müceddid / müceddîd

• Yenileyici, kuvvetlendirici. İslâm dînini kuvvetlendiren, bid'atleri yâni İslâm dînine sokulmak istenen reformları, hurâfeleri söküp atan ve sünnetleri ortaya çıkaran âlim.

aftab-gerdan / aftâb-gerdan

• Güneşten korunmak üzere başa giyilen şey. (Farsça)
• Avcı kulübesi. (Farsça)

aik

• (Aika ) Mâni'. Alıkoyan. Engel. Meşgale. Bir işten alıkoyup men ve sarfeden.

akçe

• Osmanlı Devletinin ilk zamanlarından îtibâren bastırılan ve kullanılan gümüş para birimi. İlk sikkesi gümüşten yapıldığı için ak (beyaz, parlak) para mânâsına akçe denildi.

aks-ül amel

• İstenilen şeyin zıddı hasıl olması. Tersine oluş. (Reaksiyon)
• Edb: Edebi san'atlardandır. Bir cümle veya mısrânın altını üstüne getirmekle, başka bir cümle veya mısrâ yapmaktır. Pertev paşanın: "Her düzün bir yokuşu, her yokuşun bir düzü var." mısrâında olduğu gibi.

aksü'l-amel

• Tepki, istenilen şeyin zıddının hâsıl olması.

alev

• Ateşten çıkan parlak ve yanar hava.
• Mızrak ucuna takılan küçük bayrak, flama.

amden

• Kasten, bile bile. İsteyerek.

• Kasten, bilerek, bile bile yapmak.

• Kasten, bilerek.

• Kasten, bile bile, isteyerek.

arif / arîf

• Çok irfanlı, çok tanınmış, meşhur âlim.
• Bir işten iyi anlayan.

ateş-dide

• Ateş görmüş, ateşten geçmiş. (Farsça)
• Mc: Büyük ıztırab çekmiş ve tecrübe geçirmiş adam. (Farsça)

ateşi mahluklar / âteşî mahlûklar

• Ateşten yaratılan varlıklar.

ateşin / ateşîn / âteşîn

• Ateşli, canlı, ateşten. (Farsça)
• Mc: Şiddetli, hiddetli. (Farsça)

• Ateşten, ateşli.

avarif

• Mârifetler.
• Arifler. İşten anlar olanlar.
• Güzel ahlâk.

ayar

• Altın ve gümüşten yapılmış şeylerin saflık ve hafiflik derecesi.
• Saadete, mutluluğa doğru gitme.

ayn-ı matlub

• İstenilen şeyin kendisi.

ayn-ül lika

• İstenilen kavuşma ve sevilenin tâ kendisi.

ba'de harab-il basra

• Basra harab olduktan sonra.
• Mc: İş işten geçtikten sonra.

bakaya

• Askerlik için son yoklaması yapıldıktan sonra istenildiklerinde gelmeyen kişiler.

• Artıklar, fazlalıklar.
• Ask: Son yoklamaları yapıldıktan sonra istenildiklerinde gelmeyen veya gelip de kıtalarına varmadan savuşanlar. (Bakayadan sayılmak suçtur.)

bedestan / bedestân / بزستان

• Bedesten. (Farsça)

beste

• Bağlanmış, bitiştirilmiş, bağlı. (Farsça)
• Kapalı. Tutucu. Donmuş. (Farsça)
• Bir nevi ipek kumaş. (Farsça)
• Gr: "Besten" fiilinin ism-i mef'ulüdür. Kelimelerin başına veya sonuna getirilerek mürekkeb kelimeler (Birleşik kelimeler) yapılır. (Farsça)
• Müzikte: Şarkının makam ve âhengi. (Farsça)

betyar

• Şeytan, ifrit. (Farsça)
• Düşman, adüvv. (Farsça)
• Görülmesi istenilmeyen şey. (Farsça)

bezistan / bezistân / بزستان

• Bedesten. (Arapça - Farsça)

bicu / bicû

• ( Custen : Aramak) mastarının emir köküne "bi" eklenerek yapılmıştır. Ara, bul mânasında emirdir.

• (Custen: Aramak) mastarının emir köküne "bi" eklenerek yapılmıştır. Ara, bul meâlinde emirdir.

binaen / binâen

• ...den dolayı, bu sebepten. Mebni ve müstenid olarak. Dayanarak.

bıtane

• Gizlenilen hâl. Gizli şey. Herkesin görüp bilmesi istenilmeyen ve aşikâr olmayan şey.
• Mahrem, sırdaş.
• Astar.
• Bir şehrin ortası, merkezi.

boykot

• (Boykotaj) Bir şahıs veya devlete karşı alış-verişi, münasebetleri kesmek. Bir ülkeyi, bir topluluğu veya bir şahsı zarara sokmak maksadıyla onunla her türlü ilgiyi kesme. (Fransızca)
• Bir işten geçici olarak çekilme; işe, çalışmaya hep birlikte katılmama. (Fransızca)

bügye

• İstenen ve kasdedilen şey.

buhari / buharî

• (Hi: 194-256) Buhâralı. 600 bin hadisten seçilen 7275 hadis ile en mu'teber ve en sahih Sahih-i Buharî ismi ile anılan hadis kitabının müellifi.

büharise

• Altın ve gümüşten üç kıntar veya üçyüz rıtıl.

burhan-ı limmi / burhân-ı limmî

• Limeli (niçinli) delîl. İlletten sebebden ma'lûle (illetin bulunduğu şeye), müessirden (eseri yapandan) esere, san'atkârdan san'ata, sebebden netîceye götüren delîl. Görülen ateşten dumanın varlığına hükmetmek böyledir.

bürud / bürûd

• Berd, soğuk.
• İşten soğuma, bıkma.

cann

• Ateşten mahlûk cinlerin babası olan.
• Bir beyaz yılan cinsi.
• Cin taifesi. İnsanlardan evvel yaratılan bir nevi mahlûklar, cinler.

cebhe

• Yüz, ön taraf. Harp sahası. Muharebe edilen yer.
• Alın.
• Bir binanın veya o cinsten bir şeyin ön tarafı.
• Gökteki ayın menzillerinden birisinin ismi olup arslan suretinin cephesidir, dört yıldız arslan alnına benzetilmiştir.
• Bir kavmin ve cemaatin seyyidi.

