abil

• Koyun, at ve deve gibi hayvanlara iyi bakan.
• Çayırda otlayarak suya muhtaç olmayan hayvan.

adiyen / âdiyen

• Her zamanki gibi. Adice. Fevkalâde olmayarak.

ahal

• Birşeye yaramıyarak atılacak olan şey, çerçöp. (Farsça)

ala-fetretin / alâ-fetretin

• Daim olmayarak, fasıla ile.

ale-l-hesab

• Hesâba sayarak.

ale-l-ıtlak

• Umumiyetle. Mutlaka. Bir suretle kayıtlı olmayarak. Mingayri tahsis.

alenen

• Gizli olmayarak, açıktan.

aleni

• Açık olarak, meydanda. Gizli olmayarak.

alet-ta'dad

• Sayı olarak; sayarak.

an mim amed

• Tar: İslâmiyeti ve Türkçeyi öğretmek maksadıyla, devşirilerek toplanan ve Türk köylülerine satılan acemi oğlanlardan, müddetini tamamlayarak Rumeli Ağasının tezkeresiyle ulüfeye yazılanların kayıtlarına verilen işaret. (Farsça)

aşşab

• (Aşşeb. den) Nebatları, bitkileri toplayarak ve misallerini kurutarak her biri üzerinde ilmî incelemeler yapan âlim.

aynelhak

• Yaşayarak, kuşkuya yer bırakmayacak şekilde kesin bilme.

bakiyane / bâkiyâne

• Ağlayarak. (Farsça)

basbasa

• Dalkavukların nefret edilecek hâlleri, tabasbusları, yaltaklanması.
• Köpeğin, kuyruğunu sallayarak sokulması.

beykara

• Kişinin başını sallayarak sür'atle gitmesi.

beylik

• Merkeze tam bağlı olmayarak bir beyin yönetimi altındaki ülke, emirlik, emaret, mirlik.

bi'l-farzı'l-muhal

• İmkansız olan bir şeyin olduğunu varsayarak.

bil'imtisal

• Uygulayarak.

bil-imtisal

• Uyarak, imtisal ederek.

bila / bilâ

• Olmayarak, sahib olmıyan "...sız,...siz" mânâları yerine kullanılan edattır. Kelimenin başına getirilerek menfi mânâ hasıl olur.

bilaihtiyar / bilâihtiyar

• İhtiyarsız, elinde olmayarak.

• Elinde olmayarak.

bırtıl

• (Çoğulu: Berâtıl) Rüşvet.
• Meşru olmayarak, kanunen bir iş gördürmek için vazifeli olan kimseye rüşvet olarak verilen şey ki, para vesair menfaatlardır.

cahiliyyet

• Cahilliğe âit.
• İslâmiyet'ten önceki câhiliye devrine âit. Cahiliyet sadece İslâmiyet öncesine ait değildir. Bu gün "tabiatçılık, maddecilik" gibi çeşitli adlarla eski puta tapıcılık daha da yobazlaşarak devam ediyor. Allah'ı inkâr ederken tabiatı ve maddeyi onun yerine koyarak kendil

cazgır

• Yağlı güreşlerde pehlivanları seyircilere takdim edip dualarını okuyarak onları meydana çıkaran kimse.

cehr

• Görünmek, zâhir olmak.
• Açıktan ve yüksek sesle olan söylemek veya okumak.
• Tecvid'de: Harf hareke ile okunduğu zaman, mahreçte aralık kalmıyarak nefesin akmayıp, küllisi veya ekserisi hapsolmuş bir şekilde sesin çıkmasına denir.

cemr

• İnsanların bir araya toplanması.
• Atın sıçrayarak yürümesi.
• Ateş ve küçük taş vermek.
• Bir kimseyi def etmek, kovmak.

cer'

• Suyu yudumlayarak içme.

cidden

• Şaka olmayarak. Gerçekten. Ciddi olarak.

cihan-pesendane

• Dünyaya meydan okuyarak kabul ettirir bir şekilde.

cinayetkar / cinayetkâr

• Cinayet işleyen, kural ve kanunları hiçe sayarak hareket eden.

cür'et

• Yiğitlik, cesaret. Korkmayarak ileri atılmak.

Dalyarak / dalyarak

• Dalyarak kelimesi Türkçe'de "sallamak" anlamına gelir.
• Türkiye Türkçesinde dal-1 "sallamak" fiilinden türetilmiştir.
• Dalyarak kelimesi tarihte bilinen ilk kez dallamak "sallamak, eliyle tartmak" TDK, Tarama Sözlüğü (1600 yılından önce) eserinde yer almıştır.
• Dalyarak kelimesi Türkçe'de "Budalalığı yüzünden her zaman densizlik, küstahlık eden (kimse)." anlamına gelir.

derece-i hakkalyakin / derece-i hakkalyakîn

• Bizzat yaşayarak kesin bilgi edinme derecesi.

dide-giryan

• Teessürle ağlayan göz. Ağlayarak.

din

• Ceza, ivaz.
• İman ve amel mevzuu olarak insanlara Cenab-ı Hak tarafından teklif olunan Hak ve hakikat kanunlarının hey'et-i mecmuasıdır. Din, kâinatın, dünyanın hayatın ve insanın yaratılış gayeleri ve var oluş şekillerini açıklıyarak, onları mânasızlıktan ve abesiyetten kurtarır. İns

ekonomi

• yun. İktisad. Tutum. Geliri gideri hesaplıyarak lüzumsuz masrafı bırakıp artırmağa çalışmak. Ölçülü ve idâreli harcamak. İnsanların sınırsız olan ihtiyaçlarıyla bunları sağlamaya yarayacak sınırlı imkân ve vasıtalar arasında mümkün olan azami uygunluğu temin için (sağlamak için) yapılan çalışma ve f

elemkarane / elemkârâne

• Acı duyarak, üzüntülü bir şekilde.

emaneten

• Emanet yoluyla, emanet olarak.
• Bir resmî daire tarafından bizzat, ihale şeklinde ve iltizam suretiyle olmayarak.

