abese suresi / abese sûresi

• Kur'an-ı Kerim'de sekseninci surenin ismi olup, Mekke-i Mükerreme'de nazil olmuştur. Saliha Suresi, Sefere Suresi de denilir.

• Kur'ân-ı kerîmin sekseninci sûresi. Mekke-i mükerremede nâzil oldu (indi). Kırk iki âyet-i kerîmedir. Birinci âyet-i kerîmede yüzçevirdi, iltifat etmedi mânâsına olan Abese lafzı sûreye isim olmuştur. Sûrede, Kur'ân-ı kerîmin Allahü teâlâ tarafından bir mev'ize (nasihat, öğüt) olduğu bildirilmekte,

aciyy

• (Çoğulu: Acâyâ) Anası öldüğünden, başka kimsenin sütüyle beslenen çocuk.
• Anası sütünü vermeyip yemeği öğrettiği çocuk.

adalet-i ictimaiyye / adâlet-i ictimâiyye

• Sosyal adâlet; Herkesin; çalışması, bilgi ve kâbiliyeti, gördüğü iş nisbetinde ve derecesinde hakkını alması; hiç kimsenin ezilip sömürülmemesi.

afv

• Bağışlama. Allahü teâlânın, ihsânı ile, âsî ve günâhkâr kullarının kusur ve günâhlarını bağışlaması.
• Bir kimsenin, düşmanından veya suçludan intikâm almaya, karşılığını yapmaya gücü yettiği halde bir şey yapmaması, intikâm almaması.

afv-i anil ceraha

• Huk: Kendisine cinayet yapılmış olan kimsenin, yaralanmadan dolayı malik olduğu kısas, diyet veya hükümet-i adl; yani, ehl-i vukufca tayin edilen diyet hakkını caniye bağışlamasıdır.

ahdeb

• Hiç kimsenin fikir ve düşüncesini beğenmeyen, ahmak.
• Uzun boylu.

ahid

• Seninle muâhede eden.
• Ahdolunmuş nesne.

akl-ı mesmu'

• Kabil-i hitab olan akıl. Sonradan tecrübe ve bilgiyle gelişen akıl. Hayrı ve şerri fark edebilen ve mümeyyiz olan kimsenin aklıdır.

aleyke

• Senin üzerine, sana.

allah razı olsun / allah râzı olsun

• Allahü teâlâ, senin ahlâkını, işlerini ıslâh edip, seni râzı olduğu (beğendiği) hâle getirsin, mânâsında duâ.

amut

• Bir kimsenin peşinden ayıbını söylemek.

anka

• İsmi olup cismi bilinmeyen bir kuş. Çok büyük olduğu anlatılır. Zümrüd-ü Anka ve Simurg gibi isimlerle de anılır.
• Uzun boyunlu kadın.
• Arabdan bir kimsenin lakabı.
• Zahmet, meşakkat.

ariye

• (Ariyet) Geri verilmek üzere alınan, iğreti. Bir kimsenin geri almak üzere, karşılıksız olarak başkasının faydalanmasına terk ettiği mal. Kullanılmak üzere alınan emanet mal.

ashab-ı feraiz / ashâb-ı ferâiz

• Mirascılar. Ölen kimsenin malında hissesi olan akrabâları.

aşık / âşık

• Çok fazla seven. Mübtelâ. Birisine tutkun.
• Saz şairi.
• (Cümledeki yerine göre) : Ahbab, hazret, ma'hut, seninki gibi mânâlara gelir. (Müennesi: Aşıka)

asilzade / asîlzâde

• Asîl kimsenin evladı.

asl-ı meyyit

• Huk: Ölen kimsenin babası, babasının babası ve ilh...

asl-ı vesvese

• Vesvesenin aslı.

atiyyat

• (Tekili: Atiyye) Hediyeler. İhsanlar.
• Büyük bir kimsenin bahşişleri.

avret

• İslâmiyet'te akıllı ve bâliğ (ergen ve evlenecek yaşa gelmiş) olan kimsenin namaz kılarken açması veya her zaman başkasına göstermesi ve başkasının bakması haram (günâh) olan yerleri.
• Kadın, hanım.

ayasofya

• İstanbul'daki bu ilk kilisenin açılış resmi Mi : 325 tarihinde yapılmıştır. 513 senesi Ocak ayının 13-14. gecesi bir yangın esnası bina kâmilen yanmış. O zaman İmparator Justinyanus yeniden yaptırmış. 573 de binanın resm-i küşâdı yapılmıştır.Osmanlılarca 29 Mayıs 1453'de İstanbul fethedilince Fatih

ayet / âyet

• Eser.
• Kimsenin inkâr edemiyeceği açık delil. Nişân. Alâmet. İşaret.
• Menzil, mekân.
• Kur'ân-ı Kerim'deki her bir cümle. Mânen uyanmağa, intibâha sebeb olan hâdise. (Kur'ân-ı Kerim'de 6666 âyet vardır.)

azim / azîm

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Büyüklüğüne, beşer (insan) aklının ve hiçbir mahlûkun (yaratılmışın) düşüncesinin erişemediği, hakîkatini kimsenin bilemediği zât. Allahü teâlânın büyüklüğü bildiğimiz gördüğümüz şeylerdeki büy üklük ve küçüklük gibi değildir. Bu bizim bilgimi

bazgeşt / bâzgeşt

• Nakşibendiyye yolunda on bir temel esastan biri. Sâlik'in (tasavvuf yolcusunun) Kelime-i tevîhdden sonra kalbinden; "İlâhî! Maksûdum Sensin. Matlûbum (maksadım) Senin rızândır."demesi.

bed-dua

• (Bedduâ) Bir kimsenin kötülüğü için duâ. Kötü duâ. (Farsça)

beddua / bedduâ

• Bir kimsenin aleyhine yapılan duâ.

benika

• (Çoğulu: Benâyık) Elbisenin koltukaltı parçası.

berk-i basar

• Gözün şimşek çakması.
• Birdenbire tepesinde çakan şimşekten mâruz olduğu dehşet ve şiddet hâlinden mecaz olarak, ansızın başına gelen mühlik hâdisenin şiddetli âlâm ve ıztırabıyla dehşet ve hayret içinde duyulan keskin intibahı ifade eder.

beşel

• İki kimsenin birbiriyle tutuşması. İki şeyin birbirine sarılması. (Farsça)
• Beşelîden masdarından emir ki; asıl, sarıl, mânâlarına gelir. (Farsça)

beyt-i atik

• Kâbe-i Muazzama. (Çok eskiden beri Cenab-ı Hak tarafından her türlü tehlikelerden korunduğu ve kurtarıldığı ve hiçbir kimsenin ona mâlik olmayıp aslının hür olduğundan kinaye olarak bu isim verilmiştir.)

bi'at / bî'at

• Sözleşme, söz verme, teslimiyet.
• Devlet başkanı durumunda olan kimseye, senin başkanlığını, idâreciliğini kabûl ettim, iyi ve faydalı her sözüne itâat edeceğim, şeklinde söz vermek, bağlılığını bildirmek.

bilanço

• ing. Ticarî bir müessesenin muayyen bir devre sonunda alacak verecek durumunu göstermek üzere meydana getirdiği cetvel.
• Mc: Herhangi bir işte belirli bir müddet sonundaki iyi ve kötü neticelerin karşılıklı durumu.

biyografi

• Bir kimsenin hayatını anlatan eser.

borç

• Bir kimsenin başka birine bir şey yapmasını veya vermesini gerekli kılan yükümlülük.

bülten

• Halka bilgi veren, özet olarak yazılmış resmi yazı. (Fransızca)
• Bir müessesenin, kurumun faaliyetlerini tanıtan ve belli zaman aralıklarıyla yayınlanan mevkute. (Fransızca)

büsuk

• Bir kimsenin, akranına üstün olması.
• Ağacın uzaması.
• Uzunluk.

car / câr

• Kadınların, elbisenin üstünde örtündükleri çarşaf.

cebb

• Bir kimsenin zekerini ve hayasını kesip hadım etmek.
• Devenin hörgücünü kesmek.
• Kökünden kesmek.

cehl-i mürekkep

• Bilmediğinden habersiz kimsenin cehaleti.

ceref

• Bir kimsenin, kederden dolayı tükrüğünü yutkunup durması.

cerh ve ta'dil / cerh ve ta'dîl

• Hadîs ilmine âit iki ıstılah (terim). Cerh, yaralamak. Bir hadîs âliminin, bâzı sebeplerle râvînin (hadîs rivâyet eden kimsenin) rivâyetini (naklini) reddetmesi. Ta'dîl, düzeltmek. Bir hadîs âliminin, bir râvinin rivâyetinin kabûl edilebileceğini açı klaması.

cerhetmek

• Yaralamak. Herhangi bir meseleyi hak ve hakikatle çürütmek. Yanlış veya yalanını bulup hurafe ve bâtıl olduğunu isbât edip herhangi bir kimsenin veya cereyanın fikrini kabul etmemek.

cesa

• Bir kimsenin elinin, çalışmaktan dolayı iri ve katı olması.

cevdet

• İyilik. Güzellik. Kusursuzluk.
• Bir kimsenin, başkasının işini güzelce ve kusursuz olarak yapması.
• Cömertlik.
• Susuz olma.

cibal-i mübaha / cibal-i mübâha

• Huk: Hiç bir kimsenin mülkiyeti altında bulunmayan dağlar.

cünd

• Er, asker. Ordu.
• Bir kimsenin yardımcıları.
• Şehir.

da'va / da'vâ

• Takib edilen fikir, iddia.
• Bir kimsenin hakkını aramak üzere mahkemeye müracaat etmesi.
• Hakkı olanın iddia etmesi. Kendini haklı görüp veya zannedip üstün fikirlilik iddia etmek.
• Mes'ele.
• İnat. Ayak diremek.
• Cenab-ı Hak'tan hayır ve rahmet dilemek.

dakis

• Bir kimsenin aksırdığında ağzından saçılan tükrük.

derr

• İyi iş. İyilik. Mahz-ı hayır.
• Zat, kimse. Hod. Nefs. Bir kimsenin zâtı.
• Yüzün tazeliğinin, teravetinin hastalıktan dolayı gitmesinden sonra, iyi olup düzelmesi.

deyn

• Borç, hazır ve mevcûd olmayan mal.
• Hazır olmayıp, ayrı olarak bulunduğu yeri bildirilmeyen her türlü mal ile hazır ise de ayrı olarak gösterilmeyen kıyemî (çarşıda benzeri bulunmayan, bulunsa da fiyatları farklı olan) mal.
• Zekât verecek kimsenin elinde, yanında olmayıp başkasında bul

dua / duâ

• İsteme, yalvarma. Bir kimsenin kendisi veya başkası hakkında bir dileğine bir arzusuna kavuşması için Allahü teâlâya yalvarması.

