ender

• (Zarfiyet edatıdır) İçinde. Derununda. Dahilinde. (Farsça)

enteresan

• Alâka çekici, dikkate lâyık, nazarı celbedici. Câlib-i dikkat. (Fransızca)

enzar / enzâr

• (Tekili: Nazar) Bakışlar, görüşler. Seyr.

• Nazarlar, bakışlar.

enzar-ı melaike / enzar-ı melâike

• Meleklerin nazarları ve görüşleri.

erre-hane / erre-hâne

• Bıçkı yeri, hızar. (Farsça)

eser-i itab

• Azarlama belirtisi.

eşhas-ı muzırra / eşhâs-ı muzırra

• Zararlı şahıslar, kişiler.

esma-i züruf

• Gr: Zarf olan isimler. Bir şeyin bir zamanda veya mekânda veya diğer bir şey ile beraber veya ondan evvel veya sonra vuku' bulduğunu ifade eden kelimelerdir. Bunlar Arapçada (maa, kabl, ba'd, ind) gibi kelimelerdir.

esvak

• (Tekili: Sûk) Çarşılar. Pazarlar.

etraf

• (Tekili: Türfe) Nazik ve zarif şeyler.
• Lezzetli taamlar, güzel yemekler.

evham

• Olmayan bir şeyi olur zannı ile meraklanma. Üzüntü. Vehimler. Kuruntular. Zarar ihtimâli çok az olan bir şeyden meraklanma ve üzülme.

evkaf-ı mazbute

• İdaresi Evkaf Nezareti'ne ait olan vakıflar.

evrak-ı muzırra / evrâk-ı muzırra / اَوْرَاقِ مُضِرَّه 

• Zararlı evraklar, yayınlar.

• Zararlı belgeler.

eyne

• Nere? Nerede? Nereye? (mânasına sual için söylenir ve zarf-ı mekândır).
• Zaman. An.
• Yorgunluk (mânâsında da kullanılmıştır.)

eys

• Varlık. Vücud. Mevcud.
• Kahir. Zulüm.
• Zarar, ziyan.
• Ümidsiz olmak. Ye'se düşmek.

eyyühe'n-nazır / eyyühe'n-nâzır

• Ey (bu yazıya) bakan, nazar eden.

eza

• Ticarette kaybetme, zarar etme.
• Kibir ve gururunu bıraktırma.
• Sıkıntı, eziyet, zulüm, cevr, sitem, renc, incinmek. İnsanın kerih görüp mahzun olduğu şey.
• Hayır ve sadaka yoluyla mal vermede gururlanmak. Tetavül etmek.

fakat / fâkat

• Zaruret, ihtiyaç. Yoksulluk, fakirlik.

farz

• İslâmiyette mazeret olmadıkça yapılması mecburi olan, terkedilmesi günah sayılan Tanrı buyruğu.
• Zarurî, lüzumlu.

fasık-ı hasir / fâsık-ı hâsir

• Bilerek günah işleyip zarara uğrayan.

felaket / felâket

• Büyük zararlar veren olay.

fercam-gah / fercam-gâh

• Son mekân, âkibet yeri. (Farsça)
• Mc: Kabir, mezar. (Farsça)

fetk

• Şak etme. Ayırma. Yarma. Yarılma.
• Tıb: Dikilmiş bir şeyi söküp ayırmak.
• Kasık yarığı, kasık zarının yarılması ile barsakların torba içine dolmasından ibaret sakatlık. Fıtık hastalığı.
• Şafak sökmesi. Fecir ağarması.
• Parçalanıp birbirine düşmüş cemaat.

fina / finâ

• Şehir kenarı, büyük mezarlıklar (fabrika, mektep, kışlalar) ve kasabadakilerin harman yapmak, hayvan koşturmak, eğlenmek için devamlı kullandıkları yerler.

firib

• Aldatıcı, aldatan, kandıran manasında birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Dil-firib : Gönül aldatan. Nazar-firib : Göz aldatan. (Farsça)

fitne

• Ayrılık, karışıklık, kargaşa; insanı hak ve hakîkatten saptıracak şey. İnsanları sıkıntıya, belâya düşüren, müslümanların zararına sebeb olan iş. Düşmanlığa sebeb olan şey.

fitnekarane / fitnekârane

• Bozgunculuk yaparak, ara bozarak.

gafa

• Her şeyin kemi ve yaramazı.
• Toza benzer bir âfet. (Hurma koruğunun üstüne gelip olgunluktan men'eder ve lezzetini bozar.)

gamd

• Zarf, mahfaza. Kın.

gammaz

• Birisine iftira ederek zarar veren. Münafık, fitneci.
• Adamın ayıplarını arayıp gizli şikâyet eden.
• Tersane kethüdalarına mahsus altı çifte kayık.

• "Gamz"dan. İftiracı, fitne koğucu. Birine iftira ederek zarar veren kimse.

garer

• Tehlike, zarar. Sonu belli olmayan şüphe ihtimâli olan satış.

gaşiye / gâşiye / غاشيه

• Perde, örtü. (Arapça)
• Zar. (Arapça)

gayr-ı zaruri / gayr-ı zarurî

• Zarurî ve mecburî olmayan.

gayret

• Bir kimseden fâidesi bulunmayan, zararlı olan bir şeyin ayrılmasını istemek, böyle şeyleri reddetmek, kabûl etmemek.

gazat-ı muzırra / gazât-ı muzırra

• Zararlı gazlar. Zehirli gazlar.

• Zararlı gazlar.

gazr

• (Gazâre) (Çoğulu: Gazâyir) Men etmek, engel olmak.
• Hapsetmek.
• Geçim kolaylığı, maişet genişliği.
• Büyük çanak.

gazreme

• (Çoğulu: Gazarim) Ölçüsüz, tartısız bir şeyi satmak.

gazruf

• (Çoğulu: Gazârif) Kıkırdak.

gezend / گزند

• Musibet, belâ, felâket, âfet. (Farsça)
• Elem, keder, hüzün. (Farsça)
• Zarar, ziyan. (Farsça)

• Zarar. (Farsça)
• Bela. (Farsça)

gılt

• Akdolunan pazarlığı bozmak.

gışa / gışâ / غشا

• Örtü, perde.
• Zar. Deri. Kabuk.
• Üst tabaka.
• Zarf. Mahfaza.

• Örtü. (Arapça)
• Perde. (Arapça)
• Zar. (Arapça)

gışa-yı tabli / gışa-yı tablî

• Tıb: Kulak zarı.

gıta / gıtâ

• Örtü, perde, zar.

götürü satış

• Alış-verişte bir malı tartı veya ölçü ile olmayarak toptan pazarlık sûretiyle almak veya satmak; kabala.

grev

• İşçilerin isteklerini işverene kabul ettirmek için, işlerini hep birlikte bırakmaları.İslâmiyette işçi hakları çok ciddi korunmakla beraber, grev ve benzeri hareketlere başvurulması istenmez. Çünki grev, millî gelire zarar verdiği gibi, sosyal grupları doğurmakla boğuşmalarına ve dolayısıyla da mill (Fransızca)

güncide / güncîde

• Bir şey veya zarf içine sığmış olan. Sıkıştırılmış. (Farsça)

gur / gûr / گور

• Kabir, mezar.
• Meşhur pehlivan Rüstem-i İraninin lâkabı.
• Yaban eşeği.

• Mezar. (Farsça)
• Yaban eşeği. (Farsça)

gur-ken

• Mezarcı, mezar kazan. (Farsça)

guristan / gûristân / گورستان

• Mezarlık, türbe. Kabristan. (Farsça)

• Mezarlık. (Farsça)

gurken / gûrken / گوركن

• Mezarcı. (Farsça)

güzar

• Geçiş, geçme. (Farsça)
• Beceren, halleden, yapan. (Farsça)
• Geçiren, geçirici mânâlarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Dem-güzar : Zaman geçiren, vakit öldüren. (Farsça)

guzruf

• (Çoğulu: Gazârif) Kulak kemiği.
• Kıkırdak.

habe

• Zarara ziyana uğradı (mânâsına fiil).

habt

• Yanlış hareket.
• Maktulün kanının heder olması.
• Bozma, ibtâl etme, muteberliğini kaybettirme.
• Bir bahis veya münazarada karşısındakinin hatasını isbat ile onu ilzam edip susturma.

hacat-ı gayr-ı zaruri / hâcât-ı gayr-ı zaruri

• Zarurî ve mecburî olmayan ihtiyaçlar.

hacat-ı gayr-ı zaruriye / hâcât-ı gayr-ı zaruriye

• Zarûrî ve mecbûrî olmayan ihtiyaçlar.

hacil

• Utanmış. Utanan. Utanmaktan yüzü kızaran.

haciz

• Ayıran. Bölen.
• Vücudun içindeki bazı uzuvları ayıran karın zarı gibi zarların adı.
• Haczeden. Borcunu ödeyemeyenin diğer mallarına el koyan.
• Tıb: Bâdemin içindeki bazı oyukları ayıran bölme zarlarına denir.

hafir / hafîr / حفير

• Kazılmış yer. Çukur. Mezar.

• Çukur. (Arapça)
• Mezar. (Arapça)

hafir-i kabr / hâfir-i kabr

• Mezar kazan, mezarcı.

haibin / haibîn

• (Tekili: Hâib) Zarar ve ziyâna uğrayanlar.
• Mahrum olanlar.
• Me'yus olanlar, üzülenler.

haif

• Gadir eden, azarlayan. Zulmeden.

hak-i mezar / hâk-i mezar

• Mezar toprağı.

halel / خَلَلْ

• Bozukluk. Eksiklik.
• Başkası tarafından verilen zarar.
• İki şeyin aralığı. Boşluk. Açıklık.

• Zarar, eksiklik.

• Bozukluk, zarar.

• Zarar.

halel verme

• Eksiltme, noksanlaştırma, zarar verme.

haleldar / haleldâr

• Bozulmuş, zarar görmüş.

hamme / hâmme

• (Çoğulu: Hevâmm) Haşerât-ı muzırra, zararlı böcekler.
• Binek hayvanı.

hamra

• (Müennes) Çok kırmızı, kızıl renk.
• Şiddet ve meşakkatli geçen yıl.
• Şiddetle olan ölüm.
• Arap olmayan cinsten.
• Yüzü kızarmış kadın.

hamralanmak / hamrâlanmak

• Kızarmak, kırmızılaşmak, al al olmak.

han

• Okuyan, okuyucu, çağıran manasına gelir. Meselâ: Duâ-hân : (Niyaz ve tazarrukârane bir tezellül ile) duâ okuyan. (Farsça)

harbiye / حربيه

• Harp okulu. (Arapça)
• Harbiyeli: Harp Okulu öğrencisi. (Arapça)
• Harbiye nezareti: Savunma bakanlığı. (Arapça)

harf-i nasıb / harf-i nâsıb

• Muzari fiilinin sonunu üstün (e, a diye) okutan harf.

harik-zede / harîk-zede

• (Çoğulu: Harikzedegân) Yangından zarar görmüş kişi. Evi ve eşyaları yanmış kimse. (Farsça)

hasar / hasâr / خسار

• (Çoğulu: Hasâret) Ziyan, zarar.

• Zarar, hasar. (Arapça)

hasar-dide

• Zarara uğramış, hasar görmüş. (Farsça)

hasarat / hasârât

• (Tekili: Hasâret) Ziyan ve zararlar. Hasaretler.

• Zararlar.

• Zararlar.

haşarat

• Zararlı hayvanlar.

hasarat / hasarât / خسرات

• Zararlar. (Arapça)

hasarat-ı azime / hasârât-ı azime

• Büyük zararlar.

hasaret / hasâret / خسارت

• Hasar. Alış-verişte zarar, ziyan. Yoldan sapmak. Sapıtmak. Dalâlete düşmek.

• Zarar, ziyan.

• Zarar, ziyan.

• Zarar, hasar. (Arapça)

hasaret-i azime / hasâret-i azîme

• Çok büyük zarar ve ziyan.

hasaret-i azime-i harbiye / hasâret-i azîme-i harbiye

• Savaşın büyük zararı.

hasaret-i insaniye / hasâret-i insaniye

• İnsanın zararı.

hasaretli / hasâretli

• Zarar verici.

hasb

• Göre, nazaran, gereğince.

hased

• Kıskanmak, çekememek. Allahü teâlânın bir kimseye ihsân ettiği nîmetin, onun elinden çıkmasını istemek. Zararlı bir şeyin ondan ayrılmasını istemek, hased olmaz, gayret olur.

haşerat

• (Tekili: Haşere) Küçük zararlı böcek, akrep ve yılan gibi hayvanlar.
• Mc: Zararlı ve kıymetsiz kimseler.

• Zararlı hayvanlar.

• Küçük böcekler; Karınca, akrep, yılan gibi hayvancıklar.
• Değersiz ve zararlı adamlar.

haşerat-ı muzırra

• Zararlı böcekler.

haşere

• Yabani arı, böcek, akrep ve yılan gibi zararlı mahluk.

hasir / hasîr / hâsir / خاسر

• Zarara uğrayan.

• Hasarete uğrayan. Zarara, ziyana uğrayan.

• Hasret çeken, meramına kavuşamayan.
• Zarar görmüş.

• Zarara uğrayan, zarar eden.

