ayat-ı hırz / âyât-ı hırz

• Okunduğunda veya üzerinde taşındığında Allahü teâlânın muhâfazasına (korumasına) kavuşmaya vesîle (sebeb) olan âyet-i kerîmeler.

misak / mîsâk

• Söz verme, sözleşme, andlaşma.
• Allahü teâlânın, Âdem aleyhisselâma ve bütün zürriyetine (ondan gelecek insanlara); "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" diye hitâb buyurması, onların da; "Evet, sen Rabbimizsin" diye cevab vermeleri.
• Yemîn ile kuvvetlendirilen söz verme.

müteşabihat / müteşâbihât

• Mânâsı kapalı âyet-i kerîmeler ve hadîs-i şerîfler. Müteşâbihâta îmân etmeli, mânâsını Allahü teâlâya bırakmalıdır. Bunlar, Allahü teâlânın sevdiklerine bildirdiği sırların sembolleri, işâretleridir. Bunları anlıyanlar açıklamamışlardır.

a / â / آ

• Ünlem edatı ey, hey. (Farsça)
• İki kelimenin arasına girerek, anlamı pekiştiren yeni kelimeler türetmeye yarayan orta ek. (Farsça)

a'vak

• (Tekili: Avk) Mani olmalar. Alıkoymalar, durdurmalar. Vazgeçirmeler.

a'yün

• (Tekili: Ayn) Gözler, aynlar.
• Çeşmeler, pınarlar. Menba'lar.

ağaz / âğaz

• Ağızlar, nağmeler.

agvas

• (Tekili: Gavs) Yardım istemek için bağırmalar. İmdat istemeler.

ahd ü misak / ahd ü mîsâk

• Allahü teâlâ, Âdem aleyhisselâmı yaratınca, kıyâmete kadar bütün zürriyetini (neslini) zerreler hâlinde onun belinden çıkarıp, "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" diye buyurduğunda onların; "Evet, sen Rabbimizsin!" diye söz vermeleri.

ahnas

• (Tekili: Hıns) Yeminden dönmeler. Yalan yeminler.

ahval / ahvâl

• Hâller. Tasavvuf yolunda bulunan kimselerin, kalblerinde meydana gelen değişmeler. Hâl'in çokluk şeklidir.

ahval-i siyasiye

• Siyasetle bağlantılı haller ve gelişmeler.

ahyaz

• (Tekili: Hayiz) Odalar, bölmeler, bölümler.

akd

• Anlaşma. Sözleşme.
• Düğümleme. Düğümlenme. Bağ bağlama. Bağlanma.
• Huk: Nikâh, hibe, vasiyet, bey' u şirâ gibi şer'î bir muameleyi iki tarafın iltizam ve taahhüd etmeleridir, icab ile kabulün irtibatından ibarettir. Böyle bir muameleye mün'akid denir. Bunun böyle vücuda gelmesi

aksam-ı seb'a

• Yedi kısım.
• Gr: Kelimelerin (sahih, misâl, muzaaf, lefif, nakıs, mehmuz, ecvef) bölümleri.

akta' / aktâ' / اقطاع

• Kesmeler, kırılmalar.
• Beylik araziler.
• Alâkasızlıklar.

• Kesmeler. (Arapça)
• Beylik araziler. (Arapça)

amaim / amâim

• (Tekili: İmâme) Sarıklar, imâmeler.

amair / amâir

• (Tekili: Amâyir) (İmâret) İmâretler. Mâmur etmeler.
• Sâlih fakirlerin veya kendisini idare edemiyen veya çalışamıyan talebe-i ulumun, fukarâ-i sâlihînin iâşesinin te'min edilmeleri.

amay

• Süsleyen, dolduran mânasına gelir ve kelimelere eklenerek kullanılır. (Farsça)

asa

• (Gibi) manasına gelerek birleşik kelimeler yapılır. (Teşbih edatıdır.) (Farsça)

aşam

• Yiyecek ve içecek. (Farsça)
• İçen, içici manasına birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

aserat

• Sürçmeler, yanılmalar.
• Ayak kayması.

aska' / askâ'

• (Tekili: Suk) Çeşme duvarlarının bölmeleri.
• Bölgeler.

asram

• (Tekili: Sırm) İnsan toplulukları, insan kümeleri.
• Çadır grupları.

aşşab

• (Aşşeb. den) Nebatları, bitkileri toplayarak ve misallerini kurutarak her biri üzerinde ilmî incelemeler yapan âlim.

aşub / aşûb

• Karıştırıcı, karıştıran mânalarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

atlas

• (Tekili: Talas) Eskitmeler, yıpratmalar.
• Eski, aşındırılmış, yıpranmış.

ayet-i muhkeme / âyet-i muhkeme

• Muhkem âyet. Çoğulu âyât-ı muhkemât'tır.
• Kur'ân-ı kerîm.
• Kur'ân-ı kerîmde mânâsı açık olan âyet-i kerîmelere verilen ad.

ayn harfi

• Kur'ân-ı kerîmde Ömer-ül-Fârûk'un radıyallahü anh namaz kıldırırken, ayakta okumayı bitirip, rükû'a eğildiği yeri gösteren işâret. Ayn harfi hep âyet-i kerîmelerin sonunda bulunmaktadır.

azamim

• (Tekili: Izmâme) Desteler, kümeler, topluluklar, zümreler.

azuz / azûz

• Memelerinin delikleri dar olan deve ve koyun.

bab harcı

• Mahkemelerde kadıların, naiblerin, mal ve mukataa kalemlerinde bulunan memurların aldıkları bir nevi harç.

bad / bâd

• "Olsun, ola, olaydı" mânasına gelir ve kelimelerin sonuna getirilir. Meselâ: Aferin bâd : Aferin olsun. Çok yaşa. Afiyet bâd : Afiyet olsun. (Farsça)

baf / bâf

• Dokuyan, dokuyucu mânâsına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: (Farsça)

bakara

• Sığır, inek.
• Kur'ân-ı Kerim'in ikinci sûresi: Bu sûrede yahudilere bir inek kurban etmeleri emredilip bu konuda geniş bilgi verildiğinden, sûre bu adı almıştır.

bar / bâr

• Ek olup "saçan, yağdıran, döken, ışık veren" gibi mânâda kelimeler teşkil edilir. Meselâ: Ateşbâr : Ateş saçan. Ateş yağdıran. (Farsça)

bast-ı özür etmek

• Bir hata işleyerek başkalarına da nümune olmak, aynı hatayı işlemelerine zemin hazırlamak.

basur / bâsûr

• (Çoğulu: Bevâsir) Tıb: Mayasıl. Kalın bağırsakta ve makadın etrafındaki siyah kan damarlarının şişmesi ve bazen iltihablanması sebebiyle, makadın içinde ve dışında meydana gelen memeler yüzünden makaddan kan ve cerahat gelmesi hastalığı.

bedergah

• Kapıya çıkma. (Farsça)
• Tar: Çeşitli hizmetlerde kullanılmak üzere, acemi ocağına ve ocak dışına verilen acemilerin, Yeniçeri Ocağı'na kayıt edilmeleri. (Farsça)

behdel

• Sırtlan yavrusu.
• Erkeğin memelerinin büyük olması.

bel

• Bilâkis, belki, katiyyetle, ihtimaldir, öyle, dahi kelimeleri mânasına tercüme edilir. İ'rab edatıdır.

beste

• Bağlanmış, bitiştirilmiş, bağlı. (Farsça)
• Kapalı. Tutucu. Donmuş. (Farsça)
• Bir nevi ipek kumaş. (Farsça)
• Gr: "Besten" fiilinin ism-i mef'ulüdür. Kelimelerin başına veya sonuna getirilerek mürekkeb kelimeler (Birleşik kelimeler) yapılır. (Farsça)
• Müzikte: Şarkının makam ve âhengi. (Farsça)

bey'

• Satmak, satış yapmak, alış-veriş. İki kişinin mallarını gönül rızâsı ile değişmeleri.

beyanat / beyânât

• Açıklayıp bildirmeler.

bezm-i elest

• Cenab-ı Hak ruhları yarattığında "Ben Rabbiniz değil miyim? meâlinde soru sorduğunda, ruhlar, "Evet Rabbimizsin" diye cevap vermeleri ânına "Elest meclisi" veya "Bezm-i elest" tabir edilir.

bezm-i ezel-i elestü

• Cenâb-ı Hak ezelde ruhları yarattığında, "Ben Rabbiniz değil miyim?" şeklindeki soruya bütün ruhların, "Evet Sen Rabbimizsin" diye söz vermeleri ânı; "Elest meclisi" veya "Bezm-i elest" şeklinde de ifade edilir.

bi / bî

• Kelimenin başına getirilerek o kelime menfi yapılır.Misâlleri için, "BİA" kelimesinden sonraki kelimelere bakınız. (Farsça)

bi'se

• Ne fena, ne kötü, ne çirkin mânâlarına gelir. Ve birleşik kelimeler yapılır.

bidayet mahkemesi

• Bu tâbir eskiden Asliye Mahkemeleri için kullanılırdı.

birsam

• (Hallüsinasyon) Akıl hastalarının, gerçekten var olmayan bir şeyi varmış gibi yanlış idrak etmeleri halidir. Meselâ karınlarında veya başlarının içinde yılan bulunduğunu söylemeleri yahut bir canavarın ağzını açıp kendilerine baktığını söylemeleri birsam hâlini gösterir.

bişar

• Esir, kul, köle. Harpte teslim alınan kimse. (Farsça)
• Altın, gümüş kakmalı işlemeler. (Farsça)
• Takatsiz, dermansız, halsiz. (Farsça)

biyoloji

• yun. Canlı varlıkları inceliyen ilim. Hayvanları inceleyen bölümüne zooloji; bitkileri inceleyen bölümüne botanik denir. Biyoloji, incelediği konulara göre çeşitli isimler alır. Canlının dış yapısını inceleyen: Morfoloji; dokuları inceleyen; histoloji canlıların büyüyüp gelişmelerini: embriyoloji; h

bürhan

• Delil, hüccet, isbat vasıtası.
• Man: Yakînî mukaddemelerden meydana gelen kıyas.
• Red ve inkâr için itiraz kabul edilmeyecek surette isbat-ı hakikat eden kavi hüccet.

