adalet

• Zulüm etmemek. Herkese hakkını vermek ve lâyık olduğu muâmeleyi yapmak. Mahkeme. Hak kanunlarına uygunluk. Haksızları terbiye etmek. İnsaf. Mâdelet. Dâd. Cenab-ı Hakk'ın emrini emrettiği şekilde tatbik etmek. Suçluya Allah'ın emrini icra etmek.

adem-i merkeziyyet

• Bir idâri taksimattaki parçaların (vilâyet, belediye ve köy) muayyen hususlarda kendi kendilerine idare yetkileri. Bir yere bağlı olmaksızın veya bir yerden idare edilmeksizin olan muamele. Bütün kısım ve şubelerin kendi kendilerini idare tarzı.

akd

• Anlaşma. Sözleşme.
• Düğümleme. Düğümlenme. Bağ bağlama. Bağlanma.
• Huk: Nikâh, hibe, vasiyet, bey' u şirâ gibi şer'î bir muameleyi iki tarafın iltizam ve taahhüd etmeleridir, icab ile kabulün irtibatından ibarettir. Böyle bir muameleye mün'akid denir. Bunun böyle vücuda gelmesi

asil

• Esas. Yedek olmayan.
• Köklü.
• Edebli, soylu.
• Fık: Muamelâtta kendi nâmına hareket eden.
• Akşam vakti.
• Ölüm, mevt.

batıl

• Hakikatsız, hurafe. Hak ve doğru olmayan, yalan. Şartlarını yapmamakla kabul olmayan ibadet ve muâmele. Meselâ: Bir özür bulunmaksızın taharetsiz kılınan namaz gibi.

bende-zade

• Köle çocuğu. (Farsça)
• Mc: Çocuğunu onun kölesi yerinde tutup mütevâzi muâmelede bulunan. (Farsça)

biza'

• Birisine kaba muamelede bulunma.
• Faydasız, boş yaramaz söz.

bürokrasi

• Hükûmet dairelerinde aşırı kırtasiyecilik, muamele çokluğu. İşlerin yürütülmesinde şekilciliğin ve idarî işlemlerin ağır basması hâli. Devlet görevlilerinden meydana gelen zümre veya sınıf. Memurlar sınıfı. Bürokrasi, her çeşit rejimde tahakküm vasıtası olmaktadır. Oysa İslâmiyet'te devlet makamları (Fransızca)

bürokrat

• Memur sınıfından olan. (Fransızca)
• Devlet işlerinde muamelelerde şekle aşırı ehemmiyet veren. (Fransızca)

bürudet-i muamele

• Yapılan muamelenin soğukluğu.

cefv

• Kaba muâmele.

cenah-ı himaye ve re'fet / cenâh-ı himaye ve re'fet

• Koruma ve şefkatle muamele etme kanadı.

daire-i muamelat / daire-i muamelât

• Muamelât dairesi; şahıs ve aile hukuku, aynî haklar, miras, ticaret, borçlar ve iç hukukla ilgili konular.

dehn

• Değnekle vurmak.
• Yağmurun, yeri ıslatması.
• Bir şeyi yağlamak.
• Bir kimseye münâfıkane muâmele etmek.

devr

• Bir şeyi elden ele aktarma. Vefât eden bir müslümanın sağlığında kılamadığı namaz, tutamadığı oruç ve veremediği zekât gibi borçlardan kurtulması için birkaç fakirin kendilerine ölünün vasî veya velîsi tarafından verilen fidyeyi alıp, gönül rızâsıyla tekrar geri vermek sûretiyle yapılan muâmele.

edeb

• Terbiye. Kavlen, fiilen insanlara lütuf ile muamele etmek. Güzel ahlâk. Usluluk. Hayâ.
• Ist: Sünnet-i Resul'e (A.S.M.) uygun hareket etmek.
• Utanılacak şeylerden insanı koruyan meleke; kuvve-i râsiha-i nefsiye.
• Edebiyat ve ondan bahseden ilim. (Kur'anın edebi ise: Öyle

el-halim

• Suçluların cezalarını derhal vermek iktidarında olduğu halde sonraya bırakan ve yumuşak muamele eden, çok halim. (Allah (C.C.)

eltaf

• (Tekili: Lutf) Lütuflar, iyi muameleler, iyilikler, iyilikseverlikler. Nezaketler, nazik davranmalar. Okşamalar.

eltaf-ı ilahiyye / eltaf-ı ilâhiyye

• İlâhî lütuflar; Allah'ın ihsanları, şefkatle muamelesi.

