engar

• Sanma, zan, tasavvur. şüphelenme. (Farsça)
• Tamamlanmayan, eksik kalan iş. (Farsça)

erba'in / erba'în

• Kırk günlük riyâzet. Maddî bağları azaltıp, mânevî tarafı kuvvetlendirmek ve kalb aynasını parlatmak için, tasavvuf büyükleri tarafından konan usûllerden biri; kırk gün az yemek, az içmek, az konuşmak, çok ibâdet etmek. Buna çile de denir.

erbab-ı kulub / erbâb-ı kulûb

• Gönül sâhipleri. Tasavvuf yolunda ilerlerken halleri değişen, her zaman başka türlü olan, bâzan şuurlu, bâzan şuursuz (içerisinde bulundukları mânevî hallere dalıp kendilerini unutan) kimseler. Bunlara İbn-ül-vakt de denir.

erbab-ı tarikat

• Kendini tarikata, tasavvufa verenler.

erbain / erbaîn / اَرْبَع۪ينْ

• Tasavvufta kırk günlük çile.

eşcan

• (Tekili: Şecen) Şecenler, elemler, gamlar, kederler, tasalar, sıkıntılar, ıztırablar.

esef

• Tasa, üzüntü, gam.

esif

• Kederli, esefli, tasalı, gamlı.

esy

• Tasa, keder, hüzün.

esyan

• Kederli, gamlı, tasalı, kaygılı, hüzünlü, üzüntülü.

etrah

• (Tekili: Terah) Tasalar, kederler, elemler, gamlar, üzüntüler, sıkıntılar, ıztırablar.

evrad-ı şah-ı nakşibendi / evrâd-ı şah-ı nakşibendî

• Büyük İslâm mutasavvıfı Şah-ı Nakşibend Hazretlerinin okuduğu virdler, dualar.

evrad-ı tasavvuf / evrâd-ı tasavvuf

• Tasavvuftaki virdler, zikirler.

evveliyat

• Başlangıçlar. Mukaddemat. İlk öndekiler. İbtidaki cihetler.
• Her akıllının tereddütsüz tasdik ve kabul edeceği hususlar.
• Man: Mücerred mevzu ve mahmulleri arasındaki nisbet tasavvur edilince aklın kat'iyyetle teslim ve tasdik ettiği kaziyeler.

faiz / fâiz / فائض

• Ödünç verilen para için alınan ve şer'an haram olan kâr. Faizin iş hayatındaki mânası, "sen çalış, ben yiyeyim"dir. Küçük tasarruf sahiplerinin paraları bankalarda toplanıp, büyük yekûnlere ulaşır. Banka bu parayı aldığından daha büyük faizle iş sahiplerine kredi olarak verir. İstihsâl edile

• Taşan. (Arapça)
• Faiz, paradan elde edilen kazanç. (Arapça)

fakir

• Aslî (temel) ihtiyâçlarından başka nisâb miktârı (dînen zengin sayılacak kadar) malı olmayan.
• Tasavvufta fakir: Derviş. Her zaman her işte yalnız Allahü teâlâya muhtaç olduğunu bilen, bütün ihtiyaçlarını hep Allahü teâlâya arz eden.

fakr

• Fakirlik. Tasavvufta her zaman her işte Allahü teâlâya muhtaç olduğunu bilmek.

fani / fânî

• Yok olucu, geçici, devamlı olmayan.
• Tasavvufta Allahü teâlâdan başkasını unutan, bunların sevgisinden kurtulan kimse.

faric

• (Ferec. den) Keder ve tasadan kurtaran.

farig

• İşini bitirmiş, boş kalmış, alâkasını kesmiş, rahat, vazgeçmiş, çekilmiş.
• Fık: Tasarrufu altında olan mülkün kullanma ve tasarruf hakkını başkasına devreden.

fark

• Tasavvufta cem' denilen mertebeden sonra gelen bir makam. Buna cem'ül-cem' de denir.

farz / فرض

• Tanrı emri. (Arapça)
• Borç, ödev. (Arapça)
• Zorunlu. (Arapça)
• Farz edilmek: Sayılmak, tutulmak, tasavvur edilmek. (Arapça)
• Farz etmek: Saymak, tutmak, tasavvur etmek. (Arapça)
• Farz olunmak: (Arapça)
• Ta (Arapça)

fec'

• Bir kimsenin, musibetten dolayı elemli olması.
• İncinmek.
• Tasalı olmak, kederli ve hüzünlü oluş.

fena / fenâ

• Yok olma, yokluk. "Beka"nın zıddı. (Tasavvufta maddî varlıktan sıyrılıp hakka ulaşma).
• İyi olmayan, kötü.

• Tasavvuf ilminde bir terim. Kendini yok görmek. Mâsivâyı, Allahü teâlâdan başka her şeyi unutmak, mahlûkların (yaratılmışların) sevgi ve düşüncesini gönülden çıkarmak. Allahü teâlâyı çok zikir (anma) netîcesinde meydana gelen kendini unutma hâli.

fena fiş-şeyh / fenâ fiş-şeyh

• Tasavvuf ilminde talebenin velî olan hocasının arzû ve isteklerine tâbi olması, irâdesini isteğini onun eline bırakması. Ölü yıkayıcının elindeki meyyit (ölü) gibi olması. Ona hiç bir işinde muhâlefet etmemesi.

ferah

• Geniş, iç açıcı, tasasız.

ferce

• Gamdan ve tasadan kurtulmak.
• Kurtuluş.
• Şiddetten kurtulmak.
• Yarık, şak.
• Girecek yer, medhal.
• Açıklık, ferahlık.

ferdiyet

• Cenâb-ı Hakk'ın birliği. Vahdetle bütün kâinata birden tasarruf eden Allah'ın (C.C.) sıfatı.Ferdiyet mânası insanlara isnad edilirse: Sadece bir olup, benzeri dünyada bulunmayan kimsenin sıfatı olur. Sadece Kur'andan ders alarak irşadda bulunabilen büyük velilik. Hiçbir şahsı merci yapmadan doğrudan

ferdiyyet

• Tasavvufta yüksek bir mertebe.

ferec

• Tasa ve sıkıntıdan kurtulma, ferahlık.

fi'l-i şeni'

• Irza vuku bulan tasallut hakkında kullanılan bir tabirdir. Bununla birlikte, mutlaka cima' manâsına değildir.

fütuhat-ı mekkiye / fütûhât-ı mekkiye

• Muhyiddin-i Arabî'nin meşhur tasavvufî eseri.

fuzuli / fuzulî

• Fazladan olup boşu boşuna söylenen söz. İşe yaramayan. Boşu boşuna.
• Boşboğaz. Ahmak. Vazifesinden hariç lüzumsuz şeye teşebbüs eden.
• Haksız olarak fiile çıkarılan iş.
• Fık: Şer'î izin olmadığı halde diğer bir kimsenin hakkında tasarruf eden kimse.
• Büyük bir şâi

gaile

• Dert, sıkıntı, baş belâsı. Tasa, zor iş.
• Düşünce.

galeyan eden

• Coşup taşan.

gam

• Tasa, kaygı.

gamin / gamîn

• Tasalı, hüzünlü, kederli, gamlı. (Farsça)

gamm

• Keder, tasa, dert, elem, kaygı.

gamm-dide / gamm-dîde

• Kederli, tasalı, gamlı, hüzünlü.

gamm-hane

• Hüzün ve tasa yeri. (Farsça)
• Mc: Dünya. (Farsça)

gamm-har

• Kederlenen, hüzünlenen, tasalanan. (Farsça)

gamm-penah

• Tasalı yer, kederli yer. Kederin, tasanın sığındığı yer. (Farsça)

gamm-zede

• Kederli, hüzünlü, gamlı, tasalı. (Farsça)

gamnak / gamnâk

• Gamlı, tasalı.

gaybet

• Tasavvufta, kalbin kendisine gelen mânâlarla meşgul ve onlara dalmış olarak, kendisinden ve halkın işlerinden, etrâfında olan şeylerden habersiz olması.

gaye-i hayal

• Hayalde tasavvur edilen ve ona varılması istenen gaye ve maksat. İdeal.

gerd

• Baht, talih. Fayda. (Farsça)
• Toz, toprak. (Farsça)
• Hüzün, keder, gam, tasa. (Farsça)

gülşeniyye

• Evliyânın büyüklerinden İbrâhim Gülşenî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

gumme

• Tasa, keder.
• Kırba, tuluk gibi şeylerin derinliği.
• Belirsiz mühim nesne.

gumum

• (Tekili: Gamm) Tasalar, kederler, dertler, kaygılar, hüzünler.

gunz

• Tasa, keder.
• Zahmet, meşakkat.

gusas

• (Tekili: Gussa) Kederler, hüzünler, kaygılar, tasalar.

gussa

• Keder. Tasa.
• Gam.
• Boğaza takılan yemek.
• Ağaç, diken.

• Üzüntü, tasa.

gussadar / gussadâr

• Kederli, tasalı. Kaygılı. Gussalı. (Farsça)

gussanak / gussanâk

• Kederli, hüzünlü, tasalı, kaygılı. (Farsça)

gusse

• Üzüntü, tasa, gam.

gussedar / gussedâr

• Gusseli, tasalı.

habetıktık

• Atın tırnağı taşa dokunduğunda çıkan ses.

hacis

• Tasa, keder, hüzün, gam.
• Hâtıra. Kalb ve hissin en derin ve gizli sesleri.

hadd

• Hudut. Çizgi. Sınır.
• Cürüm.
• Salahiyyet.
• Şeriatça verilen ceza.
• Derece. Son derece. Münteha.
• İnsana ârız olan şiddet ve titizlik.
• Def etme. Men etmek.
• Keskin. Sivri.
• Sert. Gergin.
• Man: Üç tasavvurdan ibaret olan kıyas.

hades

• (Hads) Sür'atle idrak etmek. Zan ve tahmin eylemek. Fikrini, re'yini bildirmek. Bir sözün mâna ve mefhumunda, bir hususun vaz' ve üslubunda başka tarz tasavvur eylemek.

hafi / hafî

• Gizli, kapalı.
• Usûl-i fıkıh ilminde, mânâsı açık olduğu hâlde söyleyenin maksadını ifâde etme husûsunda kapalı, gizli söz.
• Tasavvufta âlem-i kebîrdeki beş latîfeden biri.

hafl

• Kederlenme, hüzünlenme, tasalanma.
• Toplantı, toplanma.

hakikat-i camia / hakîkat-i câmia

• Toplayıcı hakîkat. Tasavvufta kalb.

hal / hâl

• Durum, vaziyet, tavır. Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin kalbine gelen sevinç, hüzün, darlık, genişlik, arzu ve korku gibi mânâlar. Bunlar kulun gayreti ve çalışması olmadan kalbe gelir. Bu yönden makam ile arasında fark vardır. Makam, tasavvuf yolun da bulunan kimsenin çalışmakla kazandığı mânevî d

halidiyye / hâlidiyye

• Evliyânın büyüklerinden Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Nakşibendiyye yolunun bir kolu olan Hâlidiyye yolu daha çok Anadolu, Irak ve Sûriye taraflarında yayılmıştır.

halife / halîfe

• Yeryüzünde Allah'ın emirlerini yerine getirip Onun namına tasarrufta bulunan ve varlıklar üzerinde Onun adına egemen olan insan.

