a'mal-i mükellefin / a'mâl-i mükellefîn / اَعْمَالِ مُكَلَّف۪ينْ

• Dini emirleri yerine getirmekle yükümlü olanların amelleri, işleri.

• İbâdetle yükümlü olanların amelleri.

adem-i hakimiyet / adem-i hâkimiyet

• Hâkimlik ve hükümranlığın bulunmaması.

adem-i kabul

• İsbatı tasdik etmemek. Şek, hükümsüzlük. İman hükümlerini lâkaydlıkla karşılamak, nefy ve inkâr etmek, kabul etmemek, göz kapamak gibi câhilâne bir hükümsüzlük. Bir terk, bir cehl-i mutlak.

adem-i medlul / adem-i medlûl

• Delilin gösterdiği hüküm ve iddianın olmaması.

adem-i meyl-i saltanat

• Hükümdarlığa ve sultanlığa meylinin bulunmaması.

adem-i müraat-ı ahkam / adem-i mürâât-ı ahkâm

• İslâmın hükümlerine uymamak.

adl

• Hak gözetme, tarafsız hüküm, doğruluk.

afv-i anil ceraha

• Huk: Kendisine cinayet yapılmış olan kimsenin, yaralanmadan dolayı malik olduğu kısas, diyet veya hükümet-i adl; yani, ehl-i vukufca tayin edilen diyet hakkını caniye bağışlamasıdır.

ahkam / ahkâm / احكام / اَحْكَامْ

• Hükümler, kanunlar.

• Hükümler. Allahü teâlânın emirleri ve yasakları. Hükm'ün çokluk şeklidir.

• Hükümler, esaslar.

• (Tekili: Hüküm) Hükümler. Kanunlar. Nizamlar.

• Hükümler, kanunlar.

• Hükümler.

• Hükümler. (Arapça)

• Hükümler.

ahkam-ı adliye / ahkâm-ı adliye

• Adaletle alâkalı hükümler, emirler.
• Adliye nezaretinin eski ismi.

ahkam-ı ameliyye / ahkâm-ı ameliyye

• Tatbikata ait hükümler, uygulanan kurallar.

ahkam-ı bi-nazir / ahkâm-ı bî-nazîr

• Benzersiz hükümler, esaslar.

ahkam-ı din / ahkâm-ı din

• Dinin hükümleri, esasları.

ahkam-ı diniye / ahkâm-ı diniye

• Dinin hükümleri, esasları.

ahkam-ı ezeli / ahkâm-ı ezelî

• Bütün zamanlarda geçerli olan ezelî hükümler, esaslar.

ahkam-ı ezeliyye / ahkâm-ı ezeliyye

• Ezelî hükümler, başlangıcı bilinmeyen hükümler.

ahkam-ı fer'iyye / ahkâm-ı fer'iyye

• Asla ait olmayan, ikinci derecedeki hükümler.

ahkam-ı fıkhiyye / ahkâm-ı fıkhiyye

• Fıkıh ile ilgili hükümler. Bedenle yapılması ve sakınılması lazım gelen şeyler, emirler ve yasaklar.

ahkam-ı ictihadiyye / ahkâm-ı ictihâdiyye

• Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîfte açıkça bildirilmeyip, müctehid denilen âlimlerin açıkça bildirilenlere benzeterek elde ettikleri hükümler.

ahkam-ı ilahiye / ahkâm-ı ilâhiye

• Allah'ın hükümleri.

ahkam-ı islamiye / ahkâm-ı islâmiye

• İslâmın hükümleri.

ahkam-ı islamiyet / ahkâm-ı islâmiyet

• İslâmın hükümleri.

ahkam-ı kat'iye / ahkâm-ı kat'iye

• Kesinleşmiş hüküm ve esaslar.

ahkam-ı kat'iye-i islamiye / ahkâm-ı kat'iye-i islâmiye

• İslâmın kesinleşmiş hüküm ve esasları.

ahkam-ı kudsiye / ahkâm-ı kudsiye

• Kutsal hükümler.

ahkam-ı kur'aniye / ahkâm-ı kur'âniye

• Kur'ân'ın hükümleri, esasları.

• Kur'ân-ı Kerim'in kat'i olan hükümleri, emirleri. (Farsça)

ahkam-ı memduha / ahkâm-ı memdûha

• Yüce ve medhe lâyık hükümler.

ahkam-ı mesture / ahkâm-ı mesture / اَحْكَامِ مَسْتُورَه

• Gizli hükümler.

• Örtülü (açık olmayan) hükümler.

ahkam-ı müteaddide / ahkâm-ı müteaddide

• Çeşitli, birden fazla hükümler.

ahkam-ı nazariye / ahkâm-ı nazariye

• Teorik hükümler.

ahkam-ı rububiyet / ahkâm-ı rububiyet / ahkâm-ı rubûbiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan mâlikiyeti ve rububiyetinin hükümleri.

• Allah'ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, yaratıcılığı, idaresi ve terbiyesi ile ilgili hükümler.

ahkam-ı şahsiye / ahkâm-ı şahsiye

• Huk: Şahsın kendisini alakalandıran hükümler.

ahkam-ı şer'iye / ahkâm-ı şer'iye

• Şeriatın hükümleri, esasları.

ahkam-ı şer'iyye / ahkâm-ı şer'iyye

• İslâm dîninde bir işin yapılması veya yapılmaması gerektiğini bildiren hükümler. Emirler ve yasaklar. Bunlara Ahkâm-ı ilâhiyye, Ahkâm-ı İslâmiyye ve Ahkâm-ı Kur'âniyye de denir.

ahkam-ı şeriat / ahkâm-ı şeriat

• Şeriatın hükümleri, esasları.

ahkam-ı ubudiyet / ahkâm-ı ubudiyet

• Kulluk esasları, kulluğun hükümleri.

ahkam-ı uluhiyyet / ahkâm-ı uluhiyyet

• Allahlık hükümleri, ilâhlık hükümleri.

ahkam-ı umumiyye / ahkâm-ı umûmiyye

• Umûmî hükümler.

ahkam-ı zımniye / ahkâm-ı zımniye

• Açıkça söylenmeyip dolayısıyla anlatılan hükümler, esaslar.

ahkem-ül hakimin / ahkem-ül hâkimîn

• Hükümdarların hükümdarı. Hâkimlerin en hâkimi. Cenâb-ı Hak (C.C.)

ahkemu'l-hakimin / ahkemu'l-hâkimin

• Hükümdarların hükümdarı, hâkimlerin hâkimi olan Allah.

akaid / akâid

• (Tekili: Akide) Akideler. İtikad olunan hakikatlar. İtikada dâir kaziye ve hükümler, esaslar.

• Akîdeler, inançlar, dinin itikadî hükümleri.

akim

• (Çoğulu: Akâm-Ukum) İçinde giyecek olan büyük çuval.

aks-i dava / aks-i dâva

• Zıt hüküm. Karşı dâvâ (Zıt teorem.)

aks-i kaziye

• (Mantıkta) Doğru farzedilen bir hükmün, konusu ile yükleminin (mahmulünün) ters çevrilmesi ile zaruri bir sonucun elde edilmesidir. Çeşitli şekilleri vardır. Meselâ : "Her insan canlıdır." sözünde konu olan insan ile, yüklem olan canlı sözü yer değiştirilerek (aksedilerek) şu hüküm elde edilir: "Baz

aks-ün nakiz / aks-ün nakîz

• Birbirine zıt olan iki şey.
• Man: Mevzuun nakîzini yüklem; ve yüklemin nakîzini de mevzu kılmak. Misâl: "Her aklı başında olan insan Allah'ı tanır" kaziyesinden aks-ün nakîz yolu ile şu hüküm elde edilir: "Allah'ı tanımayanlar, aklı başında olmayan insanlardır."

akziye

• (Tekili: Kaza) Hükümler. Kararlar.
• Tam cümleler.

al-i abbas / âl-i abbas

• Emevilerden sonra 749 senesinden 1258 senesine kadar süren Abbasi hükümdar ailesi.

alem-i melekut / âlem-i melekût

• İlâhî hükümranlığın tam olarak tecellî ettiği, görünmeyen, kâinatın iç yüzü.

alem-i melekut ve ervah / âlem-i melekût ve ervâh

• Ruhlar âlemi; hiçbir vasıta ve sebebin müdahele etmediği, hüküm ve idaresi doğrudan Allah'ın elinde bulunan âlem.

altın kozak

• Padişahlar tarafından yabancı hükümdarlara gönderilen nâme-i hümayunun konulduğu muhafaza.

amelde mezheb

• Mutlak müctehid denilen derin âlimin, Kur'ân-ı kerîm, hadîs-i şerîf, icmâ ve Eshâb-ı kirâma âit nakilleri esas alarak, iş ve ibâdetle ilgili hükmü açıkça bildirilmeyen husûslarda çıkardığı hükümlerin hepsi.

analoji

• Mant. Benzetme yoluyla sonuç çıkarma. Bilinmeyen bir durum, bir hadise, bir münasebet ve bir varlık hakkında hüküm vermek için bilinen bir benzeri hakkındaki bilgilerden faydalanılarak muhakeme yürütülmesidir. Bu tarz düşünce çok defa düşüneni yanlış sonuca götürür. Muhtemel olanın muhakkak zannedil

anarşi

• yun. Başıboşluk. Din ve nizam tanımamak. Din ve nizam düşmanlığı. Birden başıboş kalmak. Başta hükümet olmamak. Hükümetinin otoritesi kalmamış olan bir milletin durumu.

ankara hükumeti / ankara hükûmeti

• Demokrat Parti Hükümeti.

arazi-i haraciyye / arâzi-i harâciyye

• Harac vergisine tâbi olan topraklar. Müslüman olmayanlardan sulh ile alınıp harac vergisi karşılığında mülkiyeti eski sâhiplerine bırakılan veya harbde zorla alınıp müslüman olmayan sâhiplerinin elinde bırakılan, yâhut zımmînin (müslüman olmayan vata ndaşın) müslüman hükümdârın izni ile işlediği ölü

arazi-i mahlule / arâzi-i mahlule

• Huk: Araziyi kullananın intikal sahibi mirasçı bırakmaksızın ölümüyle hükümete kalan arâzi-i emiriye.

arazi-i mülkiye / arâzi-i mülkiye

• Hükümet arazisi, hükümet toprağı. Hazine arazisi.

aristokrasi

• yun. Âlimlerin ve cemiyette en iyilerin iktidarına dayanan hükümet şekli. Tarihte soylu, imtiyazlı, toprak sahibi, zenginlerin hâkimiyetine dayanan hükümet şekli. Bu şekli ile oligarşi veya plütokrasi adıyla da anılmaktadır. İmtiyazlı azınlığın, çoğunluğu idare etmesidir.

arş-ı rububiyet

• Allah'ın büyüklüğünün, hüküm ve egemenliğinin tecelli ettiği yer.

asfiya-i müçtehidin / asfiya-i müçtehidîn

• Kur'ân ve sünnetten yola çıkarak hüküm ortaya koyan ve Hz. Peygamberin yolundan giden ilim ve takvâ sahibi kimseler.

ashab-ı kehf / ashâb-ı kehf

• Mağara arkadaşları. Bunlar, zamanlarındaki zalim hükümdarlarının şerrinden mağaraya sığınan ve orada yıllarca uyutulduktan sonra tekrar diriltilen, köpekleri ile birlikte, yedi sekiz kişiydiler.

asi / âsî

• İsyân eden, emre karşı gelen, itâatsizlik eden.
• Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uymayan, günâhkâr.
• Hükûmete, devlete baş kaldıran. Bâgî.

asl-ı şeriat

• Allah tarafından bildirilen hükümlerin aslı, özü, hakikati.

avam / avâm

• Amme'nin çoğulu, halk, topluluk.
• Müctehid (âyet ve hadîslerden şer'î yâni dînî hükümler çıkaran İslâm âlimi) olmayan, mukallid (yâni mezhebinin usûl ve kâidelerini anlayıp taklîd eden).
• Dînî ilimlerden haberi olmayan câhiller.
• Olgunlaşmamış, irşâda (öğrenip, aydınlanmaya) muht

ayat-ı mensuha / âyât-ı mensuha

• Sâbık olan, geçmişte olan hükümleri beyân eden âyetler.

bab-ı ali / bâb-ı âlî

• Yüksek kapı.
• Tanzimattan önce sadrazam kapılarının, daha sonra da hükümet dairelerinin çoğunun içinde toplandığı bina.
• Mc: Osmanlı Hükümeti.

bab-ı hükümet / bâb-ı hükümet

• Hükümet dairesi, hükümet kapısı.

bac / bâc

• Vergi. (Farsça)
• Kudretli hükümdarın zayıf olan hükümdardan aldığı vergi. (Farsça)
• Eskiden halktan alınan öşür veya haraç ve gümrük vergisi. (Farsça)
• Renk. (Farsça)
• Çeşit. (Farsça)

baharistan

• İlkbaharın hüküm sürdüğü zaman. (Farsça)
• Yeşil ve çiçekli yer. (Farsça)
• Molla Câmi'nin eseri. (Farsça)

batalese

• Ptolemeos soyundan gelen hükümdarlar.

batıl / bâtıl / باطل

• Hükümsüz. (Arapça)
• Boş. (Arapça)

battal / battâl / بَطَّالْ

• Boş. Hükümsüz.
• İşsiz.
• Metrûk. Kullanılmaz. olan.
• Bâtıl. Mensuh ve mefsuh.
• Faydasız.
• Pek büyük. Hantal.

• Bâtıl, hükümsüz.

• Hükümsüz.

bedih-ül butlan

• Bâtıl olduğu âşikar surette belli. Bâtıl, haksız bir hüküm veya görüş olduğu herkesçe bilinen.

belkıs

• Süleyman (A.S.) zamanında, Yemen'de Sebe şehrinde hükümet süren Himyerîlerden bir melikedir.

• Süleymân aleyhisselâm zamânında Yemen'de Sebe' şehrinde hüküm süren Himyerîlerden bir kadın sultan.

• Bir kadın hükümdar.

beraat-ül istihlal / berâat-ül istihlâl

• Bir eserin içindekilerini güzel bir başlangıçla baş tarafında anlatmak. İyi bir alâmet. Güzel bir başlangıç.
• Bir ibarede müradif ve mukni birkaç kelime bulunması, hüsn ve insicamdaki ibarenin vech-i mergub üzere te'lif ve terkibi.
• Maaş, rütbe, nişan için hükümetçe bildirilen

beri / berî

• (Berâet. den) Kurtulmuş. Temiz. Kayıt ve hüküm altında olmayan. Zimmeti bulunmayan adam. Hiçbir karışıklık, kusur ve noksanı olmayan. Hastalıktan sâlim olan.

berrani / berranî

• (Berr. den) Sahra ve kıra ait. Yabani.
• Hâricî, zâhirî.
• Şer'î hükümlere uymayan.

bi-meal / bî-meal

• Hükümsüz, mânasız, saçmasapan söz. (Farsça)

biat

• Bağlılığını, itimadını bildirmek. Birisinin hakemliğini veya hükümdarlığını kabul etmek. El tutarak bağlılığını alenen izhar etmek. Bağlılığını tazelemek.
• Rey vermek.

borç

• Bir kimsenin başka birine bir şey yapmasını veya vermesini gerekli kılan yükümlülük.

büluğ

• Erginlik. Olgunluk. Çocukluk devresini tamamlayıp ergenliğe geçiş. Ergenliğe ulaşan genç, namaz kılmak ve oruç tutmak gibi farzlarla mükellef (yükümlü) olur.
• Yaklaşıp çatma.

bürokrasi

• Hükûmet dairelerinde aşırı kırtasiyecilik, muamele çokluğu. İşlerin yürütülmesinde şekilciliğin ve idarî işlemlerin ağır basması hâli. Devlet görevlilerinden meydana gelen zümre veya sınıf. Memurlar sınıfı. Bürokrasi, her çeşit rejimde tahakküm vasıtası olmaktadır. Oysa İslâmiyet'te devlet makamları (Fransızca)

butlan-ı mana / butlan-ı mânâ

• Mânânın batıl, yanlış ve hükümsüz oluşu.

çavuş

• Vaktiyle divanlarda hükümdarların hizmetinde bulunan yaver veya muhzır gibi subaylara denilirdi. Tanzimattan evvelki Osmanlı saray teşkilatında çavuşlar, padişahın yaverleri ve çavuşbaşı mabeyn müşiri idi.
• Onbaşıdan üstte ve assubaydan alttaki derecede olan asker.
• İşçilerin b

celaleddin-i harzemşah

• (Vefâtı M.: 1231) Mengü berdi (Allah verdi) ismi de verilir. Harzemşah soyunun 7nci ve son hükümdarıdır. Tarihte cesaret ve irfanı ile tanınmıştır. O zamanın deccalı olan Cengiz'in kahır ve şiddeti karşısında İrân ve Turân korku ve zillete düştüğünde Celâleddin, Cengiz'in ordularını müteaddit defala

cellad / cellâd

• İdama mahkum olanların hükümlerini infaz etmeye vazifeli olan adam.

cem

• Hükümdar, melik, şah.
• Hz.Süleyman'ın (A.S.) nâmı.
• İskender'in bir ismi.

cengiz

• (Temuçin) Moğol Devleti'nin hükümdarlığını yapmıştır. İslâmî medeniyetleri ve kıymetleri tahribeden zâlim ve müstebid bir hükümdar olarak tarihe geçen bir kimsedir. Milâdi 1229'da ölmüştür. Asrının deccalıdır.

