ahtapot

• Çok ayaklı, kafadan bacaklı bir nevi deniz hayvanıdır ve yakaladığı canlı hayvanı kıstırıp kanını emer. (Fransızca)
• Canlı yengece benzeyen bir çıban. (Fransızca)

akliyyun

• (Rasyonalistler) Herşeyin hakikatını akıl ile bulma iddiasında olan, hadiseleri yalnız akıl ile araştırıp hakikat ve hikmetlerini tam bulamayıp, aklına güvenip dine tâbi olmayan filozoflar ve onların yolunda kalarak dalâlete gidenler. Bunlar iki kola ayrılır. Uluhiyeti ve vahyi inkâr eden birinci kı

arzın halifesi

• Yeryüzünde Allah'ın emirlerini yerine getirip Onun namına tasarrufta bulunan ve varlıklar üzerinde Onun adına egemen olan insan.

ayine

• Ayna. Mir'ât. Kendisine tecelli ve aksedeni gösteren veya bildiren şey. (Ayna, ışığı aksettirip gösterdiğinden dolayı esmâ-i İlâhiyeyi de bize gösteren ve Cenab-ı Hakk'ın sıfatlarına âyinelik eden mevcudata da mecazen "âyine" denilmektedir.) (Farsça)
• Vasıta ve mazhar mânasına da gelebilir.(Farsça)

ayn harfi

• Kur'ân-ı kerîmde Ömer-ül-Fârûk'un radıyallahü anh namaz kıldırırken, ayakta okumayı bitirip, rükû'a eğildiği yeri gösteren işâret. Ayn harfi hep âyet-i kerîmelerin sonunda bulunmaktadır.

cezmen

• Kestirip atmak sûretiyle.

cimnastik

• yun. Vücud organlarını alıştırıp kuvvetlendirmek için yapılan idman. Beden terbiyesi.

cumhur-u muhakkıkin / cumhûr-u muhakkıkîn

• Hakikati araştırıp bulan kişilerden oluşan seçkin topluluk.

cüz

• Kısım, parça. Bir şeyin bir parçası.
• Kitab forması.
• Küllün mukabili.
• Kur'ân-ı Kerim'in otuzda bir parçası.
• Kanaat. İktifâ eylemek.
• Düğümü sağlam yapmak. Bir şeyi pekiştirip muhkem kılmak.
• Kız evlâdı.

dalif

• (Çoğulu: Düllef) Nişandan öteye düşen ok.
• Ağır yük getirip adımlarını birbirine yakın atan adam.

diyas

• Ekini davar ayağı ile bastırıp çiğnetmek.
• Kılıcı ruşen etmek, kılıcı parlatmak.

erşem

• Yemeğin kokusundan iştahı gelep karnı acıkan (adam).
• Vücuduna iğne batırıp çivit ile şekil veya resim yapan adam.

fetişizm

• Bazı eşyaları putlaştırıp aşırı düşkünlük gösterme.

galil

• (Çoğulu: Gılâl) Güneşin harareti.
• Susuzluk harareti.
• Kin, hased.
• Devenin yulafına karıştırıp yedirdikleri hurma çekirdeği.

gaser

• Rüzgârın çukur yere getirip yığdığı.

gasl

• Yıkamak, yıkanmak. Ölünün cenâze namazı kılınmadan ve kefenlenmeden önce teneşir tahtası üzerinde, ayakları kıbleye gelecek şekilde sırt üstü yatırıp, göbeğinden dizlerine kadar bir örtü ile kapatılarak yıkanması.

halife / halîfe

• Yeryüzünde Allah'ın emirlerini yerine getirip Onun namına tasarrufta bulunan ve varlıklar üzerinde Onun adına egemen olan insan.

