işaret-i nass / işâret-i nass

• Nassın (âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîfin) görünen mânâsından başka, ayrıca maksûd olmayan, kastedilmeyen bir mânâyı da bildirmesi.

merhaba

• "Hoş geldiniz" mânâsına iltifât tâbiri.
• "Râhat oturun" mânâsına bir iltifat tâbiri.

müteşabih ayet / müteşâbih âyet

• Mânâsı açık olmayan âyet-i kerîme. Çoğulu, müteşâbihâttır.

müteşabihat / müteşâbihât

• Mânâsı kapalı âyet-i kerîmeler ve hadîs-i şerîfler. Müteşâbihâta îmân etmeli, mânâsını Allahü teâlâya bırakmalıdır. Bunlar, Allahü teâlânın sevdiklerine bildirdiği sırların sembolleri, işâretleridir. Bunları anlıyanlar açıklamamışlardır.

'ağisna ya gıyase'l-müstağisin' / 'ağisnâ yâ gıyâse'l-müstağîsîn'

• 'Bize yardım eyle ey yardım isteyenleri yardımsız bırakmayan' mânâsına gelen bir dua cümlesi.

a

• Nida edatı olup, kelimenin sonuna gelir "ey" mânası verir. Aynı veya farklı iki kelime arasına gelirse, sözün mânasını kuvvetlendirir. "rengârenk, lebaleb" gibi.

a'ni

• Yani ben demek istiyorum ki (manasında).

a'raf

• (Tekili: Arf) Sırt, tepe. Özel manası Cennetle Cehennem arası bir yer. (Arf, herhangi bir yüksek yer demektir ki, bu münâsebetle atın yelesine, horozun ibiğine arf denilmiştir.)

a'vez

• Mânâsı anlaşılmayan şey.
• Anlaşılması zor olan şiir.

ab-yari / ab-yarî

• (Asıl mânâsı sulama ise de, lisanımızda yalnız mecazi mânâsiyle bazı eski nesir yazarları tarafından kullanılmıştır). Yardım, itimat. (Farsça)

abes / عبث

• Manasız.

abese suresi / abese sûresi

• Kur'ân-ı kerîmin sekseninci sûresi. Mekke-i mükerremede nâzil oldu (indi). Kırk iki âyet-i kerîmedir. Birinci âyet-i kerîmede yüzçevirdi, iltifat etmedi mânâsına olan Abese lafzı sûreye isim olmuştur. Sûrede, Kur'ân-ı kerîmin Allahü teâlâ tarafından bir mev'ize (nasihat, öğüt) olduğu bildirilmekte,

abhord / âbhord / آبخورد

• Nasip. (Farsça)

abişhor / âbişhor / آبشخور

• Sulama yeri. (Farsça)
• Nasip. (Farsça)

abiy

• Kısmet, nasib,

acep

• Nasıl ki, hayret.

aciyy

• (Çoğulu: Acâyâ) Anası öldüğünden, başka kimsenin sütüyle beslenen çocuk.
• Anası sütünü vermeyip yemeği öğrettiği çocuk.

ada

• Gr : Kendinden sonra gelen ismi cerreder. Harf-i cerr'dir. "...den başka, ...den gayrı" mânasına gelir.

adetullah / âdetullah

• (Sünnetullah da denir.) Tabiatta canlı cansız bütün varlıkların nasıl hareket edeceklerini belirliyen Allah'ın emirleri, O'nun koyduğu değişmez düzen. Meselâ oksijenle hidrojenin birleşmesinden su meydana gelir. Işık, geldiği açıya eşit bir açı ile yansır ki, bunlar birer âdetullahdır. "Âdetullah" y

adliye

• Adalet yeri, mahkeme binası.

afüvv

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Afvı çok olan, günâhlardan, hatâ ve kusurlardan dolayı cezâlandırmayan, günahları affedip amel defterinden silen.

ağisna ya gıyase'l-müstağisin / ağisnâ yâ gıyâse'l-müstağîsîn

• 'Bize yardım eyle ey yardım isteyenleri yardımsız bırakmayan' mânâsına gelen bir dua cümlesi.

ah

• Aferin, bravo! manasına kullanılır. (Farsça)

ahir / âhir

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Mahlûkâtın (varlıkların) yok olmasından sonra, bâkî olan (varlığı devâm eden) yalnız kendisi kalan, hiç yok olmayan.

ahra

• Daha lâyık, daha münasib, en elverişli.

ahseb

• Çok iyi hesab edilmiş, münâsib.
• Çok fazla cimri, hasis.
• Miskin.
• Saçının rengi kırmızıya yakın.
• Tüyünün rengi boz renk olan kızıl deve.

ahval-i acizane / ahvâl-i âcizâne

• Bir tevazu ifadesi olarak "Allah'ın âciz ve zavallı bir kulu olarak sağlık durumum, halim" mânâsında bir ifade.

akçe

• Osmanlı Devletinin ilk zamanlarından îtibâren bastırılan ve kullanılan gümüş para birimi. İlk sikkesi gümüşten yapıldığı için ak (beyaz, parlak) para mânâsına akçe denildi.

akl-ı evvel

• "İlk akıl, Allah'ın yarattığı ilk mahlûk" mânâsında bazı eski filozofların görüşü.

akreb-i mekniyyat

• Huk:Meşrut-un lehi bildiren zamirin en yakın mercii mânasını anlatır. Meselâ: Bir vakfiyede vâkıf tevliyetini evvelâ kendisine, sonra oğlu "A" ya, sonra çocuklarına şart etse, çocukları tabirindeki zamir vâkıfın kendisine değil de en yakın merci'i bulunan "A" nın çocuklarına hamlolunur. (Huk.L.)

akref

• Anası Arabdan babası başka milletten olan kimse.

aksat

• (Tekili: Kıst) Hisseler. Nasibler.

ala

• İtl. İtalyancadan gelen tabirlerin başında bulunup (usulünce, tarzında) manasını ifade eder. Meselâ: Alaturka: Türk tarzında gibi.

ala-eyyi-hal

• Herhâlde, mutlaka, elbette, her nasıl olsa.

alaeyyihal / alâeyyihâl / على ای حال

• Her nasıl olsa. (Arapça)

alaka / alâka

• İlişik, rabıta, merbutiyet.
• Gönül bağlama, sevgi, münasebet, taalluk, irtibat, mâlikiyet. Tasarruf. Müdâhale hakkı. Hisse.
• Edb: Bir kelimenin hakiki mânâsından mecâzi mânâsına nakledilmesinin sebebidir. (Temiz ahlâklı, güzel huylu kimselere melek denildiği gibi.)

alem-i ceberut / âlem-i ceberut

• Âlem-i azamet ve kudret. (Bununla âlem-i esmâ ve sıfât kasdolunur. Muhakkıkların ekserisine göre bu, âlem-i evsattır. Yâni üstte olan Lâhut âlemi ile altta bulunan melekut âlemi arasındaki âlem. Amiriyyet-i umumiyyeyi muhit olan berzahtır. Ceberut, ibranice "kudret" mânasındadır).

aleyhimürrıdvan / aleyhimürrıdvân

• Allahü teâlânın rızâsı onların üzerine olsun veya Allahü teâlâ onlardan râzı olsun mânâsına duâ ve hürmet ifâdesi. İkiden fazla Eshâb-ı kirâmın ismi anıldığında, işitildiğinde ve yazıldığında söylenir ve yazılır. Bir kişi için aleyhirrıdvân, iki kişi için aleyhimerrıdvân denir.

aleyhissalatü ves-selam / aleyhissalâtü ves-selâm

• Peygamberler bilhassa Peygamber efendimizin ism-i şerîfi söylenince, yazılınca ve işitilince söylenen ve yazılan salât ve selâm (hayr duâlar) onun üzerine olsun mânâsına duâ ve tâzim (saygı) ifâdesi. İki kişi için aleyhimesselâm daha fazla için aleyh imüssalâtü ves selâm denir.

aleyhisselam / aleyhisselâm

• Allahü teâlânın selâmı onun üzerine olsun mânâsına daha çok peygamberler ve dört büyük melek için kullanılan duâ ve tâzim (saygı) ifâdesi. İki kişi için aleyhimesselâm, daha çok kişi için aleyhimüsselâm denir.

alim / alîm / âlim

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Devâmlı ve eksiksiz bilen.

• Bilen, ilim sâhibi.
• Her şeyi bilen mânâsına Allahü teâlânın sıfatlarından biri.
• Zamânın fen ve edebiyât bilgilerinde yetişmiş, Kur'ân-ı kerîmin ve yüzbinlerce hadîs-i şerîfin mânâsını ezberden bilen, İslâm'ın yirmi ana ilmi ve bunların kolları olan seksen ilminde mütehassıs (uzman),

aliyy

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Yüce olan. Mahlûkâtın (yaratılmışların) akıl, ilim (bilgi) ve anlayışlarının erişemediği yücelikte olan.

aliz / âlîz

• Alihten veya Aliziden fiilinden emirdir. İsm-i fâili Alizende Türkçedeki mânası: Zayıf, cılız. (Farsça)
• Farsçada: Hayvanın ürküp sıçraması, çifte atması, huysuzluk edip sıçramasına denir. (Farsça)

allah kelamı / allah kelâmı

• Allah'ın buyruğu; Allah'ın âyetinin mânâsı.

allah razı olsun / allah râzı olsun

• Allahü teâlâ, senin ahlâkını, işlerini ıslâh edip, seni râzı olduğu (beğendiği) hâle getirsin, mânâsında duâ.

allam-ul-guyub / allâm-ul-guyûb

• Gâibleri (görünmeyen ve bilinmeyen gizli şeyleri) çok iyi bilen mânâsına, Allahü teâlânın isimlerinden.

amay

• Süsleyen, dolduran mânasına gelir ve kelimelere eklenerek kullanılır. (Farsça)

amelehu

• "Tarafından yapıldı." mânâsına gelir ve bir sanat eserinde san'atkârın imzasından önce yazılır.

amin / âmin

• Yâ Rabbi! Öyle olsun, kabul eyle! (meâlinde olup, duânın sonunda söylenir). İncil'de iki yerde geçer. Tevrat'ta da geçer. İbranice ve Süryanicede de vardır. Hakikat, çok doğru, tamam mânâsındadır.

• Kabûl et mânâsına, duâ sonunda söylenen söz.

amiz / âmiz

• Karışık, karışmış. (Âmihten) mastarından imtizaç etmek, karıştırmak mânasındadır. (Farsça)

amiz-gar / âmiz-gâr

• Uygun, münâsib, yaraşır. (Farsça)

amur

• (Çoğulu: Âmar) Bekâ mânâsına. Ömür. Her kişinin hayât müddeti.

an

• Arabçada harf-i cerrdir. Ekseri ismin, kelimenin başına getirilir. Türkçe karşılığı "den, dan" diyebiliriz. Bedel için olur. Meselâ: Ona bedel ben geldim, cümlesinde olduğu gibi. Tâlil için olur. Bu'd yerinde kullanılır. Zarfiyyet için, mücâveze için ve harf-i cerr olan "min" mânasına, "bâ" mânasına

anhüm

• Onlardan (mânasına işaret zamiri).

anşet

• (Çoğulu: Anâşit) Yaramaz.
• Uzun.

antropoloji

• yun. İnsan dediğimiz varlığı inceleyen ilim. İnsan biyolojik özellikleri açısından incelendiğinde biyolojik antropoloji, cemiyet halinde yaşıyan bir varlık olması açısından incelendiğinde sosyal antropoloji veya kültür antropolojisi, insanın mahiyeti, diğer varlıklardan farkı, hayatının mânası, düny

ariyeten

• İğreti olarak, emâneten mânasında kullanılır.

arsa

• (Çoğulu: Arasât) Bina yapılacak boş arazi parçası. Üzerindeki binası yıkılmış veya yapıya tahsis olunmuş yer.

asa / asâ / âsâ

• (Gibi) manasına gelerek birleşik kelimeler yapılır. (Teşbih edatıdır.) (Farsça)

• (Fiil veya harftir) Ümid veya korku bildirir. Şek ve yakin manalarına delalet eder; (ola ki, şayet ki, meğer ki, olur, gerektir) manalarına gelir. Ekseri, (lâkin) (leyte) mânasına temenni için kullanılır. Hitab-ı İlahî kısmında yakîn ve vücubu ifade eder.

• "Benzer, gibi" mânâsında son ek.

asal

• (Tekili: Asil) İkindi ve akşam arası mânasına, öğleden geceye kadar olan müddet.
• Zamanlar ve vakitler.

aşam

• Yiyecek ve içecek. (Farsça)
• İçen, içici manasına birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

aşina-yı bezm-i hak / âşina-yı bezm-i hak

• Hak meclisinin âşinası; Kur'ân ve iman hakikatlerine dair yapılan sohbetlere aşina olan.

astane

• Eşik, atebe. (Farsça)
• Paytaht. (Farsça)
• Mânevi büyüklerin kabri. (Farsça)
• Büyük tekke. (Farsça)
• Merkez. (Osmanlı İmparatorluğunun merkezi olması münasebetiyle İstanbul manasına da gelir.) (Farsça)

ata

• (İtyan. dan) Verdi, veren. Geldi, gelen (mânasına da olur, fiildir).

atom

• yun. Maddenin bölünemez en küçük parçası manasında eski çağ felsefesinde kullanılan bir tâbir, günümüze kadar gelmiş ve ilmî tabir olarak kalmıştır. Atom, maddenin bölünmez bir parçası değil, kendisi de daha küçük parçalardan yaratılmış çok küçük bir âlemdir. Dünyada, kâinatta ve atom âleminde hep a

avah

• Eyvah, yazık! gibi teessüf ifâdeleri.
• Rızık, kısmet, nasib.

avan

• (Çoğulu: Uven) Her şeyin orta yaşlısı.
• (Çoğulu: Avine-Avân) Esir.
• Yardımcı, nâsır.

aya / âyâ

• (Şüphe ve tereddüt bildiren edât; hayret ve taaccüb, soru ile beraber ümid ifâde eder) Acabâ. Âyâ, nasıl oluyor. Hayret, sen bu işi nasıl olur da yaparsın?.. der gibi.

ayasofya

• İstanbul'daki bu ilk kilisenin açılış resmi Mi : 325 tarihinde yapılmıştır. 513 senesi Ocak ayının 13-14. gecesi bir yangın esnası bina kâmilen yanmış. O zaman İmparator Justinyanus yeniden yaptırmış. 573 de binanın resm-i küşâdı yapılmıştır.Osmanlılarca 29 Mayıs 1453'de İstanbul fethedilince Fatih

ayat-ı muhkemat / âyât-ı muhkemât

• Manası kat'i ve açık olan Kur'an âyetleri.

ayet-i hasbiye / âyet-i hasbiye

• "Allah bize yeter; O ne güzel Vekîl'dir" mânâsındaki "Hasbünallâhü ve ni'me'l-Vekîl" âyet-i kerimesi; Âl-i İmrân Sûresinin 173. âyeti.

ayet-i muhkeme / âyet-i muhkeme

• Muhkem âyet. Çoğulu âyât-ı muhkemât'tır.
• Kur'ân-ı kerîm.
• Kur'ân-ı kerîmde mânâsı açık olan âyet-i kerîmelere verilen ad.

ayine

• Ayna. Mir'ât. Kendisine tecelli ve aksedeni gösteren veya bildiren şey. (Ayna, ışığı aksettirip gösterdiğinden dolayı esmâ-i İlâhiyeyi de bize gösteren ve Cenab-ı Hakk'ın sıfatlarına âyinelik eden mevcudata da mecazen "âyine" denilmektedir.) (Farsça)
• Vasıta ve mazhar mânasına da gelebilir.(Farsça)

ayine-i ervah / âyine-i ervah

• Ruhların aynası.

ayine-i esma-i rabbaniye / âyine-i esmâ-i rabbâniye

• Bütün varlıkları idare, tedbir ve terbiye eden Allah'ın isimlerinin aynası.

ayine-i hava / âyine-i hava

• Hava aynası.

ayine-i hayat / âyine-i hayat

• Hayat aynası.

ayine-i insani / âyine-i insanî

• İnsan aynası.

ayine-i iskender

• Makedonya kralı Büyük İskender'in aynası. Rivayetlere göre, bu ayna Aristo tarafından yapılmış ve İskenderiye şehrinde yüksekçe bir yere konulmuştur. Bu sayede İskender, yüz fersah uzaklıktaki düşmanlarını aynada görürmüş.

ayine-i ism-i hayy / âyine-i ism-i hayy

• Allah'ın, gerçek hayat sahibi olan ve her canlıya hayat veren isminin aynası, yansıdığı yer.

ayine-i kalb / âyine-i kalb

• Kalp aynası.

ayine-i kemalat / âyine-i kemâlât

• Mükemmellikler aynası.

ayine-i marifet / âyine-i marifet

• Marifet aynası; san'atçısını (Allah'ı) tanıtan ayna.

ayine-i ruh / âyine-i ruh

• Ruh aynası.

ayine-i samed / âyine-i samed

• Samed aynası; Kendisinin hiçbir şeye ihtiyacı olmayıp herşeyin Kendisine muhtaç olduğu Cenâb-ı Hakkın tecellî ettiği ayna.

ayine-i tecelli / âyine-i tecellî

• Yansıma aynası.

ayine-i vücud / âyine-i vücud

• Varlık aynası.

ayinedar

• Ayna tutan. (Farsça)
• Eskiden, bir büyük adamın giyinirken aynasını tutmakla vazifeli hizmetçi. (Farsça)
• Berber. (Farsça)

azhar

• En zâhir. En açık. Besbelli. Bedihi olan, rûşen.
• Bir ibârenin en açık ve kat'i olan mânası.

azim / azîm

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Büyüklüğüne, beşer (insan) aklının ve hiçbir mahlûkun (yaratılmışın) düşüncesinin erişemediği, hakîkatini kimsenin bilemediği zât. Allahü teâlânın büyüklüğü bildiğimiz gördüğümüz şeylerdeki büy üklük ve küçüklük gibi değildir. Bu bizim bilgimi

aziz / azîz

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Her zaman izzet ve şeref sâhibi. Gâlib, benzeri olmayan, büyük ve küçük her şeyin O'na şiddetle ihtiyâcı olan.
• Kıymetli, şerefli, üstün.

• İzzetli. Çok izzetli. Sevgili. Çok nurlu.
• Dost.
• Şerif.
• Nadir.
• Dini dünyaya âlet etmeyen.
• Sireti temiz.
• Ermiş. Mânevi kudret ve kuvvet sahibi.
• Mağlup edilmesi mümkün olmayan ve daima galib olan manasında Cenab-ı Hakk'ın bir ismidir.

azizan / azîzan

• Azizler. Kelimenin sonundaki ân takısı Arabça'da ikilik, Farsça'da çokluk ifâde eder.
• "İki azîz (velî)" mânâsına İslâm âlimlerinin ve evliyânın büyüklerinden Ali Râmitenî hazretlerine verilen lakab.
• Büyükler, evliyâ. Birisiyle oturup kalbin toparlanmazsa Kalbindeki dünyâ düşüncesini s

azze vecelle

• Allahü teâlânın ismi söyleyince, işitince ve yazınca "O, Azîz ve Celîldir (yücedir)" mânâsına söylenilen ve yazılan saygı ifâdesi.

ba'd

• Zaman zarfıdır ve te'hir ifade eder.
• Helâk olmak mânâsına mastardır.

ba'de harabi'l-basra

• "Basra yıkıldıktan sonra" mânâsında olan ve bir iş için çok geç kalındığını ifade eden bir deyim.

ba-hem

• Birlikte. Beraber. (Arabçadaki "Maa" mânasına) (Farsça)

bab / bâb

• Lâyık, uygun, münasib, elverişli. (Farsça)
• Hayır, uğur. (Farsça)

babet

• Bent, fırka. (Farsça)
• Münasip bir şey. Taalluk, münasebet, alâka, ilişki. (Farsça)

bad / bâd

• "Olsun, ola, olaydı" mânasına gelir ve kelimelerin sonuna getirilir. Meselâ: Aferin bâd : Aferin olsun. Çok yaşa. Afiyet bâd : Afiyet olsun. (Farsça)

baf / bâf

• Dokuyan, dokuyucu mânâsına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: (Farsça)

baht

• Tâlih, nasîb, kısmet.

bais / bâis

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Öldükten sonra, kabirlerinde çürümüş ve dağılmış olan cesedleri diriltip mahşere, (arasât meydanına) sevkeden, gönderen.

baki / bâkî

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Devamlı, ebedî, sonsuz. Varlığının sonu olmayan.

bakl

• (Çoğulu: Bükûl) Tere ve sebzevatın her birisi.
• Sakal bitmek ve diş çıkmak mânâsına mastardır.

banknot

• Lira mânâsında para birimi.

bari / bârî

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Yaradan, yoktan var eden. Yarattıklarını farklı şekiller ve özelliklerle birbirinden ayıran.

bari'

• Bir kalıptan döker gibi, düzgün, tertipli ve güzel yaratan. Aza ve cihâzatları birbirine mütenasip ve kâinattaki umumî nizama ve gayelere uygun ve münasebettar olarak halkeden Cenâb-ı Hak (C.C.)

basar

• Âletsiz ve şartsız olarak, gizli ve âşikâr (açık) her şeyi görmesi mânâsına, Allahü teâlânın sübûtî sıfatlarından biri.

basir / basîr

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Gizli ve açık her şeyi hakkıyle görücü.

basit / bâsit

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kullarından bâzısına rızkı az, bâzısına çok veren, sadakaları kabûl edip sevâb veren. Bâzısının rûhunu kabzeden (alan) bâzısının ömrünü uzatan, bâzısının kalbini daraltıp hayırlara (iyiliklere) rağbetsiz, bâzısınınkini ise geniş yapıp, hayırla

bast-ı yed

• Elini bir şeye uzatmak.
• Mc: Tasallut ve istilâ manasındadır.

batın / bâtın

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). His (duyu) organları ile hissedilemiyen, hayâl gücü ile hayâl edilemiyen, akıl ile anlaşılamayan.
• Kalb ve rûh, iç âlem, gönül.

be

• "De, den" mânâsında ön ek.

be-ca / be-câ

• Yerinde. Yerine. Uygun. Münâsib. (Farsça)

beca / becâ

• Yerinde, münasip, lâyık, uygun, şâyeste. (Farsça)

bed'

• (Çoğulu: Ebdâ-Büdü') İslâm içinde kazılan kuyu.
• Evvel, ibtidâ, başlangıç.
• Hisse, nasip.
• Başlama, başlayış, ilk.

bedad / bedâd

• Gözükme, zahir olmak.
• Sayış, sayma.
• Fırka.
• Savaşacak akran.
• Nasib, hisse, pay.

bedel

• (Çoğulu: Bedelât) Elde ve ayakta olan zahmet ve ağrı.
• Karşılık. Bir şeyin yerine verilen ve yerini tutan şey. İvaz.
• Başkasının adına hacca giden.
• Gr: Söz esnâsında bir şeyi sıfatı veya vasfı ile beraber söylersek ve fakat kasdımız o şeyin vasfı veya sıfatı değil de zâ

bedi' / bedî'

• Allahü teâlânın esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Daha önce benzeri olmayan, görülmemiş, işitilmemiş, bilinmeyen şeyleri yoktan var eden, yaratan.

bedr

• (Bedir) Dolunay. Ayın en parlak olduğu hâli.
• Mekke-i Mükerreme ile Medine-i Münevvere arasında bir yer ismi.
• Bir şeyin tamam olması.
• Sibâk ve sür'ât etmek.
• Bir işin ansızın zâhir olması.
• Tam ve münasib olan âzâ.
• Dolu şey.
• İyi hizmet ede

behr

• Nasip.
• Galip olmak.
• Nefesi tutulmak.
• Ümidin boşa çıkması.
• Felâket, musibet.
• Uzaklık, mesafe.

behre / بهره / بَهْرَه

• Nasib, pay, hisse. (Farsça)
• Tez tez solumak. (Farsça)
• Vasat, orta. (Farsça)

• Pay, kısmet, nasip.