bus

• "Öpen" mânasına gelerek birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Damen-bus : Etek öpen. (Farsça)

büyutat / büyûtât

• (Tekili: Büyût) Asilzâde aileleri.
• Asil kimseler, soylu kişiler.
• Ev kümeleri.

cadı

• Avrupa'da putperestlik çağından beri gelen bir inanca göre, şeytanın gücünü kullanarak büyü yolu ile insanlara kötülük eden, felâketler getiren kadın. Bu bâtıl inanç yüzünden birçok yaşlı masum kadın, cadı diye Hristiyanların kurduğu Engizisyon mahkemeleri kararıyla yakılmıştır.

cedel

• Konuşmada kavga etme. Niza. Hakkı bulmak için olmayıp, galib görünmek için çekişme. (Diyalektik)
• Man: Meşhur veya müsellem mukaddemelerden terekküb eden kıyastır.

celaleddin-i süyuti / celaleddin-i süyûtî

• (Hi: 849 - 911) Abdurrahman bin Ebu Bekir Muhammed adı ile de anılır. Hadis imamı ve müctehid bir zattır. Mısırlıdır. Süyût şehrinde doğdu. Mısır'da vefat etti. Zamanının büyük İslâm allâmelerindendir. Asıl adı: Ebû Bekir oğlu Abdurrahman'dır. Tefsir, fıkıh, hadis ilmine dair eserleri vardır. Celale

cemal / cemâl

• Güzellik.
• Allahü teâlânın lütuf ve rızâ sıfatı.
• Zât, yüz.
• Çirkinliği gidermek, vakar sâhibi olmak ve şükr etmek için nîmeti göstermek. Çirkinliğe, başkalarının iğrenmelerine, hakâret etmelerine sebeb olacak şeyleri yapmamak, bunları gidermek.

çeş

• "Deneyen, sınayan, tadına bakan" mânâsına gelerek kelimelere eklenir. (Farsça)

cevamiu'l-kelim / cevâmiu'l-kelim

• Kelimeler topluluğu.

cezalet / cezâlet

• Rekâketsiz ifade.
• Güzellik.
• Müdebbirlik, akıllılık.
• Azim, büyük.
• Edb: Kelimeler, ince veya sert söylenişlerine göre; elfâz-ı cezle veya elfâz-ı rakika diye ikiye ayrılır. Elfâz-ı cezle: Söylenişte tatlılığı bulunan veya heybet, ululuk, çarpışma, korkutma, yıld

• Sözde kelimelerin düzgün dizilişinden doğan güzellik.

cihad / cihâd

• İnsanların, İslâmiyeti işitmeleri, müslüman olmakla şereflenmeleri veya müslümanların dînine, vatanına ve nâmusuna saldıran düşmanı defetmek için yapılan muhârebe yâhut mal, can, söz, neşriyat ve diğer vâsıtalarla İslâmiyeti anlatmak ve müdâfa etmek.

çin

• "Derleyen, toplayan" mânâlarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

cinas / cinâs

• Benzeyiş, münâsebet.
• Edb: Birçok mânâya gelebilen söz, imalı, telmihli söz. telâffuzu bir, mânası ayrı olan kelimelerin bir sözde bulunması. Bunu yapmaya "tecnis" denir, o kelimelere de "cinas" denir.

• Münasebet, benzeyiş. Birçok mânâlara yorulabilen söz. İmalı, telmihli söz. Telaffuzu aynı anlamı ayrı olan kelimelerin bir söz içinde kullanılması.

cinas-ı nakıs / cinas-ı nâkıs

• Edb: Cinaslı kelimelerin birinde veya birkaç harfin ziyade olması suretiyle yapılan cinas. (dem, âdem gibi.)

ciraye

• Suyun ve diğer sıvıların durmadan akıp gitmeleri.

cu

• Custen fiilinin emir kökü. Gelecek misâlde olduğu gibi birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

cümle-i cezaiye / cümle-i cezâiye

• Şart cümlesinin ikinci kısmı. Misâl: "Eğer lügatı rehber edinirsen, kelimelerin mânasını anlarsın" cümlesindeki "kelimelerin mânasını anlarsın" cümlesi, cümle-i cezâiyedir.

dan

• Arabca, Farsça veya bazı Türkçe kelimelerin sonuna takılarak, âlet ismi veya sıfat yapılır. Meselâ: Ateş-dan : Mangal. Cüz-dan : Cüz kabı, çanta.

delalat

• (Tekili: Delâlet) Delâletler, alâmet olmalar,yol göstermeler, kılavuzluklar.

derecat

• (Tekili: Derece) Dereceler, basamaklar, kademeler, yükseklikler, mertebeler.

deveran-ı dünya / deverân-ı dünya

• Dünyanın sürekli dönmesiyle meydana gelen büyük gelişmeler.

dih

• "Veren, verici" mânalarına gelir ve kelimelerle birleşir. Meselâ: Ârâm-dih : Rahatlık veren. (Farsça)

dun-perver / dûn-perver

• Kötü kimseleri koruyan, alçak kişileri muhafaza edip onların ilerlemelerine yardımcı olan. (Farsça)

durub

• (Tekili: Darb) Döğmeler, vurmalar, darblar.

e

• Gr: İstifham, sorgu edatı. (Ezehebe Nuri: Nuri gitti mi? derken Ezehebe'nin başındaki "E" harfi gibi)
• Arapça kelimelerin sonuna "e" gelerek onları müennes yapmaya yarar. Âdil, Âdile... Emin, Emine... Kâmil, Kâmile... Nuri, Nuriye... gibi.

ebced

• Arabça Eski Sâmi alfabesindeki harf sırasının sayı değerine göre tertiplenmesinden meydana gelen birinci kelime. Bu tertip İbrâni ve Süryâni Alfabesindeki harfleri içine alır. İbâredeki kelimelerin sırası ve harflerin rakam değerleri şu suretle gösterilmektedir (Ebced), (Hevvez), (Hutti), (Kelemen),

edat

• Tek başına bir anlam ifade etmeyen, kullanıldığı kelimelerle sebep, sonuç, vasıta benzerlik vb. bakımlardan ilişkisi olan kelime (dahi, gibi, için vs.).

efgan

• Figanlar, inlemeler.

efrah

• Ferahlamalar. İç açılmaları. Sevinmeler.

efza

• (Sonlarına eklenen kelimelere) Artıran, çoğaltan mânasını verir. Meselâ: Hayret-efzâ : Hayret verici, hayret artıran. (Farsça)

egani

• (Tekili: Ugniyye) Nağmeler, şarkılar, türküler, âhenkler.

ehadis-i meşhure / ehâdis-i meşhure

• Meşhur hadis-i şerifler, ilk asırda âhâdî hadis iken (yani bir Sahabî tarafından rivayet edilmişken), ikinci asırda meşhur olan ve yalanda birleşmeleri mümkün olmayan topluluk tarafından rivâyet edilen hadisler.

ekhal / ekhâl / اكحال

• (Tekili: Kühl) Göze çekilen sürmeler.

• Sürmeler. (Arapça)

elfaz / elfâz

• Kelimeler, sözler.

elhan / elhân

• (Tekili: Lahn) Lâhnlar, nağmeler, besteler, ezgiler.

• Sesi mûsikî perdelerine uydurmak için, mânâ bozulacak şekilde, harfleri ve kelimeleri değiştirerek, sesi alçaltıp yükselterek, çeneyi oynatarak okumak. Lahn'in çokluk şeklidir.

• Nağmeler, besteler.

elhan-ı şita

• Cenab Şahâbeddin'in şöhret bulmuş olan bir kış şiiri. Kış nağmeleri.

elhan-ı tayyibe / elhân-ı tayyibe

• Güzel nağmeler, güzel sesler.

elif-lam / elif-lâm

• Arap alfabesinde yer alan iki harf ve kelimelerin başına konan bir takı.

elli dört farz

• İslâm âlimlerinin, müslümanların hâtırlarında tutmalarını kolaylaştırmak için, öncelikle bilmeleri îcâbeden pek çok farzdan, Allahü teâlânın emirlerinden derledikleri elli dört tânesi.

elsine-i terkibiye

• Birbirine eklenen kelimelerle konuşulan diller. Terkibli ifâdesi çok olan, Arabçaya uymayan lisanların hususiyeti. (Arabî Lisanına "Tasrifî" denilir. Çünkü aynı kökten kelimeler rahatlıkla yapılmaktadır. Arabçaya bu hususta yetişen başka bir lisan yoktur.)

em

• Soru sorma mânasında atıf edatıdır. İstifham elifi mânasına da gelir. "Yahut, belki, yoksa" kelimeleriyle tercüme edilebilir.

embriyoloji

• yun. Biy: Canlıların başlangıçtan itibaren gelişmesini inceliyen biyoloji ilminin bir bölümü. İkiye ayrılır: 1- Ontogonez: Yumurtadan yavruların meydana gelişini inceler. 2 - Flogenez: Canlıların ilk yaratılışı ile bugünkü şekli arasında meydana gelen değişmeleri inceler. Dünyada başlangıçtan bugüne

emir ve irade

• Allah'ın yaratılışa dair emir ve dilemeleri.

endaz

• Atan, atmış, atıcı mânasında birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Dehşet-endaz : Dehşet verici, korkutucu. (Farsça)

enduz

• Kazanan, elde eden, biriktiren, toplıyan mânalarına gelir ve kelimeleri sıfat yapar. (Farsça)

engizisyon / اَنْگِيزِيسْيُونْ

• Kiliselerin işkenceci mahkemeleri.