• Birinin yerine geçen.
• Resûlullah efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) vekîlî ve yeryüzündeki bütün müslümanların reîsi (başı).
• Bir tasavvuf büyüğünün yetiştirip, hayâtında veya vefâtından sonra insanları terbiye etmek ve talebe yetiştirmekle vazîfelendirdiği talebesi.

halka-i zikir

• Tasavvufta, zikir esnasında daire şeklinde oturmak.

hallac-ı mansur

• Asıl adı Hüseyin olan bu zat, tasavvuf mesleğinde meşhurdur. Manevi istiğrak hallerinde hissettiklerini, şeriata zâhiren zıd düşen ifadelerle söylediği için, Hicri 306 senesinde idam edilmiştir.

halvet

• Yalnızlık, yalnız olarak kalma.
• Yabancı bir kadınla yabancı bir erkeğin bir odada, kapalı bir yerde yalnız kalmaları.
• Tasavvuf yolunda olgunlaşmak ve ilerlemek için belli bir müddet tenhâda kalma hali yalnız kalmak.

halvethane / halvethâne

• Çilehâne. Tasavvuf yolunda olgunlaşmak ve ilerlemek için belli bir müddet kendi hâlinde yalnız kalınan ve ibâdetle vakit geçirilen yer.

halvetiyye

• Evliyânın büyüklerinden Muhammed bin Nûr Halvetî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

haraz

• Tasadan veya aşktan dolayı zayıflayan.

hasur

• Mânevi mücahededen dolayı kadınlara yaklaşmaya rağbet etmeyen.
• Sır saklayan. Keder ve üzüntüden gönlü daralan, tasadan içi sıkılan.
• Çok bahil kimse. (Halkla yer ve içer, birşey vermez)
• Oğlu ve kızı olmayan.
• Avrete cimâ edemeyen.
• İhlili dar olan deve.

hatır-ı na-şad / hatır-ı nâ-şâd

• Tasalı ve kederli gönül.

hatır-ı rahmani / hatır-ı rahmanî

• Tasavvuf ehlinin kalbinde, Allah'ın cemal-i vahdetinin tecellisiyle tam bir sükûnet olması. Buna muhabbetullah da denir.

havass / havâss

• Seçilmişler. İlimde ve tasavvuf yolunda yüksek dereceye ulaşmış olan zâtlar.

havass-ı (hamse-i) batına / havass-ı (hamse-i) bâtına

• Kalbe bağlı beş duyğu: Hiss-i müşterek (hayâl kuvveti), müdrike (akıl), vehim (vâhime), hâfıza, mutasarrıfa (meydana getirici hayal kuvveti).

havass-ı aşere

• On hasse, on duyu; görme, işitme, dokunma, koklama, tatma, hayal, akıl, vehim, hafıza ve tasarruf etme duyuları.

havass-ı hamse-i batına / havass-ı hamse-i bâtına

• Kalbe bağlı beş duygu; hayal, akıl, vehim, hafıza, mutasarrıfa.

havaz

• Kalbde olan gam ve tasa.

havme

• Tasarruf dâiresi.

hayal / hayâl

• (Çoğulu: Hayâlât) Zihnen tasarlanan şey. Hakikatı bilinmeyip akılla tasarlanan veya gölgeli görünen şey.
• Asıl olmayan ve akıldan geçen fikir.

• İnsanın kafasında tasarladığı şey.

hayalen

• Hayal olarak. Zihinde tasarlayıp canlandırarak.

hayaliyyun mezhebi

• Aslı olmayan ve hayalde tasavvur edilen şeyleri, gerçek olduğunu vehm edenlerin mesleği.

hazen

• (Hüzn) Keder. Tasa. Gam.

hem

• Gaile, müşkül iş.
• Tasa, gam, keder, hüzün.

hemahim

• (Tekili: Hemheme) Üzüntüler, kederler, dertler, tasalar.

hemm

• Gam, keder, tasa, hüzün.

heyula / heyûlâ / هيولا

• Zihinde tasarlanan korkunç hayal.
• Gösteriş ve iriliği olduğu halde hiçbir te'siri ve değeri olmayan şey.
• Eski felsefede: Eşyanın aslı ve gerçek olan kısmı. Madde.

• Ana madde. (Arapça)
• Zihinde tasarlanmış varlık. (Arapça)

hicr

• Men etmek; akıl ve bâliğ olmamış çocuk, deli, bunak, sefih yâni malını kötü yere harcayan ve borçlu gibi kimseleri, tasarruf-i kavlîsinden yâni alış-veriş, kirâlama, havâle, kefillik, emânet ve rehin alıp-verme, hibe gibi işlerin tasarruflarından men' etme.
• Dostluğu bırakmak, dargın

hikmet ve rahmet-i rabbaniye / hikmet ve rahmet-i rabbâniye

• Herbir varlığı terbiye edip idaresi ve tasarrufu altında bulunduran Allah'ın rahmet ve hikmeti.

hilafet-i mutlaka / hilâfet-i mutlaka

• Tasavvufta bir velînin bir talebesinin mânen yetiştiğine ve başkalarını da yetiştirebileceğine dâir verilen mutlak izin.

hükm

• (Hüküm) Karar. Emir. Kuvvet. Hâkimlik. Amirlik.
• İrade. Kumanda. Nüfuz.
• Kadılık etmek.
• Tesir. Cari olmak.
• Makam.
• Bir dâvanın veya bir meselenin tedkik edilmesinden sonra varılan karar.
• Man: Fikirler ve tasavvurlar arasındaki râbıtayı tasdik veya

hukukullah / hukûkullah

• Allahü teâlânın emri ve kulluk borcu olarak yapılan, kimsenin tasarrufta bulunamıyacağı, değiştiremeyeceği şeyler.

hulasaten

• Kısaca, özet olarak, hülâsa olarak, muhtasaran.

hümum

• Tasalar, kaygılar, kederler, gamlar, gussalar.

huzane

• Kendileri sebebinden gam ve tasa çekilen çoluk çocuk.

hüzn

• Üzüntü, keder. Sevincin zıddı. Bu, halk arasında kastedilen dünyevî hüzünden başkadır. Tasavvuf yolunda bulunanlara âit bir hâl.

ibn-ül-vakt

• Kalbi halden hâle değişen velî. Tasavvuf yolunda ilerlerken halleri değişen, her zaman başka türlü olan, bâzan şuurlu, bâzan şuursuz (kendilerinden geçen, kendilerini unutan) kimseler. Bunlara erbâb-ı kulûb da denir.

ibrahim desuki / ibrahim desukî

• Büyük âlim ve mutasavvıflardan olup büyük makam sâhibi bir zâtdır. Pek meşhur ve çok güzel sözleri ve mev'izaları vardır. 676 tarihinde 43 yaşında Şam'da vefat etmiştir. (K.S.)

ibrahim hakkı

• (K.S.) : Hi: 12. asırda yaşamış büyük âlim ve mutasavvıftır. Hasankale'li olup en son Tillo'da yaşamıştır. Marifetname isimli meşhur eseri vardır.

icaz

• (İycâz) Edb: Az söyle çok şey anlatmak. Sözü muhtasar söylemek. Çok mânaya gelen kısa cümlenin hâli. Mâruf ve müteârif olan cümleden kısa bir cümle ile maksadı ifâde san'atı.Böyle sözlere mucez, veciz veya vecize denilir.

icmali / icmalî

• Kısaca, toplu olarak, tafsilatsız. Muhtasaran.

idare-i ekvani / idare-i ekvanî

• Kevnlerin, âlemlerin idaresi, tasarrufu.

ideal

• Fikre ve düşünceye ait. Tasavvuri, hayali. (Fransızca)
• Mefkûre. Emel. Gaye. Hayalde tasavvur edilen kemal. Fevkalâde, mükemmel kimse veya şey. (Fransızca)

idrak-i basit / idrâk-i basît

• Tasavvuf yolcusunun kendini müşâhedede (görmede) fâni (yok) olması.

igtimam

• Tasalanmak. Kederli olmak.

