a'şa

• Gözleri dumanlı olan adam.
• Çeşitli yüzyıllarda yaşamış olan birkaç Arap şairinin adı.
• Gece vakti gözleri görmeyen kimse.

acilen / âcilen

• (اٰجلاً) Vakti gelince, ileride, gelecekte.
• (عاجلاً) Acele olarak, derhal, peşin olarak.

adha / adhâ

• Kurbanlar. Kuşluk vakti kesilen kurbanlar. Kuşluk vakti.

afer

• Toprak. Yer. Arz.
• Ekin suladıkları vaktin evveli.

ahir zuhur / âhir zuhur

• Cumâ namazının dört rekat son sünneti ile iki rekat vaktin sünneti arasında kılınan dört rekatlık namaz.

akademi

• yun. Yüksek mekteb.
• Âlimler, edebiyatçılar heyeti.
• Eflatun'un vaktiyle talebesine ders verdiği yer.
• Çıplak modelden yapılan insan resmi.
• Belli bir ilmin gelişme ve ilerlemesini te'min maksadı ile müşterek tetebbularda veya serbest tedrisatta bulunan salâhiyetl

ale-s-seher

• Gün doğmadan evvel, seher vakti.

araste

• Bezenmiş süslenmiş. (Farsça)
• Çarşının bir esnafa mahsus kısmı. (Farsça)
• Vaktiyle ordu çarşısı, ordugâhta kurulan seyyar çarşı. (Farsça)

arda

• Vaktiyle bazı çavuşların elde tuttukları uzun değnek.
• Nişan almak için dikilen değnek.

aşevi / aşevî

• Akşam, akşam vaktine dair.

asil

• Esas. Yedek olmayan.
• Köklü.
• Edebli, soylu.
• Fık: Muamelâtta kendi nâmına hareket eden.
• Akşam vakti.
• Ölüm, mevt.

asr / عصر

• (Asır) Bir devrelik zaman.
• İkindi vakti.
• Zamanın bir cüz'ü.
• Konuşan kimselerin başkaları ile beraber yaşadığı müddet.
• Yüz yıl.
• Eskiden bazılarınca kırk, elli veya altmış yıllık müddet.
• İnsanın ortalama yaşayış zamanı.
• Gece ve gündüzden

• İkindi namazı.
• İkindi vakti.
• Yüzyıl, çağ.

• Zaman, devir, yüz yıllık zaman.
• İkindi vakti.

• İkindi vakti.

• Yüzyıl. (Arapça)
• İkindi vakti. (Arapça)

asr-ı evvel

• İlk asır.
• Ist: Fey-i zevâle ilâveten, herşeyin gölgesi kendisinin bir misli daha uzadığı zamandan başlayıp, iki misli uzayıncaya kadar süren ikindi vaktidir. (Fey-i zevâl; güneş tam ortada iken, gölgenin uzunluğudur.)

• İmâmeyn'e (İmâm-ı Ebû Yûsuf ve İmâm-ı Muhammed'e) göre ikindi vaktinin başlama zamânı.

asr-ı sani / asr-ı sâni

• İkinci asır.
• Ist: Fey-i zevâle ilâveten, herşeyin gölgesi kendi boyunun iki misli daha uzadığı zamandan başlayan ikindi vaktidir. (Fey-i zevâl; güneş tam ortada iken, gölgenin uzunluğudur.)

ateme

• Gecenin ilk üçte bir bölümü. Yatsı namazı vakti.
• İşsizlik, tembellik, atalet, üşengeçlik.
• Akşam vaktine kadar hayvanın memesinde bâki kalan süt.

atum / atûm

• Akşam vaktinin dışında sütünü vermeyen deve.

avan-ı tekemmül / âvân-ı tekemmül

• Tamamlanma vakti.

balyoz

• Vaktiyle Avrupa devletlerinin büyükelçi ve büyük konsoloslarıyla, general ve amiral gibi kişilerine verilen bir ünvandır. (Fransızca)
• (Yunancadan) Kazık çakmak, büyük taşları kırmak için kullanılan uzun saplı, iri ve ağır çekiç. (Fransızca)

bam

• Dam.
• Çatı.
• Kubbe.
• Kemer
• Sakf.
• Sabah vakti.
• Telli sazlarda en kalın tel.

bam-gah

• Seher vakti. (Farsça)
• Seher vaktinde. (Farsça)

bamdad

• Sabah, sabahleyin, seher vakti. Tan yeri. (Farsça)

bamdadi / bamdadî

• Seher vakti, erken. (Farsça)

bükre

• Erken. Sabah vakti.

çak

• Yarık, çatlak, yırtmaç. (Farsça)
• Kılıç, bıçak gibi şeylerin sesleri. (Farsça)
• Sabah vakti beyazlığı. (Farsça)
• Küçük pencere. (Farsça)
• Hazır. Amâde. (Farsça)

caşiriyye

• Kuşluk vakti yenen yemek. Kuşluk yemeği.