• XVI. ve XVII. asırlarda Hristiyan Katolik Mezhebine âit kiliselerden alâkayı kesen veya Papa'ya karşı gelenlere yapılan -insanları arslanlara parçalatmak, fırında yakmak gibi- dehşetli işkenceler veya onları bu azaba mahkûm eden mahkemelere verilen isim. (Fransızca)
• Çok ağır ve çok zâlimce cezây (Fransızca)

• Ortaçağdaki işkenceci hristiyan mahkemeleri.

engizisyon mahkemeleri

• Fransa'da 16. ve 17. yüzyıllarda Hristiyan Katolik Mezhebine ait kiliselerden alâkayı kesen veya Papa'ya karşı gelenleri ağır işkence ve zor ölümlere mahkûm eden mahkemelere verilen isim.

engizisyonane / engizisyonâne

• Engizisyon mahkemelerinde olduğu gibi.

enis

• (Üns. den) Dost, arkadaş, ünsiyet edilmiş olan. Alışılmış, kendisi ile ülfet edilmiş olan. Sevgili.
• Sulu ve ağaçlı yerlerde bulunan ve sesi gayet hoş bir kuş. Çeşitli nağmelerde öter, kâh deve gibi kükrer ve at gibi kişner; insana alışır.
• Yaban horozu.

enva-ı murassaat / envâ-ı murassaat

• Türlü türlü yaldızlar, süsleme ve işlemeler.

ermeni

• Eskiden batı Asya'nın kuzey kısmında ve Avrupa'nın Asya'ya komşu olan bazı yerlerinde dağınık şekilde yaşayan bir milletti ki, İranlılar ve Romalılar tarafından birçok defa mağlub edilmeleri üzerine çeşitli yerlere dağılmışlardır. Ve bu dağılma sonucunda büyük şehirlere de yerleşerek san'at, kuyumcu

ersad

• (Tekili: Rasad) Rasadlar, gözlemler, gözetlemeler, gözlemeler.

es'ile

• (Tekili: Sual) Sualler. Bir şey istemeler. Sorular.

esasat

• Temel malzemeler, mobilya, dekorasyon, döşeme gibi ev eşyaları.

eşi'a

• Şualar, ışınlar, bir kaynaktan çıkıp dağılan ince ışık hüzmeleri.

esma'

• Kulaklar. İşitmeler.

esma-i mevsule / esmâ-i mevsule

• Mânâsı kendisinden sonra gelen cümle içinde açıklanan ve bu cümleyi kendinden sonra gelen cümleye bağlayan kelimelerdir.

esma-i mübheme

• Tek başına bir mâna ifade etmeyen isimler. Arabcada: (Ellezine) gibi kelimeler esma-i mübhemeden olduğundan onu tayin ve temyiz eden yalnız sılasıdır. Demek bütün kıymet sılasına aittir.

esma-i züruf

• Gr: Zarf olan isimler. Bir şeyin bir zamanda veya mekânda veya diğer bir şey ile beraber veya ondan evvel veya sonra vuku' bulduğunu ifade eden kelimelerdir. Bunlar Arapçada (maa, kabl, ba'd, ind) gibi kelimelerdir.

esniye

• (Tekili: Senâ) Övmeler. Senâlar. Medhetmeler.

eşya

• (Tekili: Şey) (Bu kelime, Türkçede müfret gibi kullanılır.) Ev döşemeye mahsus halı, dolap v.s.
• Elbise, yatak, çamaşır gibi malzemeler.
• Yük, yük eşyası.

ev

• Şek, tahayyür, ibham, istisnâ, şart, teb'iz için kullanılan harf-i atıf. "yahut, veya, meğer ki, bel, belki ister" gibi kelimelerle türkçeye terceme edilebilir.

ezan / ezân

• Bildirmek. Namaz vakitlerini bildirmek, müslümanları namaza dâvet etmek (çağırmak) için yüksek bir yerde belli olan Arabca kelimeleri sırası ile okumak.

ezrar

• (Tekili: Zirr) Elbise düğmeleri.

ezvac-ı tahirat / ezvac-ı tâhirat

• Hz. Peygamber Efendimizin (A.S.M.) ismetli ve iffetli, pâk zevce-i muhteremeleri (R.A.) "Mü'minlerin anneleri" diye bilinen ve Peygamberimize (A.S.M.) âilelik etmek şerefine ermiş mübârek hanımlar.

fa-yı atıf / fâ-yı atıf

• Arapçada kelimelerin başına gelen ve baştakî bir ifadeyle bağlantı kurulmasını ifade eden 'fâ' harfi.

fahir

• (Fâhire) İftihar eden. Kendi amelini ve kendini beğenen. Övünen.
• Şa'şaalı. Ağır. Parlak. Şanlı.
• Büyük ve iyi nesne.
• Koruğu büyük çekirdeksiz hurma.
• Memeleri büyük deve.

feletat / feletât

• Yanlışlar, yanılmalar, sürçmeler, tutarsızlıklar.

• Sürçmeler, falsolar.

fennin iliştiği

• Bazı materyalist bilginlerin maddî ilimleri kullanarak Kur'ân'daki bazı âyetlerin gerçek dışı olduğunu ileri sürmeleri.

fersa

• Mahveden, yoran, aşındıran manasına kelimelere bitişir. Meselâ: Tahammül-fersa : Tahammül bırakmayan. Tâkat-fersa : Tâkatsız düşüren, tâkat bırakmayan. (Farsça)

fetva emini

• Şeyhülislâm kapısındaki Fetvahane'nin başında bulunan zata verilen ünvandır. Şeyhülislâma sorulan şer'i meselelerin fetvalarını hazırlamak, istida ile vukubulan suallere cevap vermek ve şer'iyye mahkemelerinden verilen ilâmları tetkik etmek vazifeleriyle mükellefti. Maiyyetinde Fetvaemini muavini, İ

fevatih

• (Tekili: Fâtiha) Fâtihalar. Başlangıçlar.
• Son vermeler.
• Bir kitabın mukaddemeleri.

figar / figâr

• Ceriha, yara. (Farsça)
• İncinmiş, yaralı, müteessir manalarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Dil-figâr : Yüreği yaralı. (Farsça)

fiil

• (Fi'l) Müessirin te'siri. Amel, iş.
• Gr: Hâdiseye veya zamana delâlet eden kelime. (Sarf bilgisinde geniş izahı vardır.) Türkçede; gelme, gitme, yazma, okuma, gezme gibi kelimelere de fiil denir. (Fi'l diye de yazılır.)

fıkıh usulü / fıkıh usûlü

• Fıkıh bilgilerinin âyet-i kerîmelerden ve hadîs-i şerîflerden nâsıl çıkarıldığını öğreten ilim.

firib

• Aldatıcı, aldatan, kandıran manasında birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Dil-firib : Gönül aldatan. Nazar-firib : Göz aldatan. (Farsça)

fırka-i dalle / fırka-i dâlle

• Âyet-i kerîmelere ve hadîs-i şerîflere kendi görüş ve akıllarına göre mânâ vererek, doğru yoldan ayrılıp dalâlete (yanlış ve bozuk yollara) sapmış fırkalardan her biri.

fuhş

• Çirkin söz. İş ve ayb şeyler. Çirkin olan işleri başkalarına açık kelimelerle anlatmak.

füruş / fürûş

• (Tekili: Firaş) Döşemeler. Yerlere serilen örtüler.
• Yataklar.

• Döşemeler, yaygılar.

gah / gâh / گاه

• Kâh. (Farsça)
• Yer ve zaman bildiren kelimeler türetir. (Farsça)

gamaim

• (Tekili: Gımâme) Hayvanların, yem yemelerini veya ısırmalarını önlemek gayesiyle ağızlarına takılan torba gibi şeyler.

gaza / gazâ

• İnsanların İslâmiyet'i işitmeleri, müslüman olmakla şereflenmeleri yâhut müslümanların dînine, vatanına ve nâmusuna tecâvüz eden düşmanı kovmaları için yapılan muhârebe.

gerd

• Kelimelere eklenir ve "Dönen, dolaşan" anlamlarını verir. Meselâ: Tiz-gerd : Çabuk dönen. (Farsça)

geşte

• "Gezmiş, dolaşmış, dönmüş" anlamlarına gelerek birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Ber-geşte : Altüst olmuş. Ser-geşte : Başı dönmüş. (Farsça)

gıbb

• Nihayet, son, netice.
• İki günde bir. Gün aşırı.
• -den, -dan, sonra mânâlarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır.

girde

• Yuvarlak, değirmi. (Farsça)
• Evvelce yahudilerin, müslümanlardan ayırd edilebilmeleri için, omuzlarına diktikleri sarı renkte bir parça. (Farsça)
• Açılmış yufka. (Farsça)
• Yuvarlak yastık. (Farsça)
• Gr: Bütün, hepsi, tamamı. (Farsça)

gramer

• Cümlelerin, kelimelerin, hecelerin ve harflerin hallerinden bahseden ilim. Dil bilgisi. (Fransızca)

güdaz

• Mahveden, yakan, eriten mânâlarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Takat-güdaz : Takati mahveden. (Farsça)

gümüş kozak

• Tar: Eskiden hükümdarlara gönderilen nâme-i hümayunların konulduğu mahfaza. Nameler atlas keseye konur, sonra da kozaya geçirilirdi. Kozakların gümüşten yapılmış olanları olduğu gibi altundan, şimşirden de yapılanları vardı. Altundan olanlar imparatorlara, gümüşten olanlar da küçük devlet reislerine

güşa

• Açıcı, açan mânâsına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Dil-güşa : Gönüle ferahlık veren. Gönül açan. (Farsça)

güsar

• Yiyen, yiyici. İçen, içici manalarına birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Gam-güsar : Dert ortağı, arkadaş. (Farsça)

guy

• "Diyen, söyleyen" mânâlarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Rast-gu(y) : Doğru söyleyen. Suhan-gu(y) : Söz söyleyen, konuşan.

güzar

• Geçiş, geçme. (Farsça)
• Beceren, halleden, yapan. (Farsça)
• Geçiren, geçirici mânâlarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Dem-güzar : Zaman geçiren, vakit öldüren. (Farsça)

ha

• "İşte!" mânasınadır. (Farsça)
• Cemi edatıdır. Kelimelerle birleşerek onları çoğul yapar. Meselâ: Ayine-hâ : Aynalar. Der-hâ : Kapılar. Esb-hâ : Atlar. Zülüf-hâ : Zülüfler. (Farsça)

haber-i mütevatir / haber-i mütevâtir

• Yalan üzerinde ittifâk etmeleri (birleşmeleri) mümkün olmayan bir cemâat (topluluk) tarafından nakledilen, bildirilen haber, hadîs-i şerîf.

hadd-i tevatür

• Tevatür derecesinde; yalan üzerine birleşmeleri mümkün olmayan topluluklar tarafından aktarılan en doğru haber seviyesi.

hademat / hademât

• Hademeler. Hizmetçiler.

