merhaba

• "Hoş geldiniz" mânâsına iltifât tâbiri.
• "Râhat oturun" mânâsına bir iltifat tâbiri.

ab-ı hayat

• Kan. Ebedî hayata sebep olan hayat suyu (diye tâbir edilen) bu kelime, edebiyatta : "çok güzel ifâde, lâtif söz, parlaklık, letâfet" mânalarında geçer.
• Tas : Aşk-ı hakiki, aşk-ı ilâhi, ilm-i ledün, mârifetullah'tan kinayedir. Âb-ı Hızır, âb-ı hayvan, âb-ı beka gibi isimlerle de söyle

abdullah ibn-i abbas

• Ashab-ı Kiram'ın fakih ve müctehidlerindendir. Resul-i Ekrem'in (A.S.M.) amcasının oğludur. Ashâb-ı Kirâm arasında mümtaz bir mevki'e hâizdir. Sahih-i Buhari'de mezkûr olduğu üzere Resul-i Ekrem (A.S.M.), Abdullah hakkında : "İlâhi onu dinde fakih kıl ve kitabını ona öğret!" diye dua buyurmuştu. Bu

abr

• Rüya tabir etmek. Düş yormak.
• Yaş akıtmak. Sudan veya başka yerden geçmek.
• Söylemeden bir şeyi düşünmek.

adale

• Tıb: Bedenin hareketini icra eden ve birbirinden, ince bir perde ile ayrılan sinirli et kısımlarından her biri. Hepsine birden et (Lahm) tâbir edilir.

adet / âdet

• Usul, görenek, alışılmış davranış. Huy, tabiat. Toplumda nesiller boyunca uyulan ve kamuoyunda (umumî efkârda) saygı ve müeyyideye sahip hareket kaideleri (Sosyoloji). İslâm cemiyetinde âdetler de İslâmî olur, İslâma uygun olur. Müslüman, İslâma aykırı âdetlere uymaz. Cemiyetin yabancı âdetlerle boz

adetullah / âdetullah

• (Sünnetullah da denir.) Tabiatta canlı cansız bütün varlıkların nasıl hareket edeceklerini belirliyen Allah'ın emirleri, O'nun koyduğu değişmez düzen. Meselâ oksijenle hidrojenin birleşmesinden su meydana gelir. Işık, geldiği açıya eşit bir açı ile yansır ki, bunlar birer âdetullahdır. "Âdetullah" y

adgasu ahlam / adgâsu ahlâm

• Karışık rüyâlar. Tâbire değmeyen rüyâlar.

agnam

• (Tekili: Ganem) Koyunlar, keçiler.
• Hayvanlardan alınan vergi anlamında kullanılan bir tabirdir.

ahd-i cedid / ahd-i cedîd

• Hıristiyanların kutsal kitabı olan Kitâb-ı mukaddes'in ikinci bölümü.

ahlak / ahlâk

• (Hulk.C.) Huy, tabiat. İnsanın davranış tarzı, tutum ve tavrı, bir cemiyette makbul ve iyi sayılan davranış kuralları. Bu kural ve kaideleri inceliyen ilim. Ahlâkın kaynağı ve mahiyetini inceliyen felsefe.Filozoflar hangi hareketlerin iyi, hangilerinin kötü olduğu ve insanın neden ahlâk kaidelerine

• Huy, tabiat, insanın davranış tarzı, tutum ve tavrı.

ahlakıyyun / ahlâkıyyun

• Ahlâk ilmi ile uğraşan âlimler; bunlar iki kısımdır. Bir kısmı ahlâk-ı hasene olan İslam ahlâkını telkin eder, diğer kısmı ise, dine tâbi olmayan ve hakiki ahlâkı bulamamış olanlardır.

ahu

• Saç ve sakalı ak olup şayan-ı hürmet ve tâzim olan. Ahubaba, yalnız bu tabirde kullanılır.

akd-i zimmet

• İslâmlarla muharebe etmiş veya eden bir şahsın veya bir cemaatın İslâm ahd u emânını, yani tâbiiyyetini kabul etmesi.

akliyyun

• (Rasyonalistler) Herşeyin hakikatını akıl ile bulma iddiasında olan, hadiseleri yalnız akıl ile araştırıp hakikat ve hikmetlerini tam bulamayıp, aklına güvenip dine tâbi olmayan filozoflar ve onların yolunda kalarak dalâlete gidenler. Bunlar iki kola ayrılır. Uluhiyeti ve vahyi inkâr eden birinci kı

akreb-i mekniyyat

• Huk:Meşrut-un lehi bildiren zamirin en yakın mercii mânasını anlatır. Meselâ: Bir vakfiyede vâkıf tevliyetini evvelâ kendisine, sonra oğlu "A" ya, sonra çocuklarına şart etse, çocukları tabirindeki zamir vâkıfın kendisine değil de en yakın merci'i bulunan "A" nın çocuklarına hamlolunur. (Huk.L.)

al / âl

• Âile, akrabâ, tâbî.

al-i beyt / âl-i beyt

• Hz. Peygamberin (A.S.M.) sülâle-i tahiresinden yetişenler ve sünnet-i seniyyesinin menbaı ve muhafızı ve bihakkın sünnete ittibâ ve onu idâme ettirenler. Al-i Resul, Al-i Nebi, Al-i Muhammed ve Ehl-i Beyt gibi tâbirlerle de söylenir.

ala

• İtl. İtalyancadan gelen tabirlerin başında bulunup (usulünce, tarzında) manasını ifade eder. Meselâ: Alaturka: Türk tarzında gibi.

alem / âlem

• Bütün cihan. Kâinat.
• Dünya.
• Her şey.
• Cemaat.
• Halk.
• Cemiyet. Dehr.
• Hususi hal ve keyfiyet.
• Bir güneş ile ona tâbi olan ve etrafında devreden seyyarelerin teşkil ettiği dâire.

alem-i hab / âlem-i hâb

• Uyku ve rüyâ âlemi. Bazan âlem-i mâna, âlem-i misal, âlem-i nevm gibi tâbirler de kullanılır.

alfabe

• Bir lisandaki sesleri gösteren harflerin, belli bir sıraya göre dizilmiş takımı. (Fransızca)
• Okuyup yazmayı yeni öğrenecekler için başlangıç kitabı. (Fransızca)
• Bir işin başlangıcı. (Fransızca)

alkış

• Tar: Padişahlarla vezirlerin kadirlerini yükseltmek maksadıyla yapılan merasim hakkında kullanılan bir tabir.

anasır-ı tabayi / anâsır-ı tabâyi

• Tabiattaki unsurlar; dağ, taş, deniz vs. gibi.

animizm

• Sosy: Ruhları İlâh sayan batıl bir din. Ruhlar cisimler gibi Allah'ın mahlukudur. Onun emirlerine tâbidir.

arazi-i haraciyye / arâzi-i harâciyye

• Harac vergisine tâbi olan topraklar. Müslüman olmayanlardan sulh ile alınıp harac vergisi karşılığında mülkiyeti eski sâhiplerine bırakılan veya harbde zorla alınıp müslüman olmayan sâhiplerinin elinde bırakılan, yâhut zımmînin (müslüman olmayan vata ndaşın) müslüman hükümdârın izni ile işlediği ölü

asabiyet-i kavmiye

• Vatanperverlik. Menfi milliyetçilik, Asabiyet-i câhiliye, asabiyet-i milliye, asabiyet-i nev'iyye gibi tabirler de aynı mânayı ifâde eder..

asalet

• Temiz soyluluk. Soy sop temizliği. Köklülük.
• Rüsuh.
• Metanet. Necabet. Zâdegânlık.
• Kendi işi için bizzat ve kendisi nâmına hareket.
• Edb: Yazıda veya sözde bayağı tâbirlerin bulunmaması.

asar / âsâr

• Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellemden veya O'nun huzûrunda bulunmakla şereflenen arkadaşlarından (Sahâbe) ve onları görmekle şereflenen müslümanlardan (Tâbiînden) bildirilen haberler.

ashab-ı kütüb-i sitte / ashâb-ı kütüb-i sitte

• Kütüb-ü sitte ashabı, meşhur altı sahih hadis kitabı olan Sahih-i Buhâri, Sahih-i Müslim, İbn-i Mâce, Ebu Davud, Tırmizi ve Neseî'nin yazarları.

asi / âsi

• Doktor, cerrah, tabib. (Farsça)
• Kederli, hüzünlü. (Farsça)

aşk-ı lahuti / aşk-ı lâhûtî

• Cenab-ı Hakk'a olan sevgi ve muhabbet. Aşk-ı İlâhî, aşk-ı hakikî, aşk-ı mânevî gibi tâbirler Cenab-ı Vacib-ül Vücud'a dâir şiddetli muhabbet ve sevgiyi ifâde eder.

aşk-ı tabiat

• Tabiat aşkı.

asr-ı saadet ve tabiin / asr-ı saadet ve tâbiîn

• Mutluluk asrı olan sahabe dönemi ve sahabelere tâbi olan bir sonraki dönem.

astronot

• yun. Feza yolculuğu yapan vasıtaları kullanan kişi. (Amerikada ve batıda astronot; Rusyada ve komünist ülkelerde kozmonot tâbiri kullanılmaktadır.)

ateş-hulk

• Sert tabiatlı, huysuz. (Farsça)

ateş-mizac

• Huysuz, geçimsiz, sert tabiatlı kimse. (Farsça)

atf-ı beyan

• Mâkablini yâni mâtufun aleyhin mefhumunu izah ve te'kid için atfolunan tâbir. Meselâ: "Meseleyi izâh ve teşrih eyledi" cümlesindeki "ve" gibi.

atl

• şerir. Sert tabiatlı. Yaramaz.
• Şiddetle çekmek.

atom

• yun. Maddenin bölünemez en küçük parçası manasında eski çağ felsefesinde kullanılan bir tâbir, günümüze kadar gelmiş ve ilmî tabir olarak kalmıştır. Atom, maddenin bölünmez bir parçası değil, kendisi de daha küçük parçalardan yaratılmış çok küçük bir âlemdir. Dünyada, kâinatta ve atom âleminde hep a

avamil

• (Tekili: Amil) Sebepler.
• Ayaklar.
• Valiler. Hâkimler.
• Gr: Arabçada kelime sonlarının okunuşuna te'sir eden hususları öğreten ilim ve ona dâir kitab.
• Birgivi Hazretlerinin "Nahiv" ilmine dâir olan kitabının ismi.

ayıklanma

• (Biyolojide) Çevre şartlarına en iyi uyabilen canlıların hayatta kalıp çoğaldığı, uyamıyanların öldüğü ve nesillerinin yok olduğu, böylece canlılardan tabii bir tekâmül (evrim) meydana geldiğini savunanların ileri sürdüğü bir tâbirdir. (Türkçe)

azze ensaruh / azze ensâruh

• Yardımı çok olsun. (Bu tabir, padişahlara ait dua yerinde olup eski fermanlarda geçer.)

bab / bâb

• Kapı.
• Bir kitâbın bölümlerinden her biri.
• Bozuk bir yol olan Bâbîliğin kurucusu Ali Muhammed'in kendisine verdiği ad.

babur-name

• Bâbur Şah'ın Vekayi ismindeki meşhur hatıra kitabı. (Farsça)

bac-güzar / bâc-güzar

• Vergi veren, haraç veren. (Farsça)
• Geçiş parasına tâbi. (Farsça)

bakka

• Sivrisinek.
• Tahtabiti.

başıbozuk

• Bir harp çıktığında orduya süvari veya piyade olarak katılan gönüllü asker. Başıbozuk tâbiri, gelişigüzel ve intizamsız idare tarzına da alem olmuştur. Bir zamanlar bu tâbir, asker olmayan siviller için de kullanılmıştır. (Türkçe)

bazirgan / bazirgân

• Eskiden Musevi tüccarlar hakkında kullanılan bir tabirdi.

bed-tıynet

• Yaradılışı, fıtratı, tabiatı fena ve kötü olan, soyu bozuk, bayağı adam. (Farsça)

belagat / belâgat

• Hitâbettiği kimselere göre uygun, tam yerinde, düzgün ve hakikatlı güzel söz söyleme san'atı. Muktezâ-yı hâle mutâbık söz söylemek.
• Belâgat, hem düzgün, hem yerinde söz söylemeyi öğreten ilmin de adı olur. Ve maani, beyan, bedi' diye üç kısma ayrılır. Bu gün Edebiyat denilen bilgiye,

belagat-ı kur'aniye / belâgat-ı kur'âniye

• Kur'ân belâğatı, Kur'ân'ın güzel ve yerli yerinde ve muhatabın hâline uygun anlatımı.

beliğ / belîğ

• Belagâtçi; belâğat ilminin inceliklerini bilen, maksadını noksansız ve güzel sözlerle anlatabilen kimse.

berahihte

• Daha ziyade silâh hakkında kullanılan bir tâbirdir. Çıkarılmış, çekilmiş mânâlarına gelir. (Farsça)

beray / berây

• İçin, dolayı, binâen. (Arabçadaki "Li, li ecli" yerinde bir tâbirdir.) (Farsça)

beyan-ı ifhamiye

• Bildirmek ve anlatabilmek için yapılan açıklama.

bezm-i elest

• Cenab-ı Hak ruhları yarattığında "Ben Rabbiniz değil miyim? meâlinde soru sorduğunda, ruhlar, "Evet Rabbimizsin" diye cevap vermeleri ânına "Elest meclisi" veya "Bezm-i elest" tabir edilir.

bidayet mahkemesi

• Bu tâbir eskiden Asliye Mahkemeleri için kullanılırdı.

bikle

• Fıtrat, yaradılış, tabiat.
• Kılık, kıyafet. Şekil, biçim.

bittab / bittâb

• Tabiatıyla.

bittabi / bittabî

• Tabiî ki, elbette.

• Tabiatıyle.

bizişk

• Tabib, hekim, doktor. (Farsça)

buhari / buharî

• (Hi: 194-256) Buhâralı. 600 bin hadisten seçilen 7275 hadis ile en mu'teber ve en sahih Sahih-i Buharî ismi ile anılan hadis kitabının müellifi.

• En önemli hadîs kitabının yazarı.

buhari-işerif / buhârî-işerîf

• İslâm dîninde Kur'ân-ı kerîmden sonra en kıymetli, en üstün kitap. Kütüb-i sitte adı verilen meşhur altı hadîs kitabının birincisi.

bum

• Yer, toprak, zemin, memleket, yurt. (Farsça)
• Huy, haslet, tabiat. (Farsça)
• Sürülmemiş tarla, arazi. (Farsça)

bürhan-ı katı'

• Kat'î, en sağlam ve şeksiz delil.
• Farsça bir lügat kitabının ismi.

buy

• Koku. (Farsça)
• Ümit, umma. (Farsça)
• Sevgi, muhabbet. (Farsça)
• Tamah. (Farsça)
• Huy. Tabiat. (Farsça)
• Kısmet, pay, nasib. (Farsça)

cahiliyyet

• Cahilliğe âit.
• İslâmiyet'ten önceki câhiliye devrine âit. Cahiliyet sadece İslâmiyet öncesine ait değildir. Bu gün "tabiatçılık, maddecilik" gibi çeşitli adlarla eski puta tapıcılık daha da yobazlaşarak devam ediyor. Allah'ı inkâr ederken tabiatı ve maddeyi onun yerine koyarak kendil

çar-erkan-ı cuvani / çar-erkân-ı cuvanî

• Padişahın özel hizmetlerinde bulunan ve Enderun'un azamlarından olan dört kişi hakkında kullanılan bir tabirdir.

cehennem

• Allah yerine, tabiat, madde, sebepler vb. yaratılmış şeyleri ilâh kabul eden; Allah'a kul olacaklarına, arzularına ve heveslerine, başka insanlara ve mahlukata kul olanların işledikleri cürüm ve suçtan dolayı İlâhi adaletle ceza görecekleri yer. Cehennem'in varlığını bütün geçmiş peygamberler ve onl

cem'

• (Çoğulu: Cümu) Hurmanın iyi olmayanı. Farklı şeyleri bir yere getirmek mânasına mastar.
• Az olarak cemaat için isim olur.
• Toplama. Bir yere getirme, biriktirme. Yığma.
• Gr: Arabçada (ve tesniye olmayan dillerde) ikiden çok olan şeylere delâlet eden kelime. (Kitabın başı

cem-ul cevami'

• Eski medreselerde okutulan Dört Hak Mezhebin fıkıh usûlünü içine alan, Usûl-i Fıkh'ın en son kitabı. Müellifi Şâfiî âlimlerinden İbn-üs Sübkî'dir.

cemaat

• Topluluk. Bir yere toplanmış insanlar. Takım, bölük.
• Fık: Bir imama uyup namaz kılan müslümanların heyeti. Bir mezhebe tâbi bir heyet teşkil eden ahali.
• Aralarındaki münasebetleri din, örf ve âdetlere göre tanzim eden, akrabalık, komşuluk, hemşehrilik gibi rabıtalarla birbiri

cengiziyan

• Cengiz soyundan gelenler, bunlara tâbi olan kimseler. (Farsça)

cennet-i kur'aniye / cennet-i kur'âniye

• Kur'ânî cennet; bu tabirle, insana dünya ve âhiret saadetini bahşeden Kur'ân'î hakikatler ve esaslar kastediliyor.

cevahir-ül-kelimat

• Şemsi adındaki bir zat tarafından Arapçadan Türkçeye kaleme alınan 108 sahifelik bir lügat kitabının adı.

cibillet

• Huy, fıtrat, yaradılış, tabiat, cibilliyet.

cibilli / cibillî

• Cibilliyet. Yaratılıştan olan. Asıl maya, huy, tabiat, tıynet.

cihad-ı ekber / cihâd-ı ekber

• Büyük cihâd. Nefsin, insan tabiatının, bedeninin kötü isteklerini yerine getirmemek için yapılan mücâdele.

cild

• Deri.
• Meşin.
• Kitab kabı.
• (Masdar olarak) Kitabın dikilip kap geçirilmesi.
• Bir büyük kitabın bölündüğü kısımların her biri.

cilve-i hitab-ı rabbani / cilve-i hitab-ı rabbânî

• Herşeyi yaratıp terbiye eden Allah'ın hitabının cilvesi, yansıması.

ciriyya

• Tabiat, mizac, fıtrat, yaradılış.
• Huy, haslet.Adet, alışkanlık.

cismani kur'an-ı kebir / cismânî kur'ân-ı kebîr

• Maddî yapı kazanmış büyük Kur'ân, kâinat kitabı.

cüz' / جزء

• Parça. (Arapça)
• Medrese alfabe kitabı. (Arapça)

dahilek ya dellale'l-kur'an / dahîlek yâ dellâle'l-kur'ân

• "Sana tâbi oldum ey Kur'ân hakikatlerinin dellalı olan Üstad".

dall-i bi-l ibare / dâll-i bi-l ibare

• (Dâllibilibâre) Fık: Bir ifade veya sözden muayyen bir mânanın ve hükmün anlaşılması. Meselâ: "Zekât, müslümanların fakirlerine verilir, hiçbir zengine verilmez" ibaresi zekâtın yalnız müslüman fakirlere verileceğine delâlet-i mutabıkıyye ile delâletidir. Zengin olan belli şahıslara da verilemeyeceğ

dall-i bi-l iktiza / dâll-i bi-l iktiza

• (Dâllibiliktiza) İktizası ile delâlet eden.
• Ist: Şer'an muhtacun ileyh olan bir lâzime delâlet eden lâfızdır. Başka bir tâbir ile; vaz'olunduğu mânadan mukaddem isbatına şer'an lüzum ve ihtiyaç mevcud olan bir medlule delâlet eden ibaredir. Meselâ: Bir kimse bir şahsa hitaben: "Evini

damar

• t. İstidad. Huy, tabiat, inat.
• İnsan bedeninde kanın dolaştığı yollar, şiryan.
• Irk.
• Toprağın içindeki maden filizleri ve su tabakası.
• Damar veya köke benzeyip bir cismin her tarafına uzanan yollar.
• Mermer ve ona benzer dalgalı şeylerdeki çizgiler.

damping

• ing. Bir pazarı elde etmek veya bir malı elden çıkartabilmek için benzerlerinden çok düşük fiyatla satma.

