a'mal-i saliha / a'mâl-i sâliha / اَعْمَالِ صَالِحَه

• Sâlih ameller.

abese suresi

• Kur'an-ı Kerim'de sekseninci surenin ismi olup, Mekke-i Mükerreme'de nazil olmuştur. Saliha Suresi, Sefere Suresi de denilir.

adem

• Yokluk, varlığın zıddı.
• Tasavvufda sâlikin (tasavvuf yolcusunun) kendisini kaplayan mânevî hal sebebiyle kendinden geçmesi hâli.

adil / âdil

• Adâletli; hakkı gözeterek iş yapan, zulüm ve haksızlık etmeyen.
• Îtikâdı doğru olan, büyük günâh işlemeyen ve küçük günâha devâm etmeyen yâni İslâmiyet'e uymaya çalışan sâlih müslüman.

ahilik

• Asırlar önce Anadolu'da gelişen bir halk ocağı. Sosyal bir kuruluş olan ahilik iş alanında adam yetiştirmek, çalışma sevgisini aşılamak, istihsali çoğaltmak gibi gayeleri vardı. Günlük hayatta ise teavün, yoksulları koruma gibi insani duyguları; ayrıca müzik, silah kullanma, binicilik kabiliyetlerin

ahzen

• Çok hüzünlü kederli. En tasalı, daha gamlı.

alavere

• Vapurlara kömür vermek için bordaya kurulan kademeli iskele.
• Tulumbanın basıp emme suretiyle işlemesi.
• Herc ü merc. Karışıklık, kargaşalık.
• Bir şeyin elden ele verilerek veya atılarak aktarılması.

albastı

• Ateşli bir lohusalık hastalığı, lohusa humması.

amair / amâir

• (Tekili: Amâyir) (İmâret) İmâretler. Mâmur etmeler.
• Sâlih fakirlerin veya kendisini idare edemiyen veya çalışamıyan talebe-i ulumun, fukarâ-i sâlihînin iâşesinin te'min edilmeleri.

anarşi

• Karışıklık, kargaşalık, düzensizlik.

anka-i meşrebane / anka-i meşrebâne

• Anka meşrepli olma; masallarda bir efsane olarak anlatılan anka kuşu misâli bir meşrepte, bir yolda olma.

arazi-i emiriyye / arâzi-i emiriyye

• Huk: Beytülmâle mahsus olup devlet tarafından şahıslara dağıtılan yerler. (Tarla, çayır, koru ve emsali gibi.)

aruz

• Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere etrafındaki nahiye ve köyler.
• Edb: Şiirin ahenk ölçülerinden, nazmın vezinlerinden bahseden ilim. Arap, Fars, Türk şiirinde kullanılan vezin ki, hecelerin uzunluk (kapalılık) ve kısalık (açıklık) değerlerine dayanır.
• Bir beytin birinci

aşirat / âşirât

• Dakikanın sâniye, sâlise gibi on birim küçüğü olan zaman dilimleri.

aslah

• En sâlih. Daha sâlih.

aslah tarik

• En selâmetli tarz. En salih usul, yol.

aşub-engiz / aşûb-engiz

• Karışıklığa medar olan, kargaşalığa sebebiyet veren. (Farsça)

aşub-gah / aşûb-gâh

• Gürültülü patırtılı yer. Kargaşalık ve karışıklık yeri. (Farsça)

azad / âzâd

• Salıverme, hür etme.

azade

• Bağlardan kurtulmuş. Serbest. Kayıtsız. Hür. Sâlim. Müberrâ. (Farsça)

bahıyre

• Cahiliyye devrinde beş batın doğuran devenin beşinci yavrusu erkek olursa kulağı yarılır ve salıverilirdi. Artık hiç bir işte kullanılmayan bu deveye bu ad verilirdi.

bahr-i bikeran / bahr-i bîkerân

• Okyanus misâli uçsuz bucaksız olan deniz.

bahsan

• Bozuk, soluk. (Farsça)
• Salına salına yürüyen. (Farsça)
• Kıyafeti bozuk, pejmürde. (Farsça)

bahteri / bahterî

• Salına salına yürüyen, yürüyüşü güzel olan adam.
• Mağrur, kibirli. Kendini beğenmiş.

bakar-perest

• Öküzü mâbut yapan. Öküz ve emsalini put yapıp ona ibâdet eden sapkınlar. Ehl-i dalâlet. (Farsça)

bakiyat-ı salihat / bâkiyât-ı sâlihât

• İnd-i İlahîde ecr-i sâliha. Bâki olan sâlih ameller.
• Elhamdülillah, Sübhanallah ve Allahuekber gibi kudsî kelâmlar.

banuc / banûc

• Salıncak. (Farsça)

baria

• Yakınlarından üstün vasıflı. Emsalinden üstün. Tam ve mükemmel.

bazgeşt / bâzgeşt

• Nakşibendiyye yolunda on bir temel esastan biri. Sâlik'in (tasavvuf yolcusunun) Kelime-i tevîhdden sonra kalbinden; "İlâhî! Maksûdum Sensin. Matlûbum (maksadım) Senin rızândır."demesi.

bedel-i icar

• Huk: Arazi hukukunda tasarruf hakkı mukabilinde verilen emsâline uygun peşin para.

bedil

• Bir şeyin mukabili, karşılığı.
• Tutuşulan bir bahiste yenilen veya aldananın vereceği şey.
• (Çoğulu: Ebdâl) Sâlih kişi.

beraat / berâat

• Haşmet, metanet. İlim ve şecaatta, güzel vasıflarda emsâlinden üstünlük. Hüsn ve cemâlde tam olmak,emsâlinden üstün olmak.

beri / berî

• Sâlim, kurtulmuş, temiz arınmış.

• Salim, kurtulmuş, temiz, pak.