çaşt / çâşt / چاشت

• Kuşluk yemeği. (Farsça)
• Kuşluk vakti. (Farsça)

• Kuşluk vakti. (Farsça)

çavuş

• Vaktiyle divanlarda hükümdarların hizmetinde bulunan yaver veya muhzır gibi subaylara denilirdi. Tanzimattan evvelki Osmanlı saray teşkilatında çavuşlar, padişahın yaverleri ve çavuşbaşı mabeyn müşiri idi.
• Onbaşıdan üstte ve assubaydan alttaki derecede olan asker.
• İşçilerin b

cübb

• Kuyu.
• Küp. Kulpsuz desti.
• Vaktiyle zindan gibi kullanılan çukur, susuz kuyu.

cum'a

• Toplanma.
• Perşembeden sonraki gün. Müslümanların kudsî tâtil günü olup, o güne mahsus namazla mükelleftirler. Memur ve işçilerin cuma namazı vakti serbest bırakılmamaları din hürriyetine aykırıdır. Yahudiler ve hristiyanlar haftalık dinî törenleri için cumartesi ve pazar günü serbest

cum'a namazı / cum'â namazı

• Cumâ günü öğle vaktinde câmilerde hutbeden sonra, cemâatle kılınan iki rek'atlik farz namaz.

cüsum

• Kuşun, uyuması vaktinde göğsünü yere koyup çömelmesi. Çömelip oturmak.
• Uykuda gelen ağırlık. Kâbus.
• Oturmak.

daha'

• Kaba kuşluk vakti.

dahve

• İlk kuşluk vakti. Güneşin ufukta ilk yükselip yayılmaya başladığı an.

dahve-i sugra

• Güneşin bulutsuz havada bakamayacak kadar parladığı vakit. İşrâk vakti.

dahye

• Kuşluk vaktinde kesilen koyun.

debre

• (Çoğulu: Deberât-Dibâr-Edbür) Savaşırken askerin bozulması.
• Bir evlek yer.
• Vaktinden sonra gelmek.

duha / duhâ / ضُحٰي

• Kuşluk vakti.
• Güneş.
• Vuzuh ve beyan.
• Kur'ân-ı Kerim'in 93. Suresinin adı. Vedduhâ da denir.

• Kuşluk vakti.

• Kuşluk vakti.

duha namazı / duhâ namazı

• Duhâ (kuşluk) vaktinde kılınan namaz, kuşluk namazı.

duha vakti / duhâ vakti

• Kuşluk vakti. Oruç zamânının yâni imsak ile iftar vakti arasındaki müddetin dörtte birinin tamam olmasından îtibâren başlayan vakit.

• Kuşluk vakti.

duhye

• Kuşluk vakti kesilen kurban.

dülce

• (Delce) Gece vakti bir yere gitmek.

ecel

• Her mahlukun ve canlının Allah tarafından takdir edilen ölüm vakti. Âhirete göç etmek.
• İleride olacağı şüphesiz olan.
• Allah'ın takdir ettiği ömür.

• Ölüm vakti.

ecel-i inkıraz

• Dağılıp yok olma vakti, çökme zamanı.

ecel-i insan

• İnsanın ölüm vakti.

ecel-i kaza / ecel-i kazâ

• Allah'ın tarafından takdir edilen şeylerin gerçekleşme vakti.

ecel-i şahsi / ecel-i şahsî

• Kişinin ölüm vakti.

eda / edâ

• Yerine getirme, yapma. Namaz, oruç, hac, zekât gibi bir ibâdeti vaktinde yapmak.

eda' / edâ'

• Yerine getirmek. Ödemek. Borcunu vermek. Vazifesini yapmak.
• Tarz. Üslub.
• Şive.
• Tekebbür.
• Fık: Namazı vaktinde kılmağa "Eda" ve vakit geçtikten sonra kılınan namaza da "Kaza" denir.

eda-yı salat / eda-yı salât

• Namazı vaktinde kılma.

enderun

• İç, dâhil.
• Kalb, içyüz, gönül.
• Vaktiyle Osmanlı Sarayının iç teşkilâtı.

faite

• Geçen. Fevt olan.
• Vaktinde kılınmamış olan namaz.

farig-ül hal

• Hali rahat, hali vakti iyi olan.

fecir / فَجِرْ

• Sabah vakti.

fecr

• Tan yerinin ağarması. Şafak. Sabah vakti, güneş doğmadan evvel şarkta hâsıl olan kızıllık.
• Bir şeyi genişçe ikiye ayırmak.
• Günah işlemek. Fücur ve fısk işlemek. Yalan söylemek.
• Tekzib eylemek.
• İsyan ve muhalefet eylemek.
• Haktan sapmak. Meyletmek.
• <

fecr-i kazib / fecr-i kâzib

• Fecr-i sâdıktan iki derece kadar önce doğuda görülen ve sonra kaybolan geçici beyazlık. İmsak vakti.

fecr-i sadık / fecr-i sâdık

• Fecr-i kâzibi tâkibeden tam karanlıktan sonraki beyazlık. Sabah namazının ve orucun başlama vakti.