• Zâlim bir hükümdar.

cevad-ı melik

• Çok cömert hükümdar.

cihan-ban / cihan-bân

• Cihanın bekçisi, dünyanın koruyucusu olan. Allah. Hükümdar. (Farsça)

cihan-cuy

• Dünyaya hâkim olmaya çalışan sultan, hükümdar. (Farsça)

cihan-sitan

• Cihanı zapteden. Padişah, hükümdar. (Farsça)

cihandar / جهاندار

• Büyük hükümdar, imparator. (Farsça)

cihangir / cihangîr / جهانگير

• Büyük hükümdar, imparator. (Farsça)

cihangiri / cihangîrî / جهانگيری

• Büyük hükümdarlık, imparatorluk. (Farsça)

cihangüşa / cihângüşâ / جهانگشا

• Dünyayı feth eden, fatih hükümdar. (Farsça)

cihanpesend

• Dünyaya meydan okuyan, hükümlerini dünyaya kabul ettiren.

circis / circîs

• Îsâ aleyhisselâmdan sonra gönderildiği rivâyet edilen peygamber veya velî. Şam diyârında ve Filistin'de yaşadı. Îsâ aleyhisselâmın dîninin hükümlerini insanlara bildirdi.

cülusiyye / cülûsiyye / جلوسيه

• Taht'a çıkan hükümdarlar veya padişâhlar için yazılmış yazı veya söylenmiş şiir.
• Hükümdarın tahta çıktığı ilk gün verdiği bahşiş.

• Tahta çıkan hükümdarın dağıttığı bahşiş. (Arapça)
• Tahta çıkan hükümdar için yazılan şiir. (Arapça)

cumhuriyet

• Devlet reisi, millet veya Millet Meclisleri tarafından seçilen hükümet şekli. Demokraside temsili hükûmet şekli. Halkın hür olarak seçtiği temsilciler (Millet vekilleri ve senatörler) aracılığı ile egemenliğini, (hâkimiyetini) kullanmasına dayanan hükûmet şekli. Cumhuriyetin birbirinden farklı üç ta

cümle

• Bütün, hüküm bildiren söz.

cürha

• Birtek yara.
• şehadette yani şahidlikte bir tek hükümsüzlük sebebi.

dadar

• Allah (C.C.) (Farsça)
• Adaletli, âdil, doğru olan hükümdar. (Farsça)

dahhak

• Çok gülen. Çok gülücü.
• İran'da eski tarihte yaşamış çok zâlim bir hükümdarın adı.

daire

• Resmi hükümet makamlarından her biri.
• Yazıhane.
• Büyük bir idare adamının makamı.
• Ev veya apartman katı.
• Bir manevi te'sirin hükmü geçtiği mahal.
• Sınır içi.
• Büro, büyük ev, konak.
• Çember, düz yuvarlak şekil.
• Mat: Merkezden aynı u

daire-i hükm

• Hüküm alanı, karar dairesi.

daire-i resmiye

• Hükûmet dairesi, resmi daire.

daire-i şeriat

• Allah tarafından bildirilen emir ve yasaklara dayanan hükümlerin bulunduğu daire.

danyal aleyhisselam / danyal aleyhisselâm

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Mûsâ aleyhisselâmın dîninin hükümlerini insanlara tebliğ etti (duyurdu).

dar-ı teklif / dâr-ı teklîf / دَارِ تَكْلِيفْ

• Yükümlü kılma yeri (Dünya).

dara / dârâ / دارا

• Eski Fars hükümdarlarından dokuzuncusu Keykubat'ın bir ismi. (Farsça)
• Hükümdar. (Farsça)
• Cenab-ı Hakk'ın bir ismi. (Farsça)

• Sahip. (Farsça)
• Büyük hükümdar. (Farsça)

darayi / darayî

• Sahib, mâlik olma. (Farsça)
• Hüküm sürme, hâkimiyet kurma. (Farsça)
• Bir nevi kumaş. (Farsça)

darül harb

• (Dâr-ül harb) Harp yeri. Müslümanlarla gayr-i müslimler arasında sulh akdedilmemiş memleket. Kâfirlerin ve onların gayr-i islâmi hükümlerinin hâkim olduğu yer.

daver / dâver / داور

• Cenab-ı Hakk'ın (C.C.) bir ismidir.
• Âdil, insaflı ve doğru olan hükümdar, vezir veya hâkim.

• Yargıç. (Farsça)
• Hükümdar. (Farsça)
• Tanrı. (Farsça)

daveri / dâverî

• Hâkimlik, hükümdarlık. (Farsça)
• Mahkeme ve dâvâ. (Farsça)
• Kötü ile iyiyi birbirinden ayırt etme. (Farsça)
• Kavga, mücadele. (Farsça)

davud aleyhisselam / dâvûd aleyhisselâm

• Kur'ân-ı kerîmde adı geçen ve İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Hem peygamber, hem sultân yâni hükümdâr idi. Soyu Yâkûb aleyhisselâmın Yehûda adlı oğluna ulaşır. Süleymân aleyhisselâmın babasıdır. Kudüs'te doğdu. Orada yaşadı ve orada vefât etti.

delail-i enfüsiye

• Kişinin kendi nefsinde olan deliller. Yani vücudun gerek maddi ve gerek (vicdan ve hisler gibi) mânevi yapısında olan ve imana ait hükümleri isbat eden delillerdir.

demokrasi

• yun. (Demos: Halk; Kratia: İdare, iktidar) Halk iktidarına dayanan hükümet şekli. Devlet iktidarını elinde bulunduranların, halkın çoğunluğunun iradesiyle seçildiği hükümet şeklidir. Tatbikatı üç şekildir:1- Vasıtasız hükümet şekli: Halk, devlet iktidar ve hâkimiyetini vasıtasız olarak kullanır. Kan

demokrat idare

• Demotrat Parti hükümeti.

dereziler / derezîler

• Anuştekin ed-Derezî adlı bir bâtınî dâî (propagandacı) tarafından ortaya çıkarılan bozuk yol. Bunlar; Bâtıniyyeden ayrılarak ortaya çıkan, Fâtımî hükümdârı Hâkim bi-emrillah'ın ilâh olduğuna ve onun vezîri Hamza'nın imamlığına inanırlar. Kelimenin do ğrusu Derezî olup, yanlış olarak Dürzü denilmekte

desatir-i hükumet / desâtir-i hükûmet

• Hükümetler ve yönetimler tarafından konulan yasalar.

devlet-meab

• Devletin saadet ve ihtişamının sığınacağı yer, hükümdar.

devlet-medar

• Büyüklük merkezi olan (hükümdar)

devr-i batıl / devr-i bâtıl

• Man: Kısır devir. Bir hükmü ikinci bir hüküm ile, bunu da birincisi ile isbatlamaya çalışma yolu.

devr-i sabık / devr-i sâbık

• Bir önceki hükümet. Geçmiş devir.

dirhem-i urfi / dirhem-i urfî

• Bir memlekette kullanılması âdet olan veya hükûmetlerin kabûl ettikleri belli ağırlıktaki dirhem.

divan-ı harb-i örfi / divan-ı harb-i örfî

• İttihad ve Terakki hükûmeti zamanında kurulan ve oldukça sert kararlar alan sıkıyönetim mahkemesi.

diyanet

• Dindarlık. Dinin hükümlerine riâyet ve muktezasınca amel etmek. Din emirlerinin hüsn-ü ihtiyar ile tatbiki. Din işleri.

diyanet ve şeriat-ı islamiye / diyanet ve şeriat-ı islâmiye

• Allah tarafından bildirilen emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi; İslâmiyet.

diyanet ve şeriat-i islamiye / diyanet ve şeriat-i islâmiye

• İslâm dini ve şeriatı; Allah tarafından bildirilen hükümlerin hepsi, İslâm.

düldül

• Peygamber Efendimize (a.s.m.) Mısır hükümdarınca hediye edilen katırın ismi.

dürer-i ahkam / dürer-i ahkâm

• İnci tanesi gibi çok değerli hükümler, esaslar.

eazım-ı müçtehidin / eâzım-ı müçtehidîn

• Âyet ve hadisler başta olmak üzere, diğer dinî delillerden hüküm çıkarma bilgi ve kabiliyetine sahip olan büyük İslâm âlimleri.

ebu firas el-hamedani / ebû firâs el-hamedânî

• Meşhur Arap şâirlerindendir. 932 yılında Musul'da doğdu. Hamedan devleti hükümdarı Seyfü'd-Devle'nin himâyesinde yetişti. Arap milletinin asâleti ve Seyfü'd-Devle'yi öven çok sayıda kaside ve mersiye yazdı. 968 tarihinde öldü.

ef'al-i mükellefin / ef'âl-i mükellefîn

• İslâm dîninde mükelleflerin (dînî vazîfeleri yerine getirmekle yükümlü, sorumlu kimselerin) yapmaları ve sakınmaları lâzım olan emirler ve yasaklar. Ahkâm-ı İslâmiyye (fıkıh bilgileri), din bilgileri.

ehl-i hall ve akd

• Hükümet ve Cumhurbaşkanının seçme ve azletme yetkisine sahip olan meclis.

ehl-i hükumet / ehl-i hükûmet

• Hükümette olanlar yöneticiler.

ehl-i hükümet

• Hükümete mensup kimseler, milleti idare edenler.

ehl-i re'y

• İçtihadda, dînî hükümleri bildirmede İmâm-ı A'zam ve Irâk âlimlerinin yoluna tâbi olanlar. Bunlara ehl-i kıyâs, eshâb-ı re'y de denir.

ehl-i rivayet / ehl-i rivâyet

• Dînî kaynaklardan hüküm çıkarırken Hicâz âlimlerinin yoluna tâbi olanlar. Bunlara; ehl-i hadîs, ehl-i eser de denir.

ehl-i zahir / ehl-i zâhir

• Âyet ve hadislerin sadece lâfızlarına, şeklî mânâlarına göre tefsir yapıp hüküm veren âlimler.

ekalliyet

• (Akalliyet) Bir hükümetin tebaiyyeti altında yaşayan, yabancı din ve milliyete mensub olup, ekseriyeti teşkil etmeyen halk. Azlık. Azınlık.

ekme

• (Çoğulu: Ekemât-Üküm) Yüksek yer.

el-hakem

• Haklıyı haksızı ayıran, hükmeden, her hakkı yerine getiren hüküm sahibi Allah.

el-hükmü li'l-ekser

• Hüküm çoğunluğa göre verilir.

el-hükmü li'l-galib

• Hüküm güçlü ve kuvvetli olanındır.

elbette

• (Te'kid edâtı) Kat'i veya kat'iye yakın hükümlerde kullanılır. Yazılı sözlerde daha çok "elbet" şeklinde geçer.

elhükmü-li-l ekser

• Çokluğa, ekseriyete göre karar verilir. Hüküm ekseriyete göredir.

elhükmü-lillah

• Hüküm Allah'ındır.

elhükmülilekser

• Hüküm eksere göre verilir.

emanet-i kübra / emanet-i kübrâ

• Benlik duygusu; büyük emanet; başka varlıkların yüklenmekten çekindiği ve insanın yüklendiği İlâhî görevler, yükümlülükler.

erd-şir

• Eski İran hükümdarlarından bazılarının adıdır. (Farsça)

ergen

• (Bâliğ) Çocukluk çağından gençlik çağına geçmiş olan, aklı ermeğe başlamış, bâliğ.Erginlik çağına gelen müslüman genç, namaz kılmak, oruç tutmak, zekat vermek gibi Allah'ın farz kıldığı emirlerini yerine getirmeğe mükellef (yükümlü) olur. Küçük yaştan itibaren derece derece gerekli dini bilgiyi öğre

erkan ve ahkam-ı zaruriye / erkân ve ahkâm-ı zaruriye

• İslâmın yerine getirilmesi zorunlu temel esasları ve hükümleri.

erkan-ı hükumet / erkân-ı hükûmet

• Hükûmetin ileri gelenleri.

erkan-ı hükümet / erkân-ı hükümet

• Hükümetin ileri gelenleri, esas üyeler.

ermiya aleyhisselam / ermiyâ aleyhisselâm

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Hârûn aleyhisselâmın neslindendir. Mûsâ aleyhisselâmın dîninin hükümlerini bildirmekle vazîfelendirilmişti.

eshab-ı tahric / eshâb-ı tahrîc

• Hanefî mezhebinde, kısa bildirilmiş olup, iki türlü anlaşılabilen hükümleri açıklayarak bir mânâsını seçen dördüncü tabaka âlimleri.

eshab-ı temyiz / eshâb-ı temyîz

• Hanefî mezhebinde, fıkıh âlimlerinin altıncı tabakası. Bunlar kuvvetli hükümleri zayıf olanlardan, zâhir haberleri (İmâm-ı Muhammed'in Hanefî mezhebinin temeli olan meşhûr altı kitâbında bildirdiği haberleri), nâdir haberlerden (İmâm-ı Muhammed'in, İmâm-ı a'zâm ve talebelerinin diğer kitâblarda bild

eshab-ı tercih / eshâb-ı tercîh

• Hanefî mezhebinde, fıkıh âlimlerinin beşinci tabakası. Bunlar, ictihâd gücüne sâhib olmayan, sâdece bağlı oldukları mezhebdeki müctehidlerin ictihadları (verdikleri hükümleri) arasından delili kuvvetli olan ictihâdı seçen âlimlerdir.

evamir-i teklifiye / evâmir-i teklifiye

• Allah'ın kullarını uymakla yükümlü tuttuğu emirler.

evar

• Hükümet dairelerine ait defterler, resmî defterler. (Farsça)
• İmaret. (Farsça)

evreng-nişin

• Tahtta oturan, hükümdar. (Farsça)

evreng-zib

• Tahtı süsleyen. Hükümdar, padişah. (Farsça)

ezel-ebed sultanı

• Başlangıç ve sonu olmaksızın, hüküm ve saltanatı ezelden ebede devam eden Sultan.

fakih / fakîh

• Fıkıh âlimi. Dînin amelî (yapılacak işlerle ilgili) hükümlerinde mütehassıs âlim. Çoğulu fukahâdır.
• Müctehid. Kur'ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde açıkca bildirilmemiş olan hükümleri, açık ve geniş olarak bildirilenlere benzeterek meydana çıkarabilen derin âlim. İctihâd derecesine

farz

• Her müslümanın şahsen yapmakla yükümlü bulunduğu ilâhî emir.

farziye

• (Çoğulu: Farziyyât) Bazılarına göre kabul edilir sayılan. Mevhum ve itibarî olan. Aslı isbat edilmemiş hüküm.

fasl

• (Fasıl) İki şey arasındaki ek yeri. Mafsal.
• Hak söz. Hak ile bâtılın arasını fark ve temyiz ile olan hüküm ve kaza. (Buna "Faysal" da denir) Halletmek. Ayrılma. Çözme.
• Bölüm.
• Mevsim.
• Aynı makamda çalınan şarkı.
• Çocuğu memeden kesmek.
• Birini zem

fatımi / fatımî

• (Fâtımiyye) Hz. Fatıma Sülâlesinden olmak iddiasında bulunan, önce kuzey Afrika, sonra Mısırda hükümet süren sülâleye mensub meliklerin takındıkları isimdir. (Mi: 910-1171) İsmâiliye nâmında bâtıl fırkadandırlar. Salâhaddin-i Eyyubî, ordusu ile, Fâtımîlerin hâkimiyetine son verdi.

fatımiler / fâtımîler

• Aslen mecûsî olan Meymûn el-Kaddah'ın neslinden gelen Ubeydullah bin Sa'îd'in etrâfında toplanan, kendilerinin hazret-i Fâtıma'nın neslinden geldiklerini iddiâ eden; Mısır, Kuzey Afrika, Filistin ve Sûriye'de 910-1171 seneleri arasında hüküm süren, Eshâb-ı kirâm düşmanlığını yaymaya çalışan hânedân

faysal / فَيْصَلْ

• Karar. Hüküm. Fasıl. Hall.

• Kesin hüküm; karmaşık bir meseleyi kesin hatlarıyla çözümleme, yanlışı doğrudan ayırma.

• Karar, hüküm.

fehva / fehvâ

• Mânâ, anlam, mefhum, kavram, hüküm.

fer'i hüküm / fer'î hüküm

• Temele ait olmayan hüküm, dallara ait hüküm.

feraiz / ferâiz

• (Tekili: Farîze) Allah'ın farz kıldığı ibadetler, yapılması mecburi olan din emirleri.
• Şeriatın hükümleriyle mirasçılar arasında mal taksimi bilgisi. İslâmın miras hukuku.

ferman

• Kesin emir, hüküm, bildiri.

ferman-ferma

• Hüküm süren, emir veren, emir buyuran, hüküm fermâ.

ferman-reva

• Pâdişah, hükümdar. (Farsça)
• Emri kabul edilen. (Farsça)

fesh

• Bozmak. Hükümsüz bırakmak. Kaldırmak.
• Zayıf olmak.
• Bilmemek. Cehil.
• Re'y ve tedbiri ifsad eylemek.
• Zaif-ül akıl. Zaif-ül beden.
• Tembellik yüzünden gayesine erişemeyen.
• Unutmak.
• Tıb: Beden âzalarının mafsallarını yerinden çıkarıp ayırmak

fetret

• Uyuşukluk, zayıflık.
• Vahy ve semavî hükümlerin sükûn zamanı olduğu için, iki peygamber-i zişan devirleri arasındaki zaman.
• Vukuu âdet halinde olan şeyin kesilme zamanı veya kesilmesi.
• İki vakıa arasındaki geçen zaman. Terakki ve teâli devirleri arasındaki hareketsiz,

• Aynı cinsten iki hâdise (olay) arasındaki kesinti devresi.
• İki peygamber veya iki hükümdâr arasında peygambersiz ve hükümdârsız geçen zaman.

fette

• Açmak.
• Yardım.
• Hüküm.

fetva / fetvâ

• Dinî hüküm, karar.