• (Berâet. den) Kurtulmuş. Temiz. Kayıt ve hüküm altında olmayan. Zimmeti bulunmayan adam. Hiçbir karışıklık, kusur ve noksanı olmayan. Hastalıktan sâlim olan.

beria

• Akılda güzellik, zekâda ve kıyasette emsalinden üstün olan.

berrüste

• Karpuz, kavun, kabak, çimen gibi dalbudak salıp da yükselmiyen nebat. (Farsça)
• Mc: Alçak, edepsiz, rezil kimse. (Farsça)

bevka'

• Kargaşalık, karışıklık.

bezm

• Yayın kirişini çekip, sonra salıverme.
• Bir şeyi diş ucuyla ısırma.

bidrud / bidrûd

• Sağlık, salimlik, selâmet. (Farsça)

birr

• Temizlik.
• Günahtan çekinmek.
• Takvâ.
• İn'âm ve ihsan etme.
• Amel-i sâlih, iyi amel.
• Koyunu sevketmek.
• Gönül, kalb.
• Tilki yavrusu.
• Fâre.

bist

• (Çoğulu: Ebsât-Büsât) Yavrusu yanında olan dişi deve.
• Salıverilmiş, bırakılmış olan şey.

çakçak

• Parça parça, yırtık pırtık.
• Kılıç ve emsâli şeylerin sesleri.

çam

• Eğrilme, bükülme. (Farsça)
• Salınma. (Farsça)

çarmıh

• (Çar: Dört; Mıh: Çivi) Salib. Suçluyu haça germek için kurulmuş, haç şeklinde darağacı. (Farsça)
• Geminin direkleri başından aşağıya inen kalın ipler. (Farsça)

caslik

• (Cesâlik) Nasrâniler hakîmi.
• Çokluk, kesret.

çem / چم

• Naz ve eda ile salınarak yürüme. (Farsça)
• Ziynetli, süslü, düzgün. (Farsça)
• Cürüm, kabahat, suç. (Farsça)
• Taam, yemek. (Farsça)
• Mâna. (Farsça)
• Kazanılmış, toplanılmış. (Farsça)

• Salınma. (Farsça)
• Süslü. (Farsça)

cem-i müennes-i salim / cem-i müennes-i sâlim

• Gr: Sonu (ât) eki ile biten cemi'ler. Meselâ: Müminât: (Kadın mü'minler, mümineler) Sâdıkât, Hafiyyât, Sâlihât gibi.

cemaat-i salihin / cemaat-i salihîn

• Salih insanlar oluşturduğu topluluk.

cemal-i bi-misal / cemal-i bî-misal

• Misâli, benzeri olmayan güzellik.

cennetmekan / cennetmekân

• "Yeri cennet olası, makamı cennet olan" meâlinde olup, vefat eden makbul ve sâlih kimselere hürmeten söylenir.

ceriz

• Tasalı kimse. Hüzünlü, kederli olan kişi.

cesed-i misali / cesed-i misalî

• Maddi yapısı olmayan vücut, misalî beden.

• Misalî ve lâtif bir cesed. Varlığı maddî olmayan fakat cinsinin cesedine benzeyen beden.

cibt

• Put, sanem, salib.

dafik

• Atılarak dökülen. Su ve emsali gibi akarak dökülen.

dana-i bi-müdani / dânâ-i bî-müdanî

• Eşsiz âlim. Zamanında emsali olmayan âlim.

defif

• Ağır ağır gitmek.
• Kuşun, ayakları yerde iken kanatlarını salıp hareket ettirmesi.

derdmend

• Tasalı, kaygılı, dertli. (Farsça)

derdnak

• Dertli, kederli, kaygılı, tasalı. (Farsça)

dürr-i misal / dürr-i misâl

• Misâlin incisi. İnci misâlinde, misâlin parlağı. (Farsça)

dürüst

• Sıhhati yerinde, sağ, sahih, salim. (Farsça)
• Doğru, hatasız. (Farsça)
• Bütün, tam. (Farsça)

eali

• (Tekili: A'lâ) İtibarı ve şerefi yüksek zâtlar. İyiler. Günahtan sakınan temiz ve sâlih amel sâhibi kimseler.

effaf

• Çok of! çeken. Sıkıntılı, muztarib ve kederli kimse. Elemli, gamlı, tasalı adam.

ehass-ül havas / ehass-ül havâs

• En hâlisin hâlisi. Şuhudi imân sahibleri olan evliyalar. Cenab-ı Hakk'a yakınlık kazananların en hâlisi olan enbiyâ ve evliya. Efdallerin efdali, sâlihlerin sâlihi.

ehl-i iman ve salahat / ehl-i iman ve salâhat

• Allah'a ve iman esaslarına inanan takva sahipleri, sâlih kimseler.

ehl-i nübüvvet ve salahat / ehl-i nübüvvet ve salâhat

• Peygamberler ve takva sahibi sâlih kimseler.

ehl-i salah / ehl-i salâh

• Huk: Hâli mestur, nâmuslu, doğru, adaletli olan kimse. Sâlih kimseler.

ehl-i salahat / ehl-i salâhat

• Dine göre yaşayanlar, salih kimseler.

ehl-i salib

• Bayrağında salib (haç) bulunanlar. Hristiyanlar. (Farsça)
• Osmanlılardan 209 sene evvelki tarihte Haçlı Seferlerine katılan Hristiyan Ordusu. (Farsça)

elvah-ı misali / elvâh-ı misâli

• Misâlî levhalar, mânevî kopyalama tabloları.

eracih

• (Tekili: Urcuha) Salıncaklar.

esfel / اسفل

• En aşağı. (Arapça)
• Aşağılıkların en aşalığı. (Arapça)

eshab-ı hicr / eshâb-ı hicr

• Salih Peygamberin gönderildiği kavim.

esif

• Kederli, esefli, tasalı, gamlı.

eslah / eslâh

• En salih, en iyi, en uygun.

• En sâlih, en iyi.