• Birinin yerine geçen.
• Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) vekîlî ve yeryüzündeki bütün müslümanların reîsi (başı).
• Bir tasavvuf büyüğünün yetiştirip, hayâtında veya vefâtından sonra insanları terbiye etmek ve talebe yetiştirmekle vazîfelendirdiği talebesi.

hashasa

• Açık ve âşikâr olma.
• Bir şeyi diğer bir şey içinde "iyice birleşmesi için" karıştırıp sallama.

i'tikal

• Sağmak için koyunun ayaklarını iki bacağı arasına alma.
• Devenin dizini büküp bağlama.
• Güreş yaparken rakibini sarmaya getirip yıkma.

ibadetullah

• Allah'a ibadet etme, Ona kullukta bulunma; emirlerini yerine getirip, yasaklarından kaçınma.

ibtiyaz

• Biriktirip yığma.

işgal

• Zabtetme, istilâ etme.
• Birisini işten alıkoyma, başka şeyle meşgul etme, oyalama, uğraştırıp kendi işine mâni olma.

istibhas

• Bir şeyin doğruluk ve hakkâniyetini anlayabilmek için, iyice araştırıp tahkik etme.

istifkad

• (Fakd. den) Kaybolmuş olan bir şeyi araştırıp soruşturma.

istikra / istikrâ

• Birey veya olayları tek tek inceleyerek onlardaki ortak vasıfları tesbit etmek sûretiyle çıkartılan genel sonuç; tümevarım, endüksiyon; yani peygamberleri tek tek araştırıp "peygamberliğin sebebi olan küllî esaslar"ı tespit etmek bir istikra işlemidir. İşte bu esaslar Peygamber Efendimizde en mükemm

kurfusa

• Mak'adı üstüne oturup dizlerini karnına yapıştırıp iki kolunu baldırları üstüne kavuşturmak.

kütüm

• Bir otun yaprağı. (Mersin yaprağına benzer; kına ile karıştırıp boya yaparlar.)

kuvve-i münbite

• (Ağaç ve bitkileri) Bitirip yeşillendirme ve büyütme gücü.

kuvve-i nabite / kuvve-i nâbite

• Yetiştirme gücü; bitirip geliştirme, bitirip yetiştirme gücü (tarımsal verimlilik gücü).

lebh

• Bir büyük ağacın adı. (Bir kimse kabuğunu yarsa filhâl o kişiye uyuşukluk gelir; o ağaçtan tahtalar biçip gemi yaparlar. Rivâyet olunur ki, iki tahtasını birbirine bitiştirip bir yıl su içinde dursa ikisi bir olup yekpâre olur, Mısır'da yetişir. Ahter-i Kebir'den)

lebs

• Giyecek şey.
• Giyme. Giyinme.
• Bir mânayı diğer bir mânâ ile karıştırmak. Sözün karışık ve şüpheli olması. Sözü karıştırıp şüpheye düşmek.

matemfeza / mâtemfezâ

• Yası ve mâtemi ziyadeleştirip arttıran. (Farsça)

mesh / مَسْخْ

• Mest denilen ayakkabıyı abdestle giydikten sonra, abdest bozulup, yeniden alırken, ayakları yıkamayıp elleri ıslatarak, sağ elin yaş beş parmağını sağ mest, sol elinkini de sol mest üzerine boylu boyunca yapıştırıp ayak parmakları ucundan bacağa do ğru çekme.
• Bir uzva veya sargıya ıs

• Şeklini değiştirip çirkin bir hâle sokma.

mu'tekil

• Sağmak için koyunun ayaklarını iki bacağı arasına çekip alan.
• Devenin dizini büküp bağlıyan.
• Güreşte rakibini sarmaya getirip yıkan.

muahhir

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Peygamberlerini, evliyâsını, sevdiklerini kendine yaklaştırıp, kâfirleri (inanmayanları), fâcirleri, düşmanlarını, sevmediklerini kendisinden uzaklaştıran, hor ve hakîr edip alçaltan.

mucib-i tetkik ve nakz

• Kararı bozma ve tekrar araştırıp inceleme gerektirici durum, gerekçe.

müdakkikane / müdakkikâne

• Dikkatlice, araştırıp inceleyerek.

müdehhir

• Biriktirip toplayan. Cem'eden. Depo eden.
• Müdehhar mânasına da gelir.

muhakkik

• Hakikatı araştırıp bulan. İç yüzüne inceliyerek vakıf olan.
• Hakikat âlimi. Hakikatlara hakkı ile vakıf ve ehl-i tahkik olan büyük İslâm âlimi.