eshab-ı tahric / eshâb-ı tahrîc

• Hanefî mezhebinde, kısa bildirilmiş olup, iki türlü anlaşılabilen hükümleri açıklayarak bir mânâsını seçen dördüncü tabaka âlimleri.

fahr

• Övünme. Yaptığını sayarak övünme. Övülmeye sebeb olacak kimse. Fazilet. Büyüklük. Şeref.

gaflet

• Nefsin arzularına uyarak, Allahü teâlâyı, emir ve yasaklarını unutma hâli.

gayr-ı ihtiyari / gayr-ı ihtiyârî

• Elinde olmayarak, istemeksizin.

girye-künan

• Gözyaşı dökerek, ağlayarak. (Farsça)

golfstrim

• ing. Atlas Okyanusunda, Meksika Körfezinden başlayarak Norveç kıyılarından Avrupa Rusyası'nın kuzey kıyılarına kadar gelen ılık bir deniz akıntısı.

götürü

• Tartı veya ölçü ile olmayarak, toptan ve kesin olan.

götürü satış

• Alış-verişte bir malı tartı veya ölçü ile olmayarak toptan pazarlık sûretiyle almak veya satmak; kabala.

günaşırı

• İki günde bir. Bir gün olup ertesi gün olmayarak ve böylece sürüp giderek. (Türkçe)

hacc-ı kıran

• Hac ile ömreye birlikte niyet ederek ihrâm giyip, ömrenin vazîfelerini yaptıktan sonra ihrâmını (hac elbisesini) çıkarmayarak aynı elbise ile hac vazîfelerini de yapmak. Bu haccı yapana kârin hacı denilir.

hadd-i sirkat

• İslâm hukûkunda başkasının az veya çok malını gizlice, haksız olarak veya rızâsı olmayarak almak sebebiyle verilen cezâ.

hafiyyen

• Gizlice, saklı olarak, gizliden. Aşikâr olmıyarak.

hakke'l-yakin / hakke'l-yakîn

• Bilgi ve marifet mertebelerinin en yükseği, bizzat yaşayarak elde edilen bilgi, gerçeğin özünü kavramak.

hakketmek

• Oyarak veya kazıyarak işlemek, yazmak.

hakku'l-yakin / hakku'l-yakîn

• Hakke'l-yakîn. Bilgi ve marifet mertebelerinin en yükseği, bizzat yaşayarak elde edilen bilgi, gerçeğin özünü kavramak.

hakperestane / hakperestâne

• Doğruluktan ayrılmayarak, hakkı tutarak.

hall ü fasl

• Çözme ve ayırma. Açıklayarak bitirme. Bir mes'eleyi müsbet bir neticeye bağlama.

hamilen

• Hâmil olarak. Taşıyarak, götürerek.
• Hâmil olduğu halde.

hariciler / hâricîler

• Sıffîn muhârebesinde, taraflar hakem tâyinine râzı olup anlaşmayı kabûl ettiği için hazret-i Ali'nin ordusundan ayrılarak "Hâkim ancak Allah'tır. Hazret-i Ali iki hakemin hükmüne uyarak halîfeliği hazret-i Muâviye'ye bırakmakla büyük günah işledi" di yen ve kendileri gibi düşünmeyen Eshâb-ı kirâm il

harrare

• Gürleyerek, çağlayarak akan su.

hasiren / hâsiren

• Ziyana uğrayarak, zarar gördüğü halde.

hatemkari / hatemkârî

• Bir sathın "yüzeyin" üzerine süs şekilleri oyarak meydana getirilen boşlukları, o satha benzeyen başka bir madde veya mâdenle doldurmak suretiyle yapılan tezyinât.

hatm

• Kur'ân-ı kerîmi başından (Fâtiha sûresinden başlıyarak) sonuna (Nâs sûresine) kadar okumak.

herzekarane / herzekârâne

• Saçmalayarak.

heşile / heşîle

• Sahibinin izni olmayarak bir adamın bindiği deve.

hidayet serdarı / hidâyet serdarı

• İman ve Kur'ân hakikatlerini açıklayarak doğru ve hak yolu gösteren komutan.

hıfz-ı bekà

• Kalıcılığı, devamlılığı koruma; varlığını koruyarak devam ettirme.

himayetkarane / himayetkârâne

• Himaye ederek, koruyarak.

hizb-üş şeytan

• Şeytana ve nefislerine tâbi olanların grubu. Allah'ın kanun ve nizamına tâbi olmadan kafalarına güvenerek ve nefsanî arzularına uyarak gitmek isteyenler. Milleti, memleketi ve mukaddesatı yıkmağa çalışan ve ahlâksızlığa alıştıranların ve dinsizlerin topluluğu ve cereyanı.

hürmeten

• Saygı duyarak.

huruşan

• Çağlıyarak, coşarak, (Farsça)
• Coşan, çağlayan. (Farsça)

hüsn-ü ta'lil

• Edb: Herhangi bir hâdisenin hakiki sebebini saklayarak, güzel ve hayalî bir sebep göstermeye hüsn-ü ta'lil denir. Bu gösterilen sebep hakiki olmamalı, fakat güzel olmalıdır.Bağ-ı âlemde yüzün menendi bir gül isteyüp.Cüst ü cu idüp gezer gülzarı bülbül şah şah. (Fatih Sultan Mehmed)Bülbülün, gül bahç

huzurkarane / huzûrkârâne

• Huzurda gibi, huzur duyarak.

i'tibaren

• ...den beri, ... başlıyarak, ... den başlıyarak, ...den (yerinde kullanılır.)

i'zazen

• İkram ederek, ağırlayarak.

iare-i mutlaka

• Bir mülkün, bir eşyanın sâhibi tarafından hiç bir şart ve kayda bağlı kalmayarak başka birine ödünç verilmesi.

ibhamvari / ibhamvarî

• Belli etmeyerek, âşikâr surette tanıtmıyarak, gizli bir şekilde, mübhem olarak. (Farsça)

iclalen

• Büyük sayarak, saygı ve hürmet göstererek.

