslüman. Hak için hayatını feda ederek ölen. Allah'ın rızasına eren. (Naklinde ve gaslinde Rahmet melekleri hazır oldukları için yahut kıyamette ümem-i sâlife hakkında istişhad olunan zevattan olduğu için yahut vefat etmeyip

şehid-i ahiret / şehîd-i âhiret

• Bir kimsenin Allah için olan cihâdın hazırlığı esnâsında tâlimlerde veya zulüm ile öldürülmesi veya cihâdda ve eşkıyâ, âsî, yol kesici, gece hırsızla vuruşmada yaralanarak hemen ölmeyip bir namaz vakti çıkıncaya kadar yaşayan veya başka yere götürülü p, orada ölen. Âhiret şehîdi.

senn

• Zırh çıkarmak.
• Halinden döndürmek.
• Koymak.
• Keskinleştirmek.
• Tasvir etmek.
• Dökmek.

ser

• Baş. Tepe. Uç. Nihayet. Zirve. Gaye. (Farsça)
• Baş, başkan, reis. (Farsça)

• Baş, tepe, uç, gaye, zirve, başkan, reis.

serasker / سرعسكر

• Ordu kumandanı. Komutan. (Farsça)
• Harbiye nâzırı, milli savunma bakanı. (Farsça)

• Başkomutan. (Farsça - Arapça)
• Savunma bakanı, harbiye nazırı. (Farsça - Arapça)

seraskeri / seraskerî / سرعسكری

• Başkomutanlık. (Farsça - Arapça)
• Savunma bakanlığı, harbiye nazırlığı. (Farsça - Arapça)

serdab

• Yer altında olan serin ve soğuk oda, bodrum. Böyle yerler ekseriyetle sıcak bölgelerde, gündüzleri sıcaktan korunmak için yapılırdı. Anadolu'nun bazı yerlerinde buna "zir-i zemin" denilir. (Farsça)
• Tar: Padişah saraylarında, sağ ve sol taraflarında birer oda bulunan üç köşeli sofalara verilen (Farsça)

seretan

• Tıb: Kanser hastalığı.
• Yutmak.
• Yengeç.
• Cevza Burcu ile Esed Burcu arasındaki burcun ismi. (Rumi 9 Haziran'da başlar)

sermeşk

• Temrin yazısı; alıştırma için hazırlanmış yazı örneği.

şeytan

• İblis. (Cenab-ı Hakk'ın emrine isyan ettiğinden rahmetinden kovulmuş, şerleri ve muzır şeyleri temsil eder ve ateşten yaratılmıştır. Bütün melekler Cenab-ı Hakk'ın emriyle Hazret-i Âdem'e secde ettiği halde Şeytan: "O, topraktan yaratılmıştır, ben ateşten yaratıldım. Ben ondan daha kıymetli ve yükse

şifanapezir

• (Şifâ-nâpezir) Tedavi edilmez, şifa bulmaz, tedavi olmaz. (Farsça)

sinimmar

• Ay, kamer.
• Gece uyumayan erkek.
• Harami.
• Tar: Rum milletinden bir üstâdın adıdır. Numan bin Münzir için Hira'da bir köşk yapmıştı. Bunun bir eşini daha kimseye yapmasın diye Numan bin Münzir o köşkün üstünden attırıp öldürdü. (Ahter-i Kebir'den)

sofra-i rabbani / sofra-i rabbâni

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın kulları için hazırladığı sofra.

suda-ger

• Bezirgân, tüccar. (Farsça)

süfre

• Sofra, mâide.
• (Çoğulu: Süfür) Misafire yolda yemesi için hazırlanan azık.

süheyl

• Kolay, uygun ve yumuşak.
• Semânın güney tarafında ve Yemenden daha iyi görülen bir yıldız adı. (Bunun için buna Süheyl-i Yemâni denir. Kuzey kutup yıldızının naziri, benzeridir.)

sülfe

• Kişinin aceleyle hazırladığı yemek.

şura-yı devlet

• İdare dâvâlarını veya nizamname (tüzük) hazırlıklarını inceleyip fikrini bildiren resmi daire. Danıştay.

süt anne

• İki buçuk yaşından küçük olan çocuğu emziren kadın.

ta'ammüden

• Bilerek, isteyerek, önceden hazırlayarak yapma.

ta'bie

• Karıştırmak.
• Beslemek, terbiye etmek.
• Hazırlamak.

ta'did

• Sayma.
• Hazırlanma, hazırlanılma.

ta'zir-i eşraf

• Ümera, yüksek tüccar, köy a'yanı gibi şerefli kimseler hakkındaki ta'zirdi ki, ya bilvasıta ilâm suretiyle veya mahkemeye celbedilerek bilmuvacehe ihtar suretiyle yapılır.

