a'şar

• (Tekili: Öşür) Öşürler. Arazi mahsüllerinden alınan onda bir nisbetindeki vergiler.
• Mahsül alan zengin müslümanların zekâtları.

adalet-i ictimaiyye / adâlet-i ictimâiyye

• Sosyal adâlet; Herkesin; çalışması, bilgi ve kâbiliyeti, gördüğü iş nisbetinde ve derecesinde hakkını alması; hiç kimsenin ezilip sömürülmemesi.

ala kadri't-takat / alâ kadri't-tâkat

• Gücün yettiği kadar, güç nisbetinde.

ala-kadr-il-imkan / alâ-kadr-il-imkan

• Olabildiği kadar. İmkânı nisbetinde.

ala-kadr-il-istitaa / alâ-kadr-il-istitaa

• Elden geldiği kadar, güç yettiği nisbetinde.

ane / âne

• Kelime sonuna getirilerek zarfiyet ifâdesi için kullanılan nisbet edatıdır. Meselâ: Mütefekkirâne (: Mütefekkire yakışır halde) kelimesinde olduğu gibi. (Farsça)

argon

• yun. Kim: A sembolü ile gösterilen renksiz, kokusuz ve tatsız bir gaz. Havada % 1 nisbetinde bulunur.

aza'

• Başa gelen musibete sabretmek.
• Bir kimseyi babasına nisbet etmek.

azv

• İftira. Birisine bir şey isnad etme. Nisbet etme.

azy

• Bir kimseyi bir kimseye veya bir şeye nisbet etme.

bi-n-nisbe

• Nisbetle, bir dereceye kadar.

çağatay

• Cengiz Han'ın oğlu Çağatay Han'ın ismine nisbetle Mâvera-ün Nehr taraflarında oturan Doğu Türklerine ve edebî lisan olarak kullandıkları Doğu Türkçesine verilen isimdir.

elti

• İki kardeş zevcelerinin her birine nisbetle diğeri. Bir kadının kaynının zevcesi. (Türkçe)

emevi devleti

• Dört halife devrinden sonra devlet idaresi Beni Ümeyye hanedanına geçmiştir. Buna nisbetle bu devlete "Emevi Devleti" adı verilmiştir. (Mi: 661-750) seneleri arası Emevi Devletinin saltanat devresidir. Muâviye bin Ebi Süfyan'dan başlamak üzere 14 halife gelip geçmiştir. Son halife Muhammed bin Merva

evveliyat

• Başlangıçlar. Mukaddemat. İlk öndekiler. İbtidaki cihetler.
• Her akıllının tereddütsüz tasdik ve kabul edeceği hususlar.
• Man: Mücerred mevzu ve mahmulleri arasındaki nisbet tasavvur edilince aklın kat'iyyetle teslim ve tasdik ettiği kaziyeler.

gabn-ı fahiş / gabn-ı fâhiş

• Bir alışverişde veyahut ticari anlaşmada taraflardan birisinin nisbetsiz şekilde fazla aldanması.

ganbot

• Yapısı küçük olmakla beraber, nisbeten ağır toplarla mücehhez harp gemisi.

gar

• (Ger) Kelimeye eklemekle nisbet veya fâillik mânası verilir. Yapan, yapıcı mânasınadır. (Farsça)

hadd-i imkan / hadd-i imkân

• Mümkünün son haddi. Olabilirlilik. İmkân nisbetinde olan.

hakaik-ı nisbiye

• Nisbete, ölçüye göre olan hakikatlar.

i'tibari / i'tibarî

• (İtibarî) Hakiki kıymeti olmayıp kıymeti var kabul edilme. Farazî ve izafî olan. Varlığı, başka şeylere nisbet edilmesi halinde bilinen.

ilm

• (İlim) Okumakla veya görmek ve dinlemekle veya ihsan-ı Hak'la elde edilen malumat. Bilmek. İdrak etmek. (İlim, hakikatı bilmekten ibarettir. İlim, marifetten daha umumidir. Marifet, tefekkürle bilmek mânasına olmakla beraber, Cenab-ı Hakk'a nisbeti câiz olmaz. Gerek huzurî olsun (ilm-i İlâhî

infial

• Gücenme. Darılma.
• Can sıkılma. Teessür.
• Hareketlenme. Harici bir sebeb ve te'sirle hâsıl olan hâl, te'sir ve hareket.
• Harici te'sire kabil olmak.
• Ruhun kabul ettiği tahavvülât. (Bir eser, müessirine nisbetle fiildir. Zuhur ettiği yere nisbetle infialdir.)

intisab

• (Nisbet. ten) Bir yere, bir kimseye mensub olmak. Mâiyyetine girmek. Bağlanmak.