icmar

• Bir araya toplamak.
• Süratle yürümek.
• Atın sıçrayarak yürümesi.
• Bir şeyin umumi olması. Ateşe öd ağacı koymak.
• Bir şeyi buhurlamak. Tahmini hesab yapmak.
• Yeni ayın görünmesi.

igta'

• Ağacın dalları uzayarak yerlere sürünme.
• (Asma) yeşerme.

ihanetkarane / ihanetkârâne

• Hakaret ederek, aşağılayarak.

ihsanen

• İhsan suretiyle. Bağışlayarak, lütuf ve iyilik ederek.

ihtiramen / ihtirâmen / احتراما

• Saygıyla, saygı duyarak. (Arapça)

ihzaren

• Huzura getirerek. Birini mahkemeye dâvet ederek.
• Hazırlayarak, ihzar ederek.

ıknat

• Allah'a dua etme. Aczini ve fakrını anlayarak Allah'a yalvarma.
• Namazda kıyamı uzatma.
• İnkisar etmek.

ıktıdaen

• Uyarak, ıktıda ederek, tâbi olarak.

iktidaen / iktidâen

• Uyarak, tâbi' olarak.

• Uyarak.

• Uyarak.

imtisalen / imtisâlen

• Bağlı olarak, imtisal ederek, uyarak, tâbi olarak.

• Uyarak, tabi olarak.

• Misal edinerek, uyarak.

intizamperverane / intizamperverâne

• Düzene uyarak.

ırak-ı acem / ırâk-ı acem

• (Acem Irakı) Tar: Irak'ın Dicle nehrinden başlayarak İran sınırındaki yüksek dağlık mıntıkaya kadar uzanan bölgesine Osmanlılarca verilen ad.

irca'

• Geri çevirmek, geri döndürmek.
• Alışverişi faydalı kılmak.
• Musibet vaktinde Allah'a sığındığını âyet okuyarak ifade etmek.

irfal

• Elleri sallıyarak yürüme.
• Eteği sarkıtma.

işfak

• Acıyarak sakınma. Şefkat ve inayet etme.
• Sevme.
• Sakınma ve korkma.
• Azaltma.
• Lütfetme, bağış, ihsan.

ism-i mensub

• Gr: Kelimenin sonuna Türkçede "Li", Arabça ve Farsçada kelime sessiz harfle bitiyorsa, bir "î", sesli harfle bitiyorsa; yerine göre sesli harf atılarak veya atılmayarak "î" veya "vî" harfi getirilerek yapılan, nereli ve nereye mensub olduğunu ifade eden isimdir. İstanbullu, İstanbulî; Mekkeli, Mekkî

istiaze

• "Euzü besmele" okuyarak Allah'a sığınmak.

istibdad

• Başlı başına olmak. Keyfî idare sistemi.
• Zulüm ve tahakküm. İdaresi altındakilerin istemediği şeyleri yalnız kendi keyfine göre zorla ve zulümle yaptırmaya çalışmak. Kanun ve nizamlara bağlı olmayarak, çok defa da kanun namına kanunsuzluk yaparak, keyfi hükmünü icra ettirmek. Kimseyi

işticar

• Zıdlaşma.
• Elini çenesine koyarak, dirseğinin üzerine dayanma.

istigase / istigâse

• Şefâat dileme, yardım isteme; Allahü teâlâdan bir isteğin, dileğin yerine gelmesi için, Peygamberleri ve evliyâyı, sevdiği kullarını vesîle ederek (araya koyarak) isteme, yalvarma, duâ etme.

istihare / istihâre

• Hayır istemek.
• Bir işin hakkında hayırlı olup olmadığını anlamak için abdest alıp iki rek'at namaz kıldıktan sonra bu husustaki duâyı okuyarak o işle ilgili rüyâ görmek üzere hiç konuşmadan uykuya yatmak.
• Her gün evden çıkmadan iki rek'at namaz kılıp Allahü teâlâdan o günün ve işinin

istika'

• (Saky. den) Su isteme. İçmek için su alma.
• Kendini zorlıyarak ve sun'i olarak kusma.

istikbalen

• Karşılayarak, karşılamak üzere.
• Gelecek zamanda, ilerde.

istiktal

• Ölümden korkmayarak kendini tehlikeye atma. Tehlikeli işlere yiğitçe atılma.

istinbat / istinbât

• Bir söz veya işten gizli bir mânâ çıkarma, zımnen, açık olmayarak, dolayısıyla anlama.

istinfak

• Malı harcıyarak tüketme.
• Nafaka peydâ etme.

iştiyakan

• Şevkle, hasretle, özlem duyarak.

ithamkarane / ithamkârane

• İtham ederek, suçlayarak.

ittibaan

• Tabi olarak, uyarak, yolundan giderek.

ittibaen / ittibâen / اتباعا

• Tâbi olarak, ittiba ederek, uyarak.

• Uyarak.

• Tabi olarak, uyarak.

• Uyarak, izleyerek, ardından giderek. (Arapça)

izafeten

• İsnad etmek suretiyle, isnad ederek, ona bağlıyarak.

izahen / îzâhen / ایضاحا

• Açıklayarak, izah ederek.