duga'

• Kedi miyavlaması.
• Tilki sesi.
• Zelil, hakaret görmüş kimsenin sesi.

ebkar / ebkâr

• (Tekili: Bikr) Bekârlar.
• Mc: Evvelce kimsenin söylemediği sözler.

ehl u iyal / ehl u iyâl

• Bir kimsenin geçindirmek zorunda olduğu aile efradı ve diğer kimseler.

ekmam

• (Tekili: Kümm) Elbisenin kolları, yenleri, kol ağızları.

eman / emân

• Korkusuzluk, emniyet, güven.
• Bir kimseye veya düşmana; söz, işâret veya yazı ile, mal ve can güvenliğinin emniyet (güven) altında olduğunu bildirme.
• Müslüman olmayan bir kimsenin İslâm memleketine girmesi için kendisine verilen müsâade, izin.

eshab-ı feraiz / eshâb-ı ferâiz

• Ölen bir kimsenin mîrâsına (geriye bıraktığı mala) vâris (hak sâhibi) olan ve Allahü teâlânın Kur'ân-ı kerîmde hisselerini (paylarını) bildirdiği dördü erkek, sekizi kadın on iki kişi.

evre

• Elbisenin dış yüzü. (Farsça)

eyyim

• Bekâr, dul. Eyyim; gerek bikir, gerek seyyib olsun zevci olmayan kadına ve zevcesi olmıyan erkeğe denir ki, buna bekâr denir. Bundan başka eyyim; hür kadına ve bir kimsenin kızı, hemşiresi, teyzesi gibi yakın hısmına da ıtlak edilir.

fahriye

• Bir kimsenin kendini medih için söylediği söz veya şiir. Fahre mensub ve müteallik olan.

fahz

• Uyluk. Kalça. Bacağın kalçadan dize kadar olan kısmı.
• Bir kimsenin en yakın aşiretinden olan cemaat.

fakam

• Bir kimsenin ağzını yumduğunda alt dişlerinin öne çıkıp, üst dişleriyle üstüste gelmesi.
• Dolmak, imtilâ olmak.

fariza / farîza

• Borç, vazife. Allah'ın açık emri olup, yapılması şart olan vazife.
• Fık: Ölen bir kimsenin mirasından mirasçılara düşen hisse, pay.

farz

• Bir kimseyi bir vazifeye tayin etmek veya maaş bağlamak. Bir kimsenin kendi nefsine âid iken başkasına hibe ettiği muayyen bir şey. (Bunun zıddı "karz"dır.)
• Takdir veya beyan eylemek.
• Bir şeyi delmek, gedik açmak.
• Bir dâvaya mevzu ve rükün kılınan husus.
• Addet

fatk

• Kırma, ayırma, yarma, çatlatma.
• "Kasık yarığı" denilen bir hastalık.
• Elbisenin dikişlerini sökmek.

fazfaza

• Elbisenin çok geniş ve bol olması.

fec'

• Bir kimsenin, musibetten dolayı elemli olması.
• İncinmek.
• Tasalı olmak, kederli ve hüzünlü oluş.

fen'

• Malın çok olması.
• Misk kokusunun etrafa yayılması.
• Bir kimsenin iyiliğini ve ihsanını söyleyip methetmek.

ferdiyet

• Cenâb-ı Hakk'ın birliği. Vahdetle bütün kâinata birden tasarruf eden Allah'ın (C.C.) sıfatı.Ferdiyet mânası insanlara isnad edilirse: Sadece bir olup, benzeri dünyada bulunmayan kimsenin sıfatı olur. Sadece Kur'andan ders alarak irşadda bulunabilen büyük velilik. Hiçbir şahsı merci yapmadan doğrudan

feyz-i safa / feyz-i safâ

• Neşenin feyzi, safânın bolluğu.

fezz

• Yalnız şey. Bir kimsenin yalnız kendi başına olması.
• Udûl.
• Geri dönmek.
• Buzağı.
• Hafif.

fi'l-i hikaye / fi'l-i hikâye

• Gr: Geçmiş zamanda olmuş fakat konuşan kimsenin görmüş olduğu bir işi anlatan fiil. Meselâ: Okumuş idi, yazmış idi, vurdu gibi.

fidye

• Herhangi bir farzından birini yerine getirmeye gücü olmayan bir kimsenin Cenâb-ı Hak'tan özür dilemek kasdı ile, verdiği para veya sadaka.
• Esir veya kölelikten kurtulmak için verilen para.
• Fık: Fakirin sabahlı akşamlı bir günlük yiyeceği.

• Bir şeyin yerine geçmek üzere verilen bedel.
• Çok yaşlı ve hasta olan kimsenin tutamadığı oruç, ölüm hastalığına yakalananın kılamadığı namaz, vefât etmiş kimsenin namaz ve oruç borçları için ve hacda, ihramlının hastalık özründen dolayı ihramın bâzı yasaklarını işlemesine karşılık vermesi ge

fidye-i necat

• Bir kimsenin esirlikten veya başına gelen bir belâdan kurtulmak için, kendisi veya kendi namına başkası tarafından mecburen verilen para vesaire hakkında kullanılan bir tabirdir. Tabirin karşılığı, can kurtarma akçası demektir.

firaş-ı sahih

• Fık: Nikâh ve mülk-i yemine müstenid bulunan istifraş. Mülk-i yemin, bir kimsenin temellükünde bulunan cariye demektir. Binaenaleyh bu iki şarta dayanan istifraştan, meydana gelecek çocuk, varis addolunur. Ancak, cariyeyi istifraşta husule gelen çocuğun kendisinden olduğunu müstefrişin söylemesi lâz

firaset

• Zihin uyanıklığı. Bir şeyi çabukça anlayış kabiliyeti. Bir kimsenin ahlâk ve istidadını yüzünden anlamak. Firasetin bir nev'i, sebebini anlamadan ve ilham eseri olarak vücuda gelen seziştir. Diğer nev'i ise kesbîdir. Muhtelif huy ve tabiatları bilmek neticesinde hâsıl olur.
• Yiğitlik.

fuzuli / fuzulî

• Fazladan olup boşu boşuna söylenen söz. İşe yaramayan. Boşu boşuna.
• Boşboğaz. Ahmak. Vazifesinden hariç lüzumsuz şeye teşebbüs eden.
• Haksız olarak fiile çıkarılan iş.
• Fık: Şer'î izin olmadığı halde diğer bir kimsenin hakkında tasarruf eden kimse.
• Büyük bir şâi

gars-ı yemin

• Sağ el ile dikilen fidan.
• Bir kimsenin yanından, fidan gibi ayrılmayan kişi.

gayya

• Cehennemin beşinci tabakasındaki çok korkunç bir kuyunun adı. İçine düşenin kolay kolay kurtulamıyacağı korkunç yer.

gibet / gîbet

• Bir kimsenin, yüzüne karşı söylendiği zaman hoşlanmayacağı, kalbinin kırılacağı bir sözünü, hâlini veya hareketini, arkasından, bulunmadığı yerde söylemek, hareketiyle göstermek veya îmâ etmek. Dedi-kodu.

gırbil

• Havuzun dibinde kalan balçıklı su.
• Bardak ve şişenin dibinde olan tortu.

grafik

• yun. Bir hâdisenin gidişatını göstermek, birkaç şey arasında karşılaştırma yapmak için çizgi ve şekillerle yapılan rakamlı cetvel.

habt-i a'mal / habt-i a'mâl

• İrtidad eden, yâni dinden çıkan bir kimsenin, dindar iken yapmış olduğu ibadetlerinin ibtâl olup sevapsız kalması.

hadesten taharet / hadesten tahâret

• Namaza başlamadan önce yerine getirilmesi gereken farzlardan biri. Abdesti olmayan kimsenin abdest alması, cünüb olanın, hayız ve nifas hâli sona eren kadının boy abdesti alması.

hadis-i meşhur / hadîs-i meşhûr

• İlk zamanda bir kişi bildirmişken, ikinci asırda şöhret bulan, yâni bir kimsenin Resûl-i ekremden, o kimseden de, çok kimselerin ve bunlardan dahî, başka kimselerin işittiği hadîs-i şerîfler.

hadis-i mütevatir / hadîs-i mütevâtir

• Bir çok Sahâbînin Peygamber efendimizden ve başka bir çok kimsenin de bunlardan işittiği ve kitâba yazılıncaya kadar, böyle pek çok kimsenin haber verdiği hadîs-i şerîfler.

hadis-i şaz / hadîs-i şâz

• Bir kimsenin, bir hadîs âliminden işittim dediği hadîs-i şerîfler.

hal / hâl

• Durum, vaziyet, tavır. Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin kalbine gelen sevinç, hüzün, darlık, genişlik, arzu ve korku gibi mânâlar. Bunlar kulun gayreti ve çalışması olmadan kalbe gelir. Bu yönden makam ile arasında fark vardır. Makam, tasavvuf yolun da bulunan kimsenin çalışmakla kazandığı mânevî d

hal-i sahv / hâl-i sahv

• Arızi veya dâimi sebeplerle, şuurunu kaybetmiş bir kimsenin, muvakkaten şuurunun yerine gelmesi hâli.

hali zaman / hâlî zaman

• Hiç kimsenin olmadığı zaman.

hamaid

• (Tekili: Hamîde) Bir kimsenin medhedilmeğe lâyık olan işleri.

haraib

• (Tekili: Harîbe) Bir kimsenin geçineceği şeyler.

haribe / harîbe

• (Çoğulu: Harâib) Bir kimsenin geçineceği şey.

harim-i hass / harîm-i hâss

• Büyük bir kimsenin kendi dairesi.

harime / harîme

• Bir kimsenin, istediği gibi kulanabilecek hakka sahib olduğu malı.

haşrece

• Ölüm anında can çekişmekte olan bir kimsenin çıkardığı hırıltı.

havayic-i asliyye / havâyic-i asliyye

• İhtiyaç eşyâları. Temel ihtiyâçlar. Bir kimsenin yiyecek giyecek ve ev gibi ihtiyaç duyduğu lüzumlu maddeler ve evde kullanılan eşyâ ve âletler, hizmetçiler, binecek vâsıtası, meslek kitapları (din kitapları) ve ödeyeceği borçları.

haviyye

• Çocuk doğuran kadına loğusa yemeği yedirmek.
• Namaz kılan kimsenin, secde halinde iken, karnını uyluğundan yukarı tutması.

haykan

• Büyük ve kalın olan.
• Kısa boylu bir kimsenin yürümesi.
• Omuzunu oynatmak.