danişmend

• (Çoğulu: Dânişmendân) Bilgili, ilimli. (Farsça)
• Tanzimattan evvel, kadıların yanında stajyer olarak çalışan kimseler için kullanılan bir tâbirdi. (Farsça)

dar-ı imtihan / dâr-ı imtihan

• İmtihan yeri.
• Dünya.
• Dar-ı mihnet, meydân-ı ibtilâ gibi tâbirler de aynı mânada kullanılır.

daribe

• Tabiat.
• Kılıçla vurulmuş.
• Eğrilmiş yün.

davud / dâvud

• Kur'an-ı Kerim'de ismi geçer ve Benî İsrail Peygamberlerindendir. Hz. Süleyman'ın (A.S.) babasıdır. Hem Peygamber, hem Sultandı. İbranice Zebur kitabı kendisine nâzil olmuştur. Sesi çok güzeldi. M.Ö. 1010 da vefat ettiği nakledilir.

dayı

• Tunus ve Cezayir'in, Osmanlı idaresinde bulunduğu sıralarda buraları Osmanlılara tâbi olarak idare eden kimselere verilen ünvan.
• Annenin erkek kardeşi.

delalet-i selase / delalet-i selâse

• Üç çeşit delâlet. Bunlar da: Delâlet-i mutabıkıye, delâlet-i tazammuniye, delâlet-i iltizamiyedir.1- Delalet-i mutabıkıye: Bir kelâmın vaz'olunduğu, yani kasdedilen mânanın tamanına delâletidir. Meselâ: İnsan lâfzı, insanın tam mahiyeti olan, hayvan-ı natık, (yani, konuşan hayat sahibi varlık) mânas

delil-i nakli / delil-i naklî

• Naklî delil, Kitabî delil. Kur'ân-ı Kerim ve Hadis-i şeriflere istinad eden delil.

ders-i amm

• Bir medreseyi bitirdikten sonra, tâbi tutulan imtihan sonunda medrese talebelerine ders vermek salâhiyetini kazanan.
• Asistan.
• Herkese ders vermeğe salâhiyetli âlim.

desia

• Atâ, bahşiş, hediye.
• Huy, hulk, tabiat.

deşne-i subh

• Tan yeri. (Bu tabir, tan yerinin ilkönce hançer şeklinde göründüğünden kinaye olarak denmiştir.)

devle

• "Devlet" kelimesinin Arapça tabirlerde geçen bir şekli.
• İki asker muharebe ettiklerinde birinin diğerine galip olması. (Düvlet malda; devlet harpte ve mertebede kullanılır.)

devletlü necabetlü / devletlü necâbetlü

• Osmanlılar zamanında şehzâdeler için kullanılan bir tabirdir.

dirak

• Tâbi olmaklık, itaat etmeklik.

divan

• Şiir kitabı, yüksek idare meclisi, mahkeme, sedir.

divan-ı eş'ar / divan-ı eş'âr

• Şiirler divanı, şiirler kitabı.

doğa

• (Bak: Tabiat)

dübb-ü ekber

• Büyük ayı tâbir edilen, kutup yıldızı ile beraber etrafındaki yedi yıldız.

dunehu hart-ül katat

• "Elini dikenli ağaç üzerine çekmek, ondan daha kolay." meâlinde bir tabirdir.

düstur / düstûr / دستور

• Kural, prensip. (Arapça)
• Kanun kitabı. (Arapça)

ecza / eczâ

• Cüzler.
• Eczacılıkta kullanılan maddeler.
• Bir kitabın parçaları. Kur'ân-ı Kerim'in cüzleri.

eddai

• "Mâlum bir duâcı. Duâcınız. Hayrınızı isteyen" meâlinde imza yerine yazılan bir tâbir.

edeb-i kelam / edeb-i kelâm

• Söz güzelliği, söz zarifliği.
• Edb: İfade arasında bayağı ve çirkin tabirlerin bulunmaması. İfadenin güzel oluşu.

edille-i erbaa

• (Edille-i şer'iye) Fık: Fıkıh ilminin istinad ettiği deliller: Kitab (yani Kur'an-ı Kerim'deki deliller), sünnet, icma-ı ümmet ve kıyas-ı fukaha. (Usul-ü erbaa ve edille-i asliye tabirleri de aynı mânada kullanılır.)

edille-i taliye / edille-i tâliye

• Huk: Örf, âdet, teâmül, istishab, asıl ve amel, maslahat-ı mürsele, kaide-i külliye, âsâr-ı sahabe ve âsâr-ı kibar-ı tabiîn gibi deliller.

ef'a

• Engerek yılanı.
• Mc: Fena huylu, tabiatı kötü olan adam.

ehl-i ehva / ehl-i ehvâ

• Heva ehli, arzu ve isteklerine tabi olanlar.

ehl-i iman ve hakikat

• Allah'a ve Allah'tan gelen her şeye inanan ve Kur'ân'a tâbi olan kimseler, mü'minler.

ehl-i iman ve islam / ehl-i iman ve islâm

• Allah'a inanan ve İslâma tâbi olanlar, mü'min ve Müslümanlar.

ehl-i islamiyet / ehl-i islâmiyet

• İslâma tâbi olan, Müslümanlar.

ehl-i kur'an / ehl-i kur'ân / اَهْلِ قُرْآنْ

• Kur'ân'a tabi olanlar.

ehl-i re'y

• İçtihadda, dînî hükümleri bildirmede İmâm-ı A'zam ve Irâk âlimlerinin yoluna tâbi olanlar. Bunlara ehl-i kıyâs, eshâb-ı re'y de denir.

ehl-i rivayet / ehl-i rivâyet

• Dînî kaynaklardan hüküm çıkarırken Hicâz âlimlerinin yoluna tâbi olanlar. Bunlara; ehl-i hadîs, ehl-i eser de denir.

ehl-i sünnet

• Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) söz ve hareketlerine şüphesiz, kat'i ve sağlam delillerle uyan. Sahabe ve onlara tâbi' olanların mezhebi ve o mezhepte olan. Bunların muhaliflerine "ehl-i bid'a" veya "fırak-ı dâlle" denir. (Farsça)

ehl-i tabiat

• Herşeyin tabiatın tesiriyle meydana geldiğine inananlar.

ehl-i zimmet

• İslâm devletinin himaye ve tabiiyyetinde bulunan hıristiyanlar.

• İslâm Devletinin tâbiiyetinden olan Hıristiyanlar. İslâm Devleti tarafından korunan müslümandan başka kimse. Zimmi.

eimme-i isna aşer / eimme-i isnâ aşer

• On iki imâm. Silsile-i sâdâttan olup müceddit olan imâmlar hakkındaki bir tâbirdir. Bu zâtlar esasât-ı İslâmiye ve hakaik-i Kur'âniye ve imâniyenin, dini esasların ve şeriatın muhafazasına çalışan, saltanat işlerine karışmayan mânevi riyâset ve ilim sahibi şahsiyetlerdir.

ela / elâ

• Arabçada söze başlarken kullanılır. İstiftah harfi tâbir edilir. Beş vecih üzere bulunur: 1 - Tevbih ve tenbih, 2 - İnkâr, 3 - İstifham-ı anin-nefiy, 4 - Arz, 5 - Teşvik ve rağbet ettirme, makamlarında.

emma-ba'dü / emmâ-ba'dü

• "Bundan sonra" manasına olup bir başlangıç hitabından sonra söylenir. Buna fasl-ı hitab denir.

emzice

• (Mezc. den) Mizaclar, tabiatlar, huylar, meşrebler.

• Mizaçlar, tabiatlar, huylar.

en'am / en'âm

• Deve, sığır, koyun gibi hayvanlar.
• Kur'ân-ı Kerimin altıncı Suresinin adı ve bir kısım Kur'ân âyetlerinden ve Surelerinden müteşekkil dua kitabı.

• Bazı Kur'an âyetlerinin veya sûrelerinin bir araya getirilmesiyle ortaya çıkarılan dua kitabı.

enir

• Çirkin huy, fena tabiat, kötü mizac.

esbab-ı basita-i camide-i tabiiye / esbab-ı basîta-i câmide-i tabiiye

• Tabiata ait câmit, basit sebepler.

esbab-ı camide / esbab-ı câmide

• Cansız tabiî sebepler.

esbab-ı tabii / esbab-ı tabiî

• Tabiî, doğal sebepler.

esbab-ı tabiiye / esbab-ı tabîiye / esbâb-ı tabîiye / اَسْبَابِ طَب۪يعِيَه

• Tabiattaki sebepler.

• Tabiattaki sebebler.

eşbeh

• Mert, yiğit, kabadayı, cesur kimse. (Bu tâbir bilhassa yeniçeriler hakkında kullanılırdı.)

eser

• Nişan, alâmet. Çoğulu âsârdır.
• Haber, hadîs-i şerîf, Eshâb-ı kirâm ve tâbiîne âit iş, söz ve takrirler yâni görüp de mâni olmadıkları hususlar.

eshab ve etba / eshâb ve etba

• Sahabeler ve tabiin.

eshab-ı temyiz / eshâb-ı temyîz

• Hanefî mezhebinde, fıkıh âlimlerinin altıncı tabakası. Bunlar kuvvetli hükümleri zayıf olanlardan, zâhir haberleri (İmâm-ı Muhammed'in Hanefî mezhebinin temeli olan meşhûr altı kitâbında bildirdiği haberleri), nâdir haberlerden (İmâm-ı Muhammed'in, İmâm-ı a'zâm ve talebelerinin diğer kitâblarda bild

esrar-ı kitabullah

• Allah'ın kitabı olan Kur'ân-ı Kerim.

etba / etbâ / اتباع

• Tabi olanlar, uyanlar.

• Tâbî olanlar, bağlılar.

• Tabi olanlar.

etba'

• Tâbi olanlar, bağlı olanlar, emri altında bulunanlar.

etba-i ehl-i sünnet

• Ehl-i Sünnete tabi olanlar, uyanlar.

etbautebe-i tabiin / etbautebe-i tâbiîn

• Sahâbe ve Tâbiînden sonra Peygamber efendimizin övdüğü nesillerden üçüncüsü olan Tebe-i tâbiîni görenler.

etıbba / etıbbâ

• Tabipler, doktorlar.

• Tabipler, doktorlar.

etibba / etibbâ

• Tabibler, tıb ilmini bilenler, doktorlar.

• Tabibler, doktorlar.

etıbba / etıbbâ / اطبا

• Doktorlar, tabipler. (Arapça)

evliya

• (Tekili: Veli) Veliler. Nefsine değil, dâimâ Cenab-ı Hakk'ın rızâsına tâbi olmağa çalışan, ibâdet ve taatta, takvâ ve riyâzatda çok yüksek mertebelere ulaşıp Allahın (C.C.) mahbubu ve karibi olan büyük ve ender zâtlar.

evvel-i menazil

• İlk konaklanan yerler; kitabın ilk bölümlerinde yer alan başlıklar.

eynessera-min-es-süreyya

• (İmkânsızlık bildiren bir tâbirdir ki) Yer nerede, Süreyyâ nerede?.. Süreyyâ ile yer bir olur mu? (meâlindedir ve birbirlerine zıt ve uzak olan şeyler için söylenir.)

eyvallah

• Bir kısım müslümanlar arasında tasdik işareti veya yemin ifade eden bir tâbirdir. Bazan Allaha ısmarladık yerine söyliyenler de vardır. Fakat makbul olanı; ayrılırken de buluşurken de selâmlaşmaktır ve bu sünnet-i seniyyedir.

fahşa

• Büyük günahlar. Çirkinlikler. Zina gibi şehevâta tâbi olmakta ifrat ile alâkadar olan günahlardır ki, lisanımızda fuhşiyat tâbir olunur. Ve bunlar, insanların en çirkin hâlleridir.

falname / fâlnâme / فالنامه

• Fal kitabı. (Farsça)

fasikül

• Bir kitabın ayrı bir kapak içinde satılan bölümlerinden her biri. (Fransızca)

fass

• Yüzük taşı.
• Kemiğin oynak yeri.
• Meyve içi. Lüb.
• Kitabın bend ve mebhası.
• Mektup ve emsâlinin mühürünü açmak.
• Mc: Gözbebeği.

fe-keyfe

• "Nasıl?" anlamına kullanılan eski bir tabir.

felsefe-i tabiiye / felsefe-i tabîiye / فَلْسَفَۀِ طَب۪يعِيَه

• Yaratılışı ve her şeyi tabiata dayandıran felsefe.

• Tabiatı yaratıcı zanneden felsefe.

felsefe-i tabiiye ve maddiye

• Herşeyi tabiata ve maddeye dayandıran felsefe.

fena fiş-şeyh / fenâ fiş-şeyh

• Tasavvuf ilminde talebenin velî olan hocasının arzû ve isteklerine tâbi olması, irâdesini isteğini onun eline bırakması. Ölü yıkayıcının elindeki meyyit (ölü) gibi olması. Ona hiç bir işinde muhâlefet etmemesi.

fenafişşeyh

• (Fenâ fiş-şeyh) Tas: Bütün maneviyatını şeyhin manevî şahsiyetinden, feyzinden almak manasına gelen bir tabirdir.

fenn-i hikmet-ül eşya

• Tabiat bilgisi. Eşyadaki intizam, mükemmellik ve insanlara olan faydaları ve onlardan faydalanmak hakkında bilgi veren ilim kolu.

fenn-i tıb

• Tabiblik, doktorluk. Maddi hastalıklara ilâç ve şifa bulmağa çalışan ilim.

ferhenk

• Edeb. İyi terbiye. (Farsça)
• Hüner. Hikmet. Azamet. Mârifet. Bilgi. (Farsça)
• Lügat kitabı. (Farsça)

ferkadan

• Şimâl kutbuna yakın parlak ve küçük ayı kümesine tâbi ve gece istikamet bulmağa yarayan, sık sık karşı karşıya gelen iki yıldız (İkizler mânasına).

ferraş

• Cami, mescid, imaret gibi müesseselerin temizliğini sağlamak; ve kilim, halı ve hasır gibi mefruşatını yayma hizmetleriyle vazifeli olan kişiler hakkında kullanılır bir tâbirdir. Ferraş; arapçada, yayıcı, hizmetçi, döşeyici anlamlarına gelir. Yeniçeri teşkilâtında bu işi görenlerle, Kâbe'yi süpürenl

fertute

• Kadın esirler hakkında kullanılan tâbirlerdendir. Esir edilen kadınlar hakkındaki diğer tâbirler şunlardır: Mâriye, ümmülveled, acuze, duhter, yekdest, yekçeşm, mâyube.

fesr

• Beyan etmek, açıklamak.
• Tabibin suya bakması.

fetiş

• Sahibine uğur getirdiğine ve tabiatüstü özellikler taşıdığına inanılan nesne veya hayvan.

fevatih

• (Tekili: Fâtiha) Fâtihalar. Başlangıçlar.
• Son vermeler.
• Bir kitabın mukaddemeleri.

fevka't-tabia

• Tabiatüstü.

fi'l-i şeni'

• Irza vuku bulan tasallut hakkında kullanılan bir tabirdir. Bununla birlikte, mutlaka cima' manâsına değildir.

fidye-i necat

• Bir kimsenin esirlikten veya başına gelen bir belâdan kurtulmak için, kendisi veya kendi namına başkası tarafından mecburen verilen para vesaire hakkında kullanılan bir tabirdir. Tabirin karşılığı, can kurtarma akçası demektir.

fihris

• (Fihrist) Bir dükkânda veya bir kitabın içerisinde ne bulunduğunu sıra ile gösteren liste. (Kataloğ)
• (Çoğulu: Fehâris) Her nesnenin aslı.
• Kanun.

fihriste

• Kitabın konularını gösteren liste.

fıkıh

• (Fıkh) Derin ve ince anlayış. Bir şeyi, hakkı ile, künhü ile bilmek. İnsanlar arasındaki ilişkilerle ilgili olarak dinî hükümleri ayrıntılı delilleriyle bilmek. Müslümanlar, müslüman olmaları itibariyle Allah'ın emirlerine tâbidirler, uyarlar. Fıkıh ilmi, hangi şartlarda Allah'ın hangi emrin

fikr-i tabiat

• Tabiat fikri.

firaş-ı kavi / firaş-ı kavî

• Fık: Evli kadının firaşı mânâsına gelir bir tabirdir. (Bununla bilâdavet neseb sabit olup, nefy ile neseb nefy olunmayıp, lâkin laan ile nefy olunur.)

firaş-ı mütevassıt

• Fık: Ümmü veledin firaşı mânâsına gelen bir tabirdir. Firaş-ı mütevassıtta bilâ davet neseb sahih olmaz.

firaset

• Zihin uyanıklığı. Bir şeyi çabukça anlayış kabiliyeti. Bir kimsenin ahlâk ve istidadını yüzünden anlamak. Firasetin bir nev'i, sebebini anlamadan ve ilham eseri olarak vücuda gelen seziştir. Diğer nev'i ise kesbîdir. Muhtelif huy ve tabiatları bilmek neticesinde hâsıl olur.
• Yiğitlik.

firavun

• Eski Mısır krallarının lâkabı; katı yürekli, inatçı ve zâlim kimseler için kullanılan bir tabir.

fırışka

• Bütün yelkenleri camadana vurmaksızın kullanabilmeğe münasib olan rüzgâr hakkında söylenilen bir tabirdir. Bu rüzgârın, saniyedeki sür'ati 5-12 metredir.

firişte-sıfat

• İyi huylu kimse, huy ve tabiatça melek gibi olan. (Farsça)

fırka-i naciye / fırka-i nâciye

• Kurtuluş fırkası. Cehennem'den kurtulacağı bildirilen fırka. İslâm dîninde doğru îtikâd üzere olanlar. Peygamber efendimiz ve Eshâbının ve bu büyüklere tâbi olan Ehl-i sünnet âlimlerinin yolunda bulunanlar.

fisebilillah / fîsebîlillâh

• Allah yolunda. Bir işin karşılıksız, sâdece Allahü teâlânın rızâsı için yapıldığını ifâde eden bir tâbir.

fıtrat

• Yaratılış, huy, tabiat, mizaç.

fıtrat-ı beşeriye

• İnsanın yaratılışı, tabiatı.

fıtrat-ı ilahiye / fıtrat-ı ilâhiye

• San'at-ı Rabbaniye ve kudret-i İlâhiyenin dâima değişen bir defteri olan ve yanlış olarak "Tabiat" namı verilen Cenab-ı Hak'ın fıtrat kanunları ve mahlukatın yaradılışı.

fıtrat-ı insan

• İnsanın fıtratı, tabiatı, yaratılışı.

fıtrat-ı insaniye

• İnsanın yaratılışı, tabiatı.

fıtrat-ı insaniyet

• İnsanlığın yaratılışı, tabiatı.

forsa

• Buharlı gemilerin icadından evvel yelkenli gemilerde kürek çekmeğe mahkum harp esirleri. Bunlar, kaçmamaları için birer ayakları güvertelere çakılı bulunurlardı. Ayaklarından bağlı olmaları münasebetiyle bunlara payzen namı da verilirdi. Bununla birlikte payzen tabiri, daha çok cürüm ve cinayet erba

frenk sakalı

• Eskiden frenkleri taklid suretiyle bırakılan sakal hakkında kullanılan bir tabirdi. Çeneye gelen kısım uzunca bırakılıp, yukarı tarafları kısa kesilen veya traş edilen sakal demektir.

fünun-ı tabiiyye / fünûn-ı tabiiyye

• Tabiat ilminin çeşitleri.

fünun-u tabiiye

• Tabiatın dış görünüşüyle ilgilenen ilim dalları.

furkan-ı cismani / furkan-ı cismânî

• Cisim haline gelmiş, hakkı batıldan ayıran Kur'ân gibi Allah'ı tanıttıran kâinat kitabı.

gaflet

• Dikkatsizlik, endişesizlik, vurdumduymazlık. En mühim vazifeyi düşünmeyip, Cenab-ı Hakk'a itaat gibi işleri bilmeyip, başka kıymetsiz şeylerle uğraşmak. Nefsine ve hevesâtına tâbi olarak Allahı ve emirlerini unutmak.

galle-i vakf

• Vakfın faide ve mahsulü. Bununla vakfın tabiî ve hukukî semereleri anlaşılır. Vakıf paraların ticareti ve vakıf akarların kirası, vakıf bahçelerin sebze ve meyveleri bu kabildendir.

gamic

• Huy ve tabiatı doğru ve istikametli olmayan.