• Zarar eden, hüsrana uğrayan. (Arapça)

hasiren / hâsiren

• Ziyana uğrayarak, zarar gördüğü halde.

hasirin / hâsirîn

• (Tekili: Hâsir) Zarar görmüş olanlar, ziyana uğramış kimseler.

hasirun / hâsirun

• Zarar ve ziyana uğrayanlar. Eli boş kalanlar.

hasiyet-i isabet / hâsiyet-i isâbet / خَاصِيَتِ اِصَابَتْ

• (Nazar) değme özelliği.

haslet-i hamra / haslet-i hamrâ

• Hamiyet, gayret veya mahcubiyetten gelen ve yüz kızarması suretinde görünen güzel haslet.

• Güçlü haslet; hamiyet, gayret ve mahçubiyetten kaynaklanan ve yüz kızarması şeklinde kendini gösteren haslet.

hasve

• (Çoğulu: Husvât) Yudum yudum, azar azar içme.

hatme-i hacegan / hatme-i hâcegân

• Nakşi tarikatı mensublarının fikri ve nazarı mâsivadan tecerrüd ederek, topluca muayyen dua ve zikirlerini sonuna kadar okumaları. (Farsça)

havaic-i zaruriyye

• Zaruri ihtiyaçlar. Giderilmesi lüzumlu olan ihtiyaçlar.

havs

• Ayrılmak.
• "Haysü" mânâsına zarf-ı mekân için lügattır.

hayaliyyun

• (Tekili: Hayalî) Romantik şâirler, hayalî yazarlar.

hayr-i mukayyed

• Bir kimseye hayırlı olduğu halde, diğer bir kimseye göre zararlı ve şer olan şey.

hayvanat-ı muzırra / hayvânât-ı muzırra

• Zararlı hayvanlar.

hayzeran

• Halk dilinde hezâren denilen bir cins sıcak iklim kamışı ki, sandalye vs. yapımında kullanılır.

hazair

• (Tekili: Hazire) Duvar veya çitle çevrilmiş ağıl.
• Etrafı duvarla çevrili olan mezarlıklar.

hazer

• Çekinme. Zarar verebilecek şeyden kaçınma. Korunma.

hazire / hazîre / حظيره

• Etrafında duvar veya çit bulunan ağıl, bahçe.
• Mezarlık.

• Etrafı çevrili yer (mezarlık vs.) (Arapça)

hazr

• Bir şeyi takdir ve tahmin etmek, nazar ile tahmin etmek.
• Çehresini ekşitip çirkin olmak.

hendese-i mülkiye mektebi

• Osmanlı İmparatorluğu devrinde mühendis yetiştirmek gayesiyle açılan mekteb. XIX. yy. sonlarına kadar memlekette belediye ve mimarî işlerde vazife alacak mühendis bulunmuyordu. Nafia Nezareti bu ihtiyacı nazar-ı itibara alarak bir mühendis mektebi kurulmasının lüzumlu olduğunu ileri sürünce, padişah

her-ayine

• Mutlaka, elbette. Behemehal, zaruri, herhalde. (Farsça)

herem

• Kocamak, yaşlanmak, ihtiyar olmak.
• Mısır'da firavunlar zamanından kalmış piramit şeklindeki mezarların beheri.
• Geo: Mahrutî şekil, piramit.

herkele

• İncelik, nezafet, hoşluk, letâfet.
• İnce, zarif, lâtif, hoş.

heva

• İstek. Nefsin isteği. Düşkünlük. Gelip geçici olan heves. Nefsin zararlı ve günah olan arzuları.

hevamm

• Böcekler, haşereler.
• Yılan, pire, akrep gizli zararlı hayvanlar.

• Böcekler, haşereler. Pire, tahta kurusu, bit, örümcek, yılan gibi, kışın gizlenip yazın meydana çıkan, insan ve hayvanın vücudundan beslenerek yaşayan, insana zararı dokunan (parazit yaşayan) küçük canlılır.

hey'et-i mecmua

• Bir şeyin teferruatına ve cüz'lerine bakılmaksızın bütününün gösterdiği hal ve manzara.

hey'et-i umumiye

• Umumi hey'et. Bir şeyin teferruatları nazara alınmadan olan umumi durumu.

hezardasten

• (Hezârdestân) Bülbül. (Farsça)

hic / hîc

• Deveyi azarlama ve zecir sesi.

hicab-ı haciz / hicab-ı hâciz

• (Hicab-ı sadr) Tıb: Göğüs ile karın uzuvlarını birbirinden ayıran perde, zar. Diyafram.

hicab-ı kalb

• Kalbin boşlukları arasındaki zarların her biri.

hicab-ı meşimi / hicab-ı meşimî

• Rahim zarı. Ana rahminde cenini saran zar.

hicabi / hicabî

• Zar ve perde ile alâkalı ve ona müteallik. Perde ve örtüye âit.
• Mahcub. Utangaç.

hicri şemsi sene / hicrî şemsî sene

• Resûlullah efendimizin hicret ederek Medîne'ye girdiği Eylül ayının 20'nci Pazartesi günü başlayan ve dünyânın güneş etrâfında bir defâ dönmesini (365,242 güneş gününü) esas alan takvim senesi.

hicri şemsi takvim / hicrî şemsî takvim

• Resûlullah efendimizin Medîne'ye hicreti esnâsında Kubâ köyüne ayak bastığı Rebî'ul-evvel ayının sekizinci Pazartesi gününe rastlayan mîlâdî Eylül ayının yirminci gününü başlangıç ve güneş yılını esas alan takvim.

hikaye-nüvis / hikâye-nüvis

• Hikâye ve roman yazarı. Hikâyeci, romancı. (Farsça)

hilafet / hilâfet

• Halîfelik, emirlik, imâmlık (devlet reisliği).
• Resûlullah'tan (sallallahü aleyhi ve sellem) sonra bütün müslümanlara imâmlık ederek İslâmiyet'in emirlerinin tatbik edilmesine nezâret edip, İslâmiyet'e ve müslümanlara karşı yapılan her türlü müdâhaleye cevap vermek vazîfesi.
• İnsanları

hineizin / hîneizin

• (Zaman zarfı) o zaman, o sıra.

hırrik

• (Çoğulu: Ehrak - Hurrak - Huruk) Cömerd, kerim. Zarif.

hırz / حرز

• Sığınak.
• Nazar boncuğu, nazar duası.
• Tılsım.

• Sığınak. (Arapça)
• Nazar boncuğu. (Arapça)

hiss-i selim

• Selim his. Her çeşit zarar verebilecek olan, müsbet olmayan ve şerre giden şeylerden kendini koruma hissi.
• Sağlam ve insanı yanıltmayan his.

hıyre-dest

• Aldığı işi bozar olan (kimse.). Eli sakar kişi. (Farsça)

hıyre-re'y

• Reyi zararlı olan, kötü reyli. (Farsça)

hızane

• Bir şeyi bir şeye ilâve etmek.
• Fık: Hak ve salâhiyeti haiz olan kimsenin belirli müddet zarfında çocuğunu besleyip büyütmek ve terbiye etmek üzere yanında bulundurması.
• Bir şeyi kucağına almak.

hızlan / hızlân

• Zarar, rahmetten mahrumiyet.

hizriyye

• (Çoğulu: Hızari) Sağlam, sert yer.

hortlak

• Bazıların hakikatsız ve batıl inanışına göre mezarda dirilip geceleri çıkarak dolaştığı tevehhüm edilen ölü. Cadı, vampir.

hoşmanzar

• Manzarası güzel. Güzel görünen. (Farsça)
• Mc: Güzel yüzlü. Siması güzel olan. (Farsça)

hufas

• Isırdığı yer acımayıp zarar vermeyen yılan.

hüfat

• Nazar etmek, bakmak.

hulya

• Kuruntu. Hayal. Vehim. Olmıyan bir şeyi düşünerek yaşamak. Akıldan geçen ve matmah-ı nazar olan husus. (Farsça)

humret

• Utanma duygusundan dolayı yanaklarda oluşan kızarıklık; utanma.

hürriyet-i vicdan

• Vicdan hürriyeti; kişinin, başkasına zarar vermemek şartıyla, inancını özgürce yaşayabilmesi.

huruf-u cazime / huruf-u câzime

• Başına geldiği müzari fiilin sonunu cezm (sükun) olarak okutan edatlar.

huruf-u nasibe / huruf-u nâsibe

• Gr: Muzari (geniş zaman) fiilinin başına getirildiğinde o fiili nasbeden harfler. (En), (Len), (İzen), (Key) harfleri gibi.

hüsn-ü ta'lil

• Edb: Herhangi bir hâdisenin hakiki sebebini saklayarak, güzel ve hayalî bir sebep göstermeye hüsn-ü ta'lil denir. Bu gösterilen sebep hakiki olmamalı, fakat güzel olmalıdır.Bağ-ı âlemde yüzün menendi bir gül isteyüp.Cüst ü cu idüp gezer gülzarı bülbül şah şah. (Fatih Sultan Mehmed)Bülbülün, gül bahç

husr

• Zarar.
• Ele avuca girmemek.
• Dalâlete gitmek.
• Noksan.
• Sapıtmak.

hüsr / خسر

• Ziyan, kayıp, zarar.

• Zarar. (Arapça)

hüsran / hüsrân / خسران / خُسْرَانْ

• Ümit edilenin elde edilememesinden duyulan elem. Mahrumiyet acısı.
• Zarar, ziyan, kayıp.

• Zarar, ziyan, kayıp.

• Zarar, ziyan.
• Beklenilenin elde edilememesinden duyulan acı, mahrumiyet acısı.

• Zarar, umduğunu bulamama acısı.

• Zarar. (Arapça)
• Hayal kırıklığı. (Arapça)

• Zarar.

hüsran-ı islam / hüsrân-ı islâm

• İslâmın maruz kaldığı zarar.

hüsranhiz / hüsranhîz / خسران خيز

• Zarar dolu, hüsran dolu. (Arapça - Farsça)

hütu'

• Boyun uzatmak.
• Çok nazar etmek, çok bakmak.

hüzhüz

• Hafif ve zarif kimse.

huzruf

• (Çoğulu: Hazârif) Fırıldak.
• Değirmen çarkının birisi.
• Pervâne.

ibtihal

• Halktan alâkayı keserek Allaha tazarru' ve niyazda bulunmak.

icabi / icabî

• Müsbet. İcaba âit, icaba dair.
• Lâzım, gerekli, zarurete müteallik.

idlaliyyat / idlâliyyât

• İnsanı doğru yoldan saptıracak fikirler, azdıracak mevzular. Kur'ânla muaraza eden safsata ve bâtıl felsefi nazariyeler.

ıdrar

• Zarar vermek.
• Avret üstüne avret almak, evli iken bir daha evlenmek.

ifade-i naşir / ifade-i nâşir

• Yayımcının yazar ve eseri hakkındaki sözü.

ifna'

• Mahvetmek. Tüketmek. Kıymetini kaybetmek. Çok zarar etmek. Yok etmek.

ifrit / ifrît / عِفْر۪يتْ

• Cinlerin azgın, en zararlı, şerli, korkunç ve kuvvetli cinsi.

• Çok zararlı ve korkunç cin.

iftitah tekbiri

• Namaza başlarken alınan tekbir. Namaz, her nevi dünya meşguliyetinden alâkayı keserek kılındığı için, Allahü Ekber diye iftitah tekbirini alarak namaza başladıktan sonra ibadet esnasında dünya işi haram olup namazı bozar. Bu mâna için bu tekbire, tahrime adı da verilir.

ihase

• Toprağı kazarak bir şeyler arama.

ihlal etmeme / ihlâl etmeme

• Bozmama, zarar vermeme.

ihmirar

• Kızarmak. Kızıllık.
• Kızıl hastalığı.

ihtikar / ihtikâr

• Vurgunculuk; fazladan kazanç sağlamak amacıyla, hayat için zarurî olan ihtiyaç maddelerini satın alıp fiyatı artsın diye bir süre saklama.