• Sabaha karşı şark ufkunda yayılmaya başlayan beyaz bir aydınlık. Bunun mukabili birinci fecirdir ki, bir aydınlıktan sonra tekrar aydınlık gider. Bu birinci aydınlığa fecr-i kâzib denir. Sabah namazının vakti, fecr-i sâdıkta başlar.

ferah-ı seheri / ferah-ı seherî

• Yeni bir günün müjdesi olan seher vaktinin sevinç ve huzuru.

fevait

• (Tekili: Fevt) Fevt olmuş şeyler.
• Vaktinde kılınmamış namazlar.

fey'

• Ganimet. Harbde elde edilen mal.
• Rücu'.
• Haraç.
• Zeval vaktinden sonraki gölge.

fey-i zeval

• Güneşin garba doğru dönmesinin başlaması, Güneş tam ortada gibiyken yerde dikili olan şeylerin gölgeleri batıdan doğuya dönüp kısalmakta son bulduğu zamandır. Bundan sonra öğle namazı vakti başlar.

gadat

• Sabahın erken zamanı. Sabah vakti.

gadve

• Sabahtan öğle vaktine kadar yürümek.

gıda

• Besleyici madde. Vücuda lâzım olan yenecek ve içilecek şeyler.
• Kuşluk vakti yenen yemek.
• Zihni ve kalbi olgunlaştıracak Kur'an ve iman ilmi ve Allah'a ibadet ve taat.

gudüvv

• Sabah vakti.
• Sabahleyin bir şeye başlamak.

gudve

• (Çoğulu: Gudevât) Sabah namazı vakti ile güneşin doğuşu arası.

gülhane

• İstanbulda Sarayburnu'ndan Topkapı Sarayı'nın duvarlarına ve bir taraftan Çizme Kapısı hizasına kadar devam eden saha. Bunun deniz tarafında, şimdiki hat boyunun batısında vaktiyle sıra ile gül bahçeleri bulunduğundan bu isim verilmiştir.

gülle

• Top mermisi. (Vaktiyle demirden veya taştan yuvarlak olarak yapılırdı. Şimdi çelikten, silindir biçiminde ve ucu sivri olarak yapılmaktadır.)

hacc

• Kasdetmek. Muârazada delil ve bürhan ile galip olmak.
• Bir yere çok tereddütle varıp gelme.
• Şâyan-ı tâzim bir şeye teveccüh.
• Bir şeyden feragat etmek.
• Fık: İslâmın şartlarından ve hâli vakti müsait olan her müslümana farz olan, Mekke-i Mükerreme'deki Kâbe-i Şer

hadic

• Vaktinden evvel doğan erkek veya kız çocuğu.

halet-i nez' / hâlet-i nez'

• Ölüm hâleti. Can verme zamanı. Sekerat vakti.

harac

• Vaktiyle müslüman olmayan vatandaşlardan alınan vergiye denirdi. Arazi hasılatından veya çalışanların emeğinden elde edilirdi. Reşit ve vücudu sağlam olan gayr-ı müslim erkek verirdi. Buna harac-ı rüus veya cizye denirdi. Topraktan alınan vergiye de harac-ı araziye denilirdi.

harici / haricî

• Dışarıya âit olan. İçeriye âit olmayan. Dış ile alâkalı. Ecnebiye âit.
• Zorba ve âsi olan.
• Seyyid olmadığı halde seyyidlik iddia eden.
• Vaktiyle Hazret-i Ali Kerremallâhü veche'ye âsi olan fırka-i dâlle ashabından herbiri.

haseki

• Tar: Vaktiyle sarayda görevli bazı subaylara verilen isim.

hasr-ı vakit

• Vakti tamamıyla ayırma, verme.

hecir

• Yaz mevsiminde öğle vaktindeki sıcaklık.
• Otun kuruması.
• Büyük havuz.

hecr

• Ayrılık, firak.
• Tıb: Sayıklamak. Hezeyan.
• Çok sıcak günlerde öğle vakti.

hin-i hacet / hîn-i hâcet

• İhtiyaca göre, ihtiyaç vakti.

hoşhal

• Hali vakti iyi, bahtiyar, mes'ud. (Farsça)

hübu'

• (Çoğulu: Hebât) Doğum vaktinin sonunda doğmuş deve yavrusu.
• Devenin boynunu uzatarak yürümesi.

hüzn-gah / hüzn-gâh

• Hüzün ve keder vakti.

i'dadiye

• Hazırlığa ait. Hazırlığa mahsus.
• Orta tahsili veren okullar. Vaktiyle rüşdiyeden sonra gidilip yüksek mekteblere girebilmek için lâzım gelen bilgileri öğreten okul. Sultaniyelerden aşağı olan mekteb.

i'tişa'

• Akşam vakti yola çıkma.

ibn-i vakt

• Zamanın uyarına giden, vaktin icaplarına göre hareket eden kişi. Zamane adamı.
• Mizaç ve tabiata göre söz söyleyen kimse.

iç ezan

• Cuma günleri hatib minberde iken müezzin tarafından mahfilde okunan ezan. Diğer namazlarda yalnız minarede ezan okunurken, cuma günleri öğle vaktinde hem minarede, hem de caminin içinde müezzin mahfilinde ezan okunur. İkinci ezan caminin içinde okunduğu için buna "iç ezan" denilir. (Türkçe)

icazet-i külli / icazet-i küllî

• Vaktiyle Osmanlı serdarlarına ve sefirlerine müsâlaha, muahede akdi ve sair işler hakkında verilen mezuniyet. Tam salâhiyet demektir. Bu salâhiyeti alan kumandan veya sefir, üzerine aldığı işi merkezden sormaya ihtiyaç kalmadan maslahatın icabettirdiği ve kendi aklının erdiği vechile yapıp bitirirdi

idaa-i vakt / idâa-i vakt

• Vaktini boşa geçirmek. Vaktini zâyi etmek.

idad

• Saymak. Sayı. Hesab etmek.
• Ölüm vakti.
• Fark. Vergi.
• Bahşiş.
• Küfüv. Denk, hemtâ.
• Delilik emâresi.
• Parmakla hesab etmek.

iddilac

• Gecenin geç vaktinde gitmek.