ıhtisar

• Elini böğrüne koymak.
• Muhtasar yapmak.

ihtisaren

• İhtisar suretiyle, muhtasar olarak, kısaltarak, tafsilâtsız, kısaca.

iktibas

• Bir söz veya yazıyı olduğu gibi veya kısaltarak almak. Birisinden ilmen istifade etmek. İstifade suretiyle almak, alınmak.
• Söz arasında Kur'an-ı Kerimden veya Hadis-i Şeriftden veya başka makbul eserlerden bir cümlenin kâmilen veya kısmen az tasarruf ile veya tasarrufsuz alınması.

iktirab

• Tasalı ve gamlı olma. Korkulu ve hüzünlü bulunma.

ilahi / ilahî

• Cenâb-ı Hak ile alâkalı, Allah'a dâir. Cenab-ı Hakk'a aid ve müteallik.
• Ey Allahım, ey İlâhım! (meâlinde duâ içinde söylenir).
• Edb: Tasavvufî şairler tarafından dinî ve İlâhî fikirleri havi olmak üzere yazılmış olan ve makamla okunan şiirler.

ilm-i alet / ilm-i âlet

• Ulûm-i âliyye denilen sekiz yüksek din bilgisini öğrenebilmek için lâzım olan yardımcı ilimlerdir. Bunlara ulûm-i ibtidâiyye, başlangıç ilimleri de denir. Ulûm-i âliyye şunlardır:Tefsîr, usûl-i kelâm, kelâm, usûl-i hadîs, ilm-i hadîs, usûl-i fıkh, fı kh, ilm-i tasavvuf. Böylece din bilgileri yirmi o

ilm-i batın / ilm-i bâtın

• Kalb ilmi, mânâ ilmi, tasavvuf ilmi.

ilm-i tarikat

• Tarikat, tasavvuf ilmi.

ilm-i tasavvuf ve tarikat

• İlâhî hakikatlere ulaşmak için, şeyhin gözetiminde takip edilen yolun ilmi; tarikat ve tasavvuf ilmi.

imam / imâm

• Câmi, mescid veya başka yerlerde cemâate namaz kıldıran kimse.
• Hadîs, fıkıh, kelâm ve tefsîr ilminde ve tasavvuf gibi İslâmî ilimlerden birinde en yüksek mertebeye ulaşan âlim.
• Müslümanların devlet reîsi.

in'ikas

• Tasavvufta bir büyüğün kalbindeki feyz denilen mânevî ilimlerin talebenin kalbine yansıması.

inabe yolu / inâbe yolu

• Müridlik. Sâlikin (tasavvuf yolunda) nefsin isteklerini yapmamak ve istemediklerini yapmak sûretiyle ve çeşitli sıkıntılara katlanarak Allahü teâlâya kavuşma yolu.

inayat-ı rabbaniye / inâyât-ı rabbâniye

• Bütün varlıkları terbiye eden ve idaresi ve tasarrufu altında bulunduran Allah'ın özel yardımları.

ingımam

• Kaygılanma, gamlanma, tasalanma.

irade / irâde

• Allahü teâlânın sübûtî sıfatlarından. Allahü teâlânın dilemesi.
• İstemek, seçmek, dilemek tercih etmek.
• Tasavvuf yoluna yeni girenlerin başlangıç halleri. Allahü teâlânın rızâsına kavuşmaya azmedenler, karar verenler için ilk konak.

isbat / isbât

• Sağlamlaştırma, dayanıklı hâle getirme. Delil ve şâhit göstererek bir sözün ve fikrin doğruluğunu ortaya koyma.
• Tasavvuf yolunda ilerlerken Lâ ilâhe dedikten sonra illallah demek.

istiğrak / istiğrâk

• Bir şeyi baştan aşağı kaplamak. Tasavvuf erbabının vecde gelip kendinden geçmesi.
• İstiğrak lâmı: Bir cinsin bütün bireylerini içine alan belirtme edatı, lâm-ı tarif, diğer adıyla harfi tarif.

• Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin içinde bulunduğu mânevî hallere dalması sebebiyle kendisini ve çevresinde olanları unutması.

istiğrak-ı ruhani / istiğrak-ı ruhanî

• Tasavvufta Allah aşkından dolayı ruhen kendinden geçme hali.

kabz ve bast

• Tasavvuf yolunda ilerleyenlerde görülen sıkıntı ve ferahlık.

kabza-i tasarruf

• Tasarrufu altında bulundurma.

kabza-i tasarrufunda

• Tasarrufu altında.

kaddesallahü teala esrarehümül'aziz / kaddesallâhü teâlâ esrârehümül'azîz

• Daha çok tasavvuf büyüklerinin, evliyâ zâtların isimleri anılınca ve yazılınca söylenen veya yazılan Allahü teâlâ onların kıymetli sırlarını temiz, mübârek eylesin mânâsına duâ ve saygı ifâdesi. Bir kişi için Kaddesallahü sırrehü; iki kişi için Kadde sallahü sırrehümâ denir.

kadiri / kâdirî

• Tasavvufta Abdülkâdir-i Geylânî hazretlerinin yoluna mensup olan kimse.

kadiriyye / kâdiriyye

• Evliyânın büyüklerinden Abdülkâdir-i Geylânî hazretlerinin v.561 (m.1266) tasavvuftaki yolu.

kain ve bain / kâin ve bâin

• Tasavvuf ilmi terimlerinden. Halk (insanlar) ile berâber görünen, fakat hakîkatte onlardan uzak ve kalben Allahü teâlâ ile berâber olan.

kalb

• Gönül. Yürek denilen, et parçasına yerleştirilmiş nûrânî ve mânevî kuvvet.
• Tasavvuf yolunda birinci mertebe.

kasavet

• Kalb katılığı, gaflet.
• Kaygı, tasa, üzüntü, keder.

kasd

• Bir işi bile bile yapmak.
• İsteyerek. Niyet ederek.
• Niyet. Tasavvur.
• İstikamet. Yolu doğru olmak.

kasid

• (Çoğulu: Kasidân) (Kasd. dan) Tasarlıyan, kasdeden.
• Haberci, postacı.

katil-i müteammid

• Her ne sebeple olursa olsun, birini öldürmeyi evvelce zihninde tasavvur ederek öldüren kimse.

kaziye-i bedihiyye-i fıtriyye

• Man: Aklın tarafeyni tasavvur ederken zihinde hâzır olan bir hadd-ı vasat vâsıtası ile nisbet-i hükmiyyeyi cezmen tasdik eylemesinden ibaret olan kaziyyeye denir.

keder

• Tasa, kaygı, can sıkıntısı. Bulantı. Gam.

keduret

• Bulanıklık.
• Gam, tasa, keder.

kemed

• Gam, tasa.

kerb

• (Çoğulu: Kurub-Küreb) Yeri sürüp aktarmak.
• Dar etmek.
• Yakın olmak.
• Gam, tasa, keder, endişe.

• Keder, üzüntü, tasa.

kerbe

• Gam, tasa, endişe.

keşakeş

• Münâkaşa, çekişme. (Farsça)
• Keder, hüzün, tasa, gam. (Farsça)
• Sıkıntı, felâket, ıztırab. (Farsça)
• Tereddüt, kararsızlık. (Farsça)
• Pehlivanların birbirleriyle mücâdeleleri. (Farsça)
• İki kişinin, bir şeyi birer uçlarından tutup, her birinin kendine doğru çekmesi. (Farsça)

kirdar

• Bir kimse, tasarruf ettiği yerin bir zirâ veya iki zirâ toprağını almak için başkasına satmak.
• Bina.
• Ağaç.

kitab-ı tasavvuf

• Tasavvuf kitabı.

konak

• Tasavvufta ilerlerken her iki derece arası.

kübreviyye

• Evliyânın büyüklerinden Necmeddîn-i Kübrâ hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Yaptığı bütün münâzaralarda gâlib geldiği için kübrâ (büyük) lakabıyla meşhur olmasından dolayı, bu yola Kübreviyye denmiştir.

kudret

• Güç. Takat.
• Her yeri kaplayan kudretullah.
• Varlık. Ehliyet. Becerebilme.
• Zenginlik.
• Kabiliyet.
• İlm-i kelâmda: Allah Teâlâ'ya mahsus ezelî ve ebedî ve bütün kâinatta tasarruf eden sıfattır.

küduret / küdûret / كدورت

• (Keder. den) Bulanıklık.
• Koyuluk, kesiflik.
• Kaygı. Tasa. Kederlilik.

• Bulanıklık. (Arapça)
• Tasa. (Arapça)

kurb

• Yakınlık. Tasavvufta, Allahü teâlâya yakın olmak.

kürbet

• (Kerb. den) Sıkıntı. Tasa. Keder.
• Belâ. Musibet.

kürub

• (Tekili: Kerb) Kederler, tasalar, kaygılar, gamlar.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

la mutasarrife fi'l-hakikati illa hu / lâ mutasarrife fi'l-hakikati illâ hû

• Mülkünde istediği gibi tasarruf eden O'ndan başka ilâh yoktur.

la rabbe illa hu / lâ rabbe illâ hû

• Her bir varlığı terbiye edip idaresi ve tasarrufu altında bulunduran Allah'tan başka ilâh yoktur.

lafziye

• Sözde ve yazıda görülen ve çok defa tasannua kaçan kelime süsleri.

layıha / lâyıha

• Düşünülen veya tasavvur edilen bir şeyin yazılması. Tasarı.

• Tasarı.

layiha / lâyiha / لایحه

• Tasarı. (Arapça)

layıha-i kanuniye / lâyıha-i kanuniye

• Huk: Henüz tasdik edilmemiş kanun tasarısı.

lebriz

• Taşacak kadar. Ağıza kadar. Taşkın. (Farsça)

levayih / levâyih / لوایح

• Tasarılar. (Arapça)

lisan-ı tasavvuf / lisân-ı tasavvuf

• Tasavvuf dili.

magmum

• Gamlı. Kederli. Tasalı. Sıkıntılı.
• Bulutlu. Kapalı.

mağmum / mağmûm

• Gamlı, tasalı, bulutlu.

mahcur / mahcûr

• Malını kullanmaktan men edilmiş, mal üzerindeki tasarruf yetkisi elinden alınmış kimse.