ta'zir-i evsat

• İçtimai mevkileri orta hâlde bulunan kimseler hakkındaki ta'zirdir ki, hem mahkemeye bilcelb ilâm suretiyle, hem de hapis suretiyle yapılabilir.

ta'zir-i te'dib

• Âkıl bâliğ olduğu halde henüz mükellefiyet çağında bulunmayan bir çocuğun yaptığı bir suçtan dolayı hakkında te'dib ve ta'zib maksadıyla yapılan ta'zirdir.

ta'zir-i ukubet

• Mükellef bir şahıs tarafından irtikâb olunup da şer'an muayyen bir cezası bulunmayan bir suçtan dolayı ukubeten yapılan ta'zirdir. Mücrimin bu hususta müslim ile gayr-i müslim; hür ile âbid; erkek ile kadın olması müsavidir.

ta'zirat

• (Tekili: Ta'zir) Vesile ve bahane aramalar. Esassız özür bildirmeler.

• (Tekili: Ta'zir) Azarlamalar, ta'zirler, tekdirler.

taammüden

• Evvelden hazırlanarak. Kastederek. Bile bile.

tahaddi mu'cizesi

• Cenab-ı Hakk'ın, Resülüne inzal ettiği Kur'anın şeksiz, şüphesiz bir mu'cize-i ebediye olduğunu sarahaten göstermek için, şüphesi olanlara karşı "Kur'an'ın mislini ve nazirini yapın" diye meydan okuması.

tahazzur

• (Hazır. dan) Hazır bulunma. Hazır olma.

tahzir / tahzîr / تحذیر

• Yeşil renk verme. Yeşillendirme.
• Hazırlama.

• (Çoğulu: Tahzirât) (Hazer. den) Menetme, sakındırma, önleme.

• Yasaklama, sakındırma, önleme.
• Hazırlama.

• Sakındırma. (Arapça)
• Tahzîr etmek: Sakındırmak. (Arapça)

takattur

• Damla. Damlama. Damla damla akma.
• Ud ağacı ile buhurlanma.
• Vuruşmağa hazırlanma.
• Bir kimse kendini bir yerden atma.
• Ağacın dalı kopup düşme.
• Bir adamı yanı üzere düşürmek. (Kamus'dan)

tanfese

• (Çoğulu: Tanâfis) Uzun saçaklı halı.
• Hurma yaprağından yapılan ve eni bir zira' miktarı olan hasır.

tanzir / tanzîr / تنظير

• Benzetme. Benzetilme. Nazire yapma.
• Bir yazının şekil ve mâna bakımından benzerini yazma.

• Benzetme. (Arapça)
• Nazire yazma. (Arapça)
• Tanzîr edilmek: (Arapça)
• Benzetilmek. (Arapça)
• Nazire yazılmak. (Arapça)
• Tanzîr etmek: (Arapça)
• Benzetmek. (Arapça)
• Nazire yazmak. (Arapça)

tanziren

• Nazire olarak. Benzetme suretiyle.

tarziye

• Cübbe veya zırh giymek.

tatallu'

• Nazar etmek, bakmak.
• Beklemek, gözlemek, muntazır olmak.

tebuk gazvesi

• Hicretin dokuzuncu senesinde vuku bulmuştur. Şam'da bulunan Rumlar tarafından o civarın halkı, müslümanlara karşı ayaklandırıldığı Peygamberimiz tarafından duyulduğunda, onlara karşı asker hazırlayarak Tebuk'e gitmiş ve oranın ileri gelenleri Peygamberimize gelerek barışa çalışmışlardır. Tebuk'te on

tebzir / tebzîr

• Tebzîr etmek: Savurganlık etmek, israf etmek.

tebzirat / tebzirât

• (Tekili: Tebzir) İsraflar.
• Tohum saçmalar.

tecehhüz

• (Cihaz. dan) Hazır bulunma. Cihazlanma, hazırlanma.

tecehhüz-i arus

• Gelinin hazırlanması.

techiz

• Donatma, hazırlama.

techiz-i meyyit

• Ölünün yıkanıp, temizlenip, kefen ve sair ihtiyaçları tedarik edilerek hazırlanması.

tecr

• Bezirgânlık etmek, ticaret yapmak.

tedarikat / tedarikât / تداركات

• Hazırlıklar. (Arapça)

tedarikatta bulunma / tedarikâtta bulunma

• Elde etmek, sahip olmak için hazırlık yapma.

tedarru'

• Cübbe veya zırh giymek.

tedarük / tedârük / تدارک

• (Tedârik) Ele geçirmek. Edinmek. Hazırlamak.
• Araştırıp bulmak.
• Ardı ardına erişip katılmak ve tevâli etmek.