garabet

• Yabancılık. Gariblik.
• Tuhaflık.
• Âcizlik, beceriksizlik.
• Gizli olmak. Hilaf-ı âdet olmak.
• Iraklık.
• Edb: Ne demek olduğu herkesçe anlaşılmayacak kelime ve tabirlerin söz arasında kullanılması.

gatt

• Birbirine tâbi olmak.
• Gizlemek.
• Mükedder etmek, üzmek.
• Suya dalmak.

gazve

• Din düşmanı olan cephenin üzerine taarruz. Muharebe. Cenk. Sefer. Din muharebesi. Gazve, gazivden alınmış olup cenk ve kıtal manasınadır. Düşmanla vuruşmak demektir. Siyer ıstılahında Gaza ve gazve tâbirleri Peygamber Efendimizin bizzat hazır bulunduğu muharebeye denir. Peygamber Efendimizin bizzat

geçer akça

• Rayiç para yerine kullanılır bir tabirdir. Bu tabir, eskiden halk arasında yapılan senetlerde, hükümet tarafından akdolunan mukavelelerde kullanılırdı. (Türkçe)

gem vurmak

• Mecaz yoluyla mâni olmak, zabtetmek, bağlamak yerinde kullanılan bir tabirdir.

gılman-ı enderun

• Tar: Topkapı Sarayı (Yenisaray) iç oğlanları hakkında kullanılan bir tabirdir. Bunlar derece ve hizmet itibariyle başka başka odalara ayrılmışlardı.

giran-sirişt

• (Çoğulu: Giransiriştân) Tembel, ağır tabiatlı, ağır kanlı. (Farsça)

güfte

• Her hangi bir makama göre bestelenen manzume.
• Farsça "söylemek" demek olan "güften" mastarından gelen bu tabirin mânası, söylenmiş söz demektir.

gülhane hatt-ı hümayunu

• Tar: Gülhanede okunan hatt-ı hümayun münasebetiyle meydana gelmiş bir tabirdir. Osmanlı İmparatorluğu'nun bir zamanlar dünyayı titreten kuvvet ve kudreti, çeşitli sebep ve te'sirlerle büyük bir zaafa uğramış ve en nihâyet devlet, bir vilâyet hükmünde olan Mısır'ın idaresini ele geçiren Mehmed Ali Pa

güzare

• Rüyâ tâbir etme, düş yorma. (Farsça)

güzariş

• Rüya tâbir etme. (Farsça)

haber

• Herhangi bir konuda alınan yazılı veya sözlü bilgi.
• Sünnet, hadîs-i şerîf.
• Eshâb-ı kirâm, Tâbiîn ve Tebe-i tâbiînden bildirilen söz.

habis / habîs

• (Hubs. dan) Fesadcı. Hilekâr. Alçak tabiatlı. Kötü. Pis.

habname / hâbnâme / خواب نامه

• Rüya kitabı. (Farsça)

• Rüya tabiri kitabı. (Farsça)

hacegan-ı divan-ı hümayun / hâcegân-ı divan-ı hümayun

• Eskiden devlet dairelerindeki yazı işlerinin başında ve bir takım mühim memuriyetlerde bulunanlar hakkında kullanılan bir tâbirdi. İkinci Mahmud zamanında yenilikler yapılıp memuriyete mahsus rütbeler ihdas olunurken hâcegânlık da rütbe sayılmış ve bunlara ait nişanla, resmi günlerde giyecekleri elb

hadis-i maktu' / hadîs-i maktû'

• Söyleyenleri (râvîleri), Tâbiîn-i kirâmakadar bilinip, Tâbiîn'den rivâyet olunan hadîs-i şerîfler.

hadis-i mürsel / hadîs-i mürsel

• Sahâbe-i kirâmın ismi söylenmeyip, Tâbiîn'den (Sahâbeyi görenlerden) birinin, doğruca Resûl-i ekrem buyurdu ki dediği hadîs-i şerîfler.

hak tabir / hak tâbir

• En doğru tâbir, ifade.

hakikat

• (Çoğulu: Hakaik) Bir şeyin aslı ve esâsı. Mahiyeti. Gerçek. Doğru. Sahih. Künh. Sâbit ve vâki.
• Kadirbilirlik. Sadâkat, doğruluk. Kâinat ve tabiat ve uluhiyet hakkında bütün teşbih ve mecazlardan âri ve zâhir olan gerçek.
• "Mecâz" karşılığı, esas olarak kullanılan kelime.
• <

hakim / hakîm

• Hikmetle muttasıf olan ve mevcudatın hakikatına vâkıf olan. Hikmet mütehasssı. İlm-i hikmette mütebahhir ve mütehassıs olan. İş ve emirleri hikmetli ve yanlışsız olan.
• Tabib, doktor.

hakim-üş şer' / hâkim-üş şer'

• Kadılar (hâkimler) için kullanılan bir tâbirdir. Kadılar davaları şer'î hükümler dairesinde hall ü faslettikleri için bu tâbir meydana gelmiştir. Şeriat hâkimi demektir.

halaik

• (Tekili: Halayık) (Halk) Mahlukat. Yaratılmışlar.
• Huylar. Tabiatlar.

halef-isadıkin / halef-isâdıkîn

• Selef-i sâlihînden yâni Eshâb-ı kirâm, Tâbiîn ve Tebe-i tâbiînden sonra gelen Ehl-i sünnet âlimleri.

halife-i müslimin / halife-i müslimîn

• Yavuz Sultan Selim Han'dan sonraki Osmanlı Padişahları hakkında kullanılmış bir tabirdir. Müslümanların halifesi demektir.

halife-i ruy-i zemin

• Yeryüzünün halifesi mânâsına gelen bu tabir, Yavuz Sultan Selim Han'dan sonra Osmanlı Padişahları hakkında kullanılmıştır.

halika

• (Çoğulu: Halayık) Tabiat, mahlukât.

halk-ı ef'al / halk-ı ef'âl

• Mu'tezile fırkasının bir tabiridir. Hayvan ve insanların, kendi fiillerinin hakiki müessiri olduğunu iddia etmelerine verilen isimdir. (Bu iddiâlarını Ehl-i Sünnet ulemâsı müsbet delillerle reddetmiştir.)

hamuşan

• Mevlevi tâbirlerindendir. Konya'da Mevlâna'nın türbesi haricinde ve kıble cihetindeki büyük kabristana verilen isimdir.
• Sessizler, susmuş olanlar, uykuda olanlar.

har-meniş

• Eşek huylu, eşek tabiatlı. (Farsça)

haratin-i hassa / haratîn-i hassa

• Osmanlılar zamanında Topkapı Sarayı'ndaki bir sınıf san'atkârın adı idi. Bunlar demir ve ağaç eşyayı tesviye ederlerdi. Bugünkü tâbirle tornacı demekti. Bileziklerden çarklara ve silâh yivlerine kadar her çeşit şey yaparlardı.

hasail / hasâil / خصائل

• Hasletler, tabiatlar. (Arapça)

hasais

• (Tekili: Hasîse) Kötü huylar, fena tabiatlar.

hasan-ı basri

• (Hi: 21-110) En ileri Tâbiînden olup hadis ve fıkıhta büyük âlimlerdendir. Basra'da medfundur. Mezheb sahibi bir müçtehiddir. Sahabe-i Kiram'dan 130 zat ile görüşmüş, Buharî, Müslim, Ebu Davud, Tirmizî, Neseî, İbn-i Mace kendisinden hadis nakletmişlerdir.

hasba

• Hafif tahkir yerinde kullanılan bir tabirdir. Halk dilinde "haspa" şeklinde kullanılır.

hasen-ül hulk

• Huyu ve tabiatı güzel.

haşibe

• Tabiat, mizaç, huy.

hasıraltı etmek

• Ist: Unutmak, saklamak, gizlemek, terviç etmemek manasında kulanılan bir tâbirdir. Hasır, eskiden halı ve kilim yerinde kullanıldığı ve onun altında kalan şeyler unutulup gittiği için bu tâbir meydana gelmiştir.

hasis

• (Hisset. den) Kötü huy, fena tabiat.
• Ufak, değersiz.
• Tamahkâr, cimri.

haşiye / hâşiye / حاشيه

• Sahife kenarına veya altına yazılan izah. Bir kitabın izah ve şerhini yapan yazı. Kenar, pervaz.

• Kenar. (Arapça)
• Şerh kitabı. (Arapça)

haslet / خصلت

• Huy. Ahlâk. Yaradılıştan olan tabiat.

• İnsanın yaratılışındaki huy, mîzâc, tabîat, karakter.

• Tabiat, huy, yaratılış.

• Tabiat, yaratılıştan gelen huy. (Arapça)

hasm-ı tabiat-yılan

• Yılan tabiatlı düşman.

haşmet

• (Hışmet) Kendisine tabi olanlardan dolayı, "haşem" den olan, büyüklük ve heybet. Tantana-i azamet. Hürmetten gelen çekinme.
• Hiddet, kızgınlık.
• Alçak gönüllülük.

hata savab cetveli

• Basılmış bir kitabın mürettib yanlışlarını göstermek için sonuna ilâve edilen cetvel. (Hatâ: Yanlış; savab: Doğru demektir.)

hatai

• Tezhib ıstılahlarındandır. Resim gibi tabiatı taklid ederek yapılmayıp, san'atkârlar arasında kabul edilen çeşitli gül şekli gibi irili ufaklı yapılan şekiller.
• Türkistan'da Hatay şehrinde imal edilen bir cins dayanıklı kâğıt.

hatırat / hâtırat / خاطرات

• Hatıralar. (Arapça)
• Anı kitabı. (Arapça)

hatun-u kıyamet / hâtun-u kıyamet

• Hz. Peygamberimizin (A.S.M.) kızı Hz. Fatıma'ya mecaz yoluyla söylenen bir tabirdir.

hayyakallah / hayyâkallah

• Allah seni yaşatsın. Allah ömrünü uzun etsin, meâlinde ve dua makamında söylenen bir tâbirdir.

hekim

• Tabib, doktor.

helesaya çıkmak

• Eskiden ramazanlarda iftardan sonra para toplamak için çocuklar tarafından teşkil edilen çalgılı heyetlere katılanlar tarafından nakarat makamında söylenen bir tabirdir. Dilenciliğin kibarcalarından sayılır.

helümme cerra

• (Helümme cerren) "Var kıyas eyle... Çek beri getir." gibi kinâye için söylenen bir tabirdir.

hem suçlu hem güçlü

• Suçlu olduğu hâlde suçunu bilmez ve suçsuz olduğunu iddia eder kimse hakkında kullanılan bir tâbirdir.

hem-huy

• Bir ahlâk ve tabiatda bulunan. Huyları bir olan. (Farsça)

herifçioğlu

• Kızılan kimse hakkında zamir gibi kullanılan argo bir tabirdir.

herru

• "Ne olursa olsun. Ya batar ya çıkar." mânâsındaki "ya herrû ya merrû tâbirinde geçer.

hey'et

• Şekil. Suret. Görünüş.
• Birlik teşkil eden şahısların mecmuu.
• Gök ve yıldız ilmi. Astronomi.
• Duruş, vaziyet, keyfiyet. Tabiat ve cibilliyet. Bir şeyin cibilli vaziyeti.

heyamola

• Eskiden ramazanlarda para toplamak gayesiyle mahalle çocukları tarafından teşkil edilen bir nevi dilenci alaylarında söylenen bir tâbirdir.
• Eskiden gemiciler gemi demirini çekerken veyahut bir amele inşaatta ağır bir şey kaldırırken yahut da şahmerdanı yukarı çekerken kuvvetbirliğini

hicir

• Başkalarından üstün ve faziletli olan. Bir kimsenin sireti ve mesleği. Huy, âdet, tabiat.

hidayet / hidâyet

• Doğru yolu gösterme, doğru, Allahü teâlânın râzı olduğu yolda bulunma.
• Cenâb-ı Hakk'ın insanın kalbinden her sıkıntı ve darlığı çıkarıp, yerine rahatlık, genişlik verip, kendi emir ve yasaklarına uymada tam bir kolaylık ihsân etmesi ve kulun rızâsını kendi kazâ ve kaderine tâbi eylem

hikmet-i tabiiye

• Tabiatı konu alan fen ilmi.

hil'at-i hass-ül has

• Tar: En değerli kumaştan yapılan hil'atler için kullanılan bir tâbirdir. Bu türlü kaftanlar şeyh-ül İslâm, sadrazam ve Mekke şerifi gibi en yüksek derecedeki devlet memurlarına giydirilirdi.

hile-i şer'iye

• Müşkül bir mes'eleyi, şer'i esaslar üzeri, hazakatla hall ve izah etmek ve şer'an muahaze ve mes'uliyeti mucib olmayacak surette te'vilini bulmaktır. Bu tabir kanuna, yani şeriata karşı irtikâb edilen, hile, oyun, aldatma veya şer'î bir hükmü bertaraf etmek mânasına olmayıp, ancak karışık bir durumu

hilkat

• Yaratılış.
• Tabiat.

hilm

• Yumuşaklık, insanın tabiatında olan yumuşaklık duygusu.

him

• Huy, mizac, tabiat.

himmet

• Kalbin bütün kuvveti ile Cenab-ı Hakk'a ve sâir mukaddesata yönelmesi. Kalb isteği ile gösterilen ciddi gayret.
• Allah indinde makbul ve mübârek bir kimsenin mânevi yardımı ile birisini koruması, yardım etmesi.
• Tabiî şevk ve meyil ve heves.
• Lütuf, yardım.

hıncahınç

• Ağzına kadar ve tıka basa dolu. Dopdolu. (Bu tabir bir yer veya taşıt için kullanılır.)

hısal

• (Tekili: Haslet) Hasletler, huylar, tabiatlar. Ahlâk.

hisal-hısal

• Huylar, tabiatlar.

hisse-i şayia / hisse-i şâyia

• Fık: Müşterek bir malın her bir cüz'üne sirayet eden hisse, pay.
• Ortaklar arasında taksim edilmemiş olan müşterek mal. Meselâ: Bir kitaba, bir kaç kişi ortak ve taksim de mümkün değil ise; her hissedarın kitabın umumuna sahip olması.

hitab-ı abdülkadir

• Şeyh Abdülkadir-i Geylânî'nin hitabı.

hitab-ı ezeli / hitab-ı ezelî

• Ezele ait hitap; başlangıcı olmayan sonsuzluk âleminin hitabı; Allah'ın sözü.

hitab-ı ilahi / hitab-ı ilâhî

• Allah'ın hitabı.

hitab-ı ilahiye / hitab-ı ilâhiye

• Allah'ın hitabı.

hitab-ı izzet / hitâb-ı izzet / خِطَابِ عِزَّتْ

• Cenab-ı Hakk'ın kuluna hitâbı.

hitab-ı kur'ani / hitab-ı kur'ânî

• Kur'ânda yer alan hitap, Allah'ın hitabı.

hitab-ı teşrifiye / hitab-ı teşrifîye

• Şereflendiren hitap; Allah'ın "ebedî kalmak üzere Cennete girin" şeklinde şereflendiren hitabı.

hitab-ı yezdani / hitab-ı yezdânî

• Allah'ın hitabı.

hitap çiçeği

• İnsanın Allah'ın hitabına muhatap olabilme özelliği.

hizb

• Cemaat.
• Takın, kısım, fırka. Parti.
• Âlim ve sâlih bir zâtın re'yine tâbi olup onunla bir gaye uğrunda beraber çalışanlar.

hizb-üş şeytan

• Şeytana ve nefislerine tâbi olanların grubu. Allah'ın kanun ve nizamına tâbi olmadan kafalarına güvenerek ve nefsanî arzularına uyarak gitmek isteyenler. Milleti, memleketi ve mukaddesatı yıkmağa çalışan ve ahlâksızlığa alıştıranların ve dinsizlerin topluluğu ve cereyanı.

hizbü'l-azam-ı kur'ani / hizbü'l-âzam-ı kur'ânî

• Kur'ân'dan alınmış bazı âyetlerden oluşan dua kitabı.

hizbullah

• Allah için din uğrunda ciddi gayret sâhibi olan ve din düşmanlarıyla aslâ hakiki dost olmayan mücahid cemaat. "Hizb-ül Kur'an" tabiri de aynı mânada kullanılır. (Kur'an-ı Kerim'de 5:56 ve 58:22 âyetlerinde zikredilir.)

hizbüşşeytan / حِزْبُ الشَّيْطَانْ

• Şeytana tâbi' olanlar.

hoppa

• Herşeye girişen hafif mizaçlı çocuk tabiatında olan kimse. Yersiz davranışlarda bulunan, dilediğince davranan kişi. Delişmen, şımarık.

hoşmeniş

• Huyu, tabiatı iyi. Güzel huyları olan. (Farsça)

huceste-hisal

• Güzel huylu, tabiatı uğurlu. (Farsça)

hukeşan

• Tar: Hacı Bektaş şeyhinin Yeniçeri Ocağı nezdindeki vekiline mahsus doksandokuzuncu ortaya 1591 senesinde tâyin olunan Bektaşi müritleri hakkında kullanılır bir tâbirdi. Yeniçeri ocağından yiyip içen ve yeniçeri odalarında yatıp kalkan bu duacıların vazifeleri sabah akşam ordunun selâmet ve muvaffak (Farsça)

hükumet konağı / hükûmet konağı

• Devlet memurlarının bulunduğu bina. Bunun yerine: "Bab-ı hükûmet, daire-i hükûmet" tabirleri de kullanılırdı.

hülasa-i kitap / hülâsa-i kitap

• Kitabın özü, esası.

hulefa-i raşidin / hulefâ-i râşidîn

• Her bakımdan olgun ve Resûlullah Efendimize uyan yüksek halîfeler mânâsına, Resûl-i ekremden (sallallahü aleyhi ve sellem) sonra sırasıyla halîfe olan hazret-i Ebû Bekr, Ömer, Osman ve Ali (radıyallahü anhüm) için kullanılan tâbir.

hulk

• Huy. Ahlâk. Tabiat. Yaratılıştan olan haslet. Seciyye. Cibilliyet.
• İnsanın doğuştan veya sonradan kazandığı ruhî ve zihnî hâller.

• Huy, tabiat.

• Huy, tabiat.

hulkan

• Huy ve tabiatça. Ahlâk cihetiyle.

huluk

• Huy. Tabiat. Ahlâk.

hulüm

• (Çoğulu: Ahlâm) Düş, rüyâ. (Rüyâ tâbiri iyilerinde; hülm tâbiri kötülerinde kullanılır.)
• İhtilam olmak.
• Akıl.

hümanizm

• Lât. Edb: İslâmiyete mugayir ve aykırı eski Yunan ve Lâtin edebiyatı ve felsefesi taraftarlığı hareketi.
• Fls: İnsan menfaatını hayatta değer ölçüsü kabul eden ve dine tâbi olmayan, insana aşırı hâkimiyet tanımak isteyen ve maddeperest, dinsiz, imansız bir cereyan, bir fikir ve bâtıl

huşunet-i mizac / huşunet-i mizâc

• Mizâc sertliği, huy ve tabiat sertliği.

huşunet-i tab'

• Tabiat ve huy kabalığı.

hutuvat-ı sitte

• Altı adım. (Kur'an-ı Kerim'deki "Hutuvat-üş şeytan" tabirinden istifaze ile, şeytanların ve onların insî mümessilleri olan şerir insanların fitnekâr ve dalâlete sevkedici adımları, izleri ve desiseleri gibi mânalarla alâkalı olarak "bir mühim eser"e verilen isim) Şeytanın altı desisesi.

hüve hüvesine

• (Türkçe bir tabirdir) Noktası noktasına, hiç değişiklik yapmadan, aynen.

huy

• Mizac, tabiat, ahlâk, âdet. (Farsça)
• Ter. (Farsça)

• Mîzâc, tabiat, ahlâk.

i'caz / i'câz

• Aciz bırakma.
• Mucize göstererek muhatabı cevap veremez duruma düşürme.
• Aciz bırakma.

i'lem eyyühe'l-aziz" notekey

• 'Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!' mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir ifade.

i'tikadda mezheb / i'tikâdda mezheb

• Îmân edilecek, inanılacak husûslarda tâbi olunan, uyulan yol.

ibaret

• Meydana gelmiş, toplanmış. Bir şeyden teşekkül etmiş. Bir şeyin aynı. Bir şeyin içindekini ve aslını beyan. Bir halden bir hale tecavüz eylemek.
• Rüya tabir etmek.

ibn-i uyeyne

• (Hi: 107-198) Ebu Muhammed Süfyan bin Uyeyne, ikinci derecede tâbiinden olup aslen Kufeli olduğu hâlde Mekke-i Mükerreme'de kalmıştır. Hadisde, tefsirde ve bilhassa Hadis-i Şerifleri tefsir etmede derin âlim olup yedi bin Hadis-i Şerif nakletmişti. Zâhid, müttaki ve sâlih bir zât olup kuru arpa ekme

ibn-i vakt

• Zamanın uyarına giden, vaktin icaplarına göre hareket eden kişi. Zamane adamı.
• Mizaç ve tabiata göre söz söyleyen kimse.

ibnullah

• "Allahın oğlu" mânâsında sapkınlık ifade eden bir tabir.

ibtidai / ibtidaî

• Başlangıca ait, en önce olarak. İlk, evvelâ.
• Ham, işlenmemiş.
• İlk tahsil veren okul. (Daha da evvel bunun yerine "Sıbyan Mektebi" tabiri kullanılırdı.)

ibtitar

• Tâbi olma, uyma, ittiba etme.

iç cebehane

• Şimdiki askerî müzeye eskiden verilen addır. İç cebehâne tâbiri bilahare "Hazine-i esliha", Üçüncü Sultan Ahmed devrinde "Dâr-ül esliha", daha sonraları da "Harbiye ambarı" olarak değiştirilmiş, en sonunda "askerî müze" şeklini almıştır. (Türkçe)

icalet

• El kitabı. Lüzum etttiği zaman müracaat olunup faydalanılan, cepte ve elde taşınabilir küçük kitap.
• Acele ile ve derhal yapılan iş.