• Çocukluk, sefîhlik, delilik, kölelik, bunaklık vs. gibi çeşitli sebebler yüzünden malını tasarruf hakkından, kullanmaktan men edilen kimse.

mahlul-u sırf

• Fık: Hakk-ı intikal ve hakk-ı tapu sahibi bırakmaksızın mutasarrıfının vefatiyle mahlul kalan arazi.

mahzun

• Tasalı. Kederli. Hüzünlü. Gamlı.

makam / makâm

• Yüksek dereceli me'mûriyet, me'mûrluk yeri, mevkî, mansıb.
• Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin bu yolda ilerlerken kazandığı mânevî derecelerden her biri.

makamat-ı süluk / makâmât-ı sülûk

• Tasavvuf yolunda ilerlerken geçilmesi gereken dereceler.

mal

• Fık: Bir kimsenin tasarrufunda bulunan kıymetli, lüzumlu şey. (Varlık, servet, para, ticaret eşyası gibi.)

manzara-i hayal

• Hayal manzarası, insanın kafasında tasarlayıp canlandırdığı manzara.

marifet-i tasavvuriye

• Tasavvur ederek elde edilen bilgi.

mazife

• İzâfe olunmuş.
• Keder, hüzün, tasa, gam.

mazz

• Gönlün gamdan ve tasadan yanması.
• İkrar etmek, kabul etmek, açıktan söylemek.

mebde'

• Başlangıç.
• Kaynak, kök.
• Bilgilerin ilk kısımları.
• İlke.
• Tasavvufta sâlikin ilk başlangıcı.

meczub / meczûb

• Allahü teâlânın sevgisi ile kendinden geçmiş olan.
• Cezbeye tutulmuş, çekilmiş tasavvuf yolcusu.

mefkure

• (Fikir. den) Gâye. Gâye olan şey. Tasavvur hâlindeki gâye. İdeâl.

mefrugün leh

• Kendisine bir şeyin mülkiyeti ve tasarruf hakkı bırakılmış olan kimse.

mejeng

• Keder, hüzün, tasa, gam. (Farsça)
• Hoşa gitmeyen, beğenilmeyen, nefret edilen, iğrenilen. (Farsça)

mekrub

• Kederlenmiş. Musibete uğramış. Tasalı, gamlı insan.

mekrubiyet

• Kederli, hüzünlü ve tasalı olma.

mekteb-i sultani / mekteb-i sultanî / mekteb-i sultânî / مكتب سلطانى

• İstanbul'da Galatasaray Lisesi.

• Galatasaray Lisesi.

mektubat-ı rabbani / mektûbât-ı rabbânî

• Büyük âlim ve velî İmâm-ı Rabbânî Ahmed Fârûkî hazretlerinin îmân, îtikâd ve tasavvuf bilgilerini öğreten mektublarından meydana gelen pek kıymetli kitab.

mekzum

• Kederli, hüzünlü, tasalı, üzüntülü, gamlı.

melhuf

• Hasrette kalan.
• Kederli, tasalı.
• İmdad bekleyen.

melhufan / melhufân

• (Tekili: Melhuf) Kederliler, tasalılar, kaygılılar, üzüntülüler.
• Hasrette kalanlar.

melik

• Mülk ve melekut sâhibi. Padişah. Mutasarrıf.
• Bir kavmin başı. Mâlik. (İsimdir)

mencud

• Kederli, tasalı, gamlı.

meram

• Maksad. Niyet. Arzu. İstek. İçten tasarlanan.

mercum

• (Recm. den) Recmolunmuş. Taşlanmış, taşa tutulmuş.

merkez-i tasarruf

• İdare, terbiye ve tasarruf merkezi.

meşarib-i evliya / meşârib-i evliya

• Velîlerin meşrepleri, tasavvuf yolunda ortaya koydukları ve takip ettikleri yöntemler.

meslek-i velayet / meslek-i velâyet

• Tarikat ve tasavvuf ehlinin takip ettikleri yol, yöntem.

meşreb-i hal / meşreb-i hâl

• Mânevî haz ve feyiz almayı hedef kabul eden tasavvufî bir yöntem.

mevleviyye

• Evliyânın büyüklerinden Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

mihnet

• Sıkıntı, tasa.

milk

• Mal cinsinden olan yer. Birisinin tasarrufu altında bulunan yer. Mülk.

• Birinin tasarrufunda bulunan şey veya yer.

mimar / mîmar

• Bina tasarımcısı.

mübtedi / mübtedî

• Tasavvufta ve diğer dînî ilimlerde henüz başlangıçta olan.

müceddidiyye

• Evliyânın büyüklerinden müslümanların gözbebeği İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

mücessime

• Allahı bir cisim gibi tasavvur eden sapkın.

mucez

• (İcaz. dan) İcaz yoluyla. Muhtasar ve mücmel bir tarzda. Kısaca.

muciz

• Kısa. Muhtasar. Özlü. Az sözün çok mânâ ifâde edeni.

mücmel

• Kısa. Öz. Muhtasar. Sözü az, mânası çok olan. Hülâsa edilmiş. Müfesser olmayan söz.

mücmelen

• Mücmel bir tarzda. Kısa olarak, muhtasaran, hülâsa olarak.

muhakkikin / muhakkikîn

• Gerçekleri araştıran ve hakikatleri delilleriyle bilen tasavvuf erbabı âlimler.

muhakkıkin-i sofiye / muhakkıkîn-i sofiye

• Gerçekleri araştıran ve hakikatleri delilleriyle bilen tasavvuf ehilleri.

muhakkikin-i sofiye / muhakkikîn-i sofiye

• Meseleleri delilleriyle araştırıp bilen tasavvuf erbabı kimseler.

muhakkıkin-i sufiye / muhakkıkîn-i sufiye

• Gerçekleri araştıran ve hakikatleri delilleriyle bilen tasavvuf ehilleri.

muhakkikin-i sufiye / muhakkikîn-i sufiye

• Gerçekleri araştıran ve delilleriyle bilen tasavvuf âlimleri.

muhayyel

• Tahayyül edilmiş. Hayâl olarak düşünülmüş. Zihinde tasarlanmış.

muhtasaran

• Kısa olarak. Muhtasar olarak. Kısaltılmış tarzda.

muhyiddin-i arabi / muhyiddin-i arabî

• (Hi: 560 - 638) İspanya'da doğmuş, Anadolu ve Arabistan'ı gezmiştir. Mutasavvıf ve büyük âlim idi. Birçok ilmi eserler yazmıştır. Kendisine Şeyh-i Ekber de denir. Fütuhat-ı Mekkiye, Füsus-ül Hikem adlı eserleri meşhurdur. Şam'da vefat etmiştir. (K.S.)

muje

• Musibet, belâ. (Farsça)
• Keder, gam, tasa, hüzün. (Farsça)

mukarreb

• Yakınlaştırılmış.
• Cennette dereceleri en yüksek olan.
• Tasavvufta, nefslerinin sevgisinden kurtulmuş, kalbinde Allahü teâlâdan başka hiçbir şeyin sevgisi kalmayan, yalnız Allahü teâlâyı isteyen.

mülk

• Mal. Yer. Bina.
• Hüküm ile bir şeyin zabt ve tasarrufu.
• İzzet, azamet, şevket.
• Bir şeyin dış yüzü.
• İnsanın sahip ve malik olduğu şey.
• Akıl sahiplerini tasarruf etmek.
• Mâlik olmak.

• Sâhib olunan; insanın başkasının rızâsını ve iznini almadan kullanmağa hakkı olan şey.
• Tasarruf, saltanat, kudret.

münaggasan

• (Gussa. dan) Tasalı olarak, gussalı olarak.

müntehi / müntehî

• Sona eren, nihâyete kavuşan. Tasavvuf yolunda çıkılabilecek derecelerin sonuna varan velî.

murad / murâd

• İstenilen; arzû edilen şey.
• Tasavvuf yolunda bulunanlardan çalışmadan Allahü teâlânın yardım ve dilemesi ile yüksek makâmlara kavuşanlar. İctibâ (çekilenler, istenenler) yolunun sâlikleri, yolcuları.

mürid / mürîd

• Tasavvufta Allahü teâlânın rızâsına kavuşmak için evliyâ bir zâtın terbiyesi altına giren talebe.

mürşid-i kamil / mürşîd-i kâmil

• Tasavvufta kemâle gelmiş, olgunlaşmış, evliyâlık mertebelerinin sonuna ulaşmış, kâbiliyeti olanları bu yolda yetiştiren rehber zât.

musallat

• Sataşan.

• Rahatsız eden. Tasallut eden. Sataşan.

• Sataşan.

musallat olan

• Sataşan, saldıran.

musavver

• Zihnen düşünülen. Tasavvur olunan. Tasvirli.

müşebbihe

• Fls: İnsan biçiminde ilâh tasavvur edip suretlendiren bâtıl bir inanış. (Antropomorfizm) Mücessime de denir.

müsellim

• (Selm. den) Teslim eden, veren.
• Tar: Eyalet valileriyle sancak mutasarrıflarının uhdelerinde bulunan yerlerin idaresine memuR edilen kimseler. Vali ve mutasarrıflardan uhdesine tevcih olunan iki yerden mühim olanında kendisi oturur, diğerini gönderdiği adam idare ederdi. Yine bunlar

mutasaddi / mutasaddî

• (Sadv. dan) Bir işe girişen. Tasaddi eden. Başkasına saldıran, başka birine takılan.

mutasaddı'

• Dağlıyan, tasaddu eden, perakende olan, yarılıp çatlayan.

mutasaddık

• Tasadduk eden. Sadaka veren.

mutasaddıkin / mutasaddıkîn

• (Tekili: Mutasaddık) Sadaka verenler. Tasadduk edenler.
• Sâdık ve doğru olduğu anlaşılanlar.

mutasaddır

• (Çoğulu: Mutasaddırin) (Sadr. dan) Baş köşeye kurulan. Başa geçip oturan.

mutasaddırin / mutasaddırîn

• (Tekili: Mutasaddır) Baş köşeye kurulanlar, tasaddur edenler.

mutasaffi / mutasaffî

• Tasaffi eden. Saffet ve sâfilik hasıl eden. Temiz olan. Saflaşan.

mutasanni'

• (Çoğulu: Mutasanniîn) Kendini güzel ve süslü göstermek isteyen.

mutasanniane

• Yapmacıklı olarak, tasannu ederek. (Farsça)

mutasanniin / mutasanniîn

• (Tekili: Mutasanni') Tasannu' edenler. Kendilerini güzel ve süslü göstermek isteyenler.

mutasarrıf

• Tasarruf hakkı ve salâhiyyeti olan. Tasarruf eden. Bir işi kendi isteğine göre idâre eden. Bir malın sahibi.
• Eskiden, vilâyetten küçük olan Sancağın en büyük idâre âmiri.