hayrhahlık

• Başkasının iyiliğini istemek. Allahü teâlânın nîmetinin bir kimsenin elinde devamlı kalmasını veya onun böyle bir nîmete kavuşmasını dilemek. Hasedin, kıskançlık ve çekememezliğin zıddı.

hazar

• Sulh zamanı. Barış zamanı.
• Bir kimsenin huzuru, yakını.
• Mukim olmak. Yolcu olmamak.

hazelan

• Kızgın kimsenin yürümesi.

hazine kethudası

• Tar: Yavuz Sultan Selim Han zamanında kurulan hazine kethudâlığı, saraya girip çıkan demirbaş eşyanın korunup saklanmasıyla mes'ul idi. Bu müessesenin başında bulunan memura da hazine kethudâsı denilirdi.

hazm

• Midedeki yenen şeyleri eritmek, sindirmek. Vücuda yarayacak hale getirmek.
• Birisine ansızın hücum etmek.
• Ansızın bir şey üzerine inmek.
• Birisinin hakkını, malını gasb ile alıp zulmeylemek.
• Münasebetsiz bir hale, güce gidecek bir vaziyete düşenin kendi nefsini

hey'atın feletatı / hey'atın feletâtı

• Birini taklit eden kimsenin taklitçiliğini gösterip ilân eden sürçmeleri, falsoları. Kemalât-ı ruhiye veya mükemmelliğin iktizası olan umum ahvaldeki fıtrîlik ve müvazeneyi o seviyede olmayanın sun'î taklitteki gayr-ı fıtrîliği.

hicir

• Başkalarından üstün ve faziletli olan. Bir kimsenin sireti ve mesleği. Huy, âdet, tabiat.

hicret

• Bir yerden başka bir yere göç etmek.
• Resûlullah efendimizin Mekke-i mükerremeden Medîne-i münevvereye göç etmesi.
• Müslüman bir kimsenin, dînini korumak için, kâfir memleketinden, İslâm memleketine göç etmesi.
• İslâm memleketinde fitne ve kötülük bulunan bir yerden iyi bir yere

hıdane / hıdâne

• Çocuğu kucağa almak, besleyip büyütmek üzere yanında bulundurmak. İslâm nikâhının bozulmasından sonra (ayrılıkta), çocuğu, selâhiyetli (yetkili) olan kimsenin yâni başkası ile evli olmayan annenin belirli bir yaşa gelinceye (oğlan çocuğu yedi, kız ye tişkin oluncaya) kadar yanında alıkoyması ve terb

hıma

• Kimsenin giremediği mahfuz otlak.
• Sultan için korunup hıfz edilen çayır.

himmet

• Kalbin bütün kuvveti ile Cenab-ı Hakk'a ve sâir mukaddesata yönelmesi. Kalb isteği ile gösterilen ciddi gayret.
• Allah indinde makbul ve mübârek bir kimsenin mânevi yardımı ile birisini koruması, yardım etmesi.
• Tabiî şevk ve meyil ve heves.
• Lütuf, yardım.

hırbak

• Sahabeden bir kimsenin adı ki, ona "Zülyedeyn" de derlerdi.
• Def'etmek, kovmak.
• Yellenmek.

hırric / hırrîc

• Bir kimsenin çıkardığı nesne.

hiss

• Duymak. Farkına varmak. Duygu.
• Bir kimsenin haline acıyıp rikkat ve şefkat eylemek.
• Bir şeyi idrak edip şuur hâsıl eylemek. Bedendeki his uzuvlarından birisini müteessir eden bir şeyin mevcudiyetini idrak eylemek.

hıtab

• Sözü âşikâre ve yüzüne söylemek.
• Seninle gayrin arasında olan kelâm.

hızane

• Bir şeyi bir şeye ilâve etmek.
• Fık: Hak ve salâhiyeti haiz olan kimsenin belirli müddet zarfında çocuğunu besleyip büyütmek ve terbiye etmek üzere yanında bulundurması.
• Bir şeyi kucağına almak.

hizmet

• Birinin işini görme. Bir kimsenin hesabına veya menfaatına iş görme, bu suretle yapılan iş, vazife. Memuriyet.
• Bir insan, hayvan veya nebatın muhtaç olduğu işler ve takayyüdat.

hubahib

• Yıldız böceği.
• Bahil bir kimsenin adı.

hukukullah / hukûkullah

• Allahü teâlânın emri ve kulluk borcu olarak yapılan, kimsenin tasarrufta bulunamıyacağı, değiştiremeyeceği şeyler.

hulul

• Girme. Dâhil olma. İçine gizlice giriş.
• Birinin veya birkaç kimsenin sevgi veya itimadını kazanmak, içlerine onlardan görünüp girmek.
• Halletmek.
• Vuku' bulmak. Zuhur etmek.
• Gelip çatmak.
• Bir menzile inmek.
• Kim: Bazı akıcı cisimlerin vücud mesâmâ

hulvan

• Bir kimsenin hizmeti karşılığında, ücretinin haricinde verilen şey.
• Kızın mihrinden, kişinin kendisi için aldığı miktar.
• Vermek, bahşetmek.
• Bir belde ismi.

hümud

• Elbisenin eskimesi.
• Ateşin sönmesi.

humul

• Bir kimsenin adı sanı batma, ünü ünvanı kaybolma.

hürr

• Kimsenin baskısı, zorlaması olmadan meşru' dairede istediği gibi yaşayabilen.
• Esir veya köle olmayan. Serbest.

hürriyet-i diniye

• Din hürriyeti. Herhangi bir kimsenin mensub olduğu dinin emirlerini ve icablarını yapmakta asayişe ve başkasının haklarına dokunmamak şartiyle serbest olması.

hürriyet-i vicdan

• Amme hukuku ile ferdî hukuka tecavüz etmemek şartıyla herhangi bir kimsenin her hangi bir fikir veya dini kabul etmekte veya kabul etmemekte serbest olması. Ancak, İslâmiyeti kabul etmiş olan bir kimse, İslâmın esaslarını kısmen de olsa, inkâr ve reddetmekte serbest değildir; İslâm hukukunda mürted

hüsn-ü ta'lil

• Edb: Herhangi bir hâdisenin hakiki sebebini saklayarak, güzel ve hayalî bir sebep göstermeye hüsn-ü ta'lil denir. Bu gösterilen sebep hakiki olmamalı, fakat güzel olmalıdır.Bağ-ı âlemde yüzün menendi bir gül isteyüp.Cüst ü cu idüp gezer gülzarı bülbül şah şah. (Fatih Sultan Mehmed)Bülbülün, gül bahç

hüsn-ü zann

• (Hüsn-i Zan) Bir kimsenin veya bir hâdisenin iyiliği hakkındaki vicdâni ve iyi kanaat. İyi fikirde bulunup, iyi olacağını düşünmek.

huzur

• Hazır olmak. Mevcud bulunmak.
• Hürmet edilmesi lâzım gelen kimsenin yanında olmak.
• İbadet neticesi hâsıl olan rahatlık, gönül ferahlığı.

i'tinan

• Bir kimsenin içyüzü meydana çıkma.
• İnsanın önüne durma.

ibra-i amm / ibrâ-i âmm

• Huk: Bir kimsenin zimmetini bütün haklardan, dâvâlardan temize çıkarmak.

ibra-i has / ibrâ-i hâs

• Huk: Bir kimsenin zimmetini belirli bir haktan, hususi bir dâvâdan veya bir kısım haklardan beri kılmaktır.

ibra-i ıskat / ibrâ-i ıskat

• Huk: Bir kimsenin diğer bir kimsedeki hakkını, tamamen veya kısmen terketmesi.

ibra-i istifa / ibrâ-i istifa

• Bir kimsenin, başka birisindeki hakkını aldığına dair ikrar etmesi.

ibsan

• Bir kimsenin huyunun veya yüzünün güzel olması.

icazet-i kavliye

• Bir kimsenin bir şey hakkında "izin verdim" demesi.

icazet-i lahika / icazet-i lâhika

• Bir kimsenin önce izni olmadığı halde, yapıldıktan sonra bir şeyi tasdik edip kabul etmesi.

iftilaz

• Kesmek, kat'.
• Bir kimsenin bir parça malını almak.

igtimaz

• Birini çekiştirme, bir kimsenin aleyhinde bulunma.

ihaş

• Bir kimsenin namusuna dokunma, namusunu lekeleme.

ıhaze

• (Çoğulu: İhâzât-İhâz) Su birikip toplanacak yer.
• Bir kimsenin kendisi veya sultanı için hıfzedip gözlediği yer.

ihdar-ı dem

• Huk: Maktulün (öldürülmüş olan kimsenin) diyetini katilden (öldürenden) aldırmamak.

ihsar

• (Hasr. dan) Birisini işinden alıkoymak.
• Fık: Hac için ihrama girmiş bir zâtın, Arafat'ta durmakla ziyaret tavafından; ve umre için ihrama girmiş bir kimsenin de tavaftan men edilmesi. Böyle men edilen zâta "muhsar" denir.
• Kısaltma, kısalma.
• Sıkıştırma.

ihtilaf-ı suret / ihtilâf-ı suret

• Şekil farklılığı; aynı hadisenin farklı tarzda nakledilmesi.

ihtisas

• (Husus. dan) Kendine mahsus kılmak. Bir kimsenin dünyevi veya uhrevi, Kur'âni, İslâmi, imâni bir mesleğe, fen veya san'ata hasr-ı mesâi etmesi; yalnız onunla meşgul olması.
• Gr: Mütekellim veya muhatab zamiri olan mübtedanın haberinin hükmünü bir isme âit (mahsus) kılma. Bu isim zamir

ihtiyari / ihtiyarî

• Mecburi olmayan. İsteğe bağlı. Bir kimsenin isteğine bırakılmış olan.

ikrar / ikrâr

• Îmânını açıkça, dil ile söylemek.
• Bir kimsenin kendisiyle alâkalı olup, başkasına âit bulunan bir şeyi haber vermesi, îtirâf etmesi.

ikrar bi-l kitabe

• Bir kimsenin diğer bir kimseye olan borcunu kitabetle yani yazı ile tasdik etmesi. Tabirin mânası yazı ile ikrar'dır.

ikraz / ikrâz

• Borç verme, ödünç verme. Bir kimsenin nakid para, hacim ölçüsü ile alınıp satılan malını, daha sonra mislini (benzerini) almak üzere bir şahsa vermesi.