ıdafe

• Misafir edinmek.
• Ulaştırmak.
• Tâbi olmak, uymak.

iffetli

• (İffetlü) Namus, hayâ ve iffet sahibi kadın.
• Doğru, rüşvet yemez, haram yemez, istikametli kimse.
• Eskiden kadınlara yazılan mektub hitabı.

ifrazciyan

• Darphanede sikke (para) kesenler. Altun, gümüş ve bakır madenlerini para haline getirdikleri için bu tabir meydana gelmiştir.

ihtilak

• Huy ve tabiat edinme.
• Yalan uydurma.

ihtira'

• Evvelce keşfolunmamış, bilinmeyen bir şeyi keşfetmek. İcad etmek.
• Edb: Hiç kimse tarafından kullanılmamış tabirler ve mazmunlar kullanma.

ihvan-ı basafa / ihvan-ı bâsafa

• Mevlevi tabirlerindendir. Saf, yani kalbinde gıll u gış bulunmayan kardeşler mânâsınadır.

ikaniyye / ikâniyye

• Yakînî bilgiye tabi olanlar. Din ve bilginlerce ileri sürülen şeyleri delil aramaksızın doğru sayan anlayış.

iki dirhem bir çekirdek

• Mc: "Pek süslü" yerine kullanılır bir tabirdir. Osmanlı altını iki dirhem bir çekirdek ağırlığında olduğu için bu tâbir meydana gelmiştir.

ikrar bi-l kitabe

• Bir kimsenin diğer bir kimseye olan borcunu kitabetle yani yazı ile tasdik etmesi. Tabirin mânası yazı ile ikrar'dır.

ıktıda

• Tâbi olma. Uyma.

iktida / iktidâ

• Uymak, tâbi olmak. Birinin hareketini örnek alarak ona benzemeye çalışmak. İttiba etmek.

• Tâbi olmak, uymak. Taklid etmek.

• Uymak, tabi olmak.

ıktıdaen

• Uyarak, ıktıda ederek, tâbi olarak.

iktidaen

• Uyarak, tâbi' olarak.

ilave

• (Çoğulu: İlâvât) Katma, ek yapma, arttırma, zam.
• Bir kitabın sonuna gerek yazarı ve gerek başkası tarafından sonradan eklenen kısım. Zeyil.
• Bir gazetenin çıkardığı sayıdan başka ona ek olarak ve ayrıca çıkardığı sayı.
• İmzadan sonra mektubun altına yazılan şey.

ilham / ilhâm

• Peygamberlerin kalblerine, uyanık iken, melek görünmeden ilâhî vahyin bırakılması.
• Sâlihlerin, iyi kimselerin kalbine gelen İslâmiyet'e uygun mânâlar.
• Allahü teâlânın bildirmesi. Sevk-i tabîî. Bugün buna içgüdü denilmektedir.

ilm-i adab / ilm-i âdâb

• Yemek, içmek, yatıp kalkmak, giyinmek, sefer gibi hâllere dair hadisler için, ilm-i hadis istılâhında kullanılan tâbirdir.

ilm-i hadis

• (İlm-i Rivayet - İlm-i Ahbâr - İlm-i Âsâr) Resulüllah'ın (A.S.M.) akvâli (sözleri), ef'ali ve hallerine dâir ilimdir. Ehl-i hadis ıstılahında; tarihe ve siyere dâir hadis-i şeriflere bazan İlm-i Hadis-ül Halk, bazan da Sîre (Sîret) tabir edilir.

ilm-i mevalid

• Tabiat, eşya ilmi. Hayvanat, nebatât ve maddelerine ait ilim.

ilm-i tevhid

• Allah'ın varlığı ve birliğini isbat ve izah etme ilmi.
• Akaide müteallik hadis-i şeriflere ehl-i hadis ıstılahında İlm-i Tevhid tabir edilir.

ilmiye ricali

• İlmiye tarikinin yüksek tabakasına verilen addır. Bunun yerine "ricâl-i ilmiye" tabiri de kullanılırdı. İlmiye mensubları cübbe ile sokağa çıktıkları halde ilmiye ricali lata yahut biniş giyerlerdi.

iltifat

• Güzel sözle samimi olarak okşamak. Yüz göstermek. Teveccüh etmek. İyilik etmek. Lütfetmek.
• Dikkat, itina.
• Edb: Bir mevzu anlatılırken, o anda kalbe doğan bir ilham coşkunluğu ile -mevzu dışına çıkmadan- sözün ve hitabın yönünü değiştirme san'atıdır. Meselâ: (Asım'ın nesli...

ilyasin / ilyasîn

• İlyas demektir. Bazı kıraetlerde "âl yasin" okunduğundan, her iki kıraete de mutabık olmak için imlâsı, "el yasin" suretinde yazılır.Yasin, İlyas Aleyhisselâm'ın babası olmakla Âl-i Yasin, yine İlyas demek olur. Yasin bir de Resul-i Ekrem'in isimlerinden olduğuna göre, bazıları Âl-i Yasin'den murad;

ilzam etme

• Delillerle muhatabı susturma.

imam-ı hanbeli / imam-ı hanbelî

• (Hi: 164-241) (Ahmed İbn-i Muhammed İbn-i Hanbelî) Hanbelî Mezhebinin imamı olup ezberinde bir milyon hadis vardı. Müsned adlı kitabında otuzbin hadis mevcuttur. Zühd ve takvası çok ileri idi. (K.S.)

imaret kemeri

• Eskiden medresenin en güçlü, kuvvetli, kıdemli ve sözü dinlenen talebesi hakkında kullanılır bir tabirdi. Ayrıca bu tabir, medrese talebelerinden iaşe işlerine bakmak üzere bir sene müddetle seçilenler hakkında da kullanılırdı. Bunlar, bellerine kemer taktıkları için bu isim verilmişti.

imtisalen / imtisâlen

• Bağlı olarak, imtisal ederek, uyarak, tâbi olarak.

• Uyarak, tabi olarak.

imtizac

• Muvafık ve mutabık olmak. Mezcolmak, uyuşmak. İyi geçinmek. Karışmak.

inabe

• Günahları terk ile Hakka dönüş. Hakka tâbi bir mürşide bağlanmak.

incil

• Dört büyük kitabdan birisi. Hristiyanların mukaddes kitabı olup, Hazret-i İsa'ya (A.S.) gelen kitab.
• Beşaret, müjde.

indiyye

• Kendi görüşüne tabi olan.

inkılab ale-l a'kıb / inkılâb ale-l a'kıb

• Ökçeler üzerine dönmek demektir ki, asker yürüyüşünde olduğu gibi, tam sağdan veya soldan geri dönmektir. İki ökçeyi birden yerinde çevirmek suretiyle inkılâb ale-l a'kıb, ayakları çaprazlaştırdığından yürümeyi imkânsız bırakır. Kur'an'da bu tâbir ya harbde firardan kinaye veya dinde irtidaddan meca

insicam

• Suyun dökülüp devamlı akışı. Düzgünlük. Sağlam ve ıttırad ile ârızasız tertib üzere olmak.
• Devamlı yağmur yağmak.
• Edb: Düzgün, tertibli, pürüzsüz söz. Kitabın ifadesi güzelce ve düzgün tertib üzere olmak.

intıbak

• (Tıbk. dan) Uygun olmak, muvâfakat. Mutabık, mümâsil ve muvâfık olmak.

intıbakat

• (Tekili: İntıbak) Uygun ve münasib gelmeler. Mutabık gelmeler.

isa

• Dört büyük peygamberden birisidir. Hakiki Hristiyanlık dininin peygamberidir. Kur'an-ı Kerim'de meziyet ve senası geçmektedir. İncil, mukaddes kitabıdır. Vahiy ile kendine gönderilmiştir. Ancak kendisinden sonra Havarileri tarafından yazılmıştır.

isa ruhullah / isâ ruhullah

• İsâ Allah'ın ruhudur (Yani, Beytullah ifadesinde olduğu gibi, sebepler perdesini kaldıran bir tabirdir. "İsa (a.s.), babasız olarak doğrudan İlâhî kudretin tecellisiyle yaratılmıştır" demektir).

islambol

• Eskiden İstanbul yerine kullanılan bir tabir idi. Ulema takımı yakın zamana kadar zarfların üzerine İstanbul yerine İslâmbol yazarlardı.

istanbul

• Türkiye'nin en büyük şehri ve Osmanlı İmparatorluğu'nun taht şehri (1453-1922). İslâm halifeliğinin son merkezi (1516-1924). Türklerden önce Bizans "Doğu Roma" İmparatorluğu'nun taht şehri idi (395-1453).
• İstanbul ismi, Rumca şehre veya şehirde demek olan (İstin polin) tabirinden gal

istanbul efendisi

• İstanbul kadıları (hâkimleri). Bu tabir hicri 1000 tarihinden sonra kullanılmağa başlanmış ve daha sonraları terkolunmuştur.

isti'bar

• İbret alma, ders alma.
• Rüya tabir ettirme.

istiklal / istiklâl

• (Kıllet. den) Kendi başına olmak, kimseye bağlı olmayış, müstakil oluş.
• Az bulma, kâfi görmeme.
• Rey sahibi olup keyfi iş görme ve başkasının emrine ve fikrine tâbi olmaktan uzak kalma.

ıstılah / ıstılâh / اصطلاح

• Tabir, deyim. Belirli bir topluluğun, bir lafzı lügat mânasından çıkararak başka bir mânada kullanmaları.
• Bir ilim veya mesleğe âid kelime. Terim. Erbab-ı ilim arasındaki ve herkesin anlamadığı kelime.
• Muvafakat. Uygunluk. Barışmak. İttifak.

• Terim, tabir. (Arapça)

ıstılahat / ıstılâhât / اصطلاحات

• Her hangi bir ilme ait kelimeler, tabirler, terimler.

• Istılahlar. İlmî tabirler.

• Terimler, tabirler. (Arapça)

istislam

• Uyma, tabi olma.
• Müslümanlığı kabul etme. İslâm olma.
• Yolun ortasından gitme.

istitba'

• Tâbi olmayı istemek. Peşinden sürüklemek.

itba / itbâ / اتباع

• Tabi kılma. (Arapça)

itba'

• Tâbi' kılmak. Ardına katmak.
• Gr: Bir kelimenin sonuna ilâve edilen tekerleme nev'inden mânasız söz. (Yazmak mazmak, Okumak mokumak gibi.)

itidal-i mizacı

• Karakterinin, tabiatının ölçülülü ve aşırılıklardan uzak olması.

ittiba / ittibâ / اتباع

• Tâbi olma, uyma, ardısıra gitme.

• Tabi olma, uyma.

• Tâbi olma, bağlanma, uyma.

• Tabi olma, uyma.

• Tâbi olma.

ittiba eden / ittibâ eden

• Tabi olan, uyan.

ittiba etme / ittibâ etme

• Tâbi olma, bağlanma.

ittiba etmek / ittibâ etmek

• Tabi olmak, uymak.

ittiba eyleme / ittibâ eyleme

• Tâbi olma, bağlanma.

ittiba'

• Tabi' olma. Arkasından gitme. İtaat etme. Tebaiyyet ve imtisal etme.

ittiba-ı sünnet-i ahmediye / ittibâ-ı sünnet-i ahmediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) sünnetine tabi olma.

ittibaan

• Tabi olarak, uyarak, yolundan giderek.

ittibaen / ittibâen

• Tâbi olarak, ittiba ederek, uyarak.

• Tabi olarak, uyarak.

jiyan

• Kızgın, kükremiş, hışımlı. (Bu tabir, ekseriyetle arslanlar hakkında kullanılır.) (Farsça)

kabe kavseyn / kâbe kavseyn

• Peygamber efendimizin Mîrac gecesinde bilmediğimiz bir şekilde Allahü teâlâya yakınlığından kinâye olan bir tâbir.

kabkaba

• Haykırma, kükreme. (Deve ve arslan hakkında kullanılan bir tâbirdir.)

kabul-i adem

• Kalben ademi kabul etmektir. Hakkı inkâr etmek, hatalı bir hüküm ve itikattır. Hak mesleği kabul etmeyip indi ve şahsi görüşünü ileri sürerek başka bir yolda gitmektir, bir iltizamdır. İmânın zıddına şahsi görüşüne tâbi olmak, bâtılı kabul etmektir.

kafiye

• Tâbi olan şey.
• Herşeyin son tarafı.
• Edb: Manzum yazılan satırların ses bakımından sonlarının aynı olması. (Yaman, duman, saman... gibi.)

kafv

• Bir kimsenin ardına düşüp ittibâ etmek, ona tâbi olup uyma.

kaide-i tabiiye / kaide-i tabiîye

• Tabiî kural, prensip.

kainat mecmuası / kâinat mecmuası

• Kâinat kitabı, bütün yaratılmışlar.

kalenderi / kalenderî

• Feylesofluk; kalenderlik; dervişlik; serserilik. (Farsça)
• Edb: Halk edebiyatı tâbirlerindendir. Halk şâirleri "mef'ulü, mefaîlü, mefaîlü, feûlün" vezninde tanzim ettikleri gazele bu adı verirler. (Farsça)

kalfa

• Sarayla konaklardaki cariyeler hakkında kullanılan bir tâbir idi. Konaklarda bu tâbir, daha çok bunların eskileri ve yaşlıları hakında kullanılırdı. Gençlerine "kız" denilir ve adlarıyla çağrılırlardı.
• Eski tarz mekteblerde öğretmen yardımcısı.
• Bir san'atta usta ile çırak ara

kalu bela / kalû belâ

• Cenab-ı Hak ruhları yaratıp, onlara Rabbiniz değil miyim, meâlinde: "Elestü Bi-Rabbiküm" buyurduğunda, ruhlar: "Evet Rabbimizsin" meâlindeki Kalu Belâ diye cevap verdiklerini bildiren Kur'andaki bir tâbirdir.

kamus

• Deniz. Derya.
• Denizin ortası, derin yeri.
• Büyük Lügat Kitabı.

kamus-i arabi / kamus-i arabî

• Arapça lügat kitabı, Arapça sözlük.

kamus-i türki / kamus-i türkî

• Türkçe lügat kitabı, Türkçe sözlük.
• Şemseddin Sâmi'nin yayınladığı Türkçe lügat.

kanun

• Tabiat olaylarının bağlı olduğu değişmez kaide.

kanun-u tabii / kanun-u tabiî

• Tabiat kanunu.

kanun-u tabiiye

• Tabiî kanun; kâinatta ve sosyal hayatta doğal olarak yürürlükte olan kanun.

kanunname

• Kanun kitabı. Anayasa. (Farsça)

• Kanun kitabı, kanunların yazılı olduğu kitap.

katalog

• Kitaplık halinde, yahut neşriyata tabi bulunan bir şeye ait etraflı geniş liste, eşya listesi. (Fransızca)

kavaid

• (Tekili: Kaide) Kaideler. Hareket porgaramları. Dil öğreten bir kitaptaki kaideler. Arab lisanındaki kaidelerin dercedildiği gramer kitabı.

kavanin-i adet / kavânîn-i âdet

• Allah'ın kâinata koyduğu tabiat kanunları.

kavanin-i icraat / kavânîn-i icraat

• Kâinattaki, tabiattaki İlâhî icraat ve faaliyet kanunları.

kavanin-i tabiiye

• Allah'ın kâinata koyduğu tabiat kanunları, kâinattaki kanunlar.

kavm

• (Kavim) Bir peygambere tâbi ve bağlı insan topluluğu. Aralarında dil, âdet, örf, kültür birliği olan cemâat, topluluk. Millet. Bir işe başlamak.
• Pazar kurmak.
• Müşteri ile anlaşmak.

kaza tabipliği

• İlçe tabipliği; ilçe sağlık müdürlüğü.

kazan kaldırmak

• Yeniçerilerin isyanı münasebetiyle kullanılan bir tabirdi. Yeniçeriler isyan ettikleri zaman yemek pişirilen kazanlarını da, toplandıkları At Meydanı'na getirdikleri için bu tabir meydana gelmiştir. Sonradan da devlete karşı koymağa kalkanlar hakkında kullanılırdı. (Türkçe)

kaziye-i hamliyye

• Man : Mahmulün (yâni, haberin), mevzua (yani mübtedaya) sübut veya nef'i ile hükmü hâvi olan kaziyye. Tabir-i diğerle: Mahmulün mevzua kayıtsız ve şartsız olarak isnad olunduğu kaziyyeye denir. "Dünya fânidir" gibi.

ke

• "Gibi" mânasındadır. (Arapça teşbih edâtı) Kelimenin başına getirilir. Meselâ: (Kezâlike: Bunun gibi)
• Harfin ve kelimenin sonuna gelirse "sen" zamiri yerindedir. Meselâ (Kitâbü-ke: Senin kitabın)

kecmizac

• Mizaç ve tabiatı hoş olmıyan. Huysuz. (Farsça)

kectab'

• Mizacı, tabiatı ters olan kimse, aksi. (Farsça)

kelimat ve tabirat-ı aliye / kelimat ve tâbirat-ı âliye

• Yüksek, yüce ifadeler, tabirler.

kelimat-ı kitab-ı kainat / kelimât-ı kitab-ı kâinat

• Kâinat kitabının ifade ettiği mânâlı ifadeler.

kelime-i menhute

• Aslı iki kelime olan bir tâbirin bir kelime ile söylenişi: "El Hamdüllilâh" yerine "Hamdele" söylenmesi gibi. "Bismillâh" yerine "Besmele" denmesi gibi.

kelimullah

• "Cenab-ı Hakk'ın hitab eylediği zat" (meâlindedir). Hazret-i Musa'nın (A.S.) bir ünvanıdır. Çünkü O, Tur-u Sina'da Cenab-ı Hakk'ın kelâmını, hitabını duymak mazhariyetine erişmiştir.
• Resul-i Ekrem (A.S.M.) mi'rac-ı şerifinde Cenab-ı Hak ile tekellüme mazhar olduğundan bir ismi de Kel

kerim

• Her şeyin iyisi, faydalısı. Kerem ile muttasıf olan, ihsan ve inayet sâhibi. Şerefli ve izzetli. Muhterem, cömert, müsamahakâr. (Kur'an-ı Kerim tâbirindeki kerim; muazzez, mükerrem mânâsınadır. Kur'an-ı Kerim'de bu kelime 27 defa geçer ve ancak iki defa Cenab-ı Hak hakkında kullanılmıştır.)

kes'

• El veya ayak ile bir nesnenin arkasına vurmak.
• İttibâ etmek, tâbi olmak.
• Yemen'de bir kabile adı.

kesret-i etba'

• Tâbi olanların çokluğu. Tarafdarların kesretli oluşu.

keyf

• Afiyet, sağlık, sıhhat.
• Memnunluk, hoşlanma.
• Neş'e, sevinç, sürur.
• Mizaç, tabiat.
• İstek, taleb, arzu, heves.
• Gönül açıklığı.

kıraat

• Okuma. Düzgün ve çabuk okuma.
• Okuma kitabı.
• Fık: Namazda Kur'an-ı Kerim'den bir miktar okumak.İnsan bir yazıyı ya kendi kendine yahut başkasına dinletmek üzere okur. Hususi mütâlaa nasıl olsa olur. Fakat dinletmekten maksad, anlatmak olduğu için o yolda okumanın dikkat edilec

kıs

• "Kıyas et, buna benzet, bununla ölç!" mânalarına gelir ve bazı tâbirlerde geçer. Meselâ: (Ve kıs ala hâzâ: Bunun üzerine kıyas et.)

kitab-ı abdülkadir

• Şeyh Abdülkadir-i Geylânî'nin kitabı.

kitab-ı alem / kitab-ı âlem

• Âlem kitabı, kâinat kitabı.

kitab-ı avrupa sahaifi / kitab-ı avrupa sahâifi

• Avrupa kitabının sayfaları; Avrupa tarihinin yaprakları.

kitab-ı belağat / kitab-ı belâğat

• Maksada ve hâle uygun söz söyleme kitabı.

kitab-ı davet / kitab-ı dâvet

• Hak ve hakikate çağrı kitabı.

kitab-ı dua

• Dua kitabı.

kitab-ı dua ve ubudiyet / kitab-ı dua ve ubûdiyet

• Dua ve kulluk kitabı.