cem'iyyet

• (Cemiyet) Topluluk, birlik. Hey'et.
• Bir yere cem' olma.
• Mânevi birlik teşkil eden cemaat.
• Huk: Kazanç paylaşmaktan başka bir maksadla, ikiden ziyade şahsın ilim ve mâlumâtlarını ve faaliyetlerini devamlı bir şekilde birleştirmek suretiyle bir esas nizamnameye müstenid

cinn

• Bir cins ateşten yaratılmış olup, dünyanın insandan sonra en mühim sekenesidir. Akıl ve şuur sâhibi olup pekçok şer ve isyan yapabildikleri gibi "Peygamberlerin ve semâvî kitabların irşadlarıyla" insana yetişememekle beraber terakki edip yüksek kemâlatlara çıkabilen mahluktur. İnsanlar gibi

cu

• Custen fiilinin emir kökü. Gelecek misâlde olduğu gibi birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

cümame

• (Çoğulu: Cümâm) Yuvarlak inci. Kıymetli taş. Gümüşlü boncuk. Büyük inci tanesi. Gümüşten yapılıp dizilen inci gibi toplar.

cuyem

• (Cüsten, aramak mastarından "arıyorum, ararım" mânasınadır.) (Farsça)

da'sa

• Güneşten çok ısınan yumuşak, çukur yer.

delil

• İşaret, alâmet; kendisine, doğru bir bakış açısıyla bakıldığında istenilen hedefe ulaştıran şey.

dest-keş

• Gözleri görmeyen bir kimseyi ellerinden tutup dolaştıran. (Farsça)
• Kazanç. Kâr. (Farsça)
• Yay gibi elde kolaylıkla idare olunabilen şey. (Farsça)
• Dilenci. (Farsça)
• Bir işten vazgeçen. (Farsça)

dua-yı fiili / duâ-yı fiilî

• Fiil ile yapılan dua. Yâni: İstenilen şeyin sebeplerini yerine getirmeye çalışmak.

ebna-i cins / ebnâ-i cins

• Kendi sülâlesinden gelenler. Aynı cinsten olanlar.

efk

• (Ufuk) Yalan söyleme.
• Kaçmak. Bir işten sapmak.

elem-i ye's

• Ümidsizlik elemi, yeisten gelen sıkıntı.

emr

• Buyruk; emredenin, emrolunandan bir işin yapılmasını istemesi veya bu sûretle yapılması istenen şey.
• İş.

erca

• Çok rica edilen, pek fazla taleb edilen, çok istenilen.

erzal

• (Tekili: Rezil) Reziller. Kepâzeler. Herkesten hakaret ve nefret görenler.

esbab-ı damenkeş / esbab-ı dâmenkeş

• Bir işten elini eteğini çeken sebepler; bir işte doğrudan müdahelesi olmayan, işe karışmayan sebepler.

ezelden ebede

• Sonsuz geçmişten sonsuz geleceğe kadar.

familya

• Aile. Soy. Zevce. Kadın. Eş. (Fransızca)
• Aynı cinsten olan nebat grubu. Aynı soydan veya cinsten olan. Aralarında benzerlik bulunan grup. (Fransızca)

fasid daire / fâsid daire

• Man: A yı B ile, B yi A ile ispat etmek. Bir düşünceyi isbat etmek için isbat edilmemiş başka bir düşünceyi delil olarak kullanmak ve bunu da isbat için isbatı istenen ilk düşünceyi doğru sayıp buna delil diye kullanmak. Yani isbat edilen ile isbat edeni birbirine delil saymak olup isabetsizdir.

fasile / fasîle

• (Çoğulu: Fesâil) Anababa, ebeveyn, âile.
• Familya, bir cinsten olan bitkilerin hepsi.

fels

• Altın ve gümüşten başka mâdenlerden basılmış para. Çoğulu fülûstur.

fetret

• Aynı cinsten iki hâdise (olay) arasındaki kesinti devresi.
• İki peygamber veya iki hükümdâr arasında peygambersiz ve hükümdârsız geçen zaman.

fevait / fevâit

• Kasten, bilerek terketmekle olmayıp, dînin kabûl ettiği herhangi bir sebeble, özürle kaçırılmış farz veya vâcib namazlar. Fâitenin çoğuludur.

fi'l-i kıyasi / fi'l-i kıyasî

• Gr: Kurallı ve kaideli fiil. (İş'ten: işlemek; ateşten: Ateşlemek gibi)

firaş-ı sahih

• Fık: Nikâh ve mülk-i yemine müstenid bulunan istifraş. Mülk-i yemin, bir kimsenin temellükünde bulunan cariye demektir. Binaenaleyh bu iki şarta dayanan istifraştan, meydana gelecek çocuk, varis addolunur. Ancak, cariyeyi istifraşta husule gelen çocuğun kendisinden olduğunu müstefrişin söylemesi lâz

fülus / fülûs

• Altın ve gümüşten olmayan mâdenî paralar, pul. Fels'in çoğulu.

garir / garîr

• Kefil.
• Güzel ahlâk.
• Durumdan veya işten anlamıyan.

gaye

• Erişilmek istenen sonuç.

gaye-i hayal

• Hayalde tasavvur edilen ve ona varılması istenen gaye ve maksat. İdeal.

gaye-i maksat

• Ulaşılmak istenen gaye, hedef.

gine / gîne

• Leşten akan murdar sarı su.

gırr

• İşten anlamayan ahmak kişi.

gözdağı

• Mc: Birini istenilen yola getirmek için samimi olmayan şiddet gösterişleriyle korkutmak ve tehdit etmek. (Türkçe)

grev

• İşçilerin isteklerini işverene kabul ettirmek için, işlerini hep birlikte bırakmaları.İslâmiyette işçi hakları çok ciddi korunmakla beraber, grev ve benzeri hareketlere başvurulması istenmez. Çünki grev, millî gelire zarar verdiği gibi, sosyal grupları doğurmakla boğuşmalarına ve dolayısıyla da mill (Fransızca)

gülabdan

• İçine gülsuyu konularak mevlüt gibi toplantılarda serpmeye mahsus kap. Bu, çiniden, gümüşten veya altundan yapılırdı. Buhurdanlar ile birlikte bir takım teşkil ederdi.