• Bir meseleyle ilgili dinî hüküm.

feyyil

• Zayıf hüküm.

fıkıh

• (Fıkh) Derin ve ince anlayış. Bir şeyi, hakkı ile, künhü ile bilmek. İnsanlar arasındaki ilişkilerle ilgili olarak dinî hükümleri ayrıntılı delilleriyle bilmek. Müslümanlar, müslüman olmaları itibariyle Allah'ın emirlerine tâbidirler, uyarlar. Fıkıh ilmi, hangi şartlarda Allah'ın hangi emrin

fıkıh-fıkh

• Bir şeyi anlayıp bilme,
• Şeriat ilmi, şeriatın usül ve hükümleri, amelî ve şer'î meseleler bilgisi. Hukuk bilgisi.

fir'avn

• Mısır'da, hususan Hazret-i Musa (A.S.) zamanında Allah'a isyan edip ilâhlık dâvasında bulunan, Musa Peygamber'e inanmayan hükümdar.
• İlâhlık iddia eden dinsiz, azgın ve şaşkın insan.

• Firavun, eski Mısır hükümdarlarına verilen ünvan.
• Tanrılık iddiasında bulunduğu için Hz. Musa'nın mücadele ettiği Mısır hükümdarı.
• Çok kibirli, gururlu ve inat adam, Firavn.

fıtra

• Fitre; ihtiyâcı olan eşyâdan ve borçlarından fazla olarak nisab (dinde zenginlik ölçüsü) miktârı malı, parası olan her hür müslümanın Ramazan bayramının birinci günü sabahı fakirlere vermekle yükümlü oldukları belli miktardaki buğday veya arpa yahut hurma veya kuru üzüm veya kıymetleri kadar altın v

fukm

• (Fukum) Çene.

füru' / fürû'

• (Tekili: Feri') Bir kökten ayrılmış kısımlar. Dallar. Budaklar.
• Bir sülâleden gelmiş torunlar. Çocuklar.
• Fık: Cüz'î hüküm ve kaideler. Ahkâm-ı cüz'iyye.

• Dal, asıldan türeyen. Fer'in çokluk şeklidir.
• Fıkıh ilminde (İslâm hukûkunda) çocuklar, torunlar ve onların çocukları.
• Ahkâm-ı şer'iyye yâni İslâm dîninde ibâdet, münâkehât (nikâh, boşanma, nafaka), muâmelât (alış-veriş, ticâret, kirâlama v.b) ve ukûbâtla (cezâlarla) ilgili hükümler.

geçer akça

• Rayiç para yerine kullanılır bir tabirdir. Bu tabir, eskiden halk arasında yapılan senetlerde, hükümet tarafından akdolunan mukavelelerde kullanılırdı. (Türkçe)

giti-ban / gîtî-ban

• Hükümdar, padişah. (Farsça)

gümüş kozak

• Tar: Eskiden hükümdarlara gönderilen nâme-i hümayunların konulduğu mahfaza. Nameler atlas keseye konur, sonra da kozaya geçirilirdi. Kozakların gümüşten yapılmış olanları olduğu gibi altundan, şimşirden de yapılanları vardı. Altundan olanlar imparatorlara, gümüşten olanlar da küçük devlet reislerine

hadd-i evsat

• Man: Hadd-i asgar ile hadd-i ekberden çıkartılan diğer bir hüküm veya netice. Meselâ: Âlem hâdistir. Bunu, bu dâvayı isbat için: "Çünkü: Âlem mütegayyerdir ve her mütegayyer hâdistir" dediğimizde: Âlem, "hadd-i asgar"; hâdis, "hadd-i ekber", mütegayyer, "hadd-i evsat" olur.

hadis-i nasih / hadîs-i nâsih

• Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellem efendimizin, son zamanlarında söyleyip, önceki hükümleri değiştiren hadîs-i şerîfleri.

hadisat-ı ahkam / hâdisât-ı ahkâm

• Hükümlere zemin oluşturan hadiseler.

hakan

• Hükümdar.

• Eski Türklerde hükümdar mânasınadır.

hakan-ı mağfur

• Ölmüş hükümdar.

hakem / حَكَمْ

• Nihâyetsiz hikmet ve hüküm sâhibi (Allah).

hakim / hâkim

• "Hüküm veren, hak ve adalet üzere hükmeden, başkasını müdahale ettirmeden idare eden" mânâsında ilâhî isim.

• Hakim, yargıç, hüküm veren, hükmeden, hükümran olan, üstün olan.

hakim-i adaletpişe / hâkim-i adaletpîşe

• Adaletli hükümdar.

hakim-i adil / hâkim-i âdil / حَاكِمِ عَادِلْ

• Adâletli hüküm sâhibi.

hakim-i ezel / hâkim-i ezel

• Hükümranlığı ve hâkimiyeti bütün zamanları kaplayan Allah.

hakim-i mutlak / hâkim-i mutlak / حاَكِمِ مُطْلَقْ

• Nihayetsiz hüküm sâhibi (Allah).

hakim-i zalim / hâkim-i zâlim

• Zâlim hükmedici, zâlim hükümdar.

hakim-üş şer' / hâkim-üş şer'

• Kadılar (hâkimler) için kullanılan bir tâbirdir. Kadılar davaları şer'î hükümler dairesinde hall ü faslettikleri için bu tâbir meydana gelmiştir. Şeriat hâkimi demektir.

hakimiyet / hâkimiyet / حَاكِمِيَتْ

• Hükümrânlık.

hakimiyet-i amme / hâkimiyet-i âmme / حَاكِمِيَتِ عَامَّه

• Umumî hükümrânlık.

hakimiyet-i mutlaka / hâkimiyet-i mutlaka / حَاكِمِيَتِ مُطْلَقَه

• Sınırsız hükümrânlık.

hakimiyet-i umumiye

• Genel hâkimiyet, hükümranlık, egemenlik.

hal'

• Kaldırma. Kal' etme.
• Hükümdarı tahttan indirmek. Azletmek.
• Mansıb ve mesnetten ihraç etmek.
• Elbise gibi şeyleri soymak.
• Bir şeyi izâle edip ayırmak ve terketmek.
• Karısını boşamak. Evlâdını evlâdlıktan reddetmek.

hal' edilme

• Hükümdarın tahttan indirilmesi.
• Boşanmış olmak.
• Kovulmuş olmak.

halife

• Öncekinin yerine geçen.
• Fık: İlâhî, yâni şer'î hükümlerin tatbik ve icrası için Peygamber'e (A.S.M.) vekil olan zât. İmam. İmamet-i kübra. (Namazda imama uyan cemaat gibi, halifeye de şer'î emirlerde öylece itaat edilir. Halifede aranan dört şart: İlim, adalet, kifayet, a'zâ ve havâs

han / hân

• Hükümdar. Eski Türklerde Hakan da denen devlet reisi. (Farsça)

• Hükümdar.

hanan

• (Tekili: Hân) Hânlar, hükümdarlar, pâdişahlar, kağanlar. (Farsça)

harbiye nazırı

• Askerlik işleriyle alâkalı dairenin başında bulunan memura verilen ünvandır. Kuva-yı Milliyenin Anadolu'da kurduğu hükümette "Milli Müdafaa Vekili" adını taşıyan bu ünvan, Osmanlı Hükümetine 1908 Temmuz inkılâbı arifesinde kurulan Said Paşa kabinesiyle girmiştir. Ondan evvel "Serasker" adını taşıyor

has ahur

• Tar: Hükümdarın hayvanlarına mahsus ahır.

hasafet

• Rey sağlamlığı. Hükümde kuvvet ve olgunluk.

haşmet-i saltanat-ı maneviye / haşmet-i saltanat-ı mâneviye

• Mânevî hükümranlığının azameti, büyüklüğü.

haşmetli

• (Haşmetlü) Tar: Haşmet sâhibi mânâsına gelir ve ecnebi hükümdarlarına verilen bir ünvandır.

hasredilme

• Bir hüküm v.s. bir şeye ait kılınma, sınırlandırılma.

hassa ordusu

• Hükümdarın kendine mahsus ordusu.

hatm

• Hâlis, saf.
• Sağlamlaştırma, muhkemleştirme.
• Hüküm ve kazâ icabettirme.

havakin / havakîn

• (Tekili: Hâkan) Hükümdarlar, hakanlar, padişahlar, başbuğlar.

havza

• Bir hükümetin idaresi altında bulunan bütün ülkeler.

hikmet-i hükumet / hikmet-i hükûmet / حِكْمَتِ حُكُومَتْ

• Hükûmetin gözettiği fayda.

• Hükûmetin icrâatındaki asıl maksad.

hila'

• (Tekili: Hil'at) Hükümdar veya vezirler tarafından bir kimseye mükâfat olarak giydirilen kaftanlar, hil'atlar.

hilafet

• Bir kimseye halef olmak ve onun yerine geçmek.
• Din ve dünya işlerinde umumi reislik. İmam-ül Mü'minîn olan zât, şer'î hükümlerin icrasında Peygamberimiz Hz. Muhammed'e (A.S.M.) halef olduğu için hilafet vazifesini alana Halife denmiştir. Buna İmamet-i Kübra da denir.Hilafet, 1517 (Hi

hılk

• Hükümdar mührü.
• Çok mal.

hırz-ı binefsihi / hırz-ı binefsihî

• İçerisinde mal ve eşya saklamak için yapılmış, hazırlanmış ve içine izinsiz girilemiyen ev, dükkân, çadır, depo vs. gibi mahaller. (Kasa, sandık, dolap, çuval da bu hükümdedir.)

hisbet

• İyiliği emr edip kötülükten alıkoymak husûsunda, hükûmet adamlarının bizzat işe karışıp gerekeni yapmaları. İhtisâb da denir.

hudavend

• Allah, Hâlık, Rabb. (Farsça)
• Sâhib, malik, efendi. (Farsça)
• Hükümdar, hâkim. (Farsça)

hudavendi / hudavendî

• Hudavendilik, sâhiplik, hükümdarlık. (Farsça)

hudavendigar / hudavendigâr

• Hükümdar, âmir, efendi, sahib. (Farsça)
• Osmanlı padişahlarından 1. Murad Han Gazi'nin (1362 - 1389) lâkabıdır ve bu sebeple, şehzadeliğinde valilik yaptığı Bursa vilâyetine de Cumhuriyete kadar bu nam verilmişti. (Farsça)

hudaygan / hudaygân

• Büyük hükümdar, yüce sultan, ulu pâdişah. (Farsça)

hudud

• (Tekili: Hadd) Sınırlar, hudutlar.
• Uçlar. Bucaklar.
• Şeriatın cezâ hükümlerinin tatbiki.

hükema ve ulema-yı zahiri / hükemâ ve ulemâ-yı zâhirî

• Zahire ve dış görünüşe göre hüküm veren alimler ve filozoflar.

hükm / حكم

• (Hüküm) Karar. Emir. Kuvvet. Hâkimlik. Amirlik.
• İrade. Kumanda. Nüfuz.
• Kadılık etmek.
• Tesir. Cari olmak.
• Makam.
• Bir dâvanın veya bir meselenin tedkik edilmesinden sonra varılan karar.
• Man: Fikirler ve tasavvurlar arasındaki râbıtayı tasdik veya

• Hüküm, yargı.

• Hüküm, emir, kesin karar. (Arapça)
• Hükmünde: Yerinde, gibi. (Arapça)
• Hükmünü almak: Yerine geçmek, gibi olmak. (Arapça)

hükm-i adil / hükm-i âdil

• Huk: Adalet üzere verilmiş olan hüküm.

hükm-i gıyabi / hükm-i gıyabî

• Huk: Taraflardan biri hazır olmadığı halde verilen hüküm.

hükm-i karakuşi / hükm-i karakuşî

• Karakuş hükmü.
• Mc: Hesaba kitaba gelmiyen, mantığa uymayan hüküm.

hükm-i kaza

• Allah tarafından evvelce verilmiş olan hüküm.

hükm-i külli / hükm-i küllî

• Allahü teâlâya âit hüküm, emir.

hükm-i müleffak

• Helâl ve haram, emir ve yasak, ibâdet ve tâatte, belli bir mezhebin hükümlerine uymayıp, birkaç mezhebin hükümlerini karıştırarak kolayına geleni seçtiği hüküm.

hükm-i tecrübi / hükm-i tecrübî

• Tecrübe ile elde edilen hüküm.
• Tecrübe neticesi hâsıl olan karar.

hükm-i vicahi / hükm-i vicahî

• Huk: Tarafların her ikisinin de veya vekillerinin hazır bulundukları hâlde verilen hüküm.

hükm-i vicdani / hükm-i vicdanî

• Vicdana ait hüküm. Vicdanî kanaatla verilen hüküm.

hükm-i zımni / hükm-i zımnî

• Fık: Zımnen vaki olan hüküm. (Bir kimse diğer bir kimse aleyhine; "Benim filân şahıs zimmetinde sâbit olacak şu kadar lira alacağıma onun emriyle kefil olmuş idin" diye dâva ve o kimse kefâleti ikrar ve borcu inkâr etmekle müddei, borcu isbat ederek hâkim dahi hükmetse bu hüküm kefil aleyhine sarâhe

hükm-ü adilane / hükm-ü âdilâne

• Adalet üzere verilen hüküm.

hükm-ü fetva / hükm-ü fetvâ

• Fetvanın verdiği hüküm, yargı.

hükm-ü imani / hükm-ü imanî

• İmanî hüküm.

hükm-ü manevi / hükm-ü mânevî

• Mânevî hüküm, idare.

hükm-ü tecrübi / hükm-ü tecrübî

• Tecrübeyle elde edilmiş hüküm.

hükm-ü zihni / hükm-ü zihnî

• Zihnin verdiği hüküm.

hükm-ü zımni / hükm-ü zımnî

• Gizli, kapalı, örtülü hüküm.

hükmen

• Hüküm yoluyla, hükmünde ve değerinde olarak.

hukuk

• (Tekili: Hakk) Haklar.
• İnsanın cemiyet hayatında riâyet etmesi lâzım gelen kaideler, esaslar, yâni; şer'i ve adli hükümler. Haklıyı haksızdan ayıran kaideler.
• Şeriat kitablarında yazılı olan haklar, kanunlar ve kaideler.
• Üniversitenin hukuk tahsili yaptıran kısmı.

hukuk-u siyasiyye / hukuk-u siyâsiyye

• Siyasi haklar. Memleket idâresini ve halkın hakkını tanıyan hükümlerin tamamı.

hukuk-u tabiiyye

• İnsanın fıtratında bilkuvve mevcut olup, hak ile bâtılı, iyi ve fenayı bildiren ve insanların toplu bir şeklide yaşamalarını mümkün kılan hükümler.

hüküm

• Bk. hükm
• Hüküm vermek: Kesin karar vermek.

hüküm-ferma

• Hüküm süren, hâkimiyetinde olan.

hükumat / hükûmat

• (Tekili: Hükûmet) Hükûmetler.

hükümat / حكومات

• Hükümetler. (Arapça)

hükümdar / hükümdâr / حكمدار

• Padişah, hüküm sâhibi. En yüksek reis. İmparator. (Farsça)

• Hüküm sahibi, devlet başkanı.

• Padişah, sultan, hüküm sahibi. (Arapça - Farsça)

hükümdar-ı adil / hükümdar-ı âdil

• Adaletli hükümdar.

hükümdaran

• (Tekili: Hükümdâr) Hükümdarlar, Padişahlar.

hükümdarane

• Hükümdar gibi, hükümdara yakışır bir surette.

hükümdari / hükümdarî / hükümdârî

• Hükümdarlık, padişahlık, şahlık. (Farsça)

• Hükümdarlık. (Arapça - Farsça)

hükümet / حكومت

• Hükümet. (Arapça)
• Hakimiyet. (Arapça)
• Devlet. (Arapça)
• Hükümet sürmek: Hakim olmak, hükmetmek, hüküm sürmek. (Arapça)

hükumet konağı / hükûmet konağı

• Devlet memurlarının bulunduğu bina. Bunun yerine: "Bab-ı hükûmet, daire-i hükûmet" tabirleri de kullanılırdı.

hükumet-i adile / hükûmet-i âdile

• Âdil hükümet.

hükümet-i arabiye

• Arap hükümeti.

hükumet-i cumhuriye / hükûmet-i cumhuriye

• Cumhuriyet hükûmeti.

• Cumhuriyet hükûmeti.

hükümet-i cumhuriye

• Cumhuriyet hükümeti.

hükumet-i demokrasi / hükûmet-i demokrasi

• Demokrasi hükûmeti.

hükumet-i gayr-i müstakille / hükûmet-i gayr-i müstakille

• İstiklâliyet ve hâkimiyet haklarını tamamen haiz olmayıp, diğer bir devletin boyunduruğu altında bulunan hükûmet.

hükumet-i hazıra / hükûmet-i hazıra

• Şimdiki hükûmet.

hükumet-i hilkat / hükûmet-i hilkat

• Yaratılış hükümeti.

hükumet-i islamiye / hükûmet-i islâmiye

• İslâm hükümeti.

hükümet-i islamiye / hükümet-i islâmiye

• İslâm hükümeti.

hükumet-i islamiye-i ömeriye / hükûmet-i islâmiye-i ömeriye

• Hz. Ömer dönemindeki İslâmî hükûmet.

hükumet-i ittihadiye / hükûmet-i ittihadiye

• İttihad ve Terakkî Partisi hükümeti.

hükumet-i meşrua / hükûmet-i meşrua

• Hukuka, kanuna uygun hükûmet.

hükumet-i meşruta / hükûmet-i meşruta

• Meşrutiyet idaresi, Meşrutiyet hükûmeti.