ıhtilal

• (İhtilal) Halel vermek, zarar vermek.
• Muhtaç olmak.

ihtimal-i zarar

• Zarara uğrama ihtimali.

ihtisab resmi

• Eskiden belediye varidatı olarak damga, tartı, ölçü, panayır ve pazar vergisi adı altında alınan vergiler ile, hile yapan esnaftan alınan para cezalarının umumi adı.

ihtiyac

• Çaresiz kalıp istemek. Muhabbetle meyletmek. Acz, fakr ve yoksulluk. Zaruret hali.

ihtiyac-ı mübrem

• Elzem ve zaruri olan ihtiyaç.

ihtiyacat-ı zaruriye

• Zaruri ihtiyaçlar. (Ev, yeme, içme, yakma, giyinme v.s. gibi)

ihzar

• İhzar etmek:
• Hazırlamak.
• Getirmek.

ihzarat

• (Tekili: İhzar) Hazırlıklar, hazırlanmalar.

ihzaren

• Huzura getirerek. Birini mahkemeye dâvet ederek.
• Hazırlayarak, ihzar ederek.

ihzariye

• Aleyhine açılan dâva münasebetiyle getirilen şahıslardan, gönderilen mübaşir veya muhzirin masrafı karşılığı olarak tahsil edilen para. İhzariyeye mübaşir ve muhzirin at ve araba masrafından başka yemek, içmek gibi şahsî masrafları da ilâve edilirdi.
• Birinin mahkemeye çağrılması için

ikale

• Pazarlığı bozma. Her iki tarafın isteğiyle alışveriş mukavelesini bozma. Bir hukuki muamele ile meydana gelen vaziyetin diğer bir hukuki muamele ile eski haline getirilmesi.
• Demediği halde "Dedin" diye iddia etme.

ikbar

• Kabre koyma, mezara koyma veya konulma.

ikrah-ı mülci / ikrâh-ı mülcî

• Mülcî ikrâh. Bir kimseyi ölümle veya bir uzvunu (organını) yok etmekle, şiddetli dövmekle veya bütün malını telef etmekle (zarar vermekle) korkutarak rızâsı dışında bir işi zorla yaptırmak.

ikramiye

• Hürmet ve mükâfat için verilen para veya hediye.
• Memurlara maaş haricinde ve her sene belli bir zamanda verilen para.
• Yapılan iyilik karşılığı olarak verilen hediye veya para.
• Satıcı tarafından pazarlığın hâricinde olarak müşteriye yahut arada vasıta olana verilen şey

ikza

• Azarlama, sövme, hakaret etme.

ilahiyat

• Hikmet ilminin dinden ve sadece Cenab-ı Hak'tan bahseden kısmı. Filozoflarca fikir olarak ileri sürülen dine dâir nazariyeler, düşünceler.

ilave

• (Çoğulu: İlâvât) Katma, ek yapma, arttırma, zam.
• Bir kitabın sonuna gerek yazarı ve gerek başkası tarafından sonradan eklenen kısım. Zeyil.
• Bir gazetenin çıkardığı sayıdan başka ona ek olarak ve ayrıca çıkardığı sayı.
• İmzadan sonra mektubun altına yazılan şey.

ilca-i zaruret / ilcâ-i zarûret

• Zaruretin zorlaması.

ilhab

• Tutuşturma, alevlendirme.
• İltihaplandırma, şişirip kızartma.

ilkaat

• Zararlı sözlerle şaşırtmak.
• Bırakmalar, terk etmeler.

illet-i tamme / illet-i tâmme

• Herhangi bir şeyin var olması için lâzım gelen sebeblerin tamamı. Bu sebebler var olunca neticesinin vücuda gelmesi bizzarure ve bilvücub iktiza eder.

imam

• Öne geçmek.
• Önde ve ileride olan. Delil ve rehber.
• Cemaate namaz kıldıran.
• İçtihad sahibi zat. Mezheb sahibi olan.
• Bir mahallenin lüzumlu işlerine ve içtimaî vazifelerine nezaret eden.
• Müslümanların imamı olan halife ve askerlerin başı. Sultan. Hâkim.

imam-ı mübin

• İlim ve emr-i İlâhînin bir nev'ine bir ünvandır ki, âlem-i şehadetten ziyade âlem-i gayba bakıyor. Yani, zaman-ı halden ziyade mazi ve müstakbele nazar eder. Yani, her şeyin vücud-u zahirîsinden ziyade aslına, nesline ve köklerine ve tohumlarına bakar.

imamet-i kübra / imâmet-i kübrâ

• Resûlullah'a (sallallahü aleyhi ve sellem) vekâleten bütün müslümanlara imamlık ederek İslâmiyet'in emirlerinin tatbik edilmesine nezâret edip, İslâmiyet'e ve müslümanlara karşı yapılan her türlü müdâhaleye (saldırı ve sataşmaya) cevap vermek vazîfes i, hilâfet.

imdadiye

• Savaş zamanlarında harp masrafını karşılamak, sulh vaktinde de bütçe açığını kapatmak için halktan alınan örfi vergi. Harp için alınana "imdadiye-i seferiye", açığı kapatmak gayesiyle alınana da "imdadiye-i hazariye" denilirdi.

imtina-i hakiki

• Bir şeyin mümkün olmamasının aklen zaruri olması. (Meselâ: Bir kimse kendinden yaş bakımından büyük olan başka bir kimse hakkında: "Bu benim oğlumdur" diye iddia etse, dâvâsı dinlenmez. Çünkü, kendinden yaşça büyük bir adamın, kendisinin neslen oğlu olması aklen muhaldir.)

ind

• Arapçada zaman veya mekân ismi yerine kullanılır. Hissî ve manevî mekân. Maddî ve manevî huzura delâlet eder. Nezd, huzur, yan, vakt, taraf gibi mânâlara gelir. Gayr-ı mütemekkindir. Yani harekeleri değişmez. İzafete göre zamanı ifade eder (Min) harf-i cerriyle birleşebilir. Bazan da zarf olmaz. Baz

ind-i ilahi / ind-i ilâhî

• Allah'ın indinde. Allah'ın nazarında.

inde'l-cumhur

• Çoğunluğun yanında, çoğunluğun nazarında.

inhirat

• Bilmediği bir işe danışmadan girişme.
• Zarar verme, ziyana sokma.
• İpliğe boncuk dizme.
• Beden çelimsizlenip zayıflama.
• Bir yola süluk etme, girme.

inkidam

• Vücudun bir tarafı berelenme veya kızarma.

intikad

• İyi bilineni kötülemek.
• Seçip ayırdetmek.
• Kalp parayı gerçeğinden ayırmak.
• Tenkid.
• Fenni veya edebi eserlerin tarafsız bir nazarla incelenmesi sonunda fikir ileri sürülmesi.

intizar / intizâr / انتظار

• (Nazar. dan) Gözlemek. Ümidederek beklemek.

• Bekleme, bekleyiş. (Arapça)
• İntizâr etmek: Beklemek. (Arapça)

inzar

• (Nazar. dan) Te'hir etme, geciktirme. İmhal.

• (Çoğulu: İnzârât) (Nezr. den) Neticenin kötü olacağını bildirerek fenalıktan sakındırmak. Azab ve ceza va'detmek.

inzarat

• (Tekili: İnzar) İhtarlar, tenbihler.

inzicar

• Azarlanma, sakındırılma, menedilme.

iras-ı zarar

• Zarar verme.

irtişaf

• Emerek ve azar azar içme.
• Tıb: Vücudun her hangi bir yerinde toplanan suyun, dışarı atılması.

isabet-i ayn / isâbet-i ayn

• Göz değmesi, nazar değmesi.

• Nazar, göz değmesi.

isaet

• Bir işte ihmal ile zarar verme.

işba'

• Doyurmak, açlığı gidermek. Doymak.
• Fiz: Bir sıvının içinde, belli bir cisimden eriyebilecek en çok miktarın erimiş bulunması.
• Edb: Arap nazmında, kafiye veya vezin zaruretinden dolayı kelimeye bir harf ilâve etme.

isbatiyecilik

• Bu felsefe nazariyesine göre, isbat yolu ile yakîn, şüphesiz bilginin elde edilebilmesi, tecrübelerle müşahadelerle ve vakıalara istinaden mümkün olacağı iddia edilir. İsbat şeklini ve sahasını daraltıp sadece maddiyata münhasır kılan bu anlayış yalnız maddiyata ait mes'eleler için doğrudur.

ishan-ı ayn

• Ağlatma. Göz kızartma.

iskarpin

• Konçsuz veya yarım konçlu zarif ayakkabı. Alafranga hafif kundura. (Fransızca)

islambol

• Eskiden İstanbul yerine kullanılan bir tabir idi. Ulema takımı yakın zamana kadar zarfların üzerine İstanbul yerine İslâmbol yazarlardı.

islamiyet

• İslâmlık.
• İslâm oluş. Teslimiyet, inkıyad, bağlılık, hakka tarafgirlik ve iltizamdır. (İslâmiyet güneş gibidir, üflemekle sönmez; gündüz gibidir, göz yummakla gece olmaz. Gözünü kapayan yalnız kendine gece yapar. Münazarat)

isnan

• İki.
• Pazartesi.

isnevi / isnevî

• İki ile alâkalı.
• Pazartesi günü ile alâkalı.
• Her pazartesi günleri oruç tutan kimse.

isneyn / اثنين

• İki. (2)
• Pazartesi günü.

• Pazartesi günü.
• İki.

• Pazartesi. (Arapça)

israf

• Lüzumsuz yere harcamak. Malı ve parayı lüzumsuz yere sarf etmek. İhtiyacından fazla istihlâk etmek ve harcamak.
• En lüzumlu aslî vazifeleri bırakıp en lüzumsuz veya zararlı şeylerle meşgul olarak ömrünü veya gençliğini boş yere harcamak.

istare

• Perde, zar.

istidlal

• Delil getirmek. Bir delile dayanarak netice çıkartmak. Delile nazar etmek. Muhakeme. Mülahaza ve anlama kudreti. Delil ile anlamak. Zihnin eserden müessire veya müessirden esere intikali.

istiglak

• Sözde durma. Kesin olarak pazarlık etme.

istihdar

• (İstihzar) Hazırlama.

istihzarat

• (Tekili: İstihzâr) Hazırlıklar.

istinsah / istinsâh

• Yazarak çoğaltma.

• Sayfaları yazarak çoğaltma.

istinsah edilen

• Yazarak çoğaltılan.

istinsah etmek

• Yazarak çoğaltmak.

iştirakiyye

• Komünistlerin bir nazariyesi olan sosyalistlik.

istis'ad

• (Sa'd. dan) Uğurlu sayma. Mes'ud nazarıyla bakma.

iştiva'

• Kızarma, pişip yenecek duruma gelme.

iştiva-yı lahm

• Etin kızarması.

istizraf

• (Zerafet. den) Zarif görünme, incelik gösterme. Zerafet gösterme.

itab / itâb / عتاب

• Tekdir etmek. Şiddetle hitab etmek. Azarlamak. Terslemek. Paylamak. Rencide etmek. Darılmak.

• Azarlama, tersleme.

• Azarlama, tekdir etme.

• Azarlama.

• Azarlama.

• Azarlama, paylama, çıkışma. (Arapça)

itab etmek

• Azarlamak.

itab-ı nas / itâb-ı nâs / عِتَابِ نَاسْ

• İnsanların azarlaması.

itabname

• Azarlama mektubu. (Farsça)

iza-ma

• Gr: Zaman zarfı olan "izâ"ya müsavidir. Müzari fiilinden evvel gelirse onu cezm eder.

izafet-i maklub

• Ters çevrilmiş terkib. Muzaf-un ileyh ile muzafın yer değiştirmesi olup, böylece birleşik isim ve sıfatlar yapılır. Bu terkibler semâidir; işitilmekle öğrenilir, bir kaideye bağlı değildir. Her terkib bu şekle sokulmaz. Meselâ: Tâb-ı meh: Meh-tâb: Ay ışığı. Çeşm-i âhu: Ahu-çeşm: Ceylân gözlü. Nazar-

ızraf

• Zarflamak. Zarfa koymak.

ızrar / ızrâr / اضرار / اِضْرَارْ

• Zarar vermek. Zarara uğratmak.

• Zarar verme.

• Zarar verme.

• Zarar verme, zarara sokma. (Arapça)
• Izrâr etmek: Zarar vermek, zarara sokmak. (Arapça)

• Zarar verme.

ızrar-ı nas / ızrar-ı nâs

• İnsanlara zarar verme.

ıztına'

• Sıkılma, utanma, kızarma.

ka'b / كعب

• Aşık kemiği. (Arapça)
• Tavla zarı. (Arapça)
• Küp. (Arapça)

kabir / قبر

• Mezar.

• Mezar, ölünün gömüldüğü yer.

• Mezar.

• Mezar. (Arapça)

kabr / قبر

• (Kabir) Mezar. Merkad. Ölünün toprağa gömüldüğü yer.

• Ölen insanın defnedilmesi, gömülmesi için kazılan yer, mezar.

• Kabir, mezar.

• Mezar kabir. (Arapça)

kabr ziyareti / kabr ziyâreti

• Ölümü ve âhireti hatırlayıp ibret almak, mezarlıkta medfûn (gömülü) olanlara duâ etmek ve Kur'ân-ı kerîm okumak ve velî olan ölülerin rûhlarından istifâde etmek maksadıyla bir kabre veya mezarlığa gitmek.

kabr-i ekber

• Çok büyük mezar.

kabr-i hamuş / kabr-i hâmuş

• Sessiz mezar.

kabr-i muhammedi / kabr-i muhammedî

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) mezar-ı şerifleri.

kabr-i peygamberi / kabr-i peygamberî

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) mezarı.

kabr-i şerif

• Şerefli, değerli kabir, mezar.

kabr-i vahşet

• Vahşet kabri; yabanilik, vahşilik mezarı.

kabristan / kabristân / قبرستان

• Mezarlık.

• Mezarlık. (Farsça)

• Mezarlık.

• Mezarlık, ölülerin gömüldüğü yer.