gümüş kozak

• Tar: Eskiden hükümdarlara gönderilen nâme-i hümayunların konulduğu mahfaza. Nameler atlas keseye konur, sonra da kozaya geçirilirdi. Kozakların gümüşten yapılmış olanları olduğu gibi altundan, şimşirden de yapılanları vardı. Altundan olanlar imparatorlara, gümüşten olanlar da küçük devlet reislerine

gürizgah / gürizgâh

• (Girizgâh) Kaçacak yer. (Farsça)
• Edb: Bir bahisten diğer bahse, mukaddimeden maksada intikal için bir münasebet te'sis eden söz. Nedim'in:Bu şehr-i stanbul ki, bîmisl ü behadırBir sengine yekpâre Acem mülkü fedadırmatla'lı kasidesindeki:İstanbul'un evsafını mümkün mü beyan hiç Maksad hemen sa (Farsça)

habis

• Bağışlanan şey. Mukabilinde bir ücret istenmeyen şey. Parasız olarak verilen nesne.

hadis / hadîs

• Her söylenişinde yeni haber gibi dinlenmeğe lâyık. Peygamberimizin (A.S.M.) sözü, emri ve hareketi. Sünnet-i Nebeviyye. Hadisten bahseden ilim.

hah

• (Hasten : "İstemek" mastarından yapılmıştır.) Kelimenin sonuna getirilerek isteyen, ister mânasında terkib yapılır. Meselâ: Bed-hah : Kötülük isteyen. (Farsça)

hahem

• (Hâsten) mastarından, "İsterim" mânasına fiildir.

halahil

• (Tekili: Halhal) Arap kadınlarının süs olarak ayak bileklerine taktıkları halkalar. Bunlar altun veya gümüşten yapılır.

halhal

• Eskiden kadınların süs için ayaklarının topuklariyle baldırları arasına yani ayak bileklerine taktıkları altundan veya gümüşten yapılmış halka. Ayak bileziği.

halvet-i mergube

• Çok istenen, rağbet edilen yalnızlık hali.

haly

• (Çoğulu: Huliy) Altından ve gümüşten olan süs eşyâları.

hamra

• (Müennes) Çok kırmızı, kızıl renk.
• Şiddet ve meşakkatli geçen yıl.
• Şiddetle olan ölüm.
• Arap olmayan cinsten.
• Yüzü kızarmış kadın.

hasıla / hâsıla

• Bir işten elde edilen sonuç.

hasılat / hâsılat

• Herhangi bir işten elde edilen şeyler, gelir, kazanç, kâr.

haste

• İstenilen, matlub, taleb edilmiş, istenilmiş. (Farsça)

hatme-i mahsusa

• Hususi hatme. Kur'andan veya hadisten alınan muayyen duaları okuyup bitirmek.

hedef

• Nişan noktası.
• Emel. Varılmak istenen gaye.
• Yüksek, bülend.
• İri vücudlu adam.
• Bir işe yaramayan, tembel ve uykucu olan.

hedef-i amal / hedef-i âmâl

• Gaye-i hayâl. Ulaşmak istenilen hedef.

hedef-i maksad

• Varılmak istenen maksat.

hem-cins

• Aynı cinsten olan.

hemcins / هم جنس / هَمْجِنْسْ

• Aynı cinsten.

• Aynı cinsten olan.

• Aynı cinsten. (Farsça - Arapça)

• Aynı cinsten olan.

hidad

• Dul olan bir kadının mâtem tutup süsten vazgeçmesi.

hıkmık etmek

• Bir işten veyahut bir suale cevap vermekten kaçınmak için esassız bahaneler ileri sürmeye çalışmak. Tereddütlü davranmak. (Türkçe)

hırs

• (Hurs) Takdir, kıyas.
• Altın veya gümüşten halka.

hırvani / hırvanî

• Tar: Düz yakalı önü ilikli bir çeşit elbisedir. Şehzade Abdülmecid'in okumağa başlamasından dolayı yapılan törende, yakınlarının bu elbiseyi giymeleri istenmiş ve bu husus, devletin resmi gazetesi olan Takvim-i Vekayi'de tebliğ edilmişti.

hissiyat-ı mütevarise / hissiyat-ı mütevârise

• Nesilden nesile miras kalan, geçmişten gelerek yeni nesle geçen duygular.

homogen

• Bütün elemanları aynı yapıda veya aynı keyfiyette olan. (Fransızca)
• Kim: Aynı cinsten olan. Çeşitli elementlerin birleşmesiyle meydana gelmelerine rağmen, bütün kütlelerinde aynı özellikleri gösteren maddelerdir. (Fransızca)

hurs

• (Çoğulu: Hursân) Altından ve gümüşten olan halka.
• Kulağa taktıkları küçük halka.

husul-ü maksud

• İstenen şeyin gerçekleşmesi.

i'tizal / i'tizâl

• Bir tarafa çekilme.
• İşten çekilme.
• Vâsıl b. Ata'nın kurduğu Mutezile mezhebini benimseme.
• Takımdan ayrılma.

iane

• Yardım. İmdat. Yardım için istenen, toplanan şey.

ibn-i mes'ud

• Ebu Abdurrahman Abdullah Bin Mes'ud da denir. (R.A.)şeref-i İslâm ile müşerref olanların altıncısıdır. Bütün gazvelere iştirak etmiştir. Dâimî surette huzur-u Risalette bulunduğundan Kur'an-ı Kerim'i herkesten iyi öğrendiği gibi, pekçok hadis de işitmiş ve ezberlemişti. Kur'an-ı Kerim'i en evvel Mek

ibrahim

• Halilullah ve Halil-ür Rahman da denir. Peygamberlerden İshak ve İsmâil'in (A.S.) babasıdır. Yirmi sahifelik kitap kendisine nâzil olmuştur. Süryanice konuşurdu. Peygamberimizin de (A.S.V.) ceddi idi. Urfa'da doğduğu da rivayet edilir. Zamanın kralı Nemrud tarafından ateşe atılmak istendi, mu'cize o

ibrik

• (Çoğulu: Ebârik) Topraktan, tenekeden, hattâ bakırdan, gümüşten, altundan yapılan emzikli su kabı.
• Abdest almağa, çay, kahve v.s. yapmağa yarayan ayrı ayrı ve türlü türlü kaplar.
• İyi ve parlak kılıç.

