asalet

• Temiz soyluluk. Soy sop temizliği. Köklülük.
• Rüsuh.
• Metanet. Necabet. Zâdegânlık.
• Kendi işi için bizzat ve kendisi nâmına hareket.
• Edb: Yazıda veya sözde bayağı tâbirlerin bulunmaması.

bedpeyman

• Verdiği sözde durmayan. Sözünün eri olmayan. Sözünü tutmayan. (Farsça)

beyan-ı tefsir

• Huk: Mücmel ve mübhem bir sözden maksadın ne olduğunu açıklayan beyan.

cezalet / cezâlet

• Sözde kelimelerin düzgün dizilişinden doğan güzellik.

cinas

• Benzeyiş, münâsebet.
• Edb: Birçok mânâya gelebilen söz, imalı, telmihli söz. telâffuzu bir, mânası ayrı olan kelimelerin bir sözde bulunması. Bunu yapmaya "tecnis" denir, o kelimelere de "cinas" denir.

dall-i bi-l ibare / dâll-i bi-l ibare

• (Dâllibilibâre) Fık: Bir ifade veya sözden muayyen bir mânanın ve hükmün anlaşılması. Meselâ: "Zekât, müslümanların fakirlerine verilir, hiçbir zengine verilmez" ibaresi zekâtın yalnız müslüman fakirlere verileceğine delâlet-i mutabıkıyye ile delâletidir. Zengin olan belli şahıslara da verilemeyeceğ

dall-i bi-l işare

• (Dâllibilişâre) Sözdeki mânanın işâretine göre delil olmak. Üç nevi delâletten biri ile sevkedildiği mânanın gayrisine yâni; söylenince maksud-u asli olmayan bir mânaya delâlet eden lâfızdır. Meselâ: "Cenab-ı Hak bey'i helâl, ribâyı haram kılmıştır." ibâresi, bey', yani alış-veriş ile ribâ (fâiz) ar

elkıssa

• Sözün kısası, sözden anlaşıldığına göre, hülâsa.

fasl-ı hitab / fasl-ı hitâb

• İki söz arasını ayıran kelime veya isimlerden biri. Önsözden sonra asıl maksada giriş.
• Fık: Şahitlerin gösterdiği delil veya yeminlerinden sonra hâkimin hükmetmesi.
• Hakkı bâtıldan ayırarak, nizaı ayırt edip kesmek ve halletmek. Herşeyi kemal-i vüzuh ile fasledip hakikatını gö

fuhş

• Edeb ve terbiyeye uymayan hareket.
• Haddini aşmak. Çirkin, kötü. İş ve sözde taşkınlık. Haram.
• Çok günah ve çok fena bir fiil olan zina.

gadr

• Verdiği sözde durmamak.
• Zulüm, haksızlık.

harf-aşina

• Harfleri birbirinden ayırdedebilen.
• Mc: Sözden anlayan.

hayal-perestlik

• Sözde, hakikati rencide edecek şekilde lüzumsuz hayallere yer vermek.

hays

• Hayvan leşinin kokması.
• Bir kimseyi aldatmak.
• Sözde durmamak, ahid bozmak.
• Fâsid olmak.

hücnet

• Kusur, noksan, ayıp.
• Bayağılık, karışıklık, soysuzluk.
• Sözdeki ayıp.

hulf

• Ahdinde durmamak. Ahdini bozmak. Sözde durmamak.
• Nakz.

hulfü'l-vaad

• Verdiği sözden dönme.

hulfülvaad

• Sözden dönme.

hüsn-ü kelam / hüsn-ü kelâm

• Sözdeki güzellik.

hüve nüktesi

• On Üçüncü Sözden bir bölüm.

ibaha mezhebi / ibâha mezhebi

• Dinî kuralları, ahlâk ve namus prensiplerini, şahsî mülkiyet kavramını tanımayan sözde özgürlükçü batıl bir akım.

ifrat / ifrât

• Bir işte, sözde veya davranışta haddi aşma, pek ileri gitme, aşırı olma.

ihlaf / ihlâf

• Sözden dönme, yalan söyleme.

ihtiyan

• Sözde durmama, emanete hiyanet etme.

ilgaz

• (Lugaz. dan) Sözde maksadı gizleme.

imrac

• Ahde vefa etmeme, sözden cayma.
• Hayvanı çayıra salıverme.

istidradi / istidrâdî

• Bir sözde asıl gayeden bahsederken bağlantılı olarak ikinci derece başka konulardan bahsetmek.

istidrak

• Nâil olmak, ulaşmak, varmak.
• Anlamak.
• Gr: Bir kelimeyi, evvelki sözden neş'et eden bir tevehhümü kaldırmak için kullanmak.

istiglak

• Sözde durma. Kesin olarak pazarlık etme.

istinbat / istinbât

• Bir iş veya sözden gizli bir anlam çıkarmak, tahmin etmek.

• Bir sözden gizli bir mânâ çıkarma.

kabil-i hitab

• Sözden anlar. Kendisi ile konuşulabilir olan kimse.

kavli / kavlî

• Söz ile ilgili, söz olarak, sözde.

lafziye

• Sözde ve yazıda görülen ve çok defa tasannua kaçan kelime süsleri.

lakinne / lâkinne

• İstidrak edatıdır. İdrak istemek, anlamak istemek edatıdır ve bulunduğu kelimede bir şeyin anlamak istendiğini bildirir. Evvelki sözden neş'et eden bir tevehhümü kaldırmak için kullanılır.

leclece

• (Sözde) karasızlık, tereddüt.
• Lokmayı ağızda döndürmek ve çiğnemek.

ma'na / ma'nâ

• (Mânâ) İç, içyüz. Bir sözden veya birşeyden anlaşılan. Lâfzın delâlet ettiği şey.
• Rüya, düş.
• Dilemek, irade.