• Hazırlama, temin etme. (Arapça)

tedarukat / tedârukât / تداركات

• Hazırlıklar. (Arapça)

tedbir

• Bir şeyi te'min edecek veya def' edecek yol.
• Cenab-ı Hakk'ın Hakîm ismine uygun hareket, riayet.
• Bir şeyde muvaffakiyet için lâzım gelen hazırlık.

tederru'

• Zırhlanma. Zırh giyme.

tedliye

• Sarkıtmak. Yukarıdan aşağıya bırakma.
• Şaşırma, dehşete düşme.
• Delil ve vesika hazırlama.
• (Akıl) gitmek.
• Ahmak etmek, salaklaştırmak.

tedri'

• Zırh giydirme.

tedri-i cüyuş

• Askerlere zırh giydirme.

teehhüb

• Hazırlanmak.

tefciye

• Yemeğin içine nohut, buğday, pirinç, maydanoz ve bunlara benzer şeyler koymak. (Bu konulan şeylere "ebazir" derler.)

teheyyü

• Hazırlanma, nizamlanma.

tehiyye / تهيه

• (Tahiyye) Selâm vermek. Hayır duâ etmek.
• Hazır ve âmâde kılmak.

• Hazırlama. (Arapça)
• Tehiyye edilmek: Hazırlanmak. (Arapça)
• Tehiyye etmek: Hazırlamak. (Arapça)

tehyi'

• (Tehyie - Tehiyye) (Çoğulu: Tehiyyât) Hazırlama, hazırlanma.

tehyie / تهيئه

• (Çoğulu: Tehyiât) Hazırlama, hazırlanma.

• Hazırlama. (Arapça)

tekdir

• Azarlamak.
• Kederlenme.
• Bulanık etme.
• Mektebde talebeye verilen ve siciline geçirilen bir ceza. Ta'zir.

telaum

• Muntazır olmak, gözlemek, beklemek.

telbiye

• Lebbeyk (Yâni: Emredersiniz, ben emrinize hazırım) demek. İcabet etmek.

televvüm

• Muntazır olmak, beklemek, gözlemek.
• Kabul etmemek.

temhid / temhîd

• (Mehd. den) Döşeme, yayma, düzeltme.
• İskân etme.
• Bir maddede özür, bahane beyan eylemek.
• Özür sahibinin özrünü kabul ile tasdik eylemek.
• Serd etme, izah etme, arz etme.
• Mukaddeme yapma. Hazırlama.

• Hazırlama, döşeme.

• Konunun hazırlık bölümü.

ter-zeban

• "Yaş dilli". Hazırcevap. (Farsça)
• Kalem. (Farsça)

terakkub

• Bekleme, gözetleme, yol gözleme.
• Ümit etme.
• Muntazır olma.

tertib / tertîb / ترتيب

• (Çoğulu: Tertibât) Tanzim etme. Dizme, sıralama, düzene koymak.
• Tedarik edip hazır ve müheyya kılmak.
• Bir şeyi bir yere sabit ve pâyidar kılmak.
• Mertebelere göre davranmak.
• Hile ile aldatma.

• Dizme. (Arapça)
• Düzen. (Arapça)
• Hazırlama, düzenleme. (Arapça)
• Tertîb edilmek: Hazırlanmak, düzenlenmek. (Arapça)
• Tertîb etmek: Hazırlamak, düzenlemek. (Arapça)

tertibat / tertibât

• (Tekili: Tertib) Düzen, düzenleme.
• Karşılayıcı hazırlıklar.

terzeban / terzebân / ترزبان

• Hazırcevap. (Farsça)

teşahüd

• Hazır olmak.

teşemmür

• İşe hazırlanma.

teşezzür

• Ayrılmak.
• Korkmak.
• Hazırlanmak.
• Davara binmek.

tevehhüm-i ebediyet

• Ebedî yaşayacağını zannedip Allah'ın emirlerinden ve âhiret için hazırlanmaktan gaflet etmek. Hiç ölmeyecekmiş gibi evhâm ile sâdece bu dünyayı ve dünya menfaatlerini düşünmek.

teyyar

• Hazırlanmış.
• Dalga.

tezfif

• Hazırlamak.
• Katli sür'atlendirmek.

tezvid

• Yol azığı hazırlama.

ticfaf

• (Çoğulu: Tecâfif) Zırh.

tımırr

• Ürkek at.
• Sıçramaya ve seğirtmeye hazırlanmış at.
• Seri, çabuk.

tuluat

• (Tekili: Tulu') Hazırlıksız olarak birden kalbe gelen mânalar, ilhamlar. Doğuşlar.

türrehe / ترهه

• Zırva. (Arapça)

uddet

• Gelecek zamanın hâdiseleri için, darlığa düşmemek için mal ve silâh gibi şeylerde hazırlık. Mühim levâzımat.
• İstidad.
• Gençlerin yüzlerinde çıkan sivilce.