ibzaz

• Bir şeyi istenilen miktardan veya gerektiğinden az verme.

icaz-ı muhill

• Sözün istenilen mânayı ifadeye kifayet etmemesi yüzünden mânanın bozulması halidir.

içtihad

• Dinen kesin olarak belirtilmeyen bir konuda Kur'ân ve hadisten hüküm çıkarma.

idgam

• Gizlemek.
• Bir şeyi bir yere koymak.
• Tecvidde: Aynı cinsten olan harfleri birbirine katarak iki def'a okumak. Şeddeli okumak veya yazılmak.

iftihar madalyası

• Padişaha sadakat gösterenlere, tarım ve san'atın ilerlemesine çalışanlara, yangın ve sâri hastalık anında devlet ve millete büyük hizmetleri dokunanlara verilmek üzere II. Abdülhamid'in irade-i seniyesiyle altın ve gümüşten olmak üzere çıkarılan madalya. (1886 ve 1887) Madalyanın ön yüzünde yukarı k

ihtilaf-ı dar / ihtilaf-ı dâr

• Huk: Mirası bırakan ile vâristen her birinin başka başka ülkeler ahâlisinden olması.

ikaf

• (Vakf. dan) Vakfetme, malını vakıf şekline koyma.
• Bir işten vaz geçme, durdurma.

iktiza-i nass / iktizâ-i nass

• Âyet ve hadîslerin gerektirdiği şey; nassın (âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîfin) hükmünün anlaşılabilmesi ve istenilen mânânın ortaya çıkması için sözün tamâmına bakılarak gerekli hükmün taktir edilmesi.

iltiyah

• Vücudun güneşten yanması.
• Susama.
• Şimşek çakma.
• Yıldızın parıltısı.

imtiyaz madalyası

• 2. Abdülhamid'in 11/10/1885 tarihli emriyle devlet ve memleket yararına hizmet edenlere, vazifeyle gönderildikleri yerde başarı gösterenlere verilmek üzere çıkarılan madalya. Altun ve gümüşten olmak üzere iki çeşit olan bu madalyaların ön yüzünde II. Abdülhamid'in "Elgazi" tuğrası, bunun altında sal

irade edilen

• Dilenen, istenilen.

iradi / iradî

• İrade edilerek ve istenilerek yapılan.

işgal

• Zabtetme, istilâ etme.
• Birisini işten alıkoyma, başka şeyle meşgul etme, oyalama, uğraştırıp kendi işine mâni olma.

işha'

• (Şehi. den) İstenileni verme.
• Göz dikme, almak isteme.

ism-i cins

• Gr: Cins isim. Bir cinsten, bir nev'den olan şeylerin hepsine verilen bir ad. Vilâyet, karpuz, kedi gibi.

isma'

• İşittirmek, sesini duyurmak, bir sözü istenilen yere ulaştırmak.

istiane / istiâne / استعانه

• Yardım isteme. (Arapça)
• İstiâne olunmak: Yardım istenmek. (Arapça)

istifa / istifâ

• İşten ayrılma.

iştiha-i kazib / iştiha-i kâzib

• Yalancı istek, arzu; gerçekte istenmeyen, arzu edimeyen.

istihdaf

• Hedef edinmek, hedef saymak.
• Hedef gibi karşıda durmak.
• Erişilmek istenilen netice ve gaye.

istinbat / istinbât

• Bir söz veya bir işten gizli bir mânâyı meydana koymak.
• Müçtehid veya büyük bir âlimin gizli bir mânâyı içtihadı ile meydana çıkarması.
• Bir mes'eleyi derin tetkik ile meydana çıkarması.
• Bir mes'eleyi derin tetkik neticesinde kaynaklarından güçlükle anlamak.

• Bir söz veya işten gizli bir mânâ çıkarma, zımnen, açık olmayarak, dolayısıyla anlama.

istinbatat

• Bir söz veya bir işten gizli bir mânâ ve hüküm çıkarma işlemleri.

istisal

• (Asl. dan) Kökten koparıp çıkarmak.
• Tıb: Bedenden kesilmesi veya koparılması istenen bir parçayı, uru kökünden koparmak.

istizah

• Belirsiz ve mübhem bir şey hakkında açık söylenmesini istemek. İzah istemek.
• Gensoru. Bir mes'ele hakkında mebuslar tarafından başbakana veya bakanlardan birine açılan ve sonunda soruşturma yapılması istenilen sual.

istizare

• Ziyaretine gelinmesini isteme veya ziyarete gelmesi istenilme.

izar

• Peştemal. Futa. Göğüsten aşağı örtülen elbiseler.
• İsmet, iffet.
• Zevce.

kadro

• ing. Bir işin yürütülebilmesi için icab eden bir cinsten şeylerin, bilhassa insanların tamamı veya bütünü.

kalıb

• (Ka, uzun okunur) Hususi bir biçim, bir şekil alması istenen bazı şeylerin konmasına mahsus araç. (Buz kalıbı, çizme kalıbı gibi)
• Hususi surette dökülmesi istenen şeylere mahsus zarf.
• Beden, vücut, gövde.
• Şekil ve suret nümunesi, örnek.
• Bir kalıba dökülmüş vey

kar-aşina / kâr-aşina

• İş bilir. İşten anlar.