• Meşrutiyetle idare olunan hükûmet.

hükumet-i meşruta-i meşrua / hükûmet-i meşruta-i meşrua

• Şeriata uygun meşrutiyet hükûmeti.

hükumet-i milliye / hükûmet-i milliye

• Millî hükümet, idare.

hükumet-i müstakille / hükûmet-i müstakille

• İstiklâliyet ve hâkimiyet ve haklarını tamâmen hâiz olan hükümet.

hükumet-i müstebid / hükûmet-i müstebid

• Baskıcı, diktatör hükûmet.

hükumet-i müstebidde / hükûmet-i müstebidde

• İstibdatla idare olunan hükûmet.

hükumet-i müstebide / hükûmet-i müstebide

• Ülkeyi istibdatla, dikta ile yöneten hükûmet.

hükümet-i müstebide / حكومت مستبده

• İstibdat hükümeti.

hükumet-i zaife / hükûmet-i zaife

• Zayıf hükûmet.

hükümferma / hükümfermâ

• Hükümrân, hüküm süren, hâkimiyetle idare eden.

• Hükümrân, hüküm süren. Hâkimiyetle idâre eden. (Farsça)

• Hüküm süren.

• Hüküm süren.

hükümferma olan

• Hüküm süren.

hükümfermalık / hükümfermâlık

• Hüküm sürme.

hükümlü

• Bir hüküm ve emri bildiren.
• Mahkemece hüküm giymiş kimse.

hükümname

• Bir mahkeme veya hey'etin hüküm ve kararını hâvi vesika. Hükmü ihtiva eden kâğıt. (Farsça)

hükümran / حكمران / hükümrân / حُكُمْرَانْ

• Hâkim, hükümdar. Hüküm ve saltanat süren. Hükümfermâ.

• Hüküm süren, hakim olan. (Arapça - Farsça)
• Hükümran olmak: Hakim olmak. (Arapça - Farsça)

• Hüküm süren.

hükümrani / hükümrânî / حكمرانى

• Hüküm sürme, padişahlık. (Arapça - Farsça)

hülagu / hülagû / hülâgu

• Kan dökücü bir hükümdar.

• Mi: 1258' de Bağdadı zaptederek halkını kılıçtan geçirmiş, Abbasi Halifesi Musta'sımı ve bütün âile efradını öldürtmüştür. Cengiz Hanın torunu, Tülay Hanın oğludur. Tarihde en çok kan döken hükümdar olarak bilinir. Abbasi Devletini yıkan Moğol Başkumandanıdır.

hulle

• İslâmî nikâh hükümlerine göre üç defâ boşanmış bir kadının, tekrar aynı adam tarafından alınabilmesi için; başka bir erkek tarafından nikâhlanıp, düğün ve vaty olduktan sonra boşanması.

hümayunname

• Padişah tarafından bir hükümdara gönderilen mektub. (Farsça)

hünkar / hünkâr

• Hükümdar. Padişah. Sultan. (Farsça)

huruc alessultan

• Meşru hükümete karşı kıyam ve isyan etme.

husrev

• Hükümdar, şah. (Farsça)

hüsrev / خسرو

• Hükümdar, padişah. (Farsça)

i'lanname

• İçinde ilân yazılı olan kâğıt. (Farsça)
• Bir hususun herkese ilân edilmesi için hükümetçe hazırlanıp bastırılan resmi kâğıt. (Farsça)

ibtal

• Battal etmek. Çürütmek. Hükümsüz bırakmak.

ibtida-i cülus

• Hükümdarlığın başlangıcı. Tahta çıkışın ilk zamanları.

iç kale

• Kale duvarlarıyla çevrilmiş şehir ve kasabaların bazılarının ortasında ve en yüksek yerinde yapılan küçük kaleler. Bu çeşit kalelere "bâlâ hisâr" da denilirdi. Bu iç kaleler, düşmanın, surları geçmesi hâlinde veya şehirde bir isyân çıktığı zaman, hükümdar veya kumandanın çekilip kendini müdafaa etme (Türkçe)

ici / icî

• Atmaca. (Farsça)
• Hükümdar vekili. (Farsça)

icma-ı ümmet / icmâ-ı ümmet

• Aynı asırda yaşamış olan İslâm âlimlerinden müçtehit olanların, şeriatın bir meselesi hakkında verilen hükümde birleşmeleri, dinî bir konuda söz birliği etmeleri.

icma-i ümmet

• Ist: Aynı asırda yaşamış olan İslâm âlimlerinden müctehid olanların, şeriatın bir mes'elesi hakkında verilen hükümde birleşmeleridir.

icra dairesi

• Borçlunun, alacaklıya karşı ödemekle yükümlü bulunduğu bir şeyi hukukî yollarla almasını sağlayan daire, kurum.

icraat-ı hükumet / icraat-ı hükûmet

• Hükûmetin icraatı.

ictihad / ictihâd

• Kudret ve kuvvetini tam kullanarak çalışmak. Gayret etmek. Çalışmak.
• Anlayış.
• Kanaat.
• Fık: Şeriatın fer'î mes'elelerine âit hükümleri, İslâm müçtehidlerinin, usulüne uygun olarak, Kur'an ve Hadis-i Şeriflerden çıkarmaları ve bunun için tam gayret etmiş olmaları. Böyle

• İnsan gücünün yettiği kadar zahmet çekerek, çalışma. Kur'ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde açıkça bildirilmemiş olan işlerin hükümlerini açıkça bildirilenlere benzeterek meydana çıkarma.

• Âyet ve hadîslerden hüküm çıkarma, içtihat.

içtihad

• Dinen kesin olarak belirtilmeyen bir konuda Kur'ân ve hadisten hüküm çıkarma.

içtihad-ı hata / içtihad-ı hatâ

• Yanlış ve hatâlı hüküm çıkarma.

içtihad-ı şer'i / içtihad-ı şer'î

• Şeriat hükümlerine dayanarak yapılan içtihad.

ictihadat / ictihâdât

• Hüküm çıkarmalar.

içtihadat / içtihadât

• İçtihatlar; dinen kesin olarak belirtilmeyen konularda Kur'ân ve hadîse dayanarak hüküm çıkarma işlemleri.

içtihadat-ı şer'i / içtihadât-ı şer'i

• Şeriat hükümlerine dayanarak yapılan içtihatlar.

içtihadi / içtihadî

• İçtihatla ilgili; dinen kesin olarak belirtilmeyen bir konuda Kur'ân ve hadise dayanarak hüküm çıkarmayla ilgili olan.

idare-i hükumet / idare-i hükûmet

• Hükümet idaresi.

idare-i mutlaka

• Bir hükümdarla idare. Bir hükümdarın idare ve yönetimi altında bulunan devlet. Mutlakiyet idaresi.

idhad

• İptal etmek, hükümsüz bırakmak.

ihaze

• Kalkanın elle tutulacak olan yeri.
• Timar. Hükümdarın verdiği arazi.

ihdar

• (Heder. den) İptal etme, battal etme, hükümsüz bırakma.
• Boşa harcama.

ihtiyat hazinesi

• Tar: Savaş ve diğer fevkalâde masraflara karşılık olmak üzere sarayda biriktirilen paralar. Gelirleri havass-ı hümayun hâsılatı, ganimetlerin beşte biri ve başka hükümdarlardan gelen hediyelerdi. Buna "iç hazine" veya "enderun hazinesi" de denilirdi.

ik'ad

• Bir hükümdarın tahta oturtulması. Oturtmak.

ilga

• Kaldırmak. Hükümsüz bırakmak. Lağvetmek. Bâtıl eylemek.

• Kaldırmak, lağvetmek, hükümsüz bırakmak.

ilhan

• Tar: Cengizlilerin İran kolunun Hülâgu hanedanının hükümdarlarına verilen ünvan.

ilm-i usul / ilm-i usûl / عِلْمِ اُصُولْ

• Delillerden hüküm nasıl çıkarıldığını öğreten ilim. (Usul-ü fıkıh, Usul-ü şeri'at veya hikmet-i teşriiye de denir.)

• Delillerden hüküm çıkarmayı öğreten ilim.

ilmihal / ilmihâl

• "Hâl ilmi" mânâsında herkese gerekli olan dinî hükümleri bildirmek maksadıyla yazılan kitaplara verilen isim.

ilyas

• Benî İsrail peygamberlerinden olup, Kur'an-ı Kerim'de ismi geçen ve Tevrat'ta "Ella" diye mezkûr olan bir Peygamberin ism-i mübarekidir. M.Ö. 9. asırda yaşamış olup ondan sonra Elyesa (A.S.) Peygamber olmuştur. İlyâs (A.S.), zamanının hükümdarıyla çok mücadele etmiş, çok zaman mağaralarda yaşamış, ç

imam-ı müçtehid

• Müçtehid imam; Kur'ân ve sünnetten yola çıkarak hüküm ortaya koyan büyük İslâm âlimi.

imparator

• Lât. Büyük kral. Birkaç devlete hükmünü geçiren büyük hükümdar. Tahta çıkan kadın olursa ona imparatoriçe denir.

imza-yi padişahi / imza-yi padişahî

• Padişahın imzası. Osmanlı Padişahları tarafından vaktiyle hükümdarlara yazılan name-i hümayunların kenarlarına altun yaldızla imza konurdu. Bunlara imza-yı padişahî denilirdi.

infaz-ı ahkam / infaz-ı ahkâm

• Hükümleri yerine getirme, uygulama.

infisah

• Hükümsüz kalma, fesholma. Bozulma.

inkılab-ı hükumet / inkılâb-ı hükûmet

• Hükûmet inkılâbı, yönetim değişimi.

ıskat

• Düşürmek. Düşürülmek. Aşağı atmak. Hükümsüz bırakmak.
• Silmek.
• Ölünün azaptan kurtulması ümidi ile ölen kimse nâmına dağıtılan sadaka.

iskat

• Düşürme, aşağı alma.
• Hükümsüz bırakma, iptal etme.

iskender

• Sayısız beldeler fethetmiş bir hükümdar.

ism-i adl ve hakem

• Allah'ın haklıyı haksızdan ayırıp her hakkı yerine getirdiğini ve herbir şey hakkında adaletle küllî hüküm verdiğini bildiren isimleri.

ism-i hakem

• Allah'ın haklıyı haksızdan ayırdığını, her hakkı yerine getirdiğini ve hüküm sahibi olduğunu ifade eden ismi.

ism-i hakem ve hakim / ism-i hakem ve hakîm

• Varlıklar hakkında küllî hüküm veren ve o hükme göre sebepleri ve eşyayı hikmetle sevk eden Allah'ın ismi.

ispehbed

• Başbuğ, hükümdar, hâkan, kağan. (Farsça)

iştat

• Adaletsizlik edip hükümde zulmetme.

istatistik

• Hüküm çıkarmak için bilgi toplama ve sınıflandırma ilmi.

• Bir neticeye varmak veya bir hüküm çıkarmak için metodlu olarak mevcud lüzumlu şeyleri toplayıp sayı hâlinde göstermek işi ve bu işle meşgul olan ilim. (Fransızca)

istibdad-ı hükumet / istibdad-ı hükûmet

• Hükûmetin baskısı, despotluğu.

istidlal / istidlâl / استدلال

• Delil getirme, hüküm için çıkarımda bulunma.

• Delil getirme, delile dayanarak hüküm çıkarma.

• Delil ile hüküm çıkarma, akıl yürütme, delillerin ışığında yargıda bulunma. (Arapça)

istihraç

• Delillerden hareketle hüküm çıkarma.

istihrac / istihrâc / استخراج

• Çıkarma. (Arapça)
• Hüküm çıkarma. (Arapça)
• Anket. (Arapça)
• İstihrâc etmek: Çıkarmak. (Arapça)

istihraci / istihracî

• Eldeki delillerden hüküm çıkarır tarzda.

istihsan

• Beğenmek, güzel bulmak. Bir şeyin iyi olduğu kanaatında bulunmak. Beğenilmek.
• Fık: Kıyası terkedip, nassa, yani, âyet ve hadis-i şeriflerin hükümlerine en uygun olanı almak. Şeriatta; zorlaştırmayan hükümle, râcih delil ile amel etmektir.

• Güzel bulma, güzel görme.
• Kıyas denilen delîlin iki kısmından birisi olan hafî (gizli, kapalı) kıyas, yâni asl (hakkında açıkça hüküm bulunan şey) ile, fer' (hakkında açıkça hüküm bulunmayan şey) arasında müşterek (ortak) olan ve aslın hükmünün fer'e verilmesine sebeb olan illetin (vasfın, ö

istikra / istikrâ

• Ayrı ayrı olaylardan genel bir hüküm çıkarma.

istikra'

• Gezmek, dolaşmak, etraflı bilgi edinmek. Ayrı ayrı hâdiselerdeki müşterek vasıflara dikkat ederek umumi bir netice çıkarmak. Umumi araştırmak. Fertten umuma âit hüküm sâhibi olmak.

istikra-i tam / istikrâ-i tâm

• Tümevarım, endüksiyon; bir bütünü oluşturan parçaların hepsini inceleyerek o bütün hakkında hüküm vermek.

istikraen / istikrâen

• Eldeki verilerden hareketle genel bir hüküm verme şeklinde.

istinbat / istinbât / استنباط

• Eldeki delillerden yeni hükümler çıkarma.

• Kur'ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde açıkça bildirilmemiş hükümleri, bilgileri, açıkça bildirilenlere benzeterek, meydana çıkarmak.

• Anlam çıkarma, hüküm çıkarma. (Arapça)

istinbat-ı ahkam / istinbat-ı ahkâm

• Hüküm çıkarma.

istinbatat

• Bir söz veya bir işten gizli bir mânâ ve hüküm çıkarma işlemleri.

iştitat

• Zulmetme. Haksızlık etme. Hükümde ve sair işlerde eziyet etme.

izzü-d-devle

• Tar: Müslüman hükümdarları tarafından sık sık kullanılan ve devlete değer veren, devletin değeri mânâsına gelen bir ünvan.

jüri

• Bir mesele hakkında hüküm vermek için toplanan heyet.

• ing. Herhangi bir mes'ele için hüküm vermek üzere toplanan hey'et, cemaat.

jurnal

• İlk önce gazete ve rapor mânasına kullanılırken sonradan "hükümete ihbar" gibi olan hâdiselere denilmeğe başlandı. İhbar, şikâyet, polis raporu. İnsanı kötüleyerek verilen haber veya rapor. (Fransızca)

kaan

• Hükümdar, hâkan.

kabul-i adem

• Kalben ademi kabul etmektir. Hakkı inkâr etmek, hatalı bir hüküm ve itikattır. Hak mesleği kabul etmeyip indi ve şahsi görüşünü ileri sürerek başka bir yolda gitmektir, bir iltizamdır. İmânın zıddına şahsi görüşüne tâbi olmak, bâtılı kabul etmektir.

kademiyye

• Ayak bastı parası.
• Eskiden hükûmete ait bir davetiye veya emri tebliğ etmek için gönderilen memura, masrafları karşılığı olarak verilen ücret.

kadı / kâdı

• İslâm hukûkuna göre hüküm veren hâkim.

kahraman

• (Çoğulu: Kahramanan) Yiğit, cesur, bahadır. (Farsça)
• Fars mitolojisinde Rüstem'in yendiği kişi. (Farsça)
• İş buyuran, hüküm sâhibi. (Farsça)

kahya / kâhya

• Büyük konaklarda ev işlerini idare eden kimselerle san'at ve ticaret sahiplerinin işlerine bakmak üzere hükümet tarafından seçilen kimselere eskiden verilen addır.

kaide-i külliye

• Açık ve sarih olan kaide ve hüküm. Herşey hakkında tatbik edilebilen, umumi kaide.

kaide-i külliyye

• Açık, sarih olan hükümler, genel kurallar.

kaideten

• Kaide ve hükümlere göre. Kurala uygun olarak.

kalemrev

• Bir hükümdar veya hükümetin hükmünün geçtiği yer. (Farsça)

kanun-u saltanat

• Saltanat, hükümranlık kânunu.

kanun-u sarahat-i kur'aniye / kanun-u sarâhat-i kur'âniye

• Kur'ân'daki açıkça belirtilen kanunu, hüküm.

karar

• Hüküm, çare, düzenlilik, ölçülülük, tahmin.

kasti hüküm / kastî hüküm

• Bir şeyin bizzat kendisi hakkında "bu doğrudur veya yalandır" şeklinde verilen hüküm; bilerek, birinci derecede karar konusu.

katar

• Arabistan yarımadasında müstakil bir devlettir. İstiklâlini 1/1/1971 de ilân etmiştir. Hükümet merkezi Doha şehridir. Üç yanı denizle çevrilidir. Halkı müslümandır. Resmi lisanı Arapçadır.

kavl-i kadim / kavl-i kadîm

• İmâm-ı Şâfiî'nin Bağdâd'daki ilk ictihâdlarına (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden çıkardığı hükümlere) verilen ad. Bunlara onun mezheb-i kadîmi de denir. İmâm-ı Şâfiî, kavl-i kâdimini el-Hucce adlı eserinde topladı. Mısır'a yerleşince, muhîtin (y örenin) örf ve âdetlerini de nazar-ı îtibâra (dik

kayser

• Eski Roma ve Bizans imparatorlarının lakabı, hükümdar.

kayseri / kayserî

• Hükümdarlık, imparatorluk, kayserlik. (Farsça)

kaza

• Birdenbire olan musibet. Beklenmedik belâ.
• Vaktinde kılınmayan namazı sonradan kılmak.
• Allah'ın takdirinin ve emrinin yerine gelmesi.
• Hâkimlik, hâkimin hükmü.
• İstemeden yapılan zarar.
• Hükmeylemek, hüküm.
• Bir şeyi birbirine lâzım kılmak.

kazai / kazaî

• Kaza ile alâkalı. Hüküm vermeğe ait.

kazaya / kazâyâ

• (Tekili: Kaziye) Kaziyeler. Hükümler.