• Dua ve kulluk kitabı.

kitab-ı edeb

• Edebiyat kitabı.

kitab-ı emir ve davet

• Emir ve davet kitabı.

kitab-ı emr ü davet / kitab-ı emr ü dâvet

• Emir ve dâvet kitabı.

kitab-ı fikir

• Fikir kitabı.

kitab-ı hakikat

• Hakikat kitabı.

kitab-ı hikmet

• Hikmet kitabı; her şeyin belirli fayda ve gayelere yönelik olarak tam yerli yerinde olduğunu bildiren kitap.

kitab-ı hikmet ve şeriat

• Hikmet ve kanun kitabı.

kitab-ı hikmet-i samedaniye / kitab-ı hikmet-i samedâniye

• Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan ancak herşey Kendisine muhtaç olan Allah'ın hikmetlerle dolu kitabı, İlâhî amaç ve hikmetleri gösteren kitap.

kitab-ı hüsnün / kitâb-ı hüsnün

• Güzelliğinin kitabı.

kitab-ı ilm-i kelam / kitab-ı ilm-i kelâm

• Kelâm ilmi kitabı.

kitab-ı kainat / kitab-ı kâinat

• Kâinat kitabı; bir kitap gibi yazılmış olan bütün âlem.

kitab-ı kebir-i alem / kitab-ı kebîr-i âlem / kitâb-ı kebîr-i âlem / كِتَاب كَبِيرِ عَالَمْ

• Büyük âlem kitabı, kâinat.

• Büyük âlem kitabı.

kitab-ı kebir-i kainat / kitab-ı kebîr-i kâinat

• Büyük kâinat kitabı.

kitab-ı mantık

• Mantık kitabı.

kitab-ı şeriat

• Şeriat, kanun kitabı.

kitab-ı şeriat ve ahkam / kitab-ı şeriat ve ahkâm

• Kanun ve hükümler kitabı.

kitab-ı tarih

• Tarih kitabı.

kitab-ı tasavvuf

• Tasavvuf kitabı.

kitab-ı ubudiyet / kitab-ı ubûdiyet

• Ubudiyet, kulluk kitabı.

• Kulluk kitabı.

kitab-ı yavakit / kitab-ı yavâkit

• İmâm-ı Şa'rânî'nin eseridir. Kitabın tam adı el-Yevakit ve'l-Cevahir fî Beyani Akaidi'l-Ekâbir'dir.

kitab-ı zikir

• Zikir kitabı.

kitabi / kitabî

• Kitaba dair ve müteallik. Kitaba tabi olan. Kitaba uygun. Kur'an, İncil, Tevrat kitablarından birine inanan. Semavî kitaplardan birine inanan.

kitabsız kafirler / kitabsız kâfirler

• Ehl-i kitâbın dışındaki kâfirler, dinsizler.

kitabullah / kitâbullah

• Allah'ın kitabı, Kur'ân.

• Allah kitabı, Kur'-ân-ı Kerim.

• Allahın kitabı, Kurân.

kiyan

• Tabiat.

kıyas-ı istisnai / kıyas-ı istisnaî

• Bir hükmün neticesinin aynı veya nakzı, mukaddemelerinden birinde bilfiil zikredilirse, ona kıyâs-ı istisnâi denilir. Başka bir tâbirle: Neticesi veya zıddı bizzat kendisinde zikredilen kıyas. "Eğer bu cisim ise, mutlaka bir yer tutar" gibi. Veya "Güneş doğmuş ise, gündüz olmuştur" gibi.

küçük sözler

• Sözler kitabı içerisinden alınmış olan bazı bölümlerden oluşan kitapçık.

kudek-meniş

• Çocuk tabiatlı. Çocuk mizaclı. (Farsça)

kuduri / kudurî

• (Hi: 362 - 428) Bağdadlıdır. Ahmed İbn-i Muhammed Bağdâdi diye de anılır. Hanefi fıkıh âlimlerindendir. Bu zatın, fıkha dâir meşhur kitabının ismi de Kudurî'dir.

kudve

• Halkın uyup tâbi oldukları kimse.

kur'an-ı azamet / kur'ân-ı azamet / قُرْاٰنِ عَظَمَتْ

• Büyüklük kitabı.

kur'an-ı ekber / kur'ân-ı ekber

• Büyük Kur'ân; kâinat kitabı.

kur'an-ı ekber-i alem / kur'ân-ı ekber-i âlem

• Bir Kur'ân gibi olan büyük kâinat kitabı.

kur'an-ı rabbani / kur'ân-ı rabbânî

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın Kur'ân'ı; kâinat kitabı.

kur'an-ı samedani / kur'ân-ı samedânî

• Herşey Kendisine muhtaç olduğu halde, kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın Kur'ân'ı, kâinat kitabı.

kur'an-ı sübhani / kur'ân-ı sübhânî

• Her türlü kusur ve noksandan uzak olan Allah'ın Kur'ân'ı, kâinat kitabı.

kuran / kurân

• "Okunan" mânâsında ilâhî kitabımızın adı.

kürek cezası

• Tanzimattan önce ve yelkencilik devrinde işledikleri ağır cürümden dolayı harp gemilerinden kürek çekmek üzere gemi hizmetine verilen kimseler. Bu gibiler, gemilerde kürek çektikleri için bu tâbir meydana gelmiştir.

küs'

• Tâbi olmak, ittiba etmek, uymak.

kuta'

• Düş yormak, rüya tâbir etme.
• Su kesilmek.
• Başka yere gitmek.

kütüb-i sitte

• Altı kitab. Kur'ân-ı kerîmden sonra, İslâm dîninin ikinci kaynağı olan hadîs-i şerîfleri ihtivâ eden ve doğruluğu İslâm âlimleri tarafından tasdîk edilen altı hadîs kitâbının hepsine birden verilen ad. Bunlar; İmâm-ı Buhârî'nin Sahîh-i Buhârî'si, İmâ m-ı Müslim'in Câmi'us-Sahîh'i, İmâm-ı Mâlik'in Mu

• Altı hadis kitabı: Buhârî, Müslim, İbn Mâce, Ebu Davud, Tirmizî, Nesaî.

kütüb-ü sitte-i hadisiye / kütüb-ü sitte-i hadîsiye

• Hadise dair yazılan en sahih, en doğru ve kabul görmüş altı büyük hadis kitabı.

kütüb-ü sitte-i makbule

• Kabul görmüş, güvenilir altı büyük hadis kitabı (Sahih-i Buharı, Sahîh-i Müslim, İbn-i Mâce, Ebû Davud, Tirmizî ve Neseî).

kütüb-ü sitte-i sahiha

• Doğru ve güvenilir olan altı büyük hadis kitabı (Sahih-i Buhari, Sahîh-i Müslim, İbn-i Mâce, Ebû Davud, Tirmizî ve Neseî).

kütübüsitte

• Güvenilir olan altı hadîs kitabı.

lahn

• Güzel ve kaideli ses.
• Nağme.
• Kaideye uymayan yanlış okuyuş.
• Usulüne uygun okumak.
• Sadece muhatabın anlıyacağı şekilde remizle söz söylemek.
• Meyl.
• Fehmeylemek.
• Lisan.
• Lügat. Fetva. Mânâ. Mefhum.

lala

• Osmanlı İmparatorluğu zamanında sadrazamlar hakkında "Atabek" karşılığı olarak kullanılan bir tâbir olduğu gibi, şehzâdelerin mürebbilerine de bu ad verilirdi. (Farsça)
• Saraya alınan acemilerin terbiyesine memur edilenler. (Farsça)
• Eskiden büyük memurlarla zenginler de çocuklarının terbiyesine (Farsça)

lazım-ı beyyin / lâzım-ı beyyin

• Bu tabirin masdariyet şekli "Lüzum-u beyyin" olup ikisi aynı mânaya gelir. Herhangi bir şey hatıra gelince hiç bir delil ve emareye ihtiyaç olmadan o şeyle beraber düşünülmesi zaruri olan diğer bir şey. Meselâ: İnsan denildiği zaman, kabiliyet-i ilim ve san'at akla gelmesi gibi...

letafet-i tab'

• İnsan tabiatındaki, mizacındaki hoşluk, şirinlik.

levazım

• İhtiyaç maddeleri. Lüzumlu madde.
• Ask: Silâhlı kuvvetlerin yiyecek ve giyecek maddelerini, silâh ve cephane dışında kalan çeşitli araç ve ihtiyaçlarını ifade etmek üzere kullanılan umumi tabirdir.

levh-i mahv ve isbat

• Bir tabirdir. Levh: Görünen ve ibret verici bir vaziyeti ifade eder. Mahv ise; o vaziyetin birden ortadan kalkması, mahvolmasını ifade eder. Gökyüzü bulutlarla kaplı, şimşek çakar, yağmur yağar bir levha halinde iken birden hava açılır, hiç bir şey yokmuş gibi, eski manzarayı mahvolmuş hâlde görürüz

lisan-ı beliğane / lisân-ı beliğâne

• Belâgatli dil, maksadı muhatabın hâline tam bir uygunluk içinde anlatan dil.

lugat

• Kelime. Söz.
• Her milletin dili.
• Lügat kitabı, sözlük.

luka

• Meşhur olmuş dört İncil kitabından birisidir. Hz. İsa Aleyhisselâm'dan sonra mühim Hristiyan doktorlarından birisi olan Luka adındaki zatın yazdığı İncil'dir. Bu Zâtın (Mi: 70) yılında vefât ettiği yazılıdır.

lüzum-u zati-i tabii / lüzum-u zâti-i tabiî

• Birşeyin bizzat kendisinde zorunlu olarak doğal bir şekilde bulunan ve ondan ayrılması düşünülemeyen şey; meselâ tam olmasa da "Ateşin lüzum-u zâti-i tabiîsi sıcaklıktır." denilebilir.

ma-ba'dettabia

• (Mâba'de-t tabia) Metafizik. Beş duygu ile bilinmeyen varlıklar hakkında fikrî araştırma yapan felsefe kolu. Bu felsefe ile alâkalı olan.

ma-fi-l-bab

• Kapı içinde. Bir kitabın içindeki bölümde (babda) olan şey.

maba'd e't-tabiiye / mâba'd e't-tabiiye

• Tabiat ötesi, metafizik.

maçin

• Çin'e tâbi, Doğu Türkistan tarafındaki çöllerde ve Târim nehrinin güneybatısındaki dağlarda oturan Türk milletinden bir kavimdir ve simaca Moğol ile Aryâ cinslerinden mürekkeb oldukları anlaşılıyor. İçlerinde sarı saçlı ve mavi gözlü adamlar dahi bulunuyorsa da lisan bakımından Doğu Türkistan'ın aha

maddiyun ve tabiiyyun taunu / maddiyun ve tabiiyyun tâunu

• Her şeyin tabiatın tesiriyle meydana geldiğini iddia etme ve her şeyi madde ile açıklamaya çalışma vebası.

mahitab-ı ahirzaman / mâhitab-ı âhirzaman

• Âhirzamanın mehtabı.

mahlul-u mufassal

• Tapu usulüne ait bir tâbir olup, köyler ve mezarlar tımarıydı. Berat ile verilirdi.

mahser

• Huy, tabiat.

mahtumane / mahtumâne / mahtûmâne

• Bir kitabı hatmettikten sonra verilen ziyafet. (Farsça)

• Bir kitabı hatmettikten sonra verilen ziyâfet.

• Bitirircesine, bir kitabı bitirince verilen ziyafet gibi.

makam-ı ali / makam-ı âlî

• Yüce ve âli makam. Eskiden bu tabir, bakanlıklar hakkında kullanılırdı.

mal-i zımar

• Bir kimsenin mâlik olduğu halde, onlardan faydalanması kabil olmayan; başka tabir ile, elinden çıkıp galib-i hale nazaran bir daha eline girmeleri umulmayan mallar.

maliki / mâlikî

• Ehl-i sünnetin ameldeki dört hak mezhebinden biri olan Mâliki mezhebine tâbi olan, bağlı olan kimse.

mantuk

• Bir lâfzın nutuk hâlinde, söz sahasında üzerine delâlet ettiği şey. " Şu kitabı satın aldım", sözünde bu lâfzın mantuku, o kitabın satın alınmış olmasıdır.
• Söz, nukut, mânâ, mefhum.

masadak

• Bir sözü veya hükmü tasdik eden husus. "Söylendiği gibi, denildiği şekilde, doğru, sâdık, olduğu gibi, muvâfıktır, mutâbıktır, tıpkısı" gibi mânâlara gelir. Mânânın fertlerine de mâsadak denilebilir.

masiva / mâsivâ

• Ondan gayrısı. (Allah'tan) başka her şey hakkında kullanılan tâbirdir) Dünya ile alâkalı şeyler.

• Allahü teâlâdan başka her şey. Âlem, tabîat, mahluklar.

matbuh

• (Çoğulu: Matâbih) (Tabh. dan) Kaynatılmış veya haşlanmış (ilâç).
• Pişirilmiş yemek.

matüridi / mâtürîdî

• Ehl-i sünnetin (Peygamber efendimiz ve Eshâbının yolunda olanların) îmânla ilgili bilgilerde tâbi olduğu iki imâmından biri. Ebû Mansur-ı Mâtürîdî.
• Îmân bilgilerinde Ebû Mansûr Mâtürîdî'nin bildirdiği gibi inanan kimse.

me'mum

• Tâbi olan, uyan.

mebni

• Yapılmış. Kurulmuş.
• Bir şeye dayanan. Nazar ve itibâr ve isnad olunarak.
• ... den dolayı... e binâen.
• Gr: Son harfi harekesi değişmeyen kelime. Tasrife tâbi olmayan (fiil çekimine uğramıyan) kelime.

mecelle

• Mecmua. Fikir topluluğu. Risale. Kitab. Hikmetli sahife.
• Fıkıh kitabının muâmelât kısmının toplu bir parcası.
• İslâm Hukukuna dâir bir mecmua.

mecmua-i desatir / mecmua-i desâtir

• Düsturlar, kurallar kitabı.

mecmua-i eş'ar

• Şiirler mecmuası, kitabı.

mecmua-i hakaik / mecmua-i hakâik

• Hakikatler kitabı.

mecmua-i işarat / mecmua-i işârât

• İşaretler mecmuası, kitabı.

mecmua-i kainat / mecmua-i kâinat

• Kâinat kitabı.

mecmua-i kavanin / mecmua-i kavânîn

• Kanunlar kitabı.

mecmuatü'l-ahzab

• Şeyh Ahmed Ziyaeddin Gümüşhânevi'nin derlediği üç ciltlik dua kitabı.

mecra-yı tabii / mecrâ-yı tabiî

• Tabii yol, doğal akım kanalı.

mef'ul

• Yapılan iş. Fâilin eseri.
• Gr: Fâilin fiilinin te'sir ettiği şey. "Nuri kitabı okudu" cümlesinde, kitab mef'uldür.

mefhar-ı kainat / mefhar-ı kâinat

• (Mefhar-i Mevcudat) Kâinatın, kendisi ile iftihar ettiği zat mânâsına Hz. Muhammed'e (A.S.M.) alem olmuş bir tâbirdir.

meftuhane

• Başlangıç için verilen ziyâfet. Bir kitabı okumaya veya yeni bir derse başlarken, talebelere hocası tarafından verilen başlama ziyafeti. (Farsça)

mele'

• (Çoğulu: Emlâ) Bir cemâatin ileri gelenleri.
• Hırs, tama'.
• Zan.
• Güzellik.
• Fls: Kâinatta hiçlik şeklinde boşluk olmadığını, her yerin dolu olduğunu ifade eden bir tabirdir.
• Dolu mekân.
• Kalabalık, güruh, cemaat, topluluk. Halk.

meleke

• Yerleşmiş huy, alışkanlık, tabiat.

meniş

• Tabiat, huy, mizac. (Farsça)

merah

• Yer. Mekân.
• Sevinç.
• Rahat edilecek yer.
• Meşhur bir nahiv kitabının ismi.

meşarib

• Meşrebler. Mizaclar. Tabiatlar. Huylar.
• Fehimler. Anlayışlar. Ahlâklar.
• Su içecek şeyler. Maşrabalar.
• Köşkler.

mesfur

• Yazılmış, adı geçmiş. (Bu tabir, eskiden daha ziyade hakaret görmesi icabeden aşağılık kimseler hakkında kullanılırdı.)

mesih / mesîh

• Olumlu mânâda isa aleyhisselâm için söylenen bir tabir.

meşreb / مشرب

• Yaratılış, tabiat, huy.

• Yaratılış, tabiat. (Arapça)
• İçme yeri. (Arapça)

meşşaiyyun

• Meşşâiler. Derslerini gezerek veren, peygamberlere uymayarak yalnız akıl ve fikir ile hakikatı bulmaya çalışan ehl-i dalâlet. Dinsizlik yolunu açanlar, sadece akla itimad eden ve vahye tâbi olmayan imânsızlar.

metafizik

• (Bak: Mâba'det tabia)

metbu / metbû / متبوع

• Tabi olunan, uyulan.

• Kendisine tabi olunan, uyulan.
• Hükümdar.

• Uyulan, izinden gidilen, tâbi olunan. (Arapça)

metbu' / metbû' / مَتْبُوعْ

• Kendine uyulan. Tâbi olunan. Halkın, kendine tâbi olduğu zat.
• Hükümdar.

• Kendisine tâbî olunan, uyulan.

• Tâbi' olunan.

metbuiyet / metbûiyet

• Diğer unsurların kendisine tabi olma özelliği.

• Başkalarının kendisine uyması, tâbi olunan kimse.

metbuiyyet

• Kendine uyulmaklık. Başkasının kendisine tâbi olması. Birisine tâbi oluş.

mevlana / mevlânâ

• Mesnevî adlı kitabın da yazarı olan ünlü velî ve şair.

meyl-i tabii / meyl-i tabiî

• Yaratılışta olan meyil, tabiî.

mezamir / mezâmir

• Zebur kitabının sureleri.
• Düdükler.