ıkval

• Bir kimsenin söylemediği bir sözü, söyledi diye iddia etmek.

ikval

• Bir kimsenin, söylemediği halde bir sözü söyledi diye iddia etme.

ilik

• t. Elbisenin düğme geçmeye mahsus deliği.
• Kemiğin içinde bulunan madde.

ilm-i feraiz / ilm-i ferâiz

• Vefât eden kimsenin bıraktığı malın kimlere verileceğini ve nasıl taksim edileceğini öğreten ilim.

ima / îmâ

• İşâret etme. Bir özür sebebiyle başını yere koyamayan kimsenin rükû' için biraz, secde için rükû'dan daha çok eğilmesi.

iman-ı kesbi / îmân-ı kesbî

• Bir kimsenin âkıl (akıllı) ve bâliğ olduktan (ergen, gusül, boy abdesti alacak yaşa geldikten) sonra ettiği îmân.

iman-ı ye's

• Çaresiz kalan, hayatından ümidsiz olan bir kimsenin imanı.

imaret kemeri

• Eskiden medresenin en güçlü, kuvvetli, kıdemli ve sözü dinlenen talebesi hakkında kullanılır bir tabirdi. Ayrıca bu tabir, medrese talebelerinden iaşe işlerine bakmak üzere bir sene müddetle seçilenler hakkında da kullanılırdı. Bunlar, bellerine kemer taktıkları için bu isim verilmişti.

imece

• Köyün umumi işlerinde veya köylünün kendi işlerinde köy halkının müştereken çalışması. Beraberce birçok kimsenin toplanıp elbirliğiyle bir kişinin işini halletmesi ve herkesin işinin sıra ile bitirilmesi.

incizam

• Kesilme.
• Cüzzam hastalığına tutulmuş kimsenin bir organının (âzâsının) kopması.

indeke

• Senin yanında. Sana göre.

indiyyat

• (Tekili: İndî) Birinin kendince uydurduğu şeyler. Bir kimsenin kendi görüş ve inanışına göre söylediği sözleri.

iplikhane

• Eskiden suç işlemiş kimselerin hapsedilip çalıştırıldıkları yere verilen addır.
• Gemilere lüzumlu halatlarla yelken bezini yapan eski bir deniz müessesenin adı idi.

ipnotizma

• (Hypnotisme) Telkin ile kabiliyetli bir kimsenin üzerinde, söz ve bakış ile elde edilen bir çeşit uyku hâli. (Fransızca)
• Uyuşukluk. İradesizlik hâli ve bu hâle ait vaziyetler. (Fransızca)

irs

• Vefat eden kimsenin vâsi olup malını almak.
• Ölen yakın akrabadan kalan mal, miras, mülk.
• Bir şeyin artığı. Fâsıla nişanları.

• Mîrâs. Vefât eden bir kimsenin geriye bıraktığı terekesinden (malından) evlât ve akrabâsından sağ kalanlara düşen hisse, pay.

irşad

• Doğru yolu göstermek. Akli ve kalbi, mukni ve te'sirli eserler veya sözlerle gafletten uyandırıp hidâyet yolunu göstermek. Cadde-i kürba-yı Kur'aniye yolunda selâmetle devam ettirmek. Allah'a ibadet ve itaata kavuşturmak. Veli bir zâtın, bir kimsenin hidâyete ermesine vesile olması.

irsas-ı libas

• Elbisenin yıpranması, eskitilmesi.

irtac

• Bir kimsenin sözünü kesme, konuşturmama.
• Devamlı yağmur ve kar yağma.
• Kapıyı örtme, kapama.
• Kıtlık her tarafa yayılma.

irtikak

• Söz gücü olan kimsenin, söz söylemekten âciz kalması.

iskat ve devr / iskât ve devr

• Müslüman bir kimsenin ölünce, namaz, oruç ve diğer bâzı borçlarından kurtulması için yapılan muâmele.

ıskat-ı salat / ıskat-ı salât

• Ölmüş bir kimsenin kılmadığı namazlar yüzünden hâsıl olan günahını giderir ümidi ile verilen sadaka.

ism-i fail / ism-i fâil

• Gr: Kendisinden fiil, iş çıkan kimsenin sıfatı. Fâil, hâdim, kâtib gibi.

ısmam

• Şişenin ağzını tıkama.
• Sağırlaştırma, duymaz hâle getirme.

istibahat

• Mübah ve helâl sayma.
• Bir çok kimsenin kanını dökmeğe izin verme.

istibtan

• Gizliliğe, bir kimsenin iç işlerine vakıf olmak.

istidbar

• (İdbar. dan) Yüz çevirmek. Arka dönmek.
• Geri geri gitmek.
• Bir kimsenin peşinden gitmek.

istidrac

• Derece derece yükselmeyi isteyiş.
• Ist: Hakkı ve hakiki değeri olmadığı halde ve kabiliyetsizliğine rağmen bir kimsenin kesret-i nimete mazhar olması ve bu sebeple küfür ve isyana devam etmesi ile azab ve gazab-ı İlâhiyeye yaklaşması.

istigna

• Cenab-ı Hak'tan başka kimsenin minneti altına girmemek.
• Gönül tokluğu. Elindekini kâfi bulmak. Zenginlik istememek. Muhtaç olmayıp zengin olmak.
• Nazlanmak.
• Azamet ve tekebbür etmek.

istiğrak / istiğrâk

• Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin içinde bulunduğu mânevî hallere dalması sebebiyle kendisini ve çevresinde olanları unutması.

istikbaliyye

• Edb: Yeni gelen bir kimsenin karşılanması sebebiyle yazılan manzume.

istikfa

• Bir kimsenin başına veya ensesine sopa ile vurma.

istinhac

• Bir kimsenin dediğine uyma. Söylediğini yapma. Yoluna gitme.

istintakname / istintaknâme

• Huk: Sorguya çekilen kimsenin ifâdesinin yazıldığı kâğıt.

istirabe

• Bir kimsenin hâlinden şüpheye düşme, kuşkulanma.

ıtk-ı muallak

• Bir şarta talik suretiyle vuku bulan ıtkdır. Bir kimsenin kölesine "şu işi yaparsan hürsün" demesi gibi ki, köle o işi yapınca azad olur.

ıtk-ı müneccez

• Bir şarta muallak veya bir zamana muzaf olmaksızın derhal vuku bulan ıtkdır. Bir kimsenin memluküne hitaben "seni azad ettim." demesi gibi ki, onunla köle derhal hürriyetine kavuşur.

ıtk-ı müşterek

• İki veya daha fazla kimsenin, mâlik oldukları bir köleyi azad etmeleridir.

ıyal / ıyâl

• Bir kimsenin bakmak (geçindirmek) zorunda olduğu kimseler: Zevce (hanım), çocuklar (erkek ve kız), ana-baba, hizmetçi.

• Bir kimsenin geçindirmek zorunda olduğu kişiler.

iyal / iyâl

• Bir kimsenin geçimini üstlendiği kimseler.

kadh

• Zemmetme, çekiştirme. Bir kimsenin ayıb ve kusurlarını söyleyerek gıybet etme.
• Men'etmek, engel olmak.
• Çakmak taşını çakmak.
• Bir kimsenin işine halel vermek.

kafv

• Bir kimsenin ardına düşüp ittibâ etmek, ona tâbi olup uyma.

kalb gözü

• Kin, hased, kibir gibi mânevî hastalıklardan kurtulup, her an Allahü teâlâyı anan kimsenin kalbinde meydana gelen, işlerin iç yüzünü görme kuvveti, basîret.

karabasan

• t. Kâbus. Sıkıntılı ve korkunç rüya.
• Bir kimsenin içine düştüğü pek sıkıntılı ruh durumu.

karra

• Bir kimsenin kulağına söylemek.
• Soğuk su dökmek.

karv

• Ağaç kadeh.
• Köpek yalağı.
• Hurma ağacının kökü.
• Uzun havuz.
• Hayanın derisi inip büyümek.
• Kast.
• Etraflıca araştırmak, tetebbu.
• Bir kimsenin mesleğine girmek, onun yoluna süluk etmek.

kasame

• (Kasem. den) Katili bilinmeyen kimsenin bulunduğu, şüphelenildiği mıntıka halkından elli kişiye yemin ettirme.

kasr-ı salat / kasr-ı salât

• Seferde olan bir kimsenin dört rekatlı namazı ikişer rekat kılmakla namazı kısaltması.

• Seferde olan bir kimsenin, dört rekâtlı farz namazları ikişer rekât kılması. Namazı kısaltmak.

katib-i hususi / kâtib-i hususî

• Büyük bir kimsenin kullandığı özel kâtip, hususi kâtib.

katliam / katliâm

• Bir yerde bir anda çok kimsenin öldürülmesi.

katmer

• t. Bir şeyin kat kat olması.
• Çok yapraklı oluşu. (Gülün, çiçeğin, böreğin, elbisenin kat kat olduğu gibi.)

kavf

• Bir kimsenin peşinden gitmek.
• Ense saçı.

kayıf

• Ferasetle bir kimsenin nesebini bilen kişi.

kazr

• Bir kimsenin peşinden gitmek.

ke

• "Gibi" mânasındadır. (Arapça teşbih edâtı) Kelimenin başına getirilir. Meselâ: (Kezâlike: Bunun gibi)
• Harfin ve kelimenin sonuna gelirse "sen" zamiri yerindedir. Meselâ (Kitâbü-ke: Senin kitabın)

kefaf-ı nefs

• Bir kimsenin ölmeyecek kadar olan nafakası.

kefalet / kefâlet

• Kefillik. Kefîl olmak. Bir kimsenin, borcunu ödememesi, taahhüdünü (verdiği sözü) yerine getirmemesi hâlinde onun yerine borcu ödemeği, sözü yerine getirme mes'ûliyetini (sorumluluğunu) alacaklıya karşı üzerine almak.

kefen

• Vefât eden kimsenin yıkandıktan sonra sarılarak defnedildiği beyaz bez parçaları.

keffaret-i halk

• Hac için ihrama girip de bir özre mebni saçlarını vaktinden evvel traş ettiren kimsenin tutacağı üç günlük oruçtan ibârettir.

keffaret-i salat / keffâret-i salât

• Kazâya kalmış namazları bulunan ve bunları îmâ ile dahi kılması mümkün iken kılmayıp ölen kimsenin kılmadığı namazlar için verilen keffâret.

keffaret-i yemin / keffâret-i yemîn

• Bir işi yapmak veya yapmamak husûsunda Allahü teâlânın ismini söyleyerek yemîn eden kimsenin yemînini bozunca cezâ olarak yapması gerekli olan şey.

keffaret-i zıhar / keffâret-i zıhâr

• Bir erkeğin, hanımını veya onun yüz, baş, ferc gibi bir uzvunu, kendisine nikâhı ebedî haram olan bir kadına veya onun bakılması haram olan yerine benzetmesi yâni "Sen anam gibisin" veya "Senin sırtın anamın sırtı gibidir" demesinin affı ve onunla te krâr münâsebet kurabilmesi için olan çâre.