• Kaziyeler, hükümler, önermeler.

• Kaziyeler, hükümler.

kazi

• (A, uzun okunur) Dâvalara hüküm ve kaza eden. Şeriat kanunlarına göre dâvalara bakan hâkim. Kadı.
• Yapan, yerine getiren.

kaziye / قَضِيَه

• Hüküm, fikir.

• Man: Hüküm. Bir hükmü ifâde eden kelâm.
• Karar. Fikir. İfâde.
• Hak veya bâtıl mâna ifade eden söz.
• Hükmeylemek.
• Hükümet.

• Hüküm.

• Hüküm.

kaziye-i bedihiyye

• Man: Delil ile isbata muhtaç olmaksızın, aklın cezmen hüküm ve tasdik eylediği hüküm. Bu iki kısma ayrılır:1- Kaziye-i bedihiyye-i akliyye: Aklın hârice danışmayarak ve havassın (hislerin) tavassut ve yardımına muhtaç olmayarak tasdik eylediği kaziyeye denilir ki; akıl mücerret mevzu ve mahmulünü ta

kaziye-i külliye

• Man: Hüküm mevzuunun cemi efradına şâmil olan kaziyye. "İnsanların cümlesi nâtıktır" gibi.

kaziye-i mahsusa

• Man: Mevzuu yalnız bir fertten ibaret olup da hüküm onun üzerine olan kaziyyedir. Buna Kaziye-i şahsiyye dahi denir. "İstanbul en büyük şehirlerin birincisidir" gibi.

kaziye-i makbule

• Kabule mazhar olmuş hüküm ve iddia. İtimad edilir zâtların söyledikleri ve bu itimada binâen kabul edilen kaziyye.

• Çoğunluk tarafından kabul edilen önerme, hüküm.

kaziye-i muhayyele

• Man: Kizb olduğu mâlum iken nefsin ya münbasit ya münkabız olduğu kaziyye. Hayali olan hüküm.

kaziye-i muhkeme

• Tam, sağlam hüküm. Temyizin tasdikinden geçmiş, değişmez hâle gelmiş mahkeme kararı ki, böyle bir karara mazhar olan herhangi birşey hakkında tekrar dava açılamaz; dâva mevzuu yapılamaz. Aksi takdirde kanun namına kanunsuzluk yapılmış olur. Buna "Kaziye-i mahkumun bihâ" da denir.

• Kesinleşmiş hüküm, bir daha bozulamayacak karar.

kaziye-i mümkine

• Mümkün olan hüküm, kaziyye.

• Mümkün olan hüküm; olabilirlik içeren önerme.

kaziye-i mümkine ve mutlaka

• Sınırları belirlenmemiş imkân dahilindeki hüküm.

kaziye-i şartiyye

• Man: İki cümleden ibâret, fakat bunlardan birinde olan hüküm diğerinde gösterilen şarta mütevakkıf olan, yâni; aralarında mülâzemet ve irtibat bulunan kaziyedir.

kaziye-i şartiyye-i muttasıla

• Man: Mevzu ile mahmulü birer cümle olmakla, birinde bir şeyin üzerine olunan hüküm, diğerinde gösterilen şarta mütevakkıf olan kaziyyedir. (Eğer bir cisim ağır ise, bir yere yerleştirilmedikçe düşer gibi.)

kaziye-i tabiiye

• Normal hüküm, doğal hüküm.

kaziye-i tasdiki / kaziye-i tasdikî

• Delillerle tasdik edilip onaylanan hüküm, önerme.

kaziye-i ula / kaziye-i ûlâ

• Birinci kaziye, birinci önerme, hüküm.

kaziye-i vahide / kaziye-i vâhide

• Tek bir hükümden oluşan önerme.

kaziye-i zanniye

• Man: Karineler ve emârelerden alınmış olan kaziyyeye denir ki; akıl galip zan ile hüküm eylerse de, onun nakzını dahi tecviz eder, bu cihetle zanniyatın cümlesi nazaridir.

kaziyye

• Önerme, hüküm.

kaziyye-i bedihiyye

• Bedîhî kaziyye, isbata muhtaç olmayan açık hüküm.

kaziyye-i muhkeme

• Kesin hüküm, değişmez ilke.

kemal-i içtihad / kemâl-i içtihad

• Tam ve mükemmel bir içtihad; dinen kesin olarak belirtilmeyen bir konuda Kur'ân ve hadisten hüküm çıkarma.

keyan

• (Tekili: Key) şahlar, hükümdarlar, keyler, hakanlar. (Farsça)

keyani / keyanî

• Şaha ait. Hükümdarla alâkalı. (Farsça)

kırat-ı urfi / kırât-ı urfî

• Kullanılması âdet olan ve hükûmetin kabûl ettiği miskâl ve dirhemden küçük bir ağırlık birimi.

kisra / kisrâ

• Husrevden muarreb veya galat olan bu isim Sa'sâniler sülâlesinden olan Eski İran padişahlarına ve bilhassa Nevşirvan'den sonrakilere verilmiş olup, Rum imparatorlarına Kayser, Çin hükümdarlarına Fağfur ve Hakan denildiği gibi, bunlara da Kisra denilirdi.

• Eski İran hükümdarlarının lakabı.

• Eskiden İran hükümdarlarına verilen isim.

• Eski iran hükümdarı.

kisra-yı faris / kisrâ-yı fâris

• Eski İran hükümdarı, kralı.

kisve

• Giyecek. Nafaka vermekle vazîfeli kimsenin bakmakla mükellef bulunduğu kimselere te'min etmekle yükümlü olduğu giyecek.

kişvergir

• Ülke tutan. Pâdişah, hükümdar. (Farsça)

kişverhüda

• Hükümdar, pâdişah. (Farsça)

kitab / kitâb

• Edille-i şer'iyyenin (İslâm dînindeki hükümlerin, din bilgilerinin) birinci kaynağı olan Kur'ân-ı kerîm.
• Amel defteri.

kitab-ı şeriat ve ahkam / kitab-ı şeriat ve ahkâm

• Kanun ve hükümler kitabı.

kıyas

• Bir şeyi bir şeye benzeterek veya ona göre tutarak hüküm verme.
• Benzetme, genel kurala uydurma.
• Hakkında âyet ve hadis olan benzerlerine göre hükmetme.

• Benzetmek, karşılaştırmak, mukâyese. İki şeyi birbiri ile karşılaştırmak. Benzeterek hüküm ve muhâkeme etmek.
• Man: Doğru kabul edilen iki hükümden bir üçüncü hükmü çıkarmak.
• Fık: İki belli şeyden birinin mahsus olan hükmünü, yâni, bu hükmün mislini, aralarındaki müttehid ille

kıyas-ı fukaha

• Hakkında açıkça âyet ve hadis bulunmayan mes'elelere dâir; ilim ve irfanda allâme ve mütebahhir, ilmi ile amelde ve Sünnet-i Seniyyeye ittiba ve imtisalde, ibadet ve taatta, takva ve verada, züht, azimet ve riyazetle, terakki ve taâli eden müctehid fukaha tarafından kıyas ile verilen hüküm.

konsolos

• İtl. Yabancı ülkelerde yurttaşlarının haklarını korumak ve bağlı bulunduğu hükümete siyasî ve ticarî bilgileri vermekle vazifeli hariciye memuru.

kudsi rejim / kudsî rejim

• Dinî yönetim; İslâmın ve Kur'ân'ın mukaddes hükümlerinin uygulandığı yönetim.

küfr

• Örtmek; hakkı örtmek, kapamak, Hakk'ı inkâr etmek. Dinde bilinmesi ve inanılması zarûrî olan şeyleri ve ahkâm-ı şer'iyyeden (dînî hükümlerden) tevâtüren (kesin olarak) bildirilenleri inkâr etmek ve dinden olduğu herkesçe bilinen bir şeyi kabûl etmemek.

külliye ise

• Kapsamlı ve genel ise; hüküm bir sınıf veya türün bütün fertlerini kapsıyor ise.

kur'an'ın ahkamı / kur'ân'ın ahkâmı

• Kur'ân'ın hükümleri, esasları.

kürsi / kürsî

• Oturulacak yüksekçe yer. Câmilerde vâizin, medreselerde müderrisin oturduğu yer.
• Taht, serir. Erike. Koltuk.
• Kaide.
• Merkez.
• Vazife.
• Saltanat, kudret ve mülk.
• Başkent, hükümet merkezi.
• Mânevi makam.
• Arş'ın altına bir semâ tabakas

• Makam.
• Arşın altındaki sema tabakası; Allah'ın yer ve gökleri kaplayan hükümranlığı ve ilminin tecellî ettiği yer.

kürsi-nişin

• Tahtta oturan hükümdar, pâdişah. (Farsça)
• Vâli. (Farsça)
• Câmide vaaz eden. (Farsça)

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kuva-yı milliye / kuvâ-yı milliye

• İstiklâl Savaşında Anadolu'da kurulan hükümet ve buna bağlı askeri kuvvetler.

• Milli kuvvetler. Bir milletin sahib olduğu kuvvetleri.
• İstiklâl harbinde Anadoluda kurulan hükümet ve bu hükümetin askeri kuvvetleri.

lagv

• Faydasız çirkin söz.
• Köpeğin ürkmesi.
• Deve avazı.
• Rağbet olunmayan nesne.
• Hükümsüz.
• Kaldırmak.
• Hata etmek.
• İbtâl etmek.

lağv / لغو

• Faydasız, boş şey.
• İptal etmek.
• Hata etmek.
• Hükümsüz kılmak.

• Kaldırma. (Arapça)
• Boşuna. (Arapça)
• Lağvedilmek: (Arapça)
• Kaldırılmak. (Arapça)
• Hükümsüz kılınmak. (Arapça)
• Lağvetmek: (Arapça)
• Kaldırmak. (Arapça)
• Hükümsüz kılmak. (Arapça)
• Lağvolmak:< (Arapça)

laik

• Dine istinad etmeyen. Ruhanî olmayan kimse. Dini olmayan şey. Dinî olmayan fikir, dinî olmayan müessese, sistem veya prensip. Devleti dinî esas ve hükümler ile idare etmeyen sistem. Temel esasların ve kanunların menşeini ve teşri'de (kanun yapmakta) hareket noktasını ve değer ölçüsünü dine isnad etm (Fransızca)

mahafil

• (Tekili: Mahfil) Mahfiller.
• Toplantı yerleri. Oturulup görüşülecek yerler.
• Büyük câmilerde eskiden hükümdarlara veya müezzinlere ayrılmış ve etrafı parmaklıklarla çevrilmiş olan yerler.

mahall-i hükumet / mahall-i hükûmet

• Hükûmet yeri.

mahkeme

• (Hüküm. den) Dâvaların görülüp hükme, karara bağlandığı yer. İcra-yı adalet için çalışan resmî daire.

• Hüküm verilen dâvâların görülüp, hükme (karâra) bağlandığı yer.

mahkeme-i şer'iyye

• Şeriat mahkemesi. şeriat hükümlerine göre dâvalara bakan mahkeme.

mahkeme-i temyiz

• Adliye mahkemelerince verilen karar ve hükümlerin son inceleme ve tahkik mercii olan yüksek mahkeme.

mahkum / mahkûm / محكوم / مَحْكُومْ

• Hükümlü, cezalı, mecbur.

• Aleyhinde hüküm verilmiş olan. Dâvayı kaybedip cezalanan.
• Birisinin hükmü altında bulunan.
• Zorunda ve mecburiyetinde olma. Katlanma.

• Hükümlü, hüküm giymiş.

• Hükmolunan, birinin hükmü altında bulunan
• Hüküm giymiş.
• Katlanma, zorunda olma.

• Hüküm giymiş. (Arapça)
• Mahkûm etmek: Hüküm giydirmek. (Arapça)
• Mahkum olmak: Hüküm giymek. (Arapça)

• Hüküm giyen.

mahkum etmek / mahkûm etmek

• Hüküm altına almak.

mahkum olma / mahkûm olma

• Cezalandırılma, hüküm giyme.

mahkum-u aleyh / mahkûm-u aleyh

• Bizzat kendisi üzerine hüküm binâ edilen (yani bu kaideyi şöyle açıklayabiliriz.

mahkum-u mutlak / mahkûm-u mutlak

• Mutlak sûretle hüküm altında bulunan, başkasının hüküm ve iradesiyle her yönden sınırlı olan.

mahkumiyet / mahkûmiyet

• Hükümlülük, tutukluluk.

mahkumiyet kararı / mahkûmiyet kararı

• Hükümlülük, cezalandırılma kararı.

mahkumun-aleyh / mahkûmun-aleyh

• Kendi aleyhinde hüküm verilmiş olan.

mahkumun-bih / mahkûmun-bih

• Kendisi hakkında hüküm verilmiş olan.

mahlukatın hukuku / mahlûkatın hukuku

• Hukuk-u ibâd; kul hakları; toplum bireyleri arasında birlikte yaşamaktan doğan, yükümlünün irade ve tercih hakkının bulunduğu haklar; mülkiyet, sağlık, alışveriş, borç gibi.

mahlul

• Çözülmüş, dağılmış. Hallolmuş, erimiş.
• Murisi ölen sahipsiz mal. Mirasçısı bulunmayıp hükümete kalan miras.

mahlulat

• Mirasçısı olmadığı için evkâfa veya hükümete kalan miraslar.

mahmil-i sahih

• Bir şeye yüklenilen doğru ve sağlam mânâ, hüküm.

mahmul

• Bir hüküm ve önermede konuyu niteleyen, yani kendisiyle hükmedilen söz, yüklem; Meselâ; 'Mehmed âlimdir' hükmünde 'âlim' mahmuldür.

mahmulat / mahmulât

• Bir hükümde kendisiyle hükmedilenler; hükmün konusunu niteleyen yüklemler.

makarr-ı hükümet

• Hükümet merkezi. Pâyitaht.

makarr-ı idare

• İdare merkezi. Pâyitaht. Hükümet merkezi.

makarr-ı saltanat

• Saltanat merkezi. Hükümetin idare edildiği baş şehir.

maksud-u şari / maksud-u şâri

• İslâmiyetin hüküm ve kurallarını bildiren Allah'ın maksadı.

mal-i miri / mal-i mirî

• Miri malı. Hükümete veya devlete ait mal.

maslahat-ı hükumet / maslahat-ı hükûmet

• Hükümetin faydası.

maslahat-ı mürsele

• Şeriat tarafından ne itibar ve ne de ibtâl ve ilgâ edildiği mâlum olmayan bir mes'elenin maslahat üzere fakihler tarafından hükümlendirilmesi.

me'mun

• Emin. Mahfuz. Korkusuz. Emniyyet verilmiş. Sağlam. Tehlikeden azâde olan.
• Abbasi halifelerinden Hârun Reşid'in kendisinden ve kardeşi Eminden sonra hükümdar olan oğlunun adı.

mecelle

• Tanzîmât'ın îlânından sonra, Ahmed Cevded Paşa'nın başkanlığında bir komisyon tarafından hazırlanan; İslâm hukûkunun muâmelâta (alışveriş, şirketler, hibe v.b.) âit hükümlerinin Hanefî mezhebine göre maddeler hâlinde tertibinden meydana gelen kânunlar veya bu kânunları içerisine alan mecmûa.

meclis-i a'yan / meclis-i a'yân

• Osmanlı İmparatorluğu zamanında hükümet tarafından seçilmiş olan meclis. (Bunun karşılığı, zamanımızda, senato meclisidir.)

medain

• (Medayin) Şehirler, medineler. Büyük memleketler.
• Şimdi harabe olup İslâmiyyetten evvel yaşamış Kisralıların Nuşirevan zamanında kurdukları merkez-i hükümetleri olan büyük şehir. Peygamber Hz. Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm'ın doğduğu gece bu şehirdeki büyük sarayın eyvanları yıkılm

medar-ı ahkam / medâr-ı ahkâm

• Hükümlerin konmasına sebep olan, hükümleri getiren.

medar-ı teklif / medâr-ı teklîf / مَدَارِ تَكْلِيفْ

• Yükümlülük sebebi.

mefhum-ı muhalif / mefhûm-ı muhâlif

• Lafızda zikredilmeyen mânânın, bizzat zikredilen mânâya, hükümde zıt olan mânâ. Mefhûm-ı muhâlif; Şâfiîlere göre, hüküm için sahîh, mûteber bir delîl olduğu hâlde, Hanefîlere göre böyle değildir.

mefhum-ı muvafık / mefhûm-ı muvâfık

• Lafızda (sözde) zikredilmeyen mânânın bizzat zikredilen mânâya hükümde uygunluğu.

mefsuh

• Hükümsüz bırakılmış. Yürürlükten kaldırılmış. Battal edilmiş.

mefsuhiyet

• Mefsuhluk. Yürürlükten kaldırılma hâli. Hükümsüzlük.

mehdi-yi abbasi / mehdi-yi abbasî

• (Hi: 120-163) Abbâsi Halifesidir. Ebu Abdullah Muhammed diye de anılır. Halife Mansurun oğludur. Meşhur ve iyiliği ile umumi kabul gören bir zat olup hususan sulh zamanında imparatorluğun inkişafı için çok çalışmıştır. Yeni yollar yaptırmış, postayı ıslâh etmiş ve Abbâsi Sülâlesinin en iyi hükümdarı

mektum

• Gizli. Saklı. Gizli kalmış.
• Hükümetten gizli tutulan.

mektumat

• (Tekili: Mektume) Hükümetten kaçırılarak gizlenmiş ve yazdırılmamış nüfus, mal veya gelir.

meleki / melekî

• (Melekiye) Meleğe mensub, melekle alâkalı.
• Paklık, temizlik, ismet.
• Hükümdara, melike âit. Melikle alâkalı.

melekut / melekût

• Tam bir hâkimiyyetle, Saltanat-ı İlâhiyyenin müessiriyyet ve idâresinin esrarı. Her şeyin kendi mertebesinde, o mertebeye münâsib ruhu, canı, hakikatı. Bir şeyin iç yüzü, iç ciheti.
• Hükümdarlık. Saltanat.
• Ruhlar âlemi.