• Açıklayarak. (Arapça)

kaideşiken

• Kaide ve usullere uymayarak. Kuralları çiğniyerek. (Farsça)

kanunen

• Kanuna göre. Kanunca. Kanuna uyarak. Kanun yolu ile.

kazaen

• Kaza ile, elde olmayarak.

kazara

• Kazâ olarak. Rastlayarak. (Farsça)

kaziye-i bedihiyye

• Man: Delil ile isbata muhtaç olmaksızın, aklın cezmen hüküm ve tasdik eylediği hüküm. Bu iki kısma ayrılır:1- Kaziye-i bedihiyye-i akliyye: Aklın hârice danışmayarak ve havassın (hislerin) tavassut ve yardımına muhtaç olmayarak tasdik eylediği kaziyeye denilir ki; akıl mücerret mevzu ve mahmulünü ta

ke'enlemyekün / كأن لم یكن

• Olmamışçasına, yok sayarak. (Arapça)

kelb

• (Çoğulu: Ekâlib-Eklüb-Kilâb) Köpek, it.
• Meşhur bir yıldız.
• İki adım arasına koyarak dikilen kayış.
• Yolcuların, yük üstünde azıklarını astıkları demir çengel.
• Şiddet.
• Hırs.

keraheten

• Kerahet olarak, makbul olmayarak, istenmiyerek.

kıraeten

• Okuyarak, okumak suretiyle.

kıyas-ı binnefs / kıyâs-ı binnefs

• Nefsini misal alarak, nefsine kıyaslayarak. Bir şeyin bizzat kendini kıyas ederek yapılan kıyas.

• Nefsini misâl alarak, kendi nefsine kıyaslayarak.

kumar

• Para veya başka bir menfaat karşılığı oynanan oyun; birkaç kimsenin aralarında para veya mal toplayarak piyango çekip, isâbet etmeyenlerin isâbet edenlere mal veya para vermek için sözleşme veya para ile kazanmak için tahminde bulunma, toto. Karşılık lı para veya mal koyarak bahse tutuşma.

lafzan

• Lafız itibariyle. Söz olarak. Söyleyerek. Yazılı olmıyarak.

lafzi mu'cize / lâfzî mu'cize

• Kur'ân'ın lâfzına ait mu'cize; Kur'ân'ın yazı ve hat san'atıyla yazılırken farkında olmayarak "Allah" lâfızlarının alt alta gelmesi şeklinde görünen Kur'ân mu'cizesi.

laşe / lâşe

• Leş. Kendiliğinden ölmüş veya İslâmiyet'in emrine uygun olmayarak kesilmiş veya öldürülmüş hayvan ve böyle hayvanın eti.

leffen / لَفًّا

• Zarf içine koyarak.

lengane / lengâne

• Topalcasına. Topallıyarak. (Farsça)

lisans

• Herhangi bir mevzuda verilen izin. Müsaade belgesi. (Fransızca)
• Üniversite tahsili tamamlanınca alınan diploma. (Fransızca)
• Bir sporcunun resmi yarışmalara katılabilmesi için spor federasyonu tarafından kendisine verilen kayıt fişi veya kimlik kartı. (Fransızca)
• İthal veya ihracı serbest bırakılmayarak (Fransızca)

mağdur / mağdûr / مغدور

• Haksızlığa uğramış. (Arapça)
• Mağdur etmek: Haksızlığa uğratarak zor durumda bırakmak. (Arapça)
• Mağdur olmak: Haksızlığa uğramayarak zor durumda kalmak. (Arapça)

mahmumane

• Sayıklarcasına, sayıklıyarak. (Farsça)
• Ateşler içinde, ateşli olarak. (Farsça)

manevi tefsir / mânevî tefsir

• Kur'ân-ı Kerimin işaret ettiği hakikatleri asrın ilmî gelişmeleri ışığında ortaya koyarak, iman hakikatlerini güçlü ve sarsılmaz delillerle açıklayan, yorumlayan eser.

mazlumen

• Zulme uğrayarak.

mekruh / mekrûh

• Hoş görülmeyen, beğenilmeyen şey. Peygamber efendimizin beğenmediği ve ibâdetin sevâbını gideren şeyler. Yasak olduğu haram gibi kesin olmamakla berâber, Kur'ân-ı kerîmde, şüpheli delil ile, yâni açık olmayarak bildirilmiş veya bir sahâbînin (Peygamb er efendimizin arkadaşlarının) bildirmesi ile anl

menamen

• Uyuyarak. Uykuda olarak.

merhameten

• Acıyarak, merhamet ederek.

meşşaiyyun

• Meşşâiler. Derslerini gezerek veren, peygamberlere uymayarak yalnız akıl ve fikir ile hakikatı bulmaya çalışan ehl-i dalâlet. Dinsizlik yolunu açanlar, sadece akla itimad eden ve vahye tâbi olmayan imânsızlar.

mezhebde müctehid

• Mezheb imâmının koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dînî delîllerden (kaynaklardan) yeni hükümler çıkarabilen İslâm âlimi. Buna müctehid-i mukayyed ve müctehid-i müntesib de denir.

mezmum

• Zemmolunmuş. Makbul olmıyarak ayıplanmış. Kötü.

min gayr-ı haddin

• Had harici, edeb dışı olarak.
• Haddim olmayarak.

min gayri haddin

• Haddim olmayarak.

min-gayr-ı haddin

• Haddim olmayarak.

minnet

• İyiliğe karşı duyulan şükür hissi.
• Birisine iyilik etmek.
• Yapılan iyilikleri sayarak başa kakmak.

minnet etmeme

• Yapılan iyilikleri sayarak başa kakmama.

minnetdarane / minnetdârâne

• Minnet duyarak.

minnettarane / minnettârâne

• Minnet duyarak, yapılan bir iyiliğe karşı teşekkür hissi taşıyarak.

misket

• Alaybozan tüfeği. Patlayan bombadan etrafa sıçrayarak tahribe, yaralanmaya ve ölüme vesile olan sert parça. Eskiden kullanılmış geniş çaplı bir silâh. (Fransızca)
• Güzel kokulu meyve. (Elma, üzüm vs.) (Fransızca)

mücahereten

• Ortaya koyarak, meydana çıkararak.

müctehid fil-mezheb

• Mezhebde müctehid; mezheb reisinin (imâmının) koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dört delîlden (Kitâb, yâni Kur'ân-ı kerîm, sünnet, icmâ', kıyâs,hüküm çıkaran İslâm âlimi. Buna, müctehid-i mukayyed ve müctehid-i müntesib de den ir.

müctehid-i mukayyed

• Mezheb imâmının koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, delîllerden yeni hükümler çıkaran İslâm âlimi. Mukayyed müctehid.