kend

• Kesmek, kat'etmek.
• Bir kimsenin nimetini ve iyiliğini bilmeyip inkâr etmek.

kenne

• (Çoğulu: Kınât-Kenâyin-Kenânin) Bir kimsenin gelini, oğlunun hanımı.

keramet-i kevniye

• Kudret-i Rabbaniyenin ihsanı ile letâfet kesbedip havada uçmak, uzun yolu kısa zamanda gitmek, bir mü'minin bir sıkıntısı hâlinde Cenab-ı Hakk'a dua edip ind-i İlâhîde makbul bir zâttan yardım istemekle, o zatın, izn-i İlâhi ile o muztar kimsenin imdadına yetişmesi, kale gibi muhkem bir yerde üzerin

kerdese

• Bağ, kayd.
• Ayağı bağlı olan kimsenin yürüyüşü.

keysan

• Ayakla bir kimsenin dübürüne vurmak.
• Özür, mâzeret.

kısas / kısâs

• İşlenen suçun, yapılan kötülüğün aynısını suçluya tatbîk ederek cezâlandırma, öldüreni öldürme, yaralıyanı yaralama, bir uzvu kesenin uzvunu kesme cezâsı.

kısmet

• Nasîb. Allahü teâlânın ezelde (sonsuz öncelerde) herkes için dilediği şey.
• Birkaç kimsenin bir şeydeki hisse-i şâyialarını (ayrılmamış hisselerini) kile, terâzî, arşın gibi bir ölçü âleti ile tâyin ve tahsis etme, belli etme, ayırma.

kisve

• Giyecek. Nafaka vermekle vazîfeli kimsenin bakmakla mükellef bulunduğu kimselere te'min etmekle yükümlü olduğu giyecek.

kıyafet

• Bir şeyin dış görünüşü, zâhiri.
• Bir kimsenin giydiklerinin bütünü.
• Heyet, şekil, suret.
• Feraset.
• Bir kimsenin ardınca olmak.

kubu'

• Kirpinin büzülüp başını derisine çekmesi.
• Bir kimsenin başını yakasına çekmesi.

kul hakkı

• Bir kimsenin, başkası üzerindeki hakkı, alacağı.

kültür

• Her türlü fikir, san'at ve âdet varlıklarının hepsi. (Fransızca)
• Bir kimsenin umumi bilgi seviyesi. (Fransızca)
• Terbiye. (Fransızca)
• Ziraat. (Fransızca)
• Tıb: Tecrübe veya ilâç yapmak için mikrop besleme ve çoğaltma. (Fransızca)

kumar

• Para veya başka bir menfaat karşılığı oynanan oyun; birkaç kimsenin aralarında para veya mal toplayarak piyango çekip, isâbet etmeyenlerin isâbet edenlere mal veya para vermek için sözleşme veya para ile kazanmak için tahminde bulunma, toto. Karşılık lı para veya mal koyarak bahse tutuşma.

künde

• Suçlu bir kimsenin ayaklarına geçirilen tomruk. (Farsça)
• Kalın ve yüksek ağaç. (Farsça)

künye

• Bir kimsenin nereden ve kimden olduğunu bildiren ve hüviyeti yazılı olan kâğıt.

• Bir kimsenin adı, soyadı, ülkesi, doğumu, mesleği gibi özelliklerini gösteren kayıt.

la'net

• Bedduâ; bir kimsenin kötülüğünü, Allahü teâlânın af ve merhametinden mahrum olmasını, ihânet edenlerin veya kötülüklerin gerektiği cezâya çarptırılmasını istemek.

lat'

• Yalamak.
• Ayağıyla bir kimsenin belinden aşağısına vurmak.

ledeyk

• Senin yanında. Senin indinde.

lek

• Sana, senin için, senin hakkında.

levaim

• (Tekili: Lâime) Bir kimsenin yüzüne karşı çekiştirmeler, levmetmeler. Zemmetmeler. Başa kakmalar.

lümeze

• Bir kimsenin arkasından ayıplarını söyliyen. Gıybet eden.

ma'şukiyet

• Sevilme hâli. Sevilen bir kimsenin hâli.

maddi temizlik / maddî temizlik

• Bedenin, elbisenin ve oturulan yerin temizliği.

magduriyyet

• Mağdurluk. Gadre uğramış kimsenin hali.

mahlas

• Kurtulacak yer.
• Bir kimsenin takma adı, mahlası.

mahmud / mahmûd

• Övülmüş, övülen.
• Peygamber efendimizin güzel isimlerinden biri. Ahmed, Muhammed, Mahmûd, hep över seni Allah Senin isminle biter lâ ilâhe illallah Bundaki ince sırrı anlamaz, bilmez gümrâh, Kendi adıyla yazmış senin adını Rahmân
• Ebrehe'nin, Kâbe'yi yıkmak üzere ordusunda geti

maiyyet

• Beraberlik. Arkadaşlık.
• Yüksek rütbeli bir kimsenin emri altında bulunan hey'et.
• Yan. Nezd.

makam / makâm

• Yüksek dereceli me'mûriyet, me'mûrluk yeri, mevkî, mansıb.
• Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin bu yolda ilerlerken kazandığı mânevî derecelerden her biri.

mal / mâl

• Fık: Bir kimsenin tasarrufunda bulunan kıymetli, lüzumlu şey. (Varlık, servet, para, ticaret eşyası gibi.)

• Bir kimsenin eli altında bulunan değerli şey.

mal-i zımar

• Bir kimsenin mâlik olduğu halde, onlardan faydalanması kabil olmayan; başka tabir ile, elinden çıkıp galib-i hale nazaran bir daha eline girmeleri umulmayan mallar.

manşet

• Bir gazetede ilk sayfanın en üst kısmındaki büyük puntolu başlık. (Fransızca)
• Bir gömleğin kol kısmına geçirilen ve elbisenin kolundan dışarı çıkan kumaş parçası. (Fransızca)

maskat-ı re's

• Doğum yeri. Vatan. Bir kimsenin doğduğu yer.

merhale

• Menzil, konak. İki konak arası. Bir kimsenin bir günde yürüdüğü yol.

merkel

• (Çoğulu: Merâkil) Yol.
• Hayvan üstüne binen kimsenin iki tarafından ayağı dibindeki yer.

mesab

• Rücu edecek, geri dönecek yer. Kuyu ağzında su çeken kimsenin durduğu yer.
• Havuz ortası.
• Suyun biriktiği yer.

mesen

• Kişinin bevlini tutmaya âciz olması. Bir kimsenin, idrarını tutamaması.

meşhed

• Bir kimsenin şehid düştüğü yer. Şehidlerin mezarlığı olan yer.
• İnsanların cemaat olarak hazır olacakları yer.
• Şehâdet yeri. Hz. Hüseyinin (R.A.) Kerbelâdaki şehid düştüğü yer.
• İranda bir şehir adı.

meşhur hadis / meşhûr hadîs

• İslâm'ın ilk asrında bir kişi bildirmişken, ikinci asırda şöhret bulan, yâni bir kimsenin Resûl-i ekremden, o kimseden de, çok kimselerin ve bunlardan dahî, başka kimselerin işittiği hadîs-i şerîfler.

meskat-ı re's

• Bir kimsenin doğduğu yer.

• Bir kimsenin doğduğu yer.

metruk

• Terk olunmuş. Bırakılmış.
• Boşanmış olmak.
• Ölen bir kimsenin bıraktığı eşya.

metrukat / metrûkât

• Özürsüz, tembellikle kılınmayan, terk edilen namazlar.
• Vefât eden kimsenin geriye bıraktığı şeyler. Mîrâslar, terikeler.

mevat arazi / mevât arâzi

• Ölü arâzi. Bir kimsenin mülkünde bulunmayan, mer'a, baltalık ve harman yeri olarak kimseye verilmemiş olan ve gür sesli bir kimsenin köy ve kasaba evlerinin son bulduğu yerden bağırıp sesi duyulmayacak derecede köy ve kasabadan uzak yâni tahmînen yarım saatlik uzaklıkta olan dağlık, taşlık, kıraç, o

mevn

• Bir kimsenin zahmetini çekmek.
• Nafakalarını vermek.

mezheb taklidi

• Amelde yapılacak işlerde bir müctehidin ictihâdlarına, fetvâlarına tâbi olma. Mevcût dört hak mezhebden birini öğrenip, kabûllenip, onunla amel etme.
• Dört mezhebden birine uyan kimsenin bir işi yapmada ihtiyâç veya zarûret (başka hiçbir çâre bulunmama) veya meşakkat (güçlük) bulundu

mihsarre

• Bir kimsenin elinde tuttuğu sopa veya değnek.

miras / mîrâs

• Ölen kimsenin yakınlarına kalan malı.

• Vefât eden kimsenin, geride kalan akrabâlarına bıraktığı mal ve haklar.

mizac / mizâc

• Huy, tabîat, bir kimsenin yaratılıştan gelen özelliklerinin hepsi.

mu'ciz

• İnsanı âciz bırakan iş. Aynısını yapmakta başkalarını acze düşüren, kudretsiz kılan, kimsenin yapamıyacağı yolda olan.

mu'tezile

• Aklına güvenerek ve "kul, fiilinin hâlikıdır" demekle hak mezheblerden ayrılan bir fırka. Bunlar dalâlet fırkalarının birincisidir. Vâsıl İbn-i Atâ nâmında birisi buna sebeb olmuştur. Bu kişi Hasan Basri Hazretlerinin talebesi iken, günah-ı kebireyi işleyen bir kimsenin ne mü'min ve ne de kâfir olma

mübahasat

• (Tekili: Mübâhese) Mübâheseler. Bir şeye dâir iki veya daha fazla kimsenin kendi aralarında yaptıkları konuşmalar.
• Bahse girişmeler. İddiâlı ve karşılıklı konuşmalar.

mübarat

• Bir kimsenin iş ortağından veya karısından, anlaşarak ayrılması.

mübdi'

• Nümune ve benzeri yokken bir şeyi yeni olarak keşfeden. Benzeri görülmemiş bir iş veya eser ortaya koyan.
• Edb: Kimsenin söylemediği yeni bir şiir veya nesir söyleyen.

mücarre

• Bir kimsenin hakkını süründürme. İşini sürüncemede bırakma.

müdahene

• Dalkavukluk. Menfaat beklediği bir kimseyi yüzüne karşı medhetmek. Koltuklamak. Bir kimsenin yüzüne karşı iyi görünmek. Münâfıklık.

muhallefat

• (Tekili: Muhallefe) Ölen bir kimsenin bıraktığı şeyler. Metrukât.