• Hükümdarlık, azamet.
• Alem-i melekût: Ruhlar ve melekler âlemi.

melik / melîk

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Zâtında, sıfatlarında, hiçbir şeye muhtaç olmayan, her şey varlığında ve varlıkta kalmasında O'na muhtaç olan, her şeyin sâhibi, yaratıcısı.
• Pâdişâh, hükümdar.

• Padişah, hükümdar.
• Allah'ın adlarından.

• Hükümdar, sultan.

• Hâkim-i Mutlak. Hükümdar. Sultan. Memleket sahibi. Padişah. Kadir. (Daimî sıfattır.)

• Hükümdar.

melik-i adud / melik-i adûd

• Hükûmeti, idâreyi kuvvet zoru ile ele geçiren kimse, sultan. Buna halîfe-i câire de denir.

melik-i zişan / melik-i zîşan

• Şanı yüce hükümdar.

melikane / melîkâne

• Hükümdar ve melike mensub. Onunla alâkalı. (Farsça)

melike / melîke

• Kadın hükümdar. Hükümdar karısı. Kraliçe.

• Kadın hükümdar.

menfi siyasetçilerin fetvaları / menfi siyasetçilerin fetvâları

• Siyaseti kötüye kullanan veya rakiplerini yok etmeye yönelik siyaset yapan kişilerin ortaya attıkları hükümler, görüşler.

menkuz

• Nakzedilmiş. Bozulmuş. Hükümsüz bırakılmış.

mensuh / mensûh / منسوخ

• (Nesh. den) Hükmü kaldırılmış. Nesholunmuş. Hükümsüz bırakılmış.

• Hükmü yürürlükten kaldırılmış. Sonraki hükümle değiştirilmiş dînî hüküm.

• Hükümsüz. (Arapça)

merfu'

• Yükseltilmiş. Yüksekte. Terfi ettirilmiş. Ref' olunmuş.
• Hükümsüz bırakılmış.
• Gr: Zamme ile harekelenmiş harf. Yani: Harfin harekesi, ötre (mazmum) "u, ü, o, ö şeklinde" okunan harf.

merkez-i hükumet / merkez-i hükûmet

• Hükûmet merkezi.

merkez-i hükumet-i islamiye / merkez-i hükûmet-i islâmiye

• İslâm hükümetinin merkezi.

mertebe-i istinbat ve içtihad

• Hüküm çıkarma ve içtihad etme derecesi.

mes'elede müctehid

• Mezheb reîsinin bildirmediği mes'eleler için, mezhebin usûl ve kâidelerine bağlı kalarak, dînî delillerden hüküm çıkaran âlimler.

mesele-i içtihadiye

• Dinen kesin olarak belirtilmeyen bir konuda Kur'ân ve hadise dayanarak hüküm çıkartmayla ilgili olan mesele.

meşrutiyet / meşrûtiyet

• Başında hükümdar bulunmakla birlikte seçimle belirlenmiş bir yasama meclisine dayanan, yürütmesi denetime açık anayasal idare şekli; Osmanlılarda 1876 anayasasıyla başlayan, 1908 değişikliğiyle devam eden hukukî ve siyasi döneme verilen ad.

• Devletin bir hükümdarın başkanlığı altındaki millet meclisi tarafından idare edildiği yönetim biçimi.

meşrutiyyet

• Bir hükümdarın başkanlığı altında millet meclisi ile idare edilen devlet sistemi.

mesture

• Örtülü kadın. İslâmiyetin emrettiği şekilde örtülmesi farz olan yerlerini örtmüş olan kadın.
• Gizli tutulan resmi işlerde harcanmak için hükümetin emrine verilen para. (Buna tahsisat-ı mesture de denir.)

metbu / metbû

• Kendisine tabi olunan, uyulan.
• Hükümdar.

metbu'

• Kendine uyulan. Tâbi olunan. Halkın, kendine tâbi olduğu zat.
• Hükümdar.

metbu-u müfahham

• Hükümdar. Padişah.

mevkufiyyet

• Maznunun hüküm giyinceye kadar hapsedilmesi. Hapsedilme hâli.
• Bağlı olma.

mevzua

• Kabul edilmiş esas. İlk önce ele alınan fikir. Müsellem ve âşikâr olan kaziyye, hüküm.

mevzuat

• Bahsedilen hususlar. Bir şeyin esasını teşkil eden hususat. Tatbikat halinde olan hükümler ve kaideler.

mevzuat-ı beşer

• İnsanların koyup kabul ettikleri hükümler ve kanunlar.

mezheb

• Gitmek, tâkib etmek, gidilen yol. Mutlak müctehîd denilen dinde söz sâhibi âlimlerin, müslümanların yapmaları gereken hususlarla ilgili olarak dînî delîllerden (Kur'ân-ı kerîm, hadîs-i şerîfler ve İcmâ'dan) hüküm çıkarma usûlleri ve çıkarıp bildirdik leri hükümlerin hepsi.

mezhebde müctehid

• Mezheb imâmının koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dînî delîllerden (kaynaklardan) yeni hükümler çıkarabilen İslâm âlimi. Buna müctehid-i mukayyed ve müctehid-i müntesib de denir.

mezhebsiz

• Müctehid (dînî delîllerden hüküm çıkarabilen büyük âlim) olmadığı hâlde, dört hak mezhebden birine tâbi olmayan, mezhebleri kabûl etmeyen ve dînî delillerden kendi anlayışına göre hüküm çıkarıp, buna göre amel eden veya böyle birine uyan kimse.

mihrace

• (Hind'ce: Mahraca) Hindistan'da Hindu dininden olan hükümdarların büyüklerine verilen ünvandır. Hindu kral.

milkdar

• Hükümdar, pâdişah. Mülk sâhibi. (Farsça)

mizan-ı şeriat

• Şeriat terazisi; Allah tarafından bildirilen hükümlerin teraizisi, ölçüsü.

mu'terizün-fih / mu'terizün-fîh

• İtiraz olunan karar, hüküm.

muahid

• Antlaşma yapanlardan her biri.
• İslâm hükümetine bir para ödeyerek kendini himaye ettiren hıristiyan veya bir başka dinden kimse.

• Andlaşma yapanlardan her biri. Yeminli ve anlaşmalı olanlardan her biri.
• İslâm hükümetine vergi ödeyerek kendini himâye ettiren gayr-ı müslim.

muallakiyet / معلقيت

• Havada kalma, asılı kalma, hükümsüz olma. (Arapça)

mübtel

• Hükümsüz bırakılmış, bozulmuş, ibtâl olunmuş.

mübtil

• İptal eden. Hükümsüz eden. Battal edici. Faydasız hale getiren.
• Hakkı bâtıl gören.

mucibe / mûcibe

• Hüküm, gerektiren.

müctehid

• İctihad eden. İhtiyaç hâsıl olduğunda âyet ve hadislerden hüküm çıkarmış büyük İslâm allâmeleri ve önderleri. İmam-ı A'zam, İmam-ı Şâfiî... gibi

• İctihâd makâmına yâni Kur'ân-ı kerîmden, hadîs-i şerîf ve diğer dînî delillerden hüküm çıkarma derecesine yükselmiş büyük din âlimi. Bütün İslâm ilimleri ve zamânın fen bilgilerinde söz sâhibi âlim.

• İçtihâd eden, âyet ve hadîsler başta olmak üzere diğer dinî delillerden hüküm çıkaran büyük İslâm âlimi.

• Âyet ve hadîslerden hüküm çıkaran büyük âlim.

müçtehid

• Âyet ve hadîsler başta olmak üzere diğer dinî delillerden hüküm çıkarma bilgi ve kàbiliyetine sahip olan.

müctehid / مُجْتَهِدْ

• Âyet ve hadîsden hüküm çıkaran büyük zât.

müctehid fil-mes'ele

• Mezheb reîsinin (imâmının) bildirmediği mes'eleler için mezhebin usûl ve kâidelerine göre hüküm çıkaran İslâm âlimi.

müctehid fil-mezheb

• Mezhebde müctehid; mezheb reisinin (imâmının) koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dört delîlden (Kitâb, yâni Kur'ân-ı kerîm, sünnet, icmâ', kıyâs,hüküm çıkaran İslâm âlimi. Buna, müctehid-i mukayyed ve müctehid-i müntesib de den ir.

müctehid-i fiş-şer'

• Dînî hükümleri, Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden çıkarırken, kendine mahsûs kâide ve usûl koyan mezheb sâhibi müctehid. Buna müctehid-i mutlak da denir.

müctehid-i mukayyed

• Mezheb imâmının koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, delîllerden yeni hükümler çıkaran İslâm âlimi. Mukayyed müctehid.

müctehid-i müntesib

• Mezheb reîsinin (imâmının) koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, edille-i şer'iyyeden (dört ana delîlden) hüküm çıkaran İslâm âlimi. Buna, müctehid fil-mezheb (mezhebde müctehid) de denir.

müctehid-i müstekıl

• Kur'ân-ı kerîmden ve hadîs-i şerîflerden doğrudan hüküm çıkarabilen ve kendine mahsûs kâide ve usûl koyan mezheb sâhibi müctehid. Buna, mutlak müctehid de denir.

müctehid-i mutlak

• Dînî hükümleri, Kur'ân-ı kerîmden ve hadîs-i şerîflerden ve diğer dînî delillerden (kaynaklardan) istinbât ederken, çıkarırken kendine mahsûs kâide ve usûl koyan müctehid. Buna, müctehid fiş-şer' ve müctehid-i müstekıl de denir.

müçtehidin / müçtehidîn

• Müçtehitler; âyet ve hadislerden hüküm çıkaran büyük İslâm âlimleri.

müçtehidin-i muhakkikin / müçtehidîn-i muhakkikîn

• Muhakkik müçtehidler; bir meseleyi derinlemesine bilen Kur'ân ve Sünnet ışığında hüküm ortaya koyan büyük İslâm âlimleri.

müddei / müddeî

• İddia eden. İddiacı. Davacı.
• Bir hükümde ayak direyen. Hak olduğunu veya herhangi hakkın zayi olduğunu dâvâ eden.
• İnatçı, muannid.

müddei-yi umumi / müddei-yi umumî

• Milletin umum haklarını korumak üzere muhakemede hazır bulunan vazifeli, hukuk tahsilini bitirmiş hükümet memuru. Adliye bakanlığına bağlı, icra kuvvetini birlik halinde temsil eylemek üzere teşekkül eden, adlî idare makamında bulunan şahıs. Savcı.

müftabih

• Fık: Hakkında fetva verilmiş olan. Kendisiyle amel olunması icab eden hüküm.

müfti / müftî

• Fetvâ veren.
• Vilâyet ve kazâlarda din işlerine bakan, İslâm âlimlerinin dînî bir konuda vermiş oldukları hükümleri yâni fetvâyı, insanlara bildiren kimse; nakleden me'mur.
• Fetvâ veren, yâni herhangi bir şeyin, İslâm dînine uygun olup olmadığını bildiren, Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şer

• (Fetva. dan) Fıkha dair mes'elelerin şeriattaki hükümlerini beyan ve açıklamağa memur olan zat.
• Genç ve kavi.

muhakemat / muhâkemat / محاكمات

• Hüküm yürütmeler. (Arapça)
• Yargılamalar. (Arapça)

muhakeme / muhâkeme / محاكمه / مُحَاكَمَه

• Hüküm vermeye çalışma, yargılama.

• (Çoğulu: Muhakemât) (Hüküm. den) Dava için iki tarafın mahkemeye baş vurması.
• İki tarafın mahkemeye baş vurması.
• İki tarafı dinleyip hüküm vermek.
• Düşünmek.
• Zihinde inceleme yapmak.
• Karar vermek için iyice düşünmek.

• Düşünme, akıl yürütme, hüküm çıkarma, yargılama.

• Hüküm yürütme. (Arapça)
• Yargılama. (Arapça)

• Tartarak hüküm verme.

muhakeme etme / muhâkeme etme

• Bir şeyi iyice araştırdıktan sonra hüküm verme.

muhakeme etmek

• Hüküm vermek için delilleri incelemek; yargılamak.

muhhakemat / muhhakemât

• Akıl yürütmeler, hüküm çıkarmalar.

muhkem

• Sağlam kılınmış, tahkîm edilmiş. İçinde hüküm bulunan, mânâsı açık olan âyet. Çoğulu muhkemâttır.

muhkem kaziye

• Huk: Kat'i ve sağlam bozulmaz hüküm. Mahkemenin en sonunda vermiş olduğu kararlar. Temyiz mahkemesince tetkik ve tasdik edildikten sonra veyahut temyiz müddeti geçen bir mahkeme kararının, mevzuunu teşkil eden hâdise hakkında, kat'i bir karine ve delil ve kanunen değişmez bir hüküm olarak kabul edil

muhkemat

• Muhkem olanlar. Sağlam ve kuvvetli olanlar.
• İçinde hüküm bulunan ve mânası açık olanlar.

• İçinde hüküm bulunan, mânâsı açık olan âyetler.

muhkemat-ı şeriat / muhkemât-ı şeriat

• Kur'ân ve Hadisin yoruma ihtiyaç bırakmayacak şekilde açık hükümleri, ifadeleri.

muhtar

• İhtiyar eden. Seçilmiş olan.
• Hareketinde serbest olan. İstediğini yapmakta serbest olan. Hür.
• Köyde veya şehrin mahallesinde seçimle o semtin idâre ve hükümet işlerini üzerine alan kimse.
• Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) bir ism-i şerifi.

muhtar kavl / muhtâr kavl

• Bir mes'elede, bir mezhebin âlimlerinin çoğu tarafından mezhebin içinde mevcûd ictihâdlardan (büyük âlimlerin kitâb ve sünnetten çıkardıkları hükümlerden) seçilen ve bu seçime göre üstün tutulan ve fetvâya esâs alınan kavl, söz.

muhtesib

• Eskiden İslâm devletlerinde iyiliği emredip, kötülüğü yasaklayan, engel olan ve cemiyette güzel ahlâk ve fazîletlerin korunmasına ve dînî hükümlerin uygulanmasına, çarşı ve pazarların düzenine bakmakla vazîfeli, ilim, fazîlet ve kuvvet sâhibi kimse.

mukaddes rejim

• Dinî yönetim; İslâmın ve Kur'ân'ın kutsal hükümlerinin uygulandığı yönetim.

mukayyed müctehid

• Mezheb imâmının koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dînî delillerden (kaynaklardan) yeni hüküm çıkaran İslâm âlimi. Müctehid fil mezheb de denir.

mükellef / مُكَلَّفْ

• Yükümlü.

• Yükümlü, yüklenmiş, aşırı süslü.

• Yükümlü.

mükellefin / mükellefîn / مُكَلَّفِينْ

• Mükellefler, yükümlüler.

• Yükümlüler, sorumlular.

• Yükümlüler.

mükellefiyet

• Yükümlülük, sorumluluk.

• Mükellef olma, yükümlülük, görevli oluş.

mükellefiyet-i askeriye

• Askerî yükümlülük, askerlikteki zorunlu görev.

mükellefiyet-i ubudiyet

• Kulluğa ait yükümlülük, sorumluluk.

mukzi / mukzî

• Gerekli görülmüş.
• Hüküm ve kazâ olunmuş.
• Tamamlanmış.

müleffık

• Telfik yapan. Belli bir mezhebin hükümlerine uymayıp, dört mezhebin hükümlerinden kolayına geleni yapıp karıştıran.

mülk

• Mal. Yer. Bina.
• Hüküm ile bir şeyin zabt ve tasarrufu.
• İzzet, azamet, şevket.
• Bir şeyin dış yüzü.
• İnsanın sahip ve malik olduğu şey.
• Akıl sahiplerini tasarruf etmek.
• Mâlik olmak.

mülkgir

• Padişah, hükümdar. (Farsça)

müluk / mülûk

• Melikler, hükümdarlar.

• Melikler, hükümdarlar.

• Melikler, hükümdarlar.

müluk-u emeviye / mülûk-u emeviye

• Emevî hükümdarları, devlet başkanları.

müneccim

• Yıldızların hareket ve hâllerini tedkikle uğraşan, mevki ve harekâtından mâna ve hüküm çıkaran. Falcı.

münfesih

• (Fesh. den) İnfisah eden, bozulan, bozulmuş, hükmü kaldırılmış olan, hükümsüz kalan.