fasid / fâsid

• Bozan, bozuk.
• Bir ibâdetin, bâtıl olması, geçersiz olması. Bâtıl.
• Aslı İslâmiyet'e uygun olup, sıfatı uygun olmayan muâmele, akid.

fenn

• Hüner. Mârifet.
• San'at.
• Tecrübe.
• İlim.
• Nevi, sınıf, çeşit, tabaka.
• Türlü.
• Fizik, kimya, biyoloji, matematik ilimlerinin umumi adı.
• Tatbikat ve isbat ile meydana gelen ilim.
• Birisini muamelede aldatmak.
• Fend.
• Borç

ferag ü intikal

• Alım satımda tapu muâmeleleri.

fetva

• Bir hâdise, bir muâmele hakkındaki hükm-ü şer'îyi ehli olanın haber vermesi ve o hükme dair verilen mâlumat, bilgi.

formalite

• Resmi işlerin gerektirdiği muameleler. (Fransızca)

füru' / fürû'

• Dal, asıldan türeyen. Fer'in çokluk şeklidir.
• Fıkıh ilminde (İslâm hukûkunda) çocuklar, torunlar ve onların çocukları.
• Ahkâm-ı şer'iyye yâni İslâm dîninde ibâdet, münâkehât (nikâh, boşanma, nafaka), muâmelât (alış-veriş, ticâret, kirâlama v.b) ve ukûbâtla (cezâlarla) ilgili hükümler.

fütüvvet

• Dostlara afv ve safh ile muamele.
• Yiğitlik. Cömertlik. Lütuf ve ihsankârlık.
• Kerem ve seha.
• Soy temizliği.

gadr

• Hâinlik, vefâsızlık, merhametsizlik. Muâmelede aldatmak.

gamz

• (Çoğulu: Gamuz) Göz yummak, gizli olmak, yumuşak muamele etmek.
• Kolay görerek ihmal etmek.
• Çukur yer.

halim / halîm

• Yumuşak huylu. Hoş muamele yapan.

hasan

• İyilik. Güzel muamelede bulunmak.

hıyar-ı tağrir

• Âkitlerden birinin diğer taraftan aldatılarak bir malı gabn-ı fâhiş ile satmasından veya satın almasından dolayı satış muamelesini fesh hususunda muhayyer olmasıdır.

hükmi şahıs / hükmî şahıs

• Şahıs gibi muamele gören cemiyet, şirket gibi birlik teşkil eden müessese.

hukuk-u ibad

• Fık: Akidler ve muamelelerle alâkalı hukuk. İnsanlarla olan muamelelerimizdeki haklar. Ferde ait olan hususi haklar.

huluskar / huluskâr

• Bir insana karşı samimi muhabbeti olan. (Farsça)
• Dalkavuk. Menfaati için sevgi ve iyi muamele gösteren. (Farsça)

hüsn-ü hareket

• Güzel muamele yapma, iyi muamelede bulunma.

hüsn-ü muamele

• (Hüsn-i muâmele) İyi muâmele. Güzel hatt-ı hareket.

icra-yı icabi / icra-yı icabî

• Lüzum eden muamelenin yerine getirilmesi.

ihbarname

• Yazılı haber. Yazı ile haber vermek. (Farsça)
• Belirli hadiselere dair bilgi olarak, alâkalı olduğu yere verilen yazı. (Farsça)
• Bir paranın ödenmesi veya başka bir muamelenin yapılması lüzumuna dair resmi bir daireden gönderilen ihtarnâme. (Farsça)

ikale

• Pazarlığı bozma. Her iki tarafın isteğiyle alışveriş mukavelesini bozma. Bir hukuki muamele ile meydana gelen vaziyetin diğer bir hukuki muamele ile eski haline getirilmesi.
• Demediği halde "Dedin" diye iddia etme.

ikrah

• İğrenmek. Tiksinmek. Bir işi istemiyerek yapmak.
• Birine zorla iş yaptırmak veya muamele yapmak.

iltifat / iltifât

• İyilik ve güzellikle muamele.

iltifat-ı şahane / iltifât-ı şâhâne

• Yüksek iltifât, padişahın lütufla yaptığı özel muamele.

irha

• Tatlılıkla ve kibarca hareket etme, yumuşak davranma, tatlı muâmele etme.

iskat ve devr / iskât ve devr

• Müslüman bir kimsenin ölünce, namaz, oruç ve diğer bâzı borçlarından kurtulması için yapılan muâmele.

istinabe / istinâbe / اِسْتِنَابَه

• Niyabet istemek.
• Huk: Başka bir tarafta görülen bir muhakeme için, şahid veya maznunun yazılı ifadesinin alınması. Muhakemenin icab ettirdiği muameleleri yapması için bir mahkeme tarafından başka bir mahkemeye veya kendi âzâsından birisine salâhiyet verilmesi.