muhakkikin / muhakkikîn

• Hakikatı bulup meydana çıkaranlar.
• İç yüzünü araştırıp bulan büyük İslâm âlimleri ve velileri. Hakikat araştıran, hak âlimleri.

muhakkıkin-i islamiye / muhakkıkîn-i islâmiye

• Hakikatleri araştırıp delilleriyle bilen büyük İslâm âlimleri.

muhakkikin-i sofiye / muhakkikîn-i sofiye

• Meseleleri delilleriyle araştırıp bilen tasavvuf erbabı kimseler.

mülazım

• Bir kimseye bağlı gibi olan.
• Maaşsız acemilik hizmeti.
• İlmiyyede: Medrese tahsilini bitirip icazet alan. Stajyer.
• Eskiden askerlikte yüzbaşıdan aşağı rütbelerin derecesi, ünvanı.

mülk şirketi

• İki veya daha çok kimsenin, mîrâs veya hediye sûreti ile veya parasını belirli oranda verip satın alarak, bir mala berâber sâhib olmaları; yâhut mallarını ayrılmayacak şekilde karıştırıp ortak olmaları.

münafeşe

• Hesap görürken iyice araştırıp, birşeyi terk etmemek.

münhasif

• Sönükleşen, parlaklığını yitirip görünmez hâle gelen.

müsafeha / müsâfeha

• İki müslümanın, sağ elin avuç içlerini birbirine yapıştırıp, iki baş parmağın yanlarını birbirine değdirerek el sıkışması.

mustani'

• Birini yetiştirip adam eden kimse.
• Yedirip içiren, ikram eden, ziyâfet veren.

müste'di / müste'dî

• Birinin zulmüne karşı başka birinden yardım dileyen.
• Birini sıkıştırıp malını zorla alan.

müsteşrik

• (Şark. dan) Doğu memleketlerinin din, dil ve tarihlerini ve diğer bâzı hususları araştırıp tesbite çalışan batılı âlim. Garplı âlim. (Orientalist)

• Doğu memleketlerini, din, dil ve târihleri başta olmak üzere her yönden araştırıp tesbite çalışan batılı ilim adamı. Garplı bilgin, oryantalist, şarkiyâtçı.

mütasarrıfa

• İnsandaki görünmeyen his organlarının beşincisi; his organları vâsıtası ile elde edilen duyuları ve mânâları karşılaştırıp, yeni mânâlar elde etmeye yarayan kuvvet.

mütefakkid

• Araştırıp soran, tedkik eden.

mütenekkiren

• Kıyafet değiştirip kendini tanıtmayarak.

müzayakasız

• Birbirini sıkıştırıp birbirine engel olmaksızın.

nakkar

• Müzik, çalgı.
• Gagalıyan.
• Ağaç, taş ve madeni eşyayı oyarak ve çukurlaştırıp kabartarak ona mücessem şekiller veren sanatkârlar.

naşir

• Neşreden, yayan.
• Bir müellifin eserini bastırıp çıkartan. Editör.

nişdet

• Araştırıp sorma.
• Kaybolan bir şeyi arama.

peyk

• Bir şeyin etrafında, ona tabi olarak dönen. Seyyare. (Farsça)
• Haber ve mektup getirip götüren. (Farsça)

rebike

• Hurmayı yağla ve keş ile karıştırıp hamur ederek yapılan bir yemek.
• Öğünmüş keşi, un ve yağ ile karıştırıp yapılan yemek.
• Bulamaç aşı.

refl

• Kaftanını uzun diktirip yürürken eteklerini çekip sallamak.

rezz

• Bir şeyi yere batırmak.
• Çekirgenin, kuyruğunu yere batırıp yumurtasını dökmesi.

rifa'

• Ekini tarladan getirip harman yerine ilettikleri vakit.

rububiyetperver

• Terbiye etmeyi ve olgunlaştırıp mükemmelleştirmeyi seven.