müctehid-i müntesib

• Mezheb reîsinin (imâmının) koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, edille-i şer'iyyeden (dört ana delîlden) hüküm çıkaran İslâm âlimi. Buna, müctehid fil-mezheb (mezhebde müctehid) de denir.

müçtenibane

• Çekinerek, bir şeye karışmayarak.

müdebbirane / müdebbirâne

• Müdebbir olana yakışır şekilde. Tedbirlice. Her işi önceden ayarlayarak, dikkatlice geleceği düşünerek. (Farsça)

müfehhimane

• Anlayarak.

mugalaka

• Diğerleri karışmayarak iki kişinin atlarıyla yarışması.

muhtelic

• (Halecân. dan) (Kendi elinde olmıyarak) titreyen.

muhteriane / muhteriâne

• Yeni bir şeyler icad ederek. Yenilikler ortaya koyarak. (Farsça)
• İftirada bulunarak. (Farsça)

mükabere / mükâbere

• Büyüklük taslayarak doğruyu kabul etmeme.

mükabere etme / mükâbere etme

• Büyüklük taslayarak doğruyu kabul etmeme; göz göre göre inkâr etme.

mükabir / mükâbir

• Büyüklük taslayarak doğruyu kabul etmeyen; göz göre göre yalanlayan.

mukallid

• Amelde, yapılacak işlerle ilgili konularda müctehid denilen derin âlime tâbi olan, uyan kimse.
• İnanılacak şeylerin delillerini araştırmadan, anlamadan, sâdece anasından babasından duyarak îmân eden.
• Fıkıh âlimlerinin yedinci derecesinde bulunan âlim.

mukayyed müctehid

• Mezheb imâmının koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dînî delillerden (kaynaklardan) yeni hüküm çıkaran İslâm âlimi. Müctehid fil mezheb de denir.

mükrimane

• Lütfederek, ağırlayarak, ikram ederek. (Farsça)

mülzimane

• Sözde susturmağa zorlıyarak. Sustururcasına.

münhezimen

• Yenilerek, münhezim olarak, bozularak, bozguna uğrayarak.

münzeviyane

• Yalnız yaşayarak.

müraaten / mürââten

• Uyarak.

murabaha / murâbaha

• Satın alınan bir malı, alış fiyatını söyleyerek ve üzerine kâr koyarak başkasına rızâsı ile satmak.

murdar

• Pis. Kirli. Mülevves. Temiz olmayan. (Farsça)
• İslâmiyetin gösterdiği kaidelere uygun olmıyarak kesilmiş hayvan. (Farsça)

mürsel hadis

• Tabiînin, sahabeyi atlayarak rivayet ettiği hadis, yani sahabeden değil tabiînden gelen hadis.

musaara

• Büyüklük taslayarak birisinin yüzüne bakmayıp başını çevirmek.

musaddıkane

• Onaylayarak.

musahharane / musahharâne

• Emre uyarak, boyun eğerek.

müsrifane / müsrifâne

• İsraf ederek, boş yere harcayarak. (Farsça)

müstechilane / müstechilâne

• (Cehl. den) Cahil sayarak. (Farsça)

müstehiff

• Hor ve hakir görüp aşağı ve bayağı sayarak alay edip eğlenen.

müstehziyane

• İstihza ederek, alay ederek ve eğlenerek. Oyuncak haline koyarak. (Farsça)

müstemian

• (Semi'. den) İşiterek, duyarak. Dinleyici olarak.

müstevliyane / müstevlîyane

• İstilâ edercesine, kaplayarak.

mutazarrıane / mutazarrıâne

• Kendi kusurlarını bilerek, ihtiyacını anlayarak, tevazu ile niyaz ederek, yalvararak. (Farsça)

müteammid

• Kasteden, kasden yapan. Tasarlıyarak yapan.

müteammidane / müteammidâne

• (Amd. den) Tasarlıyarak, bilerek, kasden. (Farsça)

müteammidin / müteammidîn

• (Tekili: Müteammid) (Amd. den) Bilerek ve tasarlıyarak yapanlar.

müteattıfane / müteattıfâne

• Şefkat göstererek, bağışlayarak, esirgeyerek. (Farsça)

müteazzımane / müteazzımâne

• (Azamet. den) Benlik, büyüklük taslıyarak.

müteberriken

• Mübarek sayarak, uğur bilerek.

mütecerri'

• Yudumlayarak içen.

müteeddibane / müteeddibâne

• Edeblenerek, utanç duyarak, haya ederek. Terbiyeli ve edebli bir kimseye yakışır surette. (Farsça)

müteellimane / müteellimâne

• Elem duyarak, kederlenerek.

• Elem duyarak, kederlenerek. (Farsça)

müteessifen

• Üzüntü duyarak, teessüf ederek.

müteessirane / müteessirâne

• Üzüntü duyarak, etkilenerek.

mütehakkimane

• Hükmedercesine, zorlayarak.

mütekalibane / mütekâlibâne

• Köpek gibi birbirinin üstüne sıçrayarak. (Farsça)

mütekebbirane / mütekebbirâne

• Büyüklenerek, kibirlenerek, büyüklük taslayarak. (Farsça)

mütekemmilane / mütekemmilâne

• Olgunlaşarak, tekemmül ederek. Eksiği kalmayarak. (Farsça)

mütela'simane

• Saçmalayarak, kemküm ederek. (Farsça)

mütelahiyane

• Oyunla uğraşarak, oynayarak. (Farsça)

mütenahnihane / mütenahnihâne

• Soluyarak. Hırıltı ile ses çıkararak. (Farsça)

mütenekkiren

• Kıyafet değiştirip kendini tanıtmayarak.

müterahhimane / müterahhimâne

• Acıyarak. Merhamet ederek. (Farsça)

mütesehhirane / mütesehhirâne

• Sabahlayarak, gece uyumayarak. (Farsça)

mütetabıkan / mütetâbıkan

• Birbirine uyarak.

mütevecciane / mütevecciâne

• Sıkıntı ile. Dertli olarak. (Farsça)
• Ağrı duyarak. (Farsça)

müzeyyifane / müzeyyifâne

• Tezyif ederek, aşağılayarak.