• Mezarlık. (Arapça - Farsça)

kad

• Gr : İsmiyye veya harfiyye olan bir kelimedir. İsmiyye olduğunda iki vecihle kullanılır. yerine muzari olur. Yetişir, kifayet eder mânasınadır. Yahut kelimesine müradif isim olur. Harfiyye olduğunda dâhil olduğu fiil, tahkik, ümid, rica, intizar, yakınlık, azlık veya çokluk ifade edebilir.

kade

• Gr: Yardımcı fiillerdendir. Cümlede ifade edilen hükmün yaklaştığını bildirmek için söylenir. Mübtedâ ile haberin başına gelerek, birincisini isim adı ile merfu' kılar, haberini de mansub eder. Bu gibi fiillerin haberi muzâri olur.

kaideşikenane / kaideşikenâne

• Usul ve kaideye riayet etmeyerek, kuralları çiğneyerek, kaideyi bozarak. (Farsça)

kalemgir

• Yazı yazarken kalemin kâğıda takılmadan rahatlıkla kayması. (Farsça)

kalemkar / kalemkâr

• Tülbent veya ince kumaş üzerine fırça ile şekiller yapan yazmacı. (Farsça)
• Maden üzerine kazarak şekiller yapan kimse. (Farsça)
• Duvar veya tavanlara süs yapan, nakkaş. (Farsça)

kalemkeş

• Yazan, yazıcı, yazar, müellif. (Farsça)
• Çizen. (Farsça)
• Yazıda silinti yapan. (Farsça)

kalemsiz

• Okur yazar olmayan.

kalıb

• (Ka, uzun okunur) Hususi bir biçim, bir şekil alması istenen bazı şeylerin konmasına mahsus araç. (Buz kalıbı, çizme kalıbı gibi)
• Hususi surette dökülmesi istenen şeylere mahsus zarf.
• Beden, vücut, gövde.
• Şekil ve suret nümunesi, örnek.
• Bir kalıba dökülmüş vey

kamis

• Gömlek.
• Döl yatağını kaplayan ince deri.
• Bâzı nebatlardaki ince zar.

kar-zar / kâr-zâr

• (Kâr ü zâr) Kavga, cenk, savaş, harp, muharebe. (Farsça)

karaborsa

• Piyasadan çekilen eşyanın, yüksek fiatla satıldığı gizli pazar.

kasid / kâsid

• İşlemez, revâçsız, kıymetsiz. Çarşıda pazarda geçmez olan para.

kaside-i emali / kasîde-i emâlî

• Ehl-i sünnet vel-cemâat îtikâdını anlatan ve altmış yedi beytten meydana gelen meşhûr kasîde. Kasîdenin asıl adı Bed-ül-Emâlî olup, yazarı Ali Ûşî'dir.

kasirünnazar

• Nazarı kısa.

kasr-ı nazar

• Kısa nazar, kısa görüş.

katib / kâtib

• Yazar.

katib-i zülkemal / kâtib-i zülkemâl

• Bütün varlıkları bir kitap yazar gibi, mükemmel ve kusursuz bir şekilde yaratan Allah.

kavl-i kadim / kavl-i kadîm

• İmâm-ı Şâfiî'nin Bağdâd'daki ilk ictihâdlarına (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden çıkardığı hükümlere) verilen ad. Bunlara onun mezheb-i kadîmi de denir. İmâm-ı Şâfiî, kavl-i kâdimini el-Hucce adlı eserinde topladı. Mısır'a yerleşince, muhîtin (y örenin) örf ve âdetlerini de nazar-ı îtibâra (dik

kavm

• (Kavim) Bir peygambere tâbi ve bağlı insan topluluğu. Aralarında dil, âdet, örf, kültür birliği olan cemâat, topluluk. Millet. Bir işe başlamak.
• Pazar kurmak.
• Müşteri ile anlaşmak.

kavvam

• Nezaret ve muhafaza eden kimse. İşlerin mes'uliyetini üzerine alıp iyi idare eden.

kaza / kazâ

• Birdenbire olan musibet. Beklenmedik belâ.
• Vaktinde kılınmayan namazı sonradan kılmak.
• Allah'ın takdirinin ve emrinin yerine gelmesi.
• Hâkimlik, hâkimin hükmü.
• İstemeden yapılan zarar.
• Hükmeylemek, hüküm.
• Bir şeyi birbirine lâzım kılmak.

• Zarar veren olay.

kaziye-i yakiniyye / kaziye-i yakîniyye

• Man: Yakîni ifade eden kaziyyeye denir. Ya bedihiyye veya nazariyye olur.

kaziye-i zanniye

• Man: Karineler ve emârelerden alınmış olan kaziyyeye denir ki; akıl galip zan ile hüküm eylerse de, onun nakzını dahi tecviz eder, bu cihetle zanniyatın cümlesi nazaridir.

kefen-i farz

• Erkek veya kadının vefât ettiğinde sarılarak örtüldüğü bezlerden bir parçası. Buna kefen-i zarûret (lâzım olan kefen) de denir.

kehkeşan

• Samanyolu. Saman uğrusu. (Gökte sık yıldız ışıklarıyla hasıl olan yol biçimi uzayıp giden ışıklı manzara.) (Farsça)

kemmiye-i kalile-i muzırra

• Zararlı azınlık.

kerih-ül manzar

• Görünüşü ve manzarası çirkin ve iğrenç.

key

• Arapçada muzari fiilini nasbeden (son harfini üstün okutan) ve "İçin, tâ ki, hangi, nasıl?" yerinde kullanılan harf.

keyyis

• (Keyyise) Akıllı, anlayışlı, kiyasetli, idrakli, zeki.
• Zarif.

kitabe / kitâbe / كتابه

• Kabartılarak veya oyularak sert levhalar üzerine yazılan yazı. Levha olarak yazılan manzum olmayan nesir halinde levha yazma ilmi.
• Mezartaşı yazısı.

• Mezar taşı yazısı. (Arapça)
• Yazıt. (Arapça)

kitabe-i seng-i mezar

• Mezar taşı yazısı.

kıtmir

• Ashab-ı Kehf'in köpeğinin adı.
• Hurma ile çekirdeğinin arasındaki ince zar. Çekirdeğin arasındaki ince pürüz.
• Hakir ve küçük olan şeylerde mesel olmuştur.

kübreviyye

• Evliyânın büyüklerinden Necmeddîn-i Kübrâ hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Yaptığı bütün münâzaralarda gâlib geldiği için kübrâ (büyük) lakabıyla meşhur olmasından dolayı, bu yola Kübreviyye denmiştir.

kubur / kubûr / قبور

• (Tekili: Kabr) Kabirler, mezarlar, türbeler.

• Kabirler, mezarlar.

• Mezarlar, kabirler.

• Kabirler, mezârlar.

• Kabirler, mezarlar.

• Mezarlar. (Arapça)

kuçe

• Dar sokak, küçük sokak. (Farsça)
• Pazar, çarşı. (Farsça)

küdu'

• Soğuğun bitkilere zarar vermesi.

küfr

• Örtmek; hakkı örtmek, kapamak, Hakk'ı inkâr etmek. Dinde bilinmesi ve inanılması zarûrî olan şeyleri ve ahkâm-ı şer'iyyeden (dînî hükümlerden) tevâtüren (kesin olarak) bildirilenleri inkâr etmek ve dinden olduğu herkesçe bilinen bir şeyi kabûl etmemek.

kulafe

• Kılıf, kın, kabuk. Zarf.

külliyat

• Bütün hepsi, bir yazarın bütün eserleri.

• Hepsi, bir yazarın bütün eserleri.

kümahe

• Nazarlık. (Farsça)

kurabe / kûrabe

• Kubbeli mezar, türbe. (Farsça)

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kuvve-i dafia / kuvve-i dâfia

• Zararlı şeyleri men'etme ve onlardan korunma hissi. İtme kuvveti.

• Zararlı şeyleri defeden güç.

kuvve-i gadabiye / قُوَّۀِ غَضَبِيَه

• Zararları defetme duygusu.

kuvve-i sebuiye

• İnsanda başkalarına hücum ve zararları defetmek kuvvesi.

kuvve-i sebuiye-i gadabiye

• Zararlı şeyleri def'e sevkeden his ve kuvvet.

kuvve-i şeheviye ve gadabiye

• Şehvet ve öfke duyguları; insanı dünya zevklerini elde etmeye ve zararlı şeyleri defetmeye sevkeden duygular.

labe's

• Beis yok, zararsız.

lacerem

• şüphesiz, elbette, besbelli.
• Nâçar, zaruri.

lağım

• Kaleleri düşürmek için gedik açmak veya düşman ordugâhına zarar yapmak maksadıyla açılan ve barut konulup atılan yerler. Bu işi yapanlara "lâğımcı" denilirdi. Sonradan bu türlü işlere "İstihkâm" denilmiş ve o ad altında askeri teşkilât yapılmıştır.
• Kazurat ve çirkef sularının akmasın

lahd / لحد

• (Çoğulu: Lühud) Mezar. Üstü yükseltilerek yapılan mezar.
• Eğilmek.
• Bir tarafına meyilli olan çukur.

• Mezar.

• Mezar, lahit. (Arapça)

lam-ı cer / lâm-ı cer

• Kelimeyi cerreden lâm harfi. Kelimenin sonunu "i" diye okutur. Lillâhi, Lieclillâhi'de olduğu gibi. İstihkak ve ihtisas, has ve müstehak ve zarfiyyet, illet mânâsını verir.

lando

• Üstü önden ve arkadan açılıp kapanır, körüklü, geniş araba nevilerinden biridir. Halk arasında "Landon" şeklinde telâffuz edilen bu araba, fayton ve kupalara nazaran daha ağır ve gösterişli idi. (Fransızca)

latif / latîf

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından. Lütf ve ihsân edici, dâimâ güzel muâmelede bulunan.
• Yumuşak, hoş, güzel, nâzik. Âdem oğlu aç gözünü, yeryüzüne kıl bir nazar, Gör bu latîf çiçekleri, hangi kuvvet yapar, bozar.
• Gözle görülmeyen.

latime / latîme

• (Çoğulu: Letâyim) Misk.
• Güzel kokular konulan kap.
• Attarlar pazarı.
• Güzel kokulu nesneleri götüren deve.

laubali / lâubali

• Alâkasız, kayıtsız, hürmetsiz, dikkatsiz. Senli benli. ("Lâ" harfi ile" Ubâli" muzari fiilinden müteşekkildir.)

layebgıyan / lâyebgıyan

• Biri ötekine tecavüz edip karışmaz ve hâsiyetini bozamaz (meâlinde olup, nefyedilmiş muzari fiilidir.)

layim / lâyim

• Azarlayan.

lazım-ı beyyin / lâzım-ı beyyin

• Bir mesele hakkında hiçbir delil ve işarete ihtiyaç olmadan, o şeyle beraber düşünülmesi zaruri olan diğer bir şey (insan denilince ilim kabiliyetinin akla gelmesi gibi).

• Bu tabirin masdariyet şekli "Lüzum-u beyyin" olup ikisi aynı mânaya gelir. Herhangi bir şey hatıra gelince hiç bir delil ve emareye ihtiyaç olmadan o şeyle beraber düşünülmesi zaruri olan diğer bir şey. Meselâ: İnsan denildiği zaman, kabiliyet-i ilim ve san'at akla gelmesi gibi...

lazım-ı zaruri / lâzım-ı zarûrî / لَازِمِ ضَرُور۪ي

• Zarûrî olarak lâzım olan.

lazıme-i zaruriye-i beyyine / lâzıme-i zaruriye-i beyyine

• Bir meseleyle beraber düşünülmesi ister istemez zaruri olan diğer bir şey ("Allah" denilince Onun ezelî olduğu da zorunlu olarak bilinir).

leca'

• Sığınmak.
• Saklanmak, gizlenmek.
• Zaruret.

ledün

• İnd kelimesi gibi, zaman ve mekân zarfıdır.Hel-i istifhâmiye mânasına geldiği de vaki'dir. Kamus Müellifine göre ledün ile leda, aynı şeydir. Başkaları ise tefrik etmişlerdir. Demişlerdir ki: Ledün kelimesi zaman ve mekânın evvel ve ibtidasından muteberdir. Onun için ekseri harf-i cer olan "min" kel

lefaif

• (Tekili: Lifafe) Sargılar, örtüler. Zarflar.

leffen / لَفًّا

• Zarf içine koyarak.

leh

• Hakkında, onun için, onun faydasına veya zararına.

lem

• (Arabçada cezm harfidir) Muzari fiilinin başına getirilirse, nefyeder, cezmeder, sâkin okutur. "Gelir" fiilini "gelmedi" yaptığı gibi.

len

• Gr: (Muzâri fiilini nasbeden edatlardan birisi). Bir işin aslâ olamıyacağını ifade eder.

lev

• Gr: (Şart edâtı) Dahâ ziyade, olsa bile (manâsına gelir.) "İnne" gibi mâzi mânâsını muzariye çevirmeyip aksine muzâriyi de mâziye çevirir. Temenni edâtı ve vasıl edâtı olur. Meselâ : Lev-câe Aliyyun leraeytühu: Ali gelse idi, elbette görürdüm.

levh

• Görünen ibretli manzara.
• Üzerinde yazı veya şekil çizilebilir düzlük.
• Seyredilen yerin çizili sureti.
• Ayet, hadis veya büyüklerin ders verici sözleri. Yazılı şey.
• Şimşek çakmak.
• Susamak.
• Zâhir olmak.
• Çalıp almak.