• Tasarruf eden.

mutasarrıf-ı fa'al / mutasarrıf-ı fa'âl

• Her zaman Zâtına has ve lâyık iş yapan, daima faaliyette bulunan, idâre eden ve tasarrufta bulunan Cenâb-ı Hak.

mutasarrıf-ı hakiki / mutasarrıf-ı hakikî

• Gerçek tasarruf sahibi olan, her işi kendi istek ve kurallarına göre idare eden Allah.

mutasarrıf-ı hakim / mutasarrıf-ı hakîm

• Herşeyi hikmetle yapan ve dilediği gibi kullanan sonsuz tasarruf ve yetki sahibi Allah.

mutasarrıf-ı kadir / mutasarrıf-ı kadîr

• Herşeyde istediği gibi tasarruf eden ve herşeye gücü yeten Allah.

mutasarrıf-ı rahim / mutasarrıf-ı rahîm

• Varlıklar üzerinde merhamet ve rahmetinin çok özel tecellîleri bulunan sonsuz tasarruf ve yetki sahibi Allah.

mutasarrıf-ı zişan / mutasarrıf-ı zîşân

• Şan ve şeref sahibi ve herşeyde istediği gibi tasarruf eden Allah.

mutasarrıfiyet

• Tasarruf etme hakkı. Mutasarrıflık.
• Mutasarrıfın vazifesi.

mutasarrım

• (Çoğulu: Mutasarrımin) Kahramanlık ve yiğitlik gösteren.

mutasavver / مُتَصَوَّرْ

• Tasavvur edilmiş. İlerde yapılması düşünülmüş.
• Tasvir edilen. Hatırdan geçen.
• Kabil, akıl kabul eder, akıl alır.

• Tasarlanmış, düşünülmüş.

• Tasarlanmış.

mutasavvere

• Hayalen, tasavvur ederek.

mutasavvıf

• Tasavvuf ehli olan, kalbi dünyanın gelip geçici işlerinden ayırıp Allah sevgisi ile bağlayan tarikat ehli kimse.

• Tasavvufla uğraşan. İlâhiyyatla uğraşan, tarikat ehli olan.

mutasavvıfa-i mütefelsife

• Felsefeyle ilgilenen ve etkisinde kalan tasavvufçular.

mutasavvıfane / mutasavvıfâne

• Tasavvuf ehline benzer şekilde.

• Sofuca. Mutasavvıflara yakışır tarzda. (Farsça)

mutasavvıfe

• Sofular, mutasavvıflar.

• Tasavvuf ehli geçinen sûfîler, şeyhler.

mutasavvife

• Mutasavvıflar, tasavvuf ehli olanlar.

mutasavvıfin / mutasavvıfîn

• Tasavvuf ehli olanlar.

• Tasavvufçular. Sofiler.

mutasavvir

• Tasavvur eden, zihinde suret veren.

müteaddi

• (Udvan. dan) Başkasının hakkına tecavüz eden, saldıran, sataşan.
• Gr: Lâzım fiilinin mukabili. Fiil eseri fâilden mef'ul denilen diğer bir isme geçerse o halde fiil müteaddi olur. Geçişli fiil. (Anlatmak, düşündürmek gibi)

• Sataşan.

müteammid

• Kasteden, kasden yapan. Tasarlıyarak yapan.

müteammidane / müteammidâne

• (Amd. den) Tasarlıyarak, bilerek, kasden. (Farsça)

müteammidin / müteammidîn

• (Tekili: Müteammid) (Amd. den) Bilerek ve tasarlıyarak yapanlar.

mütearrız

• (Arz. dan) Başkasının hakkına tecavüz eden, hududuna geçen,
• Saldıran, sataşan, taarruz eden.

mütecaviz

• (Cevâz. dan) Hücum eden, tecüvüz eden. Haddi aşan, geçen.
• Sataşan, saldıran.
• Sarkıntılık eden.
• Çok, fazla.

mütefevviz

• Tefevvüz eden, uhdesine alan.
• Gayr-i menkul malların tasarruf hakkını üzerine alan.

mütelehhifane / mütelehhifâne

• Özleyerek, hasret çekerek. Kaygılı, tasalı olarak, yanıp yakılarak. (Farsça)

mütelehhifin / mütelehhifîn

• (Tekili: Mütelehhif) Hasret çekenler, yanıp yakılanlar. Kederli, tasalı olanlar.

müterahhir

• Dolup taşan.

mütesallit

• (Çoğulu: Mütesallitîn) Musallat olan, peşini bırakmıyan, tasallut eden, sırnaşan.

mütesallitane / mütesallitâne

• Musallat olarak, sırnaşarak, tasallut edercesine. (Farsça)

mütesallitin / mütesallitîn

• (Tekili: Mütesallit) Musallat olanlar, peşini bırakmayanlar, ardından ayrılmayanlar, tasallut edenler.

mütesavvıf

• Gafletten uzak yâni her an Hakk'ı zikreden, kalbini mânevî kirlerden temizleyen ve Allahü teâlâdan başka her şeyi gönlünden çıkaran, rûhunu cenâb-ı Hakk'ın zikri ile (anmakla) süsleyen tasavvuf ehli, velî, mürşid, ahlâk-ı hasene sâhibi. Çoğulu mütesa vvifûn, mütesavvifîn ve mütesavvife'dir.

mütesellim

• (Selm. den) Teslim edilen şeyi alıp kabul eden.
• Tanzimattan evvel vali ve mutasarrıfların uhdelerinde bulunan sancak ve kazâların idaresine memur edilen kimseler. Bunlara "voyvoda" denirdi.
• Vergi tahsildarı.

müttehemiyet

• Suçlandırılma, suçlu olduğu tasavvur edilme. Maznunluk.

muvahhid

• Allahü teâlânın birliğine inanan.
• Tasavvufta, Allahü teâlâdan başka bir şey görmeyen, kendini ve başkalarını unutan.

na-şad

• Sevinçli olmayan, mahzun, tasalı, kederli. (Farsça)

nakşibendiyye

• Evliyânın büyüklerinden Behâeddîn-i Buhârî hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Allahü teâlânın sevgisini kalblere nekşettiği için Behâeddîn-i Buhârî hazretlerine Nakşibend lakabı verilmiştir. Bu yolda olanlara Nakşibendî denilirdi.

nazar ber kadem

• Nakşibendiyye yolunun temel bilgilerinden birisi olup, tasavvuf yolculuğunda adımdan ileriye bakmak ve adımını baktığı yere atmak.

nazır / nâzır

• (Çoğulu: Nüzzâr) Nazar eden, bakan.
• Bir idarenin veya dairenin umur ve işlerine bakan en büyük memur. Bir işin idaresine memur reis.
• Kabine azalarından herbiri. Nâzır. Vekil. Bakan.
• Vâsinin yapacağı tasarruflara nezarette bulunmak üzere musi veya hâkim tarafından tayi

• Gören, görücü.
• Vakfın işlerini, dînin emirlerine uygun olarak idâre etmek üzere vâkıf (vakıf yapan) veya hâkim tarafından tâyin edilen mütevellînin vakıf işlerindeki tasarruflarını murâkabe (kontrol) etmesi ve gerektiğinde ona re'yleri (görüşleri) ile yardımcı o lması için vazîfelend

necmeddin-i kübra

• (Mi: 540 - 618) İran Mutasavvıflarının en mühim şahsiyetlerindendir. Kübreviyye veya Zehebiyye ismi ile anılan tarikatın kurucusu sayılır. İsmi: Ahmed bin Ömer Eb-ul Cenab Necmeddin Kübra el-Hivakî el-Harzemî.Münazara ve mübaheseyi çok sevdiği ve her münazarada hasımlarını yendiği için kendisine "Et

nefs-i mülheme

• Tas: Lüzumu hâlinde Cenab-ı Hak tarafından kendisine hakikatlar ilham edilen, tasaffi ve tekâmül etmiş nefis.

nikar / nikâr

• Tasavvuf yolunda ilerliyenlerin birbirlerine emr-i ma'rûf nehy-i anil-münker yapmaları yâni Allahü teâlânın emir ve yasaklarını bildirmeleri.

nisbet

• Soy bakımından bağlılık, mensub olma.
• Tasavvufta velî bir zâtla mânevî irtibat, feyz alma, huzûr.

niyazi-i mısri / niyazi-i mısrî

• (Mi: 1618 - 1694) Malatya'nın Soğanlı köyünde doğdu. Şâir ve tasavvufçu olup Halvetî tarikatının Niyaziye veya Mısriye şubesini kurmuştur. Mısır'da Câmi-ül-Ezher'de tahsil gördü. 1646'da İstanbul'a döndü ve Sokollu Mehmed Paşa Medresesinde irşada başladı. Eserlerinden bazıları şunlardır: Risale-i Ha

nübüvvet yolu

• Tasavvufta insanları Allahü teâlânın sevgisine, rızâsına kavuşturan iki yoldan birincisi ve en üstünü. Velî bir zâtın sohbetinde yetiştikten sonra arada sebeb ve vâsıta olmadan feyzin, kalb bilgilerinin asıl'dan yâni Resûlullah efendimizden alındığı yol. Allahü teâlânın rızâsına kavuşturan ikinci yo

nur-u tarikat

• Tasavvufa dayalı, mânevî derecelere ulaşmayı esas alan yol ve yöntemlerin aydınlığı, güzelliği.

nüzul / nüzûl

• İnmek. Tasavvuf yolunda ilerleyerek, sebebler âlemini görmeyip yalnız sebeblerin sâhibini yâni Allahü teâlâyı bilme hâline ulaşan bir velînin insanları irşâd ve terbiye için, tekrar sebebler âlemine inmesi.

ömer bin farıd

• (M. 1180-1234) Kahire'de doğdu ve orada vefat etti. Mütefekkir ve mutasavvıf olup büyük şâirlerdendir. Divanı vardır.

on iki imam / on iki imâm

• Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) Ehl-i beytinden (akrabâsından) olup, tasavvufun vilâyet yolunda en yüksek derecelere ulaşmış olan on iki büyük zât. Bunların hepsine birden Eimme-i İsnâ aşere de denir.

para

• Alış-veriş aracı olarak kullanılan, biriktirme ve tasarruf etmeye yarayan, çeşitli mâdenlerden veya kağıttan îmâl edilmiş değer ölçüsü. Belli ağırlıkta basılmış olan altın ve gümüş paralara sikke veya meskûkât, altın paralara dînâr, gümüş paralara dirhem denir.

pir / pîr

• Yaşlı, ihtiyâr.
• Mürşîd-i kâmil, tasavvuf yolunda rehber zât.

plan / plân

• Tasarı.

program

• Yapılacak işler için önceden hazırlanmış tasarı. Plân. (Fransızca)

proje

• Tasarı, layıha.