• Tezyif ederek, aşağılayarak.

na-hah

• İstemeyerek, râzı olmayarak. Zoraki. (Farsça)

nadimane / nadimâne

• Pişmanlıkla, pişman olarak, nedamet duyarak. (Farsça)

nafile / nâfile / نَافِلَه

• Mecburiyet altında olmayarak yapılan ibadet.

naimane / naimâne

• Uyur gibi, uyuklayarak, uyurcasına. (Farsça)

nakkar

• Müzik, çalgı.
• Gagalıyan.
• Ağaç, taş ve madeni eşyayı oyarak ve çukurlaştırıp kabartarak ona mücessem şekiller veren sanatkârlar.

nakş-bend

• Kumaşların nakışlarını bağlayarak ipek tellerle tezgâhı hazırlayan. Nakış işleyen. (Farsça)
• Ressam. (Farsça)

nazaran

• Nisbeten, nisbetle kıyaslıyarak.
• Bakarak, görerek.

nedametkarane / nedametkârâne

• Pişmanlık duyarak.

nefs-i levvame

• Kötülüğü işledikten sonra fenâlığını hatırlayarak insanı rahatsız eden pişmanlık hâli ve vicdan rahatsızlığı.
• İnsanın, kendine ait kötülük ve günahını görüp fenalığını bilen ve hayra meyleden iradesi.

neşr ü tamim / neşr ü tâmim

• Herkese yayarak genelleştirme.

nevazişgarane / nevazişgârane

• Gönül alarak, okşayarak, iltifat ederek. (Farsça)

nisbi / nisbî

• (Nisbiye) Kıyaslama ile olan. Diğerine, öncekine göre. Diğerlerine göre kıyaslıyarak olan. Nisbete, ölçüye göre.

peşrev

• (Aslı: Pişrev) Önde giden. (Farsça)
• Türk müziğinde bir saz eseri. (Farsça)
• Güreşten önce pehlivanların ellerini birbirine veya dizlerine çarparak ve biraz sıçrayarak yaptıkları oyun. (Farsça)
• Bir çeşit ok. (Farsça)

pot kırmak

• Farkında olmıyarak karşısındakine dokunacak söz söylemek.

rabıta / râbıta

• Bir velînin şeklini, sûretini hayâline getirerek onun kalbindeki feyz (bereket) ve mârifetlere (ilimlere) kavuşma yolu. Kalbini büyüklerin kalbine bağlayarak onlardan feyz alma. Her şeyi unutarak, dünyâ işlerini düşünmeyerek, sevgi ve saygı ile bir velînin mübârek yüzünü hayâlinde veya gönlünde bulu

rabten

• Bağlayarak, ilâveten.

rahimane / rahîmane

• Şefkat ederek, acıyarak. Merhamet ve rahmet ile Cenab-ı Hakk'a yakışır tarzda.

• Acıyarak.

rahmanane / rahmânâne

• Allah'ın yarattığı varlıkları esirgeyip koruyarak, rahmetiyle muamele etmesi ve şefkatle idare etmesi.

raks

• Sıçrayarak oynamak, dansetmek.

rakskünan / rakskünân

• Raksederek, raksede ede, oynıyarak, oynıya oynıya. (Farsça)

re'fetkarane / re'fetkârane

• Merhametli bir şekilde, çok acıyarak.

recm

• Taşlama; muhsan (evli) olup, zinâ eden kadın ve erkeği taşlayarak öldürme.

recmetme

• Taşlayarak öldürme.

reft

• Bir şeyi ufalıyarak kırıntı hâline getirme. Bir şeyi ufalama.

riayeten

• Uyarak, gözeterek.

• Saygı ve hürmet göstererek. Sayarak. Hürmet ederek.
• Tâbi olarak.

riyazat

• Nefsi terbiye için az yiyip az uyuyarak dünya lezzetlerinden kurtulma.

rüku / rükû

• Namazda elleri dizlere dayayarak eğilme hareketi, aşırı saygı gösterme.

sa'y

• Hac ve ömre ibâdeti için Mekke-i mükerremeye gelen kimsenin Mescid-i Haram (Kâbe ve avlusu) yakınındaki Safâ ve Merve tepeleri arasında usûlüne göre Safâ'dan başlayarak Merve'ye ve Merve'den Safâ'ya yedi kere gidip gelmesi. Sa'y, dört gidiş ve üç gelişten ibârettir.
• Çalışmak, iş görm

sa'y-i beliğ

• Emek harcayarak gereği gibi çalışma.

sacid / sâcid

• Secde eden, Allah'ın (C.C.) huzurunda başını yere koyarak dua eden. Hâdis meâli: "Bir kulun Rabbine en yakın olduğu an: O'na secde ettiği zamandır."

• Secde eden. Namazda alnını ve burnunu yere koyarak secde eden.

sahabetkarane / sahabetkârane

• Sahip çıkarak, koruyarak.

sahib-i zühd ve takva / sahib-i zühd ve takvâ

• Zühd ve takva sahibi; her türlü nefsanî arzulara karşı koyarak kendini ibadete veren ve Allah korkusuyla dinin yasaklarından kaçınan kimse.

sakitane / sakitâne

• Ses çıkarmayarak, sessizce. (Farsça)

samimane / samimâne

• Samimi olarak. İçten duyarak, riyasızlıkla. (Farsça)

savm

• Oruç. İkinci fecirden başlıyarak güneşin batmasına kadar yemekten, içmekten ve cinsi mukarenetten nefsi men'etmek suretiyle yapılan ibâdet.

sebk-i mevsul

• Edb: Cümleleri bağlayarak birleştirme tarzı.

şefakat

• Şefkat, acıyarak şefkatle sevmek. Karşılık istemeden merhamet edip acımak, sevmek.