• Levha, yazı, resim, manzara.

levh-i mahv

• Mahvolma levhası, bir şeyin harab oluşu ve yıkılışını gösteren manzara.

levh-i mahv ve isbat

• Bir tabirdir. Levh: Görünen ve ibret verici bir vaziyeti ifade eder. Mahv ise; o vaziyetin birden ortadan kalkması, mahvolmasını ifade eder. Gökyüzü bulutlarla kaplı, şimşek çakar, yağmur yağar bir levha halinde iken birden hava açılır, hiç bir şey yokmuş gibi, eski manzarayı mahvolmuş hâlde görürüz

levha

• Manzara, yazı, resim.

levma

• (Çoğulu: Levâyim) Azarlama.

levzai / levzaî

• Akıllı, zarif kimse.

ley

• Kab, zarf, mahfaza. (Farsça)
• Çamur. (Farsça)

li-müellifihi / li-müellifihî

• Müellifi tarafından, yazarı tarafından.

lihaf

• (Çoğulu: Lühuf) Örtünecek ve sarınılacak şey.
• Yorgan. Sargı.
• Kabuk, zar.

limmi / limmî

• (limmiye - lümmi) (Niçin mânâsındaki "lime" den) Aleni. Açık.
• Nazari. Akla dayanan.

lisme

• Azarlamak, paylamak.

lühud

• (Tekili: Lahd) Çukurlar, kabirler, mezarlar.

lühud-i şüheda / lühud-i şühedâ

• Şehitlik. Şehitler mezarlığı.

lul

• (Luli) Utanmaz, hayasız ve namussuz kadın. (Farsça)
• Nâzik ve zarif. (Farsça)
• Şarkı söyleyip oynayan fahişe kadın. (Farsça)

lümmi / lümmî

• Toplanmaya dâir.
• Nazarî ve aklî delil.

ma'lumat-ı zaruriye

• Lüzumlu ve zaruri mâlumat.

ma-i mevsufe / mâ-i mevsufe

• Şey mânasında nekre olup bir sıfattan evvel kullanılır. (Nazartu ilâ mâ mu'cebin leke: Sana hoş gelen şeye baktım) cümlesindeki gibi...Bazan da sıfatsız olur. (Ni'me-mâ: Ne güzeldir) (Meselen-mâ: Bir misâl olarak) kelimelerinde gördüğümüz gibi.

ma-i şartiye / mâ-i şartiye

• İki muzariyi cezmeder, şart ve cezâ mânasını ifade eder. (Ne yazarsan, yazarım) misalinde olduğu gibi.

maa

• (Beraber) mânasında bir kelime olup, iki türlü kullanılır:1- İzafetle (tamlama hâlinde):a) Zarf olarak: (Celestü maa zeydin: Zeyd ile beraber oturdum)b) Sıla (cümlecik) olarak: (Musaddıkan lima maaküm: Sizdekini tasdik ederek)c) Haber olarak: (Vehüve maahüm: O, onlarla beraberdir.)2- İzafetsiz: Bu t

maarif

• Tahsil ile elde edilen ilim, malûmat, bilgi.
• Meharet. Üstadlık. Hüner.
• Marifetler. Mâruflar. Kültürler.
• Çehrenin manzarada zâhir olan yerleri.
• Bir memleketin okullarını ve tahsil ihtiyacını idâre ve te'mine çalışan bakanlık.

• Maarif nezareti: Millî eğitim bakanlığı.

maaz-allah / maâz-allah

• "Allahü teâlâya sığınırım" mânâsına, tehlikeli, zararlı ve istenmeyen durumlardan korunmak için söylenen bir söz.

madca'

• Yatılan yer.
• Kabir. Mezar.

mağak / mağâk / مغاک

• Çukur. (Farsça)
• Mezar. (Farsça)

magin

• Mazaryon otu.

magrem

• Bir şeye çok düşkün, haris kimse. Tutkun. Aşık.
• Borçlu.
• Zarar, ziyan.
• Cürüm, cinayet.

mahazır

• (Tekili: Mahzar) Mahzarlar, mürâcaatlar. Umumi istidatlar.

mahfaza

• (Hıfz. dan) Küçük kutu, kap. Zarf.

mahfuf

• Zarar gelmesin diye etrafı çevrili, kuşatılmış.

mahlas / mahlâs

• Yazarın takma adı.

mahlul-u mufassal

• Tapu usulüne ait bir tâbir olup, köyler ve mezarlar tımarıydı. Berat ile verilirdi.

mahz-ı hasaret / mahz-ı hasâret

• Sırf zarar, tamamen zarar ve ziyan.

main

• Saf, akar su.
• Göz önünde akan su.
• Cennet şerbeti.
• Zâhir, görünen.
• Göz değmiş, nazar değmiş.

makabir / makâbir / مقابر

• (Tekili: Kabr) Kabirler. Mezarlar.

• Mezarlar.

• Mezarlar, kabirler. (Arapça)

makber / مقبر

• (Çoğulu: Mekabir) Mezar. Kabir.

• Mezar.

• Mezar.

• Mezar. (Arapça)

makbere / مقبره

• Mezar. (Arapça)

makbere-i şüheda / makbere-i şühedâ

• Şehidlerin mezarı. Şehidlik.

makberistan / makberistân

• Mezarlık.

• Mezarlık.

makl

• Suya batırmak.
• Nazar etmek, bakmak.

maktu / maktû / مقطوع

• Kesilmiş, kesik. (Arapça)
• Pazarlık yapılmaz. (Arapça)

maktu'

• (Maktua) (Çoğulu: Makati') Kesilmiş, kat olunmuş.
• Pazarlıksız, değeri ve pahası biçilmiş.
• Götürü.

mal-i zımar

• Bir kimsenin mâlik olduğu halde, onlardan faydalanması kabil olmayan; başka tabir ile, elinden çıkıp galib-i hale nazaran bir daha eline girmeleri umulmayan mallar.

mana-yı zaruri / mânâ-yı zarurî

• Zarurî olarak anlaşılan mânâ.

manevi hacat-ı zaruriye / mânevî hâcât-ı zaruriye

• Mânevî zarurî ihtiyaçlar.

mani' / mâni'

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Din ve dünyâya âit zararları gideren, men' eden.

manzar

• (Manzara) (Nazar. dan) Bakılan yer, görülen yer. Görünüş.

manzar-ı ala / manzar-ı âlâ

• En yüksek bakış yeri. Kudsi ve en yüksek manzara. Cennet manzarası, arş-ı azam.

manzara-i hayal

• Hayal manzarası, insanın kafasında tasarlayıp canlandırdığı manzara.

manzur

• Görülen, bakılan, nazar edilen.
• Beğenilen.

manzur-u üstadane / manzûr-u üstadâne

• Siz Üstadımın nazarına, görüşüne.

maraz-ı muzır

• Zararlı hastalık.

maşaallah / mâşâallah

• Allah dilemiş ve ne güzel yapmış ve Allah nazardan saklasın gibi anlamlara gelen ve beğeniyi ifade etmek için kullanılan bir söz.

masun / masûn / مصون

• Korunmuş, saklanmış. (Arapça)
• Masûn kalmak: Korunmak, zarar gelmemek. (Arapça)

matamir / matamîr

• (Tekili: Matmure) Mezarlar, kabirler.
• Bazı şeyleri saklamak için kullanılan toprakaltı yerler.

matmure

• Toprak altında bazı şeyleri saklamağa mahsus yer.
• Kabir, mezar.

mazacı'

• (Tekili: Mazca) Kabirler, mezârlar.

mazarat

• Zararlar.

mazarr

• Zararlar, ziyanlar. Mazarrât.

mazarrat / mazarrât / مضرات / مضرت / مَضَرَّتْ

• Zararlar. Ziyanlar. Mazârr.

• Zararlar, zararlı ve kötü şeyler.

• Zararlar.

• Zararlar. (Arapça)

• Zarar verme. (Arapça)
• Zarar. (Arapça)

• Zarar.

mazarrat-ı azime / mazarrat-ı azîme

• Büyük zararlar, ziyanlar.

mazarrat-ı mevhume

• Gerçekte var olmayan, hayalî zararlar.

mazarrat-ı mütevehhime

• Tevehhüm olunan, geleceği sanılan zararlar.

mazarrat-ı umumiye

• Herkese zararı dokunan şeyler.

mazarratı menafia mezc

• Zararları yararlara katma, karıştırma.

mazca'

• (Madca) Yatılacak yer. Mezar, kabir.

mazrac

• (Çoğulu: Mezaric) Eski elbise.

mazrub

• (Zarb. dan) Zarbolunmuş. Çarpılmış. Dövülmüş.
• Basılmış, damgalanmış.
• Mat: Çarpılan.

mazruf / mazrûf / مظروف / مَظْرُوفْ

• Zarflanan. Sarılıp muhafaza edilen. Zarfa konan.

• Zarflanan, zarf içinde olan.

• Zarfa konan.

• Kaba konulan. (Arapça)
• Zarflı. (Arapça)

• Zarf içinde olan, içerik.

mazrufat / mazrufât

• (Tekili: Mazruf) Zarflı olanlar.

mazrufen

• Zarf içinde olarak. Zarflı surette.

mazrur

• Zarar etmiş. Ziyan görmüş.

mebadi-i zaruriyye

• Bir hakikat tam bilinmeden önceki isbat edici zaruri emâreler, başlangıçlar, hazırlıklar.

mebni

• Yapılmış. Kurulmuş.
• Bir şeye dayanan. Nazar ve itibâr ve isnad olunarak.
• ... den dolayı... e binâen.
• Gr: Son harfi harekesi değişmeyen kelime. Tasrife tâbi olmayan (fiil çekimine uğramıyan) kelime.

mecburen

• İster istemez. Cebirle. Zaruret icâbı. Zorla.

mecleb

• Beyaz çiçekli bir otun adı. (Adam boyu uzar ve yaprağı zerdaliye benzer.)

mecnub

• Güney rüzgârı yetişen kişi.
• Akciğer zarı iltihabı olan kişi.

medafin / medâfin / مدافن

• (Tekili: Medfen) Mezarlar, kabirler. Gömülecek, defnolunulacak yerler.

• Mezarlar. (Arapça)

medar-ı zarar / medâr-ı zarar

• Zarar sebebi.

medfen / مدفن

• Mezar. Defnedilen, gömülen yer.

• Mezar.

• Mezar, defin yeri. (Arapça)

mefkaret

• İhtiyaç, zaruret.

megak

• Mezar, kabir, çukur.

meğak / meğâk / مغاک

• Çukur. (Farsça)
• Mezar. (Farsça)

mekr

• Bir kimseye, hiç beklemediği, ummadığı yerden hîle yapmak, tuzak kurmak sûretiyle zarar vermeye çalışmak.
• İstidrâc yâni Allahü teâlânın bir kimseye bir müddete kadar devamlı olarak hakkında hayırlı olmayan nîmetler verip, onun da bunu Allahü teâlânın bir lütfu ve ihsânı, tuttuğu yolu

mekruh

• İğrenç, nahoş görülen şey.
• Fık: Şeriatın haram etmediği, fakat zaruret olmadan yapılmasına izin vermediği, zanna dayanan delil ile işlenmesi caiz olmayan iş.
• Mihnet. Şiddet.

• İğrenç, tiksinti veren.
• Haram olmayan ve zaruret olmadıkça yapılması uygun görülmeyen iş.

melamet-zedegan / melamet-zedegân

• (Tekili: Melametzede) Ayıplanmış, kınanmış kimseler, azarlanmış olanlar. (Farsça)

melametzede

• (Çoğulu: Melametzedegân) Melamete uğramış, ayıplanmış, azarlanmış, kınanmış. (Farsça)

melek-ül bihar

• Denizlere nezaret eden melek.

melek-ül cibal / melek-ül cibâl

• Dağlara nezâret eden melek.

melfufat

• (Tekili: Melfuf) Zarf içinde veya tezkereye ilişik yazılar.

melhud

• (Lahd. dan) Mezara sokulmuş, kabre konulmuş. Lâhid içine konulmuş.

melum

• Azarlanmış, tahkir edilmiş, levmolunmuş.

menazır / menâzır / مناظر

• Manzaralar. Seyredilecek, görülecek güzel yerler. Güzel görünüşler.

• Manzaralar.

• Manzaralar. (Arapça)

menazır-ı sermediye / menâzır-ı sermediye

• Devamlı, sürekli manzaralar.

menfi milliyet / menfî milliyet

• Zararlı bir hale gelen milliyetçilik, ırkçılık.

menfi milliyetçilik / menfî milliyetçilik

• Zararlı bir hale gelen milliyetçilik, ırkçılık.

mer'

• (Çoğulu: Müru') Er, erkek.
• Güzel manzara.

mer'i / mer'î

• Görmeğe âid. Görünür olan. Gözle görülen. Manzara.

merae

• Hazmetmek.
• Güzel manzara.

merakid

• (Tekili: Merkad) Merkadlar, kabirler, mezarlar.

merkad / مرقد

• Uyku yeri. Yatacak yer.
• Mezar, kabir.

• Mezar. (Arapça)

merzegan

• Cehennem. (Farsça)
• Mangal. (Farsça)
• Kabristan, mezarlık. (Farsça)

mesanid / mesânîd

• Meşhûr ve çok kıymetli hadîs kitablarından; İmâm-ı Ahmed bin Hanbel'in "Müsned'i", Ebû Ya'lâ'nın "Müsned'i", Abdullah Dârimî'nin "Müsned'i" ve Ahmed Bezzâr'ın "Müsned'i"nin hepsine birden verilen isim.

mesfu'

• Nazar değmiş.

meşhed

• Bir kimsenin şehid düştüğü yer. Şehidlerin mezarlığı olan yer.
• İnsanların cemaat olarak hazır olacakları yer.
• Şehâdet yeri. Hz. Hüseyinin (R.A.) Kerbelâdaki şehid düştüğü yer.
• İranda bir şehir adı.

mevadd-ı muzırra / mevâdd-ı muzırra

• Zararlı maddeler. Zarar veren şeyler.