• Başka bir mahkemenin muâmeleye yetkili kılınması.

istiskal

• Ağır bulup hoşlanmadığını anlatmak. Soğuk muamele ederek sevmediğini bildirmek.

istiya'

• Kötü davranma. Fena muamelede bulunma.

kabiha

• (Çoğulu: Kabâih) Çirkin davranış, ayıp iş. Fena muamele.

kadir-danlık

• Kadirbilirlik. Herkesin mertebesini bilip ona göre muamele yapan. Kadir ve kıymet bilen.

kırtasiye

• Kâğıt işleri. Kâğıtla alâkalı. Onunla yapılan muâmeleler.

kuyud

• (Tekili: Kayd) Kayıtlar. Resmi muâmelelerin veya her hangi bir şeyin kayıtları, deftere geçirilmeleri, yazılmaları.

latif / latîf

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından. Lütf ve ihsân edici, dâimâ güzel muâmelede bulunan.
• Yumuşak, hoş, güzel, nâzik. Âdem oğlu aç gözünü, yeryüzüne kıl bir nazar, Gör bu latîf çiçekleri, hangi kuvvet yapar, bozar.
• Gözle görülmeyen.

liyan

• (Mülâyene) Mülayemetle, yumuşaklıkla muamele etmek.

lütf u kerem

• Kerem ve iyilik; iyilik ve yumuşaklıkla muamele; cömertlik, merhamet ve ihsan.

lütuf

• Rıfk ve nevâziş. İltifatla mülâyemet üzere muâmele eylemek. Allah (C.C.) Hazretlerinin kullarını rıfk ve sühuletle murâdına muvaffak eylemesi.
• Güzellik, hoşluk.
• İyilik, iyi muâmele.

ma'ruf

• Bilinen, tanınmış. Belli, meşhur.
• Şeriatın makbul kıldığı veya emrettiği.
• Adl, ihsan, cud, tatlı dil, iyi muamele.

mecelle

• Mecmua. Fikir topluluğu. Risale. Kitab. Hikmetli sahife.
• Fıkıh kitabının muâmelât kısmının toplu bir parcası.
• İslâm Hukukuna dâir bir mecmua.

• Tanzîmât'ın îlânından sonra, Ahmed Cevded Paşa'nın başkanlığında bir komisyon tarafından hazırlanan; İslâm hukûkunun muâmelâta (alışveriş, şirketler, hibe v.b.) âit hükümlerinin Hanefî mezhebine göre maddeler hâlinde tertibinden meydana gelen kânunlar veya bu kânunları içerisine alan mecmûa.

mehr

• Aşk, şefkat, muhabbet.
• Güneş.
• Huk: Mihr. Evlenme muamelesinde erkek tarafından kadına verilen nikâh bedeli.

merasim

• (Tekili: Mersem) Resmi merasimler. Âdet hükmündeki gösterişler. Resmi muameleler.
• Şiveler. Âdetler.

mihmannevaz

• Misafire iyi muamele ederek ikram eden. Misafir ağırlayan. (Farsça)

muamelat / muamelât

• (Tekili: Muâmele) Muameleler.

• Muameleler, işlemler.

muamelat-ı dünyeviye / muamelât-ı dünyeviye

• Dünyevi işler, muameleler.

muamelat-ı gaybiye / muamelât-ı gaybiye

• Herkesin fark edemediği gizli muamele ve işleyişler.

muamele

• (Çoğulu: Muâmelât) Hatt-ı hareket. Davranma, davranış. Birbiri ile iş görme, amel etme. Alış veriş.
• Resmi dairelerde yapılan herhangi bir iş.

muamele-i halisane / muamele-i hâlisane

• Hâlis, samimi bir muamele, içtenlikle davranma.

muamil

• (Amel. den) İş yapan. Muamele yapan. Muameleci.

mücamelet

• Karşılıklı olarak iyi muamelede bulunma. Güzel ve hoş geçinme.

müdahene / müdâhene

• Dalkavukluk, içindekinin aksiyle muamele etme, aldatma.