• Nasip. (Farsça)

• Nasîb.

behrek

• Yaralardan çıkan iltihap. (Farsça)
• Çok çalışmaktan dolayı el ve ayak derilerinin sertleşmesi, nasırlaşması. (Farsça)

behremend

• Nasibi olan, hissedar. (Farsça)
• Bilen, anlayan. (Farsça)

behresiz

• Nasipsiz, hissesiz.

behrever

• Hisse ve nasibini almış, payını zimmetine geçirmiş. (Farsça)

behreyab / behreyâb

• Nasibi olan, hissesi olan. (Farsça)

• Nasibi olan, payı bulunan.

bel

• Bilâkis, belki, katiyyetle, ihtimaldir, öyle, dahi kelimeleri mânasına tercüme edilir. İ'rab edatıdır.

belh

• Bazan, sivâ (gayri) manasını ifâde eder.

ber

• Üzere, üzerine, yukarı mânasına (ve Arabçadaki "Alâ" yerine edat-ı isti'lâdır) (Farsça)
• Göğüs, sine, bağır, sadır. (Farsça)
• Fayda. (Farsça)
• Hamil. (Farsça)
• Hıfz. (Farsça)
• Yan. (Farsça)
• Taraf. (Farsça)
• Nâkil. Götürücü. (Farsça)
• Meyve. (Farsça)
• Yaprak. Varak. (Farsça)
• Meme. (Farsça)
• Genç kadın. (Farsça)
• E (Farsça)

• "Alan, dinleyen, yeden, götüren" mânâsında son ek.

• "Üzeri, üzerine, yukarı" mânâsında ön ek.

ber-ca

• Yerinde, münâsib. (Farsça)

beraa

• (Beria, Berua) İlim ve fazilet ve cemalde üstünlük (manasına fiil kökü.)

berh

• Balık, semek. (Farsça)
• Parça, kısım, hisse, nasib. (Farsça)
• Su birikintisi. (Farsça)
• Şimşek, berk. (Farsça)
• Yaş olan odunun, yanarken çıkardığı yaşlık. (Farsça)

berhud / berhûd

• Saçmasapan söz, mânasız söz. (Farsça)

berhudar

• Selâmette. Mükâfata erişen. Nasibli. (Farsça)

berhur / berhûr

• Pay, nasib, hisse. (Farsça)

berr

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). İhsân eden, iyilik eden, yâni her iyilik kendisinden olan, îmân edip, iyi ameller yapmayı nasîb edip, bunlara karşılık âhirette sevâb ve dünyâda sıhhat, kuvvet, mal, makam, evlâd ve yardımcı lar veren.
• Îtikâdı doğru, amelleri i

berumend / berûmend

• Faydalı, verimli. (Farsça)
• Ter ü taze. (Farsça)
• Nasibli, hisseli. (Farsça)

besbas

• Saçmasapan, manâsız söz. (Farsça)

besbes

• (Çoğulu: Besâbis) Herze. Mânasız, saçma sözler.

beşir / beşîr

• Müjdeleyici mânâsına Peygamber efendimizin isimlerinden.
• Kabirde mü'minlere suâl soran melekler.

betil

• Hz. İsa'nın (A.S.) anası olan Hz. Meryem'in lâkabı.
• Salkımları sarkmış ağaç.
• Nehirlerdeki akıntılar.
• Ağacın gövdesinden veya ana ağaçdan ayrılıp başka kök salan fidan.

bev

• Deve yavrusunun derisi. (Bunu samanla doldurup anasına gösterirler. tâ ki sağılmaktan kaçmasın diye.)

bevn

• Nasib, pay, hisse. (Farsça)

beyde

• Gr: "Enne" lâfzı gibi, "şu kadar var ki, lâkin" mânâsında istisna edatlarındandır.

bezbeze

• Galibiyet, zafer, galebe, üstünlük.
• Sıkılma, daralma.
• Kısmet, nasib, pay. Hisse.

bi / bî

• "İle" mânâsında ön ek.

• "Siz, sız" mânâsında ön ek.

bi-behre / bî-behre

• Nasibsiz. Mahrum.

bi-çun vebi-çigune / bî-çûn vebî-çigûne

• Hiçbir şeye benzemeyen, nasıl olduğu anlaşılamayan. Allahü teâlânın nasıl olduğunun bilinemeyeceğini ve akıl ile anlaşılamayacağını, idrâk olunamayacağını ifâde eden bir terim.

bi-meal / bî-meal

• Hükümsüz, mânasız, saçmasapan söz. (Farsça)

bi-nasib / bî-nasib

• Nasibsiz, tâlihsiz. (Farsça)

bi-nazir / bî-nazir

• Benzeri olmayan. Nasirsiz. (Farsça)

bi-neva / bî-neva

• Zavallı, nasibsiz, muhtaç, çaresiz. (Farsça)

bi-vaye / bî-vaye

• Mahrum, nasipsiz. (Farsça)

bibehre / bîbehre / بى بهره

• Nasipsiz.

• Nasipsiz. (Farsça)

bicu

• ( Custen : Aramak) mastarının emir köküne "bi" eklenerek yapılmıştır. Ara, bul mânasında emirdir.

bil

• "İle" mânâsına ön ek.

bila / bilâ

• "Sız, siz" mânâsında ön ek.

bila istisna / bilâ istisna

• İstisnasız.

bila-istisna / bilâ-istisna / bilâ-istisnâ / بِلَا اِسْتِثْنَا

• İstisnasız.

• İstisnâsız, ayırt etmeksizin.

• İstisnâsız.

bilaistisna / bilâistisna

• İstisnasız.

• İstisnasız, ayırt etmeksizin.

billahi / billâhi

• "Allahü teâlâya yemîn ederim" mânâsına, yemîn sözlerinden biri.

bimare

• Hasta, alil. (Farsça)
• Muharebeler veya akınlar esnasında ele geçirilen kadın esirlerin ayrıldıkları sınıflardan birinin adı. (Farsça)

bin / bîn

• "E, de, ile" mânâsında ön ek.

• "Gören" mânâsında son ek.

bina-yı islamiyet / bina-yı islâmiyet

• İslâmiyet binası.

binasib / bînasîb / بى نصيب

• Nasipsiz, kısmetsiz. (Farsça - Arapça)

bintü'l-fikri

• "Kıza benzeyen düşünce" mânâsında, Üstadın bazı mahrem fikirleri herkese okutmanın doğru olmadığını belirten bir benzetme.

biyonik

• Canlıların, yaşadıkları muhit içinde değişen şartlara uygun nasıl hareket ettiklerini inceleyerek canlıları model almak suretiyle benzer hareketleri yapabilecek makinelerin yapılması işiyle uğraşan ilim ve fen.

bostan-ı huda / bostan-ı hudâ

• Huda'nın, Allah'ın bostanı meâlinde olup, İlâhî güzellikleri ve tecelli-i İlâhînin aksettiği yer mânâsında kullanılır. "Vahidiyet mertebesi" diye de söylenmiştir. (Farsça)

büdad

• Nasip, hisse, pay.
• Nihayet, son.

büdde

• Nasib, hisse, pay.
• Nihayet, son.

büduh

• Yürümek, meşy.
• Esmâullahdan bir isim. (Vedud mânâsına)

büresa'

• Nâs mânâsına kullanılan bir isim.

büruc

• (Tekili: Burc) Burç, aslında âşikar şey mânasına gelir. Her bakanın gözüne çarpacak şeklide zâhir olan yüksek köşk mânasına da kullanılmıştır.
• Bunlara teşbihen veya zuhur mânâsıyla semâdaki bir kısım yıldızlara veya bazı yıldızların toplanmasından meydana gelen şekillere ve farazi su

büruk

• Un helvası, undan yapılan bir nevi helva.
• Büyük oğlu varken evlenen kadın.
• Deve çökmek (mânâsına mastardır.)

bus

• "Öpen" mânasına gelerek birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Damen-bus : Etek öpen. (Farsça)

buy

• Koku. (Farsça)
• Ümit, umma. (Farsça)
• Sevgi, muhabbet. (Farsça)
• Tamah. (Farsça)
• Huy. Tabiat. (Farsça)
• Kısmet, pay, nasib. (Farsça)

ca'feri / ca'ferî

• Şiilerden İmam-ı Ca'fer-i Sâdık Hazretlerine bağlı olduklarını iddia edenler.Bütün mânâsıyla İslâmiyet'e bağlı olup şeriatın emirlerine göre amel eden ve Âl-i Beyt'in büyük bir dinî şahsiyeti olan İmam-ı Ca'fer-i Sâdık Hazretlerine bağlılık iddiasının doğru olması için, o zat gibi olmağa ve Hz. Muha

ca'l

• Yaratmak, halk.
• Almak.
• İş işlemek. Yapmak.
• Bu kelime Kur'ân-ı Kerim'de onüç vecihle kullanılmıştır:1- Tafak ve ahz (inşâ ve ikbal) mânasına; bir işi işlemeğe müteveccih olup başlamak ve işler olmak.2- Halketmek, yaratmak.3- Kavl ve irsal.4- Tehiyye ve tesviye (tanzim

cahiliyye / câhiliyye

• Kelime olarak cahilliğe ait mânâsına gelir. Terim olarak İslâmiyetten önceki putperest dönemi ifade eder.

cami-i kur'an

• Kur'an-ı Kerim'i toplayan mânâsında olup, Halife Hz. Osman (R.A.) kasdedilir.

camiülkelim / câmiülkelim

• Sözü az, mânâsı çok olan ifade.

cani

• Cinayet işlemiş olan. Birisini öldürmüş veya yaralamış bulunan. Caniler nasıl haksız yere insanı öldürüyorlar ve onların hayatlarına son veriyorlarsa; kâfirler, inkârcılar, dinsizler de birer cani sayılırlar. Çünkü Allah'ın eserleri olan canlı ve cansız varlıklar onun sonsuz kudretini, ilmini, irade

car / câr

• (Harf-i cer) Başına geldiği ismin sonunu esre okutarak kendinden önceki fiilin mânâsını, başına geldiği isme çekip bağlayan harf.

cebbar / cebbâr

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kullarının hallerini ıslâh edip tövbeye götüren, dilediğini yaptırmaya gücü yeten.
• Kibirli, zorba, gaddâr.

cebel-i rahmet

• "Rahmet dağı" mânâsına, Arafat ovasındaki tepe.

cedde-i faside / cedde-i fâside

• Ananın anası, anneanne.

cedde-i sahiha

• Babanın anası, babaanne.

cedir

• Lâyık, münasib, uygun.
• Nihâyet, son.
• Etrafı duvarlı yer.

celcelutiye

• Peygamberimizin Resul-i Ekremin (A.S.M.) derslerine istinâden, aslı cifir ve ebced hesâbı ile alâkalı olarak Hz. Ali (R.A.) tarafından te'lif edilen Süryânice bir kasidedir. Esas mânası; bedi' demektir.

celd

• Lügat mânası, deri üzerine vurmaktır.
• Fık: Muhsen olmayan mükellef zâni veya zâniyenin muayyen uzuvlarına vech-i mahsus üzere değnek veya kamçı ile vurmaktır. Bu ceza, mücrimin cildi yani derisi üzerine tatbik edildiği cihetle "celde" adını almıştır.

celed

• Sütü ve yavrusu olmayan büyük deve.
• Muhkem yer.
• Samanla doldurulup anası önüne koyulan buzağı derisi.

celil / celîl

• Celâl sâhibi mânâsına Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden).

celle

• "Yüce ve aziz oldu" mânâsında söylenir.

celle celalüh / celle celâlüh

• "O yücedir" mânâsına Allahü teâlânın ismi-i şerîfi söylenince, yazılınca ve işitilince, söylenilen ta'zîm (hürmet, saygı) ifâdesi.

cem'

• (Çoğulu: Cümu) Hurmanın iyi olmayanı. Farklı şeyleri bir yere getirmek mânasına mastar.
• Az olarak cemaat için isim olur.
• Toplama. Bir yere getirme, biriktirme. Yığma.
• Gr: Arabçada (ve tesniye olmayan dillerde) ikiden çok olan şeylere delâlet eden kelime. (Kitabın başı

cem'iyyet-i kelam / cem'iyyet-i kelâm

• Kelâmın câmi olması. Müteaddid mânası bulunan kelâm, söz.

cenani / cenanî

• Kalbe âit ve müteallik olan. Kalben duyulan. (Arabça müfred, birinci şahıs sigası ile "kalbim" mânasınadır.)

çerb

• Besili, semiz, yağlı. (Farsça)
• Muvafık, münasib, uygun. (Farsça)
• Temayüz, imtiyaz. Diğerlerinden fazla ve üstün olma. (Farsça)

cerre çıkma

• Eski zamanda medrese talebelerinin, mübarek üç aylar olan Receb, Şaban ve Ramazanda köylere dağılıp halka, ahaliye dini nasihatlarda bulunmak, namaz kıldırmak veya müezzinlik etmek suretiyle para ve erzak toplamaları.

çeş

• "Deneyen, sınayan, tadına bakan" mânâsına gelerek kelimelere eklenir. (Farsça)

çespan

• Lâyık, uygun, münasib, muvafık, yakışır.

çespide

• Lâyık, uygun münasib, muvafık, yakışır. (Farsça)

cevami-ül kelim / cevâmi-ül kelim

• Lâfızları az, mânâsı çok kelâmlar, sözler, ibâreler, fıkralar.

cevşen

• "Zırh" mânâsında Peygamberimizin emsalsiz duası.

çi

• (Çe) Ne? Nasıl? (Soru edatı) (Farsça)
• Taaccüb ve hayret yerinde de kullanılır. (Farsça)

çi-gune

• Nasıl, ne çeşit, ne türlü. (Farsça)

çigune / çîgûne / چگونه

• Nasıl. (Farsça)

cinas

• Benzeyiş, münâsebet.
• Edb: Birçok mânâya gelebilen söz, imalı, telmihli söz. telâffuzu bir, mânası ayrı olan kelimelerin bir sözde bulunması. Bunu yapmaya "tecnis" denir, o kelimelere de "cinas" denir.

çisan

• Ne gibi? Nasıl? (Farsça)

cübcübiyye

• İşkembe yemeği. (Onu pişirip satana işkembeci mânâsına "cübcübî" derler.)

cudi-i islamiyet / cudi-i islâmiyet

• Her türlü helâket ve felâketlerden İslâmiyetle necat bulunacağını ifâde eden bir teşbihdir.Nasıl ki Nuh tufanında Nuhun (A.S.) gemisi Cudi Dağında karaya oturup kurtuldukları gibi.

cümle-i cezaiye / cümle-i cezâiye

• Şart cümlesinin ikinci kısmı. Misâl: "Eğer lügatı rehber edinirsen, kelimelerin mânasını anlarsın" cümlesindeki "kelimelerin mânasını anlarsın" cümlesi, cümle-i cezâiyedir.

cümle-i mu'terize

• Cümlenin mânasını açıklamak için parantez içine yazılan cümle.

cümum

• Suyu çok olan kuyu.
• Su kuyuda çok olmak (mânâsına mastardır).

çun

• (Tâlil edatı) Ne zaman ki, çünkü, şu sebepten ki, gibi, şâyet, zirâ, nasıl, niçin, çerâ.. den beri mânalarına gelir. (Farsça)

çün / چن

• Gibi. (Farsça)
• Zira, çünki, madem ki. (Farsça)
• Nasıl, nice. (Farsça)

• Gibi. (Farsça)
• Mademki. (Farsça)
• Nasıl. (Farsça)
• İçin. (Farsça)
• Çünkü. (Farsça)

çun / چون

• Gibi. (Farsça)
• Mademki. (Farsça)
• Nasıl. (Farsça)
• İçin. (Farsça)
• Çünkü. (Farsça)

çun ü çira / çûn ü çirâ

• Nasıl ve niçin. (Farsça)

• "Nasıl ve niçin" mânâsına farsça bir terim.

cünah

• Bir şeyi basıp meylettiren sıklet demek olup, harec, sıkıntı ve alel-ıtlak ism-i vebal mânasına da gelir ki, "günah" kelimesinin aslı budur.

cuyem

• (Cüsten, aramak mastarından "arıyorum, ararım" mânasınadır.) (Farsça)

cüz'iyyat

• Cüz'î olan şeyler. Ufak tefek şeyler. Mânası düşünüldüğünde zihinde ortaklık kabul etmeyen şeyler. Mânası başka şeylere şâmil olmayanlar.

da'

• Arabçada "bırak" mânasına emirdir. Meselâ:

da'da'

• "Güzel dur" mânasına gelir ve düşecek ve dayanacak yerde söylenir.

dabh

• Atların koşu esnasındaki nefeslerinin sesleridir ki, sahil denilen kişnemek değil, yemi ve sahibini gördüğü zaman yaptığı gibi hamhame denilen sesi de değil; hızlı nefes sesi olan bir harıltı ve hohlamadır. Denilmiştir ki: Dabh, bir at ve bir de köpek koşarken olur.

dahim

• Nasib ve rızık. (Farsça)

dane

• (Diyn. den) "İtaat etti. İtaatli oldu, boyun eğdi, aziz oldu" mânasında fiil.

dar / dâr

• Sâhib, mâlik, tutan (mânasındadır.) Meselâ: Bayrakdâr : Bayrak tutan. (Farsça)

dar-ün nedve / dâr-ün nedve

• Müslümanlıktan evvel, Kureyş kabilesinin münakaşalar için toplandığı bir yerin adı olup, Kusey ibn-i Kilâb tarafından kurulmuştur. (Sonradan Hz. Muhammed'e (A.S.M.) karşı bulunanların toplanmalarından dolayı fesat ve münafıkların toplandıkları yer mânâsına kullanılmaya başlanmıştır.)

defter

• (Çoğulu: Defâtir) (Yunanca iki kanatlı manasına gelen bir kelimeden alınmıştır). Not yazmağa, ders için veya ticari hesablara mahsus kağıttan beyaz kitab. Pusula.
• Liste.

dehliz-i cinan

• Revak-ı uhreviye mânasında mecazî bir deyimdir..

dekor

• Süs. Bir sahneyi mütenasib bir nizamla süslemek. (Fransızca)

delalet-i iltizamiye / delâlet-i iltizamiye

• Bir lâfzın vazolunduğu mânânın lâzımına zorunlu olarak işaret etmesi. Meselâ "ilâh" sözü zorunlu olarak "doğmamış, doğurmamış" mânâsına işaret eder.

delil-i kat'i / delîl-i kat'î

• Mânâsı açıkça anlaşılan âyet-i kerîme ve tevâtürle bildirilmiş olan hadîs-i şerîf. Bunlar, farzlar ile haramları bildirirler. Kesin delil.

delil-i zanni / delîl-i zannî

• Mânâsı açıkça anlaşılmayan, tek bir mânâya, delâlet etmeyen âyet-i kerîme ve tek bir Sahâbî tarafından bildirilen, mânâsı açık hadîs-i şerîf.

der

• "İçine, içinde" mânâsında ön ek.

derhor

• Lâyık, münasib, uygun, yakışır, derhuş, sezâ, şâyeste. (Derhurd da denir.) (Farsça)

derhuş

• Derhor, lâyık, münasip, muvafık, uygun, yakışır, şayeste. (Farsça)

deyyan / deyyân

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kıyâmet günü, herkesin dünyâda iken yaptıklarının hesâbını ve hakkını en iyi bilen ve veren.

didaktik

• yun. Mevzuu, hikmet ve nasihattan ibaret olan söz. Öğretici.

din

• Ceza, ivaz.
• İman ve amel mevzuu olarak insanlara Cenab-ı Hak tarafından teklif olunan Hak ve hakikat kanunlarının hey'et-i mecmuasıdır. Din, kâinatın, dünyanın hayatın ve insanın yaratılış gayeleri ve var oluş şekillerini açıklıyarak, onları mânasızlıktan ve abesiyetten kurtarır. İns

direktif

• Üst makamlardan, tutulacak yol üzerine verilen emirlerin tümü, hepsi. Talimat, emir. Nasıl, ne şekil olacağına çalışacağına dair emir. (Fransızca)

disar

• (Çoğulu: Düsür) Üste giyilen kaftan, elbise.
• Yatak çarşafı.
• Arapçada elbise demek olduğu hâlde Osmanlıcada yalnız Farsça kaidesi ile yapılan sıfat terkiblerinde ziyadelik, çokluk, bolluk mânasında kullanılmıştır.

eazım-ı esma / eâzım-ı esmâ

• İçinde çok isimlerin mânası bulunan, isimlerin en büyükleri. Cenab-ı Hakk'a mahsus isimlerin en mühim ve büyükleri.

ebbed-allah

• (Allah ebedî, dâim eylesin!) mânasına bir dua.

ebdan

• Kavim, aşiret, kabile. (Farsça)
• Şayeste, lâyık, münâsib, muvafık, uygun. (Farsça)

ebka

• Ağlattı (mânasında mâzi fiili. Bak: İbkâ)

ebna-üd dehaliz / ebnâ-üd dehaliz

• Anası babası belli olmayıp etrafa atılmış, sokağa bırakılmış çocuklar.

ebu leheb

• (Ebi Leheb) Asıl adı: Abduluzza'dır. Güneş gibi, âlemleri aydınlatan Resul-i Ekrem Aleyhissalatü Vesselâm'ın nurundan gözünü kapadı ve küfre hizmete çalıştı, iman etmedi. Peygamberimizin amcası idi. Karısı ve oğulları sırf düşmanlık için çalıştılar. Adı "Alev babası" mânasında olan "Ebu Leheb" kaldı

ebu türab / ebû türâb

• Peygamber efendimizin amcasının oğlu, dâmâdı, Cennet'le müjdelenen on kişinin ve dört büyük halîfenin dördüncüsü, Allahü teâlânın arslanı hazret-i Ali'nin "Toprağın babası" mânâsına gelen lakabı.

ebuü / ebûü

• "İkrar ederim, sığınırım, itiraf ederim, tövbe ederim" mânasına fiildir.

ecder

• (Cedir. den) Daha büyük. Pek münasib.

edat

• "Hem, için" gibi kendi başına mânâsı olmayan yardımcı kelime.

efşan

• "Saçan" mânâsında son ek.

efsun / efsûn

• Fen yolu ile tecrübe edilmemiş maddeler ve Kur'ân-ı kerîmden olmayan, mânâsız yazılar kullanmak. Mânâsı bilinmeyen ve îmânın gitmesine sebeb olan şeyleri okumak.