şefikane

• Merhametlice, acıyarak. Acımak suretiyle. şefkat ederek. (Farsça)

şefkat

• Başkasının kederiyle alâkalanmak, acıyarak sevmek. Yardıma, sevgiye muhtaç olanlara karşılıksız olarak merhamet ve sevgiyle yardıma koşmak. Karşılıksız, sâfi, ivazsız sevgi beslemek.

• Acıyarak karşılıksız sevme.

sem'an

• Dinliyerek.
• İşiterek, duyarak.

semaen

• İşiterek, duyarak.

semi'

• İşiten, duyan.
• Fık: Allah'ın (C.C.) insanlar gibi zamana, âlete muhtaç olmayarak her şeyi işitmesi ve duyması. (O'nun işitip duyamıyacağı hiç bir şey yoktur.)

şeriha

• (Çoğulu: Şerâih) Vücuttan kopmayarak ayrılmış olan et parçası.
• Et dilimi.

serzemin

• Başını yere koyarak. (Farsça)

seyl-i huruşan-ı zaman / seyl-i hurûşân-ı zaman

• Zamanın çağlayarak akan seli.

sima'

• Dinlemek, kulak vermek. İşitmek.
• Çalgı dinlemek.
• Herkesin işitmesi istenilen güzel zikir ve sözler.
• Mevlevilerin ve sair dervişlerin "ney" veya "def" ile berâber ilâhi okuyarak raksları ve nağme terennüm etmeleri, dönmeleri.

şuurane / şuûrâne

• Anlayarak, bilerek.

şuurdarane / şuurdârâne

• Haberli ve iyice tanıyarak. Kendinden haberi olarak. Bilerek, bilir gibi. (Farsça)

ta'ammüden

• Bilerek, isteyerek, önceden hazırlayarak yapma.

ta'zimen / ta'zîmen / تعظيما

• Saygı göstererek. (Arapça)
• Ululayarak, yücelterek. (Arapça)

taabbüs

• Sayıklama.
• Havadaki bir şeyi tutmağa çalışır gibi ellerini sallıyarak hareket ettirme.

taallül

• Bahane arayarak işten kaçınma.

taallüm

• (İlim. den) İlim edinme. Öğrenme. Ders okuyarak öğrenme.

tafdih

• (Fedahat. dan) Rezil etme. Kötülüklerini yayarak adını kötüleme.

tahakküm-ü zahiri / tahakküm-ü zâhirî

• Zahirî olan egemenlik; akıl ve gönlü dışlayarak insanlara hükmetme.

tahkirkarane / tahkirkârâne

• Aşağılayarak, hakaret eder tarzda.

tahric

• Çıkartma. Meydana koyma.
• Müctehidlerin naslara, kaidelere, asıllara uyarak şer'î hükümleri ortaya koymaları.

tahrif

• Bozma, harflerle oynayarak aslını değiştirme.

tahrim

• Haram kılma. Haram kılınma. Dince yasak edilme.
• Kudsî sayarak yaklaşmayı yasak etme.

takdiren

• Değer ve kıymetini anlıyarak. Takdir ederek.

takrir / takrîr

• Anlatma, anlatım, bir âlimin kitâbdan okuyarak îzâh ve açıklamalarda bulunması.

tasavvuren

• Tasarlayarak.

tasdikan / tasdîkan

• Onaylayarak.

tasdiken

• Tasdik ederek, doğrulayarak.

tatbikan / tatbîkan / تطبيقا

• Uygulayarak. (Arapça)

tavassut

• Araya girme, aracılık etme; bir peygamberi veya bir evliyâyı vâsıta kılarak, araya koyarak, bir isteğin yerine gelmesi için Allahü teâlâya yalvarma.

tazimkarane / tâzimkârane

• Büyük tanıyarak.

tazyik

• Daraltmak, sıkıştırmak.
• İcbar etmek.
• Sıkıntı ve ızdırab vermek.
• Zorlama, baskı.
• Fiz: Bir kuvvet harcayarak yapılan basma veya itme işi. Basınç. Katı cisimler, üzerine konuldukları satıhlara; sıvılar, içinde bulundukları kabın hem dibine ve hem de yanlarına; ga

te'kiden

• Tekrarlama ile.
• Sağlamlaştırarak. Te'kid suretiyle.
• Evvelce yazılmış olan bir yazıyı tekrarlıyarak.

tebai / tebaî

• Hakiki maksat olmayıp dolayısıyla olan.
• Başkasına uyarak.
• Cüz'î olarak.

tebaiyyeten / تبعية

• Tâbi olarak. Uyarak.

• Uyarak. (Arapça)

tebcilen

• Ağırlıyarak, tâzimen.

tebe'an / تبعا

• Uyarak. (Arapça)

tebean

• Uyarak.

• Tâbi olarak. Uyarak.

• Tabi olarak, uyarak, bağlı olarak.

tebellüh

• Ahmak olmak.
• Suretâ ahmaklık göstermek.
• Kaybolmuş bir şeyi araştırmak.
• Yolu bilmeyen kimse, erbâbından sorup araştırmayarak gitmek.

teberruan / تبرعا

• Teberru ederek, teberru suretiyle, bağışlayarak.

• Bağışlayarak. (Arapça)

teberrük

• Bir şeyi bereket veya saadet vesilesi sayarak almak veya vermek. Uğur ve bereket saymak.