ıdfe

• Ondan elliye varana kadar olan erkekler.
• Kıt'a.
• Akşam vakti.

ıdha'

• Kuşluk vaktine girmek.

ifcar

• Fecir vaktine girme.
• Bir kimseyi fâcir sayma.

iftar / iftâr

• Oruçlunun, akşam namazı vakti girdikten, yâni güneşin battığı iyice anlaşıldıktan sonra, yiyerek veya içerek orucunu açması.
• Oruç tutmama, yime.

igtibak

• Akşam vaktinde şarap içmek.

ihya / ihyâ

• Vaktini ibâdet ve iyi işler yaparak geçirmek, kıymetlendirmek.
• Ölüleri diriltmek.

ikindi namazı

• İslâm'ın şartlarından biri olan beş vakit namazın üçüncüsü, öğle vakti ile akşam vakti arasında kılınan namaz.Gökten yere iner kamû (bütün) melekler, Meleklere müştâk olur (can atar) felekler, Kabûl olur anda bütün dilekler, İkindi namâzın kıldığın zaman.

iktirab-ı saat

• Kıyamet vaktinin yaklaşması.

imdadiye

• Savaş zamanlarında harp masrafını karşılamak, sulh vaktinde de bütçe açığını kapatmak için halktan alınan örfi vergi. Harp için alınana "imdadiye-i seferiye", açığı kapatmak gayesiyle alınana da "imdadiye-i hazariye" denilirdi.

imsak vakti / imsâk vakti

• Oruca başlama zamânı. Ufkun bir yerinde beyazlığın başladığı vakit. Bundan (6-10) dakika sonra beyazlık ufk üzerinde ip gibi yayılınca sabah namazının vakti başlar.

imza-yi padişahi / imza-yi padişahî

• Padişahın imzası. Osmanlı Padişahları tarafından vaktiyle hükümdarlara yazılan name-i hümayunların kenarlarına altun yaldızla imza konurdu. Bunlara imza-yı padişahî denilirdi.

ina'

• Kap-kacak, tencere gibi lüzumlu ev eşyası.
• Bir şeyin vakti gelip çatmak.

indelhace

• İhtiyaca göre. İhtiyaç vaktinde.

irca'

• Geri çevirmek, geri döndürmek.
• Alışverişi faydalı kılmak.
• Musibet vaktinde Allah'a sığındığını âyet okuyarak ifade etmek.

irtifa almak

• Öğle vakti, güneşin yüksekliğini ölçerek zamanı belirlemek.
• Yükselmek.

işa / işâ

• Yatsı vakti.

işa-i evvel / işâ-i evvel

• Yatsının ilk vakti. Batıdaki mer'î (görünen) ufuk hattı üzerinde, kırmızılığın kaybolması ile başlayan vakit. Güneşin üst kenarının ufk-ı mer'î altında, on yedi derece yüksekliğe indiği vakit.

ısbah

• Seher vakti. Sabah vakti.
• Gafil olmamak. Uyanıklık.

isfirar-ı şems vakti / isfirâr-ı şems vakti

• Güneşin sararması vakti. Tozsuz, dumansız, berrak bir havada güneş ışığının geldiği yerlerin veya kendisinin bakacak kadar sararmaya başlamasından (güneşin alt kenarının görünen ufuktan bir mızrak boyu yükseklikte olduğu vakitten) güneş batıncaya kadar geçen zaman. İslâm astronomi âlimleri, bir mızr

ısham

• Biçim vakti yetişmek, hasat zamanının gelmesi.

işrak namazı / işrâk namazı

• İşrâk vaktinde, güneş bir mızrak boyu yükseldikten sonra kılınan namaz.

işrak vakti / işrâk vakti

• Güneşin ufuk hattından beş derece (bir mızrak boyu) yükselmesinden, yâni güneşin çıplak gözle bakılamıyacak kadar parlamasından îtibâren başlayan zaman, bayram namazı vakti.

istiska / istiskâ

• Kıtlık, kuraklık vaktinde, sahrâya çıkıp, yağmur yağdırması için Allahü teâlâya yalvarmak, duâ etmek. Yağmur duâsı.

istiska namazı / istiskâ namazı

• Kıtlık, kuraklık vaktinde, yağmur yağması için sahrâda kılınan namaz.