• Bozulmuş, hükümsüz.

müraat-ı ahkam / mürâât-ı ahkâm

• İslâm'ın hükümlerine riayet etme, uyma.

mürur-u zaman

• Zamanın geçmesi.
• Bir iş ve dâva hakkındaki belli bir zamanın geçmesiyle o iş ve dâvanın hükümden düşmesi.

müsaade-i hükumet / müsaade-i hükûmet

• Hükümetin izin vermesi.

müşahedat

• (Tekili: Müşahede) Gözle görülen şeyler.
• Görüşler.
• Keşifle seyredilenler.
• Man: Mücerret his ile kat'iyyetle hüküm ve tasdik olunan kaziyeler.

müsellemat-ı şer'i / müsellemât-ı şer'î

• Doğruluğuna şüphe olmayan, şeriatın hükümleri; kabul ve tasdik edilmiş genel düsturları.

müsteşar

• (Meşveret. den) Kendine iş danışılan. Hükümetin vekilinden sonra en yüksek idare me'muru.

mütevatirat

• Mütevatir olanlar. Çoklarının bildiği ve duyduğu haberler, hususlar.
• Man: Kizb üzerine ittifakları aklen muhal olan bir topluluk tarafından verilen haberle hüküm ve tasdik olunan kaziyeler.

mütevelli / mütevellî

• Bir vakfın işlerini şer'î (dînî) hükümler ve vakf şartları dâiresinde idâre etmek üzere, vakfeden veya hâkim tarafından tâyin edilen kimse.

mutlak müctehid / mutlak müctehîd

• Kur'ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde açıkça bildirilmemiş olan hükümleri ve mes'eleleri, açık olarak bildirilenlere benzeterek meydana çıkarabilen derin âlim. Ehl-i sünnetin ameldeki mezheb imâmlarından her biri.

mutlakıyyet

• Kayıtsız şartsız bir hükümdarın idaresi altında bulunan hükümet şekli.

• Şartsız ve kayıtsız olarak bir hükümdarın emri ile bir hükümet, devlet veya bir topluluğun idare usulü.

muvazene-i ahkam / muvazene-i ahkâm

• Hükümlerdeki denge.

muvazene-i şeriat

• Şeriatın dengesi; Allah tarafından bildirilen hükümlerin dengesi.

naçiz

• (Nâ-çiz) Çok küçük, ehemmiyetsiz şey, değersiz, hükümsüz. (Farsça)

nakıl / nâkıl

• Nakleden, birinden duyduğunu veya okuduğu şeyi bildiren. İctihâd derecesine varamayıp, sâdece müctehid (Kur'ân-ı kerîmden ve hadîs-i şerîflerden hüküm çıkarabilecek dereceye ulaşmış olan) âlimlerin verdikleri fetvâları (dînî suâllere verdikleri cevâb ları) nakleden âlim.

nakiz / nakîz

• Bir şeyin hüküm ve mânâsının tersi, muhalifi.

nakli delil / naklî delil

• Şer'î hükümler için naklî delil esastır. Yalnız akıl ile din namına hüküm getirilmez ve böyle bir hükmün dinle alâkası olmaz. Dinî meselelerde aklın ve ilmin vazifesi; dinî hükümlerdeki hikmetleri ve hakkaniyet delillerini görüp izhar etmektir. Kur'anın bazı âyetlerinde yapılan akla havaleler ve Kur

nakz-ı ahd

• Anlaşmayı bozma, muâhede hükümlerini bozma. Verilen sözde durmama. (Nebz-i ahd da denir)

name-i hümayun

• Tar: Osmanlı Padişahları tarafından İslâm ve Hristiyan Hükümdarlarla Osmanlı Devletine tâbi imtiyazlı olar Mekke Şerifine, Kırım Hanına, Eflâk ve Boğdan Voyvodalarına, Erdel Kralına, Gürcü ve Dağıstan Hanlarına gönderilen mektublara verilen addır.

narh

• Çarşıda pazarda satılan her türlü mal için hükûmet tarafından konulan fiyat.

nas / نَصّ

• Açık hüküm.

nasih / nâsih

• (Nesh. den) Battal eden, hükümsüz bırakan.
• Kitabın kopyasını çıkaran.

• Battal eden, hükümsüz bırakan. Daha önceki hükmü kaldıran.

nass

• Açık ve kesin hüküm.

• Açıklık, açık hüküm.
• Kur'ân-ı Kerim'de veya hadiste bir iş hakkında olan açık söz, âyet.

nass-ı kelam / nass-ı kelâm

• Kur'ân'da geçen kesin hükümlü âyetler.

nazar-ı şari / nazar-ı şâri

• İlâhî bakış; İslâmî hükümleri bildiren Allah'ın bakış açısı.

necaşi / necaşî / necâşî

• Habeş hükümdarı.

• Habeş hükümdârı. Habeş krallarına verilen isim.

nemrud

• Dinsiz ve zâlim bir hükümdar, ülkesinin "ulu önder"i.

nerbdan

• Merdiven. (Neverdi bâm'dan alınmıştır. Neverd; kıvrım, büküm; neverdiden; tayyetmek, dürmek; bam, ban; tavan mânalarına gelirler. Üst kata merdivenle çıkıldığından, neverdibâm yerine hafifletilmişi olan nerdbân denilmiştir.) (Farsça)

nesh / نسخ

• Ist: Şer'i bir hükmü yine şer'i bir emirle kaldırmaktır. (İtikada ait olan ve zamanla değişmeyen hükümlerde nesih olmaz, bunlar sabit birer hakikattırlar.)
• Bir şeyin aynını kopya etmek, aynını çoğaltmak.
• İbtal etmek, hükümsüz bırakmak, değiştirmek.
• Nakletmek, kaldırma

• Var olan şer'î bir hükmün, sonradan gelen yine şer'î bir hükümle yürürlülükten kaldırılması.

• Emir ve yasaklarla ilgili şer'î (dînî) bir hükmün, ondan sonra gelen şer'î bir delîl (hüküm) ile kaldırılması, yürürlülük zamânının sona erdiğinin haber verilmesi, açıklanması. Hükmü kaldırılan delîle, nâsih; kaldırılan hükme mensûh denir.

• Kaldırma, hükümsüz bırakma.

• Hükümsüz kılma. (Arapça)
• Nesih yazı. (Arapça)

neşr-i ahkam-ı kur'aniye / neşr-i ahkâm-ı kur'âniye

• Kur'an hükümlerinin yayılması.

nevamis-i hükumet / nevâmis-i hükûmet

• Hükûmetin uyguladığı kanunlar, yasalar.

nevşe

• Genç hükümdar. (Farsça)
• Yeni damat. (Farsça)

nizamname / nizamnâme

• Tüzük metni; herhangi bir müessesenin tutacağı yolu ve uygulayacağı hükümleri gösteren maddelerin hepsi.

nüfuz-u hükumet / nüfuz-u hükûmet

• Hükûmetin etkisi.

nuşirevan-ı adil / nuşirevân-ı âdil

• Adaletiyle ün salmış meşhur, eski bir İran Sâsânî Hükümdarı.

nuşirvan

• İran'da Milâdi (531 - 579) tarihleri arasında hükümdarlık etmiş Sâsâni padişahı olup adâlet ve doğruluğu ile meşhur olmuştur.

nusus / nusûs

• Nasslar, açık hükümler.

• Nasslar, kesin hükümler, âyet ve hadîsler.

nusus-u kur'an / nusûs-u kur'ân

• Kur'ân'ın açık hükümleri.

nusus-u şeriat / nusûs-u şeriat

• Şeriatın açık ve kesin hükümleri.

öşür

• Ondalık, onda bir. Mahsullerden, Kur'an-ı Kerim hükümlerince onda bir olarak alınan zekât.

padişah

• (Pâdşâh) Büyük hükümdar, sultan. Cihan sahibi. Zararı def' eden, ıslah eden, muslih. (Farsça)

padişah-ı ali / padişah-ı âli

• Yüce hükümdar.

paytaht

• (Pâyitaht) Merkez-i hükümet, başşehir, başkent. (Farsça)

pençe

• El ayası ile beş parmağın tamamı. (Farsça)
• Hayvanların ön ayaklarının parmaklarıyla tırnakları. (Farsça)
• Eskiden Şark hükümdarlarının imza yerine ellerini kırmızı boyaya sürüp, kâğıdın üstüne basmalarıyla olan şekil, tuğra. (Farsça)
• Mc: Kuvvet. Savlet, satvet. (Farsça)

perviz

• Üstün, galib, muzaffer. (Farsça)
• Elek. Süzgeç. (Farsça)
• Güzellik. (Farsça)
• Balık. (Farsça)
• Cilve. (Farsça)
• Tar: İran Hükümdarı Husrev'in lâkabı. (Farsça)

raiyye

• Otlatılan hayvan sürüsü.
• Bir hükümdar idaresinde bulunan ve vergi veren halklar.

raiyyet / رعيت

• Bir hükümdar idaresinde olanlar, birinin idaresine bağlı olanlar. Devletin idâresindeki umum insanlar.
• Sürü. Otlatılan hayvan sürüsü.

• Halk, hükümdar tebası. (Arapça)

ran

• Bacağın uyluk kısmı. Uyluk. (Farsça)
• Kelimenin sonuna getirilerek. " Süren, sürücü" mânasını ifade eden birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Hükümrân : Hüküm süren. (Farsça)

rasin

• Sağlam, dayanıklı.
• Sabit hüküm.

ray

• Re'y, fikir, Hüküm ve itikad.

re'y

• Müctehid İslâm âlimlerinin, açıkça bildirilmeyen bir mes'ele hakkında dînî delillerden yâni Kur'ân-ı kerîm, hadîs-i şerîf ve icmâ-i ümmetten çıkardıkları hüküm, kıyâs.

• Görüş, görmek, rey. Hüküm ve itikad. Kıyas etmek. Bir iş hakkında söylenen söz, fikir.

reaya

• (Tekili: Raiyet) Bir kimsenin emri altında bulunanlar.
• Bir hükümdar idaresi altında bulunan halk.
• Hristiyan tebaa.
• Bütün halk.

ref'

• Kaldırma, yüceltme, yukarı kaldırma.
• Lağvetme, hükümsüz bırakma.
• Gr: Arapça bir kelimenin sonunu merfu' (ötreli) okumak.

reis-i hükumet / reis-i hükûmet

• Hükümet başkanı, başbakan.

resm-i küşad

• Yeni yapılan mekteb, fabrika, kışla, hükümet konağı, demiryolu vs. gibi şeylerin umuma açılışı yerinde kullanılan bir tâbirdir. Yeni tabirde " Açılış töreni" demektir.

resuliler / resûlîler

• Yemen'de 1231 (H. 629)-1454 (H. 858) yılları arasında hüküm sürmüş olan bozuk inanışlı bir hânedân, âile.

şa'ya aleyhisselam / şa'yâ aleyhisselâm

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Mûsâ aleyhisselâmın dînini yayıp, Tevrât-ı şerîfin hükümlerini bildirdi.

sadaka-i fıtır

• İhtiyâcı olan eşyâdan ve borçlarından fazla olarak, nisâb yâni dinde zenginlik ölçüsü miktarında malı, parası bulunan her hür müslümanın, Ramazân bayramının birinci günü sabâhı, fakirlere vermekle yükümlü oldukları belli miktarlardaki buğday, arpa, hurma veya kuru üzüm yahut kıymetleri kadar altın v

sadrazam / sadrâzam

• Osmanlı Devletinde hükümet başkanı, başbakan.

şah / şâh

• Pâdişah. İran veya Afgan hükümdarlarının nâmı. (Farsça)
• Bir yere hâkim olan zât. Sâhip. (Farsça)
• Asıl. (Farsça)
• Atın ön ayaklarını yukarı kaldırarak durması. (Farsça)

• Hükümdar, sultan.

şahi / şahî

• şaha, hükümdara ait, şah ile ilgili. (Farsça)
• Hükümdarlık, şahlık. (Farsça)
• Eski topların bir çeşiti. (Farsça)
• Nişastalı, yumurtalı bir helva. (Farsça)
• Tar: Osmanlı Padişahlarından Yavuz Sultan Selim Han'ın bastığı altun para. (Bu ismin verilmesi, üzerinde "şah" kelimesinin yazılı bulunmasından (Farsça)

sahib-kıran

• Her zaman muvaffak olan ve üstünlük kazanan hükümdar. (Farsça)

sahibkıran / sâhibkıran / صاحب قران

• Muzaffer hükümdar. (Arapça - Farsça)

sahih kavl / sahîh kavl

• Fıkıh âlimlerinin bir iş hakkında müctehid âlimlerin kavillerinden (re'y ve ictihâdlarından) hakkında doğrudur veya doğru olan budur dedikleri kavl, hüküm, söz.

şahs-ı manevi-i hükumet / şahs-ı mânevî-i hükûmet

• Hükûmetin mânevî şahsiyeti, tüzel kişiliği.

şahvar

• (Şeh-vâr) Şâha, hükümdara yakışacak tarzda, şah gibi. (Farsça)
• İri ve iyi cins inci. (Farsça)

şahzade

• Şâh oğlu. Hükümdar veya pâdişah oğlu. Prens. (Farsça)

salibe-i külliye

• Man: Bir şeyin nefyine delâlet eden kaziye. Bir şeyin bütün bütün olmadığını veya mevcudattan hiç birisine hâkim ve müessir olmadığını iddia ve isbat eden hüküm.

saltanat / saltanât

• Egemenlik, hükümranlık.

saltanat-ı faniye

• Geçici sultanlık, hükümdarlık.

sancak beyi

• Eyalet teşkilâtıyla timar usulünün cari olduğu zamanlarda beş on kazalık yerin mutasarrıfı ile sipahisinin kumandanına verilen addır. Osmanlıların ilk zamanlarında beylere yahut hükümdar evlâtlarına has olarak verilen mıntıkalara "Sancak" denilir, bu sancaklara tasarruf edenlere de "Sancak Beyi" adı

sani-i hakem-i hakim / sâni-i hakem-i hakîm

• Her bir varlığın bütün keyfiyetleri hakkında genel hüküm veren ve o hükme göre sebepleri ve eşyayı hikmetle sevk edip san'atla yaratan Allah.

sansür

• Neşr olacak şeylerin (kitap, film veya mektubların) hükümetçe kontrol edilmesi işi. (Fransızca)

sarahat-i kur'aniye / sarâhat-i kur'âniye

• Kur'ân'ın açık bir şekilde ortaya koyduğu hükümler.

şart

• Bir kısım muamelelerde lüzumlu olan hüküm. Bir şeyin olması ona bağlı olan şey.
• Kayıt. Bir iş için mutlaka lüzumlu olan husus.
• Yemin.
• Hal, vaziyet.
• Gr: Biri diğerine bağlı olan iki cümle hakkında delâlet edilen; yâni mütevakkıf aleyhe delâlet eden diğer cümley

sasaniler

• İran'da ikibin yıl önce devlet kuran bir sülâledirler. İlk meşhur hükümdarları Erdeşir'dir. Devleti kuvvetlendirdi ve Doğu Anadolu'yu Romalılardan aldı. Ünlü pâdişahlarından ve âdil ismi ile tanınan Nuşirevan İslâmiyetten önce yaşamıştır. Altıyüz seneden ziyade devletleri devam eden Sâsâniler, İslâm

şeddad

• Kâfir.
• Çok eskiden Yemen'de Âd Kavminin hükümdarı Allah'a isyan ederek Cennet'e benzetmek iddiasiyle İrem bağını yaptırmış, bu bağdaki köşke girmeden kavmi ile yani taraftarlariyle birlikte gazaba uğramış, çarpılmış, yerin dibine geçmiştir.

sefine-i sultaniye

• Hükümdarlık gemisi.

şehname / şehnâme

• İran Şairi Firdevsî'nin destan şeklindeki eseri. (Farsça)
• Büyük hükümdarların kahramanlık mâcerâlarını anlatan büyük manzum eser. (Farsça)

• Hükümdarların hayat ve zaferlerini konu edinen manzum eser.

şehriyar / şehriyâr

• Hükümdar, kral.

• Hükümdar, padişah. (Farsça)
• En iktidarlı. (Farsça)

• Hükümdar, padişah.

şehryar / şehryâr / شهریار

• Hükümdar, şah. (Farsça)

şehryari / şehryârî / شهریاری

• Hükümdarlık, şahlık. (Farsça)

selef-i müçtehidin / selef-i müçtehidîn

• Âyet ve hadisler başta olmak üzere dinî delillerden hüküm çıkarma bilgi ve kâbiliyetine sahip olan İslâmın ilk dönemlerinde yaşamış İslâm âlimleri.

semavi şerayi / semâvî şerâyi

• Vahiyle gelen şeriatler, İlâhî hükümler.

şer'

• Şeriat, Allah tarafından bildirilen İlâhî emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi.

• Emir ve nehy gibi hükümleri vaz' etmek.
• Bir işe başlamak.
• Dalmak.
• Girmek.
• Zâhir etmek, göstermek.
• Cenab-ı Hakk'ın emri. Âyet, hadis, icma-i ümmetle ve kıyas-ı fukaha ile sâbit olan dinin temelleri, şeriat.

şer'-i islam / şer'-i islâm

• İslâm şeriatı. İslâmî hükümlere, itikadlara tam uygun kanun.

• İslâm şeriatı, Allah tarafından bildirilen, emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi.

şer'an / شرعا

• Şer'î olarak, şeriat hükümlerine göre. (Arapça)

şer'i / şer'î

• Şeriatla ilgili, Allah tarafından bildirilen kanun ve hükümlerle ilgili.

şer-i ahmedi / şer-i ahmedî

• Pegamberimiz Hz. Muhammed'in getirdiği şeriat; Allah tarafından bildirilen İlâhî emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi.

seray

• Büyük konak, kâşâne. (Farsça)
• Saray. (Farsça)
• Hükümet konağı. (Farsça)

şerayi' / şerâyi' / شرایع

• Şeriatlar. Cenâb-ı Hakkın hükümleri, emirleri, kanunları.

• Şeriat hükümleri. (Arapça)

şerh-i ahkam-ı nübüvvet / şerh-i ahkâm-ı nübüvvet

• Resul-i Ekrem Efendimizin (a.s.m.) getirdiği hükümlerin şerhi, açıklaması.

şeriat / şerîat / شریعت

• Allah tarafından bildirilen hükümlerin hepsi; İslâmiyet.