• Zararlı maddeler.

mevadd-ı muzırra-i vahiye / mevadd-ı muzırra-i vâhiye

• Zararlı kıymetsiz maddeler.

mevasim

• Mevsimler.
• Pazar yerleri.

mevlana / mevlânâ

• Mesnevî adlı kitabın da yazarı olan ünlü velî ve şair.

mevsim

• (Çoğulu: Mevâsim) Pazar yeri.
• Arap pazargâhları.
• Yılın dört kısmından biri.
• Zaman. Vakit. Alâmet.

mezar

• Ziyaret yeri. Ziyaretgâh.
• Mezar. Kabir. Ölünün gömüldüğü yer. Makber.

mezar-ı ekber

• En büyük mezar.

mezar-ı müteharrik

• Hareketli mezar; yaşayan ölü.

mezar-ı zar / mezar-ı zâr

• Ağlayan mezar. (Farsça)

mezarat

• (Tekili: Mezar) Kabirler. Mezarlar.

mezargah / mezargâh / مزارگاه

• Mezar yeri. (Arapça - Farsça)

mezaristan / mezâristân

• Mezarlık. (Farsça)

• Mezarlık.

• Mezarlık, ölüler ülkesi.

mezaristan ehli

• Mezardakiler.

mezheb taklidi

• Amelde yapılacak işlerde bir müctehidin ictihâdlarına, fetvâlarına tâbi olma. Mevcût dört hak mezhebden birini öğrenip, kabûllenip, onunla amel etme.
• Dört mezhebden birine uyan kimsenin bir işi yapmada ihtiyâç veya zarûret (başka hiçbir çâre bulunmama) veya meşakkat (güçlük) bulundu

mezi

• İlm-i Halde: Kadınla oynamak veya şehvetle yanına gelmek gibi hâllerde erkeğin tenasül cihazında zuhur eden yapışkan renksiz akıcı cisim. (Bu hâl abdesti bozar, gusül icab ettirmez)

mezir

• Zarif kimse.
• Katı kalbli ve cesur.
• İşlerinde nüfuzlu olan.

mezr

• (Mezra) Zarif adam.
• Bir kimseye düşmanlık etmek.
• Parmakla çimdiklemek.
• Su kırbasını tamamen doldurmak.
• Tadını anlamak için biraz ağzına almak, içmek.

miktar-ı zaruret

• Zaruret miktarı.

milliyet-i menfiye

• Zararlı milliyetçilik, ırkçılık.

mim

• Kur'ân-ı Kerim alfabesindeki yirmidördüncü harf olup, ebced hesabında kırk sayısının karşılığıdır.
• Tarih yazarken bazan Muharrem ayına bir işaret olabilir.
• Bir kitap veya ibarenin sonuna veya altına temme (bitti) yerine ve "mâlum oldu, görüldü" makamında konulan bir harftir.<

minu-yu hak / minu-yu hâk

• Mezar, kabir.

mir-i kelam / mir-i kelâm

• Güzel ve zarif konuşan.

mirye

• Şek, şüphe.
• Münazara. Cedel.

mıskal

• Cilâlayan, parlatan âlet.
• İnce. Zarif.

misli / mislî

• Çarşıda, pazarda aynı evsâfta, özellikte benzeri bulunan, fiyatları farklı olmayan mal.

mıstar

• Yazının güzelliğine, düzgünlüğüne yarayan âlet. Yazı yazarken satırları doğru gösterebilmek için lâzım olan çizgileri yapmağa yarayan âlet.
• Sıvacıların bir âleti.

mişvargah / mişvargâh

• Gösteri yeri. (Farsça)
• Pehlivanların güreştikleri saha. (Farsça)
• At pazarı. Satılık atların koşturulduğu meydan. (Farsça)

mizra

• (Çoğulu: Mezâri) Yaba, kürek.

mizrak

• (Çoğulu: Mezârık) Harbe, kısa kılınç.

mu'atebe / mu'âtebe

• İtâb etme, kızma, azarlama.

muahezat

• (Tekili: Muâheze) (Ahz. den) Tenkid ve itirazlar.
• Azarlama ve paylamalar. Çıkışmalar.

muaheze / muâheze / مؤاخذه

• Azarlama. Çıkışma. Darılma. Alay eder tarzda karşısındakini küçümseme. Tenkid.

• Azarlama, paylama, çıkışma, tenkit.

• Azarlama, darılma, paylama, cezâlandırma.

• Sorgulama, azarlama.

• Çıkışma, azarlama, paylama. (Arapça)

muahezekar / muahezekâr

• Tenkid ve itiraz edici. (Farsça)
• Azarlayıp çıkışan. Paylayan. (Farsça)

muannif

• Ta'nif eden. Şiddetle azarlayan.

muare

• Zarar etmek.

muateb / muâteb

• Azarlanılan. Tekdir olunan. Azarlanmış.
• Paylamak, çıkışmak.

• Azarlanmış.

muatib

• (İtâb. dan) Tekdir eden, paylıyan, azarlıyan.

muavvez

• Gerdanlık. Nazarlık. Nüsha geçirilecek yer.
• Evin etrafındaki mer'a.

muazzel

• Ayıplanmış, ta'zil edilmiş. Azarlanmış, paylanmış.

mübayaa

• Satın almak. Pazarlıkla bir şeyin değerini verip almak.

mubikat-ı seb'a

• İnsanı felâkete götüren yedi kebâir, yedi büyük günah: Katil, zinâ, şarab içmek, ukuk-ı vâlideyn (yâni; sılâ-yı rahmi terk), kumar oynamak, yalan şâhidliği, dine zarar verecek bid'alara tarafdarlık.

mucib-i bizzat

• İster istemez kendisi işi yapmaya mecbur olan. Serbest ve istediği gibi hareket edemeyen. (Meselâ: Güneş ışığının, güneşin kendi zâtının zaruri neticesi olması gibi.)

müdafaa

• Bir hücuma ve zarar veren bir harekete karşı durmak. Def'etmek. Savmak.
• Düşman hücumunu men'etmek.
• Mahkemede: İddiacının dâvasını def' edecek bir surette bir iddia dermeyân etmek, beyânatta bulunmak.

müdahale

• İşlere ve lüzumlu hallere, icabettiği için karışmak. Zararlı bir hal var ise, işe karışıp zararın def'ine çalışmak.
• Araya girme. Sokulma.

müdara / müdârâ

• Dîni ve dünyâyı zarardan kurtarmak için, dünyâ menfaatinden vermek veya belâyı dünyâ menfaati ile savmak.

müellif / مؤلف / مُؤَلِّفْ

• Yazar.

• Yazar. (Arapça)

• Yazar.

müellif-i islam / müellif-i islâm

• Müslüman yazar; İslâmiyet ile ilgili eserleri olan.

müellif-i muhterem

• Muhterem, saygıdeğer yazar.

müellifin / müellifîn

• Kitap yazanlar; yazarlar.

muhafaza

• Zarar ve ziyandan sakınıp korumak.
• Himâye ve hıfzetmek. Gözetlemek.
• Bir şeye devamlı olmak.

muhal

• İmkânsız, vukuu mümkün olmayan. Bâtıl, boş söz.
• Hurâfe olan nazariye.

muharrir / محرر

• Yazar, gazete yazarı.

• Yazar.

• Yazar. (Arapça)

muharririn / muharrirîn

• (Tekili: Muharrir) Muharirler, yazarlar. Eser sâhipleri, müellifler.

muhassir

• (Çoğulu: Muhassirîn) (Hasar. dan) Zarara uğratan. Hasar ve ziyan verdiren.

muhassirin / muhassirîn

• (Tekili: Muhassir) Zarar ve ziyan verdirenler. Hasara uğratanlar.

muhatara / مخاطره

• Tehlike. Korkulacak hâle tutulmak.
• Zarar. Ziyan. Korku.
• Tehlike ve zarar ihtimali olan.

• Tehlike. (Arapça)
• Zarar, ziyan. (Arapça)

muhatarat

• (Tekili: Muhatara) Zararlar, ziyanlar, hasarlar.
• Korkular. Tehlikeler.

muhazara

• (Çoğulu: Muhazarât) (Huzur. dan) Hatırda tutulan şeyler.
• Tarihi ve edebi fıkra ve hikâyeler anlatma.
• Konferans verme.

muhazarat / muhazarât

• (Tekili: Muhazara) Akılda tutulan faydalı bilgiler veya hikâyeler.

muhdar

• (Muhzar) Hazırlanmış.
• Amellerinin sâhifelerini müşâhede etmiş olarak.

mühelhel

• Güzel şiir veya söz.
• Zarif ve şık elbise.

mühelhil

• Lâtif ve nâzik söz söyleyen.
• Bir şeyi lâtif ve zarif bir şekilde yapan.

muhill-i namus / muhill-i nâmus

• Nâmusa zarar veren, nâmusa dokunan.

muhtekir

• İhtikâr yapan. Vurguncu, ihtiyaç mallarını kıymeti artsın da satayım diye saklayan. Halkın zararına çalışarak malı saklayan.

muhtesib

• Eskiden İslâm devletlerinde iyiliği emredip, kötülüğü yasaklayan, engel olan ve cemiyette güzel ahlâk ve fazîletlerin korunmasına ve dînî hükümlerin uygulanmasına, çarşı ve pazarların düzenine bakmakla vazîfeli, ilim, fazîlet ve kuvvet sâhibi kimse.

mukaraza

• Kazanca ortak olup zararı sermâyeye ait olmak üzere bir kimseye belirli bir miktar sermaye verme.

mukarri'

• Azarlıyan, paylıyan, başa kakan.

mükayese / mükâyese

• Zariflik ve akıl hususunda çokluk iddiasında bulunma.

mükedder

• Kederli. Sıkıntılı.
• Tekdir edilmiş. Azarlanmış.
• Bulandırılmış. Bulanık.

mükerrem

• Hürmet ve tâzim edilen. İkram olunmuş. Muhterem. Kerim olan. (İnsan fıtraten mükerrem olduğundan, hakkı arıyor. Bazan batıl eline gelir, Hak zannederek koynunda saklar. Hakikatı kazarken, ihtiyarsız, dalâlet başına düşer; hakikat zannederek kafasına giydiriyor. Mek.)

muksit

• Adaletle iş gören. Haklı hareket eden.
• Nefsine lâyık görmediği zararlı şeyi başkasına da münasib görmeyen.

mülam

• İtab. Azarlama. Azar.

mültehib

• (Lehb. den) Alevlenmiş, tutuşmuş.
• İltihablı, kızarmış, şişmiş.

mümanat

• Uzatmak.
• İntizar etmek, beklemek.

mümaşat

• Birlikte hoş geçinmek.
• Bir maslahat yolunu takib etmek.
• Meslek işlerinde tesviye, tervic ve idare etmek.
• Karışmamak.
• Başkalarının zarar vermeyen fikirlerine uyarcasına hareket etmek ve sulh u salâh üzere durmak. Uygunluk.

mümeyyiz

• Akıllı; faydalı ve zararlıyı birbirinden ayırabilen.

münafese

• Başkasında görülen bir kemale imrenip ona yetişebilmek ve daha ileri gidebilmek için, nefislerin nefâsette, iyi şeylerde yarışması hissidir ki, nefsin şerefinden ve uluvv-i himmetinden neş'et eder. Hased ile arasında fark açıktır. Hased eden kimse, kemâle düşmandır; hased ettiği kimsenin zararından,

münazara-i şeytaniye

• Şeytanla münazara, tartışma.

münazarat

• (Tekili: Münazara) Görüşler, fikirler. Münazaralar.

münazarat-ı ilmiye

• İlmî münazaralar, tartışmalar.

münazır / münâzır

• Münazara eden, münakaşa eden.
• Misil, denk, eş.

• Münâzaracı, tartışmacı.

münazırin / münazırîn

• Münazara edenler.

münker

• Allah'ın (C.C.) râzı olmadığı şey.
• İnkâr edilmiş olan.
• Şeriatın kabâhat ve haram diye bildirdiği şey. Makbul ve müstehab olmayıp, günah ve kabahat olan.
• Mezardaki suâl meleklerinden birisinin ismi. Diğerinin ise "Nekir" dir.

münkir

• İnkâr eden, kabul etmeyen.
• Mezarda sual soracak iki melekten biri. Münkir-Nekir.

muntazıran

• Bekliyerek, intizâr ederek.

muntazırane / muntazırâne

• Bekliyerek, muntazıran, intizâr ederek. (Farsça)

muntazırin / muntazırîn

• (Tekili: Muntazır) Bekliyenler, gözliyenler. İntizar edenler.

murakabe

• Kontrol etmek. İnceleyip vaziyeti anlamak. Teftiş etmek.
• Kendini kontrol etmek. İç âlemine bakmak. Gözetmek.
• Hıfz etmek.
• Beklemek. İntizar.
• Dalarak kendinden geçmek.
• Tas: Kendisini tamamen nâfile ibâdet ve itaate vermek için mâbede kapanmak.

mürcie

• "Günâh işlemek insana zarar vermez. Âsî (isyân eden), fâsık (açıktan günâh işleyen) azâb görmeyecektir" diyerek, Ehl-i sünnetten (Peygamber efendimizin ve Eshâbının yolunda olanlardan) ayrılan bozuk fırka.

musalla

• Namaz kılmaya mahsus açık yer. Cami veya mezarlık civarında cenaze namazı kılınan yer.

musannif / مصنف

• Kitap tertip eden; sınıflandıran, yazar.