• İş bilir, işten anlar.

kardan / kârdan

• İşten anlar, iş bilir. (Farsça)

karnedaşte / kârnedaşte

• İş bilmez, acemi, işten anlamaz. (Farsça)

karşinas / kârşinas / kârşinâs / كارشناس

• İşten anlar, iş bilir. (Farsça)

• Uzman, işten anlayan. (Farsça)

kasdedilme

• İstenilme.

kasır-ül yed

• Eli kısa. Âciz, işten anlamaz, beceriksiz.

kasta makrun

• Kasten, kasıt ile beraber.

kemal-i içtihad / kemâl-i içtihad

• Tam ve mükemmel bir içtihad; dinen kesin olarak belirtilmeyen bir konuda Kur'ân ve hadisten hüküm çıkarma.

kerahet

• İğrenme, iğrençlik, mekruh oluş. İslâmiyetçe iyi sayılmayan şey.
• İstenmiyerek, zorla.
• Fık: Şer'an yapılmaması sevablı ve hayırlı olan bir şeyin terk edilmeyip yapılması.

keraheten

• Kerahet olarak, makbul olmayarak, istenmiyerek.

kıyas-ı hafi-yi hadsiye / kıyas-ı hafî-yi hadsiye

• Zihnin birşey hakkında, sezgi ve âni kavramayla yaptığı gizli kıyas. Meselâ "Eğer Ayın ışığı Güneşten gelmeseydi, durumu değiştikçe ışık yapısı değişmezdi" şeklinde zihne doğan gizli bir kıyasla aklın "O halde Ay ışığını Güneşten alır" şeklinde hükmetmesi.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

lafz-ı am / lafz-ı âm

• Gayr-ı mahsur, yani sayısız müsemmaları ihata ve aynı cinsten bir çok fertlere birden delâlet eyliyen lâfızdır. Kavim, cemaat, nisa.. gibi.

lakinne / lâkinne

• İstidrak edatıdır. İdrak istemek, anlamak istemek edatıdır ve bulunduğu kelimede bir şeyin anlamak istendiğini bildirir. Evvelki sözden neş'et eden bir tevehhümü kaldırmak için kullanılır.

ma'kulat

• (Tekili: Ma'kul) Aklın uygun bulduğu, ancak akıl ile bilinir ve nakle müstenid olmayan meseleler ve ilimler.

ma'maa

• (Çoğulu: Meâmi) Acele etmek.
• Ateşten çıkan ses.
• Bahâdırların cenk içindeki haykırmaları.

maaz-allah / maâz-allah

• "Allahü teâlâya sığınırım" mânâsına, tehlikeli, zararlı ve istenmeyen durumlardan korunmak için söylenen bir söz.

maddiyat

• (Tekili: Maddiyet) Maddi ve cismâni şeyler. Gözle görülüp elle tutulur cinsten şeyler.

maden-i istimdad / mâden-i istimdad

• Yardım istenilen kaynak.

mahall-i maksud

• Hedeflenen, varılmak istenen yer.

mahbub-u müstean / mahbûb-u müsteân

• Kendisinden yardım istenen sevgili.

mahluk-u musahhar / mahlûk-u musahhar

• Emir altında bulunan ve kendinden istenilen şeyleri yerine getiren yaratık, varlık.

mahrus

• Hırsla istenilmiş.

mahtube

• Evlenmek için istenilen kadın.

maksad

• (Çoğulu: Makasıd) (Kasd. den) Kasdolunan ve istenilen şey. Merâm, gâye.

• İstenen.

maksud / maksûd / مقصود

• Kasdedilmiş. Kasdedilen.
• İstenilen şey. İstek. Arzu. Gâye.

• İstenen şey.

• Kastolunan, istenilen şey, emel.

• İstenen şey.

• İstenilen, maksat. (Arapça)

maksut

• İstenen.

maksut olan

• İstenilen, hedeflenen.

mana-yı murad / mânâ-yı murad

• Kastedilen, istenilen mânâ.

manay-ı muradi / mânây-ı murâdî

• Bir sözde anlatılmak, ifâde edilmek istenilen, kastedilen mânâ.

maslahatşinas / maslahatşinâs

• İşten anlıyan, iş bilen. (Farsça)

matlab

• İstenen.

• İstek, istenilen şey.
• Hallolunacak mesele. Mebhas.
• Kaziye.

• İstenilen şey, istek.
• Bahis, mesele, kazıyye, önerme.

matlub / matlûb / مطلوب / مَطْلُوبْ

• İstenilen, aranılan şey.

• İstek, istenilen şey.
• Alacak. Ödünç verilmiş.

• İstenilen.

• Talep edilen, istenilen, arzulanılan.

• Kavuşmak istenilen, aranılan şey, maksat.

• İstenilen, aranan. (Arapça)
• Alacak. (Arapça)

• İstek, istenilen.

matlub-ı hakiki / matlûb-ı hakîkî

• Gerçekte taleb olunacak, kavuşmak istenilecek ve gönül bağlanacak olan Allahü teâlâ. Hakîkî Matlûb.

matlubat / matlûbât

• (Tekili: Matlub) İstenilen, talebedilen ve aranılan şeyler.
• Alacaklar. Ödünç olarak verilmiş olan şeyler.

• İstenilenler.

matlup

• İstenilen, talep edilen.

matma'

• Tamâ edilecek şey. Çok istenilecek şey.

matmu'

• (Tama'. dan) Tama' olunmuş. Hırsla istenen şey.

maun

• Eve lâzım şeyler. Ev eşyası.
• Malın zekâtı.
• Ufak tefek ihtiyaçlar.
• Nefaseti sebebi ile (nefsin çok hoşuna gittiğinden) kimseye verilmek istenmeyen şey.

mearib

• İhtiyaçlar, hâcetler, lüzumlu ve istenen şeyler. İstekler.

mecaz

• Yerinden ve haddinden tecavüz etmek. Hududunu aşmak.
• (Cevaz. dan) Geçecek yer. Yol.
• Edb: Hakiki mânâsı ile değil de ona benzer başka bir mânâ ile veya istenileni hatırlatır bir kelime ile konuşmak. İstenilene benzer bir mâna ifadesi.

mekruh

• İstenmeyen, hoş karşılanmayan.

melez

• (Meles) İki ırkın karışması neticesi hâsıl olan yeni bir nesil. Ayrı iki cinsten doğmuş olan.
• Aydınlıkla karanlık arası, alaca karanlık.

menşud

• Matlup, istenen şey.

meram / merâm / مرام

• Amaç, anlatılmak istenen şey. (Arapça)

mergub

• Rağbet edilmiş. Beğenilmiş. Çok kıymet verilen. Çokları tarafından istenen.

merğub / merğûb

• Rağbet edilen, istenilen.