efza / efzâ

• (Sonlarına eklenen kelimelere) Artıran, çoğaltan mânasını verir. Meselâ: Hayret-efzâ : Hayret verici, hayret artıran. (Farsça)

• "Artıran" mânâsında son ek.

ehad

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Hiç bir yönden benzeri olmayan, tek olan, ikilik tasavvur edilmeyen, hiç bir şeye muhtaç olmayan.

ekspres

• ing. Seyahatı esnasında ancak büyük duraklarda duran ve çok hızlı giden vasıta.

el'iyazübillah

• "Allah korusun" mânâsında bir ifade.

el-aman

• Meded, aman, imdâd (mânasına olup yardım ve şikâyet edâtı olarak kullanılır).

el-cüz'i / el-cüz'î

• Man: Mânası, mefhumu başkalarına şâmil olmayan, yani tek mâlum ferde âid olan kelime.

el-hazer

• Sakın! Sakınınız! (manasınadır)

el-münhamenna / el-münhamennâ

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) "muhammed" mânâsında Tevrat'taki ismi.

elhamdü lillahi ala dini'l-islam ve kemali'l-iman / elhamdü lillâhi alâ dîni'l-islâm ve kemâli'l-îmân

• İslâm dinini ve kusursuz bir imanı nasip ettiği için Allah'a hamd olsun.

elhamdü lillahi ala nuri'l-iman / elhamdü lillâhi alâ nûri'l-îmân

• İman nurunu nasip eden Allah'a hamd olsun.

elhamdü lillahi ala nuri'l-iman ve hidayeti'r-rahman / elhamdü lillâhi alâ nûri'l-iman ve hidâyeti'r-rahmân

• Bütün övgüler ve şükürler iman nurunu ve doğru yolu nasip eden Allah'a mahsustur.

elhamdülillah

• "Hamd, şükür Allahü teâlâya mahsûstur, bütün nîmetler O'ndandır" mânâsına mübârek, kıymetli bir söz. Buna hamdele de denir.

elhüccetü'z-zehra / elhüccetü'z-zehrâ

• Ay gibi parlak mânâsında On Beşinci Şuâın adı.

ellezi

• Mânası kendinden sonra gelen cümle ile tamamlanan bir kelimedir.

elyak

• Daha münâsib. Daha lâyık.

em

• Soru sorma mânasında atıf edatıdır. İstifham elifi mânasına da gelir. "Yahut, belki, yoksa" kelimeleriyle tercüme edilebilir.

emma ba'd / emmâ ba'd

• Bundan sonra, asıl meseleye gelince mânâsında; söz başı, besmele, hamdele ve duadan sonra söylenen söz, fasl-ı hitâb (söze başlama).

emma ba'dü / emmâ ba'dü

• Bundan sonra, asıl meseleye gelince mânâsında olup, söze başlarken kullanılan ve gelecek ifadenin büyük önemini bildiren söz.

emma-ba'dü / emmâ-ba'dü

• "Bundan sonra" manasına olup bir başlangıç hitabından sonra söylenir. Buna fasl-ı hitab denir.

emr-i kün

• "Kün" emri. Cenâb-ı Hakk'ın verdiği "Ol" mânasına gelen "Kün" emri. Allah (C.C.) bir şeye "Ol" diye emretse, (Yani, "Kün" dese) o şey derhal olur. (Yâni, "Fe Yekun")

enasi

• (Tekili: Enâsiye) (İnsan) İnsanlar.
• Basar, göz.

endami / endamî

• Vücuda uygun, bedene münasib, biçimli. (Farsça)

endaz

• Atan, atmış, atıcı mânasında birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Dehşet-endaz : Dehşet verici, korkutucu. (Farsça)

• "Atan, atıcı" mânâsında son ek.

enderez

• Nasihat, öğüt, vasiyet. (Farsça)
• Mektub. (Farsça)

endiş

• Düşünen, mülâhaza eden, ölçülü davranan mânasında sıfat terkiblerinde kullanılır. Meselâ: Akibet-endiş : Her işin sonunu düşünen.

ene'l-hak

• Hallâc-ı Mansûr tarafından "Ben yokum, Hak teâlâ vardır." mânâsında söylendiği hâlde, görünüşte; "Ben Hak'kım" manasına alınan söz.

enes

• Üns mânasına kullanılır ve vahşetin zıddıdır.

engiz

• "Koparan, veren" mânâsında son ek.

enisan

• Boş ve mânasız yalan söz. (Farsça)

ensar

• (Tekili: Nâsır) Yardımcılar. Müdâfiler.
• Peygamberimiz Resul-ü Ekrem (A.S.M.) Mekke'den Medine'ye hicretinde Onun mücadelesine iştirak edip ona yardımcı, müdâfi, muhafız vaziyetini alan ve Cenâb-ı Hak'tan ve Hz. Peygamber'den (A.S.M.) yardım ve nusret dileyen Sahabe-i Kiram hazeratı.

enseb

• En lâyık, çok münasib, tam yerinde.

erba'in / erba'în

• Kırk günlük riyâzet. Maddî bağları azaltıp, mânevî tarafı kuvvetlendirmek ve kalb aynasını parlatmak için, tasavvuf büyükleri tarafından konan usûllerden biri; kırk gün az yemek, az içmek, az konuşmak, çok ibâdet etmek. Buna çile de denir.

erbab

• (Tekili: Rab) Sahipler.
• Rabler, Terbiyeciler.
• Bâtıl ilâhlar.
• Türkçede diğer bir mânası: Maharet sahibi, elinden iyi iş çıkan kimse. Bir işin ehli.

erendan

• "Hâşâ" mânasına inkâr ifade eden bir kelimedir. (Farsça)

erhamürrahimin / erhamürrâhimîn

• Merhametlilerin en merhametlisi mânâsına, Allahü teâlânın mübârek isimlerinden.

erzan

• Ucuz, değeri düşük, pahalı olmayan. (Farsça)
• Lâyık, münâsib, muvafık, elyâk, şâyân, müstehak, uygun, yerinde. (Farsça)

erzani / erzanî

• Ucuzluk. (Farsça)
• Lâyıklık, liyakat, münasiblik, muvafakat, uygunluk. (Farsça)

erzel-i nas / erzel-i nâs

• İnsanların en rezili, en fenası.

eşerr-i nas / eşerr-i nâs

• İnsanların en şerlisi, nasın en kötüsü.

eshab-ı tahric / eshâb-ı tahrîc

• Hanefî mezhebinde, kısa bildirilmiş olup, iki türlü anlaşılabilen hükümleri açıklayarak bir mânâsını seçen dördüncü tabaka âlimleri.

esham

• (Tekili: Sehm) Oklar.
• Nasibler, hisseler.

eşhür-ül-hacc

• Hac ayları mânâsına gelen bu kelime; İslâmiyetten evvel Kâbenin tavaf edildiği; Şevval ve Zilka'de ile Zilhicce ayından da alınan 10 günle cem'an 70 günlük zamana verilen addır.

esma-i mevsule / esmâ-i mevsule

• Mânâsı kendisinden sonra gelen cümle içinde açıklanan ve bu cümleyi kendinden sonra gelen cümleye bağlayan kelimelerdir.

esma-i mevsule ve müpheme / esmâ-i mevsûle ve müpheme

• Gr. ism-i mevsuller; mânâsı kapalı isimler; mânâsı kendisinden sonra gelen cümle ile açıklanan ve bir ismi başka bir cümleye bağlayan kelimedir.

esma-i müpheme / esmâ-i müpheme

• Gr. ism-i mevsuller; mânâsı kapalı isimler; yalnız başına müstakil bir mânâ taşımayan ancak kendinden sonra gelen cümle ile (sıla cümlesi) birlikte bir mânâ içeren isimler.

esna-i harb

• Ask: Savaş anı, harb sırası, ceng zamanı, muharebe esnâsı.

esna-i tarik / esnâ-i tarik

• Yolculuk esnasında, sırasında.

esna-i tesadüm

• Ask: Çarpışma anı, müsademe zamanı, vuruşma esnası.

esna-yı ders / esnâ-yı ders

• Ders esnasında.

esna-yı irşad / esnâ-yı irşad

• Doğru yolu gösterme, uyarma esnası, ânı.

esna-yı rah / esnâ-yı rah

• Yolculuk esnasında.

esna-yı sefer / esnâ-yı sefer

• Yoluculuk esnasında, yolculuk sırasında.

estağfirullah

• Allahü teâlâdan hatâ ve kusurlarımı bağışlamasını dilerim, mânâsına; mübârek, kıymetli bir söz.

esvedeyn

• İki siyah mânâsına gelen bu kelime, yılanla akreb için kullanılır.

ev-kema kal

• Söylediği gibi. Söylendiği gibi.
• Hadis-i Şerifi lâfzı ile aynen nakletmekte bir hata olmuşsa, mes'uliyetten kurtulmak için bu kelâm söylenir. "Bu naklettiğim hadisin metninde yanlışım varsa Peygamber (A.S.M.) aslında nasıl söylemiş ise aynen onu kastediyorum" demektir.

evali

• Çok iyi ve münâsib olanlar. Evlâlar.

evcedethu-l esbab

• (İcad. dan) "Onu sebepler icadediyor. Sebepler bu şeyi icadediyor." mânasında dinsizliği ima eden bir söz.

evleviyet

• Daha öncelik. Başta gelir olmak. Daha beğenilir. Daha münâsip olmak.

evvel

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Herşeyin başlangıcı olan, varlığından önce yokluk geçmeyen, hiç bir şey yok iken, vâr olan.

eya

• Acaba mânasına nidâdır. "Hey, ey" gibi çağırma, nidâ, seslenme edatı olarak da kullanılır. (Farsça)

eyne

• Nere? Nerede? Nereye? (mânasına sual için söylenir ve zarf-ı mekândır).
• Zaman. An.
• Yorgunluk (mânâsında da kullanılmıştır.)

eyne'l-meferr

• 'Nereye kaçayım?' mânâsına gelen korku ifadesi.

eyniye

• Mekânsal ("Eyne?" Arapçada "Nerede?" mânâsına gelir ve yer ve mekân bu soru edatıyla sorulur.).

eyyü

• "Ya, ey" mânâsında hitap edatı.

eyyühe'l-münafık

• 'Ey münafık' mânâsında bir seslenme ifadesi.

ez

• "Den, dan" mânâsında ön ek.

ez-yah

• "Buzdan soğuk" mânasına gelir. (Farsça)

ezb

• Anasından yeni doğmuş hayvan.

ezder

• Münâsib, muvâfık, yaraşır, lâyık. (Farsça)

fa'l

• İşlemek mânâsına mastar.

fa'tebiru / fa'tebirû

• "Bunlardan ibret alın" mânâsına gelen bir ifade.

fail / fâil

• İşi yapan. Fiili işleyen.
• Gr: Masdarın mânasını meydana getirene denir.

faiz

• Ödünç verilen para için alınan ve şer'an haram olan kâr. Faizin iş hayatındaki mânası, "sen çalış, ben yiyeyim"dir. Küçük tasarruf sahiplerinin paraları bankalarda toplanıp, büyük yekûnlere ulaşır. Banka bu parayı aldığından daha büyük faizle iş sahiplerine kredi olarak verir. İstihsâl edile

farabi / farabî

• (Mi: 870-950) Aristo felsefesinin İslâm âleminde yayılmasına yol açmış bir filozoftur. Aristo'dan sonra gelen mânasına, kendisine Muallim-i Sâni nâmı verilmiştir. Eserlerinin İbn-i Sina üzerinde büyük te'siri vardır. "Kanun" denilen bir çalgı âletinin mucididir. Asıl adı Ebu Nâsır Muhammed'dir.

fariza / farîza

• Namaz, oruç, zekât gibi kesin delil (mânâsı açık olan âyet-i kerîme) ile bildirilen emirler.
• Miktârı bildirilen vârislerden her birine düşen hisse. Mîrâs payı.

faruk / fârûk

• "Doğru ile yanlışı birbirinden ayıran" mânâsına hazret-i Ömer'in lakabı.

• "Hak ile batılı ayıran" mânâsında Hazreti Ömerin lâkabı.

fe-emma

• Buna gelince, kaldı ki. Ammâ... (mânasına asıl söze başlama edâtıdır.)

fe-keyfe

• "Nasıl?" anlamına kullanılan eski bir tabir.

fehvasınca

• Mânâsınca gereğince.

felihaza

• (Fe-li-zâlik) Bunun için, şunun için, imdi (mânasında.)

fenafirresul

• (Fenâ fir-resul) Tas: Bütün varlığını Hazret-i Peygamber'in (A.S.M.) manevî şahsiyetinde yok etmek mânasına gelir. Hassaten, sünnî olan tarikat mensubuna göre Hz. Peygamber'in (A.S.M.) rivayet yolu ile nakledilen hadisleri ile beraber hareketlerini benimsemek ve O'na en küçük mes'elede aykırı hareke

fenafişşeyh

• (Fenâ fiş-şeyh) Tas: Bütün maneviyatını şeyhin manevî şahsiyetinden, feyzinden almak manasına gelen bir tabirdir.

fera'

• Devenin ilk doğurduğu yavru. (Cahiliyet zamanında kefere putlarına kurban ederlerdi ve "anasının sütü bereketlenir; çoğalır" derlerdi.)

ferahur

• Uygun, lâyık, münasib. (Farsça)

feraiz / ferâiz

• Bir kimse vefât edince, bıraktığı malın kimlere verileceğini ve nasıl dağıtılacağını öğreten ilim, mîrâs hukûku.
• Farzlar. Farîzanın çokluk şekli.

ferdiyet

• Cenâb-ı Hakk'ın birliği. Vahdetle bütün kâinata birden tasarruf eden Allah'ın (C.C.) sıfatı.Ferdiyet mânası insanlara isnad edilirse: Sadece bir olup, benzeri dünyada bulunmayan kimsenin sıfatı olur. Sadece Kur'andan ders alarak irşadda bulunabilen büyük velilik. Hiçbir şahsı merci yapmadan doğrudan

ferkadan

• Şimâl kutbuna yakın parlak ve küçük ayı kümesine tâbi ve gece istikamet bulmağa yarayan, sık sık karşı karşıya gelen iki yıldız (İkizler mânasına).

fersa

• Mahveden, yoran, aşındıran manasına kelimelere bitişir. Meselâ: Tahammül-fersa : Tahammül bırakmayan. Tâkat-fersa : Tâkatsız düşüren, tâkat bırakmayan. (Farsça)

feşan / feşân

• "Saçan" mânâsında son ek.

feth-i suver

• Suretlerin meydana çıkışı. Her mahlûkun Allah'ın ilim, irade ve kudretiyle en münasib şekilde suretlerinin açılışı.

fettah / fettâh

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kullarına hayır kapılarını, dileklerine kavuşmak istiyen kullarına kapalı kapıları açan, peygamberlerini düşmanlarının elinden kurtarıp, memleketlerin fethini müyesser (kolay) kılan; evliyâsına (sevdiği kullarına) melekûtünün (gözle görülmeyen

fevziye

• Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması üzerine II.Sultan Mahmud tarafından eski odalar mevkiine verilen isimdir. Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması esnasında, yeni odalar Kara Cehennem'in attığı yağlı paçavralarla yanmış, eski odalar da ocağın ilgasından birkaç gün sonra yıktırılmıştır. Gerek yanan ve gerekse

feya sübhanallah / feyâ sübhanallah

• Ey her türlü eksiklikten sonsuz derecede yüce olan Allah mânâsında bir şeyin tuhaflığını bildirmek için şaşkınlık ifadesi olarak kullanılır.

fi / fî

• Arabçada harf-i cerrdir. Mekâna ve zamana âidiyyeti bildirir. Ta'lil için, isti'lâ için ve yine harf-i cerr olan "bâ, ilâ, min, maa" harflerinin yerine kullanılır. Geçen mef'ul ile gelecek fasıl arasında geçer. Te'kid mânası da vardı. Başka bir ifade ile kısaca (fî) : "İçinde, içine, hakkında, husus

fi'l-i mutavaat / fi'l-i mutâvaat

• Mâlum sigasında olduğu halde müteaddi bir fiilin mechulü gibi mânası olan fiildir. (Sevinmek, dövünmek gibi)

fi'l-i şeni'

• Irza vuku bulan tasallut hakkında kullanılan bir tabirdir. Bununla birlikte, mutlaka cima' manâsına değildir.

fıkıh usulü / fıkıh usûlü

• Fıkıh bilgilerinin âyet-i kerîmelerden ve hadîs-i şerîflerden nâsıl çıkarıldığını öğreten ilim.

fimaba'd / fîmâba'd

• Bundan sonra mânâsına gelen konuya giriş ifadesi.

firaş-ı kavi / firaş-ı kavî

• Fık: Evli kadının firaşı mânâsına gelir bir tabirdir. (Bununla bilâdavet neseb sabit olup, nefy ile neseb nefy olunmayıp, lâkin laan ile nefy olunur.)

firaş-ı mütevassıt

• Fık: Ümmü veledin firaşı mânâsına gelen bir tabirdir. Firaş-ı mütevassıtta bilâ davet neseb sahih olmaz.

firib

• Aldatıcı, aldatan, kandıran manasında birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Dil-firib : Gönül aldatan. Nazar-firib : Göz aldatan. (Farsça)

fırışka

• Bütün yelkenleri camadana vurmaksızın kullanabilmeğe münasib olan rüzgâr hakkında söylenilen bir tabirdir. Bu rüzgârın, saniyedeki sür'ati 5-12 metredir.

fizyoloji

• Doku ve organların vazifelerini ve bu görevlerin nasıl yapıldığını inceleyen ilim kolu.

füruş

• "Satan, taslayan" mânâsında son ek.

gaffar / gaffâr

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Günah, kusur ve kabahatları çok bağışlayan.

gafil

• Dikkatsiz, iyi düşünmeyen, uyanık olmayan. Haberi olmayan, ihtiyatsız, başına geleceği önceden düşünmeyen. Allah'ı unutan. Kendi gayr-ı meşru zevkine dalan. (Günde bir taşı binâ-yı ömrümün düştü yere,Can yatar gafil, binası oldu viran bîhaber. (Niyazi-i Mısrî)

gafur / gafûr

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kulların günâh, ayıb ve hatâlarını pek çok örtüp, bağışlayan.

gah / gâh

• "Yer" mânâsında son ek.

galat-ı tahakkümi / galat-ı tahakkümî

• Bir kelimenin gerek lâfzı ve gerekse mânası itibariyle herkesin kullandığı gibi kullanılmaması.Bu, başlıca üş şeyden olur:1- Nazımda vezne uydurmak için bir kelimenin telâffuzunu değiştirmek, hecesini uzatmak ve kısaltmak yahut harfini gizlemek.2- Çeşitli mânâları olan bir kelimeyi meşhur olmayan bi

gamc

• Suyu sora sora içmek.
• Deve yavrusunun anasının karnı ve ayaklarının altına gelmesi.

gani / ganî

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Hiçbir zamanda, hiçbir mekânda, hiçbir hâlde, hiçbir şeye muhtâc olmayan. Allahü teâlâya, hiçbir şekilde başkasına muhtaç olmayan mânâsına Ganiy-yi mutlak da denir.

gar / gâr

• (Ger) Kelimeye eklemekle nisbet veya fâillik mânası verilir. Yapan, yapıcı mânasınadır. (Farsça)

• "Yapan, yapıcı" mânâsında son ek.

garb

• (Çoğulu: Gurub) Güneşin battığı taraf. Batı.
• Sığır derisinden yapılan büyük kova.
• Sakaların su koydukları büyük tulum.
• Atıldıktan sonra bulunmayan ok.
• Yürügen at.
• Nasır acısı (gözde olur).
• Göz yaşı.
• Göz yaşının geldiği damar.
• Ke

gazve

• Din düşmanı olan cephenin üzerine taarruz. Muharebe. Cenk. Sefer. Din muharebesi. Gazve, gazivden alınmış olup cenk ve kıtal manasınadır. Düşmanla vuruşmak demektir. Siyer ıstılahında Gaza ve gazve tâbirleri Peygamber Efendimizin bizzat hazır bulunduğu muharebeye denir. Peygamber Efendimizin bizzat

ger

• Türkçedeki "eğer" kelimesinin kısaltılmış şekli. Eğer, şayet mânasındadır. (Farsça)

• "Yapan, yapıcı" mânâsında son ek.

gevher-i pend

• Nasihat küpesi.

gir / gîr

• "Yapan, tutan" mânâsında son ek.

güfte

• Her hangi bir makama göre bestelenen manzume.
• Farsça "söylemek" demek olan "güften" mastarından gelen bu tabirin mânası, söylenmiş söz demektir.

gulamiye

• Tar: Cizye ve diğer vergileri tahsil edenlerin topladıkları paraların hazine veznesine teslim edilişi esnasında cizye veya vergi harç pusulalarının her biri için kendilerine verilen tahsil âidatı.

guş-dar

• "Kulak tutan." Sözü tam mânasıyla dinleyen, kulak veren. (Farsça)

güşa

• Açıcı, açan mânâsına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Dil-güşa : Gönüle ferahlık veren. Gönül açan. (Farsça)

güyem

• Söylerim (mânâsına fiil). (Farsça)

ha

• "İşte!" mânasınadır. (Farsça)
• Cemi edatıdır. Kelimelerle birleşerek onları çoğul yapar. Meselâ: Ayine-hâ : Aynalar. Der-hâ : Kapılar. Esb-hâ : Atlar. Zülüf-hâ : Zülüfler. (Farsça)

habbeza

• "Ne güzel, ne sevimli, ne hoş" mânâsında bir takdir edatıdır.

habe

• Zarara ziyana uğradı (mânâsına fiil).

habib / habîb

• Sevgili mânâsına Muhammed aleyhisselam.

habibullah / habîbullah

• Allahü teâlânın sevgilisi manasına, Muhammed aleyhisselâm.

habir / habîr

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Her şeyin hakîkatini, kâinâtın, varlıkların, görünen ve görünmeyen her şeyi hakkıyla bilen, hiçbir zerrenin hareketi ve hareketsizliği ilminden hâriç olmayan, nefslerin ne ile mutmain (huzurlu) ne ile huzursuz olduğundan, sükûnete kavuştuğunda

habrir / habrîr

• Şey mânâsına gelir bir isim.

habrü'l-ümme

• Abdullah İbn-i Abbas'ın ümmetin âlimi mânâsına gelen lakabı.

hace / hâce

• Müderris, hoca, efendi mânâsına ilim sâhibi kimselere verilen Farsça bir ünvan.

hace-i alem / hâce-i âlem

• Âlemin, kâinâtın mürşidi, rehberi, yol göstericisi mânâsına Resûlullah efendimize mahsûs bir ünvan.

hacer

• Taş, kaya.
• İsmail Peygamber'in anasının ismi.

hadi / hâdî

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kullarından dilediğine doğru yolu gösteren, kullarının havâssına (seçilmişlerine) doğrudan insanların avâmına (havâsstan aşağı derecede olanlara) yarattıkları varlıkları vâsıtasıyla kendini tan ıtan yüce Allah.

hadim-ül haremeyn-iş şerifeyn / hâdim-ül haremeyn-iş şerifeyn

• Hilâfeti haiz olmaları hasebiyle Osmanlı Padişahlarına verilen ünvandır. Haremeyn; Mekke ile Medine'ye denilir. İslâm âleminin bu iki şehre hürmet-i mahsusaları sebebiyle ve daha fazla tâzim kasdiyle şerif sıfatını da ilâve ederek "Haremeyn-iş şerifeyn" denilmiştir. Haremeyn'in Hâdimi mânasına gelen

hadis-i kudsi / hadis-i kudsî / hadîs-i kudsî

• Mânâsı Allah tarafından vahyedilen, lafzı Peygamberimize ait hadis.