• En iyi, en sâlih.

eslem

• Daha sağlam, en selâmetli, en sâlim.

esnaf-ı salihin / esnaf-ı salihîn

• Salih kulların oluşturduğu sınıflar.

esyan

• Kederli, gamlı, tasalı, kaygılı, hüzünlü, üzüntülü.

evrek

• Çocukların ağaca ip takmak suretiyle yaptıkları salıncak. (Farsça)

ezan

• Namaza dâvet ve vahdaniyet-i İlâhiyyeyi ve hakaik-ı İslâmiyyeyi âleme, kâinata ilân etmek için minare ve emsali mahallerde edilen nidâ. Kamet getirmek.
• Bildirmek.

fart-ı zeka / fart-ı zekâ

• Âdetin üstünde, çok ileri zeki olmak. Emsâli bulunmayan zekâvette oluş.

fass

• Yüzük taşı.
• Kemiğin oynak yeri.
• Meyve içi. Lüb.
• Kitabın bend ve mebhası.
• Mektup ve emsâlinin mühürünü açmak.
• Mc: Gözbebeği.

favina / favîna

• Ud-us salib dedikleri nesne ki iki sınıftır; biri erkek olup uzundur, biri dişidir ki ondan kısa olur ve ikisi de kafasızdır.

fec'

• Bir kimsenin, musibetten dolayı elemli olması.
• İncinmek.
• Tasalı olmak, kederli ve hüzünlü oluş.

ferid

• Benzeri pek nâdir bulunan. Benzeri bulunmayan, yektâ.
• Doğrudan doğruya Kur'andan ders alıp ders veren ve kuvve-i kudsiye sahibi olan Evliyaullah. Yalnız ve münferid.
• Zamanında eşine rastlanmıyan. Akran ve emsali yok.
• Dizilmiş inci.
• Bir tane, nefis ve müntehab

fesad

• Fenalık, kötülük, arabozuculuk. Kargaşalık, karışıklık.

fevza / fevzâ

• Kargaşalık. Anarşi.
• Karışmış, muhtelit.

fevzai / fevzaî

• Anarşist. Hiç bir din ve nizam tanımayan.
• Kargaşalık ve anarşi ile alâkalı.

filcümle

• (Fi-l-cümle) Ezcümle, minelcümle. Bir hayli. Emsalinden beri.

fuhul

• (Tekili: Fahl) Büyük âlimlerin ileri gelenleri. Emsalinden üstün olanlar.

gamin / gamîn

• Tasalı, hüzünlü, kederli, gamlı. (Farsça)

gamm-dide / gamm-dîde

• Kederli, tasalı, gamlı, hüzünlü.

gamm-penah

• Tasalı yer, kederli yer. Kederin, tasanın sığındığı yer. (Farsça)

gamm-zede

• Kederli, hüzünlü, gamlı, tasalı. (Farsça)

gamnak / gamnâk

• Gamlı, tasalı.

gaze

• Çocuk salıncağı. (Farsça)

gusl

• Boy abdesti. Cünüb olan her kadın ve erkeğin, hayz (âdet) ve nifası (lohusalık hâli) sona eren kadınların ağzı ve burnu ile birlikte, iğne ucu kadar kuru bir yer kalmayacak şekilde, bütün bedenini yıkaması.

gussadar / gussadâr

• Kederli, tasalı. Kaygılı. Gussalı. (Farsça)

gussanak / gussanâk

• Kederli, hüzünlü, tasalı, kaygılı. (Farsça)

gussedar / gussedâr

• Gusseli, tasalı.

habr

• (Çoğulu: Ehbâr) Alim ve sâlih kimse. Bilgili. Ehl-i ilim.
• Ferahlık.
• Nimet, vüs'at.
• Refah, sürur.
• Tıb: Dişlerin beyazına ârız olan sarılık.

habs

• Hapis, alıkoyma, bir yere kapatıp dışarı çıkarmama. Salıvermeme.
• Zaptetme, tutma.

haç

• Birbirini dik olarak kesen iki doğrunun meydana getirdiği, hıristiyanlık dîninin sembolü olarak kabûl edilen şekil. Buna salîb ve istavroz da denir.

halef-isadıkin / halef-isâdıkîn

• Selef-i sâlihînden yâni Eshâb-ı kirâm, Tâbiîn ve Tebe-i tâbiînden sonra gelen Ehl-i sünnet âlimleri.

hasb

• (Haseb) Birisinin sülâlesi cihetinden iftihar yolu ile saydığı iyilik. Mal, din, millet. Kerem, fiil ve amelde yüksek şeref, iyi iş, sâlih amel. Şeref, asalet, şan, kadr ve haysiyet.
• Dolayı, cihetiyle, gereğince.

haşna'

• Saliha kadın.

hatır-ı na-şad / hatır-ı nâ-şâd

• Tasalı ve kederli gönül.

haymana

• Başıboş hayvanları haylayıp salıverdikleri çayırlık yer.
• Ankara'nın bir kazası.

hayz ve nifas

• Aybaşı hali ve lohusalık.

helal-zade

• Helâl doğmuş, meşru ve nikâhlı ana-babadan dünyaya gelmiş çocuk.
• İyi adam, fenalık yapmaktan çekinen. Sâlih, afif, nâmuskâr.

hibr

• (Çoğulu: Ahbâr - Hubur) Yahudi âlimi.
• Salih âlim.
• Sürur.
• Ni'met.
• Mürekkeb.
• Eser, nişâne.

hıram

• Sallanma, salına salına naz ve edâ ile yürüme. (Farsça)

hiram

• Salınarak eda ve naz ile yürüme. (Farsça)

hıraman / hırâmân / خرامان

• Salınarak naz ve edâ yaparak yürüyen. (Farsça)

• Salınan. (Farsça)
• Salınarak. (Farsça)

hizb

• Cemaat.
• Takın, kısım, fırka. Parti.
• Âlim ve sâlih bir zâtın re'yine tâbi olup onunla bir gaye uğrunda beraber çalışanlar.

hücciyet

• İhticaca salih olma. Delil sayılabilme, sağlam delil kabul edilir olma.

hücec-i hattiye

• Huk: Yazılı deliller. Bunlar tezvir ve tasni şüphesinden sâlim olduğundan onunla amel edilebilir, yani hükme medar olur, başka vech ile sübuta ihtiyaç kalmaz. (Beraetler, mahkeme kararları, tescil edilen vakriye gibi.)

hüsna

• (Ahsen'in müennesidir) İyi zan. En güzel. Amel-i sâlih. Pek güzel.
• Cennet.
• İyi amel ve haslet. Cenab-ı Hakk'ı görmek ve Ona iman ve ubudiyetle şereflenmek.
• Düşman üzerine fevz ve zafer bulmak, şehidlik.