mergub / مرغوب

• Rağbet edilen, aranılan, istenilen. (Arapça)

mergup

• Beğenilen, taleb edilen, istenilen.

mesele

• Sorulup karşılığı istenen problem.
• Önemli iş.

metalib / metâlib

• İstenenler.

metrukiyyet

• (Terk. den) Terk edilme, boşanmış olma.
• Bırakılmışlık, kullanılmazlık.
• Bir işten çekilip uğraşmama.

min-eş şems

• Güneşten.

mübtega

• (Çoğulu: Mübtegıyyât) İstenen ve arzu edilen şey.

mübtegıyyat

• (Tekili: Mübtega) İstenen ve arzu edilen şeyler.

mübteni / mübtenî

• (Binâ. dan) Bina edilmiş, kurulmuş, kurulu.
• Dayanan, istinad eden, müstenid.

mücaneset

• (Cins. den) Bir cinsten olma, benzeme, hemcinslik.

mücanis

• Aynı cinsten olan. Cinsleri beraber olan.

• Aynı özelliği gösteren, bağdaşık, diğeriyle aynı cinsten olan.

mucib / mucîb

• (Cevab. dan) İcabet eden, uyan. Kendisinden istenilen iş ve suali cevaplandıran.

mücib

• İcabet eden. Cevap veren. Sebeb kabul eden.
• İstenileni kabul eden, duâya cevap veren (Allah C.C.).

mücip / mücîp

• İstenileni yapan, teklifi kabul eden.

müellefe-i kulub / müellefe-i kulûb

• Kalbleri İslâm'a ısındırılmak istenenler. Kalblerine îmân yerleştirilmesi istenilen veya yeni îmân etmiş müslümanlar ve kötülükleri önlemek istenilen bâzı kâfirler olup, zekât verilen sekiz sınıftan biri iken hazret-i Ebû Bekr zamânında kendilerine zekât verilmesinin nesh yâni hükmünün kaldırıldığı

mugammer

• İşten anlamıyan bön kimse.

muhayyerlik

• Satan ve satın alanın alış-verişten vaz geçebilme hakkı.

mükabede / mükâbede

• Eklemek, kendine bir şey ilâve etmek.
• Bir işten zorluk görmek.

mükadebe / mükâdebe

• Meşakkat çekme, bir işten zorluk görme.

mukayada satışı / mukâyada satışı

• Altın ve gümüşten başka, ayn (belli) olan bir malı yine ayn olan mal karşılığında satmak.

mukteza

• Lâzım getirilmiş. Lüzumuna binaen istenmiş. İcab eden. Lâzım gelen.

münkatı'

• (Kat'. dan) İnkıta eden, kesilmiş, kesilen. Aralıklı ve son bulan.
• Arada bağ kalmıyan, ayrılmış.
• Herkesten ayrılıp bir kişiye bağlı kalan.

münye

• Arzu edilen, istenilen şey. Maksad. Temenni olunan.

murad / murâd / مراد

• İstenerek, ümid ederek beklenen. Arzu edilen şey.
• Gâye. Maksad. Emel.

• İrade edilen, istenen.

• İstenilen; arzû edilen şey.
• Tasavvuf yolunda bulunanlardan çalışmadan Allahü teâlânın yardım ve dilemesi ile yüksek makâmlara kavuşanlar. İctibâ (çekilenler, istenenler) yolunun sâlikleri, yolcuları.

• İstenilen.

murdar / murdâr

• Kendiliğinden ölmüş veya kasten besmelesiz kesilmiş olan hayvan, leş ve domuz eti gibi kendileri kat'î yâni kesin ve açık delîl ile haram olan şey.

musahhar

• Teshir edilmiş. Ele geçirilmiş. Fethedilmiş.
• İstenilen hâle konulmuş.
• Birine bağlanmış.

musahhir

• Teshir eden. Elde eden. Zabt eden.
• İstenilen hâle koyan.
• Birine bağlayan.

musalehun anh

• İstenen ve iddia edilen şey.

müsta'bed

• Köle haline getirilen, kul olan, kulluğu istenen.

müsta'cel / مُسْتَعْجَلْ

• Acele yapılması istenen.

müsta'fi

• Bir işten isteği ile çekilen, istifa eden.
• Suçunun bağışlanıp afvedilmesini isteyen.

müstansih

• (Bak: Müstensih)

müste'nis

• Ünsiyet peyda etmiş olan, alışık. Alışılmak istenen.

müste'zen

• (İzn. den) İzin istenilmiş.

müstean / müsteân

• (Avn. dan) Kendisinden yardım beklenen, yardım istenen.

• Kendisinden yardım istenen, Allah.

• Kendisinden yardım istenen, yardım beklenen Allah.

müsted'a

• (Çoğulu: Müsted'ayât) İstenen, arzu edilen, istidâ edilen, dilenen.
• Dilekçe ile istenilen şey.

müsted'ayat

• (Tekili: Müsted'â) İstenilen, dilenen şeyler. Dilekçe ile talebedilen şeyler.

müstedam

• (Devam. dan) Sürekli, devamlı. Sürüp giden.
• Devâmı istenilen.

müstedrek

• İdrak edilmek, anlaşılmak istenen şey.
• Arabçada bir vezin.

müstegas

• (Gıyas. dan) Kendisinden yardım istenen.
• Allah (C.C.)

mutalebat

• (Tekili: Mutâlebe) (Taleb. den) İstenilen şeyler. İstekler.

mütecanis / mütecânis / متجانس

• (Cins. den) Bir cinsten olan. Diğerleriyle aynı cinsten olan.