• Hademeler.

hadis-i kudsi / hadîs-i kudsî

• Mânâsı, Allahü teâlâ tarafından, kelimeleri ise, Resûl-i ekrem sallallâhü aleyhi ve sellem tarafından olan hadîs-i şerîfler.

hafriyat

• Yeri kazıp derinleştirmeler. Kazılar.

halife-i raşide / halîfe-i râşide

• İnsanlara, İslâm dînini anlatma vazîfesini Peygamber efendimiz gibi yapan ve âyet-i kerîmelerde veya hadîs-i şerîflerde halîfe olacağı işâret olunan halîfe. Buna, Halîfe-i âdile de denir.

halim / halîm

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Hep hilm sâhibi olan; günâh işleyenlerin, günâh işlemelerini ve emirlerine muhâlefetlerini, karşı geldiklerini gördüğü hâlde gazablanmaya ve onları cezâlandırmaya gücü yettiği hâlde, acele etmeyen. Allahü teâlâ kullarına cezâ vermekte

halita

• Karışık halde olan. Karma. İki veya muhtelif maddelerden yapılmış.
• Madenlerin birbirleriyle birleşmelerinden hâsıl olan mürekkep madde.

halk-ı ef'al / halk-ı ef'âl

• Mu'tezile fırkasının bir tabiridir. Hayvan ve insanların, kendi fiillerinin hakiki müessiri olduğunu iddia etmelerine verilen isimdir. (Bu iddiâlarını Ehl-i Sünnet ulemâsı müsbet delillerle reddetmiştir.)

halvet-i faside / halvet-i fâside

• Karı-kocanın aralarında şer'î mâni olmasına rağmen birleşmeleri.

halvet-i sahiha

• Karı-kocanın aralarında şer'î mâni bulunmaması halinde birleşmeleri.

hamd

• Medih, övmek.Cenab-ı Hakk'a karşı kulların memnuniyet ve sevinçlerini ve O'na hamd ve şükür ile medihlerini bildirmeleri, senâ etmeleri.

handefeşan

• Gülümsemeler dağıtan, gülmeler saçan. (Farsça)

hane

• Ev, mesken, beyt. (Farsça)
• Mat: Basamak, bölüm, göz. (Farsça)
• Bazı kelimelerle birleştirilip mürekkep isim yapılan bir "ek" tir. "Hasta-hane, ecza-hane, yazı-hane, kıraat-hane" gibi. (Farsça)

harekat-ı kalbiye / harekât-ı kalbiye

• Kalbî hareketler, gelişmeler.

hatemat

• (Tekili: Hatme) Hatim etmeler. Sona erdirmeler.

hatme-i hacegan / hatme-i hâcegân

• Nakşî tarikatına mensup olanların dua ve zikirlerini birlikte okuyup bitirmeleri.

havatim / havâtîm

• Sonlar, hâtimeler.

hay

• Çiğneyen mânasına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Şeker-hâ : Şeker çiğneyen. (Farsça)
• Mc: Tatlı sözlü, güzel ve dokunmaz sözler söyleyen. (Farsça)

hece vezni

• Türklerin eskiden kullandıkları nazım âhengi ölçüsüdür ki, buna "parmak hesabı" da denir. Parmak hesabı, Türk edebiyatının başlangıcından XI. yy. a, yani Türklerin aruz veznini öğrenmelerine kadar Türk nazmının yegâne âhengi idi. Aruz vezni kabul edilmekle beraber, hece vezni terkedilmeyerek yine ha

hefevat

• (Tekili: Hefve) Yanlışlıklar, yanılmalar.
• Ayak kayması. Sürçmeler, kaymalar.

hey'atın feletatı / hey'atın feletâtı

• Birini taklit eden kimsenin taklitçiliğini gösterip ilân eden sürçmeleri, falsoları. Kemalât-ı ruhiye veya mükemmelliğin iktizası olan umum ahvaldeki fıtrîlik ve müvazeneyi o seviyede olmayanın sun'î taklitteki gayr-ı fıtrîliği.

hezecat / hezecât

• Ölçülü nağmeler, sesler.

hile-i şer'iyye / hîle-i şer'iyye

• Şer'î (dînî) çâre. Müslümanların, İslâmiyet'e uymaları ve haram işlememeleri için ihtiyatlı yol aramaları. Herhangi bir hususta İslâmiyete uymağa mani bir durum bulununca o şeyi yapabilmek için kolay olan bir çâre aramak veya bu sûretle bulunan çıkış yolu.

hınak

• (Tekili: Hanak) Kızmalar, darılmalar, kin tutmalar, haset etmeler.

hırvani / hırvanî

• Tar: Düz yakalı önü ilikli bir çeşit elbisedir. Şehzade Abdülmecid'in okumağa başlamasından dolayı yapılan törende, yakınlarının bu elbiseyi giymeleri istenmiş ve bu husus, devletin resmi gazetesi olan Takvim-i Vekayi'de tebliğ edilmişti.

hırz ayetleri / hırz âyetleri

• Okunduğunda veya üzerinde taşındığında Allahü teâlânın muhâfazasına (korumasına) kavuşmaya vesîle (sebeb) olduğu bildirilen âyet-i kerîmeler.

hitabet

• Cemaate, topluluğa veya birisine karşı söz söylemek. Güzel ve faideli söz konuşmakla halka dinletmek. Güzel söz söyleme san'atı. Hutbe okuma. Nutuk irâdetmek.
• Man: Makbul ve zannî mukaddemelerden terekküb eden kıyas.

hiyam

• (Tekili: Hayme) Çadırlar, haymeler.

homogen

• Bütün elemanları aynı yapıda veya aynı keyfiyette olan. (Fransızca)
• Kim: Aynı cinsten olan. Çeşitli elementlerin birleşmesiyle meydana gelmelerine rağmen, bütün kütlelerinde aynı özellikleri gösteren maddelerdir. (Fransızca)

hor

• Kıymetsiz, ehemmiyetsiz. Adi. (Farsça)
• Güneş, ışık, aydınlık. (Farsça)
• Yiyen, yiyici anlamında olup, birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Miras-hor : Miras yiyen. (Farsça)

huccet

• Senet, vesîka, delîl, burhân.
• Şer'î mahkemelerde bir dâvânın şâhitlerini dinledikten sonra kâdının verdiği hükmün yazıldığı îlâm, belge.

hudud

• (Tekili: Hadd) Yanaklar.
• Cemâatler.
• Yeri kazmalar. Yeri yarık etmeler.
• Çiçek yaprakları.

huluvv

• Boş olmak, hâlî oluş. Boşluk. Boşta olmak.
• Huk: Tarafların anlaşarak evlilik hayatlarına son vermeleri.
• Huk: Bir gayr-i menkulün, muayyen bir bedel ile kiralanmış olmasından doğan kiracılık hakkı ve menfaati.
• Hava parası adıyla verilen meblağ.

hulviyyat

• Tatlı yemekler. Şekerlemeler. Tatlı şeyler.

huri

• (Ahver ve Havrâ kelimelerinin çoğulu) Ahu gözlüler. Gözlerinin akı karasından çok olan, pek güzel ve güzellikleri tarif ve tavsif edilemiyecek derecede güzel olan Cennet kızları.

huruf

• (Tekili: Harf) Harfler. İsim ve fiil olmayan kelimeler.

huruf-u heca / huruf-u hecâ

• Alfabe sırasına göre dizili harfler.
• Kelimelerdeki harflere ayrıca ses katan elif, vav, he, yâ harfleri.

huruf-u kameriye

• Gr: Arapçada kelimenin başında harf-i tarif olduğu vakit, harf-i tarifin lâmı okunan harfler. Meselâ: El-Kamer, El-İnsân, El-Bedi' kelimelerinde olduğu gibi. Burada kelime başında "kaf, elif, bâ" harfleri kameriyeden olduğu için aynen okunuyor. (Bunlar: Elif, bâ, cim, hı, hâ, ayın, gayn, fe, kaf, ke

huruf-u şartiye

• Şart edatları; Türkçe'de "eğer, şayet, …se, …sa" kelimelerinin karşılığı olarak kullanılan Arapça edatlar, in, lev gibi.

hurufat ve kelimat-ı kur'aniye / hurufat ve kelimat-ı kur'âniye

• Kur'ân'ın harfleri ve kelimeleri.

husufat / husûfât

• Perdelenmeler, ay tutulmaları.

huzem

• (Tekili: Huzme) Demetler, desteler, huzmeler.

huzur-u mehakim / huzur-u mehâkim / huzûr-u mehâkim

• Mahkemelerin önünde durma.

• Mahkemelerin önüne gelme.

i'lamat-ı nizamiye

• Huk: Nizamiye mahkemelerinden çıkan ilâmlar.

i'lamat-ı şer'iye

• Huk: Şer'iye mahkemelerinden nafaka, nikâh vs. ye dâir verilen i'lâmlar.

i'rab / i'râb

• Düzgün konuşma ve hakikatı belirtme.
• Arapça kelimelerin sonundaki harf veya harekenin değişmesi.

ibda'

• Cenab-ı Hakkın âletsiz, maddesiz, zamansız, mekânsız yaratması ve icâdı.
• Misli gelmemiş bir eser meydana koymak, icâd, ("İbda', ihdâs, ihtirâ, icâd, sun', halk, tekvin" kelimeleri birbirine yakın mânâdadırlar.)
• Edb: Geçmişte benzeri olmayan şiiri söylemek.

ibrahim

• İbrahim kelimesi, İbranicede baba anlamına gelen "eb"; ve cumhur demek olan "reham" kelimelerinden meydana gelmiştir. "Ebu-l cumhur" ise; cumhurun babası demektir. Bu ismi meydana getiren kelimelerin ikisinin de hareke veya telaffuzlarını az bir değişiklik yapmakla yine bu mânalar Arapçada vardır. B

ibramat

• (Tekili: İbram) Yalvarmalar, ısrar etmeler, rica etmeler, zorlamalar.

ibşarat

• (Tekili: İbşâr) Müjdelemeler, tebşir etmeler, sevinç verici haber bildirmeler.

iç oğlanı

• Saray hizmetine alınıp devletin çeşitli makamlarına namzed olarak yetiştirilen gençler. İç oğlanı, Yıldırım Bayezid zamanında yeni teşekküle başlayan saray hizmetlerinde bulunmak üzere yeniçerilik için toplanan devşirmelerden ayrılmak suretiyle meydana getirilmiş ve bu usûl sonradan yapılan kanunla (Türkçe)

icabat / îcâbât

• Gerekler, cevap vermeler.