sahih kan / sahîh kan

• Sekiz yaşını bitirip, dokuz yaşına bastıktan birkaç gün veya ay, yâhut seneler sonra, sıhhatli bir kızın veya âdet zamânı son dakikasından îtibâren tam temizlik (on beş gün) geçmiş olan kadının önünden çıkan ve Hanefî mezhebine göre, en az üç gün (ye tmiş iki saat) devâm eden kan; hayız ve aybaşı ka

sinimmar

• Ay, kamer.
• Gece uyumayan erkek.
• Harami.
• Tar: Rum milletinden bir üstâdın adıdır. Numan bin Münzir için Hira'da bir köşk yapmıştı. Bunun bir eşini daha kimseye yapmasın diye Numan bin Münzir o köşkün üstünden attırıp öldürdü. (Ahter-i Kebir'den)

sühan-çin

• Söz getirip götüren, söz toplayan, dedikoducu. (Farsça)

tagmiz

• Sıkmak.
• Gövdesini sıktırıp ovdurmak.

tağyir ve tebdil eden

• Değiştirip dönüştüren.

talim ve terbiye etme / tâlim ve terbiye etme

• Belli bir amaca erişecek şekilde eğitme ve geliştirip olgunlaştırma.

tarsif

• Birbirine bitiştirip kuvvetlendirme, sağlamlaştırma.

tarzim

• Bir çok şeyi bir yere getirip, toplayıp bir yük yapmak.

tasbih

• Rüzgârdan dolayı otun kuruması.
• Sütü su ile karıştırıp içirmek.

tatrim

• Tamamlamak.
• Ata tâlim ettirip hünerli ve iyi huylu yapmak.

te'lif

• Barıştırmak. Husumeti defetmek. Ülfet ve imtizac ettirmek.
• Çeşitli şeyleri birleştirip karıştırmak.
• Eser yazmak.
• Noksan bir adedi bine çıkarmak.

tecessüs

• İnsanların gizli hallerini, ayb ve kusûrunu merâk edip, iç yüzünü araştırıp öğrenmeye çalışmak.

tedarük

• (Tedârik) Ele geçirmek. Edinmek. Hazırlamak.
• Araştırıp bulmak.
• Ardı ardına erişip katılmak ve tevâli etmek.

tedvin / tedvîn

• Bir araya toplayarak tertipleme.
• Edb: Aynı mevzuya ait bahisleri, çalışmaları bir araya getirip kitap hâline getirme.

• Biraraya getirip toplama, düzenleme; kitab hâline getirme.

teferrug

• (Ferâg. dan) Vaz geçme, fârig olma.
• Bir işi bitirip kurtulma.
• Satın alınan bir mülkün tapusunu kendi üzerine çevirme.

telfik

• Birleştirme, ekleme. İstif.
• Bir yere getirip ulaştırmak.

temtit

• "Ekber" derken bir elif fazlalaştırıp "ekbâr" demek.
• Med edip çekmek.

tenkih

• Araştırıp, dikkat edip bir şeyin sonuna hakikatına ermek.
• Bir şeyin fazla ve gereksiz kısımlarını çıkarıp kısaltarak düzeltmek.
• Temizlemek.
• Bütçe tanzimi için maaşları azaltmak.

tervic

• Revaç vermek. Değerini arttırmak.
• Müsait karşılamak. Kabul ettirip, geçerli kılmak.

teskir

• (Sekr. den) Sarhoş etme.
• Gözü kamaştırıp görmesini zayıflatmak.

tetebbu

• Araştırıp incelemek, derinliğine inceleyip tanımak.

tetebbu'

• Araştırıp tetkik etme. Derinliğine inceleyip tanıma, öğrenme. Öğrenmek için okuma.

tetebbuat / tetebbuât

• Araştırıp incelemeler.

• Araştırıp incelemeler. Arayıp öğrenmeler.

• Araştırıp incelemeler.

teyakkun

• İyiden iyiye araştırıp şüphesiz tam olarak bilmek.
• Tam yakınlık hâsıl etmek.

tezakkum

• Lokma lokma etmek.
• Kaymak ile hurmayı karıştırıp yemek. (O taama "zekkum" derler.)

ulema-i hakikat

• İman hakikatlerini araştırıp elde eden âlimler.

vefa

• Ahdinde, sözünde durma.
• Sevgi ve dostlukta sebat ve devam.
• Ödeme.
• Yetişme.
• Dince ve akılca lâzım gelen şeyi yerine getirip uhdesinden çıkma.