• Aynı cinsten, homojen. (Arapça)

mütemenna

• İstenilen, temenni olunan.

muttasıl

• Bitişik, istisna-i muttasıl, aynı cinsten alanlar arasında yapılan istisnadır. Ayrı cinsten olursa "munkatı" denilir.

na-cins

• Aynı cinsten olmayan. (Farsça)
• Cinsi bozuk. (Farsça)

na-hast

• İsteksiz. İstenilmemiş. İstemeden. (Farsça)

naehil / nâehil

• Ehil olmayan, işten anlamayan.

naehiller / nâehiller

• Ehil olmayan, işten anlamayan.

nahme

• Göğüsten çıkan ses.

namzed

• (Nâm-zed) İsteyen veya istenilen kimse. (Farsça)
• Sözlü. Nişanlı. (Farsça)
• Bir vazifeye tayin edilmesini isteyen veya istenilen kişi. Aday. (Farsça)

nariyye

• Nar ile alâkalı, nara mensub. Ateşten, yanıp tutuşur, patlar olan şey.

nehy

• Yasak, yasak edilen şey.
• Kur'ân-ı kerîmde yapılması istenmeyen şeyleri bildiren kelâm-ı ilâhî (Allahü teâlânın mübârek sözü).

nemmam / nemmâm

• Söz taşıyan, koğuculuk yapan. Duyulması istenmeyen bir sözü başkalarına götürüp söyleyen.

nemrud

• Zâlim ve gaddar olarak tanınmış ve Allaha karşı kibir ve isyan ile büyüklük taslamış bir kralın ismidir. Milâddan evvel 2640 yılında yaşadığı sanılmaktadır. Peygamber İbrahim Aleyhisselâm zamanında yaşamış ve onu ateşe atarak yakmak istemiş, mu'cize ile İbrahim Aleyhisselâm ateşten kurtulmuştur. Bâb

nişan

• İz. Nişan. Alâmet. İşaret. (Farsça)
• Yara izi. (Farsça)
• Hedef, vurulması istenen nokta. (Farsça)
• Hâtıra için dikilen taş. (Farsça)
• Taltif için verilen madalya. (Farsça)
• Evlenmeden önceki anlaşma ve karar işareti veya merasim. (Farsça)
• Tuğra. (Farsça)
• Ferman. (Farsça)

niyaz olunan

• Duâ edilen, istenilen.

nizam-ı ekmel-i kasdi / nizam-ı ekmel-i kasdî

• Bilerek kasten plânlanmış olan en mükemmel düzen.

nutfe

• Duru ve sâfi su.
• Meni. Rahimde iki yarım ve ayrı cinsten hücrelerin birleşmişi.
• Taşmış, dökülmüş su.
• Deniz.

pencgane

• Beşli, beşten ibâret, beş tâneli. (Farsça)

perhüde

• Saçmasapan söz, hezeyan. (Farsça)
• Ateşten dolayı sararmış eşyâ. (Farsça)

peşrev

• (Aslı: Pişrev) Önde giden. (Farsça)
• Türk müziğinde bir saz eseri. (Farsça)
• Güreşten önce pehlivanların ellerini birbirine veya dizlerine çarparak ve biraz sıçrayarak yaptıkları oyun. (Farsça)
• Bir çeşit ok. (Farsça)

rağbet-i umumiye

• Umum tarafından rağbet edilip beğenilme. Herkes tarafından istenme.

rağbetli

• Beğenilen, taleb edilen, istenilen.

ragibe

• Rağbet olunan veya rağbetle istenilen şey.
• İhsan, hediye.

rampacı

• Eski deniz muharebelerinde yakından dövüşerek zabtedilmek istenilen bir düşman gemisine hücumla borda bordaya gelindiği sırada düşman gemisindeki askerlerin vuku bulacak hücumunu menetmek için güverteye yayılan silâhendazlar.

regaib

• (Tekili: Ragibe) Çok istenilecek şeyler. Hediye, atiyye. Çok rağbet olunan şeyler. Bol bol ihsan etmek.

riba

• Tartısı ve ölçüsü belli olan bir malı aynı cinsten daha fazla olan bir mal ile, bir karşılığı olmaksızın, peşin olarak veya veresiye değiştirmektir.
• Faiz.
• Muamelede meşru miktardan tecavüz.
• Bir şeyin artması, çoğalması.
• Verilen borç para veya mal karşılığında

ribe'n-nesie / ribe'n-nesîe

• Gecikme ribâsı. Bir cinsten olan iki şeyin birini, diğeri karşılığında veresiye olarak satmak veya başka başka cinslerden olup; ağırlık, hacim veya uzunluk ölçüsüyle yâhut belirli ölçülerde olup, sayıyla alınıp satılan iki şeyi veresiye değişmek. Mik tarlar eşit olsa bile ribâ sayılır.

riyasızlık

• Gösterişten uzak olma.

rüşvet-i mutlaka

• Her istenileni vermek, sınırsız rüşvet.

sa'y

• Hac ve ömre ibâdeti için Mekke-i mükerremeye gelen kimsenin Mescid-i Haram (Kâbe ve avlusu) yakınındaki Safâ ve Merve tepeleri arasında usûlüne göre Safâ'dan başlayarak Merve'ye ve Merve'den Safâ'ya yedi kere gidip gelmesi. Sa'y, dört gidiş ve üç gelişten ibârettir.
• Çalışmak, iş görm

salah / salâh

• İyilik, bir şeyin iyi ve istenen şekilde bulunması, dindarlık, barış.

sanem

• Put, odundan, altından ve gümüşten yapılan insan heykeli.

şayet

• ("Lâyık, yaraşır, şâyân" mânâsına gelen "Şâyesten" mastarından) Şart veya ihtimal gösterir: "Eğer, belki, olur ki" gibi. (Farsça)

şemate

• Destenik çiçeği.
• Düşmana belâ, gam ve tasa geldiğinde şâd olup sevinmek.

senber

• Her umuru bilen, her işten anlayan.