ıtk-ı muzaf

• Bir zamana, bir vaktin girmesine veya çıkmasına izafe edilen ıtkdır. "Sen gelecek ayın başında hürsün." denilmesi gibi ki, o ayın başında ıtk hadisesi vücuda gelir.

ivar

• İkindi vakti, ikindi zamanı.

kağıthane

• Kâğıt fabrikası.
• İstanbul'da vaktiyle böyle bir fabrikanın bulunduğu yerdeki mesire.

kaim

• Ayakta duran. Mevcut. Baki.
• Vaktini ibadetle geçiren.

kalafat

• Vaktiyle Yeniçeri Ağasının giydiği kırmızı bir başlık.

kallavi / kallavî

• Vaktiyle vezirlerin giydikleri bir cins kavuk.

kaptan-ı derya

• Vaktiyle bahriye nâzırı. Deniz kuvvetleri komutanı.

kasil / kasîl

• Hayvanlara vermek için vaktinden evvel biçilen yeşil ot.
• Kesilmiş nesne.

kayl

• (Çoğulu: Akyâl) Ulu şerif kimse.
• Öğle vakti şarap içmek.

kaylule / kaylûle

• Kerâhet vakti olmayan kuşluk vakti uykusu, öğle uykusu.

• Kuşluk vaktinden öğlenden biraz sonraya kadarki zaman dilimidir ki bu zaman diliminde uyumak sünnettir.

kaza / kazâ

• Birdenbire olan musibet. Beklenmedik belâ.
• Vaktinde kılınmayan namazı sonradan kılmak.
• Allah'ın takdirinin ve emrinin yerine gelmesi.
• Hâkimlik, hâkimin hükmü.
• İstemeden yapılan zarar.
• Hükmeylemek, hüküm.
• Bir şeyi birbirine lâzım kılmak.

• Vaktinden sonra kılınan namaz.

kaza etmek / kazâ etmek

• Vaktinde kılınamayan namazı sonradan kılmak.

• Namaz, oruç gibi farz ve vacib bir ibâdeti vakti çıktıktan sonra yapmak.

kaza namazı / kazâ namazı

• Vakti çıktıktan sonra kılınan namaz.

kaza orucu / kazâ orucu

• Oruç tutmamayı mubâh kılan (dînde bildirilen) bir özür sebebiyle vaktinde tutulamayan veya tutarken bir özür sebebiyle yâhut kast (bilerek) olmadan bozulup, Ramazân bayramının birinci, Kurban bayramının birinci, ikinci ve üçüncü günleri dışındaki zam anlarda gününe gün tutması gereken Ramazân-ı şerî

kaza ve kader-i ilahi / kaza ve kader-i ilâhî

• Hâdiselerin, olmadan önce Allah tarafından takdir olunup plânlanması ve vakti gelince yaratılması.

keffaret-i halk

• Hac için ihrama girip de bir özre mebni saçlarını vaktinden evvel traş ettiren kimsenin tutacağı üç günlük oruçtan ibârettir.

kenaz

• Zahire vakti.

kerahet vakti

• Güneşin doğuş, batış ve zeval vakti.

kıllet

• Titremeğe benzer bir hâlet ki hiddet vaktinde ârız olur.
• Azlık. Nâdirlik. Kıtlık.

konak

• Menzil, yolculukta gece vakti inilen yer.
• Yolculukta bir yerde durma, dinlenme. İki menzil arasındaki yol.
• Büyük ev, zengin ve mükellef ikâmetgâh.
• Resmi dâire.

kuşluk namazı

• Kuşluk vaktinde kılınan namaz.

kuşluk vakti

• Orucun başlaması (imsak) ile güneşin batması arasındaki zamânın ilk dörtte biri geçince başlayan ve güneşin zeval (tepe) noktasına ulaşmasından, bir müddet öncesine kadar devâm eden vakit, duhâ vakti.

kuşluk zamanı

• Güneşin doğuşundan yaklaşık iki saat sonrasından başlayıp öğle vaktine kadar devam eden zaman dilimi.

lale

• Lâle denen meşhur çiçek.
• Vaktiyle suçluların ve delilerin boynuna takılan halka.
• İncir koparmak için ucu çatallı değnek.

leylen

• Geceleyin, gece vakti.

lühce

• Kuşluk vaktinde yenen yemek.

magrib

• (Mağrib) Batı taraf. Garb. Güneşin battığı cihet. Akşam vakti. Afrikanın şimâl tarafı. Türkiye'ye nisbetle garbda bulunan Fas, Tunus, Cezayir ve İspanya tarafı.

mağrib / مَغْرِبْ

• Akşam vakti.

mahbube

• (Hubb. dan) Sevilmiş veya sevilen kadın. Muhabbet edilen kadın veya kız.
• Vaktiyle çok kıymetli ve pahalı olan lâle cinsinden bir çiçek.

mebyet

• Geceliyecek yer. Gece vakti kalınacak yer.

mehter

• (Mih-ter) Daha büyük. (Farsça)
• Reis. (Farsça)
• Seyis. Osmanlı askeri mızıkası ve buna mensub müzikçiler. (Farsça)
• Vaktiyle Bâb-ı âli çavuşu. (Farsça)
• Rütbe, nişan veya vazife alanların evlerine müjde götürenler. (Farsça)
• Tanzimattan önce Pâdişah çadırını kurmağa vazifeli asker. (Farsça)
• At uşağı.(Farsça)

mensur

• (Nesr. den) Dağılmış. Saçılmış.
• Gece vaktinde güzel kokan bir çiçek.
• Edb: Manzum olmayan nesir halindeki yazı. Bunun mânaca çok güzel ve şiir gibi ahenkli yazılmış olanına "mensur şiir" denir.