ishakiyye köşkü

• Sadrazam İshak Paşa tarafından Sultan İkinci Bayezid için, Topkapı surları dahilinde yaptırılmış olan köşkün adıdır. Bânisinin ismine nisbetle bu adı almıştır.

isnad

• Bir söz veya haberi birisine nisbet etmek.
• Peygamberimiz'in (A.S.M.) sözlerini sırası ile kimlerden nakledildiğini bildirmek.
• Bir nesneye, bir şeye dayanmak.
• Birisi için, bir şeyi yaptı demek. İftira etmek.

isnadat

• (Tekili: İsnad) İsnadlar. Bir kimseye yükletilenler, nisbet edilenler.

izafe

• Bir şeyi bir kimseye veya bir şeye nisbet etmek, yakın etmek. İsnâd etmek. Katmak, katıştırmak.
• Bir şey üzerine meylettirmek, havale olmak, bağlanmak.
• Mal etmek.
• Gr: İki isimden meydana gelen bağlılık tamlaması.

izafet

• Bir şeyi bir kimseye veya bir şeye nisbet etmek, yakın etmek. İsnâd etmek. Katmak, katıştırmak.
• Bir şey üzerine meylettirmek, havale olmak, bağlanmak.
• Mal etmek.
• Gr: İki isimden meydana gelen bağlılık tamlaması.

kadiyanilik / kâdiyânîlik

• On dokuzuncu yüzyılda, Hindistan'da Mirzâ Gulâm Ahmed tarafından kurulan bozuk yol. Kurucusunun doğum yeri olan Kâdiyan kasabasına nisbetle bu adla anılmaktadır. İsmine nisbetle, Ahmediyye de denilmektedir.

kaziye-i bedihiyye-i fıtriyye

• Man: Aklın tarafeyni tasavvur ederken zihinde hâzır olan bir hadd-ı vasat vâsıtası ile nisbet-i hükmiyyeyi cezmen tasdik eylemesinden ibaret olan kaziyyeye denir.

kedad

• Araplar arasında mâruf bir erkek eşeğin adı. (Ona nisbet edip "benat-ul kedad" derler.)

kemterane

• Fakirce. Acizce. Çok küçük nisbette. (Farsça)

kurb

• Yakınlık. Yakında oluş. Yakın olmak. Yakınlık kazanmak. (Zamanda, mekânda, nisbette, hatvede ve kuvvette kullanılır.)
• Tıb: Böğür. Karnın yumuşaklığına kadar olan yer.

küreyvat-ı beyza

• Kandaki beyaz renkte ve çok küçük kürecikler. Kan ve lenf gibi vücud mâyilerinde bulunan çekirdekli ve yuvarlak hücreler. Kırmızı küreciklere nisbetle azdırlar. Vazifeleri hastalık gibi düşmanlara karşı asker gibi müdafaadır. Ne zaman müdafaaya girseler Mevlevi gibi iki hareket-i devriye ile sür'atl

ma'kusen mütenasib

• Mat: Tersine olan müvâzene. Yâni, birbirine nisbet edilen iki şeyden, biri çoğaldığı oranda diğerinin eksilmesi veya birinin azaldığı nisbetinde diğerinin çoğalması. Ters orantılı.

magrib

• (Mağrib) Batı taraf. Garb. Güneşin battığı cihet. Akşam vakti. Afrikanın şimâl tarafı. Türkiye'ye nisbetle garbda bulunan Fas, Tunus, Cezayir ve İspanya tarafı.

mebsuten mütenasib

• Birbirlerine nisbetli olan iki şeyden birinin artmasıyla, diğerinin de aynı nisbetle artması; veya eksilmesiyle diğerinin de eksilmesidir. Doğru orantılı.

menbic

• Mevzi ismi. (Oraya nisbetle "menbicâni" derler.)

mensub

• Bir şeye veya kimseye nisbeti olan, alâkası bulunan. Bir şeyle ilgili olan.

müsned

• (Çoğulu: Mesânid) İsnad edilmiş, nisbet edilmiş olan.
• Gr: Haber (yüklem). Meselâ: "Bu yazı güzeldir" cümlesindeki (güzeldir) kelimesi gibi.
• Edb: Açık olmayan heceye (kapalı heceye) de müsned denir.
• Ehl-i Hadis ıstılahınca: Müsned; içindeki metinler, senetleri ile mezk

mütenasib

• Uygun, aralarında muntazam bir nisbet bulunan, muvâfık, birbirine mensub ve müşâbih olan.

müzarea şirketi / müzârea şirketi

• Zirâat ortaklığı. Harman yapılan ürünleri yetiştirmek için, tarla yâni toprak birinden, çalışma, işçilik diğerinden olmak ve mahsûlü sözleşilen nisbette (miktârda) aralarında paylaşmak üzere, kurulan şirket.

nak

• Nisbet edatı olarak kelimelere eklenir, sıfat meydana getirilir. Meselâ: Gam-nâk : Gamlı, kederli. (Farsça)

nazaran / نَظَرًا

• Nisbeten, nisbetle kıyaslıyarak.
• Bakarak, görerek.