• Tasarlanan ilk şekil. Tasarı. Mütehayyel. (Fransızca)

rabb-ı kerim / rabb-ı kerîm

• Her bir varlığı terbiye edip idaresi ve tasarrufu altında bulunduran, sonsuz cömertlik ve ikram sahibi olan Allah.

rabıta-i şeyh

• Tarikat-ı Nakşiyede, müridin hayalen şeyhinin huzurunda kendini tasavvur etmesine denir.

rah-ı ictiba / râh-ı ictibâ

• Tasavvufta Allahü teâlâya kavuşturan yollardan biri. Seçilmişlerin yolu.

rah-ı müridan / râh-ı mürîdân

• Tasavvufta müridlerin, talebelerin yolu. Allahü teâlâya kavuşturan yollardan. Sâlikler (tasavvuf yolunda ilerleyen talebeler) yolu.

rahat

• Üzüntüsüz, tasasız, kedersiz bir halde olmak. İstediği her şeyi bulup telâşsız olmak. Müsterih.
• Dinlenmek.
• El ayası.

rahat-ı kalb

• Kalb rahatlığı, kalbin huzurlu ve tasasız oluşu.

rahimiyet-i rabbaniye / rahîmiyet-i rabbâniye

• Bütün varlıkları terbiye eden ve idaresi ve tasarrufu altında bulunduran Allah'ın herbir varlığa şefkat ve merhameti.

recim

• (Recm. den) Taşlanmış, taşa tutulmuş.
• Lânetlenmiş, mel'un.

recm / رجم

• Taşlamak, taşa tutmak, taş ile insan öldürmek.
• Atılan taş.
• Kabre taştan nişan dikmek.
• Şeytan üzerine atılan nücum.
• Tardetmek, kovmak, sövmek. Terketmek.
• Zan ve kıyas etmek.

• Taşa tutma, taşlama, birine atılan taş.

• Taşa tutma, taşlama.

• Taşlama, taşa tutma. (Arapça)
• Recm edilmek: Taşlanarak öldürülmek. (Arapça)

remli / remlî

• (Şihâbüddin Remlî) (Mi: 1371-1440) Filistin'in Reml kasabasında doğmuş, Şeyhülislâm'dır. Mecmuat-ul Ahzab'da namı Kutb-ül Ârifîn diye geçer. Kimya-yı Saadet namında salâvatları ile meşhurdur. Fıkh ve tevhide, tasavvufa dair manzumeleri vardır. " İmam-ı Remlî" diye anılır.

reşid / reşîd

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Mahlûkâta (yarattıklarına) doğru yolu gösterip, dilediğini bu yolda bulunduran.
• Rüşd sâhibi yâni, dînî vazîfelerini yerine getiren ve malını tasarruf edebilen, âkıl bâliğ olan, aklını ve malını yerinde kullanan.

rıfaiyye / rıfâiyye

• Evliyânın büyüklerinden Seyyid Ahmed Rıfâî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

rücu' / rücû'

• Dönme, yönelme.
• Tasavvufta en yüksek mertebeye ulaşmış olan bir velînin tekrar geri insanlar arasına dönmesi.

rücum

• (Tekili: Recm) Taşa tutmalar, taşlamalar.

sabikun / sâbikûn

• Asıl îtibâriyle peygamberler aleyhimüsselâm, onlara tâbi olmak bakımından Eshâb-ı kirâm, Tâbiîn ve Tebe-i Tâbiîn, peygamberlere vâris olmak bakımından müctehidler, müfessirler (tefsir âlimleri), muhaddisler (hadîs âlimleri) ve tasavvuf büyükleri.

şah / şâh

• Padişah.
• Bazı tasavvuf büyüklerine verilen ünvan, isim.

sahv

• Uyanıklık, aklı başında, şuuru yerinde olma hâli, sekr hâlinin zıddı. Tasavvufta kendini kaybetme hâlinden kurtulup, ayılma hâli. Fenâdan sonraki bekâ hâli.

• Ayıklık; uyanıklık; tasavvufta kendinden geçme hâlinin sona ermesi.

salik / sâlik

• Tasavvuf yolcusu.

salik-i meczub / sâlik-i meczûb

• Tasavvufta cezbesi yâni hak yola çekilmesi sülûkünden sonra olan sâlik.

sancak beyi

• Eyalet teşkilâtıyla timar usulünün cari olduğu zamanlarda beş on kazalık yerin mutasarrıfı ile sipahisinin kumandanına verilen addır. Osmanlıların ilk zamanlarında beylere yahut hükümdar evlâtlarına has olarak verilen mıntıkalara "Sancak" denilir, bu sancaklara tasarruf edenlere de "Sancak Beyi" adı

şazeli / şazelî

• (Ebu Hasan Şazelî) Nureddin Ebu Hasan-ı Şazelî de denildiği gibi Ali bin Abdullah diye de anılmaktadır. Tunus'lu olup Şazeliye Tarikatı kurucusu olarak bilinir. Tasavvufî, ilmî bir çok eseri vardır. Tarikatının tekke ve zaviyesi yoktur. Hicri 654 yılında Mekke-i Mükerreme'ye giderken sahrada dâr-ı b

şaziliyye / şâziliyye

• Evliyânın büyüklerinden Ebü'l-Hasen Şâzilî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

sebh

• Atın seğirtmesi.
• Sür'atle gitmek.
• Maaşında tasarruf etmek.
• Suda yüzme.

şecb

• Helak etmek, mahvetmek.
• Kederlenmek, tasalı olmak.

sedem

• Hüzün, keder, tasa.
• Nedâmet, pişmanlık.

sefer der vatan

• Nakşibendiyye yolunun on bir temel esâsından biri. Sâlikin (tasavvuf yolunda bulunan kimsenin) kötü ahlâk, beşer (insan) tabiatının sıfatlarından kurtulması, beşerî sıfatlardan meleklere âit sıfatlara, kötü, çirkin vasıflardan, iyi, güzel ahlâka geçm esi.

sekr

• Şuursuzluk, kendinde olmama hâli. Tasavvufta mânevî sarhoşluk.

şemate

• Destenik çiçeği.
• Düşmana belâ, gam ve tasa geldiğinde şâd olup sevinmek.

seyr

• Tasavvuf yolunda ilerleme.

seyr ve süluk / seyr ve sülûk

• Tasavvuf yolculuğu, tasavvuf yolunda ilerlemek.

seyr-i afaki / seyr-i âfâkî

• Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin; ilminin, bilgisinin ve kendi ihtiyârı (dilemesi, istemesi) olmaksızın dış âlemde ilerlemesi.

seyr-i anillah-i billah / seyr-i anillah-i billâh

• Yüksek bilgilerden, aşağı bilgilere inme. Tasavvufta nihâyete (maksada) ulaşan velînin geri dönmesi ve mahlûkları bilmeğe kadar inmesi.

seyr-i enfüsi / seyr-i enfüsî

• Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin kendinde ilerlemesi, kötü huylardan temizlenen nefsin, iyi huylarla bezenmesi, süslenmesi.

seyr-i fil-eşya / seyr-i fil-eşyâ

• Tasavvufta nihâyete kavuşan bir velînin geri döndükten sonra daha önce unutmuş olduğu eşyânın bütün bilgilerine yeniden sâhib olması.

seyr-i ilallah

• Allahü teâlâya doğru olan yolda ilerlemek, mânevî ilimde durmadan yükselmek. Seyr-i âfâkî (kötü hâllerden kurtulma) ve seyr-i enfüsî (iyi hâllerle süslenme) yi içine alan tasavvuf yolculuğu.

şiir

• Güzel tertibli manzume. Tahayyül ve tasavvurları ve bâzı hakikatları hoşa gidecek şekilde ifâde eden ölçülü söz.
• Man: Muhayyelâttan terekküb eden kıyas.

sıla

• Fıkıh ve tasavvufu (kalb bilgilerini) meczeden, birleştiren mânâsına İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin lakabı.

silv

• Gamdan, tasadan ve aşktan hâli olmak.

sır

• Gizli, gizlenilen şey.
• Âlem-i emrin (maddesiz, zamansız ve ölçüye girmeyen âlemin) beş mertebesinden biri. Tasavvuf yolculuğunda rûhun üstündeki derece.

sofi / sofî

• Ehl-i tasavvuf. Riyazet ve nefisle mücahede ile hakikate ermeğe çalışan. Tarikata mensub, mânevi kemâlât için çalışan.
• Yanıltıcı, safsatacı.

• Tasavvuf ehli, tarikat mensubu.

sôfi / sôfî / صوفى

• Tasavvuf ehli. Kalbini gafletten (Allahü teâlâyı unutmaktan) ve mâsivâya (Allahü teâlâdan başka şeylere) bağlamaktan koruyan, nefsini Allahü teâlâya itâate kavuşturan, pâk ve temiz bir kalbe sâhip olan kimse, velî derviş.

• Tasavvufla ilgilenen, mutasavvıf. (Arapça)

sofi / sofî / صُوف۪ي

• Tasavvufla meşgul olan.

sofi meşrep / sofî meşrep

• Tasavvuf yolunda giden, tarikat ehli.

sofi-meşrep / sofî-meşrep

• Tasavvuf ve tarikat tarzını esas alan.

sofiler / sofîler

• Tasavvuf ehli, tarikat mensubu olanlar.

sofimeşreb / sofîmeşreb

• Tasavvuf yolunda olan.

sofiye meşrebi

• Tarikat yoluyla mânevî derecelere yükselme gayretinde olan tasavvuf ehlinin takip ettikleri yol, tarz.

sôfiyye-i aliyye

• Tasavvuf büyükleri.

sofu

• Tasavvuf mesleğinde olan.

• Sofi, tasavvuf yolcusu.

su-i kasd / sû-i kasd

• Kötü kasd, cinayet işlemek, adam öldürmeyi tasarlamak.

sufi / sufî / sûfî / صوفى

• (Çoğulu: Sufiyyun) Tasavvuf ehli. Sofu. Mutasavvıf.

• Tasavvuf ile uğraşanlar.