ibad

• Tıb: Bacaklarda diz mafsalının iç kısmındaki büyük damar.

ibhal

• Kendi hâline bırakma, salıverme.

ibn-i uyeyne

• (Hi: 107-198) Ebu Muhammed Süfyan bin Uyeyne, ikinci derecede tâbiinden olup aslen Kufeli olduğu hâlde Mekke-i Mükerreme'de kalmıştır. Hadisde, tefsirde ve bilhassa Hadis-i Şerifleri tefsir etmede derin âlim olup yedi bin Hadis-i Şerif nakletmişti. Zâhid, müttaki ve sâlih bir zât olup kuru arpa ekme

iddira'

• Anlama, derketme, kavrama, fehmetme.
• Hile ile aldatma.
• (Kadın) saçını tarayıp salıverme.

idhal / idhâl / ادخال

• İçeri alma, sokma. (Arapça)
• Yurt dışından getirme, dışalım, ithal. (Arapça)
• İdhâl edilmek: (Arapça)
• İçeri alınmak, sokulmak. (Arapça)
• Dışalım yapılmak. (Arapça)
• İdhâl etmek: (Arapça)
• İçeri almak, sokmak. (Arapça)
• Yurt dışın (Arapça)

idhalat / idhâlât / ادخالات

• İthalat, dışalım malları. (Arapça)

iffet-i mücessem

• Cisimleşmiş iffet, namus; edep ve haya timsali.

iffet-i mücesseme

• Cisimleşmiş iffet, namus; edep ve haya timsali.

ifsadat

• (Tekili: İfsad) İfsadlar, kargaşalıklar, fesada uğratmalar.

igtişaş

• Karışıklık. Kargaşalık. Karmakarışık olmak.
• Birisinin fena telkinini kabul etmek.

iğtişaşat

• (Tekili: İgtişaş) Karışıklıklar, kargaşalıklar, fenâlıklar.

ihtilal / ihtilâl

• Ayaklanma, kargaşalık.

iktirab

• Tasalı ve gamlı olma. Korkulu ve hüzünlü bulunma.

ilham / ilhâm

• Peygamberlerin kalblerine, uyanık iken, melek görünmeden ilâhî vahyin bırakılması.
• Sâlihlerin, iyi kimselerin kalbine gelen İslâmiyet'e uygun mânâlar.
• Allahü teâlânın bildirmesi. Sevk-i tabîî. Bugün buna içgüdü denilmektedir.

illiyyun

• (Tekili: İlliyyîn) (Aliyyu) Cennetin en yüksek tabakası. Ahirete giden tam kâmil mü'minlerin yeri. Hafaza meleklerinin divanları ismidir ki, salihlerin amelleri oraya yükseltilir. Ahirette yüksek dereceye, dergâh-ı rızâya en yakın olan derecedir.

imkan-ı örfi / imkân-ı örfî

• Emsaline pek az rastlanan hârika bir âdet veya keramet gibi.

imrac

• Ahde vefa etmeme, sözden cayma.
• Hayvanı çayıra salıverme.

in'amperver

• Nimetlerle bezeyen, çok nimet veren. Tehlikelerden sâlim kılan. (Farsça)

inabe yolu / inâbe yolu

• Müridlik. Sâlikin (tasavvuf yolunda) nefsin isteklerini yapmamak ve istemediklerini yapmak sûretiyle ve çeşitli sıkıntılara katlanarak Allahü teâlâya kavuşma yolu.

intılak

• Koyverip gitme. Salıverme, yollama.
• Sevinme.

irha'

• Gevşetme, aşağı salıverme ve sarkıtma. Koyverme, salıverme.
• Dilmek, dilim dilim etmek.

irha-i inan

• Dizginleri salıverme.
• İşine devam etme.

irsal

• (Resul. den) Göndermek, gönderilmek, yollamak.
• Havale kılma.
• Salıvermek. Kendi haline koymak.
• Sürü sahibi olmak.
• Elçi gönderme.

ishab

• Çok söylemek.
• Türlü şeylerden renk değiştirmek.
• Bir şeye fazla tama' etmek.
• Kuyu kazıp suyu bulamamak.
• Zehirlenme veya hastalıktan dolayı renk değişmesi.
• Kuzu, anasını emmek.
• Duvarı başı boş salıvermek.

istihaza / istihâza

• Kadınlarda âdet ve lohusalık dışında gelen ve oruç ile namaza mânî olmayan kan.

istihlak / istihlâk

• Boş yere harcamak.
• Yeyip bitirmek.
• Müstahsilin yaptığı istihsali alıp kullanmak.

ıtlak / ıtlâk

• Salıvermek. Bırakmak. Koyuvermek. Serbest bırakmak. Serbest olup her tarafta bulunmak. Cezadan kurtarmak.
• Boşama. Boşanma. Afvetmek.

• Sınırlandırmama, salıverme.

• Salıverme.
• Boşama.
• Soyutlama, söyleme, kullanma.

ıtlak-ı inan

• Dizginini salıverme. Başıboş bırakma.

ıtna'

• Sâlim olmak, sağlam ve sıhhatli olmak.

kasaret

• Kısalık. Kısa olma.

kasr

• Kısalık, saray.

kavi

• Sağlam, metin, zorlu, kuvvetli, güçlü.
• Varlıklı, zengin, sâlih, emin, mutemed.

kavm-i semud

• Hz. Salih'in peygamber olarak gönderildiği fakat azgınlıklarından dolayı Allah'ın yok ettiği kavim.

kurbet

• Yakınlık.
• Fık: Allah'a manevî yakınlığa sebeb olan amel-i sâlih.

kurra

• (Tekili: Kari') Okuyucular. Kur'ân-ı Kerimi usul ve tecvidine göre okuyanlar. Dindar ve sâlih kimse.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

lenc

• Edâ, naz ve cilve ile salınma. (Farsça)

leşker-i dua / leşker-i duâ

• Duâ ordusu. Sıkıntı ve darda kalan müslümanlara duâları ile yardımda bulunan Allahü teâlânın sevgili kulları, sâlih müslümanlar, velîler topluluğu.