• Mânâsı, Allahü teâlâ tarafından, kelimeleri ise, Resûl-i ekrem sallallâhü aleyhi ve sellem tarafından olan hadîs-i şerîfler.

• Mânası Peygamberimiz'e (A.S.M.) vahy veya ilham edilen, kelimesi kendisinden sudur eden kudsî kelâm.

hadis-i merdud / hadîs-i merdûd

• Mânâsı olmayan ve rivâyet şartlarını taşımayan söz.

hadis-i mevzu' / hadîs-i mevzu'

• Başkası tarafından söylendiği hâlde Peygamberimize (A.S.M.) isnad edilen hadis. Muan'an veya senedlerle tesbit edilmemiş hadistir. Manası yanlış demek değildir.

hadis-i müteşabih / hadîs-i müteşabih

• Mânâsı açık olmayan ve yorumlanabilir olan hadîs-i şerif.

hadisikudsi / hadîsikudsî

• Mânâsı ilâhî sözü peygamberî olan hadîs.

hafi / hafî

• Gizli. Açıkta olmayan. Saklı.
• Fık: Sigasından dolayı değil, bir ârızadan dolayı mânası kapalı kalan lafız.

• Gizli, kapalı.
• Usûl-i fıkıh ilminde, mânâsı açık olduğu hâlde söyleyenin maksadını ifâde etme husûsunda kapalı, gizli söz.
• Tasavvufta âlem-i kebîrdeki beş latîfeden biri.

hafid / hâfid

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kıyâmet günü, yâni öldükten sonra mahlûkât (yaratılmışlar) diriltilip, herkes dünyâda iken yaptığının hesâbını verirken, kâfirleri ve kötü kimseleri en aşağı seviyeye indiren, huzûrunda düşmanl arının başlarını aşağı eğdiren.

hafız / hâfız

• Kur'ân-ı Kerim'i tamamen ezbere okuyan.
• Kur'an-ı Kerim'in mânası ile beraber her şeyini yaşamaya ve muhafazaya çalışan.
• Muhafaza eden. Koruyan. Hıfzeden.

hah

• (Hasten : "İstemek" mastarından yapılmıştır.) Kelimenin sonuna getirilerek isteyen, ister mânasında terkib yapılır. Meselâ: Bed-hah : Kötülük isteyen. (Farsça)

hahem

• (Hâsten) mastarından, "İsterim" mânasına fiildir.

haib / hâib

• Nasipsiz, ümitsiz, utanan.

hak

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Vâcib-ül-vücûd yâni varlığı lâzım olan, hiç yok olmayan, dâimâ var olan ve kendisinden başkası yaratmaya lâyık olmayan.
• İslâmiyet.
• Gerçek, doğru.
• Alacak.
• Pay, hisse.
• Hâtır, hürmet.
• İnsanı

hakan

• Eski Türklerde hükümdar mânasınadır.

hakem

• İki tarafın, hükmüne rızâ göstermek için seçtikleri kimse. Haklı ile haksızın ayrılmasında aracılık eden kimse.
• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından; hükmedici, hak ile bâtılı ayırıcı.

hakem-i zülcelal / hakem-i zülcelâl

• Herbir şey nasıl olacaksa onun keyfiyeti hakkında genel hükmü veren sonsuz haşmet sahibi Allah.

hakik / hakîk

• Haklı, hak sahibi olan.
• Müstehak, lâyık, münasib.

hakikat / hakîkat

• Bir lafzın (sözün) asıl mânâsı.
• Gerçek.
• Kötülüklerin kalbden tekellüfsüzce, zorlanmadan gitmesinin gerçekleşmesi, fenâ(Allahü teâlâdan başka her şeyi unutma) mertebesi.
• Mâhiyet.

hakikat-i furkaniye

• Hak ile batılı birbirinden ayıran Kur'ân'ın gerçeği, öz mânâsı.

hakikat-i hadisiye / hakikat-i hadîsiye

• Hadîsin hakikati, mânâsı.

hakikat-i kur'aniye / hakikat-i kur'âniye

• Kur'ân hakikati, öz mânâsı.

hakikat-i leyle-i kadir

• Kadir Gecesinin gerçek mânâsı, sırrı.

hakikat-i leyle-i kadr

• Kadir Gecesinin mânâsı, sırrı.

hakim / hakîm / hâkim

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Hikmet sâhibi, ilmi kâmil, işi güzel, uygun işler yaratıcı ve kullar arasında hükmedici.
• Hikmet ehli. Din bilgilerini fen bilgileri ile isbât eden âlim.

• "Hüküm veren, hak ve adalet üzere hükmeden, başkasını müdahale ettirmeden idare eden" mânâsında ilâhî isim.

hakir kalb / hakîr kalb

• Bir tevazu ifadesi olarak, bu fakirin ehemmiyetsiz, kıymetsiz kalbi mânâsında kullanılan bir deyim.

hakk

• (Bâtılın zıddı) Doğru. Gerçek. Vâcib ve lâzım olan. Her sâbit ve doğru olan şey. Adalet. Herkesin meşru olan salahiyeti, iktidarı, bir şey üzerindeki mâlikiyyeti.
• Dâva ve iddia.
• Hakikate uygunluk.
• Geçmiş, harcanmış emek. Pay, hisse.
• Münasib
• Din. İslâmi

halak

• Nasib, hisse.

halife-i ruy-i zemin

• Yeryüzünün halifesi mânâsına gelen bu tabir, Yavuz Sultan Selim Han'dan sonra Osmanlı Padişahları hakkında kullanılmıştır.

halık / hâlık

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Her şeyi taktîr ve tâyin eden, yaratan.

halilullah / halîlullah

• Allahü teâlânın dostu mânâsına İbrâhim aleyhisselâmın lakabı. Halîlürrahmân da denir.

• "Allahın dostu" mânâsında ibrahim aleyhisselâmın namı.

halim / halîm

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Hep hilm sâhibi olan; günâh işleyenlerin, günâh işlemelerini ve emirlerine muhâlefetlerini, karşı geldiklerini gördüğü hâlde gazablanmaya ve onları cezâlandırmaya gücü yettiği hâlde, acele etmeyen. Allahü teâlâ kullarına cezâ vermekte

halime / halîme

• Yumuşak huylu kadın.
• Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm'ın süt anasının ismi. Beni Sa'd bin Bekr kabilesindendir. Halime-i Sa'diye diye de anılır. (R.A.)

halka-i zikir

• Tasavvufta, zikir esnasında daire şeklinde oturmak.

hamdele

• Elhamdülillah veya bu mânâdaki sözler. Elhamdülillah sözünün mânâsı, Allahü teâlâya hamd olsun, ben her hâlimde O'ndan memnûnum demektir.

hamid / hamîd

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Her dilde ve her kalbde övülen.

hamme / hâmme

• (Çoğulu: Humm) Kaplıcanın sıcak suyu.
• Kuyruk yağının kıkırdağı.
• Kızdırmak mânasına mastar da olur.

• Bir kişinin akrabası, yakınları. (Hâssa mânâsına da gelir, mukabili âmme'dir.)

han

• Okuyan, okuyucu, çağıran manasına gelir. Meselâ: Duâ-hân : (Niyaz ve tazarrukârane bir tezellül ile) duâ okuyan. (Farsça)

• "Okuyan" mânâsında son ek.

hane-i avarız

• Avarız ve bedel-i nüzul ve buna benzer vergiler ve tekâlifin toplanmasında tutulan ölçü. Buradaki hanenin, lügat mânası olan evle münasebeti yoktur. Kasabalar, köyler nüfuslarına ve emlâk ve arazilerinin miktar ve hâsılatlarına göre hane itibar edilir ve mahallî masraflarla sair vergiler ona göre ta

hannan / hannân

• "Çok acıyan, pek acıyıcı" mânâsında ilâhî isim.

hansir

• (Çoğulu: Hanâsir) Yaramaz, boş, faydasız.
• Bir yerden taşınan veya göçen kimseler, eşya ve elbiselerini yükletip gittiklerinde yerde kalan kıymetsiz şeyler.

harac

• Güçlük, sıkıntı, eziyet.
• Bir farzı yapma veya haramdan sakınma esnâsında karşılaşılan güçlük.
• Müslüman olmayan vatandaşlardan seneden seneye alınan toprak vergisi.

harb

• (Çoğulu: Hırbân) Toy kuşunun erkeği.
• Yarmak.
• "Delmek" mânasına mastar.

harbesisa

• "Şey" mânasına kullanılan bir isimdir.

harc-ı alem / harc-ı âlem

• Herkese elverişli, her keseye münasib.

hareket-i dahil / hareket-i dâhil

• Tar: Kanuni Sultan Süleyman zamanında Süleymaniye medreselerinin binasından sonra onikiye çıkarılan tarik-i tedris (okutma yolu) silsilesinin dördüncü mertebesindeki müderrislerine verilen bir ünvandır.

harf

• Alfabenin kendi başına bir mânâsı olmayan her işareti.

harf-i cer

• Cer harfi; gr. cümlede kendinden önceki fiilin veya ismin mânâsını kendinden sonraki kelime veya kelime guruplarına taşıyan harfler "an, min, be" gibi.

harf-i masdari / harf-i masdarî

• Fiil mânasında olan bir kelimeyi, masdar mânâsına çeviren harf.

harfi / harfî

• Harfe âit.
• Sahibi tanıtmak için olan.
• Başkasının mânası için yazılan.

harfi nazar / harfî nazar

• Varlıklara bizzat kendisini değil de san'atkârını, ustasını, sahibini tanıtan mânasıyla bakma.

harfiye

• Kendi başına müstakilen bir mânası ve te'siri olmadığı halde, kendi cinsinden bir topluluğun içinde olduğu zaman ancak bir vazife gören şeylere denir.

• Harf mânâsında; tek başına bir mânâsı olmayıp başkasının mânâsını gösterme.

hars

• Koruma. Muhafaza etmek. Hırz mânasınadır.

haşa / hâşâ

• Aslâ. Kat'iyyen. Öyle değil. Allah korusun... (mânasına söylenir.)

hasbe

• Re'y. Tedbir. (Aslı: Ecir ve sevab mânasına gelen "hisbe" dir)

hasib / hasîb

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Her mahlûkun (yaratılmışın) varlığına, varlığının devâmına, âhirette hesâbını görmeğe kâfi olan.

hasıraltı etmek

• Ist: Unutmak, saklamak, gizlemek, terviç etmemek manasında kulanılan bir tâbirdir. Hasır, eskiden halı ve kilim yerinde kullanıldığı ve onun altında kalan şeyler unutulup gittiği için bu tâbir meydana gelmiştir.

haşmetli

• (Haşmetlü) Tar: Haşmet sâhibi mânâsına gelir ve ecnebi hükümdarlarına verilen bir ünvandır.

haşvi / haşvî

• Mânâsız sözler söyleyen, saçma sapan konuşan.
• Haşve benziyen.

haten

• (Çoğulu: Ahtân) Kadın tarafından olan kimseler. (Baba, kardeş ve emmi gibi)
• Araplar, damat mânasına kullanırlar.

hatib / hatîb

• Hitâbeden. Söz söyleyen. Cemaate, topluluğa karşı güzel söz söyleyen kimse.
• Câmi'de müslümanlara dini nasihatlar ve güzel sözlerle hitâbeden vazifeli zat.

• Câmide müslümanlara dînî nasîhat eden ve hutbe okuyan.

hatıb-ı leyl

• Geceleyin odun toplayan kimse.
• Mc: Mânâsız ve saçmasapan sözler konuşan adam.

hatrib

• Daima beyhude ve mânasız konuşan.

hatt-ı şehriyari / hatt-ı şehriyarî

• Tar: Padişahın yazısı manâsına gelen bir kelimedir. Eskiden padişahlar "hatt-ı hümayun" "hatt-ı şerif" adı verilen emirleri kendi el yazılarıyla yazdıkları gibi, başkalarına yazdırdıklarının başına da imzalarını koyarlardı. İşte bu türlü vesikalardaki padişahların el yazılarına "hatt-ı şehriyarî" de

haverver

• Şey mânasına gelir bir isim.

haviye

• (Sukut mânasından) Cehennem'in 7. tabakası. En korkunç yer.

havs

• Ayrılmak.
• "Haysü" mânâsına zarf-ı mekân için lügattır.

havva / havvâ

• İlk insan ve ilk peygamebr olan Hz. Âdem'in (a.s.) eşi, beşeriyetin anası ve ilk kadındır.

hay

• Çiğneyen mânasına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Şeker-hâ : Şeker çiğneyen. (Farsça)
• Mc: Tatlı sözlü, güzel ve dokunmaz sözler söyleyen. (Farsça)

hayat-ı amme / hayat-ı âmme

• Genel hayat, hayatın genel mânâsı.

hayr-ül-beşer

• İnsanların en hayırlısı, her bakımdan en iyisi mânâsına. Peygamber efendimizin lakablarından biri.

hayr-ül-enam / hayr-ül-enâm

• Mahlûkâtın, yaratılmışların en hayırlısı, iyisi mânâsına Peygamber efendimizin lakablarından. Âmine eydür çü vakt oldu tamâm, Kim vücûda gele ol hayr-ül enâm.

hayy

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Dâimâ hayât sâhibi ve diri olan, hep var, varlığı ezelî ve ebedî (sonsuz) olan.

hayyeales-salah-hayyealel-felah / hayyeales-salâh-hayyealel-felâh

• Ezân ve ikâmet okunurken söylenen "Haydin namaza" ve "Haydin kurtuluşa" mânâsına mü'minleri kurtuluşa, seâdete sebeb olan namaza çağıran iki mübârek söz.

hayyehele

• Acele et (mânasınadır).

hazırcevap

• Her söze derhal ve düşünmeden münasib cevap veren kimse.

haziz / hazîz

• Bahtiyar. Mes'ud. Saâdetli. Nasibi olan.

hazret

• Zât mânâsına hürmet ve saygı ifâdesi.

hazz

• Sevinç duyma. Hoşlanma. Zevklenme. Saadet. Tali'. Nasib. Nimet ve süruru mucib şey.

• (Çoğulu: Huzuz) Deniz koyunu. (denizde olur)
• "Vurmak" mânâsına masdar.
• Duvar üstüne direk koymak.

heb

• (Vehb. den) Bağışla, lutfet (mânasına emir, duâ)

hel

• Arapçada soru cümlesinin başına gelen bir harf olup; em bel kad edatları yerinde ve ceza mânasına emri ve bazan isbat, bazan da nehiy için kullanılır.

hellüm

• Beri gel (mânasına gelir.)

helümm

• "Tez getir" mânasına gelir.

hem

• Birlikte, beraber olmak mânasını ifade eder. (Farsça)

hem-aheng

• Uygun, münasib, denk. (Farsça)

hem-saz

• Uyan, uygun, muvafık, münâsib. (Farsça)
• Arkadaş, refik, arkadaşlık. (Farsça)

henabik

• Halka nasihat edip, dediğini kendi yapmayan kimse.

herru

• "Ne olursa olsun. Ya batar ya çıkar." mânâsındaki "ya herrû ya merrû tâbirinde geçer.

herzederay

• Mânâsız ve saçmasapan sözler konuşan. (Farsça)

herzegu / herzegû

• Saçma sapan konuşan. Lüzumsuz ve mânasız söz söyleyen. (Farsça)

• Saçma sapan konuşan, lüzumsuz ve mânâsız sözler söyleyen.

herzehayi / herzehayî

• Mânâsız konuşma, saçmasapan söyleme. (Farsça)

herzekar / herzekâr

• Saçma sapan konuşan, mânasız sözler söyleyen. (Farsça)

herzevat

• (Tekili: Herze) Herzeler, mânâsız ve boş sözler.

hevacir

• (Tekili: Hâcire) Günlerin en sıcak olan anları.
• Göçenler, göç yapanlar, hicret edenler.
• (Hücr) Hezeler, hezeyanlar, boş ve mânasız sözler.

heytelek

• "Gel" mânasınadır.

hezeyanat

• (Tekili: Hezeyan) Sayıklamalar.
• Saçma sapan ve mânâsız konuşmalar.

hezr

• Saçmasapan, boş ve mânâsız söz.

hica

• Akıllı.
• Münasib, lâyık.

hicri şemsi takvim / hicrî şemsî takvim

• Resûlullah efendimizin Medîne'ye hicreti esnâsında Kubâ köyüne ayak bastığı Rebî'ul-evvel ayının sekizinci Pazartesi gününe rastlayan mîlâdî Eylül ayının yirminci gününü başlangıç ve güneş yılını esas alan takvim.

hidemat-ı imaniye

• İmâni hizmetler. (Kur'an-ı Kerim'i ve mânâsını öğrenmeğe vesile olmak; imâni şüphelerin giderilmesine çalışmak; İslâmiyetin, hak din olduğunu isbat etmek veya isbâta vesile olmak gibi.) Görülen hizmetler. Eşyanın ve mahlukatın lisan-ı hâl ile esmâ-i İlâhiyeye ait yaptıkları tesbih ve ibadetleri.

hikmet

• Nübüvvet (peygamberlik).
• Faydalı ilim.
• Edeb, ahlâk ve nasîhat ile ilgili güzel sözler.
• Gizli sebep, fâide.
• Fıkıh ilmi, helâl ve harâmı bildiren din ilmi.
• İlm-i Ledünnî, mânevî ilim.
• Peygamber efendimizin sünneti.

hile-i şer'iye

• Müşkül bir mes'eleyi, şer'i esaslar üzeri, hazakatla hall ve izah etmek ve şer'an muahaze ve mes'uliyeti mucib olmayacak surette te'vilini bulmaktır. Bu tabir kanuna, yani şeriata karşı irtikâb edilen, hile, oyun, aldatma veya şer'î bir hükmü bertaraf etmek mânasına olmayıp, ancak karışık bir durumu

hılle

• Mekân ismi. "Büluğ" mânâsına mastar.

hınziyan

• Faydasız ve mânasız sözler konuşan.

hırpadak

• Birdenbire, hemencecik.
• Uygun bir şekilde, münâsib bir tarzda. Tıpatıp.

hısas

• Hisseler. Paylar. Nasipler.
• Kıssadan alınan dersler.

hıss

• (Çoğulu: Hısas) Nasip, hisse.

hisse

• Pay, nasip.

• Pay. Nasip. Kısmete düşen kısım. Vârise intikal eden kısım.

hissemend

• Hisseli olan. Pay alan, nasipli. (Farsça)
• Ders alan. (Farsça)

hitar

• Saçma söz, mânâsız kelâm.

hitr

• Faydasız ve mânâsız söz, boş lâf, yalan.

hıyata

• Terzilik, dikiş dikme işi.
• Tıb: Ameliyat esnasında kesilip yarılan yerin tekrar kaynaması için dikilmesi.
• Ameliyatta dikiş için kullanılan bağırsak ve benzeri şeylerden yapılan iplik.

hodri meydan

• "Kendine güvenen meydana çıksın!" mânâsında meydan okuma, kafa tutma.

horasan

• İran'ın doğusunda bir memleket adı. (Farsça)
• Erzurum vilâyetine bağlı bir kasaba adı. (Farsça)
• Tuğla tozu ile kireçten yapılan bir nevi sağlam harç ismi. (Farsça)
• Kelime mânası: Doğan güneş. (Farsça)

hu

• "O" mânasına zamir olup müstakil olarak "hüve" diye okunur.

hubse

• Tutuk mânâsına bir isim.

huccet-ül-islam / huccet-ül-islâm

• Üç yüz bin hadîs-i şerîfi, senetleri (rivâyet edenleri) ile birlikte ezberden bilen büyük İslâm âlimi.
• Dinde söz sâhibi mânâsına İmâm-ı Gazalî hazretlerinin lakabı.

hüccetülislam

• "İslâmın delili" mânâsında Gazalînin namı.

hukuk-u teamüliyye

• Memleketin ahlâkını ve âdatını bildiren örf mânasında kullanılır.

hulefa-i raşidin / hulefâ-i râşidîn

• Her bakımdan olgun ve Resûlullah Efendimize uyan yüksek halîfeler mânâsına, Resûl-i ekremden (sallallahü aleyhi ve sellem) sonra sırasıyla halîfe olan hazret-i Ebû Bekr, Ömer, Osman ve Ali (radıyallahü anhüm) için kullanılan tâbir.

humtane

• Kadının kaynanası.

huneyn vak'ası

• Hicretin sekizinci senesinde şirkten kurtulmamış bazı Arap kabileleri Mekkeyi geri almak maksadıyla hücum ettikleri zaman burada müslüman askerlere karşı gelerek başlangıçta galip gibi görünmüşlerse de daha sonra galebe ve zafer, İslâm askerlerine nasib olmuştur. Bu muhârebede Sahabe-i kiramdan birç

hunnes-künnes

• Hunnes, Hânis'in; Künnes de Kânis'in çoğuludur. Kânis, süpüren mânasınadır. Umumiyetle, akıp akıp yuvalarına giden veya aynı yollarında gidip gelen yıldızlar demektir. Bazılarınca gündüz gaib, gece zâhir olan yıldızlara denir. Ekseriyetle yedi seyyar yıldızlara denmiştir. (Zuhal, Müşteri, Merih, Züh

huri / hûrî

• Allahü teâlânın îmân edenlere mükâfat olarak yarattığı, nasıl oldukları bilinmeyen Cennet kızı.

hurmet-i müsahere / hurmet-i müsâhere

• Erkeğin herhangi bir kadın ile zinâ etmesi veya herhangi bir yerine unutarak ve yanılarak da olsa şehvetle (lezzet alarak) dokunması hâlinde, o kadının neseb (soy) ile ve süt ile olan anası ve kızları ile; kadının da o erkeğin oğlu ve babası ile evle nmesinin ebedî, sonsuz olarak haram, yasak olması

hursi / hursî

• Ev eşyası.
• Her nesnenin fenâsı.

huruf-ı mukattaa / hurûf-ı mukattaa

• Kur'ân-ı kerîmde bâzı sûre başlarında bulunan ve mânâsı açık olmayan ikisi üçü bir arada veya tek başına yazılı harfler. Elif lâm mîm, Yâsîn, Elîf lâm râ... gibi.

husare

• Arpa, buğday ve pirinç gibi hububâtın kabuğundan düşen parçalar.
• Her kabuklu nesnenin, kabuğundan ayrılıp temizlenmesi.
• Şirâ sıkıntısı.
• Her nesnenin fenâsı.

hüsn-ü ibtida

• Mevzuya münasib bir ifade ile söze başlama.