• Mutasavvıf. (Arapça)
• Sofu. (Arapça)

sufi meşrep / sufî meşrep

• Tasavvufa bağlı olanın hareket tarzı, metodu.

sufimeşrep / sufîmeşrep

• Tasavvuf metoduyla hareket eden kişi.

sufiyye / sûfiyye / صوفيه

• Mutasavvıflar, tasavvufla uğraşanlar. (Arapça)

sühreverdiyye

• Evliyânın büyüklerinden Ebû Hafs Ömer bin Muhammed Şihâbüddîn Sühreverdî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

şühud / şühûd

• Görme. Tasavvuf yolunda ilerleyenin kalb ve rûh ile çeşitli mertebeleri görmesi.

şühud-i ehadiyet / şühûd-i ehadiyet

• Tasavvuf yolunda çalışan kimselerin, mahlûklardaAllahü teâlânın sıfatlarını görmeleri hâli. Şühûd-i Vahdet.

şühud-i enfüsi / şühûd-i enfüsî

• Kendi hakîkatini görme. Tasavvuf yolunda Allahü teâlâya yakın olma hâli. Tasavvuf makamlarını kalb gözüyle görme.

şühud-i tecelli / şühûd-i tecellî

• Tasavvuf yolunda ilerleyen kimsenin tecellinin sûretlerini müşâhedesi.

süluk / sülûk

• Tasavvuf yoluna girmek.

• Bir yola girme, bir sıraya dizilme.
• Tasavvuf yoluna girme.

süluk-ü tarikat / sülûk-ü tarikat

• Tarikat yoluna girme; nefsi düzeltmek ve vuslata erişmek amacıyla tasavvuf yoluna girme, mânevî yolculuğa çıkma.

şümul-ü tasarruf

• Tasarrufun kapsamı.

şümul-ü tasarrufat

• Tasarrufların her şeyi kaplaması.

şuur / şuûr

• Anlayış, idrâk.
• Tasavvufta kendi varlığından haberi olma; sekrin zıddı, uyanıklık.

tahf

• Gam, tasa.

tahsil-i irfan / tahsîl-i irfan

• Tasavvuf bilgilerini elde etme, öğrenme. Edeler dâimâ tahsîl-i irfân Olalar her biri, bir kâmil insan.
• İlim ve tecrübe netîcesinde bilgi edinme.

taht-ı emrinde ve tasarrufunda

• Emri ve tasarrufu altında.

taht-ı tasarruf

• Tasarrufu altında.

taht-ı tasarruf ve temellük

• Kendi tasarruf ve mülkü altında bulunma.

tahzin

• (Hüzn. den) Kederlendirme, tasalandırma.
• Hazin hazin Kur'an-ı Kerim okuma.

talimat-ı rabbaniye / talimat-ı rabbâniye

• Bütün varlıkları terbiye eden, idaresi ve tasarrufu altında bulunduran Allah'ın emirleri.

tarah

• (Çoğulu: Etrâh) Tasa, keder, hüzün, melâlet.

tarik-i nakşi / tarîk-i nakşî

• Şeyh Bahaüddin Nakşbendî Hazretlerinin kurduğu tasavvuf yolu.

tarikat / tarîkat

• Tasavvuf yolu; insanları mânen olgunlaştırmak, terbiye etmek, yetiştirmek için, tasavvuf büyüklerinin tâkib ettikleri yol.

• Tasavvufa dayalı, mânevî derecelere ulaşmayı esas alan yol ve yöntemler.

tasaddi / tasaddî / تصدی

• Girişme, başlama, el atma. (Arapça)
• Tasaddî etmek: Girişmek, başlamak, el atmak. (Arapça)

tasadduk

• Sadaka vermek. Allah rızası için fakirlere ve ihtiyacı olanlara, para veyahut ihtiyaca göre herhangi bir şey vermek.
• Sadık ve gerçek olduğu tahakkuk etmek, meydana çıkmak. (İlmi olan kimse ilminden, malı olan kimse malından tasadduk etsin.) (Hadis meâli)

tasaddukat

• (Tekili: Tasadduk) Sadakalar.

tasallüfat / tasallüfât

• (Tekili: Tasallüf) Gösteriş olarak yapılan nezaketler.

tasalluten

• Musallat olarak, tasallut ederek, sataşarak.

tasarruf-u amm / tasarruf-u âmm

• Genel tasarruf; bütün kâinatta görülen faaliyet ve icraat.

tasarruf-u azim / tasarruf-u azîm

• Büyük tasarruf; herşeyi kendi emri altında tutarak dilediğini dilediği şekilde yapmak.

tasarruf-u hikmet

• Hikmetle yapılan tasarruf, icraat.

tasarruf-u ilahi / tasarruf-u ilâhî

• Allah'ın maddî âlemde dilediği gibi tasarrufta bulunması, dilediğini yapması.

tasarruf-u kudret

• Allah'ın sonsuz kudretinin tasarrufu.

tasarruf-u kudsi / tasarruf-u kudsî

• Kudsî tasarruf; mânevî tesir, icraat.

tasarruf-u mutlak

• Kayıtsız, sınırsız tasarruf, dilediği şeyi dilediği gibi yapma.

tasarruf-u rububiyet

• Rububiyetin tasarruf ve idaresi.

tasarrufan

• Tasarruf ve tutum gayesiyle. İktisad maksadıyla.

tasarrufat / tasarrufât

• (Tekili: Tasarruf) Tasarruflar.

• Tasarruflar.

tasarrufat-ı acibe / tasarrufât-ı acîbe

• Hayret verici tasarruflar, işler.

tasarrufat-ı azime / tasarrufât-ı azîme

• Büyük tasarruflar, kullanımlar.

tasarrufat-ı azime-i bahariye / tasarrufât-ı azîme-i bahariye

• Bahar mevsimindeki büyük tasarruflar, faaliyetler.

tasarrufat-ı azime-i yevmiye / tasarrufât-ı azîme-i yevmiye

• Hergün meydana gelen büyük tasarruflar, faaliyetler.

tasarrufat-ı gaybiye

• Görünmeyen âlemlerden gelen tasarruflar.

tasarrufat-ı hakimane / tasarrufât-ı hakîmâne

• Hikmetli bir şekilde yapılan tasarruflar, icraatlar.

tasarrufat-ı ilahiye / tasarrufât-ı ilâhiye

• Cenâb-ı Allah'ın tasarrufları, icraatları.

tasarrufat-ı muntazama-i acibe / tasarrufât-ı muntazama-i acibe

• Hayret verici ve düzenli işler, tasarruflar.

tasarrufat-ı rabbaniye / tasarrufât-ı rabbâniye

• Herşeyi terbiye ve idare eden Allah'ın fiil ve tasarrufları.

tasavvufi / tasavvufî / تصوفى

• Tasavvufla ilgili.

• Tasavvufla alâkalı, tasavvufa ait.

• Tasavvufla alâkalı. Tasavvufa ait.

• Tasavvuf ile ilgili. (Arapça)

tasavvur

• Bir şeyi zihinde şekillendirmek. Tasarlamak.
• Düşünce, tasarı. Arzu.

• Tasarlama.

tasavvur-u şahsi / tasavvur-u şahsî

• Kendi şahsî tasavvuru, düşüncesi, sadece kendini düşünme.

• Şahsî düşünce. şahsa ait tasavvur.

tasavvurat / tasavvurât / تصورات

• (Tekili: Tasavvur) Tasavvurlar.

• Düşünceler, tasavvurlar.

• Tasarlamalar.

• Tasavvurlar. (Arapça)

tasavvurat-ı şeytaniye

• Şeytanî tasavvurlar; şeytandan gelen tasarılar, kurgular.

tasavvuren

• Tasarlayarak.

tasavvuri / tasavvurî

• Tasavvurla alâkalı. Tasavvura ait.

tase / tâse / تاسه

• Tasa, keder, kaygı. (Farsça)

• Tasa. (Farsça)

tasrif

• İstediği şekilde idare etmek. Maslahatta tasarrufa izin vererek mutasarrıf kılmak.
• Bir şeyi bozup değiştirerek türlü şekillere koymak, evirip çevirmek.
• Gr: Bir kelimenin veya fiilin çeşitli zamanlara göre sıra ile söylenişi. Sarf kaidesi üzere kelimenin şeklini başka kelimele

tassuc

• (Çoğulu: Tasâsic) Cânip. Nâhiye. İki tane.

tasviri / tasvîri

• Tasarlanması, göz önünde canlandırılması, betimlenmesi.

tayfuriyye / tayfûriyye

• Evliyânın büyüklerinden Bâyezîd-i Bistâmî hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Bâyezîd-i Bistâmî hazretlerinin ismi Tayfur olduğu için yolu bu adla anılmıştır.

teayyün-i imkani / teayyün-i imkânî

• İnsanın hakîkati olan teayyün-i vücûbîsinin zılli yâni görüntüsü. Ehlullah (evliyâ) kendi yaratılışlarına, güçlerine göre tasavvuf mertebelerine kavuşmakta birbirlerinden çok ayrıdırlar. Evliyâ arasında Allahü teâlânın ismine kavuşanlar pek azdır. Ço ğu bu ismin teayyün-i imkânîsine kavuşmuştur. (İm

tecavüzkar / tecavüzkâr

• (Çoğulu: Tecavüzkârân) Sataşan, saldıran, tecavüz eden. (Farsça)

tecelli-i ef'al / tecellî-i ef'âl

• Sâlikin, yâni tasavvuf yolcusunun, kulların fiillerini Allahü teâlânın fiilinin zılleri (görüntüleri) olarak görmesi ve bu fiillerin varlığının O'nun fiili ile olduğunu bilmesi. Âlem-i Emrin ilk adımında olan tecellîler.

teellüm

• Elem duyma. Kederlenme. Tasalanma.

teellümat / teellümât

• Elemler, kederler, tasalanmalar.

teessür-bahş

• Hüzün veren, keder veren, tasaya düşüren. (Farsça)

tefric

• Gönül açmak. Gam ve tasa gidermek.

tekke

• Tasavvufun yâni İslâm ahlâkı ilminin ve diğer dînî ilimlerin öğretildiği ve tatbik edildiği yer. Dergâh ve zâviye de denir.

tekmil makamı / tekmîl makâmı

• Olgunlaştırmak, tamamlamak, kemâle erdirmek makâmı. Tasavvufta başkalarını yetiştirebilmek derecesine ulaşma.