müellefet-ül kulub

• Asr-ı Saadette kalbleri te'lif için mübâşeret edilenler. İslâmiyete ısındırmak için kıymet vererek farklı ve lütufla muamele edilenler.

muhaleset

• (Hulus. dan) Birbirlerine iyi muamele etme. Birbirleriyle dostça geçinme.

mukabele-i bilmisil

• Karşılaştığı aynı muameleyi sahibine iade etmek, o kimseye aynı muameleyi yapmak. Mukabil hareketi karşısındakine icra etmek.

mülatafa

• (Mülâtefe) (Lutf. dan) Birbirine lâtife etmek. Şakalaşmak. İltifat etmek. Güzel muâmele.

mültefit

• İltifat edici, teveccüh edip yüz gösteren. İyi muâmele edip dostluk gösteren.

müravaza

• İyi muamele, güzel ve iyi davranma.

müsafat

• Hastayı tedâvi etme.
• Birbirine kötü muâmele yapma.

musamaha

• İyilikle, lütufla muamele.
• İdare edip, kusuru görmezden gelme.

müsteskal

• (Sıklet. den) İstiskal edilen. Soğuk muamelede bulunulan. Kendisine kovarcasına muamele yapılan.

müsteskıl

• (Sıklet. den) İstiskal eden. Birine karşı kovarcasına muamelede bulunan.

müstesna

• İstisna edilen. Ayrı tutulan, ayrı muameleye tabi olan. Kaide dışı bırakılmış olan.

mütelatıf

• (Lütf. dan) Kibar ve nazik muamele yapan. Lütf ile muamele eden.

mütereffikin / mütereffikîn

• (Tekili: Mütereffik) Sükûnetle, yumuşaklıkla davrananlar. Yumuşak muâmele edenler.

mütesahil

• (Çoğulu: Mütesahilîn) Yumuşak davranan, iyi muâmelede bulunan.

mütesahilin / mütesahilîn

• (Tekili: Mütesahil) Yumuşak davrananlar, sükunetli ve iyi muâmele edenler.

nabız-gir

• Her mizaç ve tabiata göre davranıp muamele etmesini bilen. (Farsça)

nazar-ı adalet

• Allah'ın sınırsız adaletiyle her varlığa adaletle muamele etmesi; zerre kadar da olsa her şeyin hakkını vermesi, haksızı cezalandırması açısından.

nikah / nikâh

• Evlenme. Şeriata uygun şekilde evlenme.
• Resmi evlenme muâmelesi.

nikmet

• Şiddetli ceza. Hoş olmayan muamelelerle olan mücâzat.

• Şiddetli ceza, hoşlanmayan muamelelerle olan mücazat.

nüşuz

• Kocasına kötü muamelede bulunma, geçimsizlik.

rahmanane / rahmânâne

• Allah'ın yarattığı varlıkları esirgeyip koruyarak, rahmetiyle muamele etmesi ve şefkatle idare etmesi.

rahmanürrahim / rahmânürrahîm

• Bütün her şeye ve herbir varlığa, şefkat ve merhametiyle muamele eden Allah.

ref'-i imtiyaz

• İmtiyazın, sınıflamanın kalkması. Aynı hakka sahip herkese aynı muâmele yapılması.

riba

• Tartısı ve ölçüsü belli olan bir malı aynı cinsten daha fazla olan bir mal ile, bir karşılığı olmaksızın, peşin olarak veya veresiye değiştirmektir.
• Faiz.
• Muamelede meşru miktardan tecavüz.
• Bir şeyin artması, çoğalması.
• Verilen borç para veya mal karşılığında

sahih

• Fık: Rükünleri ve şartları tamam olan herhangi bir ibâdet ve muâmele.
• Hâlis, kusursuz, şüphesiz.
• Edb: Gerek söz bakımından ve gerek mânâca noksanları bulunmayan ifade.
• Gr: Kelimenin kök harfleri (Huruf-u asliye) : 1- Hemzeden; 2- İki aynı harf yanyana geldiği zaman, y

şahs-ı manevi / şahs-ı manevî

• Bir şahıs olmayıp kendisine bir şahıs gibi muamele yapılan şirket, cemaat, cemiyet gibi ortaklıklar. Belli bir kişi olmayıp bir cemaatten meydana gelen manevî şahıs.
• Bir topluluğun taşıdığı manevî kuvvet ve meziyetler.