muhasara

• Bir kişinin, diğer kimsenin elini tutup yürümesi veya ellerini birbirinin kuşağına sokup yürümeleri.

muhaşşi'

• Kibirli bir kimsenin kibir ve gururunu kıran.

muhibban

• (Muhibbin) Dostlar. Muhabbet edenler. Sevilenler. Sevgi besleyenler. Bir kimsenin taraflıları. (Farsça)

muhrez

• Kazanılmış, elde edilmiş.
• Sudaki balık, av hayvanları v.s. gibi, kimsenin malı olmayıp herkesçe faydalanılan bir şeyin ele geçirilmesi.

mühtezim

• Bir kimsenin malını zorla alıp gasbederek zulmeden.

mukabele / mukâbele

• Hapsetmek.
• Sonraya bırakmak, tehir etmek.
• Meşveret etmek, danışmak.
• Bir kimsenin evi yanında bir ev satıldığında; "başka kimse satın alsın, ben ondan şüf'a yolu ile alayım" diye şirâsına muhtaç iken tehir etmek.

mukayefe

• Firâset etmek.
• Bir kimsenin ardınca gitmek.

mükayele / mükâyele

• (Mükâyelet) Bir kimsenin davranışına aynıyla karşılık verme.
• Ölçülmek.

mükreh-ün aleyh

• Bir kimsenin yapması için zorlandığı iş.

mülk şirketi

• İki veya daha çok kimsenin, mîrâs veya hediye sûreti ile veya parasını belirli oranda verip satın alarak, bir mala berâber sâhib olmaları; yâhut mallarını ayrılmayacak şekilde karıştırıp ortak olmaları.

mülk-i yemin / mülk-i yemîn

• Bir kimsenin mülkü olan köle veya câriye.

• Bir kimsenin emrindeki köleler ve câriyeler.

mümaşat etme / mümâşât etme

• Bir kimsenin fikrine katılıyormuş gibi görünme.

münadebe

• İyilikleri sayılıp ağlanılan ölü.
• Ölmüş bir kimsenin ahlâkını ve evsafını anıp ağlaşmak.

münafese

• Başkasında görülen bir kemale imrenip ona yetişebilmek ve daha ileri gidebilmek için, nefislerin nefâsette, iyi şeylerde yarışması hissidir ki, nefsin şerefinden ve uluvv-i himmetinden neş'et eder. Hased ile arasında fark açıktır. Hased eden kimse, kemâle düşmandır; hased ettiği kimsenin zararından,

münhadi'

• (Had'. dan) Birinin hilesine aldanmış olan.
• Bir kimsenin hile ve tuzağına düşme.

müraat

• Riayet, saygı göstermek.
• Korumak, hıfzetmek, saklamak.
• Riayet etmek.
• Bir şeyin akibetinin ne olacağını gözetmek. Söze kulak vermek.
• Bir kimsenin hakkına riâyet eylemek.
• Göz ucuyla bakmak.

müraşe

• Bir kimsenin üzerinde olan küçük hak.

mürtedif

• Arkasından giden, ardına düşen.
• Hayvana binen kimsenin ardına binen.

müsavat ve müvazene-i etvar

• Bir kimsenin tavır ve hareketlerinin ölçülü ve dengeli olması.

müsteymin

• Mübarek sayan.
• Aman dileyen.
• Bir kimsenin yeminini isteyen.

mütekellim-i maalgayr

• Konuşan kimsenin kendisinin de içinde bulunduğu bir cemaata ait fiili ifade eden kelimelerin sigasıdır. Okuduk, yazıyoruz, gideceğiz, çalışmışız... gibi.

mütekellim-i vahde

• Konuşan kimsenin yalnız kendine ait fiili gösteren kelimelerin sigasıdır. Baktım, görüyorum, gezmişim, oturacağım gibi.

mütelahhız

• Ekşi birşey yiyen kimsenin yanında ağzı sulanan.

mütemehhil

• Hile eden.
• Bir kimsenin istediğini vermek hususunda onu külfet ve zahmete sokan.

mütevatir hadis / mütevâtir hadîs

• Birçok sahâbînin Resûl-i ekremden ve başka birçok kimsenin de bunlardan işittiği ve kitaba yazılıncaya kadar, böyle hep, çok kimselerin haber verdiği hadîs-i şerîfler.

mütevatir-i bilmana / mütevatir-i bilmânâ

• Nakledilen bir haberin başka ifade ve kelimelerle, başka başka şekilde ifade edilerek tevatür hâle gelmesi. Mânaların çok insanlarca başka başka kelimelerle nakledilmesi. Bir haberin veya hâdisenin farklı ifadelerle, başka başka şahıs veya topluluklar tarafından nakledilmiş olması.

müvalat / müvâlât

• Abdest alırken her uzvu ara vermeden birbiri ardınca yıkamak.
• Dostluk, karşılıklı sevgi.Tebrik ile terdif ederim arz-ı hulûsu, Kalbimdeki sıdk u müvâlât senindir.

na'sel

• Erkek sırtlan.
• Uzun sakallı bir kimsenin adı.

na-refte

• Gidilmemiş, geçilmemiş. Kimsenin gidip geçmediği yer. (Farsça)

nakus

• Kiliselerde asılı bir vaziyette durup belirli vakitlerde çalınan çan. Kilisenin büyük çanı.

namus

• Irz, iffet, edeb, hayâ.
• Şeriat.
• Melâike.
• İrade-i İlâhiyenin tecellisi.
• Nizam.
• Emniyet ve istikamet gibi faziletlerin muhassalası olan pek kıymetli haslet.
• Bir kimsenin mahrem, gizli esrarı olup işleri ve hallerinin iç yüzüne vakıf ve muttali ki

nasib

• Pay, hisse, kısmet.
• Bir kimsenin elde edebildiği şey.

neam, la / neam, lâ

• Evet, hayır. "doğru; fakat, meselenin içinde senin hatırına gelmeyen şu da var" manasındadır.

neam-la

• Evet, hayır. " Doğru fakat, mes'elenin içinde senin hatırına gelmeyen şu da var." mânâsınadır.

necaset-i hafife

• Hanefî mezhebine göre pis olduğuna dair şer'î bir delil mevcud olan şeydir. Diğer bir tabire göre murdar olmadığı rivayet edilen şeydir. (Eti yenen hayvanların bevilleri gibi.) Bedenin veya elbisenin dörtte birinden az miktarı namaza mani olmaz.

nefis

• Bir kimsenin kendisi.

nekahet devri

• Hastalıktan yeni kalkmış fakat tamamıyla iyileşmemiş kimsenin hâli.

nezr kurbanı

• Allah rızâsı için, bir koyun veya şu koyunu kurban etmek adağım olsun diyen zengin veya fakir kimsenin Kurban bayramında kesmesi gereken kurban.

niks

• Elbisenin ve örülmüş şeylerin eskilerini bozup gidermek, tekrar yine iplik yapmaya kabil olanı ip eğirip yenilemek.

nitak-ı ka'be-i ulya / nitâk-ı ka'be-i ulyâ

• Yüce Kâbe'nin örtüsü (Burada Kâbe örtüsü nutaka benzetilmiştir. Nutak ise, hanımların vücudun ortasına gelecek şekilde taktıkları ikiye bölünmüş bir elbise veya elbisenin bir parçasıdır ve yere kadar serbestçe sarkıtılır.).

nizamname / nizamnâme

• Tüzük metni; herhangi bir müessesenin tutacağı yolu ve uygulayacağı hükümleri gösteren maddelerin hepsi.

nüdbe

• Ölen bir kimsenin iyilikleri, mehasini sayılarak ağlamak.

ömri hibe / ömrî hibe

• Bir kimseye; "Ömrün boyunca evim senin olsun" diyerek yapılan hibe.

oruç kazası / oruç kazâsı

• Oruç tutmamayı mubah kılan (dinde bildirilen) bir özür sebebiyle vaktinde tutulamayan veya kasd (bilerek) olmadan orucunu bozan bir kimsenin, Ramazân bayramının birinci, Kurban bayramının ilk üç günü hâricindeki zamanlarda gününe gün oruç tutması.

papaz

• Kilisenin önde gelen din adamı.

piş-müzd

• Pey, pey akçesi. Satılık bir şeye talip olan kimsenin, sonradan caymayacağını temin makamında olmak üzere satıcıya peşin verdiği bir miktar para. (Farsça)

ra

• İsim veya zamirin sonuna ilâve edilirse, Türkçedeki i, im, in, a, e eklerinin yerine kullanılır. Meselâ:Hâne: Ev. Hâne-râ: Evi, evin, eve.Tû: Sen. Tû-râ: Seni, senin, sana. (Farsça)

rabbuke / rabbûke

• Senin Rabbin.

rabbüke

• Senin Rabbin.

rabia / râbia

• (Müe.) Dördüncü.
• Saatteki sâlisenin altmışta biri.

• Sâlisenin altmışta biri.

reaya

• (Tekili: Raiyet) Bir kimsenin emri altında bulunanlar.
• Bir hükümdar idaresi altında bulunan halk.
• Hristiyan tebaa.
• Bütün halk.

redd-i müdahale kanunu

• Hiç kimsenin karışmasını kabul etmeme kanunu.

reum

• Yavrusunu seven deve.
• Yanından geçen kimsenin elbisesini yalayan koyun.

rikab / rikâb

• Özengi.
• Büyük bir kimsenin huzuru, önü, makamı.

risale

• Mektup.
• Bir ilme dair yazılmış küçük kitap.
• Haber göndermek.
• Elçinin götürdüğü mektup, name.
• Fık: Bir kimsenin sözünü veya emrini başka birisine tebliğ etmek.

rivayet

• Hikâye edilen hâdise veya söz.
• Bir hâdisenin başkalarına anlatılması.
• Peygamberimiz'den (A.S.M.) işittiklerini veya sahabeden duyduklarını birisinin başkasına anlatması.
• Kuyudan halk için su çekmek.

ruh-u kemterane / ruh-u kemterâne

• Âciz ve fakir olan kimsenin ruhu.

ruhaniyyet

• Yalnız ruhtan ibaret olan şeyin hali. Ölmüş bir kimsenin devam etmekte olan ruhi kuvveti.
• Ruhanilik.

rukba

• Muntazır olmak, beklemek.
• Bir kimseye, "Ben senden evvel ölürsem bu elbiseler senin olsun, eğer sen evvel ölürsen yine benim olsun" demek.

rukbi / rukbî

• İki kişinin karşılıklı olarak, öldükten sonra sâhib olmaları şartıyla birinin malını diğerine bağışlaması yâni sen ölürsen evin benim olsun, ben ölürsem evim senin olsun şeklindeki hibe.