mesa

• Akşam. Akşam vakti. Akşam olmak.
• Gamlı olmak.
• Öğleden güneş batıncaya kadarki vakit.

mesra

• Gece vakti yola çıkma.

meşrık

• Güneş doğacak cihet. Gündoğusu. Doğu. Şark ciheti.
• Şems-âbâd, güneşi bol yer. Kış vakti ısınmak için güneşe karşı oturacak yer.
• Tövbe kapısının adı.

mevkut

• Vakitli. Vakti belli olan. Mahdud ve muayyen olmuş vakit.

mey'a

• (Mey'at) Yiğitlik başlangıcı.
• Atı koşuya alıştırmak.
• Erimiş sıvı madde.
• Yere dökülen bir sıvının akıp gitmesi.
• Bir şeyin ilk zamanı. Tâzelik vakti.

minyatür

• Eski el yazısı kitapları süslemek için sulu boya ile yapılan ince resimler hakkında kullanılır bir tâbirdir. İtalyanca "minyatura" kelimesinden alınmadır. Buna vaktiyle küçük nakış demek olan "hurde nakış" denilirdi.
• İnce bir san'atla yapılmış küçük resimler.

mu'teşi / mu'teşî

• Akşam vakti yola çıkan.

müeccel

• Mühletli, peşin olmayan. Sonradan yapılmak üzere vakti belli olan. Te'cil edilmiş olan.

• Tecil edilmiş, ileriye bırakılmış, ileride yapılmak üzere vakti belirtilen, ertelenmiş.

mugayyebat-ı hamse / mugayyebât-ı hamse

• Beş bilinmeyen. Bizce gaib olan beş şey:1- Kıyamet vakti, 2- Yağmurun ne zaman yağacağı, 3- Ana rahmindeki çocuğun mahiyeti ve ceninin isti'dadı ve mânevi simasının ne olduğu, 4- Yarın insan hayr ve şer olarak ne kazanacağını, 5- İnsanın nerede öleceğini Allah bildirmedikçe kimse bilemez. Bunlara me

muhtebıt

• Gece vakti dilenen.

muktesid

• İktisadlı, tutumlu. Malını, ömrünü, vaktini boşuna geçirmeyen, lüzumsuz masrafta bulunmayan.

muktesidan

• (Tekili: Muktesid) Muktesidler. Lüzumsuz masrafda bulunmayan ve vaktini boşa geçirmeyenler. İktisadlılar, tutumlular.

mülahat

• Yakınlaşmak. Çekiştirmek.
• Çocuğun, sütten kesilme vaktine yakınlaşması.
• Niza ve husumet etmek.

mümit / mümît

• Ölümü yaratan, diriltip can verdiği varlıkları vakti gelince öldüren Allah.

münzeviyane

• Bir köşeye çekilip ibadetle uğraşarak, vaktini ibadetle geçirerek.

muvakkit

• Vakti tâyin eden.
• Tam ayarlı saat.

muzahhir

• Öğle vaktinde gelen.

necm

• (Necim) Yıldız, ahter, kevkeb. Ülker yıldızına da denir. Ülker, onbir yıldızdır. Altısı görünür, gözü kuvvetli olan yedinciyi de görebilir.
• Belirli olan vakit. (Araplar, vakti yıldızlarla tahdit ederlerdi)
• Kabak ve hıyar gibi yayvan nebat.
• Belirli vakitte yapılan vazi

nefh

• Üflemek, şişmek, üfürük.
• Kaba kuşluk vaktine varmak.

nehar-ı şer'i / nehâr-ı şer'î

• İmsâktan, akşam namazının vaktinin girmesine kadar olan zaman.

neharen

• Gündüzün. Gündüz vakti.

nes'i / nes'î

• Câhiliyet devrinde belirli vakti geciktirilmiş haram aylar.

nesim-i subh-dem

• Sabah vakti esen rüzgâr, sabah rüzgârı.

nevbet-zen

• Belirli vaktin geldiğini bildiren, nöbet çalan. (Farsça)

nısf-ül-leyl

• Gece yarısı yâni Akşam namazının girişi ile, sabah namazının girişi arasındaki vaktin ortası.

nısf-ün nehar

• Öğle vakti, gündüzün ortası.
• Meridyen.

örfi idare / örfî idare

• (İdare-i örfî) Askerî kuvvete ihtiyacı gerektiren ve cemiyet hayatında zuhur eden müşkil hallerde vaktin icablarına göre ve vaziyet düzelinceye kadar sivil idare yerine askeri idare konması. Sıkı yönetim.

oruç kazası / oruç kazâsı

• Oruç tutmamayı mubah kılan (dinde bildirilen) bir özür sebebiyle vaktinde tutulamayan veya kasd (bilerek) olmadan orucunu bozan bir kimsenin, Ramazân bayramının birinci, Kurban bayramının ilk üç günü hâricindeki zamanlarda gününe gün oruç tutması.

otomatik

• Kurularak veya vakti gelince harekete geçen, işleyen. (Fransızca)

özr

• Abdesti bozan bir şeyin bir namaz vakti durdurulamayıp, devâm etmesi. İdrârını tutamama, iç sürmesi, yel kaçırmak, burun kanaması, yaradan kan, sarı su akması, ağrı ile göz yaşı akması birer özür olup, özürlü erkeğe mâzûr, kadına ma'zûre denir.
• Mâzeret. Af talebi, engel.