• Birikim, sermaye, hazırlık.

ühbe

• Yolculuk veya asker için hazırlanmış elbise ve malzeme.
• Süt.

ula

• Birinci, ilk, evvel.
• Eskiden vezirlikten sonra gelen sivil rütbe.

umur-u gaybiye

• Gaybi olan ve hissiyâtımızla bilinmeyen işler. Geçmiş zamana yahut geleceğe dâir olan ve hazırda mevcut olmayan işler.

uşara

• Uzunluğu on zira' miktarı olan.

üss

• Esas, asıl. Kök, temel.
• Askerlikte herhangi bir düşman hücumuna karşı esas dayanak olmak üzere önceden hazırlanmış yer.
• Harb gemilerinin, noksanlıklarını tamamladıkları yer.
• Mat: Bir sayının hangi kuvvete çıkarıldığını gösteren sayı.

vakvak

• Korkak kişi.
• Hindistan'da Vakvak beldesinde yetişen bir ağaçtır. Yüz zira' miktarı boyu olur, kalkan gibi yassı yaprağı olur.

varid / vârid

• (Vürud. dan) Ulaşan, yetişen, gelen, erişen. Akla gelen.
• Olan. Bir şey hakkında söylenip tatbik edilen.
• Hâzır, nâzır.
• Bahadır.

vazı' / vâzı' / واضع

• Koyan, koyucu. (Arapça)
• Hazırlayıcı. (Arapça)

vazı-ı kanun / vâzı-ı kanun

• Kanun koyan. Kanun yerleştiren. Kanun hazırlayan.

vazir / vâzir

• (Vâzire) Günah işleyen. Suç işleyen.

vekil

• Başkasının işini gören. Bir adamın yerine hareket etme selâhiyeti olan kimse.
• Nâzır. Bakan.

vezaret / vezâret / وزارت

• (Vizaret) Vezirlik. Başvekillik.

• Vezirlik. (Arapça)

vezir-i a'zam

• Pâdişahın vekili olan birinci vezir. Sadrazam. Başvekil.

vükela / vükelâ

• (Tekili: Vekil) Vekiller. Bakanlar. Nâzırlar. Kendilerine iş havale edilenler.

vüzera / vüzerâ / وزرا / وُزَرَا

• (Tekili: Vezir) Vezirler.

• Vezirler.

• Vezirler.

• Vezirler. (Arapça)

• Vezirler.

yadkerd

• Hazırlama. (Farsça)

yahte

• Benzer, misil, eş, nazir. (Farsça)
• Oda. (Farsça)
• Küçük küp. (Farsça)

yave / yâve / یاوه

• Zırva, saçma. (Farsça)

yavegu / yâvegû / یاوه گو

• Zırvalayan, saçmalayan. (Farsça)

yeleb

• Beyaz deve.
• Polat demir.
• Toplamak, cem'etmek.
• Deriden yapılmış cübbe, zırh ve gömlek.
• Kalkan.

zabtiye

• Bk. zabtiyye
• Zabtiye nâzırı: Emniyet genel müdürü.
• Zabtiye nezâreti: Emniyet genel müdürlüğü.

zad-ı ahiret / zâd-ı âhiret

• Âhiret için hazırlık. Âhiret azığı. İbadet ve sâlih amel.

zahr-ı gayb

• Gıyabında, kendisi hâzır olmadan.

zaragım

• (Tekili: Zırgam) Arslanlar.

zarib

• (Çoğulu: Zırâb) Bir ucu keskin yerli taş.
• Küçük tepe.

zarir

• (Çoğulu: Ezırre-Zırrân) Kaba, sert yapılı ve muhkem yer.

zemin hazır etmek

• Yer hazırlamak, uygun ortam oluşturmak.

zemin ihzar etmek

• Yer hazırlamak.

zerabi / zerabî

• (Tekili: Zürbiye) (Zirbiye) İftihar eden.
• Geniş, enli döşek, yatak.

zerd

• (Zered) (Çoğulu: Zürud) Halka halka örülmüş savaşçı zırhı.
• Yutmak.
• Boğmak.

zered

• Zırh.

zerire

• (Çoğulu: Ezirre) Göz otu. Tutya.

zerrad

• Zırh ören.

zıhri / zıhrî

• (Çoğulu: Zıhârâ) Bir ihtiyaç için hazırlanıp saklanan nesne.

zıra'

• (Bak: Zirâ')

zırh / زره

• Zırh. (Farsça)

zırhpuş / zırhpûş / زره پوش

• (Çoğulu: Zırhpuşân) Zırh giyinmiş, zırh giyen. (Farsça)

• Zırhlı. (Farsça)