hüsn-ü mücerred

• Gayr olsun olmasın bizzat güzel olan şey. Bazı âza veya çizgilerin mütenasib terkib ve tertibiyle hâsıl olan hüsün, hüsn-ü mücerred değildir. Şartları zâil olsa, hüsün de zâil olur. Fakat, vücud, hayat, iman gibi varlıklar hüsn-ü mücerreddir ve bizzat güzeldirler. Güzellikleri başka şeylere

hutbe

• Hitâbe, nutuk, konuşma, vâz. Cumâ namazlarından evvel, bayram namazlarından sonra hatîbin (imâmın) minber denilen yüksekçe yerde cemâate karşı okuduğu Allahü teâlâya hamd, Resûlullah'a salât ve selâm ve mü'minlere nasihat ve duâdan ibâret bir ibâdet.

huvar

• (Çoğulu: Ahvire-Hırân-Hurân) Anasından ayrılmayan deve yavrusu. (Anasından ayrılsa "fasil" derler.)

hüve

• Arabçada: O (mânasına işâret zamiri)

huvela'

• Çocuk anasından doğduğunda beraber çıkan ince nâzik deri. (Onda yeşil ve kızıl hatlar olur.)

huz bi-yedi / huz bi-yedî

• Elimi al, elimden tut, bana yardım et (mânasında).

i'lamat

• (Tekili: İ'lam) Bir dâvânın mahkemece nasıl bir hükme bağlandığını gösteren resmî vesikalar.

i'lem

• "Bil!" mânasına gelir.

i'lem eyyühe'l-aziz" notekey

• 'Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!' mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir ifade.

i'tilan

• Aşikâr ve meydanda olma. İlân olunma, meydana çıkma.
• Doğum esnâsında çocuğun görünmesi.

ibnullah

• "Allahın oğlu" mânâsında sapkınlık ifade eden bir tabir.

icazkar / icâzkâr

• İcazlı, sözü az mânâsı çok.

ifcas

• Mânâsız ve münasebetsiz şeylerle kibirlenme.

iftitah tekbiri

• Namaza başlarken alınan tekbir. Namaz, her nevi dünya meşguliyetinden alâkayı keserek kılındığı için, Allahü Ekber diye iftitah tekbirini alarak namaza başladıktan sonra ibadet esnasında dünya işi haram olup namazı bozar. Bu mâna için bu tekbire, tahrime adı da verilir.

ihale

• Bir işi birisinin üzerine bırakmak. Bir hâlden diğer hâle dönmek.
• Artırma veya eksiltmeye çıkarılan bir işi en münâsib bulunan bir istekliye vermek.
• Zayıf addetmek.
• Muhal söz söylemek.

ihvan-ı basafa / ihvan-ı bâsafa

• Mevlevi tabirlerindendir. Saf, yani kalbinde gıll u gış bulunmayan kardeşler mânâsınadır.

ihzaz

• Rahatlandırmak. Haz duymak. Nasipli olmak. Bahtlı.

ikamet / ikâmet

• Kâmet. Erkeklerin farz namaza başlamadan önce okuması sünnet olan ezâna benzer sözlerin ismi. Ezândan farkı fazla olarak "Hayyealelfelâh"dan sonra iki defâ "Namaz başladı" mânâsına olan "kad kâmet-issalâtü denir.
• Oturmak, bir yerde kalmak.

iklil

• Hz. Peygamber'in (A.S.M.) Zebur'da geçen bir ismidir. Müzeyyen tâç manâsına da gelir.

ikrar bi-l kitabe

• Bir kimsenin diğer bir kimseye olan borcunu kitabetle yani yazı ile tasdik etmesi. Tabirin mânası yazı ile ikrar'dır.

iktisad / iktisâd

• Orta yol, orta hâl. Tutumlu olma, gereği kadar ölçülü harcama.
• Üretim ve tüketim faâliyetlerinin nasıl düzenlendiğini inceleyen ilim dalı.

ila / ilâ

• "Kadar" mânâsında ön ek.

ila ahiri hayalatihim / ilâ âhiri hayalâtihim

• "Sonuna kadar bütün bunlar onların hayalleridir" mânâsında Arapça bir ibare.

ila ahirihi / ilâ âhirihî

• "Aynı şekilde devam eder" mânâsına gelen bir ifade; sonuna kadar.

ilahi / ilâhî

• "Ey Allah'ım" mânâsına hitâb.
• Allahü teâlâ ile alâkalı, O'na âit, O'ndan gelen, O'nun gönderdiği, indirdiği.

ill

• Keskinlik veya parlaklık mânasından alınmış olup; feryat, yemin, ahid ve karâbet mânalarına gelir. İbrânice "il", ilâh demek olduğu da söylenmiştir.

ilm

• (İlim) Okumakla veya görmek ve dinlemekle veya ihsan-ı Hak'la elde edilen malumat. Bilmek. İdrak etmek. (İlim, hakikatı bilmekten ibarettir. İlim, marifetten daha umumidir. Marifet, tefekkürle bilmek mânasına olmakla beraber, Cenab-ı Hakk'a nisbeti câiz olmaz. Gerek huzurî olsun (ilm-i İlâhî

ilm-i feraiz / ilm-i ferâiz

• Vefât eden kimsenin bıraktığı malın kimlere verileceğini ve nasıl taksim edileceğini öğreten ilim.

ilm-i usul

• Bir işin nasıl yapılacağının yöntemini gösteren ilim, metodoloji, yöntembilim.

• Delillerden hüküm nasıl çıkarıldığını öğreten ilim. (Usul-ü fıkıh, Usul-ü şeri'at veya hikmet-i teşriiye de denir.)

ilm-i usul-i fıkıh / ilm-i usûl-i fıkıh

• Fıkıh bilgilerinin âyet-i kerîmelerden ve hadîs-i şerîflerden nasıl çıkarıldığını öğreten ilim.

ilm-i usul-i kelam / ilm-i usûl-i kelâm

• Kelâm ilminin, îmân bilgilerinin âyet-i kerîmelerden ve hadîs-i şerîflerden nasıl çıkarıldığını öğreten ilim.

ilm-i usul-i tefsir / ilm-i usûl-i tefsîr

• Tefsîr ilminin metodlarından, kâidelerinden, müfessirde bulunması gereken şartlarından, âyet-i kerîmelerin; nâsih ve mensûhundan, hâss ve âmmından bahseden ilim.

ilmihal / ilmihâl

• "Hâl ilmi" mânâsında herkese gerekli olan dinî hükümleri bildirmek maksadıyla yazılan kitaplara verilen isim.

imdad

• Yardım. Yardıma yetişmek. "Yetişin, kurtarın" mânasında da kullanılır.
• Yardıma gönderilen kuvvet.
• Vâdeyi uzatmak. Mühlet vermek.

inşaallah / inşâallah

• Allah izin verirse. Allah nasibederse (meâlindedir).

• Her zaman Allahü teâlânın adını anmağa alışmak ve Allahü teâlâ dilerse olur mânâsına bütün işlerini Allahü teâlânın dilemesine havâle etmek için söylenen söz.

inşikak-ı asa / inşikak-ı âsâ

• Değneğin bölünmesi, âsânın ikiye ayrılması; 'ihtilaf ve ayrılıklarla, birliğin bozularak kuvvetin dağılması' mânâsında bir deyim.

intıbakat

• (Tekili: İntıbak) Uygun ve münasib gelmeler. Mutabık gelmeler.

intisah

• Verilen öğütü dinleme, edilen nasihatı tutma.

irade

• İstek, arzu. Dilemek. Emir. Ferman.
• Bir şeyi yapmak veya yapmamak için olan iktidar, güç. (İrade, ihtiyardan daha geniştir, umumidir. İhtiyar, taraflardan birini diğerine tafdil ile beraber tercihtir. İrade; yalnız tercihtir. Mütekellimler bazan iradeyi ihtiyar mânasında kullanmışlar

irşadat / irşâdât

• Nasihatler, doğru yolu gösteren sözler.

irtiza'

• (Rıza. dan) Razı olma, rıza gösterme, uygun ve münasib bulma. Kabul etme.
• Beğenme, seçme.

isa

• Dört büyük peygamberden birisidir. Hakiki Hristiyanlık dininin peygamberidir. Kur'an-ı Kerim'de meziyet ve senası geçmektedir. İncil, mukaddes kitabıdır. Vahiy ile kendine gönderilmiştir. Ancak kendisinden sonra Havarileri tarafından yazılmıştır.

ishab

• Çok söylemek.
• Türlü şeylerden renk değiştirmek.
• Bir şeye fazla tama' etmek.
• Kuyu kazıp suyu bulamamak.
• Zehirlenme veya hastalıktan dolayı renk değişmesi.
• Kuzu, anasını emmek.
• Duvarı başı boş salıvermek.

ishan

• Aslında kalınlık demek olan sihan ve sehânetten kalınlaştırmak demektir. Siklet de sehanetin lâzımı olmak itibariyle: "Falan kimseyi, hastalığı veya yarası ağırlaştırdı, yerinden kımıldatmaz etti." mânâsına "İshanehül maraz evilcerh" denilir. Harbde düşmanın esaslı kuvvetlerini iyiden iyiye vurarak,

işkal / işkâl

• Sözün kendisinde bulunan bir incelik, derinlik sebebiyle veya bir edebi san'attan dolayı mânâsı, düşünülmeden anlaşılamayacak derecede kapalılık.

ism-i bedi' ve hakim / ism-i bedî' ve hakîm

• Allah'ın örneksiz olarak, eşsiz bir şekilde yaratan, ismi ile her işini hikmetle yapan mânâsındaki ismi.

ism-i hakem nüktesi

• Hakem isminin ince mânâsı; Otuzuncu Lem'a'nın Üçüncü Nüktesi.

ism-i hakim / ism-i hakîm

• Her şeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan mânâsında Allah'ın Hakîm ismi.

ism-i halık / ism-i hâlık

• Herşeyi var eden yaratıcı mânâsında Allah'ın ismi.

ism-i mevsule

• O şey ki, o kimse ki, mânâlarının yerine kullanılan, "Mâ, Men, Ellezi" gibi kelimelerdir. İki kelimeyi veya mânâyı birbirine birleştiren, mânâsı kendinden sonra gelen bir cümle ile tamamlanın bir kelimedir.

isti'lam / isti'lâm

• Selâm vermeyi isteme.
• Kâbe'yi tavaf esnasında Hacerü'l-Esved'i selâmlamak.

istiarat / istiârât

• İstiareler; hakiki mânâ ile mecâzî mânâ arasındaki benzerlikten dolayı bir kelimenin mânâsını geçici olarak alıp başka bir kelime için kullanma san'atı.

istiarat-ı kesire / istiârât-ı kesire

• Birçok istiare; kelimelerin kendi mânâsının dışında başka mânâlarda kullanmalar.

istiare / istiâre

• Ariyet istemek. Ödünç almak. Birinden iğreti bir şey almak.
• Edb: Bir kelimenin mânasını muvakkaten başka mânada kullanmak; veya herhangi bir varlığa, ya da mefhuma asıl adını değil de, benzediği başka bir varlığın adını verme san'atına istiare denir.Cesur ve kuvvetli bir insana "arsl

• Hakiki mânâ ile mecâzi mânâ arasındaki benzerlikten dolayı bir kelimenin mânâsını geçici olarak alıp başka bir kelime için kullanma san'atı; "arslan" kelimesini "cesur adam" için kullanmak gibi.

• Ödünç alma.
• Bir kelimenin mânâsını muvakkaten başka bir kelime hakkında kullanma.

istibdal / istibdâl

• Değiştirmek. Hâkimin harâb olmuş vakıf binâsını satıp, semeni (bedeli) ile başkasını alarak mütevellîye (vakfın idârecisine) teslim etmesi.

istigşaş

• Nasihat edip öğüt veren ve doğru söyleyen kimseyi düşman sanmak.

istihare / istihâre / استخاره

• Bir işin nasıl sonuçlanacağını anlamak için ibadetten sonra uykuya yatma. (Arapça)

istihdam

• Bir hizmette kullanmak, hizmete almak, hizmet ettirmek.
• Edb: Bir çok mânâsı olan bir kelimenin her mânâsına muvâfık kelime söylemek. Meselâ: "Avcınızın attığı da, sözleri de saçma idi" cümlesinde olduğu gibi.

ıstılah

• Tabir, deyim. Belirli bir topluluğun, bir lafzı lügat mânasından çıkararak başka bir mânada kullanmaları.
• Bir ilim veya mesleğe âid kelime. Terim. Erbab-ı ilim arasındaki ve herkesin anlamadığı kelime.
• Muvafakat. Uygunluk. Barışmak. İttifak.

istilam

• Öpmek veya el sürmek. Selâm vermeyi isteme.
• Kâbeyi tavaf esnasında Hacer-ül Esvede el sürmek, el süremese el işareti ile öper gibi yapmak, okşamak.

istinsah

• (Nush. dan) Nasihat alma. Öğüt isteme.

istinşak

• Abdest veyâ gusül esnâsında burun'a (üç defa) su çekmek.
• Şiddetle koklamak, koklatmak.

iştirak

• Ortak olmak. Ortaklık etmek. Bir işde yer almak. Hissedâr olmak.
• Bir lâfızda çok mânalar müşterek olması. Meselâ: "Ayn" kelimesi. Hem göz, hem de kaynak mânasına gelir.

itba'

• Tâbi' kılmak. Ardına katmak.
• Gr: Bir kelimenin sonuna ilâve edilen tekerleme nev'inden mânasız söz. (Yazmak mazmak, Okumak mokumak gibi.)

ittiaz

• (Va'z. dan) Nasihat ve öğüt dinleme.

ittihad-ı muhammedi / ittihad-ı muhammedî

• "Muhammedî birlik" mânâsına gelen ve 5 Nisan 1909'da İstanbul'da kurulan bir cemiyet.

iz

• "Hem, vakt, yevm, hîn" gibi kelimelerden sonra ek olarak kullanılır. Meselâ: Hîneizin: O vakit ki. Yevmeizin: O gün ki, kelimelerinde olduğu gibi.
• Mâzi fiillerinden evvel "iz" gelirse: İzküntü muallimen: Muallim olduğum zaman mânasına geliyor. (iz) Yazılmasa mânası, muallim idim olur

ıza

• Nasihat, öğüt, vaaz.

ızat

• (Çoğulu: Izât) Nasihat, öğüt.

izdicar

• Nasihatı dinleyip kabul etme. Söylenen sözü dinleyip tutma.

izhar / izhâr

• Açıklamak, ortaya çıkarmak. İki harfi birbirinden ayırmak mânâsına tecvîd ilminde bir terim.

izzü-d-devle

• Tar: Müslüman hükümdarları tarafından sık sık kullanılan ve devlete değer veren, devletin değeri mânâsına gelen bir ünvan.

jajha

• Saçma sapan söyliyen. Mânâsız ve boş konuşan. (Farsça)

jajhayan

• Saçma sapan söz söyleyenler. Mânâsız ve boş konuşanlar. (Farsça)

jajhayi / jajhayî

• Mânâsız söyleyicilik. (Farsça)

jajhor

• Mânâsız ve mâlâyani şeyler konuşan. (Farsça)

jurnal

• İlk önce gazete ve rapor mânasına kullanılırken sonradan "hükümete ihbar" gibi olan hâdiselere denilmeğe başlandı. İhbar, şikâyet, polis raporu. İnsanı kötüleyerek verilen haber veya rapor. (Fransızca)

ka'be / kâ'be

• (Kâbe) Dünyanın en kudsi ma'bedi. Beytullah, Beyt-ül Ma'mur, Beyt-ül Atik. Bütün mü'minlerin ibâdet esnâsında yöneldikleri merkez. Dört köşe olduğu için Kâbe denir. Bu mukaddes makamın etrafına Mescid-ül Haram ismi verilir. İçinde bir kısım olarak Makam-ı İbrahim mevcuddur. Burası İbrahim Aleyhissel

kabid / kâbid

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Ölürken rûhları bedenlerden alan, verdikleri sadakaları zenginlerden kabûl eden.

kabr azabı / kabr azâbı

• Îmânsız ölenin ve günahkâr müslümanın kabre konulduktan sonra çektiği, nasıl olduğunu bilemediğimiz azâb, cezâ.

kabul-ü nasihat

• Nasihat kabul etme.

kad

• Gr : İsmiyye veya harfiyye olan bir kelimedir. İsmiyye olduğunda iki vecihle kullanılır. yerine muzari olur. Yetişir, kifayet eder mânasınadır. Yahut kelimesine müradif isim olur. Harfiyye olduğunda dâhil olduğu fiil, tahkik, ümid, rica, intizar, yakınlık, azlık veya çokluk ifade edebilir.

kaddesallahü teala esrarehümül'aziz / kaddesallâhü teâlâ esrârehümül'azîz

• Daha çok tasavvuf büyüklerinin, evliyâ zâtların isimleri anılınca ve yazılınca söylenen veya yazılan Allahü teâlâ onların kıymetli sırlarını temiz, mübârek eylesin mânâsına duâ ve saygı ifâdesi. Bir kişi için Kaddesallahü sırrehü; iki kişi için Kadde sallahü sırrehümâ denir.

kahhar / kahhâr

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Düşmanlarından, cebbâr (kibirli, zorba, zâlim), inâdcı, nîmetlere nânkörlük edenleri öldürüp, onları zelîl (aşağı, hakîr) etmekle dünyâda kahreden, âhirette düşmanları olan kâfirlere ebedî; îmâ nlı ölen mü'minlere, af ve mağfiret etmezse (bağı

kalem

• Levh-i mahfûz üzerine Allahü teâlânın ilm-i ezelîsi (başlangıcı olmayan ilim sıfatı) ile bilip taktîr ettiği şeyleri yazan, nasıl olduğu insanlar tarafından bilinemeyen kalem.

kallidna / kallidnâ

• Boynumuza geçir, tak (manâsındadır).

kameri sene / kamerî sene

• Ayın yerküresi etrâfında on iki defâ dönmesi esnâsında ortaya çıkan yıl, sene. 354 gün.

kane / kâne

• (Kevn. den) İdi, oldu...mânasında, fiilin geçmiş zamanı.

kar / kâr

• "Yapan, eden" mânâsında son ek.

kare

• Anasından gözsüz doğan. Kör olarak dünyaya gelen.
• Koyun sürüsü.

karen

• (Çoğulu: Akrân) Ok mahfazası.
• Kılıç.
• Ok.
• İki deveyi biribirine çattıkları ip. Başka deveye çatılmış deve.
• Çatık kaşlı olmak.
• "Yakınlık" mânâsına mastar.
• Necid ahâlisinin mikâtı olan mevzi.

karine-i mecaz

• Mecaza ait işaret; bir sözün asıl mânâsının anlaşılmasına engel teşkil eden işaret.

• Mecaza ait işaret. Kelimenin mecaz olmasını gerektiren, hakiki mânasında alınmasına mâni olan kayıt. Buna Karine-i mânia da denir.

kasem-i istimdad

• Yardımcı, kuvvetlendirici mânâsındaki yemin.

kat'i delil / kat'î delîl

• Kesin delil. Âyet-i kerîmeler ve tevâtürle bildirilen mânâsı açık hadîs-i şerîfler.

kaviyy

• Allahü teâlânın Esma-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Her şeyi tam olarak yaratmakta kuvvet sâhibi olan, her şeyi yaratıp, varlıkta devâm ettiren; dilediğini yapmak kendisine zor gelmeyen.

kavl-i şarih / kavl-i şârih

• Mânasını açıklayan söz. Şerheden söz. Tarif. Şerhedenin sözü.

kayyım

• İnsanları birbirine kardeşlikte ve sevgide bir araya toplayıp dünya ve âhirette necat ve iyilikler yolunda cem' edici olduğundan; bütün iyilikleri haseneleri toplayıcı ve muhtaçlara çok ihsan edici mânasında Peygamberimiz Resul-i Ekrem'e (A.S.M.) verilen bir isim.

kayyum / kayyûm

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Yaratıcı ve mahlûkları yerlerinde ve varlıkta durdurucu.

kazasker

• İlmiye mesleğinin en yüksek mertebelerinden biri. Lügat mânası asker kadısı, ordu kadısı demektir. Osmanlılarda Kazaskerliğin ihdası Sultan I.Murat zamanındadır. İlk Kazasker de "Çandarlı Kara Halil"dir.

ke

• "Gibi" mânasındadır. (Arapça teşbih edâtı) Kelimenin başına getirilir. Meselâ: (Kezâlike: Bunun gibi)
• Harfin ve kelimenin sonuna gelirse "sen" zamiri yerindedir. Meselâ (Kitâbü-ke: Senin kitabın)

kebir / kebîr

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Varlığından önce yokluk geçmemiş olan.

keffaret

• (Masdar gibi kullanılıyorsa da "keffâr" mübalâğa isminin müennesi olup, asıl mânası: örtücü ve imhâ edici demektir.) Bir mecburiyet altında veya yanlışlıkla işlenmiş günahı affettirmek ümidiyle şeriata uygun olarak verilen sadaka veya tutulan oruç.
• Günahtan arınma.

kelime

• Gr: Mânası olan en küçük söz veya cümlenin yapısını teşkil eden unsurlardan birisidir. Kelime, isim, fiil ve harf olmak üzere dilbilgisinde üç kısma ayrılmıştır. "Bir tek söze" kelime denir.

kelime-i şehadet / kelime-i şehâdet

• "Eşhedü en lâ ilâhe illallâh ve eşhedü enne Muhammeden abdühû ve resûlüh" mübârek sözü. Mânâsı şöyledir: "Görmüş gibi bilir ve inanırım ki, Allahü teâlâdan başka, varlığı lâzım olan, ibâdet ve itâat olunmağa hakkı olan, hiç ilâh, hiçbir kimse yoktur. Görmüş gibi bilir, inanırım ki, Muhammed sallalla

kelime-i temcid / kelime-i temcîd

• "Lâ havle velâ kuvvete illâ billah" sözü.ÊMânâsı; "Güç ve kuvvet ancak Allahü teâlâdandır" demektir.

kelime-i tevhid / kelime-i tevhîd

• "Lâ ilâhe illallah, Muhammedün resûlullah" sözü. Mânâsı şöyledir: Allahü teâlâdan başka ilâh yoktur. Muhammed aleyhisselâm O'nun resûlüdür, peygamberidir. Kelime-i tevhîde; Kelime-i ihlâs, Kelime-i takvâ, Kelime-i tayyibe, Da'vet-ül-hak, Urvet-ül-vüs kâ, Kelime-i semeret-ül-Cennet de denir.

kelimullah / kelîmullah

• "Allahü teâlânın kendisiyle konuştuğu zât" mânâsına Mûsâ aleyhisselâmın lakabı.

kelul

• Kütelip kesmez olmak.
• Göz nuru zayıf olmak.
• Çocuğu ve anası olmayan şahıs.

kema / kemâ

• (Ke ile Mâ edatlarından mürekkebdir) "Gibi" mânâsına gelir.

kemal-i mahviyet / kemâl-i mahviyet

• Tam mânâsıyla tevâzu içinde olma, alçak gönüllülük gösterme.

keramend

• Münasib, muvafık, lâyık, uygun, şayeste. (Farsça)

kerim / kerîm

• Her şeyin iyisi, faydalısı. Kerem ile muttasıf olan, ihsan ve inayet sâhibi. Şerefli ve izzetli. Muhterem, cömert, müsamahakâr. (Kur'an-ı Kerim tâbirindeki kerim; muazzez, mükerrem mânâsınadır. Kur'an-ı Kerim'de bu kelime 27 defa geçer ve ancak iki defa Cenab-ı Hak hakkında kullanılmıştır.)