şa'ban

• (Şâbân) Arabi ayların sekizincisi. Mübârek Şuhur-u selâsenin (Üç ayların) ikincisi.

sa'y

• Hac ve ömre ibâdeti için Mekke-i mükerremeye gelen kimsenin Mescid-i Haram (Kâbe ve avlusu) yakınındaki Safâ ve Merve tepeleri arasında usûlüne göre Safâ'dan başlayarak Merve'ye ve Merve'den Safâ'ya yedi kere gidip gelmesi. Sa'y, dört gidiş ve üç gelişten ibârettir.
• Çalışmak, iş görm

saadet-hane / saâdet-hane

• Büyük bir kimsenin evi. (Farsça)

sabia / sâbia

• Sâdisenin altmışta biri.

sadise / sâdise

• Hâmisenin altmışta biri.

şafak

• Tan zamanı. Güneş doğmağa yakın zaman veya güneş battıktan sonraki alaca karanlık. Gündüz.
• Nahiye. Cânib.
• Nasihat eden kimsenin "Nasihatım te'sir etsin, sözüm tutulsun" diye ıslah için gayret göstermesi.
• Merhamet.
• Harf.

şafi'

• (Şefaat. den) Şefaat eden. Bir kimsenin suçunun bağışlanması için vasıtalık eden.

sahra-yı vahşet / sahrâ-yı vahşet

• Son derece ıssız ve hiç kimsenin bulunmadığı çöl.

şahsiyet

• Bir kimsenin kendisine mahsus ahvâli. Şahıs olma. Karakter sâhibi ve makbul bir insan olma.

şakile

• Yol. Tarik. Meslek.
• Yaradılış. Tıynet. Seciye. Mizac. Bir kimsenin yaratılışının temel hususiyeti.

saman / sâmân

• Servet. Zenginlik. (Farsça)
• Rahmet. (Farsça)
• Dinçlik. (Farsça)
• Düzen, tertip. (Farsça)
• Bir kimsenin varı-yoğu, serveti. (Farsça)

samm

• Sağır olmak.
• Şişenin ağzını tıkamak.
• Katı, sağlam ve sert madde.
• Vurmak.

şantaj

• Bir kimsenin suçunu veya yüz karasını meydana çıkarmak tehdidiyle menfaat sağlamaya çalışma. (Fransızca)

sarr

• Kesenin ağzını bağlamak.
• Hıfzetmek.
• Cem'etmek, toplamak.
• Yukarı kaldırmak.
• Zammetmek, artırmak.

secde-i şükr

• Bir nîmete kavuşan veya bir dertten kurtulan kimsenin Allahü teâlâ için yaptığı secde.

sefer der vatan

• Nakşibendiyye yolunun on bir temel esâsından biri. Sâlikin (tasavvuf yolunda bulunan kimsenin) kötü ahlâk, beşer (insan) tabiatının sıfatlarından kurtulması, beşerî sıfatlardan meleklere âit sıfatlara, kötü, çirkin vasıflardan, iyi, güzel ahlâka geçm esi.

şehid-i ahiret / şehîd-i âhiret

• Bir kimsenin Allah için olan cihâdın hazırlığı esnâsında tâlimlerde veya zulüm ile öldürülmesi veya cihâdda ve eşkıyâ, âsî, yol kesici, gece hırsızla vuruşmada yaralanarak hemen ölmeyip bir namaz vakti çıkıncaya kadar yaşayan veya başka yere götürülü p, orada ölen. Âhiret şehîdi.

sekerat-ül mevt

• Ölüm halindeki kimsenin kendinden geçmesi, can çekişmesi hali.

semher

• Eskiden süngü ağacı yapan bir kimsenin adı. (Ona nisbet edip "rumh-i semherî" derler.)

semi'allahü limen hamideh

• "Allahü teâlâ, hamd ve senâ eden kimsenin hamd, şükür ve senâsını (övgüsünü) işitir" mânâsına rükûdan kalkarken (doğrulurken) söylenen söz (tesbih).

semsere

• Bir kimsenin elbise ve kumaşını satıvermek.

sencileyin

• Senin gibi.

sergüzeşt-i zalimane / sergüzeşt-i zâlimâne

• Bir kimsenin yaptığı, yaşattığı zalimce olaylar, gaddarlıklar.

şerib

• Yabancı kimse ile oturup şarap içen.
• Davarını yabancı kimsenin davarıyla birlikte sulamak.

seth

• Bir kimsenin arkasına vurmak.

setr-i avret

• Mükellef olan yâni akıllı ve bâliğ (ergenlik, evlenme yaşına erişmiş) bir kimsenin namazda veya her zaman başkasına göstermesi haram olan yerlerini örtmek.

seyr-i afaki / seyr-i âfâkî

• Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin; ilminin, bilgisinin ve kendi ihtiyârı (dilemesi, istemesi) olmaksızın dış âlemde ilerlemesi.

seyr-i enfüsi / seyr-i enfüsî

• Tasavvuf yolunda bulunan kimsenin kendinde ilerlemesi, kötü huylardan temizlenen nefsin, iyi huylarla bezenmesi, süslenmesi.

şibh-i hüsn-ü ta'lil

• Edb: Bir hâdisenin vukuuna şairane olarak ve kat'î olmayan bir sebeb göstermek.

şifa ayet-i kerimeleri / şifâ âyet-i kerîmeleri

• Kur'ân-ı kerîmdeki altı şifâ âyeti. Tevbe sûresi on dördüncü âyetinin sonu, Yûnus sûresi elli yedinci âyetinin ortası, Nahl sûresi altmış dokuzuncu âyetinin orta kısmı, İsrâ sûresi seksen ikinci âyetinin baş tarafı, Şuarâ sûresinin sekseninci âyeti, Fussilet sûresi kırk dördüncü âyetinin ortası.

silhem

• Bir kimsenin cisminde değişiklik olması.

sinn-i teklif

• Erginlik, büluğ çağı. Bir kimsenin aklı başına geldiği; haramı helâli ayırt edebildiği, kadınlık veya erkeklik hâlini bildiği, ergin hâle geldiği yaşı. (Ortalama 12-15 kabul edilir.)

siret

• Bir kimsenin içi, hâli, hareketi, ahlâkı.
• İnsanın tutmuş olduğu mânevi yol.

• Bir kimsenin iç hâli, hareketi, ahlâkı.
• İnsanın tutmuş olduğu manevî yol.

şirket

• Ortaklık, ortak olmak, iki veya daha çok kimsenin bir mala berâber sâhib olmaları. Bir şeyin birden çok kimseye âit olması, başkasına âit olmaması veya ortakların yazı ile yaptıkları akd, sözleşme.

su-i kasd

• Bir kimsenin aleyhinde tertib alma.
• Adam öldürmeğe tertib alma.
• Kötü kasd.

şühud-i tecelli / şühûd-i tecellî

• Tasavvuf yolunda ilerleyen kimsenin tecellinin sûretlerini müşâhedesi.

şühus

• Yüksek olmak.
• Bir yerden bir yere gitmek.
• Gözünü bir yere dikip hareket ettirmeden ve kapağını açıp yummadan durmak.
• Bir hâdisenin meydana gelmesinden dolayı acı çekip kararsız olmak.

şükr secdesi

• Kendisine nîmet gelen veya bir dertten ve sıkıntıdan kurtulan kimsenin, Allahü teâlâ için yaptığı secde.

sülale / sülâle

• Soy, sop. Bir kimsenin soyu.

• Soy, sop, bir kimsenin soyu.

sulbiyye

• Ferâiz ilminde yâni İslâm mîrâs hukûkunda bir kimsenin öz kız evlâdı.

sümul

• Kaftanın eskimesi, elbisenin yıpranması.

ta'kib

• Gözlemek.
• Yolunda gitmek.
• Peşinden yürümek.
• Suçlunun suçunu araştırmak.
• Bir kimsenin aynı senede yine gazaya gitmesi.
• Bir şeyi ciddiyetle istemek.

ta'sib

• İhata edip kaplamak, içine almak.
• Bir kimsenin başına taç koymak.
• Açlıktan dolayı karnını bağlamak.

ta'ziye

• Ölen kimsenin yakınlarına sabır, ölene rahmet dileme.

taallukat

• Bir kimsenin yakınları, akrabaları. Alâkalılar.

tahcir

• Bir yere taş koymak, taş yığmak.
• Fık: Kimsenin girmemesi için arazinin etrafına taştan sınır yapmak.
• Hayvanı dağlayıp nişanlamak.

tahliz

• Bir kimsenin kulağına küpe ve koluna bilezik takmak.

tahris

• Elbisenin eteğine konulan parça.

takfiye

• Kafiye yapmak.
• Bir kimsenin ardınca olmak.

takıyye

• İdâre, korunmak, sakınmak; iki yüzlülük; sevmediği kimse ile dost geçinmek. Bir kimsenin hakîkatte sâhib olduğu görüş ve inancını saklaması.

talid

• Bir kimsenin (köle, câriye, hayvan gibi) canlı eşyası.

tantik

• Bir kimsenin beline kuşak bağlamak.

tarid

• Kovulmuş, uzaklaştırılmış, sürülmüş, çıkarılmış.
• Bir kimsenin birinci çocuğundan sonra doğan ikinci çocuğu.

tariz / târiz

• Dokundurma, iğneleme; sözde bir yönü göstererek başka bir yönü kastetme sanatı, meselâ; insanlara zarar veren kimseye "İnsanların en hayırlısı onlara faydalı olandır." diyerek o kimsenin hayırlı biri olmadığını söylemek gibi.

tazmin

• Kefil olmak.
• Zarar verdiği kimsenin zarar ve ziyanını ödemek.
• Edb: Başkasına ait bir mısra veya beyti intihâl ve tevârüd olmaksızın kendi şiirine alma san'atı.
• Bir şeyi bir şeye dâhil etmek.
• Zararı ödetmek.

te'bin

• Ölmüş bir kimsenin iyiliklerini hatırlayıp söyleme.
• Bir kimseyi yüzüne karşı ayıplama.

te'sim

• Günah işledin demek. Bir kimsenin günahkâr olduğunu söylemek.

teberru'

• Bir kimsenin, mecbur ve mükellef (yükümlü) olmadan, herhangi bir şeyi kendi rızâsı ile karşılıksız olarak birisine onun mülkü olacak şekilde vermesi.

tecahül-i arifane / tecahül-i ârifane

• Edb: Bildiği bir şeyi bilmiyormuş gibi gösterme. Bilen bir kimsenin, bilmez gibi davranması.

tedennüs-i came / tedennüs-i câme

• Elbisenin kirlenmesi.

tefyil

• Bir kimsenin bir kimseye "fikrin zayıf" demesi.

tehelhül

• Fileli olmak. Bir elbisenin delikli delikli olması.