libas-ı takva

• Takva elbisesi. Sâlih ameller.

ma'bude

• Şirk, evham ve putperestlikten doğan kadın heykeli ve emsali put.

ma-i nafiyye / mâ-i nâfiyye

• (Ben kâmil değilim) misâlinde olduğu gibi mânayı nefyeder.

ma-i şartiye / mâ-i şartiye

• İki muzariyi cezmeder, şart ve cezâ mânasını ifade eder. (Ne yazarsan, yazarım) misalinde olduğu gibi.

magmum

• Gamlı. Kederli. Tasalı. Sıkıntılı.
• Bulutlu. Kapalı.

mağmum / mağmûm

• Gamlı, tasalı, bulutlu.

mahzun

• Tasalı. Kederli. Hüzünlü. Gamlı.

maslahat

• Bir işin hayırlı, iyi olmasına vesîle olan şey. Çoğulu, mesâlih'tir. Maslahatın zıddı mefsedet yâni bozukluktur.

masun

• Korunan, mahfuz, emin, muhafaza olunan.
• Sâlim, sağlam.

maunet

• Yardım. İmdat.
• Azık. Yol yiyeceği.
• Cenab-ı Hakk'ın salih kullarına olan imdadı, inayeti.
• Huk: Masarif.

mebde'

• Başlangıç.
• Kaynak, kök.
• Bilgilerin ilk kısımları.
• İlke.
• Tasavvufta sâlikin ilk başlangıcı.

mekrub

• Kederlenmiş. Musibete uğramış. Tasalı, gamlı insan.

mekrubiyet

• Kederli, hüzünlü ve tasalı olma.

mekzum

• Kederli, hüzünlü, tasalı, üzüntülü, gamlı.

melhuf

• Hasrette kalan.
• Kederli, tasalı.
• İmdad bekleyen.

melhufan / melhufân

• (Tekili: Melhuf) Kederliler, tasalılar, kaygılılar, üzüntülüler.
• Hasrette kalanlar.

mencud

• Kederli, tasalı, gamlı.

menn

• Nimet vermek. İyilik etmek.
• Minnet.
• Rıza.
• Esiri fidye almadan, ücretsiz salıvermek.
• Kesmek.
• Zayıf etmek.
• Ettiği iyiliği başa kakmak.
• İki batman ağırlık.
• Kudret helvası.

merc

• (Merec) Katıştırmak.
• Kararsızlık.
• Iztırab.
• Bozulmak.
• Boşa gitmek.
• Serbest bırakmak, salıvermek.
• Hayvanların salındığı otlak.

mesbuk-ul emsal / mesbuk-ul emsâl

• Benzerleri ve emsali önceleri de görülmüş ve geçmiş.

mesdul

• Salıverilmiş, serbest bırakılmış.

meslah

• (Çoğulu: Mesâlih) Tulu decek yer, doğacak yer.
• Bir şey gözetecek yüksek yer.

meslebe

• (Çoğulu: Mesâlib) Eksik, kusur, noksanlık, ayıp.

mesles

• (Çoğulu: Mesâlis) Üçer üçer olmak.
• Üç kıllı tanbur.

meşmeşiye

• Bazı evliyanın keşfen gözlemledikleri gaybî veya misâlî bir âlem.

• Normal göze görünmeyen misalî bir âlem.

mezheb-i selef / مَذْهَبِ سَلَفْ

• Hicri ilk üç asırdaki salih insanların yolu.

meziyyet

• İyilik. İyi ve salih hareket ve faaliyet.

mirhat

• Salıverilmiş, bırakılmış perde.

misal-i muhabbet / misâl-i muhabbet

• Sevgi misali.

misal-i rahmet-i alem / misal-i rahmet-i âlem

• Kâinatı kuşatan İlâhî rahmetin misali, örneği.

mislat

• (Çoğulu: Mesâlit) Anahtarın bir dişi.

müfessirin / müfessirîn

• Kur'an-ı Kerim'in mânasını hakkıyla anlayıp tefsir edebilen, ilmi ile âmil, kâmil ve sâlih muhakkikler.

mugadere

• (Mugaderet) Bırakmak, salıvermek.

münaggas

• (Gussa. dan) Kederli, gussalı.

münaggasan

• (Gussa. dan) Tasalı olarak, gussalı olarak.

münhedil

• Sarkmış, aşağı salıverilmiş. Sarkık.

münsedil

• Salıverilmiş. Gevşetilip sarkıtılmış olan.

muntalik

• (Talâk. dan) Salıverilmiş, bırakılmış.
• Bağsız.
• Kederi, hüznü ve gamı olmıyan. Sevinçli, mesrur, neşeli.

murad / murâd

• İstenilen; arzû edilen şey.
• Tasavvuf yolunda bulunanlardan çalışmadan Allahü teâlânın yardım ve dilemesi ile yüksek makâmlara kavuşanlar. İctibâ (çekilenler, istenenler) yolunun sâlikleri, yolcuları.

müşa'şa

• Parlak, şaşâlı, gösterişli.

müsevvem

• Alâmetli, işaretli.
• Süslü, ziynetli.
• Yabana otlamaya salıverilen davar.

müstebdi'

• Eşi emsâli benzeri pek az bulunur sanan.

müteferridin / müteferridîn

• (Tekili: Müteferrid) Tek ve yalnız olanlar. Eşi, benzeri ve emsâli bulunmıyanlar.
• Kendi başına idare olanlar.

mütekasır

• (Çoğulu: Mütekasirîn) (Kasr. dan) Kısalık gösteren.
• Elinden gelip gücü yettiği hâlde iş yapmıyan.

mütekasırin / mütekasırîn

• (Tekili: Mütükasır) Kısalık gösterenler.
• Ellerinden geldiği, becerebildikleri halde iş yapmayanlar.

mütelehhifane / mütelehhifâne

• Özleyerek, hasret çekerek. Kaygılı, tasalı olarak, yanıp yakılarak. (Farsça)

mütelehhifin / mütelehhifîn

• (Tekili: Mütelehhif) Hasret çekenler, yanıp yakılanlar. Kederli, tasalı olanlar.

müteşabihat-ı kur'aniye / müteşabihât-ı kur'aniye

• Beşer lisanının, lügatını vaz etmediği, sezip düşünemediği, misalini göremediği hakikatların teşbih ve temsiller ile anlatıldığı âyet-i kerimeler.

mütesalibe

• (Bak: MÜTESALİB)

mütesalihin / mütesalihîn

• (Tekili: Mütesalih) Sağır gibi görünenler, sağırlık gösterenler.

mutlak

• Sınırlandırılmamış, salıverilmiş.