• Zebur kitabının süreleri.

mezheb

• Yol. Gidilen yol. Tutulan çığır.
• Dinin esaslarında ve esas temel mes'elelerde bir olmakla beraber, teferruatta bazı muhtelif mes'eleler olması sebebiyle birbirinden az farklı müctehidlerin yolları. Müctehidlerden, kendilerine tâbi olunanların seçtikleri meslekleri. Füruatta Hanefi ve

mezheb taklidi

• Amelde yapılacak işlerde bir müctehidin ictihâdlarına, fetvâlarına tâbi olma. Mevcût dört hak mezhebden birini öğrenip, kabûllenip, onunla amel etme.
• Dört mezhebden birine uyan kimsenin bir işi yapmada ihtiyâç veya zarûret (başka hiçbir çâre bulunmama) veya meşakkat (güçlük) bulundu

mezhebsiz

• Müctehid (dînî delîllerden hüküm çıkarabilen büyük âlim) olmadığı hâlde, dört hak mezhebden birine tâbi olmayan, mezhebleri kabûl etmeyen ve dînî delillerden kendi anlayışına göre hüküm çıkarıp, buna göre amel eden veya böyle birine uyan kimse.

mihail

• Resul-i Ekremin (A.S.M.) geleceğini haber veren ve bir ismi de Mişâil olan eski zaman Peygamberlerinden bir Zâttır. Kitabının 4. bab'ında: "Ahir zamanda bir ümmet-i merhume kaim olup, orda hakka ibadet etmek üzere, mübarek dağı ihtiyar ederler. Ve her iklimden oraya birçok halk toplanıp Rabb-ı Vâhid

minyatür

• Eski el yazısı kitapları süslemek için sulu boya ile yapılan ince resimler hakkında kullanılır bir tâbirdir. İtalyanca "minyatura" kelimesinden alınmadır. Buna vaktiyle küçük nakış demek olan "hurde nakış" denilirdi.
• İnce bir san'atla yapılmış küçük resimler.

misak-ı ezeli / mîsak-ı ezelî

• Bezm-i elest veya Kalû-Belâ ile de tabir edilir; ezelî sözleşme; Allah ruhları yarattıktan sonra, onlara.

mişna / mişnâ

• Yahûdîlerin Tevrât'tan sonra mukaddes kabûl ettikleri Talmûd kitâbının iki kısmından biri.

mizac / mizâc

• Huy, tabiat, fıtrat, bünye.
• Bir şeyle karıştırılmış olan başka bir şey.

• Huy, tabîat, bir kimsenin yaratılıştan gelen özelliklerinin hepsi.

• Huy, tabiat, yaratılış.

mizaç

• Yaratılış, tabiat.

mizac / mizâc / مزاج

• Huy, tabiat, mizaç. (Arapça)

mizac-ı nazik / mizac-ı nâzik

• İnce yaradılış. Nâzik tabiat.

mizmar

• Düdük, kaval.
• Mukaddes Zebur Kitabının her bir suresi.
• Hançere, nefes borusu.

moğol

• Turâni milletlerinin en büyüklerinden bir kabile olup Türkler ve Mançurlarla cinsi yakınlıkları vardır. Asyanın ortalarında bugün Çin Devletine tâbi olan ve Moğolistan ismiyle bilinen geniş bir çölde ve Sibirya ve Türkistan'ın da bazı taraflarında bulunurlar.Cengiz Hanla beraber Asyanın batı tarafla

muabbir

• (İbâret. den) Rüyâ tabir eden. Görülen rüyalardan mânâ çıkaran.

muabbirin / muabbirîn

• (Tekili: Muabbir) Görülen rüyalardan mânâ çıkaranlar. Rüya tabir eden kimseler.

muahez değil

• Eleştiri konusu değil, sorguya tâbi tutulmaz.

mübelliğ

• Tebliğ eden, bildiren, duyuran.
• Aynı namazı imâma tâbi olarak kılarken onun aldığı namaz tekbirlerini arka saflardaki cemâate duyuran kimse.

müceddid-i elf-i sani / müceddid-i elf-i sâni

• "İkinci bin senesinin müceddidi" demek olan bu tabir, İmam-ı Rabbani Ahmed-i Farukî Hazretlerinin nâmıdır.

müevvel

• Te'vil edilmiş. Zâhirî mânâdan başka mânâ verilmiş. Tefsir edilmiş olan. Tabir edilmiş.

müevvil

• Rüya tabir eden.
• Başka mânâ veren. Başka mânâ ile açıklayan. Te'vil eden.

müftihane / müftihâne

• Bir kitabı okumaya başlarken verilen ziyâfet.

muhammedi / muhammedî

• Hz. Muhammed'e (A.S.M.) mensub olan. Müslüman. (Ecnebi dillerinde geçen bu mânadaki tabirlere göre Muhammedî, Muhammedîlik: Müslüman ve Müslümanlık mânasına gelmektedir.)

muhammediler / muhammedîler

• Müslümanlar; Muhammed Aleyhisselâma tabi olanlar.

muhannes

• Kadınlaşmış erkek. Alçak tabiatlı.
• Korkak. Nâmerd. Kalleş.

muhatab-ı samedaniye / muhatab-ı samedâniye

• Her şeyin Kendine muhtaç olduğu, fakat Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın muhatabı.

muhatab-ı zihniye

• Zihnin muhatabı, fikren muhatap alınan kimse.

mukaddime

• Evvel gelen. Öne geçen. Her şeyin evveli.
• Bir kitapta asıl maksada başlamadan evvel kitapda olan bahisler hakkında ve kitabın muhteviyatına dâir yazılan makale, önsöz.
• Alın. Nâsiye. Alındaki perçem.

mukaffi / mukaffî

• Resul-i Ekremin (A.S.M.) bir ismidir. (Çünkü, O'nu dünyanın hiç bir şeyi Allah'a tâbi olmaktan ayıramamış ve bütün enbiyâ ve resullerin iyi yollarını da tâkib etmiştir.)

mukallid

• Amelde, yapılacak işlerle ilgili konularda müctehid denilen derin âlime tâbi olan, uyan kimse.
• İnanılacak şeylerin delillerini araştırmadan, anlamadan, sâdece anasından babasından duyarak îmân eden.
• Fıkıh âlimlerinin yedinci derecesinde bulunan âlim.

muktedi / muktedî

• Tâbi olan, uyan. İmama uyan.

mülahaka

• Sonradan yetişmek ve tâbi olmak.

mülteka

• Kavuşup buluşulacak yer, iki şeyin birleştiği yer.
• Kavşak.
• Hanefi hezhebinin meşhur bir fıkıh kitabının ismi.

münezzeh

• Kusur, eksiklik ve muhtâçlıktan uzak. Allahü teâlânın noksan sıfatlardan uzak olduğunu bildirmek için kullanılan bir tâbir.

münselib

• (Selb. den) Kaçırılmış, kalmamış, kaldırılmış. (Bu tâbir; huzur, asayiş, emniyet ve rahat hakkında kullanılır.)

müntabık

• Mutabık ve muvafık, uygun olan.

münteha-yı kitab

• Kitabın sonu. Kitabın nihayeti.

mürsel hadis / mürsel hadîs

• Tabiînin, sahabeyi atlayarak rivayet ettiği hadis, yani sahabeden değil tabiînden gelen hadis.

• Sahâbe-i kirâmın (Resûlullah efendimizin sohbetinde yetişen mübârek insanların) ismi söylenmeyip, Tâbiîn'den (Sahâbe-i kirâmı görüp, sohbetinde yetişen kimselerden) birinin, doğruca, Resûl-i ekrem buyurdu ki, diyerek bildirdiği hadîs-i şerîfler.

mürtebit

• (Murtabıt) Bağlı, birbirine bitişik, bağlantılı, beraber.

musarra'

• Edb: İki mısra'ı da kafiyeli olan beyit. Bir mısra'ı kafiyeli olana "Müfred" denir.Musarra' beyte, gazel veya kasidenin baş tarafında bulunursa; matla; terci' ve terkib-i bentlerin arasında bulunursa; vâsıta tâbir olunur.

müşayaa

• Biriyle dostluk etme.
• Birine uyma, tâbi olma.
• Çağırmak.
• Haykırmak.

musevi / musevî / mûsevî

• Hz. Musa'nın (A.S.) dinine tâbi olan. Yahudi.
• İmam-ı Musa Kâzım nesline mensub olan. Sadat-ı Museviyeden.

• Musa aleyhisselâma tabi olan, Yahudi.

• Mûsâ aleyhisselâmın bildirdiği hak dîne inanan ve bu dîne tâbi olan kimse.

musevilik / mûsevîlik

• Allahü teâlânın Mûsâ aleyhisselâm vâsıtasıyla İsrâiloğullarına gönderdiği din. Mukaddes (ilâhî) kitabı Tevrâttır. Îsâ aleyhisselâma kadar olan peygamberler bu dîni insanlara tebliğ ettiler. Îsâ aleyhisselâmın gelmesiyle Mûsevîlik dîninin hükmü kaldır ıldı.

musika-i ilahiye / musika-i ilâhiye

• İlâhî müzik, Allah'ın kâinata yerleştirdiği, Allah'ın ilhamıyla varlıkların çıkardığı tabii nâmeler ve sesler.

müslim

• Mûteber ve güvenilir olduğu bütün İslâm âlimleri tarafından kabul edilen, Kütüb-i sitte denilen altı hadîs kitâbının ikincisi.
• Allahü teâlânın, peygamberi Muhammed aleyhisselâm vâsıtasıyla gönderdiklerine îmân edip, O'nun emirlerini yerine getiren, yasaklarından kaçan kimse.

• Ünlü hadîs kitaplarından biri, bu kitabı yazan âlimin namı.

müsta'bir

• (Çoğulu: Müsta'birîn) Rüya tabir ettiren.

müsta'birin / müsta'birîn

• (Tekili: Müsta'bir) Rüyâ tabir ettiren kimseler.

müstahfız

• Tar: Yeniçeriliğin kaldırılmasından evvel, kale, hisar ve memleket muhafazasında bulunan kimseler hakkında kullanılan bir tabirdi. İlk zamanlardaki müstahfızlık, daim hizmet hâlinde olduğu için kendilerine timar verilirdi. Sonraki müstahfızlık ise, harp gibi lüzum görüldüğü zaman askerlik hizmetine

müstesna

• İstisna edilen. Ayrı tutulan, ayrı muameleye tabi olan. Kaide dışı bırakılmış olan.

müstesnaiye / müstesnâiye

• Başkalarından üstün, başkalarından ayrı bir tarza tâbi. Başkalara benzemeyen.

müstetbeat / müstetbeât

• Edb: Söze, kelâma tâbi olan mânalar. Sözdeki telvihat ve telmihat. Söz söylerken arasında işaretle anlatmalar.

• Söze tabi olan mânâlar; telvih ve telmih yoluyla işaret edilen mânâlar gibi çağrışımlar.

• Sözün yan mânâları, söze tabi olan mânâlar.

müstetbi'

• Kendisine tâbi olunmasını isteyen.

mutabaat / mutâbaat

• Karşılıklı anlaşma. Uyma tâbi olma. Bir şeye uyup muvafakat etme.

• Tabi olma, uyma.

mütabaat / mütâbaat

• Birine tâbi olmak, uymak. Birini takib etmek.

• Tâbi olmak, uymak.

mütabaat etmek / mütâbaat etmek

• Tâbi olmak.

mütabe'at / mütâbe'at

• Tâbi olmak, uymak.

mütabi'

• Tâbi olan, uyan.

mütabiin / mütabiîn

• (Tekili: Mütabi') Tâbi olanlar, uyanlar, iktidâ edenler.

mutaffifin

• Alışverişte muhatabının hakkını tam vermeyenler.

mutavaat

• İtaat etme. Baş eğme. Tâbi' olma.
• Gr: Fâilleri ile mef'ulleri bir olan fiil.

mütemehhil

• Teenni ve sükûn üzere olup acele etmeyen.
• Zamana muhtaç, büyüyüp gelişmesi belli bir zaman içinde olan şey, tedric kanununa tabi olan.

müteradif

• Birbirine bağlı, tâbi olan. Birbirinin ardınca giden.
• Gr: Yazılışı ayrı, fakat mânası aynı olan kelime.

müttebi

• İttiba eden, tabi olan, uyan.

• Tabi olan, uyan.

müttebi'

• İttiba eden. Uyan, tâbi olan. Muktedi.

muvafakat-i şehvet-i nefis

• Nefsin şehvetine tâbi olma, uyma.

muvatta / muvattâ

• İmâm-ı Mâlik bin Enes hazretlerinin, derlediği (topladığı) hadîs kitâbı.

muzaaf fiil

• Gr: Fiilin kökündeki iki harfin aynısı beraber olan fiil. Medde - Şedde gibi. Başka tâbirle: Fiilin orta harfi ile son harfi (harf-i lâm'ı) aynı harfin tekerrüründen ibaret olan kelime.

na

• Arabçada "Biz" mânasına gelen zamirdir. Meselâ: Kitabünâ : "Kitabımız" misalinde olduğu gibi, kelimenin veya fiilin sonuna eklenen bitişik zamirdir.

na'ra

• (Çoğulu: Na'rât) Yüksek sesle uzun uzun bağırma.
• Tar: Eskiden yangına giderken ve dönerken kalabalık caddelerde, geçitlerde, dönemeçlerde, meydanlarda tulumbacıların içlerinden "naracı" adı verilen birinin bağırması yerinde kullanılır bir tâbirdir. Nâra atmakla yangın münasebetiyle s

na-hemvar

• Eğri, düz olmayan. (Farsça)
• Uymayan, mutabık gelmeyen. (Farsça)
• Uygunsuz. (Farsça)

nabız-gir

• Her mizaç ve tabiata göre davranıp muamele etmesini bilen. (Farsça)

nadi

• Nidâ eden, haykıran, çağıran.
• Halkın, meşveret gibi, birşey konuşmak üzere bir yere toplanmaları. Nitekim İslâmdan evvel Mekke'de Kureyş'in toplandığı meclis binasına "Darünnedve" denilirdi. Nâdi; orada ve o gibi yerlerde toplanan heyettir ki; bezm, meclis, mahfil, kongre tâbirleri g

nafaka-i iddet

• Fık: Kadının iddeti içinde muhtaç olduğu nafaka. Koca, boşadığı karısını iddeti bitinceye kadar infakla mükellef olduğu için bu müddet zarfındaki nafaka hakkında bu tâbir meydana gelmiştir.

nahile

• Huy, tabiat, mizac.

name-i hümayun

• Tar: Osmanlı Padişahları tarafından İslâm ve Hristiyan Hükümdarlarla Osmanlı Devletine tâbi imtiyazlı olar Mekke Şerifine, Kırım Hanına, Eflâk ve Boğdan Voyvodalarına, Erdel Kralına, Gürcü ve Dağıstan Hanlarına gönderilen mektublara verilen addır.

nane molla

• Mc: Beceriksiz, işe yaramaz, ağır hareketli mânalarında kullanılan bir tâbirdir.

nar-ı beyza

• "Akkor, beyaz ateş" mânâsında olan bu tâbir fizikte: 1800 derece kadar olan hararette erimeyen cismin sıcaklık hâli demektir.
• Bir meyve adı.

nasih

• (Nesh. den) Battal eden, hükümsüz bırakan.
• Kitabın kopyasını çıkaran.

nassiye

• (yun: Dogmatizm) Fls: Bir görüşün doğruluğuna peşin olarak inanan ve bu inanışlarını tenkide tabi tutmayanların düşünüş tarzı. Son heceleri .. izm ile biten görüşler, taraftarlarınca peşin olarak kabul edildiklerinden birer dogmatik görüş örneğidir. Meselâ; komünizm, materyalizm, darvinizim, birer d

natüralizm

• (Osm: Tabiiye) Fls: Kâinatta hâdiselerin ve varlıkların meydana gelişinde tabiat kuvvetleri dışında hiçbir sebep ve müessir kuvvet ve yaratıcı kabul etmeyen inkârcı, maddeci görüş.

nazariyat / nazariyât

• Kitabî bilgiler, görüşler, ispatlanmamış düşünceler.

nazik-hulk / nâzik-hulk

• Yaradılışı ve tabiatı nâzik olan.

nebi / nebî

• Yeni bir din getirmeyen, daha önce gönderilmiş olan bir Resûlün dînine dâvet eden, çağıran peygamber. Resûllere (yeni bir dinle gönderilen peygamberlere) tâbi olan peygamberler.

necaset-i hafife

• Hanefî mezhebine göre pis olduğuna dair şer'î bir delil mevcud olan şeydir. Diğer bir tabire göre murdar olmadığı rivayet edilen şeydir. (Eti yenen hayvanların bevilleri gibi.) Bedenin veya elbisenin dörtte birinden az miktarı namaza mani olmaz.

nef'

• Fayda, yararlılık.
• Fls: Faydacılık. Yani: Bir şeyin doğru olup olmadığını, o şeyin faidesine göre değerlendiren yanlış bir nazariyedir. Kudsi dinimiz olan İslâmiyette ise: Bir şeyin doğru veya yanlış; iyi ve kötü olması, Allahın emir ve nehyine tâbidir.

nefs-i emmare

• İnsanın çirkin ve şeytanın teşviklerine itirazsız ve mücahedesiz tâbi olması hâli.

nefsi nefsi / nefsî nefsî

• "Benim nefsim", "nefsim nefsim" mânâsına yalnız kendini düşünmeyi ve kendisiyle olan alâkayı ifâde eden bir tâbir.

nehite

• (Çoğulu: Nehâyet) Tabiat.

nehizet

• Tabiat.
• At kulağına benzer dokunmuş nesne.

nemçe

• Tar: Osmanlılar tarafından Avusturya ve Avusturyalı mânasında kullanılan bir tâbir idi.

nihad / nihâd / نهاد

• Huy, tabiat, hilkat, bünye, yaratılış. (Farsça)

• Yaratılış, tabiat. (Farsça)

nihas

• Asıl. Tabiat.

nijad

• Nesil, soy, neseb. (Farsça)
• Cibilliyet, tabiat. (Farsça)

nitasi / nitasî

• Anlayışlı tabib, doktor.

nizamen

• Nizam dairesinde. Nizama ve kanuna tabi olarak.

nümüvv-ü tabii / nümüvv-ü tabiî

• Tabiî ve normal bir süreçte meydana gelen gelişme.

okyanus

• Büyük deniz. Bahr-ı muhit.
• Arapça büyük lügat kitabı.

ortodoks

• Hıristiyanlık mezheblerinden. Ortodoks mezhebinin rûhânî (dînî) lideri patrik olup, merkezi İstanbul Fener'deki patrikhânedir. 1054 (H.446)'da İstanbul patriği olan Mihael Kirolarius, Roma'daki papadan ayrılarak Ortodoks kilisesini (mezhebini) kurdu. Roma'daki papaya tâbi olanlara katolik, İstanbul'

pa-berca / pâ-bercâ

• Ayağı yerde demek olan bu tâbir, mecaz yoliyle kaim, sabit, berkarar, daim, bâki mânâlarında da kullanılır.

pendname / pendnâme / پندنامه

• Öğüt kitabı. (Farsça)

• Öğüt kitabı. (Farsça)

perde-i cümud

• Donmuş, katı perde.
• Mc: Alem, tabiat.
• Akıl ve hissiyatı kendisi ile meşgul edip, dini ve ulvi hakikatlardan ayıran, gaflet veren perde.

perde-i cumud-u tabiat / perde-i cumûd-u tabiat

• Tabiatın donuk ve cansız perdesi.

• Tabiatın donuk, cansız perdesi.

peyk

• Bir şeyin etrafında, ona tabi olarak dönen. Seyyare. (Farsça)
• Haber ve mektup getirip götüren. (Farsça)

peyrev

• Ardı sıra giden, tâbi olan, izinden giden, uyan. (Farsça)

pişegan / pişegân

• (Tekili: Pişe) Meslekler, san'atlar. İşler. (Farsça)
• Huylar, âdetler, tabiatlar. (Farsça)

resm-i küşad

• Yeni yapılan mekteb, fabrika, kışla, hükümet konağı, demiryolu vs. gibi şeylerin umuma açılışı yerinde kullanılan bir tâbirdir. Yeni tabirde " Açılış töreni" demektir.

resül-ür rahat

• Resül-i Ekrem'in (A.S.M.) bir ismidir. Kendisine tâbi olup onun getirdiği hakikatları tasdik ve iman ile insanlar büyük nimetlere ve rahatlara mazhar olduklarından kendisine bu isim verilmiştir. Ve kendisi buyurmuştur ki: "Ben dinin doğruluğu ve kolaylığı için peygamber gönderildim." ... İnsanlara e

riayet

• İyi karşılamak, ağırlamak, hürmet etmek.
• Uymak, tâbi olmak.
• Otlamak veya otlatmak.
• Hıfzetmek, korumak.

riayeten

• Saygı ve hürmet göstererek. Sayarak. Hürmet ederek.
• Tâbi olarak.

rovelver

• Peşpeşe altı mermi atabilen bir tür tabanca, altıpatlar.

sa'd-ı taftazani / sa'd-ı taftazanî

• (M. 1322-1389) Horasan'da doğmuş büyük bir İlm-i Kelâm âlimidir. En meşhur eseri, "Makasıd" adlı kelâm kitabıdır.

sabareftar

• (En fazla at için kullanılan bir tâbirdir) Rüzgâr gibi çabuk ve hafif giden. (Farsça)
• Hoş ve lâtif yürüyüşlü. (Farsça)

sabikun / sâbikûn

• Asıl îtibâriyle peygamberler aleyhimüsselâm, onlara tâbi olmak bakımından Eshâb-ı kirâm, Tâbiîn ve Tebe-i Tâbiîn, peygamberlere vâris olmak bakımından müctehidler, müfessirler (tefsir âlimleri), muhaddisler (hadîs âlimleri) ve tasavvuf büyükleri.

sadr-ı evvel

• Peygamber efendimiz ve arkadaşlarının (sahâbe-i kirâmın) ve onları gören müslümanların (Tâbiînin) yaşadığı asır.