icma / icmâ

• Toplama, büyük âlimlerin bir mesele üzerinde birleşmeleri.

icma' / icmâ'

• Edille-i şer'iyyenin (din bilgilerinin elde edildiği delîllerin, kaynakların) üçüncüsü. Bir asırda yaşayan müctehid denilen derin âlimlerin bir mes'elenin hükmünde birleşmeleri, ictihadlarının birbirine uygun olması.
• Beş vakit namazın farz oluşu, zinânın haram oluşu gibi ictihâd lâzı

icma-ı manevi / icmâ-ı mânevî

• Mânevi olarak görüş birliğine varma; uzmanların aynı konuyu faklı tarzlarda belirtmeleriyle veya susmak sûretiyle onu tasdik etmeleriyle görüş birliğine varmaları.

icma-ı ümmet / icmâ-ı ümmet

• Aynı asırda yaşamış olan İslâm âlimlerinden müçtehit olanların, şeriatın bir meselesi hakkında verilen hükümde birleşmeleri, dinî bir konuda söz birliği etmeleri.

icma-i ümmet

• Ist: Aynı asırda yaşamış olan İslâm âlimlerinden müctehid olanların, şeriatın bir mes'elesi hakkında verilen hükümde birleşmeleridir.

icraat / icrâât / اِجْرَاآتْ

• Yürütmeler, yapmalar.

ictima-i a'zam

• Ast: Bir çok gezegenin burç mıntıkalarının aynı noktasına tesadüf etmiş gibi görünmeleri.

ictima-i neyyireyn

• Güneş ile Ay'ın bir istiva üzerine gelmeleri.

içtimaiyat-ı islamiye / içtimaiyat-ı islâmiye

• İslâmî toplum bilimi, İslâm sosyolojisi; Müslümanların yaşadığı şartlar ve gelişmeler.

iddiharat / iddihârât

• Biriktirmeler, depolamalar.

• Biriktirmeler.

idrakat

• (Tekili: İdrak) Anlayışlar, kavrayışlar, idrak etmeler.

ıdtıba'

• Hacıların ihramlarını sağ koltukları altından çıkarıp sol omuzlarına örtmeleri.

ifrazat / ifrâzât / افراضات

• Salgılar. (Arapça)
• Parsellemeler. (Arapça)

ifşaat

• (Tekili: İfşa) İfşa etmeler, fâşetmeler, meydana çıkarmalar, duyurmalar.

iftikarat

• Fakirliğini bilip göstermeler.

iftiraat

• (Tekili: İftira) İftiralar, asılsız isnatlar, aslı esası olmayan suç yüklemeler.

igfalat

• (Tekili: İgfal) İğfal etmeler, kandırmalar, aldatmalar.

igrakat

• (Tekili: İgrak) Mübalâğalar, iğraklar, aşırı büyültmeler.

igrakiyyat

• Aşırı büyültmelerle ve mübâlâğalarla söylenen sözler.

igtisabat

• (Tekili: İgtisab) Gasbetmeler, başkasının malını elinden zorla almalar.

ihbarat / ihbarât / ihbârât

• Haber vermeler.

• Haber vermeler.

ihbarat-ı gaybiye / ihbârât-ı gaybîye

• Önceden bilinmeyen ve görünmeyen âlemden haber vermeler.

ihbarat-ı sadıka-i ahmediye / ihbârât-ı sadıka-i ahmediye

• Peygamber Efendimizin (a.s.m.) dosdoğru haber vermeleri.

ihracat

• (Tekili: İhrâc) Memleketteki fazla malı başka memlekete göndermek, satmak.
• Çıkarmalar. İhraç etmeler.

ihtarat

• (Tekili: İhtar) İhtarlar, hatırlatmalar.
• Dikkati çekmeler, tenbihler.

ihticacat

• (Tekili: İhticac) Delil, şahit göstermeler.

ihtilacat

• (Tekili: İhtilâc) İhtilaclar, çarpıntılar, seğirtmeler.

ihtilalat

• (Tekili: İhtilâl) Ayaklanmalar, isyan etmeler, ihtilaller.

ihtilatat / ihtilâtat

• Karışmalar, görüşmeler.

ihtimamat / ihtimamât / ihtimâmat

• İhtimamlar, özenmeler.

• İhtimamlar, özen göstermeler.

ihtisasat

• Hislenmeler, duygulanmalar.

ihtizazat / ihtizazât / ihtizâzât

• Titremeler, hoşlanmalar.

• Sarsmalar, titretmeler.

ikaat / îkaât

• Yapıp etmeler.

ikdamat

• (Tekili: İkdam) İlerlemeler. Sürekli çalışmalar.

ikrazat

• Borçlar. Borç vermeler.

iktihamat

• (Tekili: İktihâm) İktihamlar, hücumlar, saldırışlar.
• Tahammül etmeler, göğüs germeler.

iktiran-ı kevakib

• Ast: İki gezegenin zâhiren birbirine yakın bir mevziye gelmeleri veya aynı burçta bulunmaları.

iktirani kıyas / iktiranî kıyas

• Man: Neticenin aynı veya nakizı, mukaddemelerinin birisinde bilfiil zikredilmeyen kıyastır. Meselâ: "Her cisim muhdestir". Ve nakizı olan: "Bazı cisimler muhdes değildir" kaziyeleri, ne birinci ve ne de ikinci mukaddemede hey'et-i mecmuası ile zikredilmiş olmadığından iktirânidir.

iktisabat

• (Tekili: İktisab): İktisablar, kazanmalar, elde etmeler ve edinmeler.

ilhahat

• (Tekili: İlhah) Direnmeler, zorlamalar.

ilhamat-ı gaybiye / ilhâmât-ı gaybiye

• Gayb âleminden gelen ilhamlar; Cenâb-ı Hakkın ihtiyaçlarını temin etmeleri için varlıklara vermiş olduğu duygu.

ilkaat / ilkaât

• Zararlı sözlerle şaşırtmak.
• Bırakmalar, terk etmeler.

• Telkinler, söz göndermeler.

• İlkalar, ekmeler.

ilkahat

• (Tekili: İlkah) İlkahlar, döllemeler, gebe bırakmalar.

ilm-i kelam / ilm-i kelâm

• Cenab-ı Hakk'ın zât ve sıfatlarından ve nübüvvet ve itikada ait mes'elelerinden İslâmî esaslar dairesinde bahseden ilim. Usul-üd din de denir. Bu hususlara çalışan İslâm allâmelerine "Mütekellimîn" denir.

ilm-i kıraat / ilm-i kırâat

• Kur'ân-ı kerîmin kelimelerinin doğru olarak okunuşundan bâzı kelimelerin ise, farklı okunmasından bahseden ilim.

ilm-i lügat

• Bir dilin kelimelerinin tamâmını inceleyen ilim.

ilm-i nahv

• Arabî cümle bilgisi. Kelimelerin cümle içindeki yerlerini ve buna göre sonlarının aldığı durumlardan (harekelerden) bahseden ilim.

ilm-i usul-i fıkıh / ilm-i usûl-i fıkıh

• Fıkıh bilgilerinin âyet-i kerîmelerden ve hadîs-i şerîflerden nasıl çıkarıldığını öğreten ilim.

ilm-i usul-i kelam / ilm-i usûl-i kelâm

• Kelâm ilminin, îmân bilgilerinin âyet-i kerîmelerden ve hadîs-i şerîflerden nasıl çıkarıldığını öğreten ilim.

ilm-i usul-i tefsir / ilm-i usûl-i tefsîr

• Tefsîr ilminin metodlarından, kâidelerinden, müfessirde bulunması gereken şartlarından, âyet-i kerîmelerin; nâsih ve mensûhundan, hâss ve âmmından bahseden ilim.

iltifatat / iltifâtât

• İltifatlar, gönül almalar, lütfetmeler.

iltihabat

• (Tekili: İltihab) İltihablar, alevlenmeler.

iltisam-ı nisvan

• Kadınların örtünmeleri.

imalar / îmalar

• Dolaylı anlatımlar, göstermeler.

imalat

• (Tekili: İmale) İmaleler. Meylettirmeler. Eğmeler.

imkanat / imkânât

• İmkânlar, olabilmeler.

in'amat / in'âmât

• (Tekili: İn'am) Yardım ve inayetler, meded vermeler. Nimetlendirmeler.

• Nimetlendirmeler.

in'ikasat / in'ikâsât

• Yansımalar, aksetmeler.

inamat / inâmât

• Nimetlendirmeler.

incizabat / incizâbât

• Cezbedilmeler, çekilmeler.

• Cezbedilmeler, çekicilikler.

infialat / infiâlât

• (Tekili: İnfial) İnfialler. Gücenmeler. Aksi te'sirler. Teessürler.
• Hareketlenmeler. Teessür ve hareketler.

• Etkilenmeler, hareketlenmeler, taşkınlıklar.

infisalat

• (Tekili: İnfisal) Yerinden ayrılmalar.
• Azledilmeler.

inkılabat / inkılâbât

• İnkılâblar, değişmeler.

• Değişmeler.

inkılabat-ı ruhi / inkılâbât-ı ruhî

• Ruhta ve iç yapıdaki değişmeler.

inkılabat-ı zaman / inkılâbât-ı zaman

• Zaman içinde meydana gelen değişmeler.

inkişafat / inkişâfât

• Açılmalar, gelişmeler.

• İnkişaflar, gelişmeler.

intıbakat

• (Tekili: İntıbak) Uygun ve münasib gelmeler. Mutabık gelmeler.

intihabat

• (Tekili: İntihab) Yağmalar, talan etmeler, kapışmalar.

• (Tekili: İntihab) Seçilmeler, seçmeler.
• Seçimler.

iradat

• (Tekili: İrade) İstemeler, buyruklar, iradeler, emirler, fermanlar.

irşadat

• (Tekili: İrşad) İrşadlar. Hak ve hakikatı ve doğru yolu bildirmeler. İkazlar.

irşadat-ı aliye / irşâdât-ı âliye

• Yüksek irşatlar, doğru yolu göstermeler.

irsalat / irsâlât

• (Tekili: İrsal) Göndermeler. Gönderilen şeyler.