• Yazar, kitap yazarı. (Arapça)

müsaveme

• Pazarlık etme, pazarlaşma.

müsavim

• Pazarlık eden.

musayefe

• (Sayf. den) Bir yaz tutulmak üzere pazarlık etme. Ücretle tutma.

müsbet ilimler

• (Pozitif ilimler) Tecrübe ve müşâhedeye dayanan ve nazari olmayan maddi ilimler. Herkesin kabul ettiği ve isbat vasıtaları ile doğruluğu isbat edilen ilimler.

müskir

• (Sekr. den) Sarhoşluk veren, şuuru kaybettiren, kullanılması ve içilmesi haram olan zararlı madde.

müstahzarat

• (Tekili: Müstahzar) Hazırlanmış şeyler.

müstakil / müstakîl

• Pazarlığın bozulmasını isteyen.

müstavzı'

• Pazarlık eden.

müstazraf

• (Zarf. dan) Etrâfı kuşatılmış. İçine almış.

mustazref

• Nükte, zariflik.
• Muhit. Hâvi.

müstazrıf

• (Zarf. dan) Etrâfını kuşatan, içine alan. Kuşatmış olan.

müstensih

• İstinsah eden, yazarak çoğaltan.

• Yazarak çoğaltan.

mutammirat

• Zarar verici ve helâk edici gizli şeyler.

mutazarrı'

• Tazarru eden. Alçak gönüllülük eden.
• Bir şeye gizlice varıp yaklaşan.
• Can ve gönülden tezellül ile yalvaran.
• Noksan ve kusurlarını bilerek kibirden, büyüklenmekten çekinip tevazu eden.

mutazarrıf

• (Çoğulu: Mutazarrıfîn) (Zarf. dan) Zarafet taslayan, tazarruf eden.

mutazarrıfin / mutazarrıfîn

• (Tekili: Mutazarrıf) (Zarf. dan) Zariflik taslayanlar, tazarruf edenler.

mutazarriin / mutazarriîn

• (Tekili: Mutazarrı') Yalvaranlar, tazarru' edenler, yalvarıp yakaranlar.

mutazarrır / متضرر

• Zarar ve ziyana uğrayan, zarar görmüş olan.

• Zarar gören.

• Zarar görmüş.

• Zarar gören. (Arapça)
• Mutazarrır olmak: Zarar görmek. (Arapça)

mutazarrır olma

• Zarar görme.

müteazzir

• Özürlü, zararlı, yerine getirilmesi zor.

mütelakki

• Telakki ve kabul eden, ...nazarıyla bakan.

mütemadih

• Zararı çok olan kimse. Acele ile yapan, hızlı çalışan kimse.

mütenazır

• (Nazar. dan) Tenazür eden, birbirinin karşısında bulunan. Simetrik olan.

mütereşşif

• Emerek azar azar içen.

müteverrid

• Gül gibi kızaran. Teverrüd eden.

mütezarrır olmak

• Zarar görmek, zarara uğramak.

mutezir

• Özür dileyen. İtizâr eden. Özürü makbul olan.

müverrih / مورخ

• Tarihçi, tarih yazarı. (Arapça)

müyaveme

• (Yevm. den) Günlüğüne tutma. Gündelik üzere pazarlık etme.

müz

• Gr: Harf-i cer oldukları zaman (Fi: ) vazifesini görürler. Zarf veya isim olduklarında ismin başına gelirlerse kendileri mübteda, sonra gelen haber olur. Fiilin başına gelirlerse kendilerinden önceki bir fiilin mef'ulünfihi olarak mahallen mensub bulunurlar.

muzari'

• Ortak. Arkadaş.Benzer, müşabih.
• Gr: Geniş zamanı ifade eden fiil hali. "Yazar, okur, görür, gelir" gibi.
• Edb: Aruz kalıplarından birisinin ismi.

müzayede

• Artırma, ziyadeleştirme.
• Devletçe veya bir müessesece satılığa çıkarılan bir malın veya arazinin arttırılmaya konulması. Müzayede; biri kapalı zarfla, diğeri açık arttırma ile olmak üzere iki türlü yapılır. Müzayedede konulan şey, en çok arttırma yapana ihâle edilir.

muzır / مضر / مُضِرْ

• (Muzırra) Ziyan veren, zararlı, zarara sokan.

• Zararlı.

• Zararlı.

• Zararlı, muzur. (Arapça)

• Zararlı.

muzırlık

• Zararlılık.

muzırra / مُضِرَّه

• Zararlı.

muzırrin / muzırrîn

• Zararlar, zarar verenler.

muztar

• (Zaruret. den) Çaresiz kalmış, zorlanmış.

nadire-senc

• Nükteli konuşan, güzel fıkralar anlatan, zarif kimse. (Farsça)

nadiredan / nadiredân

• Zarif, âlim. (Farsça)

nafaka-i iddet

• Fık: Kadının iddeti içinde muhtaç olduğu nafaka. Koca, boşadığı karısını iddeti bitinceye kadar infakla mükellef olduğu için bu müddet zarfındaki nafaka hakkında bu tâbir meydana gelmiştir.

nafi' ve darr / nâfi' ve dârr

• "Fayda ve zarar, iyilik ve kötülük kendisinden olan" mânâsına Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden).

nafıa / nâfıa / نافعه

• Bayındırlık işleri. (Arapça)
• Nâfıa müdüriyeti: Bayındırlık müdürlüğü. (Arapça)
• Nâfıa nâzırı: Bayındırlık bakanı. (Arapça)
• Nâfıa nezareti: Bayındırlık bakanlığı. (Arapça)
• Nâfıa vekâleti: (Arapça)

nafis

• (Nefs. den) Gözü nazar değer olan kimse.
• Açan ve ferahlandıran.

nafis-ül kerb

• Sıkıntı ve belâlara, göz değmesine, nazara te'sir edip kaldıran.

nakf

• (Çoğulu: Nuküf-Enkâf) Başı dimağından yarmak.
• Bakış, nazar.

nakzan

• (Nakzen) Bozarak, hükmü bozulmuş olarak.

narh

• Çarşıda pazarda satılan her türlü mal için hükûmet tarafından konulan fiyat.

nasir / nâsir

• Nesir yazarı.

naz

• Bir şeyi beğenmeyiş, şımarıklık. (Farsça)
• Beğendirmek maksadiyle kendini ağır satmak. (Farsça)
• Celb-i muhabbet için edilen nezâket, letâfet ve zarafet. (Farsça)
• Yalvarma, rica. (Farsça)

nazar

• (Nazaret) Altın.
• Tazelik.

nazar değmesi

• Göz değmesi, bâzı kimselerin gözlerinden çıkan zararlı şuâların, canlı ve cansız bir şeye bakıp beğendikleri zaman bozulmalarına sebeb olması.

nazar-endaz

• Göz atmak. Göz atan, bakan, nazar eden. (Farsça)

nazar-gah / nazar-gâh

• Bakılan yer. Nazar edilen yer. (Farsça)

nazar-ı acizi / nazar-ı âcizî

• Âcizin nazarı; benim bakışım anlamında, tevazu ifadesi olarak kullanılan söz.

nazar-ı fikri / nazar-ı fikrî

• Fikrî nazar, düşünceye ait bakış, görüş.

nazar-ı haram

• Haram nazar. Nâmahremlere bakmak.

nazar-ı ilahi / nazar-ı ilâhî

• Allah'ın nazarında, katında.

nazar-ı kudret

• Kudretin nazarı; İlâhî kudretin bütün varlıklara bakışı, nazarı.

nazar-ı kur'an / nazar-ı kur'ân

• Kur'ân'ın nazarı, bakış tarzı.

nazar-ı şari' / nazar-ı şâri'

• Kanun koyucu olan Allah'ın nazarı.

• İlâhi nazar.

nazarendaz

• Nazar eden, bakan.

nazargah-i ilahi / nazargâh-i ilâhî

• Allahü teâlânın nazar ettiği (baktığı) yer.

nazari / nazarî

• Nazara ve düşünceye ait. Yalnız görüş ve düşünce hâlinde bulunan ve tatbik edilmemiş hâlde olan bilgi.

nazariyat / نظریات

• Teoriler, nazariyeler. (Arapça)

nazariyat-ı hikemiye

• İlmî nazariyeler, teoriler.

nazariye

• (Bak: NAZARÎ)

nazariyyat / nazariyyât / نظریات

• (Tekili: Nazariye) Görüşler. Düşünceler. Doğruluğu isbat edilmemiş ilmi görüşler.

• Teoriler, nazariyeler. (Arapça)

nazik / nâzik

• Nezaketli. Terbiyeli. Zarif. İnce, dayanıksız. (Farsça)
• Ehemmiyet verilmesi icab eden. (Farsça)
• Tehlikeli husus. (Farsça)

• Zarif, ince, narin.

nazır / nâzır / ناظر

• (Çoğulu: Nüzzâr) Nazar eden, bakan.
• Bir idarenin veya dairenin umur ve işlerine bakan en büyük memur. Bir işin idaresine memur reis.
• Kabine azalarından herbiri. Nâzır. Vekil. Bakan.
• Vâsinin yapacağı tasarruflara nezarette bulunmak üzere musi veya hâkim tarafından tayi

• Nazar eden, bakan.

• Bakan. (Arapça)
• Nezaret eden. (Arapça)

nazıra

• Nazar eden, nezaret eden, bakan.
• Göz.

nazre

• Cin gözü.
• Nazarı değen adam.

nebati ruh / nebâtî ruh

• Her canlıda mevcud olan ve doğma, büyüme, beslenme, zararlı maddeleri dışarı atma, üreme ve ölme gibi canlılık hallerini yapan rûh.

nebbaş

• Mezar soyucu, kefen soyucu.

nec'e

• Şiddetli nazar. Şiddetli bakış.

necmeddin-i kübra

• (Mi: 540 - 618) İran Mutasavvıflarının en mühim şahsiyetlerindendir. Kübreviyye veya Zehebiyye ismi ile anılan tarikatın kurucusu sayılır. İsmi: Ahmed bin Ömer Eb-ul Cenab Necmeddin Kübra el-Hivakî el-Harzemî.Münazara ve mübaheseyi çok sevdiği ve her münazarada hasımlarını yendiği için kendisine "Et

neec

• Yel esmek, rüzgâr esmek.
• Yalvarmak, tazarru etmek.

nef u zarar

• Kâr ve zarar.

nef'

• Fayda, yararlılık.
• Fls: Faydacılık. Yani: Bir şeyin doğru olup olmadığını, o şeyin faidesine göre değerlendiren yanlış bir nazariyedir. Kudsi dinimiz olan İslâmiyette ise: Bir şeyin doğru veya yanlış; iyi ve kötü olması, Allahın emir ve nehyine tâbidir.

nefsani / nefsanî

• Bedenî arzu ve isteklerle alâkalı. Zaruret olmadığı hâlde keyf için olan istek ve arzuya ait. Kendine ait ve mensub.

nefz

• Saçma, yayma. Neşretme.
• Silkmek.
• Nazar etme, bakma.

nekabet

• Muayyen zümrelerin başları.
• Bir topluluğun vaziyetlerine nezâret etmek, kontrol.

nekir

• Bilinmemiş olan. Muayyen olmayan.
• Mezarda iki sual meleğinden birisinin adı. (Diğerininki; münkerdir)

neşren

• Yayılmak suretiyle, neşir yoluyla. Yazarak, dağıtarak.

netice-i muzırra

• Zararlı netice.

nevad

• Zarar, ziyan, hasar. (Farsça)
• Mahzen. (Farsça)
• Dil. (Farsça)

neyt

• Cenaze.
• Ölüm.
• Duâda tazarru etmek.
• Tıb: Kalbin asılı olduğu damar.
• Derinliği adam boyu miktarı olan kuyu.

nezaket / nezâket

• İncelik, zariflik.

• Naziklik, incelik, zariflik. Kaba olmamak. Edeb, terbiye.

• Naziklik, incelik, zariflik.

nezaret

• (Nazar. dan) Bakmak, seyir, bakış.
• Nâzırlık etmek. Göz etmek.
• Tenezzüh.
• Reislik.
• Vekillik, nâzırlık, bakanlık.

nezd

• Yan. Yakın. Karib. (Farsça)
• Göre, nazarında, fikrince. (Arapçadaki "ind" mânâsındadır) (Farsça)

nezd-i ali-i üstadane / nezd-i âlî-i üstadane

• Siz Üstadın yüksek nazarında, yanında.

nezzare

• Seyirci, seyreden, bakan. Nezaret eden, müfettiş, mürakabe ve kontrol eden. Vekillik eden.

nidal

• (Nizâl) Özür beyan ederek bir zararı def etmek.

nigah / nigâh

• (Nigeh) Bakmak, nazar etmek. Bakış. (Farsça)

nigah-ı tedkik / nigâh-ı tedkik

• Araştırma bakışı, tedkik etme nazarı.

nikat / nikât

• (Tekili: Nükte) Nükteler. İnce mânâlar.
• İnce mânâlı, şakalı ve zarif sözler.

nıkbe

• (Çoğulu: Nakıb) Zarar ve ayıp verecek derece eziyet.

nikmanzar

• (Nîk-manzar) Görünüşü ve manzarası güzel olan. (Farsça)

nızar

• (Çoğulu: Nuzarâ-Nizâr) Her nesnenin misli ve benzeri. Nazir.

nüket

• (Tekili: Nükte) Nükteler. Herkesin anlayamıyacağı ince mânâlı ve zarif sözler.

nükte

• İnce mânalı söz, idraki ve anlaşılması nezâket ve zarifliğe dayanan nazik husus. İbarenin asıl mânasından başka olan nazik ve lâtif mânâ, dikkatle anlaşılabilen ince mânâ.
• Yere ağaçla vurup eser bırakmak.