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kudreti (gücü) var iken affeden, vâd ettiğini yapan, vermesi ve ihsânı (lütfu) bol olan, ümîd edilenin üstünde olan, ne kadar verdiğini ve kime verdiğini hesâb etmeyen, kendisine sığınanı ko ruyan ve isteyeni zenginleştiren.
• Mu

keş

• "Çeken" mânâsında son ek.

kese

• Kısa yol, kestirme yol.
• Mc: Mali iktidar, servet. (Para kesesi manasında olan kelime için Bak: Kise)

ketebe

• Kâtibler. Yazıcılar.
• Bir hattatın yazdığı eserinde imza yerinde "Ketebehu; Onu yazdı" mânasında kulllanılır.

key

• Arapçada muzari fiilini nasbeden (son harfini üstün okutan) ve "İçin, tâ ki, hangi, nasıl?" yerinde kullanılan harf.

keyfe

• Arabçada sual cümlesinin başına gelir. "Nasıl? Nice?" mânalarınadır.

• Nasıl?

keyfe halük / keyfe hâlük

• Hâlin nasıl? Nasılsın?

keyfe mettefak

• Hangisi olursa. Nasıl rast gelirse.

keyfema / keyfemâ

• Her nasıl?

keyfema yeşa' / keyfemâ yeşâ'

• Nasıl isterse, istediği gibi.

keyfemayeşa / keyfemâyeşâ

• Nasıl isterse.

• Canı nasıl isterse.

• Kendi keyfince, keyfi nasıl isterse, başıboş.

keyfemettefak

• Rastgele, her nasıl rastlarsa.

keyfiyet / كَيْفِيَتْ

• Nitelik, bir şeyin nasıl olması.
• Bir olayın geçişi.
• Madde, iş.

• Bir şeyin nasıl olduğu.

keyfiyyet

• Bir şeyin esâsı ve iç yüzü. Nasıl olduğu ciheti.
• Kalite. Madde. (Kemmiyetin zıddıdır.)

• Bir şeyin mâhiyeti, esâsı, içyüzü, nasıl olduğu. "Allah Arş üstündedir" buyurur Rabbimiz Lâkin keyfiyyetini, anlayamaz aklımız.

keyyefe

• (Tekyif. den mâzi fiili) İnceleyip iç yüzünü bildi, idrak etti manasınadır.

kifl

• Nazir, benzer.
• Nasib, ecir.
• Oturma yeri.

kil-u-kal / kîl-u-kâl

• Dedi-kodu. Gîbet.Geçirme ömrünü mü'min, sakın ki, kîl-ü-kâl üzre! Sözün mânâsını anla, ne yürürsün hayâl üzre.

kinai nevinden / kinâî nevinden

• Kinâye türünden; bir sözü gerçek mânâsına da gelebilecek şekilde, başka bir mânâda kullanma san'atı türünden.

kinaye / kinâye

• Bir sözü gerçek mânâsına da gelebilecek şekilde, başka bir mânâda kullanma san'atı.

kinayet

• Bir sözü gerçek mânâsına da gelebilecek şekilde, onun dışında başka bir mânâda kullanma san'atı.

kıraat

• Okuma. Düzgün ve çabuk okuma.
• Okuma kitabı.
• Fık: Namazda Kur'an-ı Kerim'den bir miktar okumak.İnsan bir yazıyı ya kendi kendine yahut başkasına dinletmek üzere okur. Hususi mütâlaa nasıl olsa olur. Fakat dinletmekten maksad, anlatmak olduğu için o yolda okumanın dikkat edilec

kırzam

• Saçma sapan şeyler konuşan. Manâsız sözler söyliyen kimse.

kısmet / قسمت

• Nasip.

• Nasîb. Allahü teâlânın ezelde (sonsuz öncelerde) herkes için dilediği şey.
• Birkaç kimsenin bir şeydeki hisse-i şâyialarını (ayrılmamış hisselerini) kile, terâzî, arşın gibi bir ölçü âleti ile tâyin ve tahsis etme, belli etme, ayırma.

• Nasip, pay. (Arapça)
• Bölme. (Arapça)

kıst

• Pay. Hisse. Nasib. Kısım. Mizan. Rızık. Kısım kısım verilen bir hediyenin, borcun her defada verilen bir parçası. Tartı ve ölçüde doğruluk. Adalet etmek.

kist

• Kimdir? (mânâsına soru edâtı) (Farsça)

kitab ve sünnet / kitâb ve sünnet

• Kur'ân-ı kerîm ve Peygamber efendimizin hadîs-i şerîfleri (söz, iş ve görüp de bir şey demedikleri hususlar) mânâsına olan bir terim.

kıtt

• (Çoğulu: Kutut) Nasib, hisse.
• Kitab ve kâğıt.
• Erkek kedi.

kıyam

• Ayakta durmak. Ayağa kalkmak.
• Ayaklanmak. İsyan.
• Ölümden sonra tekrar dirilmek.
• Bir işe başlamak, devam etmek.
• Satılan bir mal hakkında müşteri ile anlaşıp kararlaşma.
• Canlanmak.
• Kıyâmet günü (mânâsına da gelir).
• Namazın iftitah tekbiri

kıyam-ı binefsihi / kıyam-ı binefsihî

• (Kıyâm-ı bizâtihî) : Fık: Varlığı, durması kendi zâtı ile olmak mânasında bir sıfat-ı İlâhîdir. Şöyle ki: Hak Teâlâ'nın ezelî ve ebedî olan varlığı kendi zâtı ile kaimdir. Kendi varlığı, kendi hüviyetinin, kendi mukaddes zâtının muktezasıdır. Aslâ başkasının değildir. Bunun için, Allah Teâlâ'ya "Vâc

kıyamet / kıyâmet

• Allahü teâlânın emri ile İsrâfil aleyhisselâmın sûr denilen ve nasıl olduğunu bilmediğimiz bir âlete üfürmesi, (nefha-i ûlâ: Birinci üfürme) ile bütün canlıların ölüp, her şeyin yok olması, kâinâttaki (varlık âlemindeki) nizâmın, düzenin bozulması, kıyâmetin kopması.
• Her canlının ölü

küca

• Nereye? Nasıl? (Farsça)

kudam

• Hangisi? Hangileri? (mânasına sorudur) (Farsça)

kuddise sirruh

• Daha çok Allahü teâlânın sevdiği kullar olan evliyâdan birinin ismi anılınca veya yazılınca, onun sırrı (içi) temiz ve mübârek olsun mânâsına söylenen veya yazılan duâ, hürmet ve saygı ifâdesi. İki kişi için "Kuddise Sirruhümâ" ikiden çok için "Kuddi se sirruhüm" denir.

kuddus / kuddûs

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Azamet ve celâline, büyüklüğüne lâyık olmayan, noksanlık ve eksiklik getiren şeylerden, his organlarının anladığı, hayâl gücünün hayâl ettiği, hâtıra gelen ve düşünülebilen her türlü vasıftan ve özellikten münezzeh, pâk ve temiz olan.

• "Temiz olan ve temizlikleri yaratan" mânâsında ilâhî isim.

küfr

• Örtmek mânâsınadır. Kalbe âit bir sıfattır. Hak dini inkâr edip, hakkı inkâr edene ve gizleyene "kâfir" denilir. Kâfirliğin sıfatı küfürdür.
• Allaha inanmamak. Hakkı görmemek. İmansızlık.
• Allaha (C.C.) yakışmıyan sıfatlar uydurmak. Müslümanlığa uymayan şeylere inanmak.

kul

• De, söyle, bildir (meâlinde emirdir). Türkçede "Kul", emir dinleyen hizmetkâr, Allah'ın mahlûku, Allah'a itaat ve ibadet eden veya köle mânasındadır.

kum

• (Kavm. den) Kalk (mânasına emir).

kün

• "Ol" mânasında emirdir. Allah (C.C.) bir şeye Kün dese; o şey olur.

kuran / kurân

• "Okunan" mânâsında ilâhî kitabımızın adı.

kurne

• Sivri veya tümsek şey.
• Hamam kurnası. Kurna.

la ilahe illallah zikri / lâ ilâhe illâllah zikri

• "Allah'tan başka ilâh yoktur" mânâsına gelen kelime-i tevhidin sürekli olarak tekrarlanması.

la'netullah

• "Allah lânet eylesin" mânâsında beddua.

la-ya'ni / lâ-ya'ni

• Mânasız, boş.

laane

• Lânet etti. (mânâsına fiil.)

lafızperest / lâfızperest

• Kelimenin mânâsından çok, sözlerine önem veren ve kelimenin dış şekliyle çok meşgul olan kimse.

lafz-ı külli / lafz-ı küllî

• Man: Mânâsı umumi ve herkesçe müşterek olan lâfız. "İnsan" gibi.

lafz-ı murad

• Mânâsı için olmayıp lafzı için söylenen kelime, söz.

lafz-ı mürekkeb

• Man: Mürekkeb lafız. Cüzlerden biri, mânâsının cüzlerinden birine delâlet eden lafız.

lafz-ı müşterek

• Huk: Birçok müsemması bulunan lafızdır ki, hangi mânâ kasdolunduğu taayyün etmediği surette mânasız addolunur, onunla amel olunmaz.

lafz-ı zahir / lafz-ı zâhir

• İbaresi işitilmekle ancak bilinen, yâni söyleyenin maksadı düşünülmeye muhtaç olmadan derhal mânâsı anlaşılan sözdür. Bunun zıddına hafi denir.

lah

• Kelimenin sonuna ilâve olunarak "yer" mânâsını verir. Meselâ: (Senglâh: Taşlık yer.) (Farsça)

lahavle / lâhavle

• (Lâhavle ve lâkuvvete illâ billâhil-aliyyil azim" cümlesinin kısaltılmışı ki, "Kuvvet ve kudret ancak Cenab-ı Allah'tadır." meâlinde olup bir belâ ve tehlike esnasında veya sabrın tükendiğini açıklamak için söylenir.

lahi / lahî

• Oyuncu.
• Boşuna ve mânasız eğlenen. Oyalayan.

lahin

• Telâffuz esnasında hususan Kur'ân okurken yanlışlık yapan.

laklaka

• Leylek sesi.
• Hareketten ve ıztıraptan dolayı çıkan ses.
• Şiddetli ses ve galebe ile çağrışmak.
• Boş ve mânasız söz.

laklakıyyat

• (Tekili: Laklaka) Faydasız, boş lâkırdılar; mânâsız sözler.

lam-ı cer / lâm-ı cer

• Kelimeyi cerreden lâm harfi. Kelimenin sonunu "i" diye okutur. Lillâhi, Lieclillâhi'de olduğu gibi. İstihkak ve ihtisas, has ve müstehak ve zarfiyyet, illet mânâsını verir.

lam-ı ta'rif veya lam-ı istiğrak / lâm-ı ta'rif veya lâm-ı istiğrak

• Kelimenin mânâsını umuma teşmil ettiği için, istiğrak mânâsı verilir. El-i istiğrak veya harf-i ta'rif de denir. Meselâ: Hamd kelimesi herhangi bir hamdi ifâde ettiği halde; El-Hamd dediğimiz zaman her ne kadar hamd varsa, bütün hamd ve senâlar mânâsına gelir. Bu, harf-i ta'rif ile olur. Harf-i ta'r

lam-ut-takviye / lâm-ut-takviye

• Takviye lam'ı. Bu harf Arabçada ve yerine ve mânâsına da kullanılır.

latail / lâtail

• Boş, faydasız, abes, mânâsız.

latif / latîf

• Mülâyim. Yumuşak. Nâzik. Mütenasip.
• Güzel. Şirin. Küçük ve hoşa giden.
• Cisimle alâkası olmayan. Göze görünmeyen.
• Çok lutf edici.
• Derin, gizli.

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından. Lütf ve ihsân edici, dâimâ güzel muâmelede bulunan.
• Yumuşak, hoş, güzel, nâzik. Âdem oğlu aç gözünü, yeryüzüne kıl bir nazar, Gör bu latîf çiçekleri, hangi kuvvet yapar, bozar.
• Gözle görülmeyen.

layık / lâyık

• (Liyakat. den) Yakışır ve yaraşır. Uygun, münasib ve muvafık.

lebbeyk

• "Buyurun, emredin efendim" mânâsını taşıyan bir ifade.

leda

• Sırasında, yapıldığında (mânâsına kullanılır).
• Yan, nezd.

ledün

• İnd kelimesi gibi, zaman ve mekân zarfıdır.Hel-i istifhâmiye mânasına geldiği de vaki'dir. Kamus Müellifine göre ledün ile leda, aynı şeydir. Başkaları ise tefrik etmişlerdir. Demişlerdir ki: Ledün kelimesi zaman ve mekânın evvel ve ibtidasından muteberdir. Onun için ekseri harf-i cer olan "min" kel

lemma

• (Harf-i cerdendir) Vaktâki, o zaman (mânâsındadır.) İstisna için: "İllâ" yerinde de olur.

lev

• Gr: (Şart edâtı) Dahâ ziyade, olsa bile (manâsına gelir.) "İnne" gibi mâzi mânâsını muzariye çevirmeyip aksine muzâriyi de mâziye çevirir. Temenni edâtı ve vasıl edâtı olur. Meselâ : Lev-câe Aliyyun leraeytühu: Ali gelse idi, elbette görürdüm.

levh-ül-mahfuz / levh-ül-mahfûz

• Korunmuş levha; Allahü teâlânın takdir ettiği her şeyin yazılı bulunduğu, nasıl olduğu bizce bilinmeyen ve her türlü te'sirden korunmuş levha.

leys

• Adem. Yokluk. Gayr-ı mevcud. (Bunun aslı "lâyese" idi. Yâ'yı tahfif için "leyse" oldu.) Hükemâlar arasında "eys" vücud, "leys" adem mânâsında kullanılmıştır.
• Gaflet.
• Bahâdırlık, kahramanlık.
• Yük çekici olmak.

ligayrihi haram / ligayrihî haram

• Aslında helâl olup, başkasının hakkı olduğu için veya neticeleri itibarı ile haram olan şey. Meselâ cuma namazı esnasında ticaret yapmak gibi.

limmi / limmî

• (limmiye - lümmi) (Niçin mânâsındaki "lime" den) Aleni. Açık.
• Nazari. Akla dayanan.

lübed

• Çok mal mânasınadır ki sanki birbiri üstüne yığıla yığıla keçe gibi birbirine geçmiştir.

lühve

• (Çoğulu: Lühâ-Lühât) Değirmencinin, eliyle değirmenin ağzına döktüğü tane. (Daha çok hediye, atâ ve hibe mânasına kullanılmıştır.)

ma / mâ

• Biz mânasınadır. (Farsça)
• Mim ile elif harfinden ibâret "Mâ". Arabçada muhtelif isimleri vardır. Ve çeşitli mânalara gelir. Cansız şeylere işaret eder. "Şu nesne, o şey ki..." mânâlarına gelerek kelimelerle birleşir. Meselâ: (Mâ-ba'd: Sondaki, alttaki.) (Farsça)

ma'na-yı mecazi / ma'nâ-yı mecâzî / مَعْنَايِ مَجَاز۪ي

• Sözün gerçek manasının dışında kullanılması.

ma'nay-ı mecazi / ma'nây-ı mecâzî / مَعْنَايِ مَجَاز۪ي

• Sözün gerçek ma'nasının dışında ifade ettiği ma'na.

ma'rife

• Gr. başına "el" takısı almış, mânâsı belirlenmiş isim.

ma-hala

• (Bir istisnâ edatıdır) Mâadâ mânasına gelir, kendinden sonraki kelimeyi nasb eder. (Allah'tan başka herşey fânidir) cümlesinde olduğu gibi.

ma-i masdariye / mâ-i masdariye

• Başında bulunduğu cümleyi masdar mânasına ve hükmüne sokar.

ma-i mevsufe / mâ-i mevsufe

• Şey mânasında nekre olup bir sıfattan evvel kullanılır. (Nazartu ilâ mâ mu'cebin leke: Sana hoş gelen şeye baktım) cümlesindeki gibi...Bazan da sıfatsız olur. (Ni'me-mâ: Ne güzeldir) (Meselen-mâ: Bir misâl olarak) kelimelerinde gördüğümüz gibi.

ma-i şartiye / mâ-i şartiye

• İki muzariyi cezmeder, şart ve cezâ mânasını ifade eder. (Ne yazarsan, yazarım) misalinde olduğu gibi.

maa

• (Beraber) mânasında bir kelime olup, iki türlü kullanılır:1- İzafetle (tamlama hâlinde):a) Zarf olarak: (Celestü maa zeydin: Zeyd ile beraber oturdum)b) Sıla (cümlecik) olarak: (Musaddıkan lima maaküm: Sizdekini tasdik ederek)c) Haber olarak: (Vehüve maahüm: O, onlarla beraberdir.)2- İzafetsiz: Bu t

• "Beraber, birlikte" mânâsında ön ek.

maariz / maarîz

• (Tekili: Mi'raz) Kapalı mânâlar.
• Edb: Birden fazla mânası olan bir kelimenin, en uzak mânasını kasdetmeler.

maariz-ül kelam / maarîz-ül kelâm

• Kelâmda irad olunan kapalı mânâlar. Bir sözün asıl mânâsından başka mânâyı istemeler.

maarizü'l-kelam / maarîzü'l-kelâm

• Kapalı mânâlar; birden fazla anlamlı kelimelerin en uzak mânâsı.

maaz-allah / maâz-allah

• "Allahü teâlâya sığınırım" mânâsına, tehlikeli, zararlı ve istenmeyen durumlardan korunmak için söylenen bir söz.

maglata

• Mugalata. Boş ve mânasız söz. Zihin yanıltmak için söylenen saçma sapan söz.

mahatt

• Konak, menzil. Yolculuk esnâsında inilip durulacak yer.

mahra

• Değerli ve itibarlı insan.
• Uygun, münâsib ve elverişli şey.

mahrum / مَحْرُومْ

• Maddi veya manevi nimetlerden uzak kalmak.
• Malı bereket bulmaz olan bedbaht. Felâhtan nasibsiz olan.
• İffetinden dolayı zengin zannedildiğinden sadakadan mahrum olan.

• Nasibsiz, hisse ve payı olmayan.

mahrumane

• Mahrumcasına. Bahtsız ve nasipsizcesine.

mahrumiyet / مَحْرُومِيَتْ

• Nasibsizlik, hisse ve payı olmama.

makes-i hayatı / mâkes-i hayatı

• Hayatının aynası.

makes-i rahmet-i alem / mâkes-i rahmet-i âlem

• Kâinatı kuşatan İlâhî rahmetin aynası.

makine-i vücud

• Kâinatın küçük bir örneği olan vücut makinası.

makmene

• Lâyık ve münâsip olacak yer.

maksum

• Taksim edilmiş, ayrılmış, bölünmüş.
• Kısmet, nasib.

malaya'ni / mâlâya'nî / مَالَا يَعْن۪ي

• (Mâlâyâni) Mânasız, faydasız, boş söz.

• Ma'nâsız boş şey.

malik-ül-mülk / mâlik-ül-mülk

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Yaratılmışların ve onlarda bulunan her şeyin sâhibi olan.

mana-yı harfi / mânâ-yı harfî

• Harf mânâsı; birşeyin kendisini değil de san'atkârını, ustasını, sahibini bildirip tanıtan mânâsı.

mana-yı ibadet / mânâ-yı ibadet

• İbadet mânâsı, özü, asıl maksadı.

mana-yı ismi / mânâ-yı ismî

• Bir şeyin sahibine değil de, bizzat kendisine bakan ve kendisini tanıtan mânâsı.

mana-yı masdari / mânâ-yı masdarî

• Masdar mânâsı.

mana-yı mecazi / mânâ-yı mecâzî

• Bir ifadede, kendi mânâsının dışında başka bir mânânın kastedilmesi.

mana-yı remz / mânâ-yı remz

• İşaret mânâsı.

mana-yı ubudiyet / mânâ-yı ubûdiyet

• Kulluğun mânâsı.

mana-yı ukubet / mânâ-yı ukubet

• Ceza mânâsı, özü, asıl maksadı.

mana-yı zahiri-yi mecazi / mânâ-yı zâhirî-yi mecazi

• Sözün zahirine ait mecazî mânâsı; sözün ilk etapta anlaşılan açık mânâsının mecâzî anlamı (Hakiki anlamı değil. Çünkü hayat vermek Allah'a mahsustur.).

manay-ı melaike / mânây-ı melâike

• "Melekler" mânâsı, "melek" anlamı.

manay-ı zahiri / mânây-ı zâhirî

• Bir lafzın görülen, anlaşılan, meşhûr mânâsı.

mani' / mâni'

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Din ve dünyâya âit zararları gideren, men' eden.

marifet-i tam / mârifet-i tam

• Tam mânâsıyla bilmek.

martulos

• (Martoloz) Osmanlı Devletinin teşekkülü sıralarında ve yeniçeri teşkilâtından önce, Hristiyanlardan, ordunun geri hizmetlerinde çalışmış olan teşekküllerden biridir. Silâhlanmış kişi mânasında Rumca bir kelimedir.
• Eskiden Tuna gemicileri, korsanı mânasında da kullanılmıştır.

maşaallah / mâşâallah

• Beğenilen şeyler görüldüğünde söylenilen; "Bu, Allahü teâlânın dilediği ve ihsân ettiği şeydir" mânâsına mübârek bir söz.

masdar

• Bir şeyin sudur ettiği (çıktığı) menba.
• Gr: Fiilin şahsa ve zamana bağlı olmayan şekli, fiil kökü. Okumak, yazmak, kitabet, kıraat, ahz, almak... gibi. Masdar kelimesi.; ism-i mekândır, sudur etmek mânasına gelir. Fiilin mâna ve lâfız ciheti ile mebde' ve me'hazidir.

mason

• Duvarcı mânasına bir kelimeden alınmış isimdir. Dinsiz, imânsız mânâsına kullanılır. Fermeson veya farmason da denir. (Fransızca)

maye-i ibret / mâye-i ibret

• İbret aynası, ibret levhası.

maza

• (Mezâ) Geçti (mânasına fiil).

mazhar-ı hissiyat

• Hislerin ve duyuların aynası.

mazhar-ı rahmet-i alem / mazhar-ı rahmet-i âlem

• Kâinatı kuşatan ilâhî rahmetin mazharı, aynası.

meal / meâl

• (Geri dönmek ve rücu eylemek. den) Meydana gelen netice. Mefhum.
• Mânası. Kısaca mânası.
• Kaymak.
• Husul yeri, peyda olunacak yer.
• Son, sonuç.

meal-i icmali / meâl-i icmalî

• Kısaca hülâsası, kısaca mânâsı. İcmalî meâl.

meali / meâlî

• Kısaca mânasına ait.

mebde' ve mead / mebde' ve meâd

• Başlangıç ve sonuç, dünyâ ve âhiret; mahlûkların (yaratılmışların) nereden ve nasıl vücûda geldiği, onları kimin yarattığı, yaratılış hikmetleri, sonunda ne olacakları ve ölümden sonraki hâlleri.

mecaz

• Yerinden ve haddinden tecavüz etmek. Hududunu aşmak.
• (Cevaz. dan) Geçecek yer. Yol.
• Edb: Hakiki mânâsı ile değil de ona benzer başka bir mânâ ile veya istenileni hatırlatır bir kelime ile konuşmak. İstenilene benzer bir mâna ifadesi.