şeytan

• İblis. (Cenab-ı Hakk'ın emrine isyan ettiğinden rahmetinden kovulmuş, şerleri ve muzır şeyleri temsil eder ve ateşten yaratılmıştır. Bütün melekler Cenab-ı Hakk'ın emriyle Hazret-i Âdem'e secde ettiği halde Şeytan: "O, topraktan yaratılmıştır, ben ateşten yaratıldım. Ben ondan daha kıymetli ve yükse

şiken

• (Şikesten mastarından) Kıvrım, büküm. (Farsça)
• Koparan, parçalayan mânâsında birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Haysiyet-şiken : f. Haysiyet kıran. (Farsça)

sim

• Gümüş. Gümüş para. (Farsça)
• Gümüşten. Sırmadan. (Farsça)

sima'

• Dinlemek, kulak vermek. İşitmek.
• Çalgı dinlemek.
• Herkesin işitmesi istenilen güzel zikir ve sözler.
• Mevlevilerin ve sair dervişlerin "ney" veya "def" ile berâber ilâhi okuyarak raksları ve nağme terennüm etmeleri, dönmeleri.

simin / sîmîn / سيمين

• Gümüşten. (Farsça)
• Gümüş gibi, gümüşe benzer. (Farsça)

• Gümüşten. (Farsça)
• Gümüş gibi beyaz. (Farsça)

şirhar

• Tar: Acemiliğe alınmayan veya sayısı beşten az olan esirlerden bir kısmı. Pencik kanuni hükümlerine göre esirler: Şirhâr, beççe, gulamçe, gulâm, sakallı ve pir olmak üzere sınıflara ayrılır ve bu tertibe göre vergiye tâbi tutulurdu. Üç yaşına kadar olan çocuklara, süt emen mânâsına gelen şirhâr; üç (Farsça)

şua

• Güneşten veya bir ışık kaynağından uzanan ışık telleri, ışın.

sündüs-misal

• Sündüsten yapılmış gibi. (Farsça)

sündüsi / sündüsî

• Sündüsten yapılmış.

taallül

• (İllet. den) Vesile ve bahane arama. Bir işten kaçınma.
• Mâzeret.

• Bahane arayarak işten kaçınma.

tahassür

• (Hasret. den) Hasret çekmek. Elde edilmesi istenilen ve ele geçirilemeyen şeye üzülmek.

tahavüz

• Birbirini cenkten men'etmek. Dövüşten alıkoymak.

taleb / طلب

• İsteme. İstenme. Dileme. İstek.

• İsteme. (Arapça)
• İstek. (Arapça)
• Taleb edilmek: İstenmek. (Arapça)
• Taleb etmek: İstemek. (Arapça)

tarak

• Bulutların bir yere toplanması.
• Aynı cinsten olan şeylerden bazısı bazısının üstünde olması.

tayy

• Bükmek, sarmak, dürmek.
• Kaldırmak.
• Geçmek.
• Açmak.
• Çıkarmak. Bir haberi ketmetmek. Kasten açtırmak.
• Atlama, üzerinden geçme.

tecanüs

• Bir cinsten olma.
• Birbirine sıkı sıkı bağlılık, benzeyiş ve uygunluk.

teessür

• İşten alıkoyma. Oyalandırma.

teferrüd

• (Ferd. den) Tek ve yalnız kalma. Herkesten ayrılma.
• Eşsiz, emsâlsiz ve benzersiz olma.
• Kendi başına olma.

temerrüd

• İnad, direnme.
• Yapılması gereken bir şeyi yapmakta kasten geciktirme.

tesbih

• Sübhânallah demek. Cenab-ı Hakk'ı (C.C.) şânına lâyık ifadelerle yâdetmek. Yâni: Allah'ın zâtında, sıfâtında ve ef'âlinde cemi' nekaisten münezzeh olduğunu ifade etmektir.

teslis / teslîs

• Üçleme; Hıristiyanların tanrı üçtür veya tanrı üç unsurdan (Baba-Oğul-Rûh-ul-kudüsten) meydana gelmiştir şeklinde kabûl ettikleri bozuk inanış. Trinite.

teveccüh

• Yönelme.
• Peygamberleri aleyhimüsselâm veya evliyâyı vesîle (vâsıta) yaparak, onların hâtırı için istenilen bir şeye kavuşturması için Allahü teâlâya yalvarmak. Buna, istigâse, tevessül ve teşeffü' de denir.
• Tasavvuf yolunda ilerleme, yükselme sebeblerinden en önemli olanı. Bir velîni

tezekkür

• Hâfızadaki bilgileri, istenildiği zaman hatırlamak.

tılbe

• Talep olunmuş, istenmiş, matlub.

üfuk

• (Efk) Yalan söylemek.
• Kaçmak.
• Bir işten sapmak.

ulum-u nakliye / ulûm-u nakliye

• Naklî ilimler; hadis, tefsir, fıkıh gibi Kur'ân ve Hadisten yapılan aktarımlara dayanan ilimler.

umre

• Ziyâret etmek. Hac zamânı olan beş günü yâni Arefe ve Kurban bayramının dört günü dışında, istenildiği zaman ihrâma girip Kâbe-i muazzamayı tavâf etmek ve Safâ ile Merve arasında sa'y etmek (yürümek), saçı kazımak veya kesmekten ibâret olan ibâdet. Umreye Hacc-ı asgar (küçük hac) da denir.

umuraşna

• (Umur-âşnâ) İşten anlar, işbilir. (Farsça)

umurdide

• (Çoğulu: Umurdidegân) İş görmüş, işten anlar ve tecrübeli kimse. (Farsça)

uruz / urûz

• Altın ve gümüşten başka canlı ve cansız her çeşit mal.

ustam

• Güvenilir, emin. İtimad edilir. (Farsça)
• Altın veya gümüşten yapılmış at eğeri. (Farsça)

vacib / vâcib

• Allah ve resulü tarafından yerine getirilmesi kesin olarak emredilmiş olan şey (diğer bir mânası; delili farz ifade edecek derecede kesin olmayan, fakat hiç terk edilmeden yapılması istenen amel; vitir ve bayram namazları gibi.
• Varlığı zorunlu olan.

vakıf / vâkıf

• Mülkü olan belli ve kıymetli malının menfaatini bir şarta bağlamadan müslüman veya zımmî (gayr-i müslim vatandaş) bütün veya belli fakîrlere Allah rızâsı için terkeden kimse.
• Bir işten haberi olan.
• Arafât'ta vakfeye duran.

• Bilen, haber sahibi. Aşina. Bir işten iyi haberi olan.
• Vakfeden.
• Duran, ayakta duran.

ya'ni

• (Yâni) Bundan maksat, demek, demek isteniyor ki.

yekcins

• Aynı cinsten. (Farsça)

zevahir / zevâhir

• Dış görünüş; dış görünüşten anlaşılan mânâlar.

zıdd-ı maksud

• Maksadın, istenilen şeyin tersi.