özr sahibi / özr sâhibi

• Bir namaz vakti içinde yâni namaz vaktinin başından sonuna kadar, abdest alıp yalnız farzı kılacak kadar bir zaman, abdestli kalamayan yâni idrâr ve başka akıntılar gibi abdesti bozan şeylerden biri kendisinde devamlı mevcûd olup durduramayan kimse. İstihâzalı olan.

palamar

• Büyük gemileri karaya bağlamak yahut demir gomneye bedel lengere rabtetmek için kullanılan halat.
• Büyük halat.
• Vaktiyle muharebelerde silâh olarak kullanılan ve yük kaldırmak için kullanılan sırıklar. (Sanat Ansiklopedisi)

revhat

• Öğlen vaktinden akşama kadar gitmek.

saat-i kıyamet

• Kıyâmet vakti.

sabah

• Gün doğmasına yakın vakitten, öğle vaktine kadar olan zaman.

sabah vakti

• Fecr-i sâdık denilen beyazlığın doğuda görünen ufkun bir noktası üzerinde doğması ile başlayan vakit. İmsâk vakti.

sabahgah / sabahgâh

• Sabah vakti. (Farsça)

sabiha

• Fecir vakti.

sabur / sabûr

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Her şeyi vakti gelince ve belli miktarı ile yaratan, bu hususta acele etmeyen, kendisine şirk (ortak) koşan ve başka günâhları işleyerek isyân edenleri cezâlandırmaya kâdir (gücü yetici) iken, cezâ vermekte acele etmeyen.

sadi'

• Sabah vakti.
• Koyun ve deve bölüğü.
• Yedi günlük oğlan.

sahib-i tertib / sâhib-i tertîb

• Tertîb sâhibi. Üzerinde kazâya kalmış namaz borcu bulunmayan veya kazâya kalmış namazların toplamı beş vakti geçmemiş bulunan ve namazda sırayı gözetmesi gereken kimse.

sahur / sahûr

• Güneşin batmasından imsak vaktine kadar olan zamânın son altıda biri, seher vakti; oruç tutmak için yemeğe kalkılan vakit.

şamgah / şamgâh / şâmgâh / شامگاه

• Akşam vakti. (Farsça)

• Akşam vakti, akşamüstü. (Farsça)

şatır

• (Şetaret. den) Neş'eli. Şen.
• Çevik. Hizmete koşup, her işe hazır bulunan.
• Vaktiyle vezirlerin yanında giden asker.

savm

• Oruç. Fecrin (tan yerinin) ağarmasının evvelki vaktinden (imsaktan) akşam namazı vakti girinceye kadar, yemeği, içmeği ve cimâ'ı terk etmek.

şebane

• Geceye ait. Gece ile alâkalı. Gece vakti olan. Gecelik. (Farsça)

şebangah / şebangâh / شبانگاه

• Gece vakti, geceleyin. (Farsça)
• Gecelenecek yer. (Farsça)

• Geceleyin, gece vakti. (Farsça)

şebefruz

• (Şeb-efruz) Gece vakti ışık veren. Geceyi aydınlatan. (Farsça)

şebgir

• (Şeb-gir) Geceleyin uyumayan. (Farsça)
• Sabah vakti. (Farsça)
• Gece giden kervan. (Farsça)

şebzindedar

• (Şeb-zindedâr) Geceleri çalışan, gece vakti işle meşgul olan. (Farsça)
• Gece bekçisi. (Farsça)
• Geceleri uyumayıp ibadet eden. (Farsça)

secde-i sehv

• Yanılma secdesi; namazda bir farzın veya vâcibin, vaktinden önce veya sonra yapılması yâhut vâcibin terkinde yapılması lâzım gelen secde.

seher vakti

• Duâların kabûl olduğunun bildirildiği, gecenin (güneşin batmasından imsâk vaktine kadar olan zamânın) son altıda biri.

sehergah / sehergâh / سحرگاه

• Seher vakti.

• Sabahlık. Sabah zamanı. Sabah vaktine âit. (Farsça)

• Seher vakti. (Arapça - Farsça)

seherhiz / seherhîz / سحرخيز

• Seher vakti kalkan. (Arapça - Farsça)

şehid-i ahiret / şehîd-i âhiret

• Bir kimsenin Allah için olan cihâdın hazırlığı esnâsında tâlimlerde veya zulüm ile öldürülmesi veya cihâdda ve eşkıyâ, âsî, yol kesici, gece hırsızla vuruşmada yaralanarak hemen ölmeyip bir namaz vakti çıkıncaya kadar yaşayan veya başka yere götürülü p, orada ölen. Âhiret şehîdi.

sehv secdesi

• Yanılma secdesi; namazda bir farzın veya vâcibin, vaktinden önce veya sonra yapılması yâhut vâcibin terkinde yapılması lâzım gelen secde.

sekban

• Köpek besleyicisi. (Farsça)
• Padişahın köpeklerini av yerine götüren seyman. (Farsça)
• Vaktiyle Yeniçeri Ordusunda bir asker sınıfının ismi. (Farsça)
• Köy düğününde silâhlı ve oyun yapan gençler kafilesi. (Türkçede seğmen denir.) (Farsça)

semadir

• Sarhoşluk vaktinde veya uyku geldiğinde göze ârız olan zayıflık.

semum

• Zehirli şey.
• Sam yeli.
• Gündüz vakti sıcak çölde esen pek sıcak rüzgar olup, bitki ve hayvanları mahveder.

sepide

• Tan vakti. (Farsça)

subh

• Sabah vakti. Sabah. Tan vakti. Şafak zamanı.