• Göndermeler.

irtibak

• Karışık ve çapraşık bir işe girişme.
• Karaca, geyik gibi hayvanların tuzağa düşmeleri.
• Bir kazâya uğrama.

iş'arat

• (Tekili: İş'ar) Tebliğler, bildirmeler.

iskele

• Binada yüksek yerleri yapabilmek için kurulan geçici sal.
• Deniz nakil vasıtalarının yanaşabilmeleri için deniz kıyısında yapılan yer.
• Deniz kenarında ve deniz vasıtalarının yanaşmasına elverişli kasaba.
• Bir memleketin deniz yolu ile yapılan ticaretine vasıta olan lima

ıslahat / ıslâhât / اصلاحات

• Düzeltmeler, tashihler, iyi hale getirme, mükemmelleştirme.

• Kusurları ve eksiklikleri gidermek için yapılan işler ve düzeltmeler.

• İyi hâle, işe yarar hâle getirmek için yapılan çalışmalar, düzenlemeler.

• İyileştirmeler.

• Düzeltmeler, iyileştirmeler, reformlar. (Arapça)

ıslahat-ı mülkiye

• İdarede yapılan düzeltmeler, yenilikler.

ism-i mevsule

• O şey ki, o kimse ki, mânâlarının yerine kullanılan, "Mâ, Men, Ellezi" gibi kelimelerdir. İki kelimeyi veya mânâyı birbirine birleştiren, mânâsı kendinden sonra gelen bir cümle ile tamamlanın bir kelimedir.

ısparçana

• Halatın üzerine sarılmış olan ip.
• Halatın yapıldığı bükmelerin herbiri.

iştialat / iştialât

• (Tekili: İştial) Parlamalar, alevlenmeler, yanmalar, tutuşmalar.
• Mc: Şiddetlenmeler.

istianat / istiânât

• Yardım dilemeler.

• Yardım istemeler.

istiarat-ı kesire / istiârât-ı kesire

• Birçok istiare; kelimelerin kendi mânâsının dışında başka mânâlarda kullanmalar.

istidlalat

• (Tekili: İstidlal) İstidlaller. Muhakemeler.

istihalat

• (Tekili: İstihale) Değişmeler, başkalaşmalar.

iştikak

• Türemek. Bir kökten ayrılan kelimelerin asılları ve birbirleri ile olan münâsebetleri, meydana gelişleri.
• Çatallaşmak. Yarılmış bir şeyin bir şıkkını almak.
• Edb: Aynı kökten türemiş olan birkaç kelimeyi bir araya getirme sanatı. Misaller:(Edipler edepli olmalı, hem de edeb-i

ıstılahat

• Her hangi bir ilme ait kelimeler, tabirler, terimler.

istinaf

• Baştan başlamak. Yeniden başlamak.
• Gr: Sözün başlangıcı.
• Huk: Dâvâ Mahkemesinin verdiği hükmü beğenmeyip bozulmasını daha üst mahkemeden istemek. Dâvâ mahkemeleri ile Temyiz Mahkemesi arasındaki bir derece yüksek mahkemeye verilen isim.

istirhamat

• (Tekili: İstirhâm) İstirhâm etmeler, yalvarmalar, ricâ etmeler.

istiş'arat

• (Tekili: İstiş'ar) Yazı ile bildirilmesini istemeler.

istişarat

• (Tekili: İstişare) İstişareler, danışmalar, meşveret etmeler.

istişhadat

• (Tekili: İstişhad) Şâhid göstermeler, delil olarak misâl göstermeler.
• Şehid olmalar.

istisna' / istisnâ'

• Ismarlama. Bir san'at sâhibinden belirli bir işin, belirli özelliklerde yapılmasını istemek. Meselâ bir terzi ile kumaşı ve benzeri malzemeleri ondan olmak üzere bir kat elbise dikmesi için sözleşme yapmak.

ıtk-ı müşterek

• İki veya daha fazla kimsenin, mâlik oldukları bir köleyi azad etmeleridir.

ittifakat

• (Tekili: İttifak) İttifaklar, sözleşmeler, ittihadlar.

ıttılaat

• (Tekili: Ittılâ') Bilmeler, ıttılâlar, öğrenmeler, haberli olmalar.

iz

• "Hem, vakt, yevm, hîn" gibi kelimelerden sonra ek olarak kullanılır. Meselâ: Hîneizin: O vakit ki. Yevmeizin: O gün ki, kelimelerinde olduğu gibi.
• Mâzi fiillerinden evvel "iz" gelirse: İzküntü muallimen: Muallim olduğum zaman mânasına geliyor. (iz) Yazılmasa mânası, muallim idim olur

iz'acat / iz'âcât

• Rahatsız etmeler.

iza

• Arabça kelimelerin başında kullanılırsa; birdenbire, bir de bakılır ki, gibi mânalara gelir. İsim cümlesinin evvelinde bulunur.

izacat / izâcât

• Taciz etmeler.

kabr hayatı / kabr hayâtı

• İnsanın ölüp kabre konmasından, kıyâmet koparak, mahlûkların diriltilmelerine kadar geçen zaman.

kabul / kabûl

• Almak, râzı olmak. Alış-veriş, kirâlama, nikâh gibi sözleşmelerde yapılan teklife rızâ göstermek.

kadı

• Tanzimat'a kadar her türlü davaya, Tanzimat ile Medeni Kanun arasındaki dönemde ise yalnız evlenme, boşanma, nafaka, miras davalarına bakan mahkemelerin başkanları.

kaffe-i kelimat / kâffe-i kelimat

• Bütün kelimeler.

kalubela / kalûbelâ

• Allahın "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" diye sorması ve ruhların "evet" demeleri olayı.

kamuflaj

• Gizlenme, örtme. Aldatma gayesiyle yapılan tertibat. Daha ziyade harp zamanlarında araçlar ile insanların, bulundukları mekâna göre kılığa girmeleri. (Fransızca)

karban-saray / kârban-saray

• Kervansaray. Şehirlerde veya yol üzerlerinde kervanların ve yolcuların gecelemelerine mahsus büyük han. (Farsça)

karun

• İki şeyi bir araya getiren.
• Tez terleyen hayvan.
• Arka ayaklarının tırnağı ön ayağının tırnağı yerine vâki olan hayvan.
• İleride olan memeleri geride olan memelerine pek yakın olan dişi deve.

kat'i delil / kat'î delîl

• Kesin delil. Âyet-i kerîmeler ve tevâtürle bildirilen mânâsı açık hadîs-i şerîfler.

kaur

• Çok derin.
• Çöllerde, rüzgârların esmeleri sebebiyle yığılan kum tepeleri. Kumullar.

kavaim

• (Tekili: Kaime) Kaimeler.

kayyumiyet-i ilahiye / kayyûmiyet-i ilâhiye

• Allah'ın her zaman ve her yerde var olması ve bütün varlıkların ancak Onunla var olabilmeleri.

kazaya / kazâyâ

• Kaziyeler, önermeler, işler, meseleler.

• Kaziyeler, hükümler, önermeler.

ke

• Farsçada küçültme edatıdır. Kelimelerin sonlarına gelir. (Meselâ: "Merdüm: Adam; merdümek: Adamcağız" gibi.) (Farsça)

kelamat-ı hikmet / kelâmât-ı hikmet

• Hikmet kelimeleri, sözleri.

kelim

• (Tekili: Kelime) Kelimeler, kelâmlar, lâkırdılar.

kelimat / kelimât / كلمات

• (Tekili: Kelime) Kelimeler, kelâmlar, sözler.

• Kelimeler.

• Kelimeler.

• Kelimeler, sözcükler. (Arapça)

kelimat-ı hikmet

• Hikmetin kelimeleri; Allah'ın her bir varlığı belirli gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde yaratma sıfatının kelimeleri, sözleri.

kelimat-ı ilahiye / kelimât-ı ilâhiye

• Cenab-ı Allah'a ait kelimeler; vahiyle indirilen kitaplar.

kelimat-ı imaniye

• İmana ait kelimeler.

kelimat-ı kudret / kelimât-ı kudret

• Allah'ın kudret kelimeleri.

kelimat-ı kudsiye / kelimât-ı kudsiye

• Kutsal kelimeler.

kelimat-ı kur'aniye / kelimât-ı kur'âniye

• Kur'ân'ın kelimeleri, sözleri.

kelimat-ı latife / kelimat-ı lâtîfe

• Çok hoş, güzel kelimeler.

kelimat-ı mektube

• Yazılı kelimeler.

kelimat-ı mübareke / kelimât-ı mübareke

• Mübarek, bereketli kelimeler.

kelimat-ı mukaddese / kelimât-ı mukaddese

• Mukaddes kelimeler.

kelimat-ı nahviye

• Nahv ilmine âit kelimeler. Cümle teşkilinde mânâya tesir eden harfler ve kelimeler.

kelimat-ı rabbaniye / kelimât-ı rabbâniye

• Herşeyi yaratıp terbiye eden Allah'ın kelimeleri, sözleri.

kelimat-ı tayyibe

• Güzel kelimeler.

kelimat-ı tercümiye / kelimât-ı tercümiye

• Tercümede kullanılan kelimeler.

kelimat-ı tesbihiye / kelimât-ı tesbihiye

• Allah'ı tesbih eden kelimeler.

kelimat-ı tesbihiye ve zikriye / kelimât-ı tesbihiye ve zikriye

• Allah'ın yüceliğini dile getirmek ve Allah'ı anmak için kullanılan kelimeler, sözler.

kemalat-ı fenniye / kemâlât-ı fenniye

• İlim ve teknolojideki gelişmeler.

kemalat-ı ilmiye / kemâlât-ı ilmiye

• İlimdeki mükemmellikler, ilmî yüksek gelişmeler.

ken

• "Kazan, kazıcı, koparan, yıkan, söken." anlamlarına gelir ve kelimelere katılır. Meselâ: (Kuh-ken: Dağ deviren, tünel açan) gibi. (Farsça)

keş

• (Keşiden) Çekmek fiilinin emir kökü. Birleşik kelimeler de yapılır. Meselâ: Cefâ-keş : Cefâ çeken. Esrar-keş : Esrar çeken, esrar içen serseri. (Farsça)

keşende

• "Çeken, çekici" mânalarına gelir ve birleşik kelimeler yapmakta kullanılır. Meselâ: (Mihnet-keşende: Mihnet çeken.) (Farsça)
• Dayanan, tahammül eden, mütehammil. (Farsça)

keşf-i sadık / keşf-i sâdık

• Allah'ın velî kullarının mânevî âlemlere ait bazı sır ve hakikatleri Allah'ın ilham etmesiyle görmeleri.