şah-ı levlaki / şâh-ı levlâki

• Sen olmasaydın hitabına mazhar olan şah, Hz. Muhammed (a.s.m.).

sahife-i kevn ve vücud

• Kâinat kitabındaki yaratılmış, varlıklar sayfası.

sahih-i buhari / sahîh-i buhârî

• Kur'ân-ı kerîmden sonra, doğru oldukları, bütün İslâm âlimleri tarafından tasdîk edilmiş olan meşhur altı hadîs kitâbından birincisi.

sahihayn / sahîhayn

• Kur'ân-ı kerîmden sonra, doğru oldukları, bütün İslâm âlimleri tarafından tasdîk edilmiş olan altı hadîs kitâbından Sahîh-i Buhârî ile Sahîh-i Müslim'in ikisine birden verilen isim.

şairü't-tab'

• Şair tabiatlı; gördüklerini şiir üslûbuyla anlatan.

şan

• (Çoğulu: Şuun) Büyük sevap.
• Şeref.
• Irz, namus.
• Nam, şöhret, şan, ün.
• Mahiyet.
• Gösteriş, çalım.
• Tabiat, huy, âdet.
• Hal, keyfiyet.

sanatüttedelli / sanâtüttedelli

• Muhatabın söyleneni anlayabilmesi için onun seviyesine inme mânâsında belagat ilminde bir sanat türü.

sebr ve taksim

• Mantıkta bir isbatlama tarzı ve usulüdür. Bu iki kelime beraber kullanıldığı gibi, "delil-i taksim, delil-i münkasım" gibi tâbirlerle de söylenir. Bu isbatlamada bir şeyin aslında bulunan vasıflar, illet olmaktan birer birer ibtal edildikten sonra, tam illet olmaya elverişli olan tesbit edilir. (Lât

secaya

• (Tekili: Seciye) Karakterler, huylar, seciyeler, ahlâk ve tabiatlar.

secaya-yı aliye / secâyâ-yı âliye

• Yüksek huy ve karakterler, tabiatlar.

seci'

• Edb: Nesrin kafiyesidir. Seci'ler, ya cümlelerin sonunda yahut arasında bulunur. Sondaki seci'ler bir kelime vasıtasiyle birbirine bağlanır, onlara "Seci'-i mukayyed" denilir. Aradaki seci'ler ise yekdiğerlerine bağlı olmadıklarından onlara sec'i-i mutlak tâbir olunur. İçiçe olan seci'lere "Seci' en

seciha

• Tabiat.
• Miktar.

seciye-i hamiyet

• Din, vatan, aile gibi değerleri koruma duygusu, karakteri, tabiatı.

seciyye

• Ahlâk, tabiat, huy.

sefer der vatan

• Nakşibendiyye yolunun on bir temel esâsından biri. Sâlikin (tasavvuf yolunda bulunan kimsenin) kötü ahlâk, beşer (insan) tabiatının sıfatlarından kurtulması, beşerî sıfatlardan meleklere âit sıfatlara, kötü, çirkin vasıflardan, iyi, güzel ahlâka geçm esi.

şehametlu / şehametlû

• Tar: İran Şahları hakkında ünvan olarak kullanılan bir tâbir idi.

sehl-i mümteni'

• Edb: "Hem kolay, hem güç" mânasına bir tâbirdir. Yazılışı veya söylenişi kolay göründüğü hâlde taklidine kalkışınca, taklidi imkânsız eser demektir.

seki

• Direğin altında konulan taş ayak, kürsü taşı, kapıların yanlarında ve bahçelerde havuzların etrafında yapılan sed ve peyke, odaların zeminden yüksekçe olarak bir kısmına yapılan döşeme yerlerinde kullanılır bir tabirdir.
• Atın ayağındaki beyaz nişana da bu ad verilir.

sekkaki / sekkakî

• (Hi: 555-626) Harzem'li olup edebiyat ve kelâm ilminde çok kıymetli ve mühim bir İslâm âlimidir. "Miftâh-ül Ulûm" isminde sarf ve nahivden ve aruz kafiyesinden bahseden eseri vardır. Sadeddin-i Taftazanî bu kitabı şerhetmiştir.

selef

• Sahabe ve tabiin gibi ilk örnek Müslüman nesil.

• Önce gelenler. Eshâb-ı kirâm, Tâbiîn (Eshâb-ı kirâmı gören büyükler) ve Tebe-i tâbiîne (Tâbiîn'i gören büyüklere) verilen isim.

selef-i salihin / selef-i sâlihîn

• Sabahe ve Tabiîn gibi ilk devir müslümanları, ilk devir İslâm büyükleri.

• Hicrî ilk asrın müslümanları. Eshâb-ı kirâm, Tâbiîn ve Tebe-i tâbiînin büyükleri.

• Ehl-i Sünnet ve Cemaat'in ilk rehberleri: Tabiîn ile Ashabın ileri gelenleri ve Tebe-i Tabiînden olan müslümanlar.

selefiye

• İtikadca Ehl-i Sünnet Mezhebi üzerinde olan Sahabe ve Tâbiîn'in gittikleri yol. Ve bu yolda giden fakihler, muhaddisler ve bu mezhebden olanlar.
• Cenab-ı Hakk'ın varlığında ve diğer hususlarda Kur'an-ı Kerim aşikâr ne söylemiş ise aynen kabul edenler. Bunlara "Eseriyye" de denir.

selefiyye

• Selef-i sâlihînin (Eshâb-ı kirâm, Tâbiîn, Tebe-i tâbiînin) yolunda olduklarını iddiâ ettikleri hâlde, onların yolundan ayrılan bozuk îtikâdlı kimseler.

selika

• Üstüne binen kişinin, ayaklarını sallamasından dolalyı, devenin yanlarında meydana gelen ayak izleri.
• Tabiat.

sem'-i hikmet

• Hikmetli sözleri dinlemek. Hikmetten ibret ve ders almak. En hayırlısına tabi olmak.

şemail

• (Tekili: Şimal) Huylar, ahlâklar, tabiatlar.

semavi kitab / semâvî kitab

• Hak dinlerin kitapları. Semâvî kitapların bize bildirileni yüz dörttür. Bunlardan on suhuf Şist (Şit) aleyhisselâma otuz suhuf İdris aleyhisselâma, on suhuf İbrâhim aleyhisselâma indirildi. Mushaflar; Tevrât Mûsâ aleyhisselâma, Zebur kitabı Dâvûd aleyhisselâma, İncîl kitabı Îsâ aleyhisselâma ve Kur'

semere-i ittiba / semere-i ittibâ

• Tâbi olmanın meyvesi.

şems-i ezel ve ebed sultanı

• Ezel ve ebedin sultanı olan Güneş; bu tabir ezelden ebede kadar bütün varlık âlemini aydınlatan Allah için bir benzetme olarak kullanılır.

şems-i ezeli / şems-i ezelî

• Vâcib-ül-vücud ve ebediyyen var olan, her şeyi nurlandıran Allah (C.C.) hakkında teşbihen söylenen bir tabirdir.

şems-i ezeliye

• Ezelî Güneş; bu tabir ezelden beri bütün varlıkları aydınlatıp hayat veren Allah için bir benzetme olarak kullanılır.

şems-i sermedi / şems-i sermedî

• Devamlı Güneş, bu tabir devamlı olarak herşeyi nurlandıran ve aydınlatan Allah için bir benzetme olarak kullanılır.

serdi-i tabiat / serdî-i tabiat

• Tabiat ve huy sertliği.

şerh

• Yarmak, açmak, açıklamak; bir kitâbın metnini kelime kelime açıklayıp îzâh etmek.

• Açıklama ve tefsir, bir kitabı bütün ayrıntılarıyla anlatma.

şerh-i kitab-ı hak

• Hak ve gerçek olan kitabı, Kur'ân'ı açıklama, izah etme.

şeriat-ı fıtriye-i kübra / şeriat-ı fıtriye-i kübrâ

• Kâinattaki düzen ve intizamı sağlayan, bütün varlıkların tabi olduğu büyük kanun; tabiat kanunlarının bütünü.

şeriat-i fıtriye-i kübra / şeriat-i fıtriye-i kübrâ

• Allah'ın yaratılışa koyduğu, bütün varlıkların tabi olduğu büyük kanun.

şeriat-ı fıtriye-i kübra-yı ilahiye / şeriat-ı fıtriye-i kübrâ-yı ilâhiye

• Kainattaki düzen ve intizamı sağlayan, bütün varlıkların tabi olduğu büyük, İlâhi kanunlar.

şeriat-ı fıtriyye-i ilahiye / şeriat-ı fıtriyye-i ilâhiye

• Allah'ın yaratılışa koyduğu, bütün varlıkların tabi olduğu İlâhi kanunlar.

şeriat-ı hilkat

• Yaratılış kanunu, Allah'ın yaratılışa koyduğu, bütün varlıkların tabi olduğu kanunlar.

şeriat-ı iradiye

• Allah'ın iradesiyle oluşan şeriat, tabiat kanunları.

şeriat-ı kübra-yı ilahiye / şeriat-ı kübrâ-yı ilâhiye

• Allah'ın kâinata koyduğu ve bütün varlıkların tabi olduğu büyük anayasa, kanunlar mecmuası.

şeriatıfıtriye / şerîatıfıtrîye

• Allahın tabiata koyduğu kanunlar.

servet-i fünun

• Fenlerin (ilimlerin) zenginliği mânasına gelen bu tabirde, 1891-1900 tarihleri arasında çıkmış olan bir mecmua ve bu mecmua etrafında toplanmış olan kimselerin 1895'den 1901'e kadar meydana getirmiş oldukları Edebiyat-ı Cedide denilen edebî çığıra verilen addır.

sevad-ı a'zam

• Büyük şehir.
• Mekke-i Mükerreme.
• İnsanların ekseriyeti. (Maişetçe neden bu kadar muktesit yaşıyorsun? diyenlere cevaben: Ben sevad-ı azama tâbi olmak isterim, sevad-ı azam ise; bu kadar tedarik edebilir. Ben ekalliyet-i müsrifeye tâbi olmak istemem, demişlerdir.) (Tarihçe-i Ha

sevk-i tabii / sevk-i tabiî

• İçgüdü, düşünme sonucu olarak değil, tabii hareket.

şevketlu / şevketlû

• Tar: Padişahlar hakkında kullanılmış bir tâbir olup, azamet ve heybet sahibi mânalarına gelir.

sevkitabii / sevkitabiî

• Hayvanlarda düşünmeyerek, tabiatın sevki ve zorlamasıyla yapılan hareket, içgüdü.

sifsir

• (Çoğulu: Sefâsir-Sefâsire) Simsar. Bir şeyi alıp satan.
• Zarif, zerâfetli.
• Hizmetçi, hâdim.
• Tabi, itaat eden, uyan.

sihr

• Tabiat kuvvetleri, fizik, kimyâ ve biyoloji kânunları dışında gizli sebebler kullanarak, garip şeyleri yapmayı sağlayan iş, büyü.

şime

• (Çoğulu: Şiyem) Huy, tabiat.

şirhar

• Tar: Acemiliğe alınmayan veya sayısı beşten az olan esirlerden bir kısmı. Pencik kanuni hükümlerine göre esirler: Şirhâr, beççe, gulamçe, gulâm, sakallı ve pir olmak üzere sınıflara ayrılır ve bu tertibe göre vergiye tâbi tutulurdu. Üç yaşına kadar olan çocuklara, süt emen mânâsına gelen şirhâr; üç (Farsça)

sirişt

• Yaradılış, hilkat, huy, tabiat. (Farsça)

şiyem

• (Tekili: Şime) Huylar, tabiatlar.

sübhanallah

• "Allah eksikliklerden uzaktır" mânâsında bir tabir.

süfliyat

• Fâni dünya ile alâkalı işler. Nefsâni, heva ve hevese tabi olan kimselerin işleri.

sükk

• Meşhur bir Arap tabibin adı.
• Ağzı ve dibi dar olan kuyu.

sukuk

• Şeriat mahkemesince verilen ilâmlar ve onda geçen tabirler.

süleyman çelebi

• İlk mevlid yazan ve bunda en çok muvaffak olan ehl-i velâyet bir zât olup, hicri 780'de Bursa'da vefat etmiştir. "Vesilet-ün Necât", meşhur mevlid kitabının esas adıdır.

sultan reşad

• (Mi: 1844-1918) Meşrutiyet devri Osmanlı Padişahıdır. Merhametli ve halim tabiatlı olan bu dindar ve abdestsiz gezmiyen padişah, Mevlevi Tarikatına bağlı idi. Boş vakitlerini Mesnevi okumakla geçirirdi.

sünen

• Sünnetler.
• Ehl-i hadis ıstılahında: Ahkâm hadislerine Sünen tâbir edilir.

sünnetullah

• Yanlış olarak "tabiat kanunları" denilen ilâhî kanunlar.

sünni / sünnî

• Peygamber efendimizin ve Eshâbının inandığı gibi inanan ve Ehl-i sünnet âlimlerine tâbi olan müslüman. Ehl-i sünnet vel-cemâat îtikâdında olan kimse.

sürcuce

• Tabiat.
• Tarikat.

süreyya

• Ülker (Pervin) yıldızı. Yedi (veya altı) yıldızlardır ki; ikişer ikişer karşılıklı dururlar ve Ayın geçtiği yerlere yakın görünürler. Gerdanlığa benzemesinden Felekiyâtta "Ikd-ı Süreyya" tabir edilir.

sus

• Huy, tabiat, tıynet.
• Buğday ve arpa biti. Hububata düşen kurt. Güve.
• Miyan kökü.

ta'bir

• (Tâbir) İfade, anlatma. Söz. Mânası olan söz. Deyim.
• Terim.
• Rüya yorma. (Ubur. dan) Herhangi bir şeyden ve hâdiseden, başka bir hak ve faydalı mânaya geçmek, intikal etmek ve ibretlendirmek ve ders almak.

ta'bir-i samedani / ta'bir-i samedanî

• Allah'a mahsus tâbir. Kur'an'da beyan buyurulan en iyi tabir.

ta'birat

• (Tekili: Ta'bir) Tabirler. İfade şekilleri. Anlatmalar.

ta'zir

• Siyaset.
• Tehdit etmek.
• Tazim ve tathir. Temizlemek ve hürmet etmek.
• Lügatta red, icbar, tahkir, te'dib, hak üzere tevkif mânalarına gelen bu tabir, İslâm hukukunda: Hakkında muayyen bir şer'î ceza olmayan suçlardan dolayı ulülemr (hükümdar, padişah) veya vekili tarafı

tab'

• Tabiat. Karakter.
• Damga basmak. Mühür basmak. Kitab basmak. Mühür.

tab'an / طبعا

• Yaratılıştan. Doğuştan. Huy ve tabiat itibariyle.

• Doğal olarak, tabiatıyla. (Arapça)

tabayi / tabâyi

• Tabiatlar, temel özellikler.

• Mizaçlar, tabiatlar.

tabayı'

• İnsanların tabiatları, mizaç ve karakterleri.

tabayi' / tabâyi' / طبایع

• Mizaçlar, tabiatlar, huylar. Yaratılışlar.

• Mizaçlar, tabiatlar.

• Tabiatler, huylar. (Arapça)

tabayi'-i esasiye

• Temel ve esas olan tabiatlar, karakterler, yaradılışlar.
• Toprak, su, hava gibi veya oksijen, hidrojen karbon, azot gibi unsurların hususiyetleri.

tabel

• (Tâbil) (Çoğulu: Tevâbil) Yemeklere konulan baharat.

tabi / tâbi / تابع

• Uyan, tabi olan. (Arapça)
• Boyun eğen. (Arapça)

tabi'iyyun / tabî'iyyûn

• (Bak. TABÎ'İYYECİLER)

tabiat

• (Tabia) Yaratılış, huy, karakter.
• Âlem ve içindekiler. Şeriat-ı fıtriyye. Hadiselerin ve varlıkların bağlı olduğu kanunlar. Allah, tabiatı yarattığı ve varlıkların nasıl hareket edeceğini kanunlariyle ve emirleriyle tayin ettiği halde Allah'ı inkâr edip tabiat yapıyor diyenler büyük

tabiat bataklığı

• Materyalist düşünce; tabiat için, "insan faaliyetlerinin dışında kendi kendini sürekli olarak yeniden yaratan ve değiştiren güç" düşüncesi.

tabiat dalaleti / tabiat dalâleti

• Materyalist düşünce; tabiat için, "insan faaliyetlerinin dışında kendi kendini sürekli olarak yeniden yaratan ve değiştiren güç" düşüncesi.

tabiat fikri

• Materyalist düşünce; tabiat için söylenen, "insan faaliyetlerinin dışında kendi kendini sürekli olarak yeniden yaratan ve değiştiren güç" düşüncesi.

tabiat tağutları / tabiat tâğutları

• Tabiat putları; insanları Allah'a karşı isyana sevk eden tabiattaki her şey.

tabiat tağutu / tabiat tâğutu

• Tabiat putu.

tabiat-ı arz

• Yerin tabiatı.

tabiat-ı eşya

• Varlıkların özelliği, tabiatı.

tabiat-ı hayal

• Hayâlin tabiatı, yapısı.

tabiat-ı hevai

• Hava gibi görünmez ve lâtif özellikte olan tabiat.

tabiat-ı hevaiye / tabiat-ı hevâiye

• Hava gibi hafif ve lâtif özellikte olan tabiat.

tabiat-i hevaiye

• Hava gibi görünmez olan tabiat.

tabiat-ı insani / tabiat-ı insanî

• İnsanın tabiatı, karakteri.

tabiat-ı mana / tabiat-ı mânâ

• Mânânın tabiatı.

tabiat-ı masiyet / tabiat-ı mâsiyet

• Günahın tabiatı, doğası; Allah'a karşı yapılan isyankârlığın ve günahın temel özellikleri, yapısı.

tabiat-ı mevhume

• Gerçekte olmadığı halde var diye düşünülen tabiat ve ondaki tesir.

tabiat-ı müessire

• Tesir sahibi, yaratıcı tabiat.

tabiat-ı zalimane / tabiat-ı zâlimane

• Zâlim tabiat, zulmeden karakter.

tabiatı taklid

• Tabiatta cari olan kanunları kelâmda da kendine göre tatbik etme.

tabiatperest / طَبِيعَتْپَرَسْتْ

• Tabiata tapan.

• Her şeyin kendi kendine olduğunu veya tabiatın meydana getirdiğini kabul eden. Allah'tan (C.C.) gaflet edip, kâinatın tesadüfen olduğunu zu'meden. (Farsça)

• Tabiatı yaratıcı zanneden kimse.

• Tabiatı yaratıcı zanneden.

tabiatperestlik

• Herşeyin tabiatın tesiriyle meydana geldiğini iddia etme, tabiatçılık.

tabib

• (Çoğulu: Tabibân-Etibbâ) Doktor, hekim.

tabiban / tabibân

• (Tekili: Tabib) Doktorlar, tabibler, hekimler.

tabii / tabiî

• Tabiat icabı olan. Tabiatla alâkalı. Normal. Kendiliğinden.

• Tabiatla ilgili, kendiliğinden.

tabii felsefe / tabiî felsefe

• Tabiatçı, materyalist felsefe; herşeyin tabiatın tesiriyle olduğunu savunan felsefî görüş.

tabii lüzum-u zati / tabiî lüzum-u zâtî

• Birşeyin bizzat kendisinde zorunlu olarak doğal bir şekilde bulunan ve ondan ayrılması düşünülemeyen şey; meselâ "Ateşin tabiî lüzum-u zâtîsi sıcaklıktır." denilebilir. Ancak gerçek lüzum-u zâtî Cenâb-ı Hakkın sıfatlarında vardır.

tabiiyet / tâbiiyet

• Bir başkasına uymak, tabii olmak.

tabiiyun

• Tabiatı yaratıcı olarak kabul edenler, materyalistler.

tabiiyunluk

• Tabiatçılık, her şeyin tabiatın tesiriyle var olduğunu iddia etme.

tabiiyyet

• Tabi'lik. Tâbi olma. Bir kimseye mensub bulunma. Bir devletin teb'asından olma.

tabiiyyun / tabiiyyûn

• Allahın kanunu ve sanatı olan tabiatı ilâh sananlar.