• Salıverilmiş. Itlak olunmuş. Serbest.
• Kat'i. Şüphesiz.
• Aslâ bir şarta bağlı olmayan. Yalnız, tek.

mutlık

• Serbest bırakan. Boşayan. Salıveren. Köle veya esiri serbest bırakan, azad eden.

mutlık-ul üsara / mutlık-ul üsârâ

• Esirleri salıveren, esirleri serbest bırakan.

müzcad

• Az şey, az.
• Tam salih olmayan şey.
• Defnetmesi ve sevketmesi kolay olan şey.

na

• Arabçada "Biz" mânasına gelen zamirdir. Meselâ: Kitabünâ : "Kitabımız" misalinde olduğu gibi, kelimenin veya fiilin sonuna eklenen bitişik zamirdir.

na-şad

• Sevinçli olmayan, mahzun, tasalı, kederli. (Farsça)

naka-i salih / nâka-i salih / nâka-i sâlih

• Hz. Salih'in devesi.

• Salih Peygamber'in (A.S.) bir mu'cizesi olarak kayadan çıkan devesi.

nazarın kusuru

• Bakış, görüşün kusuru ve kısalığı.

nehur

• Burnuna vurmayınca veya burnuna parmak sokmayınca sütünü salıvermeyen deve.

nifas / nifâs

• Yeni doğurmuş kadının hâli. Loğusalık. Böyle bir kadına "Nüfesâ" da denir. Hanefi Mezhebine göre bu hâl kırk gün devam eder.

• Lohusalık hâli. Kadınların doğumdan sonraki özür hâlleri.

• Lohusalık.

rabia / râbia

• (Müe.) Dördüncü.
• Saatteki sâlisenin altmışta biri.

• Sâlisenin altmışta biri.

rafız

• Terk eden. Salıveren. Bırakan.

rah-ı müridan / râh-ı mürîdân

• Tasavvufta müridlerin, talebelerin yolu. Allahü teâlâya kavuşturan yollardan. Sâlikler (tasavvuf yolunda ilerleyen talebeler) yolu.

refik-i a'la / refîk-i a'lâ

• Allahü teâlâ.
• Peygamberlerin, evliyânın, şehidlerin ve sâlih (iyi) kimselerin rûhlarının bulunduğu yer.

reftar

• Gidiş, salınarak yürüyüş. (Farsça)

rehl

• Sülpük olmak. Kendini salıvermek.
• Acı çekmek, muztarib olmak.
• Çok uyumaktan yüzü şişip uyuşuk olmak.

resalet

• Saçı salıverme.
• Deveyi eşkin yürütme.

reşha-misal

• Sızıntı misali.

rubu'

• (Tekili: Rub') Dörtte birler.
• Metrenin kabulünden evvel ipekli, yünlü, basma ve emsali kumaş, bez ve sairenin ölçülmesinde kullanılan çarşı arşınının kesirlerinden birinin adıdır.

rüstem

• Şark edebiyatında kuvvet ve cesaretin timsali olarak bilinen ve Zaloğlu Rüstem diye veya "Rüstem-i Sistanî" nâmiyle meşhur İran'lı bir kahramandır. (Farsça)

• Şark edebiyatında kuvvet ve cesaret timsali olarak şöhret bulan Zaloğlu Rüstem, İran'ın efsanevî ünlü kahramanı.

rüstem-i sistani / rüstem-i sistanî

• Şark edebiyatında kuvvet ve cesaret timsali olarak şöhret bulan Zaloğlu Rüstem.

rüya / rüyâ

• (Rü'ya) Uykuda görülen misalî âlem. Düş.

• Uykudayken girilen misalî bir âlemde görülenler.

sahife-i misaliye

• Misalî, görüntüden ibaret sayfa.

saime

• Çayıra başı boş olarak salıverilen hayvan.

salah / salâh

• Sâlih olmak, iyilik, dürüstlük; iyi huylarla süslenme, dînine bağlı olma.

salahaddin-i eyyubi / salahaddin-i eyyubî

• (Doğumu: Hi: 532, Mi: 1137) Ehl-i Salib zihniyetinin İslâm dünyasına açtığı Haçlı seferlerini maddeten durduran şarkın en kahraman kumandanlarından ve sultanlarından olan bu zât hakkında bir Avrupalı tarihçi: "İslâmın en saf kahramanı" diye bahseder.Düşmanın çokluğundan bahsederek geri dönmek isteye

salahat

• Sâlihlik, günahsız ve temiz oluş, dindarlıkta çok ileri olmak hâli.

salibe

• (Bak: SALİB)

salife

• (Bak: SALİF)

salih

• Büyük peygamberlerden olup Hicaz ile Şam arasında oturmuş olan Semud kavmine gönderilmişti. Semud kavmi Âd kavminden sonra Arap yarımadasında kuvvet ve ma'muriyet bulup küfür ve dalâlete meyl ile putlara ibadet ediyorlardı. Salih (A.S.) kendilerini hak dine davet etmiş ise de, inanmayıp kendisinden

saliha

• (Bak: SALİH)

• Safi gümüş.
• İyi, sâlih kimse.

salihdar-ı emanet / sâlihdâr-ı emanet

• Sâlih (a.s.).

salihun / salihûn

• Salih kimseler, günahkâr olmayanlar, salihler.

salik-i meczub / sâlik-i meczûb

• Tasavvufta cezbesi yâni hak yola çekilmesi sülûkünden sonra olan sâlik.

salikan / sâlikân

• (Tekili: Sâlik) Sâlikler. Bir tarikata girmiş veya bir şeyhe bağlanmış kimseler.