• Bir şeyi bereket veya saadet vesilesi sayarak almak veya vermek. Uğur ve bereket saymak.
• Hayr-ı İlâhiye hissedâr olmak.

teberrüken / تبركا / تَبَرُّكًا

• Mübarek görerek,uğur sayarak. (Arapça)

• Bereket sayarak.

tebuk gazvesi

• Hicretin dokuzuncu senesinde vuku bulmuştur. Şam'da bulunan Rumlar tarafından o civarın halkı, müslümanlara karşı ayaklandırıldığı Peygamberimiz tarafından duyulduğunda, onlara karşı asker hazırlayarak Tebuk'e gitmiş ve oranın ileri gelenleri Peygamberimize gelerek barışa çalışmışlardır. Tebuk'te on

tecriden / tecrîden / تجریدا

• Soyutlayarak. (Arapça)

tedbir-i hükumet / tedbir-i hükûmet

• Hükûmetin tedbiri, işleri önceden planlayarak idare etmesi.

tedvin

• Bir araya toplayarak tertipleme.
• Edb: Aynı mevzuya ait bahisleri, çalışmaları bir araya getirip kitap hâline getirme.

teeddüben

• Edebli davranarak. Edeb ve terbiye kaidelerine uyarak. Edebi icabı olarak.

tefe'ül

• Kapalı bir kitabı, belirli dualar okuyarak rastgele açma ve açılan sayfayı ibret alma maksadıyla okuma işlemi.

tefe'ülen

• Tefe'ül ederek; bir kitabı rastgele açarak uygun gelen yeri yorumlayarak.

telvihen

• Açıklayarak.

terahhumen

• Acıyarak, merhamet ederek.

terci' / tercî'

• Geri çevirme, döndürme. Sesi yükseltip alçaltarak ve tekrarlayarak okuma.

tercim

• (Recm. den) Taşlama. Taşlayarak öldürme. Recmetme.

tertil / tertîl

• Muvafık ve yerli yerinde, güzel, uygun ve lâtif konuşmak.
• Düşüne düşüne, yavaş yavaş, anlayarak okumak. Beyan eylemek ve âşikâr kılmak.
• Kur'an-ı Kerim'i usul ve kaidesine göre, acele etmeksizin dura dura anlaya anlaya okumaktır. Kur'an-ı Kerim tertil üzere nâzil olmuştur.

• Kur'ân-ı kerîmi tecvîdle yâni usûl ve kâidelerine uyarak, açık açık, tâne tâne, harfleri ve kelimeleri birbirinden ayırarak okuma.

tescir

• Tennur yakmak.
• Denizi kurutmak.
• Boşaltmak ve doldurmak.
• Ağlayarak çağırmak.

teşeffü'

• Bir isteğin, dileğin yerine gelmesi için, peygamberleri veya evliyâyı vesîle ederek (araya koyarak), onların hatırı için diyerek Allahü teâlâya yalvarma, duâ etme, isteme.

teşrik tekbirleri

• Zilhiccenin dokuzuncu günü, yani Kurban Bayramının arefe günü, sabah namazından başlayarak, bayramın dördüncü günü ikindi namazına kadar olan, her farz namazın selâmından sonraki alınan tekbirler.

tevbe

• Pişmanlık duyarak günahtan dönüş.

tevbe etme

• Pişmanlık duyarak günahtan dönme.

tevessül

• Bir isteğin, bir maksadın hâsıl olması için bir şeyi vesîle, sebeb yapmak. Allahü teâlânın sevdiklerini araya koyarak; "Onların hâtırı, hürmeti için" diyerek duâ etmek veya bu sûretle yapılan duâ. İstiğâse ve teşeffû' da denir

tevfikan / tevfîkan / توفيقا

• Uygun olarak. Uyarak.

• -e göre, uyarak, bakılarak. (Arapça)

teyemmünen

• Uğur sayarak. Teyemmün ederek.

Troçkizm / Troçkist

• Troçkizm, Marksizm'in Troçki'nin bakış açısıyla yorumlanmasıdır. Aynı zamanda 1917 Ekim Devrimi'nden sonra ortaya çıkmış bir ayrımı ifade eder. Sovyetler Birliği'nde "sol muhalefet" olarak örgütlenmiş, Troçki'nin kurduğu 4. Enternasyonal'le başlayarak günümüze kadar gelmiştir. Troçkizm'in en önemli unsurları; özgürlüğü ortadan kaldıracak bir sistem olarak görülen "tek ülkede sosyalizmi" fikrinin reddi, dünya devrimi fikri, enternasyonalin gerekliliği, sürekli devrim ve Doğu Bloku ülkelerinin gerçek sosyalizm olmadığı fikirleridir.
  

  Kaynak: Wikipedia: https://tr.wikipedia.org/wiki/Troçkizm

umur-i zevkiyye / umûr-i zevkiyye

• Tasavvufta kalb ile tadarak, yaşayarak kavuşulan haller.

unsuriyet

• Irkçılık. Bir kavmi veya kendi soyunu daha şerefli sayarak diğer insanları hakir görmek. Menfî milliyetçilik.

va'z

• Cemaati irşad amacıyla Kur'ân ve hadisleri yorumlayarak yapılan konuşma.

vacib / vâcib

• Kur'ân-ı kerîmde açık olmayarak bildirilmiş veya bir sahâbînin açıkça bildirmesi ile anlaşılmış olan emirler. Şâfiîlere göre vâcib denince farz anlaşılır.

vassaf

• Vasıflarını sayarak medheden. Vasıflandıran. Vasıf ve beyanda ârif ve âlim olan.

vegir

• Kızmış taş üstüne koyarak pişirilen et.

velvele-i istiğrab

• Garip karşılayarak bağırma, hayret feryadı.

veraset-i nebeviye / verâset-i nebeviye / وَرَاثَتِ نَبَوِيَه

• Peygamberimizin mîrâsına vâris olma (sünnete ciddî uyarak ilim ehli olma).

zahiri ilimler / zâhirî ilimler

• Okuyarak, çalışarak ve araştırarak elde edilen, öğrenilen ilimler. Kelâm, tefsîr, fıkıh gibi din bilgileriyle; mantık, matematik, fizik, kimyâ, biyoloji, geometri gibi fen bilgileri.

zanu-be-zemin / zânû-be-zemin

• Diz çökerek, dizini yere koyarak. (Farsça)

zecren

• Zorlayarak, zorla.
• Ceza olarak.
• Engel olarak, menederek.

• Zorlayarak.

zecri / zecrî / زجری

• Zorlayarak, zorlayıcı. (Arapça)

zımnen

• Açıktan olmayarak, dolayısıyla, ima yolu ile. İçinden olarak.