• Tabiatçılar. Naturalistler. "Her şeyi tabiat yapıyor" diyen, maddeye dalmış, Allah'tan (C.C.) mânen uzaklaşmış kişiler.

• Tabiatçılar, herşeyi tabiatın yaptığını, yarattığını idda edenler.

• Tabiatçılar, herşeyin tabiatın tesiriyle olduğunu savunanlar.

tabiiyyunluk

• Tabiatçılık, materyalistlik.

tabir-i diğer / tâbir-i diğer

• Diğer tâbirle, başka bir ifâdeyle.

tabir-i diğerle / tâbir-i diğerle

• Diğer tâbirle, başka bir ifâdeyle.

tabir-i samedani / tabir-i samedânî

• Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan, ama herşey Kendisine muhtaç olan Allah'ın yüce ifadesi, tabiri.

tabirat / tâbirat / tâbirât

• Tabirler, ifadeler.

• Tabirler.

tabirat-ı nebeviye ve ilahiye / tabirat-ı nebeviye ve ilâhiye

• Allah ve Resulünün tabirleri, ifadeleri.

tabiun / tabiûn

• (Tekili: Tâbiîn) (Tâbiî)

tadbir

• Tabiatı muhkem olmak.
• Nameyi iplikle bağlamak.

tarih-i tabii / tarih-i tabiî

• Tabii bir tarih; yaratılış, oluş tarihi.

tarik-ı tabii / tarik-ı tabiî

• Tabiî yol ve yöntem.

tasdik-i gaybinin hatemi / tasdik-i gaybînin hâtemi

• Sikke-i Tasdik-i Gaybî kitabının diğer bir adı.

tatbib

• Kırbayı ev direğine asmak.
• Tabiblenmek, doktor olmak.

taus-u yemeni / taus-u yemenî

• Yemen'li Tâus Ebî Abdurrahman. (Kırk defa hacceden ve kırk sene yatsı abdesti ile sabah namazını kılan ve Sahabelerle görüşen ve Tâbiînin azîm imamlarından olan zât. (R.A.)

teahhüd

• Hıfzetmek, korumak.
• Uymak, tâbi olmak, riâyet etmek.

teb'an

• Bir şeyin arkasından gitmek ve ona tabi olmak.

teba'

• Tabi olma. Uyma.

tebaa

• Tâbi olanlar. Birisinin veya bir devletin emri altında olanlar.

tebaiyet

• Tabi olma, uyma.

tebaiyyet

• Uyma, tabi olma. İtaat, inkıyad ve imtisal etme.

tebaiyyeten

• Tâbi olarak. Uyarak.

tebayi

• Tabiatlar, mizaçlar, huy ve karakterler.

tebe

• Tabi olanlar, uyanlar.

tebe-i tabiin / tebe-i tabiîn / tebe-i tâbiîn

• Tabiînden olan birisinden (yâni ikinci derecede olarak) hadis nakletmiş olan. Veya Tabiîn olanlardan ders almış, onlara uymuş müslümanlar.

• Tabiinleri görmüş veya onlardan ders almış Müslümanlar.

• Peygamber efendimizin Eshâbını gören ve sohbetinde bulunmakla Tâbiîn denen büyükleri görmekle şereflenenler.

tebea

• (Tekili: Tâbi) Tâbi olanlar, uyanlar.

tebean

• Tâbi olarak. Uyarak.

• Tabi olarak, uyarak, bağlı olarak.

tebei / tebeî

• Kasdî olmayan.
• Tâbi olarak.
• Başkasının vücuduyla kaim olan.
• Müstakil olmayıp başkasına tâbi olarak.

tebeiye / tebeîye

• Dolaylı, başka bir şeye tabi olan.

tebeiyet / تَبَعِيَتْ

• Tâbi' olma.

teebbün

• İzine uyma. Tâbi olma, birinin yolundan gitme.

tefe'ül

• Fal açmak.
• Bazı hâdiseleri, tevafukları uğurlu saymak. Meselâ: Bir kitabı rast gele açarak ilk tevafuk eden yeri okuyup ona dikkat ederek onu uğurlu ve esas bir ders sayma gibi.
• Olacak şeyi tahmin etmek. (Zıddı: Teşe'üm)

• Kapalı bir kitabı, belirli dualar okuyarak rastgele açma ve açılan sayfayı ibret alma maksadıyla okuma işlemi.

tefe'ülen

• Tefe'ül ederek; bir kitabı rastgele açarak uygun gelen yeri yorumlayarak.

telid

• (Telide) (Veled. den) Yabancı memlekette doğduğu halde küçük yaşta İslâm diyârına getirilerek orada büyütülmüş ve oranın tâbiiyetini kabul etmiş olan kişi.

telif zamanı

• Bir kitabın yazılma süresi.

teliyye

• Borç bakiyyesi.
• Tâbi olmak, uymak.

temyiz

• Bir şeyi diğerinden seçip tarif etmek, ayırmak. Seçmek. İyiyi kötüden ayırmak.
• Yargıtay.
• Gr: Belirsiz olan kelime ve sayıları belirli hale koymak. Meselâ: "İşrune dirhemen" (yirmi dirhem) ve "Retle zeyten" (Bir retl zeytin yağı) tâbirlerinde "dirhemen" ve "zeyten" gibi.
• <

tenevvuk

• Tabiat, huy.
• Hâtır.
• Bir işte mübalağa etmek.

tercüman-ı beliğ

• Çevirileri açık seçik ve muhatabın hâline uygun tercüman.

terdid

• Geri çevirmek, geriletmek.
• Edb: Karşısındakini merakta bırakacak ve neticeyi sezdirmeyecek şekilde söz etmek.
• İki ihtimâlle fikir anlatmak. Muhatabın beklemediği bir surette sözü bitirerek söze kuvvet vermek.

terim

• Fransızca olan "Terme" kelimesinden uydurulmuştur. "Istılah" veya "tabir" yerinde kullanılır.

tersi'

• Oymacılık.
• Mücevherler takarak süslemek.
• Edb: Bir beyti teşkil eden mısralar ile bir fıkrayı terkib eden cümlelerdeki lâfızları vezin ve kafiye itibari ile birbirine uygun olarak tertib etmektir. Külfetli ve gayr-ı tabii bir usuldür. Meselâ: Merhum Namık Kemâlin:Ecza-i beşer

teşrii masuniyyet / teşriî masuniyyet

• (Masuniyyet-i teşriiye) Milletvekillerinin Meclis'te izhar ettikleri fikir ve verdikleri reylerden, mes'uliyete tâbi olmamaları.

tetbi'

• Peşini bırakmayıp iyice araştırma.
• Uyma, tâbi olma.

tevabi / tevâbi

• Tabi olanlar, bağlı olanlar, uyanlar.

tevabi'

• (Tekili: Tabi') Maiyyet. Bir kimseye tâbi olanlar. İman ve İslâmiyet veya herhangi bir hususta birisine bağlı bulunanlar.
• Uşaklar.
• Bir merkeze bağlı olan yerler.
• Gr: Evvelki kelimeye göre hareke alan kelimeler.

tevabil

• (Tekili: Tâbel ve Tâbil) Yemeklere katılan nâne, karanfil, tarçın ve biber gibi şeyler. Baharat.

tevrat

• Hz. Musâ Aleyhisselâm'a nâzil olan kitab-ı mukaddesin nâm-ı celili. (Hakiki Tevrat, Kur'an-ı Kerim ile barışıktır. Şimdiki ise, çok yerleri değiştirilmiş, tahrif edilmiştir. Bu kitabın aslından az bir şey kalmıştır. Aklı başında ve İslâmiyeti, Kur'an-ı Kerim'i tetkik eden Yahudiler de hidayeti seçmi

tezadd-ı tabi' / tezadd-ı tâbi'

• Sonradan gelenin, tâbi olanın zıt olması. Tâbi olanın zıt oluşu.

tıba'

• Tabiat. Yaradılış.
• Tabiatlar. Yaradılışlar.

tıbb

• Tabiblik, doktorluk.
• Her şeyi gereği gibi bilmek.
• Rıfk. Suhulet.
• İrade.
• Hastayı ilâçlarla tedaviye çalışmak.
• Şan.
• Şehvet.

tilv

• Tâbi.

tıynet

• Huy, tabiat, kişinin yapısı.

tündmeşreb

• Titiz, sert tabiatlı. (Farsça)

tus

• Tabiat.
• Asıl.

uçbeyi

• Hudutlardaki sancakbeyleri hakkında kullanılan bir tâbir idi. Orta çağlarda Türk Devletinin uçbeyleri yarı müstakil idiler. Bağlı bulundukları devletler zayıfladıkça istiklâl dereceleri artar, neticede müstakil devlet olarak ortaya çıkanlar olurdu. Akkoyunlular, Karakoyunlular ve nihayet Osmanlılar

ulema-i rasihin / ulemâ-i râsihîn

• Kur'ân-ı kerîmin ve hadîs-i şerîflerin derin ve ince mânâlarını, işâretlerini anlayan yüksek din âlimlerine verilen isim. Bunlar; Eshâb-ı kirâm, Tâbiîn, Tebe-i tâbiîn ve her bakımdan onlara tâbi olan müctehidler, tefsîr ve hadîs âlimleri ve tasavvuf büyükleridir.

ulemaüs-su ashabı / ulemâüs-sû ashabı

• İlmi kötüye kullanarak dünyaya yönelik menfaatler için ilmi âlet yapan âlimler ve onlara tâbi olanlar,uyanlar.

uluhiyet-i sariye ve hayat-ı sariye / uluhiyet-i sâriye ve hayat-ı sâriye / ulûhiyet-i sâriye ve hayat-ı sâriye

• Vahdet-ül vücud ehlince kullanılan tasavvufî tabirler olup; İlâhî sıfatların ve hayatiyetin eşyaya sirayet etmesi, yani tecelli etmesi mânasında olan bu tabirlerden, ehil olmayanlar; Allah'ın tecessümünü veya eşyaya hulûl'ünü veya eşya ile ittihad ve ittisal'ini zu'metmek gibi bâtıl vehimlere düştül

• Vahdetü'l-vücud ehlince kullanılan tasavvufî tabirler olup; İlâhî sıfatların ve hayatın eşyaya sirayet etmesi.

ulum-u tabiiye / ulûm-u tabiiye

• Tabiî bilimler, fen ilimleri.

ulviyet-i hitab

• Hitabın yüceliği.

ümem-i salife / ümem-i sâlife

• Geçmişteki ümmetler. İslâmiyetten evvel diğer Peygamberlere tâbi olmuş ümmetler.

ümm-ül kitab

• Kitabın anası, esası. Levh-i Mahfuz ve ilm-i İlâhî. (Yâni: Kur'ân, İlm-i İlâhîde, Levh-i Mahfuz'da ezelî ve ebedî olarak mahfuz bulunduğundan Kur'anın aslı ve anası mânasında kullanılan bir tabirdir.)
• Kur'an-ı Kerim'in müteşabih olmayan muhkem âyetlerine de kitabın anası, esası mânas

ümmet

• Topluluk, cemâat. Bir peygambere inanan tâbi olan insanlar. Bir dîne bağlı topluluğun tamâmı.

ümmet-i icabet / ümmet-i icâbet

• Kendilerine gönderilen peygamberin dâvetini kabûl edip, ona inanan ve tâbi olan kimseler.

ünvan-ı mülahaza / ünvan-ı mülâhaza

• Bir şeyin hakikatını bir derece düşünebilmek için olan isim, tabir ve vasıta.

üslub-u mücerred

• (Sade üslub) Bu üslupta tabiîlik, akıcılık, selâset, kısalık, mânâ ve maksada kifayet sıfatları vardır. Bu üslup, âlet ilimlerinde, ders kitablarında, konuşmalarda ve beşerî muamelelerde kullanılır.

üslub-u mücerret / üslûb-u mücerret

• Sade, basit üslûp (Bu üslûpta tabiîlik, akıcılık, kısalık, mânâ ve maksada yetecek kadar izah nitelikleri vardır. Ders kitaplarında, günlük hayatta ve konuşmalarda genellikle bu üslûp kullanılır).

üslub-u müzeyyen

• (Ziynetli ve parlak üslub) Bu üslub tergib ve terhib (teşvik etme ve sakındırma) gibi hususları tazammun eder. Hitabiyat ve iknaiyatta kullanılır.

usul bilgileri / usûl bilgileri

• İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe ile İmâm-ı Ebû Yûsuf ve İmâm-ı Muhammed'in kavillerini (ictihâdlarını, re'ylerini, sözlerini) içerisinde bulunduran El-Mebsût, Ez-Ziyâdât, El-Câmi-us-Sagîr, Es-Siyer-us-Sagîr, El-Câmi-ül-Kebîr, Es-Siyer-ül-Kebîr kitablarındaki fıkıh (din) bilgileri. Bu altı kitabı İmâm-ı Muha

üsvet

• Beraberlik.
• Halka reis olmak.
• Dert ortağı. Sâdık arkadaş. Manevî tabib.
• Nümune ve örnek tutulacak olan insan.

utbul

• (Çoğulu: Atâbil) Uzun boylu güzel kadın.

üveys-el karani / üveys-el karanî

• Hz. Ebu Bekir ve Ömer (R.A.) devirlerinde Medine-i Münevvere'de çok hürmet gören ve Tabiînin büyüklerinden olup hadis-i şerif ile medh ü senâsı yapılan büyük bir veli. Peygamberimiz (A.S.M.) zamanında yaşamış ise de vâlidesine çok hürmetinden dolayı Peygamberimizle görüşememiş, fakat ona bütün ruh u

vak'a-i hayriye

• Tar: Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması münasebetiyle kullanılan bir tabirdir. İlk önceleri büyük hizmetleri görülen Yeniçeriler, zamanla nizam ve intizamlarını kaybettikleri gibi, son zamanlarda uygunsuz hareket ve isyanlarla memleketin başına belâ kesildikleri için, ocağın lağvı hayırlı sayılmış ve b

vasati saat / vasatî saat

• Hakiki güneşe tâbi olmak üzere, muntazam hareket ettiği tasavvur olunan mevhum bir güneşin, o yerin nısfun nehârından (meridyeninden) arka arkaya iki defa geçişi arasındaki zamanın yirmi dörtte biri.

ve'd-dua

• "Duâlarımız sizinle birliktedir" anlamına gelen bu tâbir, evvelce mektupların altlarına yazılırdı.

vehb

• (H.-110) Tabiînden olan bu şahıs İsrailî rivayetlerin en mühim kaynağı addolunur. Birçok İsrailiyatı havi kitapları okumuş ve tefsire de aktarmıştır.

vezir

• Osmanlı Devleti zamanında en yüksek mülkiye rütbelerine ulaşmış paşa. Hükümdar vekili. Pâdişahın yakınlarından ve onun yükünü üzerine alanlardan, mülkün idaresinde fikir ve tedbir ile meded ve yardım eden. Bu tabir "Vizr" kelimesinden gelir. "Vezr" kelimesinden alınsa; "halkın sığınağı" demek olur.

vezne

• Tartı. Terazi.
• Tartı yeri. Eskiden altun ve gümüş paralar sayı ile olduğu gibi tartıyla da alınıp verildiği için bu tabir meydana gelmiştir. Para alınıp verilen yer mânasında da kullanılır. Devlet daireleri ile büyük müesseselerde para alıp veren memura Veznedar denir.
• Barut

voyvoda

• Reis, subaşı, ağa gibi çeşitli mânalara gelen bir tabirdir.Voyvodalık Osmanlılarda Milâdi onyedinci asırda başlamıştır. Eyalet valileri ve sancak mutasarrıfları uhdelerine tevcih olunan eyalet ve sancakların mülhak kazalarına halkın isteğiyle yerlilerin ileri gelenlerinden birini voyvoda tayin ederl

yed-i beyza / yed-i beyzâ

• Musa Aleyhisselâm'ın mu'cize olarak gösterdiği beyaz ve parlak eli. Bu tabir mecaz olarak keramet ve hârikulâde haller ve meziyetler hakkında kullanılır.

yunani / yunanî

• Eski Yunanlılar döneminde çeşitli varlıklara ve tabiat olaylarına ilâhlık veren bâtıl dinlere mensup olan.

yusuf

• Hz. Yakub'un (A.S.) oniki oğlundan en küçüğü idi. Babası kendisini çok severdi. Gördüğü bir rüyayı babası tabir ederek peygamber olacağını ve bütün kardeşlerinin kendisine itaat edeceklerini söyledi. Kardeşleri kendisini kıskandıkları için bir hile ile izini kaybetmek istediler ve bir kuyuya attılar

yusuf aleyhisselam / yûsuf aleyhisselâm

• Kur'ân-ı kerîmde adı geçen peygamberlerden. Mısır ahâlisine gönderilen peygamber. Yâkûb aleyhisselâmın oğludur. Yâkûb aleyhisselâmın neslinden gelen ilk peygamberdir. Allahü teâlâ ona rüyâ tâbiri ilmini öğretti.

zade-i tab'

• (Zâde-i tabiat - Zâde-i hâtır) Bir kimsenin kabiliyetinden, tabiatından meydana gelen eseri.

zahiri mezheb / zâhirî mezheb

• Huk: Hanefî imamlarından İmam-ı Muhammed'in (El-Mebsut, El-Câmi-üs Sagir, El-Câmi-ül Kebir, Ez-Ziyâdât, Es-Siyer-üs Sagir, Es-Siyer-ül Kebir) nâmları ile mâruf olan altı kitabında münderiç bulunan mes'elelere denir. Buna "Zâhir-ür rivâyât mesâili" denir. İmam bu eserlerde kendi fıkhî görüşlerini değ

zarif

• Zarafetli. İnce ve nâzik tavırlı. Güzel. Şık. İnce nükteli.
• İnce nükteli ve güzel tâbirlerle konuşan.

zarif-üt tab'

• İnce, zarif tabiatlı, güzel huylu.

zarifü't-tab'

• Zarif tabiatlı, güzel huylu.

zebur

• Kitap. Mektub.
• Peygamber Hz. Dâvud'a (A.S.) vahiy ile gelen mukaddes kitabın adı.

zencir-bend

• Zincire vurulmuş, zincirle bağlı mânasına gelir. Eskiden azılı katiller ve deliler, zincirle bağlandıkları için bu tâbir meydana gelmiştir. (Farsça)
• Edb: Her mısranın son kelimesi, bir sonra gelen mısraın ilk kelimesini teşkil etmek şekliyle meydana getirilen manzumelere verilen addır. Divan (Farsça)

zenne

• Kadın kısmı.
• Eskiden orta oyununda kadın rolü yapan erkek sanatkârlar hakkında kullanılan bir tâbirdi. Eskiden kadınlar, oyunda rol alamadıkları için erkekler kadın kıyâfetine girer ve oyunda kadın rolü yaparlardı.

zeydiyye fırkası

• Hazret-i Ali'yi sevdiğini söyleyip, diğer Eshâb-ı kirâma düşmanlık besleyen, onlar hakkında kötü sözler söyleyen şîanın kollarından. On iki imâmın dördüncüsü olan Zeynelâbidîn'in oğlu Zeyd'e tâbi olan ve hazret-i Ali, Eshâbın en efdalidir (üstünüdür); bununla berâber Ebû Bekr, Ömer, Osman'ın (r.anhü

zeyn-ül abidin

• (Zeynel âbidîn) Lügat mânası: İbadet edenlerin zineti.
• (Hi: 38-94) Oniki İmamın dördüncüsü olan zât (R.A.). Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm'ın torunu olan Hazret-i Hüseyin'in ortanca oğlu. Asıl adı: Ali'dir. Tâbiînin büyüklerindendir. Medine-i Münevvere'de vefat etmiştir. (Rahmetull

zıhar

• İki şey arasında münasebet ve mutabakat meydana getirmek. İki şeyi birbirine mutabık eylemek. Arka arkaya, mukabil kılmak.
• Karşılıklı yardımlaşmak.
• Fık: Bir kocanın, karısını müebbeden mahremi olan birisinin bakması câiz olmayan bir yerine teşbih etmesi.Meselâ, bir adam karıs