• Dolayısıyla anlaşılan ince mânâ, bir söz ve ibareden anlaşılan şey.
• İyi düşünülmüş, ince anlamlı zarif söz.

nükte-i kur'aniye / nükte-i kur'âniye

• Kur'ân'daki çok ince ve zarif mânâ.

nükte-i zarafet

• Zariflik, incelik nüktesi.

nüktedan / nüktedân / نكته دان

• Nükte bilen. İnce ve zarif kimse. (Farsça)

• Zarif insan, nükteli sözler bilen. (Arapça - Farsça)

padişah

• (Pâdşâh) Büyük hükümdar, sultan. Cihan sahibi. Zararı def' eden, ıslah eden, muslih. (Farsça)

panayır

• Yun. Yılda bir - iki defa muayyen bir yerde kurulan ve bir müddet devam eden büyük pazar.

parazit

• Yun. Radyo gibi ses veya elektrik âletlerinin zırıltı ve gürültü çıkarması.
• Başka bir hayvan veya nebatın üzerinde onun zararına yaşayan canlı. Asalak. Tufeylî.

paskalya

• Hıristiyanların inanışlarına göre, Îsâ aleyhisselâmın haça gerildikten sonra dirilerek göğe yükselmesi ile ilgili olarak her yıl Mart ayının on dördüncü gününden sonra gelen ilk Pazar günü yaptıkları şenlik, âyin.

pazar / pâzâr / بازار

• Pazar eylemek: Alışveriş yapmak.

• Çarşı, pazar. (Farsça)
• Alışveriş. (Farsça)

pehle

• Mezar sandukalarının yan taşlarına verilen ad. (Farsça)

perakende

• Dağınık. Dağıtma. (Farsça)
• Azar azar yayılan veya satılan. (Farsça)

perhiz

• Sakınmak, çekinmek. (Farsça)
• Vücuda zararlı ve tıbben muzır; ve dinen, zevk veren şeylerden sakınmak. (Farsça)
• Hastalıkta bazı yiyecek ve içeceklerden sakınmak. (Farsça)

perhizkar / perhizkâr

• Perhiz eden, nefsini tutan. Zararlı şeylerden, günahlardan sakınan.

permer

• Ümid etme, umma, bekleme. İntizar. (Farsça)

pernun

• İnce ve zarif dokunmuş ipek kumaş. (Farsça)

pey-a-pey

• Birbiri ardınca, birbirinin arkasından. (Farsça)
• Azar azar, tedricen, peyderpey. (Farsça)

pey-der-pey

• Birbiri ardınca. Yavaş yavaş, azar azar. (Farsça)

pey-ender-pey

• Ardısıra, arka arkaya, durmadan. Azar azar. (Farsça)

peygamber

• (Peyamber) Allah'tan haber getiren. Allah'ı, âhireti, zararlı ve faydalı şeyleri tanıtan. Nebi. (Farsça)

ra'd

• Gök gürültüsü.
• Bulutları sevk ve nezaret ile vazifeli bir melek adı.
• Tehdit etmek, korkutmak. (Terennümat-ı hava, na'rât-ı ra'diye, nağamat-ı emvac, birer zikr-i azamet. Yağmurun hezecatı, kuşların seceatı birer tesbih-i rahmet, hakikata bir mecaz... Lemeat'tan)

rahne

• Gedik, yarık. Gemilerin bordalarında veya su kesimlerinin altında mermi isabetiyle veya herhangi bir te'sirle açılan delikler, yarıklar. (Farsça)
• Yara. (Farsça)
• Bozukluk. Zarar. (Farsça)

rahnedar / rahnedâr

• Rahnedar etmek
• Gedik: Açmak.
• Zarar vermek.
• Rahnedar olmak
• Yarılmak, gedik: Açılmak.
• Bozulmak, zarar görmek.

• Eksiği, bozuğu olan. (Farsça)
• Zarara uğramış. (Farsça)
• Yıkığı olan. (Farsça)

rahnedar kalan

• Zarara uğrayan, yara alan.

ramk

• Nazar etmek, bakmak.

ravza-i mutahhara / روضهء مطهره

• Hz. Muhammedin mezarının bulunduğu yer.

rebaze

• Zeki ve anlayışlı kimse. Zarif kimse.

reddet

• Güzellikler arasında nazara çarpan çirkinlik.
• Bir defa reddediş.

refte refte

• Git gide, azar azar. (Farsça)

reh-güzer

• (Reh-güzâr) : Geçilen yol. Yol üstü. Geçit. (Farsça)

rejim-i bid'akarane / rejim-i bid'akârâne

• Bid'aları, dinin aslından olmayan zararlı âdet ve uygulamaları getiren rejim.

rems

• (Çoğulu: Rumus) Mezar, kabir.

remz ü naz

• İşaret ve zarâfet.

rena

• Nazar olunan, bakılan.

revak-ı uhreviye

• Âhirete açılan yer, mezar.
• Cennet bahçesi. Âhiretin mukaddemesi.

ribat / ribât

• Sınır karakolu; İslâm dînini üstün kılmak, müslümanlardan kâfirlerin şerrini, zararını def etmek için düşman sınırında nöbet beklemek.

riyah

• (Tekili: Rih) Rüzgârlar, yeller.
• Letaif ve in'amlar.
• Mc: Galebe, kuvvet, rahmet, devlet.
• Mazarrat.

ruhsat

• İslâmiyet'in, meşakkat ve zarûret gibi sebeblere bağlı olarak, ibâdetlerde ve diğer işlerde tanıdığı izin ve kolaylık; azîmetin zıttı.

rumus

• (Tekili: Rems) Mezarlar, kabirler.

rüşd

• Doğru yol bulup bağlanmak. Hak yolunda salabet, metanet ve kemal-i isabetle dosdoğru gitmek.
• Hayra isabet etmek.
• Büluğa ermek.
• İstikamette olmak. Dinine ve malına zarar gelecek şeyi bilmek, doğru düşünmek.
• Kişinin akıl ve idraki kavi ve tedbiri metin olmak.

rüveyha

• Zariflik, incelik.

sabat

• (Çoğulu: Sevâbıt-Sâbâtât) Pazar sokağı, iki duvar arasının örtüsü (altı yol olur.)

sadi / sâdî

• Gülistan isimli ünlü eserin de yazarı olan hakîm bir zat.

sagat

• Aslı "sagavet" olup, bir cihete meyil demek olan "sagav" masdarından fiil-i mâzi müfred müennesdir. Muzarisi : "tasgi" gelir. " Velitasgi ileyh"; söz dinlemek veya dikkat edip kulak vermek, imâle-i guş etmek demek olan ısga da, bundan müştaktır.

şahid-i ezeli / şâhid-i ezelî

• Ezelden ebede her şey nazar-ı şuhudunda olan Cenab-ı Hak.

şahide

• (Müe.) Kadın şâhid. (Farsça)
• Mezar taşı. (Farsça)
• Mezara dikine dikilen ve üzerinde yazı ve çiçek motifi bulunan baş ve ayak taşları. (Farsça)
• Dilber, güzel. (Farsça)

sahne

• Manzara.
• Tiyatro oynandığı yer. Oyun yeri.

said

• Yukarıdaki temiz toprak, pislikten uzak pâk toprak. Yeryüzü.
• Yol, tarik.
• Mezar, kabir.
• Yüksek.
• Yukarı çıkan.

sakamet

• Bozukluk, ziyan, noksan, zarar, eksiklik.
• Keyifsizlik.
• Dert.

salimen / sâlimen

• Zarar görmeyerek.

şamil

• Çevreleyen, içine alan, ihtivâ eden, kaplayan.
• Çok şeye birden örtü ve zarf olan.
• Fazla şeyleri veya kimseleri ilgilendiren.

sanduka

• Türbelerde mezarların üzerine tahtadan sandık şeklinde yapılan ve üstüne yeşil çuha örtülen yerin adıdır. Kadın sandukaları düz olduğu halde, erkek sandukalarının baş tarafına bir ağaç konarak üzerine kavuk, taç, sikke gibi sağlığında giydikleri başlık konurdu. Açık mezarlıklarda sandukalar taştan y

sarf-ı nazar

• Bir şeyden vazgeçme, cayma.
• Nazar-ı itibare almama.

savm-ı visal

• İki gün iftar etmeden oruç tutmak. (Bu, zaruret olmadan mekruhtur)

sayd

• Av hayvanı yâni eti yenen hayvanların etleri için, eti yenmeyenlerin ise (domuz hâriç) deri ve diş gibi yerlerinden faydalanmak veya zararlarından emin olmak için avlanan hayvan.

sebeb-i hüsran

• Zarar, kayıp sebebi.

sebeb-i ihtilaf-ı muzır

• Zararlı olan ayrılık ve uyuşmazlığın sebebi.

sebeb-i itab ve tokat

• Azarlama ve tokat sebebi.

sebükruh

• Hafif ruhlu. (Farsça)
• Zarif ve şen olan. Hoşa giden, hoş sohbet. (Farsça)
• Mc: Lâübâli. (Farsça)

sedail

• (Tekili: Sedil) Askılar. Perdeler. Zarlar. Örtüler.

sedil

• (Çoğulu: Sedâil) Askı. Perde. Örtü. Zar.

seha'

• Tıb: Beyin zarı.

sehaya

• (Tekili: Sehâ) Beyin zarları.

şehbender

• Ticaret nezaretinin teşekkülünden evvel ticaret işlerine bakmak ve tüccarlar arasındaki ihtilâfları halletmekle vazifelendirilen memurun ünvanı idi.

şekergüzar

• (Şeker-güzâr) İyilik bilen, teşekkür eden. (Farsça)

sektedar / sektedâr

• Susan, sesini kesen.
• Zarara uğramış olan.
• Aheng ve düzeni bozulmuş.

selamün aleyküm / selâmün aleyküm

• İki müslüman karşılaşınca veya ayrılırken birinin diğerine; "Ben müslümanım. Benden sana zarar gelmez, selâmettesin. Dünyâda ve âhirette selâmette ol, sıhhat ve âfiyet üzerinize olsun." mânâsına söylenen söz.

şematet / şemâtet

• Başkasına gelen belâya, zarâra sevinmek.

seng-i kabir

• (Seng-i mezar) Mezar taşı.

şer

• Dînin ve aklın zararlı gördüğü şey.

serb

• (Çoğulu: Sürub) İçyağı.
• Helâk olmak.
• Bozulmak, fâsid olmak.
• Beğenmeme. Azarlama. Çekiştirme.

şeretiyy

• (Çoğulu: Şurut-Şuratâ) Çeri başı.
• Pazar başı.

sermuharrir / سرمحرر

• Baş muharrir. Baş yazar. (Farsça)

• Başyazar. (Farsça - Arapça)

şerr-ün nas / şerr-ün nâs

• İnsanların en kötüsü, en zararlısı.

serzeniş

• Takaza, tekdir. Başa kakma, çıkışma, azarlama. (Farsça)

şetm

• Sövmek, azarlamak, küfretmek.

şeve

• Göz değmesi, nazar değmesi.

şey'en feşey'en

• Yavaş yavaş, azar azar.

seyrangah / seyrangâh

• Güzel manzaralı gezinti yeri.

sifsir

• (Çoğulu: Sefâsir-Sefâsire) Simsar. Bir şeyi alıp satan.
• Zarif, zerâfetli.
• Hizmetçi, hâdim.
• Tabi, itaat eden, uyan.

sihan

• Kalınlık.
• İçi boş zarf.
• Soba borusu gibi bir şeyin kalınlığı.
• Sımsıkı madde.

sofestai / sofestaî

• (Sevfestâi) Kâinatın yaratıcısını, Cenab-ı Hakkı kabul etmemek için herşeyi inkâr eden. Müsbet veya menfi hiç bir hükme varmayan, daima şüphe içinde kalmayı esas alan felsefi bir doktrinin (Septisizm) mensubu. Septik. Alemde hakikat namına hiç bir şey tanımayan ve hakikatı araştırmaktan sarf-ı nazar

sofizm

• Fls: Sofestaiye. Safsatacılık. Alemde hakikat olarak hiç bir şey tanımayan ve hakikatı araştırmaktan sarf-ı nazar ederek zevk ü safâ ve şiir gibi şeylerle eğlenmeği tercih eden bâtıl bir meslek. İnâdiye, indiye ve Lâedriye "Septizm" adlarıyla üç kısma ayrılırlar. (Mesail-i İlm-i Kelâm'dan) (Fransızca)

staj

• Mesleki bilgisini artırmak maksadıyla başka birinin nezareti altında yapılan çalışma. (Fransızca)