tekfir-i yemin

• Yeminin keffaretini vermek. Yemin bozan bir kimsenin ceza olarak ödediği para, tuttuğu oruç.

tel'in

• Lânetleme, lânet etme. Bir kimsenin Allahü teâlânın rahmetinden uzak olmasını dileme.

telbib

• (Çoğulu: Telâbib) Bir kimsenin yakasına yapışıp çekmek.
• Boyun.

telbid

• Bir yere toplayıp yığmak.
• İhramda olan kimsenin saçı dağılmasın diye başına sakız yapıştırması.

temkin zamanı / temkîn zamânı

• Güneşin doğuş, batış vakti ve namaz vakti hesapları yapılırken, vakitlere eklenen veya çıkarılan zaman miktârı. Bu vakitler hesâb edilirken deniz ve ova gibi düz yerlerde güneş merkezinin hakîkî ufkun altına inmesi esas alınır. Hâlbuki o yerin en yük sek tepesinde bulunan bir kimsenin gördüğü ufukta

temyiz / temyîz

• İyiyi kötüden ayırt etme. Bir kimsenin (meselâ çocuğun), satın alınan malın mülk olacağını ve satınca mülkten çıkacağını anlaması. İyiyi kötüden ayırt edebilene mümeyyiz denir.

tenasüh / tenâsüh

• Ölen kimsenin rûhunun başka bir bedene geçtiğine dâir, bâtıl, asılsız bir inanış. Bilhassa, Hindûlar ve geçmiş milletler arasında yaygın idi.

tenvih

• Sulandırma.
• Yaldızlama.
• Haksız bir şeyi yapmacık şeylerle süsleyip haklı gösterme.
• Başka bir madeni, altın veya gümüş suyuna daldırma.
• Bir kimsenin nâmını, şânını yükseltme.

terekat

• (Tekili: Tereke) Ölen bir kimsenin bıraktığı şeyler, terekeler.

tereke

• (Terike) Ölen bir kimsenin bıraktığı malların hepsi.

• Ölen bir kimsenin bıraktığı mal varlığı.

• Ölen bir kimsenin mallarının hepsi.

tevfir

• Artırma, çoğaltma.
• Bir kimsenin hakkını tam olarak verme.

tevkif

• Alıkoyma, tutma. Hapis olarak bekletme. Vakfetme.
• Arafatta mevkaf olan yerde durdurmak.
• Bir kimsenin koluna bilezik takmak.

tevrih

• Bir hâdisenin veya konuşmanın tarihini yazmak. Vakit bildirmek.

tih

• Gülen kimsenin gülerken çıkardığı ses.

tıls

• (Çoğulu: Atlâs) Sahife.
• Mahvolmuş nesne.
• Tüyü dökülmüş olan deve uyluğunun derisi.
• Elbisenin eskimesi.

tu-ra

• Seni, sana, senin. (Farsça)

uhde

• Bir işi üzerine alma. Söz verme.
• Ahidnâme. Bir kimsenin üstünde olan iş veya şey.
• Mes'uliyet hududu.
• Ric'at ve taalluk dâiresi.
• Becerme, yapma.
• Mes'uliyet, sorumluluk.

ümmiyet

• Ümmi oluş. Ümmi kimsenin hali. Okur-yazarlığı olmamak.

umra

• Bir kimsenin mülkünü bir kimseye "Ömrüm oldukça veya senin ömrün oldukça sana i'tâ ettim, ölsen yine benim olsun" demesi.

usuli / usulî

• Asıllara, köklere ait; bir kimsenin soy ağacı itibariyle anne baba tarafından geriye doğru silsilesi, ataları, dedeleri.

va'd

• Söz verme. Söz verilen şey. Bir kimsenin yapacağına veya yapmayacağına dâir söz vermiş olduğu husus. Bir şeyi yapmak veya bir şey için söz vermek va'ddır. Hayır işlenecek iş için masdar "va'd" veya "vaide" dir. İşlenecek şey şer ise; ev'ide denir. Masdarı "Îâd" dır. Va'd hayırda, îâd ve vaîd şerde k

• Söz verme, söz verilen şey.
• Allahü teâlânın; emirlerini yerine getirenleri çeşitli nîmetlerle mükâfâtlandıracağını, karşı gelenleri ise, azâb ile cezâlandıracağını bildirmesi, söz vermesi. Buna va'd-ı ilâhî de denir.
• Bir kimsenin, başka birisine bir husûsta söz vermesi.

vahdet-i vücud / vahdet-i vücûd

• Sâlikin (tasavvuf yolunda bulunan kimsenin) muhabbetle zikir yapması esnâsında, Allahü teâlâdan başka her şeyi unutup, yalnız O'nu bilmesi hâli.

vakf

• Mükellef (akıllı, müslüman ve ergenlik çağına erişmiş)kimsenin kendi mülkü olan mütekavvim (belli, kıymetli ve dayanıklı) malının menfaatini (faydasını) hiçbir şarta bağlamadan, müslüman veya zımmî (gayr-i müslim vatandaş), bütün veya belli fakirle re bırakması. Vakfın çoğulu evkâftır. Vakfe

varis / vâris

• Mîrasçı, akrabâlık veya başka yolla, vefât eden kimsenin bıraktığı mîrâs denen maldan almaya hak kazanan.
• İlim ve ma'rifette mîrasçı.

vasf

• Sıfat. Bir kimsenin veya şeyin taşıdığı hâl. Bir kimsenin veya şeyin durumunu anlatarak tarif etmek.

vasi / vasî

• (Vesâyet. den) Bir ölünün vasiyetini yerine getirmeye me'mur edilen kimse. Bir yetimin veya akılca zayıf, hasta olan bir kimsenin malını idare eden kimse.

• Bir kimsenin, mallarında veya çocuklarının işlerinde tasarruf etmek üzere tâyin ettiği kimse.

vasiyet

• Bir kimsenin öldükten sonra yapılmasını istediği şey.

vasiyetname / vasiyetnâme

• Yazılı vasiyet. Bir kimsenin vasiyetini yazmış olduğu kâğıt. (Farsça)

vasiyyet

• Bir kimsenin vefâtından sonra yapılmasını istediği şey veya sonraya bağlı olmak üzere bir malı veya menfeatini (faydayı) bir şahsa veya bir hayır işine teberrû' (bağış) yoluyla temlik etmek (sâhib ve mâlik kılmak). Vasiyet edene mûsî, vasiyet edilen şeye mûsâbih, kendisine vasiyet yapılan şahsa mûsâ

vatan

• (Çoğulu: Evtan) Bir kimsenin doğup büyüdüğü yer. Yurt.

vatis / vatîs

• (Çoğulu: Vutas) Kızdırıldığında kimsenin üzerine basamadığı yuvarlak taş.

vazife

• Bir kimsenin yapmaya mecbur olduğu iş. Yapılması birisine havale edilen şey. Kıymet verilen iş.
• Ücret.

vecd

• Tasavvuf yolunda bulunan bir kimsenin çok zikretmesi (Allahü teâlâyı anması) veya bir başka sebeb netîcesinde hâsıl olan mânevî lezzetleri tadarak rûhunun coşması, kalbinin gayr-i ihtiyârî (elinde olmadan) kendinden geçmesi, taşması hâli.

vefr

• Bir kimsenin ihsanını kabul ettikten sonra rızasıyla reddeylemek.
• Bolluk.
• Medh ü sena ile birisinin namusunu muhafaza etmek.

vekalet / vekâlet

• Bir kimsenin, bir veya birçok işi yapmak için, başkasını kendi yerine koyması yâni başkasına iş havâlesi. Vekil edene sâhib veya müvekkil, vekâlet verilip yerine geçirilene vekîl denir.

vekil / vekîl

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Mahlûkâtın dünyâda ve âhirette işlerini hakkıyla yerine getiren, rızkları veren, tevekkül etmeye (kendisine güvenilmeye) lâyık olan.
• Bir kimsenin, bir işi yapmak için kendi yerine koyduğu, işini havâle ettiği kimse.

vekil-i harc

• (Vekil-harç) Masraf görmekle vazifeli olan. Bir kimsenin veya bir cemaatin masraf işlerini üzerine alan.

velayet / velâyet

• Veli olan kimsenin hali. Velilik, dervişlik.
• Dostluk.
• Sadakat.
• Başkasına sözünü geçirmek. Bir şeye kudret cihetiyle bizzat mutasarrıf olmak.

• Veli olan kimsenin hali, dervişlik, dostluk, sadakat, başkasına sözünü geçirmek.

veraset

• Miras sahibi olma. Ölen bir kimsenin mallarının Allah'ın (C.C.) emrine göre, şeriatça mirasçılara geçmesi.
• İrsiyet. Varislik, mirasçılık. Mirasta hak sahibi olma.

vesika

• Bir hâlin, bir hadisenin veya bir sözün doğruluğunu gösteren, inandırıcı şey. Belge, sened.

vilayet / vilâyet

• İl.
• Velilik, ermişlik.
• Veli olan kimsenin hali.
• Başkasına sözünü geçirme.

vuku'

• Düşme, rastlama.
• Olma, oluş.
• Gidip çatma.
• Bir hadisenin çıkış şekli, cereyânı.

vuku'-i hal / vuku'-i hâl

• Bir hâdisenin çıkış ve oluş şekli.

yerhamükallah

• Aksırıp, Elhamdülillah diyene, yanında bulunan kimsenin; "Allahü teâlâ sana merhamet etsin" mânâsına söylediği mübârek bir söz, teşmit.

zabt-name / zabt-nâme

• Hâdise veya vak'a yerinde alâkalı kimselerin hâdisenin oluş şeklini imzâ altında kaydettikleri kâğıt. Zabıt tutulan kâğıt. (Farsça)

zade-i tab / zâde-i tab

• Bir kimsenin düşünce mahsûlü olarak kaleminden çıkan, doğan.

zade-i tab'

• (Zâde-i tabiat - Zâde-i hâtır) Bir kimsenin kabiliyetinden, tabiatından meydana gelen eseri.

zamin / zâmin

• Kefil, birisinden belli bir veya birkaç kimsenin istedikleri bir şeyi, kendisinin de ödeyeceğine söz veren kimse. Dâmin.

zangoç

• (Ermenice) Kilisenin hizmetlerini gören ve çan çalan kimse.

zıhar / zıhâr

• Erkeğin, hanımını veya onun yüz, baş, ferc gibi bir uzvunu, kendisine nikâhı ebedî haram olan bir kadına veya onun bakılması harâm yerine; "Sen anam gibisin" veya "Senin sırtın anamın sırtı gibidir" gibi sözlerle benzetmesi.

zıhare

• Elbisenin dış yüzü, dış tarafı.