kevniyyat

• Kâinat ilmi, kozmoloji.
• Mevcudat, varlıklar. Vücuda gelmeler.

kilem

• (Tekili: Kelime) Kelimeler, kelâmlar, sözler.

kinaye lafızlar / kinâye lafızlar

• Birkaç mânâda kullanılan kelimeler. Hem boşamada hem de başka yerde kullanılan sözler.

kıraat-ı seb'a

• Kur'an-ı Kerim'i yedi türlü okuma tarzı. Mâna değişmemek üzere Kur'an-ı Kerim Kureyş, Huzeyl, Havâzin, Kinane, Sakif, Temim ve Yemen lehçeleriyle "sırat, mâlik, cibril" gibi kelimelerin yedi türlü okunmasına denir.
• Yedi türlü okuma.

kıraet ilmi / kırâet ilmi

• Kur'ân-ı kerîmin kelimelerinin okunuş şekillerini râvileriyle berâber bildiren ilim.

kıraet-i şazze / kırâet-i şâzze

• Arabî gramer şartlarına uyan ve mânâyı değiştirmeyen, fakat bâzı kelimeleri hazret-i Osman'ın çoğalttığı nüshaya benzemeyen Kur'ân-ı kerîm kırâeti (okunuş şekli).

kıyas-ı istisnai / kıyas-ı istisnaî

• Bir hükmün neticesinin aynı veya nakzı, mukaddemelerinden birinde bilfiil zikredilirse, ona kıyâs-ı istisnâi denilir. Başka bir tâbirle: Neticesi veya zıddı bizzat kendisinde zikredilen kıyas. "Eğer bu cisim ise, mutlaka bir yer tutar" gibi. Veya "Güneş doğmuş ise, gündüz olmuştur" gibi.

kub

• "Vuran, vurucu, döven" mânâlarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: (Leked-kub: Tekme vuran) (Farsça)

kuban

• (Tekili: Kub) Vurucular, dövücüler. (Farsça)
• Vurarak, döverek mânâlarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

kumanya

• ing. Bir gemi içinde bulunan kimselerin beslenmeleri için gemiye doldurulan erzak. Gemi zahiresi.
• Eskiden piyade kayığının arka kısmındaki dolapçık.
• Gemi kileri. Geminin erzak koymağa mahsus yeri.

künan

• "Ederek, yaparak, eden, yapan" manâlarına gelerek kelimelere eklenir. Meselâ: (Hande-künân: Gülerek) (Farsça)

künende

• "Edici, yapıcı" mânâlarına gelerek kelimelere eklenir. (Farsça)

kur'an-ı kerim / kur'ân-ı kerîm

• Allahü teâlânın Cebrâil aleyhisselâm vâsıtasıyla Muhammed aleyhisselâma yirmi üç senede Arabça olarak indirdiği, bize kadar ilk nâzil olduğu şekilde tevâtürle, yalan söylemeleri mümkün olmayan üstün vasıflı insanların bildirmeleri ile gelen ve mushaf larda yazılı olup, okunması ile ibâdet edilen, hi

kuyud

• (Tekili: Kayd) Kayıtlar. Resmi muâmelelerin veya her hangi bir şeyin kayıtları, deftere geçirilmeleri, yazılmaları.

laboratuvar

• İlmî ve sınaî çalışma ve araştırmalar yapmak için çeşitli cihaz ve malzemelerin bulunduğu yer. (Fransızca)

lebdeğmez

• t. Dudak değmez.
• Edb: Dudaktan çıkan harflerden olan "B-F-M-P-V" sessizlerinin içinde bulunmadığı manzumeler.

leff ü neşr

• Edb: Bir yazı veya şiirde söz simetrisi yapma san'atıdır. Önce iki veya daha fazla kelimeyi sıralamak, sonra da onlarla alâkalı şeyleri söylemek. İki çeşidi vardır;1- Leff ü Neşr-i Müretteb (Düzenli leff ü neşir) : Birinci cümlede sıralanan kelimelerle ikinci cümlede söylenen kelimelerin aynı sırayı

levaim

• (Tekili: Lâime) Bir kimsenin yüzüne karşı çekiştirmeler, levmetmeler. Zemmetmeler. Başa kakmalar.

lian / liân

• Lânetleşmek, erkeğin zevcesini (hanımını) zinâ etmekle suçlaması veya bu çocuk benden değildir demesi hâlinde dört şâhid getiremezse, zevcenin isteği üzerine eşlerin hâkim huzûruna çağrılarak usûlüne uygun (âyet-i kerîmedeki bildirildiği şekilde) kar şılıklı yemîn etmeleri ve lânetleşmeleri. Buna mu

lis

• Yalayıcı, yalayan. Birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Kâse-lis : Çanak yalayıcı. Dalkavuk. (Farsça)

lugat / lûgat

• (Tekili: A, uzun okunur) (Lügat) Lügatlar, kelimeler.
• Lügat kitapları.

• Lügat, sözlük, kelimelerin anlamlarını kısaca bildiren kitap.

lügat

• Bir dilin kelimelerini belli bir sıralama içinde, mânâlarıyla beraber ihtiva eden kitap, sözlük.

lugat / lugât / لغات

• Sözlük. (Arapça)
• Kelimeler. (Arapça)

lugaviyyun

• Lügatçılar, kelimelerden anlayan âlimler.

ma / mâ

• Biz mânasınadır. (Farsça)
• Mim ile elif harfinden ibâret "Mâ". Arabçada muhtelif isimleri vardır. Ve çeşitli mânalara gelir. Cansız şeylere işaret eder. "Şu nesne, o şey ki..." mânâlarına gelerek kelimelerle birleşir. Meselâ: (Mâ-ba'd: Sondaki, alttaki.) (Farsça)

ma-i mevsufe / mâ-i mevsufe

• Şey mânasında nekre olup bir sıfattan evvel kullanılır. (Nazartu ilâ mâ mu'cebin leke: Sana hoş gelen şeye baktım) cümlesindeki gibi...Bazan da sıfatsız olur. (Ni'me-mâ: Ne güzeldir) (Meselen-mâ: Bir misâl olarak) kelimelerinde gördüğümüz gibi.

maakım

• (Tekili: Ma'kım) Eklemler, eklemeler.

maani-i lüğaviye / maâni-i lüğaviye

• Lügat mânâları, kelimelerin sözlük anlamları.

maariz / maarîz

• (Tekili: Mi'raz) Kapalı mânâlar.
• Edb: Birden fazla mânası olan bir kelimenin, en uzak mânasını kasdetmeler.

maariz-ül kelam / maarîz-ül kelâm

• Kelâmda irad olunan kapalı mânâlar. Bir sözün asıl mânâsından başka mânâyı istemeler.

maarizü'l-kelam / maarîzü'l-kelâm

• Kapalı mânâlar; birden fazla anlamlı kelimelerin en uzak mânâsı.

magalık

• (Tekili: Mağlak) Kilitler, sürmeler.

mahakim / mahâkim / محاكم

• Mahkemeler.

• Mahkemeler. (Arapça)

mahakim-i adliye

• Adliye mahkemeleri.

mahakim-i askeriye

• Askerî mahkemeler.

mahakim-i şer'iye

• Şer'î mahkemeler. şeriat mahkemeleri.

mahkeme-i nizamiye

• Adliye mahkemeleri. Temyiz mahkemeleri ile hukuk ve ceza mahkemeleri.

mahkeme-i temyiz

• Adliye mahkemelerince verilen karar ve hükümlerin son inceleme ve tahkik mercii olan yüksek mahkeme.

makadim

• (Tekili: Makdem) Geri gelmeler. Dönüp gelmeler.

makatı'

• (Tekili: Ka, uzun okunur) Kesmeler. Kesişmeler. Kesişen yerler.
• (Kat') Sözdeki veya nazımdaki durak yerleri. Heceler.

maksur

• (Kasr. dan) Kasrolunmuş, kısaltılmış, kasılmış, alıkonulmuş.
• Mahbus.
• Kasrolunmuş nesne.
• Gelinin üzerine tutulan duvak.
• Gr: Bir kısım arapça kelimelerin sonunda yâ şeklinde yazılan, fakat elif gibi okunan harf. ( : Dâ'vâ) kelimesinde olduğu gibi. Buna, "Elif-i

mal-i zımar

• Bir kimsenin mâlik olduğu halde, onlardan faydalanması kabil olmayan; başka tabir ile, elinden çıkıp galib-i hale nazaran bir daha eline girmeleri umulmayan mallar.

mana-yı kelimat / mânâ-yı kelimat

• Kelimelerin ve sözlerin mânâları.

manevi tefsir / mânevî tefsir

• Kur'ân-ı Kerimin işaret ettiği hakikatleri asrın ilmî gelişmeleri ışığında ortaya koyarak, iman hakikatlerini güçlü ve sarsılmaz delillerle açıklayan, yorumlayan eser.

manevi tevatür / mânevî tevatür

• Yalan üzerine birleşmeleri mümkün olmayan bir topluluğun bir hadis-i şerifi mânâ yönünden aktarması veya aktarılırken susmak suretiyle doğruluğunu tasdik etmesi.

manzumat / manzûmât / منظومات

• Düzenlemeler, sıralamalar.

• Manzumeler.