• Sabah vakti, tan yeri.

subha

• Nur ve azamet.
• Sabahla öğle arası, kuşluk vakti.

subhdem / صبح دم

• Sabah vakti. (Farsça)

• Sabah vakti, sabahleyin. (Arapça - Farsça)

subhgah / subhgâh / صبحگاه

• Sabah vakti. Tan yeri. (Farsça)

• Sabah vakti, sabahleyin. (Arapça - Farsça)

sühre

• Seher vaktinin evveli.
• Fecr-i kâzib zamanı.

taazi

• Musibet vaktinde" İnnâ lillahi ve innâ ileyhi râciun" demek.

tagvir

• Sonuna yetişmek.
• Çukur yapmak.
• Öğle vaktinde uyumak.

tahaddi vakti / tahaddî vakti

• Meydan okuma ve ihtiyaç vakti (inanmayanlara peygamberliğin ispatı, inananlar için imanın güçlendirilmesi vaktinde gösterilen mu'cizeler).

takarrüb

• Yakınlaşmak. Yaklaşmak.
• Zamanı gelmek. Vakti yakın olmak.

takdim tehir

• Öne alma-sonraya bırakma; yolculukta öğleyi ikindi vaktinde, akşamı yatsı vaktinde kılmaya tehir denilir. Bunun zıttı ise takdimdir.

talak-ı bayin / talâk-ı bâyin

• Zevcenin iddet müddeti (üç temizlenme vakti) bitmeden tekrar kocasına dönmehakkı bulunmayan talâk.

tamme

• (Tâmmât) Kıyamet vakti.
• Belâ. Dâhiye.
• Keskin çığlık.

tefvit-i salat / tefvit-i salât

• Namaz vaktini geçirme veya kaçırma.

tehcir

• Yurdundan çıkarma, hicret ettirme, sürme.
• Öğle vakti bir yere gitme.

teheccüd

• Gece sabah vaktinden önce kılınan namaz.

teheccüd namazı

• Gecenin üçte ikisi geçtikten sonra ve imsak vaktinden önce iki ile on iki rek'at arasında kılınan namaz.

teheccür

• Ayrılmak.
• Zuhr vaktinde seyretmek.

teheccüt namazı

• Gece sabah vaktinden önce kılınan namaz.

tekmim

• Ağaç çiçek verecek vaktinde gılafıyla tomurcuğunu çıkarıp izhâr etmek.

temcid

• Cenab-ı Hakk'ın büyüklüğünü bildirmek. Tazim ve sena etmek.
• Ağırlamak.
• Sabah namazı vaktinden evvel minarelerde belli makamlarda söylenen ilâhi, niyaz.

temkin zamanı / temkîn zamânı

• Güneşin doğuş, batış vakti ve namaz vakti hesapları yapılırken, vakitlere eklenen veya çıkarılan zaman miktârı. Bu vakitler hesâb edilirken deniz ve ova gibi düz yerlerde güneş merkezinin hakîkî ufkun altına inmesi esas alınır. Hâlbuki o yerin en yük sek tepesinde bulunan bir kimsenin gördüğü ufukta

terik

• Muharebe vaktinde başa giyilen miğfer.

tertib sahibi / tertîb sâhibi

• Üzerinde kazâya kalmış namaz borcu bulunmayan veya kazâya kalmış namazların toplamı beş vakti geçmemiş bulunan ve namazda sırayı gözetmesi gereken kimse.

tesahhur

• Seher vaktinde kalkmak.
• Sahur yemek.

tiffan

• Her nesnenin vakti.

uşve

• Gece vakti uzaktan görünen ateş.

vakt-i asr

• İkindi vakti.

vakt-i ecel

• Ölüm vakti.

vakt-i fecir

• Fecir vakti.

vakt-i gaflet

• Dalgınlık vakti, uyku anı.

vakt-i hacet / vakt-i hâcet

• İhtiyaç vakti. Lüzumlu vakit.

vakt-ı ısfırar

• Gün batımına doğru güneşin sararma vakti.

vakt-i kerahet

• Kerahet vakti; güneşin doğduğu, battığı ve tepede olduğu anlar.

vakt-i seher

• Seher vakti.

vakt-i tecrübe

• Deneme vakti, imtihan dönemi.

vakt-i zeval

• Güneşin tam ortada, bize göre doğu ve batı ortasında bulunduğu ve gölgenin gündüzde en kısa olduğu zaman. Zeval vakti.

vakt-i zuhur

• Ortaya çıkma vakti.

vaktü'z-zuhr

• Öğle vakti.

vird-i seher

• Seher vakti yapılan dua ve zikir.

zemanen

• Zamanca, zaman bakımından.
• Vaktinde, vaktiyle.

zeval

• Zail olma, sona erme.
• Aşağılama, inme.
• Güneşin başucunda, tam tepeden bulunma zamanı zeval vakti, öğle vakti.