• Lafızdan (sözden) anlaşılan, kastedilen şey.

makam-ı mana-yı mefhum / makam-ı mânâ-yı mefhum

• Bir sözden çıkarılan mânânın, anlamın derecesi.

makatı'

• (Tekili: Ka, uzun okunur) Kesmeler. Kesişmeler. Kesişen yerler.
• (Kat') Sözdeki veya nazımdaki durak yerleri. Heceler.

malemyekün

• Sözden ibâret.

mananın dikkati / mânânın dikkati

• Bir sözdeki mânânın derinliği ve inceliği.

manay-ı muradi / mânây-ı murâdî

• Bir sözde anlatılmak, ifâde edilmek istenilen, kastedilen mânâ.

mefhum

• Anlaşılan. Mânâ. İfade. Sözden çıkarılan mânâ.

• Anlaşılmış.
• Sözden çıkarılan mânâ, kavram.

mefhum-i muhalif

• Bir sözden çıkarılan zıt mânâ.

mefhum-ı muvafık / mefhûm-ı muvâfık

• Lafızda (sözde) zikredilmeyen mânânın bizzat zikredilen mânâya hükümde uygunluğu.

mefhum-u muhālif / mefhûm-u muhālif / مَفْهُومُ مُخَالِفْ

• Sözden anlaşılan ma'nanın zıddı.

mefhum-u muvafık / mefhûm-u muvâfık / مَفْهُومُ مُوَافِقْ

• Sözden anlaşılan ma'na.

muazale

• Bir sözün mânasını başka sözle bağlayıp kelâmı arka arkaya getirme.
• Kafiyeyi ayrılmıyacak şekilde mâkabliyle bağlama.
• Sözde kelimeleri tekrarla kullanma.

mülzimane

• Sözde susturmağa zorlıyarak. Sustururcasına.

münasebat-ı mefhumiye / münasebât-ı mefhumiye

• Sözdeki mealin gerçeğe uygunluğu.

müstetbeat

• Edb: Söze, kelâma tâbi olan mânalar. Sözdeki telvihat ve telmihat. Söz söylerken arasında işaretle anlatmalar.

müstetbeat-üt terakib

• Sözdeki birbirine bağlı, işaretli mânalar.

mutneb

• Uzatılmış. Uzatılan söz. Sözdeki itnâb, yâni; uzunluk.

muvafakat-ı mefhumiye

• Sözden çıkarılan meallerin uygunluğu.

nakz-ı ahd

• Anlaşmayı bozma, muâhede hükümlerini bozma. Verilen sözde durmama. (Nebz-i ahd da denir)

nükte

• Güzel mânâlı söz.
• Derin düşünerek ve zihni yorarak ilmî, edebî veya başka bir söz ve yazıdan çıkarılan ince mânâ. Meselâ bu sözde bir nükte vardır, bu şiirin nüktelerini anlamak kolay değildir, denir.

nükte-i azime / nükte-i azîme

• İnce sözdeki mânâ yüceliği.

rücu'

• Geri dönme, vazgeçme, cayma. Sözünden dönme.
• Edb: Bir fikri daha kuvvetli anlatmak için söylenilen sözden caymış gibi görünmek.

sakat

• Bir tarafı bozuk, eksik veya asla bir işe yaramaz olan.
• Yanlışlık (yazıda veya sözde).

sakta

• (Çoğulu: Sakatât) Sözdeki bozukluk veya yanlışlık.

sebat

• Yerinden oynamamak, dayanmak. Kararlı olmak.
• Sözde durmak, ahde vefâ etmek. İman ve İslâmiyete hizmette, Allah'a ibadet ve taatta sâbit ve berkarar olmak.
• Bir meslekte, meşru bir kanaatte veya bir fikirde kararlı bulunmak, sağlamlık göstermek.

sühandan / سخندان

• Söz bilen, sözden anlayan. (Farsça)

takdir-i kelam / takdir-i kelâm

• Sözün gelişi; sözde zikredilmeyen bir lafzı sözün gelişinden anlayıp belirtmek.

• Söze değer vermek.
• Sözün kıymeti. Sözden anlaşılan husus.

tanzimat-ı hayriye

• Osmanlı Devletinde Sultan Abdülmecid zamanında başlayan ve (1839-1876) tarihleri arasındaki devreye Tanzimat-ı Hayriye denir. Sözde ıslahat için çalışılan devirdir. Bu, Gülhane Hatt-ı Hümayunu namında padişah fermanı ile başlatıldı. Bu devirde her şey yeniden tanzim edilecekti, yeni müesseseler kuru

tariz / târiz

• Dokundurma, iğneleme; sözde bir yönü göstererek başka bir yönü kastetme sanatı, meselâ; insanlara zarar veren kimseye "İnsanların en hayırlısı onlara faydalı olandır." diyerek o kimsenin hayırlı biri olmadığını söylemek gibi.

teşbih-perestlik

• Sözde lüzumundan fazla teşbihe, benzetme san'atlarına yer verme.

tevcih-i kelam / tevcih-i kelâm

• Sözle işarette bulunmak.
• Birbirinin zıddı muhtelif mânaya gelebilen kelimeyi sözde kullanmak.

yekzeban

• Söz birliği. Ağız birliği. Sözde beraberlik.
• Aynı dili konuşan. Bir dilde.

zahir hamiyetperverlik / zâhir hamiyetperverlik

• Sözde hamiyetperverlik; sadece sözde kalan vatan ve milleti koruma sevigisi.

zahir mana / zâhir mânâ

• Lafızdan (sözden) anlaşılan, açık, görünen mânâ.