• Kendi mânâsı dışında başka bir mânâyı gösteren kelime.

• Yol, geçecek yer.
• Gerçeğin zıddı.
• Kendi öz mânâsıyla kullanılmayıp benzetme yolu ile başka mânâda kullanılan söz.

mecaz-ı mürsel

• Edb: Kelimenin asıl mânâsıyla mecazî mânâsı arasında benzerlik bulunmasından başka bir alâka bulunmasıyla olan mecazdır.

mecbur

• Zor görmüş. Zorla bir işe girişmiş. İcbar görmüş.
• Hatırı alınmış, gönlü yapılmış. (Hakiki manası: Kırıldıktan sonra bütünlenmiş.)

mecdud

• Rızkı bol, nasibli, bahtiyar.
• Kesilmiş, maktu.

mecid / mecîd

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Büyüklüğü, yüceliği ve işlerinin güzelliği ile tanınan, övülen.

mecl

• Elin kabarması.
• Balta gibi bir nesne tutmaktan veya çalışmaktan dolayı elin kabarıp nasırlanması.

meclis-i tehlil

• "Allah'tan başka hiçbir ilâh yoktur" mânâsındaki "lâ ilâhe illallah" sözünü söyleyen meclis.

mecrur / mecrûr

• Çekilen, sürüklenen; gr. başına geldiği câr harfiyle önündeki fiilin mânâsı kendine bağlanan ve daima esreli okunan kelime.

mededkar / mededkâr

• Yardımcı, muin, nâsır. Nusret veren. (Farsça)

medrese-i yusufiye

• Hz. Yusuf'un (a.s.) hapiste kalmasına benzetilerek, iman ve Kur'ân'a hizmetinden dolayı tutuklananların hapsedildiği yer mânâsında hapishane.

mefhar-ı kainat / mefhar-ı kâinat

• (Mefhar-i Mevcudat) Kâinatın, kendisi ile iftihar ettiği zat mânâsına Hz. Muhammed'e (A.S.M.) alem olmuş bir tâbirdir.

mefhum-u muhalif

• Bir sözün ters mânâsı, zıt anlam.

mehdi

• Hidâyete eren veya hidayete vesile olan. Sâhib-üz-zaman. "Hususi ve şahsi bir tarzda Allah'ın hidayetine mazhar olan, kendisine Cenâb-ı Hak tarafından yol gösterilen" mânasınadır. Bu kelime ihtida etmiş olanlar için de kullanılmıştır. Mehdi-yi Resul, Mehdi-yi muntazır da denir. Ahir zamanda gelip bü

mehir

• Nikâh bedeli; nikâh esnasında belirlenen ve erkek tarafından kadına verilmesi gereken mal, değerli eşya veya para.

mehmedcik

• Kahraman ve mücahid mânasında Türk askerine verilen ünvandır.

mekke-i mükerreme

• İlk ismi Mekke olan bu şehire, Hz. Peygamber'in (A.S.M.) gelmesi ve Mukaddes Kâbe'nin putlardan temizlenmesi ile Mükerrem Mekke mânâsında bu isim verilmiştir.

mektubat / mektûbât

• Din büyüklerinin yakınlarına ve sevdiklerine gönderdiği, nasihat mektublarından meydana gelen kitap.

melekut

• Tam bir hâkimiyyetle, Saltanat-ı İlâhiyyenin müessiriyyet ve idâresinin esrarı. Her şeyin kendi mertebesinde, o mertebeye münâsib ruhu, canı, hakikatı. Bir şeyin iç yüzü, iç ciheti.
• Hükümdarlık. Saltanat.
• Ruhlar âlemi.

melik

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Zâtında, sıfatlarında, hiçbir şeye muhtaç olmayan, her şey varlığında ve varlıkta kalmasında O'na muhtaç olan, her şeyin sâhibi, yaratıcısı.
• Pâdişâh, hükümdar.

melkuha

• (Çoğulu: Melakih) Anasının karnında olan çocuk.

mend

• Kelimelerin sonuna getirilerek "sahip" mânasına edattır. (Farsça)

menhum

• Nasıl yerse yesin karnı doymaz kimse.
• Bir şeye çok hırs gösteren kişi.

mennan / mennân

• "Çok ihsân eden" mânâsına Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden).

mensaf

• (Çoğulu: Menâsıf) Her şeyin yarısı.

menşat

• (Çoğulu: Menâşıt) Neşat, sürur, neşe.

mensea

• (Çoğulu: Menâsi') Otu tez biten yer.

mensek

• (Çoğulu: Menâsik) İbâdet yeri. İbâdetgâh.
• İbâdet yapma usulü.
• Kurban kesecek yer.

mensıb

• (Çoğulu: Menâsıb) Demir sayacak.
• Asıl.
• Mertebe, derece.

mensic

• (Çoğulu: Menâsic) Bez dokuyacak yer.
• Boyun ile kürek arası.

mensik

• (Çoğulu: Menâsik) İbadet edecek yer.
• Kurban kesilecek yer.
• Kesilmiş kurban.

mensim

• (Çoğulu: Menâsim) Alâmet, işaret, nişân, iz, eser.
• Yol, tarik.
• Deve tırnağı.

menun

• (Menn. den) Kesmek.
• Vakit, zaman, ömür ve sâireyi kesen mânâsınadır.

merdud / merdûd

• Reddedilen, kabûl edilmeyen.
• Allahü teâlânın huzûrundan kovulmuş, reddedilmiş mânâsına, şeytan.

merhaba

• Şâdlık, neşeli oluş.
• Genişlik, vüs'at.
• Müslümanlar arasında bir nevi selâmlaşma kelimesi olup, "rahat olunuz, serbest olun, hoş geldiniz" mânasında söylenir.
• Nazımda medholunan kimseye hitâb olarak kullanılır.

merhun

• (Rehin. den) Rehin edilmiş olan. Ödünç alınan bir şeyi teminata bağlamak için, onun yerine verilen herhangi bir şey.
• Belirli müddetle bir şeye bağlı olan.
• Edb: Mânası diğer beyit ile tamamlanan beyit.

meryem

• İsâ Aleyhisselâmın annesinin adı. (Süryânicede hâdim mânasınadır)

mes'a

• (Çoğulu: Mesâi) "Sa'y: Çalışma" manasına mimli masdar.

meşden

• (Çoğulu: Meşâdin) Buzağısı büyük olup anasından müstağni olan dişi geyik.

mesih / mesîh

• "Silen, bozan" mânâsında deccalın bir adı.

mest

• Ayakkabı.
• Sarhoş. Aklı başında olmayan. Kendinden geçercesine haz duymak mânasında "mest olmak" şeklinde kullanılır.

meta

• Ne vakit? Ne zaman? mânasında olup, mutlak ve mübhem vakit edatıdır. Bazan "Min" harfi-i cerri yerinde ve suâl için de kullanılır.

metin / metîn

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kudretli, kâmil (kusursuz, noksansız) olan, hiçbir sûrette za'fiyet, âcizlik, güçsüzlük meydana gelmeyen.
• Hadîs-i şerîfi rivâyet eden (nakleden) râvîlerin (zâtların) sıra ile isimleri demek olan sened kısmından sonra gelen hadî

metn

• Sağlam ve sert yer.
• Yüksek yer.
• Her nesnenin yüzü, üstü, arka ve ortası.
• "Vurmak ve seyr" mânâsına mastar.
• Bir yazının tamamı. Yazının aslı veya sureti.

mev'iza

• Mev'ize. Öğüt. Nasihat.
• Bir cemaate veya kimseye kalbini yumuşatacak ve iyiliğe sevkedecek surette hakikatları ders vermek.

• Öğüt, nasihat, vaaz.

mev'iza-i diniye

• Dinî nasihat.

mev'izakar / mev'izakâr

• Nasihat veren, öğüt eden. Nâsih. (Farsça)

mev'ize

• Öğüt, nasihat.

mevaız

• (Tekili: Mev'ıza) Öğütler, nasihatlar.

meviza / mevîza

• Öğüt, nasihat.

mevlana / mevlânâ

• "Efendimiz, mevlâmız" mânâsında olan bu kelime, hürmeten büyük kimselere söylenmiştir. Hazret mânâsında da kullanılır.

• "Efendimiz" mânâsına bir büyüğe karşı söylenen hürmet ve saygı ifâdesi.
• Evliyânın büyüklerinden Celâleddîn Rûmî'nin ve Hâlid-i Bağdâdî'nin ve bâzı büyüklerin lakabı.

mevsim-i asar / mevsim-i âsâr

• "Eserlerin mevsimi" mânâsında, Kur'ân hakkında yazılan eserler mevsime benzetilmiştir.

meyhem

• "Hâlin nedir, nasılsın?" mânasına kullanılır.

meza

• "Geçti" mânâsına mâzi fiilidir.

mi'raz

• (Çoğulu: Meâriz) Zıpkın adı verilen yeleksiz uzun ok.
• Bir sözün gizli mânâsı. Ta'riz.

mihzar

• Mânâsız ve saçma sapan sözler konuşan.

min-haysü-layahtesib

• Hesab edilmedik ve umulmadık yerden veya kadar (mânasında).

mina / minâ

• Mekke-i mükerremenin doğusundaki dağların eteğinden Arafât'a giden yol üzerinde bulunan yer. Hac ibâdeti esnâsında kurban kesmek ve cemre (şeytan) taşlamak için buraya gidilir. İbrâhim aleyhisselâm, kurban etmek için, oğlu İsmâil'i buraya götürmüştü.

minber

• Camide hatibin hutbe okumasına mahsus kürsü. (Rif'at mânasına olan nebr'den ism-i âlettir.)

minsaf

• (Çoğulu: Menâsıf) Hizmetkâr, hizmetçi.

minşar

• (Çoğulu: Menâşir) Testere, biçki.

minsec

• (Çoğulu: Menâsic) Çulhaların bez tarağı.

minsef

• (Çoğulu: Menâsif) Elek. Kalbur. Külünk.

minsega

• (Çoğulu: Menâsıg) Ekmekçilerin ekmek tozunu sildikleri nesne.
• Yufka yuvarlağı.

minşel

• (Çoğulu: Menâşil) Yemek çatalı.

minser

• (Çoğulu: Menâsir) Yırtıcı kuşların gagası.
• Taşçı kalemi.
• Yüz ile ikiyüz adet arasında olan asker.
• Önlerinde ne bulunur yıkıp yakıp târumar eden asker.
• Otuz ile kırk arasında olan at.
• Kırktan elliye veya altmışa; ve yüzden ikiyüze kadar olan at.

mir'at-ı hak / mir'ât-ı hak

• Hakkın aynası.

mir'at-ı ma'rifet / mir'ât-ı ma'rifet / مِرْاٰتِ مَعْرِفَتْ

• (Allahı) Tanıma aynası.

mir'at-ı marifet / mir'ât-ı marifet

• Marifet aynası, tanıma aynası.

mir'at-ı rahmet-i alem / mir'ât-ı rahmet-i âlem / مِرْاٰتِ رَحْمَتِ عَالَمْ

• Kâinatı kuşatan İlâhî rahmetin aynası.

• Aleme rahmet aynası.

mir'at-ı ruh / mir'ât-ı ruh / mir'ât-ı rûh / مِرْآتِ رُوحْ

• Ruh aynası.

• Ruh aynası.

mısra-i azade / mısrâ-i âzâde

• Edb: Başlıbaşına mânası bulunan mısra.

mizan / mîzân

• Terâzi, ölçü âleti.
• Kıyâmet günü insanların günâh ve sevâbını tartan ve nasıl olduğu bilinmeyen terâzi.

mola

• İstirahat için işe ara vermek ve duraklamak.
• Denizcilike: Gevşetme, koyverme manâsındadır.

mu'cize

• İnsanların, yapmasında âciz kaldıkları ve ancak Allah tarafından peygamberlere nasib olan hârika. Kerametten yüksek, fevkalâde hâdise.
• Mu'cize, Halik-ı Kâinat tarafından peygamberlerin hakkaniyetine ait bir tasdiktir. Sahih hadislerle mu'cizeler haber verilmiş ve tesbit edilmiştir.

mu'cize-i maneviye / mu'cize-i mâneviye

• Mânevî mu'cize, mânâsına yönelik mu'cize.

mu'id / mu'îd

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Mahlûkâtı (yaratılmışları) dünyâdaki hayatlarından sonra öldürüp, ölümden sonra onları tekrar dirilten, hayât veren.

mu'in / mu'în

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Yardım eden, yardımcı.

mu'izz / mu'îzz

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Kullarından bâzılarını, maddî ve mânevî mülk ve saltanat vermek sûretiyle, azîz (üstün) kılan.

mü'min

• Allahü teâlânın Esmâ-ül-hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Her türlü emân ve emniyet (güven) veren.
• Îmân eden, Resûl-i ekremin bildirdiklerinin hepsini kalbi ile kabûl edip, dili ile söyleyen.

mu'ti / mu'tî

• Veren, ihsân eden mânâsına Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden).

muacciz

• Sıkıcı. Bıktırıcı. Usandırıcı. Taciz edici. Rahatsız eden. Yapışkan. Sırnaşık.

muahhir

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Peygamberlerini, evliyâsını, sevdiklerini kendine yaklaştırıp, kâfirleri (inanmayanları), fâcirleri, düşmanlarını, sevmediklerini kendisinden uzaklaştıran, hor ve hakîr edip alçaltan.

muazale

• Bir sözün mânasını başka sözle bağlayıp kelâmı arka arkaya getirme.
• Kafiyeyi ayrılmıyacak şekilde mâkabliyle bağlama.
• Sözde kelimeleri tekrarla kullanma.

mübalağalı ism-i fail / mübalağalı ism-i fâil

• Gr: ( : fa'âl) ve ( : faul) gibi bazı kalıplara giren kelimelere denir. Bu vezinden gelen kelimeler "mübalağa" ifade ederler. "En, pek, çok" mânasına gelirler.

mübdi / mübdî

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Benzeri, nümûnesi olmayan, varlıkları yoktan var eden.

mübeşşir

• Kabirde, mü'minlere suâl soran melek.
• Müjdeleyici mânâsına Peygamber efendimizin isimlerinden.

mübhem-ül meal / mübhem-ül meâl

• Mânâsı ve meâli anlaşılmayan.

mübin / mübîn

• Açık, vâzıh, âşikâr. Ayân kılan, beyan ve izah eden.
• Dilediğine doğru yolu gösteren.
• Hak ile bâtılın arasını tefrik edip, ayıran. Hakkı hakkınca beyan ve izhar eden. (Mübin, bâne mânasına "ebâne" den beyyin, gayet açık, parlak demek olduğundan, Kitab-ı Mübin i'cazı zâhir olan

mübrim

• (Mübrime) Zorlıyan, zorlayıcı.
• Mânâsız ve boş sözlerle can sıkan kimse.
• İki katlı yapan.
• Cür'et eden.

müceddid-i elf-i sani / müceddîd-i elf-i sânî

• Hicrî ikinci bin yılının yenileyicisi mânâsına İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin lakabı.

mücerreme

• Tamam manasına gelir bir isimdir. Meselâ: Sene-i mücerreme, sene-i tâmme demektir.

mücessime

• Kur'ân-ı kerîmdeki müteşâbih (mânâsı kapalı) âyetleri, zâhir (görünen)mânâsına göre açıklayıp, Allahü teâlânın el ve yüz gibi organlarının bulunduğunu, dolayısıyla madde ve cisim olduğunu iddiâ ederek doğru yoldan ayrılan bozuk fırka. Bu fırkaya müşe bbihe de denir.

mücib / mücîb

• Kullarının duâlarını kabûl eden mânâsına Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından.

mucid / mûcid

• Îcâd eden, yoktan vâr eden, yaratan mânâsına Allahü teâlânın isimlerinden.

• Yeni bir şey yapan, "yoktan var eden" mânâsında ilâhî isim.

mucid-i hakiki / mucid-i hakikî

• İcad etme iktidarının yegâne sahibi mânasında olarak (Allah) hakkında kullanılır.

mücmel

• Kısa. Öz. Muhtasar. Sözü az, mânası çok olan. Hülâsa edilmiş. Müfesser olmayan söz.

• Bir açıklayıcı tarafından, açıklanmadıkça mânâsı anlaşılmayan kapalı lafız (söz).

mücteba / müctebâ

• Seçilmiş mânâsına, Resûlullah efendimizin mübârek sıfatlarından. Eğer ümmet isen, ol müctebâya, Uymalısın sünnet-i Mustafâ-yı safâya.

müdehhir

• Biriktirip toplayan. Cem'eden. Depo eden.
• Müdehhar mânasına da gelir.

mudıll

• Dalâlete düşüren, doğru yoldan çıkarıp, eğri yola saptıran mânâsına, Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından, güzel isimlerinden.

müfesser

• Tefsir edilmiş. izah ve beyan edilmiş. Mânası izah suretiyle bildirilmiş. Açıklanmış.
• Beyan-ı tefsir veya takrir edilmiş olması sebebiyle manası "nass" dan daha vâzıh olan sözdür.
• Mücmel olmayan söz.

müfessirin / müfessirîn

• Kur'an-ı Kerim'in mânasını hakkıyla anlayıp tefsir edebilen, ilmi ile âmil, kâmil ve sâlih muhakkikler.

muğni / muğnî

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Hikmeti îcâbı, her şeyin ihtiyâcını giderici, tamamlayıcı ve lütfuyla doyurucu.

muhammed

• Peygamberimiz aleyhissalâtü vesselâmın "medhedilen" mânâsındaki ismi.

muhammed-ül-emin / muhammed-ül-emîn

• "Doğru sözlü ve güvenilir" mânâsına Peygamber efendimizin lakabı.

muhammedi / muhammedî

• Hz. Muhammed'e (A.S.M.) mensub olan. Müslüman. (Ecnebi dillerinde geçen bu mânadaki tabirlere göre Muhammedî, Muhammedîlik: Müslüman ve Müslümanlık mânasına gelmektedir.)

muhammedü'l-emin / muhammedü'l-emîn

• "Güvenilir Muhammed" mânâsında Peygamberimize (a.s.m.) verilen bir ünvan.

muhbir-i sadık / muhbir-i sâdık

• Hep doğru söyleyici, doğru haber verici mânâsına Muhammed aleyhisselâm.

mühdi / mühdî

• Hediye veren. Hediye gönderen. İhda eden.
• Hidayete getiren. Hidayete vesile olan.
• Mürşid, muvaffak.
• Risalet ve nübüvveti bütün âlemlere rahmet ve saadet sebebi olduğundan, Cenab-ı Hakk'ın bütün âlemlere hediye ve atiyyesi mânasında Resul-i Ekrem'in (A.S.M.) mübarek bi

mühendiz

• Mühendis mânâsına ise de "zel" ile kullanılmaz.

müheymin

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden); her mahlûkun (yaratılmışın) ömrünü, amelini, rızkını, ecelini, nefeslerini, sözlerini bilen, gören, onların bütün hallerinden haberdâr olan.

muhit / muhît

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). İhâta eden, çeviren, ilmi her şeyi kuşatan.

muhkem

• Sağlam kılınmış, tahkîm edilmiş. İçinde hüküm bulunan, mânâsı açık olan âyet. Çoğulu muhkemâttır.

muhkem ayet / muhkem âyet

• Tevil ve tefsir gerektirmeyen mânâsı ve lafzı açık âyet.

muhkemat / muhkemât

• Muhkem olanlar. Sağlam ve kuvvetli olanlar.
• İçinde hüküm bulunan ve mânası açık olanlar.

• İçinde hüküm bulunan, mânâsı açık olan âyetler.

• Kur'ân-ı kerîmdeki mânâsı açık, meydanda olan, anlaşılabilen âyet-i kerîmeler. Muhkemin çoğulu.

• Sağlam ve mânâsı açık olanlar, kuvvetliler.

muhkemat-ı kur'aniye / muhkemât-ı kur'âniye

• Mânâsı ve hükmü gayet açık olan Kur'ân âyetleri.

muhkemat-ı kur'aniyye

• Mânası açık ve te'vile ihtiyacı olmayan âyetler. Başka bir mânaya ihtimali olmayıp sarih emir ve nehiyleri müştemil olan âyetler. Bu âyetler mensuh veya anlaşılmayan şekilde müteşabih ve muhtemel olmayıp muhkem ve mübeyyin olmakla aslâ te'vile muhtaç olmazlar. Bâzı şeylerin haram olması veya enbiya

mühmel

• İhmâl edilmiş. Bırakılmış. Kıymet verilmemiş. Bakılmamış.
• Mânasız ve boş söz, cümle. Sonraya atılmış.
• Boşlanmış.
• Edb: Noktasız harf, noktasız harflerle yazılmış olan.
• Ebcedde: Noktasız harflerin hesabı ile çıkan tarih.

mühmelat

• (Tekili: Mühmel) Anlamsız ve mânâsız boş sözler.

muhsin

• "İhsan eden, güzel davranan" mânâsında ilâhî isim.

mukaddime

• Evvel gelen. Öne geçen. Her şeyin evveli.
• Bir kitapta asıl maksada başlamadan evvel kitapda olan bahisler hakkında ve kitabın muhteviyatına dâir yazılan makale, önsöz.
• Alın. Nâsiye. Alındaki perçem.

mukaddir

• "Takdir eden, kıymet biçen" mânâsında ilâhî isim.

mukallid

• Amelde, yapılacak işlerle ilgili konularda müctehid denilen derin âlime tâbi olan, uyan kimse.
• İnanılacak şeylerin delillerini araştırmadan, anlamadan, sâdece anasından babasından duyarak îmân eden.
• Fıkıh âlimlerinin yedinci derecesinde bulunan âlim.

mukit / mukît

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Beden için görünen kuvvet, rûh için mânevî kuvvet yaratan, her şeye kuvvet veren.

mukrif

• Babası köle, anası hürre olan kimse.
• Anası arabi, babası arabi olmayan deve.

muksit

• Adaletle iş gören. Haklı hareket eden.
• Nefsine lâyık görmediği zararlı şeyi başkasına da münasib görmeyen.

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Adâlet sâhibi, zâlimden mazlûmun hakkını alan.

muktedir

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Kudret sâhibi, her şeye gücü yeten.

mülaebe

• (La'b. dan) Oynaşıp eğlenme. Oynaşma.

mümit / mümît

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Ölümü yaratan, ruh bulunan cisimden rûhu alan, öldüren.

münakaza

• İki sözün mânasının birbirine zıd olması.
• Bir sözü evvelce söylediği kelâma zıd ve muhâlif söylemek.

münakız

• Birbirini tutmayan, zıt olan, nakzeden.
• Başka kelâmın mânasına muhalif olan.

münasaha

• Nasihat etme, nasihatta bulunma.

münhamenna / münhamennâ

• Muhammed (A.S.M.) manâsına, Tevratta geçen İbrânice isimdir.