• Nisbetle.

nisbeten

• Nisbetle, oranla, göre.

• Nisbetle, kıyaslanarak. Öncekine göre. Bir dereceye kadar. Şöyle böyle.

nisbi / nisbî

• (Nisbiye) Kıyaslama ile olan. Diğerine, öncekine göre. Diğerlerine göre kıyaslıyarak olan. Nisbete, ölçüye göre.

niseb / نِسَبْ

• Nisbetler, oranlar, ölçüler.

• Nisbetler, kıyaslamalar ve ölçüler.

• Nisbetler, bağlar, alakalar.

rağmen

• Zıddına, inadına davranma, körlük ve nisbet.

rakmiyyat

• Medine yakınında bir yere nisbet edilen oklar.

sadha

• Şarabın iyisi. Kendine nisbet olunan bir yerin adı.

şakuli / şakulî

• Şâkule bağlı, onunla alâkalı, onunla nisbeti olan şey. Geo: Düşey.

şam

• Akşam. Akşam yemeği. "Şe'm, şâm" Arapçada "sol" mânâsına gelir. "Yemen" sağ demek olduğundan Hicaz'a nisbetle sol taraftaki memleketlere Şam, sağ tarafdaki beldeye de Yemen ismi verilmiştir.
• Suriye ve Lübnan memleketlerine de Şam denilmiştir.
• Arabların Dımışk dedikleri şehrin

sekaf

• Kabile, soy. Nisbet.

selb

• Zorla alma, kapma, soyma.
• Nefy ve inkâr etme.
• Kaldırma, giderme, izale.
• Man: İki şey arasında nisbet-i vücudiyenin kalkması.

semher

• Eskiden süngü ağacı yapan bir kimsenin adı. (Ona nisbet edip "rumh-i semherî" derler.)

sıfat-ı ilahiye / sıfât-ı ilâhiye

• Allah'a aid sıfatlar. Kendisini ve mânasının zıddını Cenab-ı Hakk'a nisbet caiz olan vasıflar. (Rıza, Rahmet, Gazab... gibi)

sosyal adalet / sosyal adâlet

• Herkesin, bilgi ve kâbiliyeti ve gördüğü iş nisbetinde çalıştığının karşılığını alması, başkaları tarafından sömürülmemesi.

süreyci / süreycî

• Bir demirci adı. (İyi kılıçları ona nisbet edip "süreycî" derler.)

şüunat / şüûnât

• Şanlar, haller, keyfiyetler, hâdiseler, vak'alar. İsimlerin zât-ı ilâhîye nisbetleri ve mertebeleri.

tadlil-i gayr

• Başkalarını dalâlete nisbet etmek. Sapıklığına hükmetmek.

tahvin

• (Çoğulu: Tahvinât) Birisine hâin deme. Hıyânet nisbet etme.

taksim-i gurama / taksim-i guramâ

• Kârı veya zararı ortaklar arasında koydukları sermaye nisbetinde taksim etmek.
• Fık: Bir borçlunun terekesini alacaklıların borç miktarları nisbetinde aralarında taksim etmek.

tekfir / tekfîr

• Bir kimseye küfr, îmânsızlık nisbet etmek, kâfir demek.

tenasüb

• Uygunluk, uyma, tutma. Yakınlaşma.
• Nisbet, kıyas.
• İki adet birbirine nisbet edilerek yapılan hesap usulü.
• Edb: Mânaca birbirine uygun kelimeleri bir arada söze güzellik vermek maksadı ile zikretmek.

teşri'

• Yolu açık ve vâzıh kılma.
• Şeriata isnad ve nisbet eylemek.
• Kanun vaz' ve tenfiz eylemek.
• Peygamberimizin (A.S.M.) şeriata dair emretmesi.
• Havuza su getirmek.

teşrik

• Hz. İbrahim'e nisbet edilen ve yüksek sesle alınan tekbir.

tevhin

• (Vehn. den) Zayıf kılmak, zâfiyete duçâr eylemek veya edilmek.
• Zayıfa nisbet etmek veya edilmek.

tübbet

• Bir yerin adı. (İyi miskler ona nisbet olunup "Misk-i Tübbetî" derler)

umur-i izafiye

• Biri birisiz olmayan ve birbirine nisbet ve kıyaslamayla anlaşılan nitelikler; karanlık-aydınlık, acı-tatlı gibi.

umur-u izafiye / umur-u izâfiye

• Birbirisiz olmayan ve birbirine nisbet ve mukayese ile anlaşılan vasıflar. (Meselâ: Karanlık olmasa, aydınlığın bilinmemesi gibi)