telvin / telvîn

• Tasavvuf yolundaki talebenin kalbinde meydana gelen değişik haller.

temkin / temkîn

• Tasavvufta değişmekten, hâlden hâle geçmekten kurtulup, huzur ve sükûna kavuşma.

tengis

• (Nags. dan) Hayatını tasalı, kederli kılmak.

terkibat-ı nisbet-i hafiye

• Gizli düşünce ve tasavvurlardan meydana gelen terkibler.

tesallüb

• (Bak: Tasallüb)

tetrih

• Tasalandırmak. Hüzünlendirmek, üzmek.

teveccüh

• Yönelme.
• Peygamberleri aleyhimüsselâm veya evliyâyı vesîle (vâsıta) yaparak, onların hâtırı için istenilen bir şeye kavuşturması için Allahü teâlâya yalvarmak. Buna, istigâse, tevessül ve teşeffü' de denir.
• Tasavvuf yolunda ilerleme, yükselme sebeblerinden en önemli olanı. Bir velîni

tevhid / tevhîd

• Allahü teâlânın bir olduğuna inanmak, O'na kimseyi ortak etmemek. Yâni Lâ ilâhe illallah (Allahü teâlâdan başka ibâdete lâyık bir ilâh yoktur. O'nun ortağı benzeri yoktur) sözünü, mânâsına inanarak söylemek.
• Tasavvufta kalbi Allahü teâlâdan başka şeylere bağlılıktan kurtarmak.

ticaniyye / ticâniyye

• Evliyânın büyüklerinden Ebü'l-Abbâs Ticânî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

ulema / ulemâ

• Âlimler, ilim sâhibleri; zamânın fen ve edebiyât bilgilerinde yetişmiş, Kur'ân-ı kerîmin ve binlerce hadîs-i şerîfin mânâsını ezberden bilen, İslâm'ın yirmi ana ilim ve kolları olan seksen ilimde mütehassıs (uzman), tasavvufun (evliyâlığın) en yüksek derecesine ulaşmış, yetişmiş ve yetiştirebilen, i

ulema-i rasihin / ulemâ-i râsihîn

• Kur'ân-ı kerîmin ve hadîs-i şerîflerin derin ve ince mânâlarını, işâretlerini anlayan yüksek din âlimlerine verilen isim. Bunlar; Eshâb-ı kirâm, Tâbiîn, Tebe-i tâbiîn ve her bakımdan onlara tâbi olan müctehidler, tefsîr ve hadîs âlimleri ve tasavvuf büyükleridir.

uluhiyet

• İlâhlık.
• Allah'ın kâinattaki tasarruf ve hâkimiyeti ile herşeyi kendisine ibadet ve itaat ettirmesi.

uluhiyet-i sariye ve hayat-ı sariye / uluhiyet-i sâriye ve hayat-ı sâriye / ulûhiyet-i sâriye ve hayat-ı sâriye

• Vahdet-ül vücud ehlince kullanılan tasavvufî tabirler olup; İlâhî sıfatların ve hayatiyetin eşyaya sirayet etmesi, yani tecelli etmesi mânasında olan bu tabirlerden, ehil olmayanlar; Allah'ın tecessümünü veya eşyaya hulûl'ünü veya eşya ile ittihad ve ittisal'ini zu'metmek gibi bâtıl vehimlere düştül

• Vahdetü'l-vücud ehlince kullanılan tasavvufî tabirler olup; İlâhî sıfatların ve hayatın eşyaya sirayet etmesi.

umur-i zevkiyye / umûr-i zevkiyye

• Tasavvufta kalb ile tadarak, yaşayarak kavuşulan haller.

uşşakiyye / uşşâkiyye

• Evliyânın büyüklerinden Hasan Hüsâmeddîn Uşâkî'nin tasavvuftaki yolu.

vahdet-i vücud / vahdet-i vücûd

• Varlıkların tek asıldan çıkma inanışı.. Tasavvufî bir görüş. Varoluşun tek kaynağa bağlılığı.

• Sâlikin (tasavvuf yolunda bulunan kimsenin) muhabbetle zikir yapması esnâsında, Allahü teâlâdan başka her şeyi unutup, yalnız O'nu bilmesi hâli.

vahdet-i vücut

• "Allah'ın varlığı o kadar mükemmeldir ki, diğer varlıklar Ona göre bir gölge gibidir ve ‘varlık' adını almaya lâyık değiller" tarzında, Allah'tan başka varlıkları âdeta inkar eden bir tasavvufî görüş.

vahdetü'l-vücud ehli

• "Allah'ın varlığı o kadar mükemmeldir ki, diğer varlıklar Ona göre bir gölge gibidir ve ‘varlık' adını almaya lâyık değiller" tarzındaki tasavvufî görüş sahipleri.

vahdetü'ş-şuhud

• "Allah'tan başka herşeyin unutkanlık perdesiyle örtülmesi" tarzında tasavvufî bir görüş; Allah'tan başka varlıkları nisyan (unutma) perdesine sarmak.

vakre

• Davarın tırnağının taşa dokunup sürçmesi.

vali / vâlî

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Her şeyin mâliki (sâhibi), yaratıcısı, bütün işler tasarrufunda olan, her şey O'nun irâdesi, hükmü ile olan.

varis / vâris

• Cenab-ı Hakk'ın bir ismi.
• Mirasçı. Kendisine miras düşen. Mirasa konan. Vefat eden birisinin maddî veya manevî mal ve mülkünde kullanmaya, tasarrufa salâhiyetli olan.

vasati saat / vasatî saat

• Hakiki güneşe tâbi olmak üzere, muntazam hareket ettiği tasavvur olunan mevhum bir güneşin, o yerin nısfun nehârından (meridyeninden) arka arkaya iki defa geçişi arasındaki zamanın yirmi dörtte biri.

vasi / vasî

• Bir kimsenin, mallarında veya çocuklarının işlerinde tasarruf etmek üzere tâyin ettiği kimse.

vasl-ı uryani / vasl-ı uryânî

• Tasavvuf yolculuğunun sonunda Allahü teâlâya kavuşma hâli. Nihâyete erme.

vaz'-ı yed

• El koymak, sahib çıkmak, tasarruf etmek.

vecd

• Tasavvuf yolunda bulunan bir kimsenin çok zikretmesi (Allahü teâlâyı anması) veya bir başka sebeb netîcesinde hâsıl olan mânevî lezzetleri tadarak rûhunun coşması, kalbinin gayr-i ihtiyârî (elinde olmadan) kendinden geçmesi, taşması hâli.

veciz

• Kısa, öz, derli toplu. Muhtasar olup mufassal olmayan.
• Az sözle çok mâna ifâdesi.

vehmiye

• Varsayılan, olmadığı hâlde var tasavvur edilen.

velayet

• Veli olan kimsenin hali. Velilik, dervişlik.
• Dostluk.
• Sadakat.
• Başkasına sözünü geçirmek. Bir şeye kudret cihetiyle bizzat mutasarrıf olmak.

vilayet-i hassa / vilâyet-i hâssa

• Tasavvufta, nefsin îmân ve itâate geldiği ve bütün ibâdetlerin hakîkî ve kusursuz olduğu makam.

voyvoda

• Reis, subaşı, ağa gibi çeşitli mânalara gelen bir tabirdir.Voyvodalık Osmanlılarda Milâdi onyedinci asırda başlamıştır. Eyalet valileri ve sancak mutasarrıfları uhdelerine tevcih olunan eyalet ve sancakların mülhak kazalarına halkın isteğiyle yerlilerin ileri gelenlerinden birini voyvoda tayin ederl

vücud-i adem / vücûd-i adem

• Tasavvufta cezbe denilen makâmda kendini yok bildikten sonra, hâsıl olan bir hâl, makam.

vücud-i vehmi / vücûd-i vehmî

• Tasavvuf ehlinin, eşyânın gördüğümüz varlığına verdikleri isim.

vücud-u zihni / vücud-u zihnî

• Zihinsel varlık; bir şeyin sadece zihinde tasavvur edilen varlığı.

vukuf-i adedi / vukûf-i adedî

• Nakşibendiyye yolunun on temel esâsından biri. Tasavvuf yolunda ilerlemek ve yükselip olgunlaşmak için yapılan zikri, bildirilen adede (sayıya) göre yapmak. Meselâ bir nefeste 1, 3, 5, 7, 11 kerre Allah demek gibi teke riâyet ederek zikretmek.

yalak

• Hayvanların su içmelerine mahsus içi oyuk kütük veya taş. Çeşmelerin musluğu altına konulan tasa da bu ad verilir.

yed-i kudret

• Allah'ın kudreti ve kudretinin tasarrufu.

yed-i tasarruf

• Tasarruf eli; yönetimi ve hakimiyeti altında tutma.

yeseviyye

• Evliyânın büyüklerinden Ahmed Yesevî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

yunus emre

• (Vefat Mi: 1320) Porsuk Nehri'nin Sakarya'ya döküldüğü yere yakın Sarıköy'de doğduğu söylenir. Tasavvufî halk edebiyatının veli şâiri olan Yunus Emre, yaşadığı devirde halk tabakasını irşad ve tenvir etmiştir. Bir çok memleketleri ve bu arada Konya, Şam ve Azerbeycan'ı dolaştı. Konya'da Mevlâna ile

zaviye / zâviye

• Eskiden büyük kervanların geçtiği ıssız yollarda veya köy ve kasabalarda; dînî ilimlerin, İslâm ahlâkının ve fen ilimlerinin öğretilmesi, yolcuların barınması maksadıyla kurulan yer; küçük tekke.
• Tasavvufta bulunan kimselerin, ibâdet için çekildiği tenhâ yer.

zer'

• Ölçmek.
• Kederli ve tasalı olmak.
• Kalb.
• El yaymak.
• Kudret, kuvvet, tâkat.

zevk-i tarikat

• Tarikat ve tasavvuf dairesindeki mânevî zevk.

zıll makamı / zıll makâmı

• Tasavvuf yolunda bir makâm, derece. Tasavvufta asla kavuşmadan önce, aslın görüntülerinin ele geçtiği makam.

zıllullah

• Cenab-ı Hakk'ın namına yeryüzünde tasarrufta bulunan insan, halife. İlâhî kanunu tatbike çalışan halife ve pâdişahın nâmı.