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) "muhammed" mânâsında Tevrat'taki ismi.

münharif

• (Harf. den) İnhiraf eden, yoldan çıkmış. Eğilmiş, çarpık. Usulünden çıkmış, sağlam olmayan.
• Tecviddeki mânâsı için "İnhirâf"a bakınız.
• Geo: Dört kenarlı, fakat hiçbir kenarı birbirine müsâvi ve müvâzi (eşit ve paralel) olmayan şekil. Sadece iki kenarı birbirine müvâzi (parale

muntasıh

• (Nush. dan) Nasihat dinliyen. Öğüt dinliyen.

muntasıhane / muntasıhâne

• Nasihat dinliyerek. (Farsça)

müradif

• Diğer bir kelime ile mânâsı bir, eş ve aynı olan.
• Refik, yoldaş.

murdia

• Süt emziren. Süt anası.

mürevvic-üş-şeria / mürevvic-üş-şerîa

• İnsanları dînin emirlerine uymaya teşvîk eden mânâsında Muhammed Ma'sûm-i Fârûkî hazretlerinin üçüncü oğlu Muhammed Ubeydullah Serhendî'nin lakabı.

mürtecel

• Düşünülmeden hemen söylenmiş söz veya şiir.
• Kelimenin lügat mânası ile ıstılah mânası arasında münasebet bulunmayan kısmına mürtecel; münasebet bulunan kısmına da menkul denir.
• Fık: Konuşulandan başkasına bir alâka bulunmaksızın sarih bir ihtimal ile kullanılan lâfızdır. Mese

mürteza / mürtezâ

• Beğenilmiş, râzı olunmuş mânâsına hazret-i Ali'nin lakabı.

musavvir

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). En güzel sûrette şekil veren.

müşebbihe

• Allahü teâlâyı cisim ve varlıklara benzeten, Kur'ân-ı kerîmdeki müteşâbih (mânâsı kapalı) âyetleri görünen lugat mânâsına göre açıklayıp, Allahü teâlânın el ve yüz gibi organlarının olduğunu iddiâ eden bozuk fırka.

müşeffah

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) "muhammed" mânâsında Tevrat'taki ismi.

müsemma-yı meşrutiyet / müsemmâ-yı meşrutiyet

• Meşrutiyetin "meşrutiyet" olarak isimlendirilmesi, mânâsı, özü, gerçeği.

müşkil

• (Müşkile) Zorluk, güçlük, zor olan iş. Çetinlik.
• Edb: Mânasının derinliği veya edebi bir san'atla ifade edilmiş olmasından dolayı teemmül ve tefekkürsüz anlaşılmayacak derecede hafî olan lâfızdır. Mânaca nass'ın mukabilidir.

müşkilat-ı kur'aniye

• Manasının incelik ve derinliği veya istiare-i bediyye ile ifade edilmiş olması gibi sebeblerden dolayı derin tetebbu ve tefekkür neticese ancak anlaşılabilen âyetler.

mustafa

• Seçilmiş mânâsına, Resûlullah efendimizin mübârek isimlerinden biri. Mü'min olanların çoktur cefâsı, Âhirette vardır zevk ü sefâsı, On sekiz bin âlemin Mustafâsı, Adı güzel kendi güzel Muhammed.

• Peygamberimizin "arınmış, seçilmiş" mânâsında bir ismi.

müstahilat

• (Tekili: Müstahil) İmkânsız şeyler.
• Mânâsız, boş ve saçma şeyler.

müstehil / müstehîl

• (Çoğulu: Müstehilât) (Havl. den) Mânâsız ve boş şey.
• Mümkün olmayan, imkânsız şey.

müstehilat

• (Tekili: Müstehil) (Havl. den) Mümkün olmayan şeyler, kabil olmayan şeyler.
• Mânasız, saçma şeyler.

müstevcib

• (Vücub. dan) Lâyık, şâyan, münasib.
• Gereken, icab eden.

mutahhar

• Temiz, temizlenmiş mânâsına Muhammed aleyhisselâmın ismi.

mutatabık

• Münâsib gelen. Birbirine uyan. Uygun.

mütbi'

• Yanında danası olan sığır.

müte'al / müte'âl

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Düşünülebilen, akla gelen, hayâl edilebilen her şeyden başka bunlardan pâk, temiz ve yüce olan.

müteallikat

• Yakın olanlar, müteallik olanlar. Akraba.
• Gr: Bir cümlenin mânasını açıklayan, tamamlayan kelimeler.

mütehallif

• (Mütehallife) Uymayan, uygun ve münasib gelmeyen.
• Değişebilir, değişken.

mütekellim

• Söyleyici mânâsına Allahü teâlânın isimlerinden.
• Kelâm âlimi.

mütenasib

• Münasib, birbirine uygun, benzer, denk.

mütenasık

• Birbirine uygun olan, münâsib ve nizam üzerine dizilmiş olan.

mütenasıka

• (Bak: MÜTENASIK)

mütenassıh

• (Nush. dan) Nasihat dinleyip uslanan. Öğüt kabul eden.

mütenassıhane / mütenassıhâne

• Nasihat dinleyerek. Öğüt kabul ederek. (Farsça)

müteradif

• Birbirine bağlı, tâbi olan. Birbirinin ardınca giden.
• Gr: Yazılışı ayrı, fakat mânası aynı olan kelime.

müterasıf

• Saf şeklinde birbirine yanaşıp sıkışmış olan.

müteşabih / müteşâbih

• Birbirine benzeyenler.
• Fık: Mânası açık olmayan âyet ve hadis. Kur'an-ı Kerim'in ve hadislerin mecazî mânalara gelen ifadeleri. "Muhkem" olmayan âyet veya hadis.
• Zâhirî mânası kastedilmeyen ve teşbih ve temsil yoluyla hakikatlerin beyanında kullanılan ifade.

• Mânâsı açık olmayan âyet.

• Birbirine benzer, mânâsı kapalı âyet ve hadîs.

müteşabih hadis / müteşabih hadîs

• Mânâsı açık olmayan hadis.

müteşabihat / müteşâbihât

• Edebî sanatlarla ifade edilmesi sebebiyle mânâsı kapalı olan sözler, âyet ve hadîsler.

mutlak kemal / mutlak kemâl

• Genel mânâda kemâl, olgunluk; yani kemâl kelimesinin teklik, çokluk veya nitelik gibi şeylerine bakmaksızın konulduğu genel mânâsına, "mutlak kemâl" denir.

mutlak zuhur / mutlak zuhûr

• Bir kayda bağlı olmayan zuhûr, akis. Bir şeyin bir başka şeyde görünmesi meselâ insanın aynada, Hakk'ın, velînin kalb aynasında tecellî etmesi böyledir.

muvaaza

• (Va'z. dan) Va'z ve nasihat etme.

müvecceh

• Yüzü bir tarafa döndürülmüş.
• Uygun. Doğru.
• Herkesin teveccüh ettiği, makbul, münasib.

müyesser / مُيَسَّرْ

• (Yüsr. den) Kolaylıkla olan, kolay gelen, âsân olan, nasib.

• Nasip olma.

• Nasip olma.

• Kolay(ca nasip) kılınan.

müzdecer

• Sakınılması lâzım gelen âkıbet.
• Sakındıracak nasihat. Vaz geçirecek, zecr edecek olan.

müzerra'

• Anası, babasından daha şerefli olan.

müzill

• Bâzı kullarını aşağı ve zelîl eden mânâsına Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden).

na

• Arabçada "Biz" mânasına gelen zamirdir. Meselâ: Kitabünâ : "Kitabımız" misalinde olduğu gibi, kelimenin veya fiilin sonuna eklenen bitişik zamirdir.

na'büdü

• "Biz ibadet ederiz" mânâsında fiil. ( Bak: Nun-u na'büdü)

na-bayeste

• Lüzumsuz, gereksiz. Uygun ve münasib olmıyan. (Farsça)

na-mefhum

• Anlamsız, mânasız, anlaşılmaz. (Farsça)

na-merbut

• Rabıtasız, mânâsız, anlamsız, saçma sapan. (Farsça)

na-resa

• Yetişmemiş, ham. (Farsça)
• Uygun ve münasib olmayan. (Farsça)

na-reva

• Yakışıksız, reva olmayan. Münâsib ve lâyık olmayan.

na-seza

• Münasib olmayan, lâyık olmayan. (Farsça)

nabehre / nâbehre / نابهره

• Nasipsiz. (Farsça)
• Soysuz. (Farsça)

nadi

• Nidâ eden, haykıran, çağıran.
• Halkın, meşveret gibi, birşey konuşmak üzere bir yere toplanmaları. Nitekim İslâmdan evvel Mekke'de Kureyş'in toplandığı meclis binasına "Darünnedve" denilirdi. Nâdi; orada ve o gibi yerlerde toplanan heyettir ki; bezm, meclis, mahfil, kongre tâbirleri g

nafi' ve darr / nâfi' ve dârr

• "Fayda ve zarar, iyilik ve kötülük kendisinden olan" mânâsına Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden).

nak / nâk

• "Lı, li, lu, lü" mânâsında son ek.

nakiz / nakîz

• (Nakz. dan) Zıt, karşı. Birbirine karşı, zıt olan şey veya iş.
• Man: Bir şeyin, bir kaziyenin hükmüne, mânasına muhalif olan veya ondan başka kaziye. Bir şeyi ref'eden şey. (Meselâ: "Her insan hayvandır. Bazı insan hayvan değildir." kaziyeleri birbirinin nakizidir. Nakiz ile zıd beyni

• Bir şeyin hüküm ve mânâsının tersi, muhalifi.

nakş-bendi / nakş-bendî

• Kalbde zikir yoluyla, tefekkür ile İlâhî sevgiyi, uyanıklığı nakşa çalışan mânâsiyle, Şeyh Bahâüddin Nakş-bendî nâmındaki azîm bir velinin kurduğu ve en ziyade hafî zikre dayanan tarikata mensub olan. (Silsile-i Nakşî'nin kahramanı ve bir güneşi olan İmam-ı Rabbanî (R.A.) Mektubat'ında demiş ki: "Ha (Farsça)

nakur

• Sur gibi ağızla üflenerek çalınan boruya denir. Nakr; vurmak ve didiklemek mânalarına geldiği gibi, boru çalmak mânasına da gelir. Çünkü boru çalındığı zaman, içinden hava tazyiki ile didiklenmiş olacağı gibi, dışından da o ses, çarptığı kulakları didikleyeceği cihetle boruya "minkar" mânasıyla alâk

nar-ı beyza

• "Akkor, beyaz ateş" mânâsında olan bu tâbir fizikte: 1800 derece kadar olan hararette erimeyen cismin sıcaklık hâli demektir.
• Bir meyve adı.

nasaha

• Öğüt vermek, nasihat etmek.

nasaib

• (Tekili: Nasibe) Dikili taşlar.

nasara

• Hristiyanlar. Nasraniler. Hz. İsa'ya (A.S.) ilk önceleri Nâsıra Karyesindeki ahali yardım ettiklerinden, onlara "Nasara" ismi verilmiştir.

nasayih / nasâyih

• (Tekili: Nasihat) Nasihatlar. Öğütler.

• Nasihatlar, öğütler.

nasayih-i kudsiye / nasâyih-i kudsiye

• Kutsal nasihatler, öğütler.

nasib

• Nasip, kısmet.

nasibdar

• Nasibi olan. Hissedar. (Farsça)

nasibdaş

• Hissede beraber, nasipte eş olan. (Farsça)

nasıbe

• (Bk: Nasibe)

nasibedar / nasîbedâr

• Nasiplenmiş, hissesini almış.

naşide

• (Bak: NAŞİD)

nasıh

• (Bak: Nâsih)

nasih / nasîh

• Nasihat eden, öğüt veren.
• İçi temiz adam.

• (Nâsiha) (Nush. dan) Öğüt veren, nasihat eden.

• Öğütçü, nasihat eden.

nasihane / nasihâne

• Öğüt vererek, nasihat ederek. (Farsça)

nasihat-napezir / nasihat-nâpezir

• Nasihat dinlemez, öğüt tutmaz. (Farsça)

nasihatger

• Nasihat eden, öğüt veren. (Farsça)

nasihatkar / nasihatkâr

• Nasihat eden, öğüt veren. (Farsça)

nasihatname

• Nasihat yazısı.

nasihatpezir

• Nasihat tutar, öğüt tutar, öğüt dinler. (Farsça)

naşir-i ağraz / nâşir-i ağrâz

• Kötü maksat ve kin taşıyanların yayın organı, nâşiri.

nasırin / nasırîn

• (Tekili: Nâsır) Yardım edenler, yardımcılar.

nass

• Âyet-i kerîmeler ve hadîs-i şerîfler. Çoğulu nüsûs'tur.
• Fıkıh usûlü ilminde mânâsı açık ve meydanda olan âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîfler.

nass-ı hadis

• Hadisin açık, gerçek ifadesi. Muhtemeli olmayan sağlam mânaya delâlet eden lâfız. Delil mânâsına olan "Nass-ül fukaha" bundan alınmıştır.

nass-ı katı'

• Mânâsı açık olan Kur'an âyetlerinden delil olarak gösterilen âyet.

nass-ı sarih / nass-ı sarîh

• Mânâsı çok açık ve kesin olan Kur'an hükmü.

nasuh

• Hâlis. Temiz. Kesin, kat'i.
• Çok nasihat eden.

natakte

• Söyledin. (mânasına karşısındakine hitabdır)

ne

• "Değil, yok," mânasına nefy edâtıdır. (Farsça)

neam

• "Evet, olur" mânâsında cevap edâtıdır.
• Pek iyi, âferin mânâlarında tasdik ve tahsin kelimesidir.
• At, deve, sığır, koyun gibi dört ayaklı hayvana da denir.

neam, la / neam, lâ

• Evet, hayır. "doğru; fakat, meselenin içinde senin hatırına gelmeyen şu da var" manasındadır.

neam-la

• Evet, hayır. " Doğru fakat, mes'elenin içinde senin hatırına gelmeyen şu da var." mânâsınadır.

neciyyullah

• Allahü teâlâ tarafından tûfandan kurtarılan mânâsına Nûh aleyhisselâmın lakabı.

nefha

• Üfleme, üfürme. İsrâfil aleyhisselâmın, kıyâmetin kopup insanların öleceği ve tekrar diriltilecekleri zaman, nasıl olduğu bizce bilinmeyen sûra üflemesi.

nefhat-ül-ba's

• İsrâfil aleyhisselâmın, nasıl olduğu bizce bilinmeyen ve sûr denilen bir âlete ikinci defâ üflemesiyle bütün canlıların dirilmesi.

nefhat-ül-fer'

• İsrâfil aleyhisselâmın, kıyâmetin kopacağına yakın, nasıl olduğu bizce bilinmeyen sûr'a birinci defâ üflemesi.

nefsi nefsi / nefsî nefsî

• "Nefsim, nefsim" mânâsına gelen ve sadece kendini düşünmeyi ifade eden bir söz.

• "Benim nefsim", "nefsim nefsim" mânâsına yalnız kendini düşünmeyi ve kendisiyle olan alâkayı ifâde eden bir tâbir.

nefsi, nefsi / nefsî, nefsî

• "Nefsim, nefsim" mânâsına gelen ve herkesin kendi derdine düşüp başkalarıyla meşgul olamadığını ifade eden bir cümle.

nefy

• Olumsuzluk; burada cümleye olumsuzluk mânâsını veren "mâ" edatı kastediliyor.

nekre

• Gr. başına "el" takısı almamış, mânâsı kapalı, belirsiz isim.

nemçe

• Tar: Osmanlılar tarafından Avusturya ve Avusturyalı mânasında kullanılan bir tâbir idi.

nesaih

• (Tekili: Nesâyih) (Nasihat) Nasihatler, öğütler.

nesayih-i hafiye / nesâyih-i hafiye

• Gizli nasihatler, dersler.

nesh

• Emir ve yasaklarla ilgili şer'î (dînî) bir hükmün, ondan sonra gelen şer'î bir delîl (hüküm) ile kaldırılması, yürürlülük zamânının sona erdiğinin haber verilmesi, açıklanması. Hükmü kaldırılan delîle, nâsih; kaldırılan hükme mensûh denir.

neuzü billah / neûzü billah

• "Allahü teâlâya sığınırız" mânâsına, tehlikeli hâllerden ve îmânı gideren şeylerden sakınma ve korkma mânâsını ifâde eden bir söz.

neva / nevâ

• Ses, sadâ, makam, âhenk.
• Refah.
• Levazım, kuvvet, zenginlik.
• Nasip.
• Türk musikisinde eski makamlardan biri.

neval

• Bahşiş. Kısmet, tâli', nasib.
• Yiyecek içecek.
• Bir tek porsiyon.

nevasi

• (Tekili: Nâsiye) Alınlar.
• Bir topluluğun ileri gelenleri. Ulular.

nezd

• Yan. Yakın. Karib. (Farsça)
• Göre, nazarında, fikrince. (Arapçadaki "ind" mânâsındadır) (Farsça)

nisar

• "Saçan, saçıcı" mânasına gelir ve kelimeleri sıfatlandırır. Meselâ: Pertev-nisar : Işık saçan.

nükte

• İnce mânalı söz, idraki ve anlaşılması nezâket ve zarifliğe dayanan nazik husus. İbarenin asıl mânasından başka olan nazik ve lâtif mânâ, dikkatle anlaşılabilen ince mânâ.
• Yere ağaçla vurup eser bırakmak.

nüma / nümâ

• Gösteren veya gözüken mânasında olup, birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

• "Gösteren, gözüken" mânâsında son ek.

nur / nûr

• Aydınlık, ışık, feyz, bereket ihsân.
• Kur'ân-ı kerîm.
• Îmân.
• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından. Tam ve kusursuz olarak zâhir olup her şeyi ortaya çıkarıcı, yaratıcı veya göktekileri ve yerdekileri nûru ile hidâyet edici, doğru yolu gösterici, gökleri; güneş, ay ve yıld

nusaha

• (Tekili: Nasih) Nasihat edenler, öğüt verenler.

nusara

• (Tekili: Nasir) Yardımcılar.

nüşbe

• Sırnaşık. Ciddi olmayan adam.

nush / نصح

• Nasihat, ögüt.

• Nasîhat, öğüt.Nush ile uslanmayanı etmeli tekdîr, Tekdîr ile uslanmayanın hakkı kötektir.

• Nasihat, öğüt.

• Öğüt, nasihat. (Arapça)

nüsha-i suğra

• Küçük sahife, küçük nüsha. Küçük mâna ifade eden, küçük mahluk, âlemin küçük bir nüshası mânasında insan.

nussah

• (Tekili: Nâsih) Nasihat edenler, öğüt verenler.

nussar

• (Tekili: Nâsır) Yardımcılar.

nüşur

• Neşirler.
• Yaymalar, dağıtmalar.
• Öldükten sonraki dirilmeler. (Nüşur, neşir gibi bâzan müteaddi, bâzan lâzım olur. Müteaddi olursa bir şeyi açıp yaymak mânasına gelir ki, lisanımızda neşr ve neşriyat ve menşur bu mânadandır. Bunun lâzımına intişar denilir, lâzım oldukları zama

nusus-u kur'aniye / nusûs-u kur'âniye

• Kur'ân'daki mânâsı açık olan âyetler.

nüvaz

• "Okşayıcı, taltif edici, iyi edici" mânâsına kelimenin sonuna gelebilir. (Farsça)

objektif

• Hakikatı olduğu gibi aksettiren. (Fransızca)
• Fotoğraf makinası ve dürbün gibi cihazlardaki mercekler. (Fransızca)
• Gaye. (Fransızca)
• Fls: Varlıkla alâkalı. (Fransızca)

ömer hayyam

• Çadırcı Ömer mânâsında olan bu kelime, İran'ın meşhur hayâlperest ve içkiden çok bahseden bir şâirinin adıdır.

pan

• Yun. "Bütün, karşı" mânasına kelimenin başına getirilerek kullanılır. Meselâ: Panzehir : Zehire karşı ilâç.

• "Bütün, hepsi" mânâsında ön ek.

pare

• Cüz, parça. Kesinti. (Farsça)
• Para. Kuruşun kırkta biri. (Farsça)
• Kur'an-ı Kerim'in otuz kısmından bir kısmı, bir cüz'ü. (Farsça)
• Sayı, bölük. (Farsça)
• "Parça" mânâsına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Meh-pâre : Ay parçası. (Farsça)
• Güzel. Yek-pâre : Tek parça, bir parça. (Farsça)

paş

• "Serpen, saçan, dağıtan" mânâsında birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

pedme

• Nasib, kısmet. Pay, hisse. (Farsça)

pend

• Nasihat, vaaz, öğüt. (Farsça)

pendimi guş etti

• Nasihatımı dinledi.

pendkar / pendkâr

• (Çoğulu: Pendkârân) Nasihat eden, nâsih. Öğüt veren. (Farsça)

perver

• (Pervar) "Besleyen, yetiştiren, velinimet, koruyan" mânâsında birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

pezir

• Kabul eden, olan, olabilen. (Farsça)
• "Söz dinleyici, emir tutan" mânasında birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

• "Eden, edici, alan" mânâsında son ek.

puş

• "Örten, giyen, giyinmiş" mânasına birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)
• Örtü, elbise, zırh. (Farsça)

rabbena lekel hamd / rabbenâ lekel hamd

• "Ey Rabbimiz sana hamd olsun" mânâsına namazda rükûdan doğrulunca okunması sünnet olan söz.

racim / racîm

• "Allahü teâlânın rahmetinden kovulmuş uzaklaştırılmış" mânâsına şeytanın Kur'ân-ı kerîmde bildirilen sıfatı.

radıyallahü anh

• Daha çok Eshâb-ı kirâmdan birinin ismi anıldığı veya yazıldığı zaman söylenen ve yazılan "Allahü teâlâ ondan râzı olsun" mânâsına duâ, hürmet ve saygı ifâdesi. İki kişi için Radıyallahü anhümâ, ikiden fazlası için Radıyallahü anhüm denir.

radıyallahü teala anha / radıyallahü teâlâ anhâ

• Hanım sahâbîlerden birinin ismi anılınca veya yazılınca söylenen "Allahü teâlâ ondan râzı olsun" mânâsına duâ, hürmet ve saygı ifâdesi. İki hanım sahâbî için (Radıyallahü teâlâ anhümâ" ve ikiden çok için "Radıyallahü anhünne" denir.

rah

• (Çoğulu: Rayâh) Şarap, içki, hamr.
• El ayası mânâsına olan "Râha'nın C."
• Gitmek.

rahim / rahîm

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Âhirette yalnız müslümanlara acıyan.
• Günahkâr müslümanlara âhirette çok acıyıcı mânâsına Resûlullah efendimizin sıfatlarından.

rahimehullah

• Daha çok Eshâb-ı kirâmdan başka İslâm büyüklerinden birisinin ismi anıldığı veya yazıldığında, söylenen ve yazılan, Allahü teâlâ ona rahmet eylesin mânâsına, duâ, hürmet ve saygı ifâdesi. İki kişi için rahimehumallah daha çok kimse için, rahimehumullah denir.

rahman / rahmân

• "Dünyâda dost olsun düşman olsun, lâyık olsun olmasın, mü'min olsun kâfir olsun bütün yaratıklara rızık ve sayısız nîmetler veren" mânâsında Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden).

rahmeten lil alemin / rahmeten lil âlemîn

• "Âlemlere rahmet" mânâsına Peygamber efendimizin mübârek isimlerinden.