salikin / sâlikîn

• (Bak: SÂLİKÛN)

salikun / sâlikûn

• (Tekili: Sâlik) Sâlikler. Sülûk edenler.

salim / sâlim

• Sağlam.
• Sıhhatli. Sağ. Noksansız, eksiksiz.
• Her türlü tehlikeden uzak olan. Emin ve korkusuz olan.
• Gr: Kelimelerdeki harfler bozulmadan cemi' eki katılarak yapılan çoğul hali. Sâlimûn, sâlihât, sâdıkûn, sâdıkât gibi yapılan cemiler.
• İçinde harf-i illet bulunma

salime / sâlime

• (Bak: SÂLİM)

salimen / sâlimen / سالما

• Sağ salim. (Arapça)

salimin / sâlimîn

• (Tekili: Sâlim) Sağ, sağlam ve sıhhatta olanlar. Sâlimler.

salisat / sâlisât

• (Tekili: Sâlise) Sâliseler. Sâniyenin altmışta biri kadar olan vakitler.

salise / sâlise

• (Bak: SÂLİS)

şecb

• Helak etmek, mahvetmek.
• Kederlenmek, tasalı olmak.

şeceb

• Hüzün ve gussalı olma.

şefa'at / şefâ'at

• Kıyâmet günü, Allahü teâlânın izni ile, başta Peygamber efendimiz sallallahü aleyhi ve sellem olmak üzere, diğer peygamberler, âlimler, şehîdler, sâlihler (iyi kimseler) ve küçük yaşta ölen müslüman çocuklar ve Allahü teâlânın izin verdiklerinin; gün ahkâr olan mü'minlerin günahlarının affedilip Ceh

sefer der vatan

• Nakşibendiyye yolunun on bir temel esâsından biri. Sâlikin (tasavvuf yolunda bulunan kimsenin) kötü ahlâk, beşer (insan) tabiatının sıfatlarından kurtulması, beşerî sıfatlardan meleklere âit sıfatlara, kötü, çirkin vasıflardan, iyi, güzel ahlâka geçm esi.

şehid

• Şâhid olan.
• Meşhude. Allah (C.C.) yolunda canını feda eden müslüman. Hak için hayatını feda ederek ölen. Allah'ın rızasına eren. (Naklinde ve gaslinde Rahmet melekleri hazır oldukları için yahut kıyamette ümem-i sâlife hakkında istişhad olunan zevattan olduğu için yahut vefat etmeyip

şehr-aşub

• Şehri karıştıran, kargaşalık yapan.

selam / selâm / سَلَامْ

• Ayıplardan, âfetten sâlim oluş. Selâmet, emniyet. Sulh. Asâyiş. Bütün korktuklarından emin olma.
• Allah'ın (C.C.) rızasına erişmek için mü'minlerin birbirlerine yaptığı dua. Mü'minler birbirleriyle karşılaştıklarında büyük küçüğe; yürüyen durana; azlık çokluğa; hayvan veya vasıta üzer

• Ayıp ve kusurlardan sâlim, emniyet içinde olma.

selamet

• Kurtuluş, tehlikeden sâlim olmak. Korktuklarından, fenalıklardan kurtulmak.
• Neticede imân ile kabre girmek.
• Edb: Doğruluk, sağlamlık.

seleef-i salihin

• Önceki salihler. İslâmın ilk devirlerinde yaşamış olan iyi müslümanlar.

selef / سَلَفْ

• Hicri ilk üç asrın salih insanları.

selefiyye

• Selef-i sâlihînin (Eshâb-ı kirâm, Tâbiîn, Tebe-i tâbiînin) yolunda olduklarını iddiâ ettikleri hâlde, onların yolundan ayrılan bozuk îtikâdlı kimseler.

sema

• Gök yüzü. Asuman. Gök.
• Her şeyin sakfı.
• Gölgelik.
• Bulut ve emsali örtü.

semud / semûd

• (Sümud) Kur'anda ismi geçen bir kavim adı. Sâlih Peygamber'in kavmi.

• Salih (a.s.).

• Sâlih aleyhisselâmın kavmi.

semud kavmi / semûd kavmi

• Sâlih aleyhisselâmın peygamber olarak gönderildiği ve îmân etmedikleri için büyük bir sayha (korkunç gürültü) ile helâk olan kavim.

şerefe

• Minarenin ezan okunan yeri. Yüksek kale ve emsali yerlerdeki burç, çıkıntı.

serv-i hıraman / serv-i hırâmân / سرو خرامان

• Salınarak yürüyen sevgili.

sevaim

• (Tekili: Sâime) Otlak hayvanları. Çayıra başı boş salınan hayvanlar.
• Zekâtı icab eden koyun, keçi, sığır, deve gibi çift tırnaklı hayvanlar.

sevalif

• (Tekili: Sâlif ve Sâlife) Geçmişler. Geçmiş insanlar.

sırat-ı müstakim

• En doğru yol, İslâmiyet yolu. Hak yolu. Allah'ın râzı olduğu en doğru yol. Peygamberlerin, evliya ve sâlihlerin, sıddıkinlerin gittikleri meslek.

şuayb aleyhisselam / şuayb aleyhisselâm

• Medyen ve Eyke ahâlisine gönderilen peygamber. İbrâhim aleyhisselâmın, dînini insanlara tebliğ etti. İbrâhim aleyhisselâmın veya Sâlih aleyhisselâmın neslinden olduğu rivâyet edilir. İsminin Arabça Şuayb, Süryânicede Yesrûb olduğu bildirilmiştir. Mûsâ aleyhisselâmın kayınpederidir.

sülasa / sülâsâ / ثلثا

• Salı. (Arapça)

sülasa'

• Salı.

suleha / sulehâ

• (Tekili: Sâlih) Salihler. Salâhiyetli, günah işlemeyen iyi insanlar. İlim ve amelde, ibâdet, taat ve takvâda terakki ve teâli eden büyük zâtlar.

• Sâlihler, iyi hâlliler.

• Sâlihler, günâh işlememeye gayret edenler.

• Dinin emir ve yasaklarına uygun hareket eden sâlih kimseler.

süleha

• Sâlihler, iyi hâlliler.

suleha / sulehâ / صلحا / صُلَحَا

• Salih kişiler, iyi amelli kullar. (Arapça)

• Sâlihler.

suleha-yı ümmet / sulehâ-yı ümmet

• Ümmetin salih kişileri.