• Doğru yol. Hak din yolu.
• Büyük ve geniş cadde.
• Nur, aydınlık, ışık.
• Kur'an-ı Kerim ve Hazret-i Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm'ın târif ettiği ve bildirdiği yol. Allah (C.C.) tarafından Peygamber Aleyhisselâm vâsıtasiyle vaz' ve tebliğ olunan hükümleri hâvi İlâhî kan

• Peygamberlere gelen ilâhî hükümler (emirler ve yasaklar), din. İslâmiyet.

• Din hükümleri. (Arapça)
• Doğru yol. (Arapça)

şeriat-ı ahmediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) getirdiği şeriat, İlâhî kanun ve hükümler, İslâmiyet.

şeriat-i ahmediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) getirdiği şeriat, İlâhî kanun ve hükümler.

şeriat-i garra / şeriat-i garrâ

• Büyük ve parlak şeriat; Allah tarafından bildirilen kanun ve hükümler.

şeriat-ı hıristiyaniye

• Hiristiyanlık dininin hükümleri, kanunları.

şeriat-ı islamiye / şeriat-ı islâmiye

• İslâm şeriatı; Allah tarafından bildirilen emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi, İslâm.

şeriat-i islamiye / şeriat-i islâmiye

• İslâm şeriatı; Allah tarafından bildirilen emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi, İslâm.

şeriat-ı kübra / şeriat-ı kübrâ

• İslâmın büyük ve yüce hükümleri.

şeriat-i meşhure

• Herkesçe bilinen şeriat; Allah tarafından bildirilen İlâhî emir ve yasaklara dayanan hükümlerin hepsi.

şeriat-ı mutahhara

• Temiz, mübarek şeriat; Allah tarafından bildirilen temiz, şüphelerden uzak hükümler, İslâmiyet.

serir-i hükümet

• Hükümet tahtı. Makam sandalyesi.

serirara

• (Serir-ârâ) Tahtı süsliyen. Tahtta oturan. Pâdişah. Hükümdar. Şah. (Farsça)

serkatib / serkâtib

• Baş kâtib. Hükümdarların başkâtibleri. (Farsça)

sevret

• Kızgınlık, hiddet, öfke.
• Hücum. Dövüş.
• Hükümdarın şiddet veya kudreti.
• Tezlik.

sıhhat-ı muhakeme

• Sağlıklı değerlendirme, hüküm verme.

şiken

• (Şikesten mastarından) Kıvrım, büküm. (Farsça)
• Koparan, parçalayan mânâsında birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Haysiyet-şiken : f. Haysiyet kıran. (Farsça)

sinn-i teklif / sinn-i teklîf / سِنِّ تَكْلِيفْ

• Dinen yükümlü kılma yaşı.

şirhar

• Tar: Acemiliğe alınmayan veya sayısı beşten az olan esirlerden bir kısmı. Pencik kanuni hükümlerine göre esirler: Şirhâr, beççe, gulamçe, gulâm, sakallı ve pir olmak üzere sınıflara ayrılır ve bu tertibe göre vergiye tâbi tutulurdu. Üç yaşına kadar olan çocuklara, süt emen mânâsına gelen şirhâr; üç (Farsça)

sırkatibi

• Eskiden hükümdarların yanlarında bulundurdukları hususi kâtib.

sırr-ı teklif / sırr-ı teklîf / سِرِّ تَكْلِيفْ

• Yükümlü kılma (imtihan) sırrı.

siyaset-i hükumet / siyaset-i hükûmet

• Hükûmet tarafından uygulanmakta olan siyaset.

süleyman

• Beni İsrail Peygamberlerindendir. Davud (A.S.) ın oğludur. Babasının vasiyyeti üzerine Beyt-ül Makdisi yedi senede inşa ettirdi. Kudüste büyük bir hükümet sarayı yaptırdı. Şark ve garb melikleri kendisine itaate geldiler. Kırk sene hem peygamberlik, hem padişahlık yaptı. Beni İsrailden Yahuda ve Bün

sultan / sultân / سلطان

• Reis. İslâm Hükümdarı. Hâkimiyet sahibi. Padişah.
• Allah. (C.C.)
• Kuvvet, kudret ve hâkimiyet sâhibi.
• Hükümdar âilesinden olan anne, kız gibi kadınlardan her biri.
• Hüccet ve delil.
• Kahr ve tegallüb mânasında masdardır. Her şeyin yavuz, şiddet ve satvetin

• Hükümdâr, yönetici.
• Her şeyin hâkimi olan Allah.

• Hükümdar. (Arapça)
• Hükümdar eşi ve kız çocuğu. (Arapça)
• Sevgili. (Arapça)

sultan-ı ebedi / sultan-ı ebedî

• Varlığı, hüküm ve saltanatı sonsuza kadar devam eden Sultan, Allah.

sultan-ı ezel ve ebed

• Başlangıç ve sonu olmaksızın, hüküm ve saltanatı ezelden ebede devam eden Sultan.

sultan-ı ezel, ebed

• Başlangıç ve sonu olmayan, hüküm ve saltanatı ezelden ebede devam eden Sultan, Allah.

sultan-ı ezeli / sultan-ı ezelî

• Hüküm ve saltanatının başlangıcı olmayan Allah.

sultan-ı ezeli ve ebedi / sultan-ı ezelî ve ebedî

• Başlangıç ve sonu olmaksızın, hüküm ve saltanatı ezelden ebede devam eden Sultan.

sultan-ı insaniyet

• İnsanlığın sultanı, hükümdarı.

sultan-ı manevi / sultan-ı mânevî

• Mânevî sultan, hükümdar.

sünen

• Sünnetler.
• Hüküm bildiren hadîs-i şerîfleri toplayan hadîs kitablarına verilen isim.

surre / صره

• Para kesesi. (Arapça)
• Hükümdar tarafından Mekke'ye gönderilen paralar ve armağanlar. (Arapça)

sürü

• Tar: Devşirme suretiyle alınan Hristiyan çocuklarının yüzer, yüzellişer, ikiyüzer veya daha fazla kişilik kafileler halinde sevkedilmeleri. Sürü adı verilen bu kafileler, sürücülerle muhafızların nezareti altında hükümet merkezine sevkedilirlerdi.

ta'zir

• Siyaset.
• Tehdit etmek.
• Tazim ve tathir. Temizlemek ve hürmet etmek.
• Lügatta red, icbar, tahkir, te'dib, hak üzere tevkif mânalarına gelen bu tabir, İslâm hukukunda: Hakkında muayyen bir şer'î ceza olmayan suçlardan dolayı ulülemr (hükümdar, padişah) veya vekili tarafı

tac

• Hükümdarların başlarına giydikleri mücevherli ve kıymetli taşlarla süslü başlık.
• Müslümanların, Peygamberimizin sünnetine uygun olarak veya onu temsilen başlarına sardıkları örtü; sarık, imame.
• Gelinlerin başlarına koydukları cevahirli süslü başlık.
• Kuşların başındaki

• Hükümdarların başlarına giydikleri değerli taşlarla işlenmiş giyecek.

tacdar

• Taçlı. Taç giyen padişah. Hükümdar. (Farsça)

tacdarane

• Hükümdarlara yakışacak şekilde. Hükümdarca. (Farsça)

tacdari / tacdarî

• Padişahlık, hükümdarlık. (Farsça)

tacgah

• Hükümet merkezi. (Farsça)

tacver

• Hükümdar, pâdişâh. (Farsça)

tadlil

• "Azdı ve saptı" diye verilen hüküm, azdırma, saptırma.

tahakküm

• (Hüküm. den) Tekebbür, zorbalık etmek. Zorla hükmetmek.

tahmin

• (Hamn. dan) Aşağı yukarı bir fikir söylemek. İhtimallere dayanan düşünce. Zayıf delil ile hüküm ve kıyas etmek.

tahric

• (Huruc. dan) Çıkartma. Meydana koyma.
• Şehadetname vermek.
• Fık: Müçtehidlerin istinad ettikleri naslara, kaidelere, asıllara tatbikan şer'î hükümleri istihrac etmek. Bu tarz ile hüküm çıkarabilmek salâhiyetinde olanlara: Muharric, sahib-i tahric, ashâb-ı tahric denir.

• Çıkartma. Meydana koyma.
• Müctehidlerin naslara, kaidelere, asıllara uyarak şer'î hükümleri ortaya koymaları.

tahsis

• Hâs kılma, özelleştirme; genel bir mânâ ve hüküm ifade eden bir sözü, belirli bir hükme mahsus kılma, belirli bir mânâda kullanma.

taht

• Hükümdar koltuğu.

• Hükümdarların oturduğu büyük koltuk. Hükümdarlık makamı. (Farsça)

taht-ı belkıs

• Belkıs'ın tahtı. (Çok eski mecusi Yemen padişahlarından Şerahil'in kızı Belkıs, başka kardeşi olmadığından babasının yerine Yemen'e hükümdar olmuş idi. Sonra Süleyman Aleyhisselâm ile evlendi. Onun mu'cizeleriyle imana geldi.) Bak: Hüdhüd, Süleyman (A.S.)

taht-ı hüküm

• Hüküm altına.

taht-nişin

• Taht'a oturan. Hükümdar. Padişah.

tahtnişin / تخت نشين

• Tahtta oturan, hükümdar. (Farsça)

talut / tâlût

• İsrâiloğullarının hükümdârlarından.

tansis

• Dinî temellere dayandırarak hüküm verme.

taşra

• Hariç ve dış taraf.
• İstanbul harici olan memleket.
• Merkez-i hükümet hâricinde olan yerler.

te'sis-i ahkam-ı risalet / te'sîs-i ahkâm-ı risâlet / تَأْس۪يسِ اَحْكَامِ رِسَالَتْ

• Peygamberimizin getirdiği hükümleri yerleştirme.

teberru'

• Bir kimsenin, mecbur ve mükellef (yükümlü) olmadan, herhangi bir şeyi kendi rızâsı ile karşılıksız olarak birisine onun mülkü olacak şekilde vermesi.

tedbir-i hükumet / tedbir-i hükûmet

• Hükûmetin tedbiri, işleri önceden planlayarak idare etmesi.

tedvin-i şeriat

• İslâmî hükümlerin bir araya gelmesi, toplanması.

tekalif / tekâlif / tekâlîf / تَكَال۪يفْ

• Yükümlülükler, sorumluluklar.

• Yükümlülükler.

tekalif-i diniye / tekâlif-i diniye

• Dinle ilgili sorumluluklar, dini yükümlülükler.

tekalif-i hayat / tekâlif-i hayat

• Hayatla ilgili sorumluluklar ve yükümlülükler.

tekalif-i hayatiye / tekâlif-i hayatiye

• Hayatın yükümlülükleri, sorumlulukları.

tekalif-i şer'iye / tekâlif-i şer'iye / تَكَالِفِ شَرْعِيَه

• Şeriatın yükümlülükleri, dinin emirleri.

• Şeriatin getirdiği yükümlülükler.

teklif / teklîf / تَكْل۪يفْ

• Yükümlülük, sorumluluk.

• Yükümlü kılma.

teklif-i dini / teklif-i dinî

• Dinin yükümlülükleri.

teklif-i ilahi / teklif-i ilâhî

• İlâhî yükümlülük Allah'ın kullarına yüklediği görev.

telfik

• Helâl ve harâm, emir ve yasak, ibâdet ve tâatte, belli bir mezhebin hükümlerine uymayıp, mezheblerin hükümlerinden kolay olanı yapma ve karıştırma.

temyiz layihası / temyiz lâyihası

• Hakkında bir mahkeme tarafından hüküm verilen bir davanın, bir üst mahkemede tekrar görülmesi, incelenmesi için yazılan dilekçe.

tenfiz-i ahkam / tenfiz-i ahkâm

• Hükümleri yürütmek, kanunları tatbik etmek.

tenkihü'l-menat

• Menatın (illetin) ayıklanması; kıyasın dört esasından biri olan illetin, hükümle ilgisi olmayan yabancı unsurlardan ayıklanması.

teokrasi

• (Theocratie) Din hükümlerine göre idare edilen ve dinî esaslara bağlı olan idare şekli. Allah namına papazlar idaresi. (Fransızca)

tercih ehli / tercîh ehli

• Hanefî mezhebinde, dînî hükümleri bildiren fıkıh âlimlerinin beşinci tabakasında bulunan ve ictihâd (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden dînî hüküm çıkarma) gücüne sâhib olmayan, sâdece bağlı oldukları mezhebin kavillerinden (sözlerinden) ve hüküml erinden sahîh ve evlâ (en iyi) olanı seçen mukall

tesis-i ahkam-ı risalet / tesis-i ahkâm-ı risalet

• Peygamberlik makâmının hükümlerinin tesisi, uygulamaya konulması.

teşkilat-ı esasiye / teşkilât-ı esasiye

• Anayasa. Kanun-u esasî. Devletin temel kuruluş şeklini tayin eden ve teşrinin yani meclisin, hükümetin ve mahkemelerin salâhiyetleri nasıl kullanılacağını; vatandaşların umumi hak ve hürriyetlerini gösteren temel kanunlardır.

teşmiyet

• Aksırana karşı hayır ve bereketle duâ etmek. (Yerhamükümullâh: Allah size merhamet ve rahmet ihsan etsin) meâlinde dua etmek.

teşri'i / teşrî'î

• Şeriat hükümleriyle ilgili.
• Kanun yapma kuvveti ve görevi ile ilgili.

tevkifi / tevkifî / tevkîfi

• Şeriatın belirlediği ve dondurduğu hüküm.

• Şeriatın sahibi Cenab-ı Hakkın vahyetmesi, bildirmesi; tartışmasız hüküm.

tezkere

• Pusla, betik.
• Herhangi bir konuda izin verildiğini bildirmek için hükümetten alınan kâğıt.

tuğra-i şahane / tuğra-i şâhâne

• Şâh ve hükümdarlara ait tuğra, mühür.

ulema-i batın / ulema-i bâtın

• Şeriatın, zâhir ve hükümlerinden daha çok, mânâ ve esrarını bilen âlimler.

ulema-i muhakkik / ulemâ-i muhakkik

• Meseleleri çok ince ayrıntılarına kadar inceleyerek hüküm veren âlimler.

ulema-i zahir / ulema-i zâhir / ulemâ-i zâhir

• Kur'an-ı Kerimin zâhir mânâsına göre hakikatları değerlendiren âlimler. Şeriatın mâna ve esrarından daha çok, zâhirini ve hükümlerini bilen âlimler.

• Kur'ân-ı Kerimin zâhir mânâsına göre hüküm veren ve hakikatlerini değerlendiren âlimler.

ulema-i zahir ve batın / ulema-i zâhir ve bâtın

• Dinin hem açık hükümlerini hemde sırlarını ve mânâlarını bilen büyük âlimler.

ulema-yı batın / ulema-yı bâtın

• Şeriatın zâhirinden ve açık hükümlerinden daha çok, mânâ ve esrârını bilen âlimler.

umumiyet-i hakimiyet / umumiyet-i hâkimiyet

• Allah'ın hükümranlığının kuşatıcılığı.

usul-ü fıkıh ilmi

• Fıkıh ilmine âit bilgilerin esası ve istinadgâhı olan bir ilimdir. Şer'i hükümlerin mufassal ve muayyen delilleri ve hikmetleri bu sayede bilinir ve bu dini hükümler, bu muayyen ve müşahhas deliller vâsıtası ile istinbat ve isbat olunur. Bu ilme "Hikmet-i teşriiye" de denilmiştir.

uzeyr aleyhisselam / uzeyr aleyhisselâm

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamber veya velî. Mûsâ aleyhisselâmın dîninin hükümlerini İsrâiloğullarına tebliğ etti.

vacib / vâcib

• Mecburi, farza yakın hüküm.

vakı'at haberleri / vâkı'ât haberleri

• Hanefî mezhebinde, üç imâmdan (İmâm-ı a'zam, İmâm-ı Yûsuf ve İmâm-ı Muhammed'den) bildirilmiş olmayıp, bunların talebelerinin ve talebesi talebelerinin ictihâd ettikleri, bildirdikleri hükümler.

ve'l-hükmü li'l-ekser

• Hüküm çoğunluğa göre verilir.

veliahd

• (Veliy-yi ahd) Bir hükümdardan sonra hükümdar olacak kimse.

vezir

• Hükümdar vekili.

• Osmanlı Devleti zamanında en yüksek mülkiye rütbelerine ulaşmış paşa. Hükümdar vekili. Pâdişahın yakınlarından ve onun yükünü üzerine alanlardan, mülkün idaresinde fikir ve tedbir ile meded ve yardım eden. Bu tabir "Vizr" kelimesinden gelir. "Vezr" kelimesinden alınsa; "halkın sığınağı" demek olur.

zabtıyye

• Jandarma veya polis kuvveti. Memleket içi âsâyiş ve intizamı te'min maksadı ile çalışan hükümet kuvveti.

zahir ulema

• Dinin sırlarından, gizli mânâlarından çok, açık hükümlerini bilen âlimler.

zahir ve batın hocası / zahir ve bâtın hocası

• Dinin hem açık hükümlerini hem de sırlarını ve mânâlarını bilen büyük âlim.

zahiriyyun / zâhiriyyun

• Zahirciler, dış görünüşe aldananlar, dışa yansıyan yönlere göre hüküm verenler.

• Görünüşe göre hükmedenler. İç yüzünü, hakikatını iyi bilmeyenler. Ehl-i zâhir olanlar.
• İlm-i Kelâm'da: Nassların zâhir mânalarına göre hüküm çıkaran ve te'vil ve tevcihten geri duranlar ve tarafdarları.

zeca'

• Hüküm geçmek.
• Kolaylık.