şart

• Bir kısım muamelelerde lüzumlu olan hüküm. Bir şeyin olması ona bağlı olan şey.
• Kayıt. Bir iş için mutlaka lüzumlu olan husus.
• Yemin.
• Hal, vaziyet.
• Gr: Biri diğerine bağlı olan iki cümle hakkında delâlet edilen; yâni mütevakkıf aleyhe delâlet eden diğer cümley

şirinkar / şirinkâr

• Hoş ve tatlı muamele eden. (Farsça)

sofra-i rahman / sofra-i rahmân

• Dünya ve âhirette yarattıklarına sonsuz rahmet, şefkat ve merhametiyle muamele eden Allah'ın sofrası.

sofra-i rahmanü'r-rahim / sofra-i rahmânü'r-rahîm

• Dünya ve âhirette yarattıklarına sonsuz rahmet, şefkat ve merhametiyle muamele eden Allah'ın sofrası.

su'-i edeb / sû'-i edeb

• Edebsizlik, edeb dışı hareket, insanlara iyi muâmele etmemek, haddini bilmemek.

sühulet / sühûlet

• Kolaylık. Kolaylık vasıtası.
• Yavaşlık. Nâzik muamele.
• Elverişli. Kullanışlı.
• Paraca kolaylık.

• Kolaylık, kolaylık aracı, yavaşlık, nazik muamele, elverişli, kullanışlı, paraca kolaylık.

ta'zim

• Hürmet. Riayet. İkramda bulunmak. Bir zât hakkında büyük sayıldığına delâlet edecek surette güzel muâmelede ve hürmet ifade eden tavırda bulunmak.

taltif

• İyilik ve güzellikle muamele etmek.

taltif etmek

• İyilik ve güzellikle muamele etmek.

taltif-i rahmet

• Şefkat ve merhametin lütfetmesi, iyilik ve güzellikle muamele etmesi.

tatyib

• İyi davranma. İyi muâmele etme. Hoş etme. Gönlünü hoş etme.

tatyibat

• (Tekili: Tatyib) İyi muâmeleler, gönlü hoş etmeler.

teamül / teâmül

• Olagelen iş.
• Birbiriyle alıp vermek.
• Yapılagelen muamele ve münasebet.
• Usul.
• Reaksiyon, tepki.

• İş, muamele.
• Bir yerde insanlar arasında olağan muamele.

teaşür

• Muaşeret etmek, iyi muamelede bulunmak.

tehaşün

• Haşin davranma. Zorluk gösterme. Sert muamelede bulunma.

teklif

• Zor birşey istemek. Bir vazife ileri sürmek.
• Sıkılgan ve resmi davranış. İçli dışlı olmayan çekingen muâmele.
• Vergi yüklemek.
• Vazife vermek.
• Cenab-ı Hakk'ın, insanları, emir ve nehiyleri üzerine hareket etmeğe vazifelendirmesi.
• Fık: Şeriat-ı İslâmiyeni

telattuf

• (Çoğulu: Telattufât) (Lutf. den) Lütuf ve nezaketle davranma. Nâzikâne muamelede bulunma.

telattufat / telattufât

• (Tekili: Telattuf) Nâzikâne muameleler.

telattufkar / telattufkâr

• Lütuf, nezaket ve tatlılıkla muamele eden. (Farsça)

telatuf

• (Çoğulu: Telâtufât) Nezaket ve lütufla hareket etme, nâzikâne muamelede bulunma.

tereffuk

• (Rıfk. dan) Tatlı dil ve güler yüzlülükle davranma. Yumuşaklıkla muâmele etme.

tesahül

• Yumuşak davranma. Rıfk ve mülâyemetle tatlı muamele etme.
• Gaflet ve ihmal etme.

tetavül / tetâvül

• Zorla uzanma, büyüklenme, kibirle muamele etme.

uhuvvetkar / uhuvvetkâr

• Kardeş gibi davranan. Kardeş gibi muâmelede bulunan. (Farsça)

üslub-u mücerred

• (Sade üslub) Bu üslupta tabiîlik, akıcılık, selâset, kısalık, mânâ ve maksada kifayet sıfatları vardır. Bu üslup, âlet ilimlerinde, ders kitablarında, konuşmalarda ve beşerî muamelelerde kullanılır.

zarafet

• Zariflik, incelik, kibarlık. Nâzik davranış. Muamelede, harekette ve giyimde hoşluk ve temizlik.

zat-ı rahmanü'r-rahim / zât-ı rahmânü'r-rahîm

• Dünya ve âhirette yarattıklarına sonsuz rahmet, şefkat ve merhametiyle muamele eden Zât, Allah.