şur-efgen

• Karma karışık yapan, kargaşalık çıkaran. (Farsça)

şuriş

• Karışıklık, kargaşalık. (Farsça)

suver-i misaliye

• Temsilî ifadeler, misalî şekiller, suretler.

taaffüf

• İffetli olma. İffetli görünme.
• Tekellüfle salihlik yapma. Ahlâk dışı şeylerden kaçınma.
• İstemekten uzak durma.

tabii / tabiî

• Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm'ı sağ iken görmüş olan mü'minlerle yani Ashabla görüşmüş ve onlardan ders almış olan sâlih müslümanlar.

tahliye / تخليه

• Boşaltma. (Arapça)
• Salıverme. (Arapça)
• Tahliye edilmek: (Arapça)
• Boşaltılmak. (Arapça)
• Salıverilmek. (Arapça)
• Tahliye etmek: (Arapça)
• Boşaltmak. (Arapça)
• Salıvermek. (Arapça)

tahliye-i sebil

• Bir suçluyu bırakma, salıverme.

talah

• Salih olmayan. Bozuk.

tamam-ı vazife ve terhis

• Görevin son bulması, salıverilme.

tavile

• Birbiri ardına bağlanmış bir sıra hayvan. Hayvan katarı.
• Tavla, ahır.
• Çayıra salınan hayvanın ayağına bağladıkları tavla ipi.

tayalis

• (Tekili: Taylasân) Başa ve boyna sarılan şallar.
• Başa sarılan sarıkların omuzlar üzerine salıverilen uçları.

taylasan

• (Çoğulu: Tayâlis-Tayâlise) Başa ve boyna sarılan şal.
• Başa sarılan sarığın omuzlar üzerine salıverilen ucu.

tecelli-i ef'al / tecellî-i ef'âl

• Sâlikin, yâni tasavvuf yolcusunun, kulların fiillerini Allahü teâlânın fiilinin zılleri (görüntüleri) olarak görmesi ve bu fiillerin varlığının O'nun fiili ile olduğunu bilmesi. Âlem-i Emrin ilk adımında olan tecellîler.

tehevvüd

• Tevbe. Sâlih amel.
• Yahudi olmak.

tengis

• (Nags. dan) Hayatını tasalı, kederli kılmak.

terhis

• İzin verme, salıverme.

terhis edilmek

• Salıverilmek, görevi bitince işine son verilmek.

terk

• Bırakma, salıverme, vazgeçme.
• Boşama. Bakmama. İhmal etme.

tesrih

• Talâk. Boşanma, ayrılma.
• Halâs etme, kurtarma.
• Bırakma, salıverme.
• Kıl tarama.
• Asan etme, kolaylaştırma.

tetabu-u izafat

• Bir çok kelimenin birbirine muzaf ve muzafün ileyh olması. Zincirleme isim takımı. (İhtizazat-ı esvat-ı beşeriye misalinde olduğu gibi.)

ürcuce

• Salıncak.

ürcuha

• Salıncak.

üslub-u mücerred

• (Sade üslub) Bu üslupta tabiîlik, akıcılık, selâset, kısalık, mânâ ve maksada kifayet sıfatları vardır. Bu üslup, âlet ilimlerinde, ders kitablarında, konuşmalarda ve beşerî muamelelerde kullanılır.

üslub-u mücerret / üslûb-u mücerret

• Sade, basit üslûp (Bu üslûpta tabiîlik, akıcılık, kısalık, mânâ ve maksada yetecek kadar izah nitelikleri vardır. Ders kitaplarında, günlük hayatta ve konuşmalarda genellikle bu üslûp kullanılır).

usluc

• (Çoğulu: Asâlic) Yeni belirmeğe başlamış ağaç budağı.

vahdet-i vücud / vahdet-i vücûd

• Sâlikin (tasavvuf yolunda bulunan kimsenin) muhabbetle zikir yapması esnâsında, Allahü teâlâdan başka her şeyi unutup, yalnız O'nu bilmesi hâli.

vatm

• Ayakla çiğneme.
• Perdeyi salıverme.

vesait-i zimisal / vesâit-i zîmisal

• Misal sahibi vasıtalar; misalî araçlar.

yakin / yakîn

• Şüphesiz, sağlam ve kat'i olarak bilmek. (Yakîn: Ma'rifet ve dirayetin ve emsalinin fevkinde olan ilmin sıfatıdır. İlm-i yakîn denir, ma'rifet-i yakîn denilmez. Ayn-el yakîn: (kelimenin merfu hali ayn-ul yakîndir.) Göz ile görür derecede veya görerek, müşahede ederek bilmek. Meselâ; uzakta bir duman

yele

• Kuvvetle saldıran. (Farsça)
• Otlağa salınmış hayvan sürüsü. (Farsça)
• Koşan, koşucu, seğirten. (Farsça)
• Bazı hayvanların ensesindeki kıllar. (Farsça)

yezid bin ebi süfyan

• Ebu Süfyan'ın oğlu. Hz. Muaviye'nin büyük kardeşi idi. Ashab-ı kiramdan ve çok sâlih bir zât olup, Mekke-i Mükerreme'nin fethinde müslüman oldu. Hazret-i Ebu Bekir-is Sıddık Radıyallâhü anh'ın Şam'a gönderdiği orduda bir birliğin kumandanı idi. Hz. Ömer zamanında Filistin valisi olmuştu. Taundan vef

zad-ı ahiret / zâd-ı âhiret

• Âhiret için hazırlık. Âhiret azığı. İbadet ve sâlih amel.

zahire-i ahiret / zahire-i âhiret

• Ahiret azığı. Hayır ve iyilikler. Sâlih amel ve ibâdetler.

zend

• (Çoğulu: Zinâd-Eznüd-Eznâd) Kolun bilekte olan mafsalı.
• Çakmak taşı ve demiri.

zer'

• Ölçmek.
• Kederli ve tasalı olmak.
• Kalb.
• El yaymak.
• Kudret, kuvvet, tâkat.