• Manzumeler. (Arapça)

mataim / mataîm

• (Tekili: Mıt'âm) Oburlar, doymakbilmez kimseler.
• Başkalarını beslemeler.

mazahir

• (Tekili: Mazhar) Mazharlar. Eşyanın görüldüğü, çıktığı yerler.
• Nâil olmalar.
• Şereflenmeler.

meal / meâl

• Tefsîr âlimlerinin yaptıkları tefsirlerin (açıklamaların) ışığı altında, âyet-i kerîmelere verilen mânâ, açıklama.

meczum

• Kat'i niyet edilmiş, cezmolunmuş. Kat'i karar verilmiş.
• Gr: Son harfi harekesiz okunan kelime. Cezimli kelime. (İlim, kilim, kitab kelimelerinin son harflerinin okunduğu gibi.)

medaih

• Medhetmeler. Övmeler. Medhedişler.

medeni / medenî

• Topluluk hâlinde yardımlaşarak yaşayan, kibâr, nâzik, terbiyeli, görgülü kimse.
• Medîne'de nâzil olan âyet-i kerîmeler ve sûreler.

medhiyat

• (Tekili: Medhiye) Medh etmeler, övmeler.

mekki / mekkî

• Peygamber efendimizin Mekke-i mükerremeden, Medîne-i münevvereye hicretinden (göç etmesinden) önce nâzil olan (inen) âyet-i kerîmeler. Âyet-i kerîmelerin Mekkî olmalarında âlimlerin arasında meşhûr olan görüş budur. Bu hususta başka görüşler de vardır.

mekki sureler / mekkî sûreler

• İçerisindeki âyet-i kerîmelerin çoğunun Mekkî (hicretten önce inmiş) yâhut, baş kısmı Mekkî âyet-i kerîmeler olan sûreler.

melmusat

• (Tekili: Melmus) El ile dokunmalar. El ile temas etmeler.

mend

• Kelimelerin sonuna getirilerek "sahip" mânasına edattır. (Farsça)

menuat

• Men'etmeler. Yasaklar.

meratib

• Mertebeler. Basamaklar. Kademeler. Dereceler.

merfuat / merfuât

• Bir yerde kullanılmak için kaldırılan eski eşya.
• Gr: Mazmum olan, zamme ile harekelenmiş kelimeler.

meşhur hadis

• İlk asırda âhâdî (bir Sahabî tarafından rivayet edilmiş) iken, ikinci asırda meşhur olan ve yalanda birleşmeleri mümkün olmayan topluluk tarafından rivâyet edilen hadis.

mevad

• Maddeler, malzemeler.

mevasik

• Mevsuk şeyler. Misaklar. Ahd ü peymanlar. Yeminler. Sözleşmeler.

mevlevi-vari / mevlevi-vâri

• Mevlevî tarikatı mensuplarının cezbe halinde, Allah aşkıyla kendinden geçerek dönmeleri gibi.

mezahir

• Şereflenmeler. Mazharlar. Eşyanın göründüğü yerler. Eşyanın görünen tarafları. Zâhir ve meşhud olanlar.

mihaniki kıraet / mihanikî kıraet

• Kelimeleri, terkibleri doğru telâffuz etmekle beraber ezber dersi dinletiyormuş gibi çabuk çabuk okumaktır. Böyle okuyuş dinleyene bir şey anlatmaz. Ancak okuyanın mevzuu kavramış olduğunu anlatır. Öyle kıraet bir makinanın duygusuz işlemesine benzetilir.

mu'aşeret / mu'âşeret

• İnsanların birbirleriyle görüşmelerinde ve işlerinde karşılıklı uymaları gereken usûller, kurallar.

mu'cizat / mu'cizât

• Mûcizeler. Allahü teâlânın peygamberlerine, peygamberliklerini isbât etmeleri için ihsân etmiş olduğu hârikulâde yâni âdet dışı (olağan üstü) hâller. Mûcize kelimesinin çokluk şeklidir.

mu'cize-i mütevatire

• Yalan üzerine birleşmeleri mümkün olmayan bir topluluk tarafından aktarılan mu'cize.

mu'cize-i tevafukıyye

• Kur'ân'daki tevafuka ait mu'cize, kelimelerin mu'cizeli bir şekilde birbirine uygunluğu.

muaccelat

• (Tekili: Muaccel) Peşin ödemeler.

muaşşer

• (Aşr. dan) Onlu, onluk. On kısma bölünmüş.
• Edb: Onar mısralık bendlerden teşekkül eden manzumeler.

muavenat

• (Tekili: Muâvenet) Muâvenetler, yardım etmeler.

muazale

• Bir sözün mânasını başka sözle bağlayıp kelâmı arka arkaya getirme.
• Kafiyeyi ayrılmıyacak şekilde mâkabliyle bağlama.
• Sözde kelimeleri tekrarla kullanma.

mübahasat

• (Tekili: Mübâhese) Mübâheseler. Bir şeye dâir iki veya daha fazla kimsenin kendi aralarında yaptıkları konuşmalar.
• Bahse girişmeler. İddiâlı ve karşılıklı konuşmalar.

mübahesat / mübâhesât

• Söz etmeler, konuşmalar.

mübalağalı ism-i fail / mübalağalı ism-i fâil

• Gr: ( : fa'âl) ve ( : faul) gibi bazı kalıplara giren kelimelere denir. Bu vezinden gelen kelimeler "mübalağa" ifade ederler. "En, pek, çok" mânasına gelirler.

müctehid

• İctihad eden. İhtiyaç hâsıl olduğunda âyet ve hadislerden hüküm çıkarmış büyük İslâm allâmeleri ve önderleri. İmam-ı A'zam, İmam-ı Şâfiî... gibi

müdahalat

• (Tekili: Müdahale) Müdahaleler, karışmalar, araya girmeler.

mudarebat

• (Tekili: Mudarabe) Mudarebeler, döğüşmeler, vuruşmalar.

müennes

• Dişi. Müzekkerin mukabili.
• Gr: Hakiki, itibarî veya söylenişi cihetiyle "dişi" olan kelime.Müennes-i hakikî : Müzekker kelimenin sonuna bir "e-a" ilâve ederek yapılan kelime. Meselâ: (Kâtib: ): Erkek yazıcı. (Kâtibe: ): Kadın yazıcı.Sonu "e" ile biten kelimeler ekseriyetle müennestir

müfadat-ı üsera / müfadat-ı üserâ

• Eskiden muhârib iki kavmin karşılıklı olarak esirlerini değişmeleri.

müfredat

• Bir bütünü meydana getiren şeylerin her biri.
• Bir şeyin içindekiler.
• Basit ve gayr-i mürekkeb şeyler.
• Toptan mâlum olan şeylerin tafsilâtı, birer birer zikrolunmuşları.
• Edb: Tek tek ve ayrı ayrı beyitler.
• Gr: Bir ibareyi meydana getiren kelimelerin her

muhaberat / muhâberât

• Muhabereler. Haberleşmeler. Haberleşme yapan dâireler.

• Haberleşmeler, konuşmalar.

• Haberleşmeler.

muhaberat-ı kudsiye / muhâberât-ı kudsiye

• Kutsal haberleşmeler.

muhacemat

• Hücumlar, üşüşmeler. Her taraftan ve birden hücum etmeler.

muhacerat / muhâcerât

• Göç etmeler, hicretler. Muhacirlik.

• Göç etmeler.

muhakemat / muhâkemat / محاكمات

• (Tekili: Muhakeme) Muhakemeler.

• Akıl yürütmeler, değerlendirmeler.

• Hüküm yürütmeler. (Arapça)
• Yargılamalar. (Arapça)

muharebat

• (Tekili: Muhârebe) (Harb. den) Harpler, muhârebeler. Harbetmeler, savaşmalar.

muhasara

• Bir kişinin, diğer kimsenin elini tutup yürümesi veya ellerini birbirinin kuşağına sokup yürümeleri.

muhhakemat / muhhakemât

• Akıl yürütmeler, hüküm çıkarmalar.

muhkemat / muhkemât

• Kur'ân-ı kerîmdeki mânâsı açık, meydanda olan, anlaşılabilen âyet-i kerîmeler. Muhkemin çoğulu.

muhyi / muhyî

• Maddî mânevî hayat veren, dirilten, canlandıran, can ve ruh veren mânalarında olup, Cenab-ı Hakk'ın bir ismidir. (Ehl-i dünya küfür ve dalâlet karanlığında mânen ölü gibi iken Resul-i Ekremin (A.S.M.) mübarek irşadları ve iman nurları ile dirilmelerine ve o mânevî ölümden kurtulmalarına binaen Peyga

muhzır

• (Huzur. dan) Eskiden şeriat mahkemelerinde mübâşir hizmetini gören kimse. Alâkalı kimseleri mahkemeye çağırmaya memur kişi.

mukaddimat

• (Tekili: Mukaddime) Mukaddimeler. İlk gelenler. İlk sözler.

mükalemat / mükâlemat

• (Tekili: Mükâleme) (Kelâm.dan) Mükâlemeler, konuşmalar.

mukavelat / مقاولات

• Sözleşmeler. (Arapça)

mukayesat

• (Tekili: Mukayese) Mukayeseler. Kıyas etmeler.

muktatafat

• (Tekili: Muktataf) (İktitaf. dan) Derlemeler, toplamalar. Derlenmiş şeyler.

mükus

• (Tekili: Meks) Öşürler, vergiler ve bunları tahsil etmeler.

mülaane / mülâane

• Lânet edişmek. Erkek ile kadının birbirlerini lânetlemeleri.

• Zevcesini (eşini) zinâ ile suçlayan erkeğin dört şâhit getirememesi hâlinde, zevcenin isteği üzerine eşlerin hâkim huzûruna çıkarak usûlüne uygun (âyet-i kerîmelerde bildirilen ifâdelerle) karşılıklı yemin etmeleri ve lânetleşmeleri.

mülatafat

• (Tekili: Mülâtafa) Lâtifeler, mülâtafa etmeler, şakalaşmalar.

mülemmaat

• (Tekili: Mülemma') Bir kısmı Türkçe, bir kısmı Farsça veya Arapça söylenmiş olan manzumeler.

münaferat

• (Tekili: Nefret) Nefret etmeler, tiksinmeler. Arada olan soğukluklar.

• Nefret etmeler, karşılıklı soğuk davranmalar.

münakasat

• (Tekili: Münakasa) Eksiltmeler, münakasalar.

münakaşat / münakaşât

• (Tekili: Münakaşa) Çekişmeler.

münasebat-ı tevafukiye / münâsebât-ı tevafukiye

• Birbirine uygun gelişmelerdeki bağlantılar, ilişkiler.

münaza'at / münaza'ât / منازعات

• Çatışmalar, çekişmeler. (Arapça)

münazaat

• Ağız kavgaları, çekişmeler.

müraat-ı nazir / müraat-ı nazîr

• Edb: Mânâca birbirine uygun kelimeleri bir cümlede toplamak.

murassaat / murassaât

• Yaldızlar, süsler, işlemeler.

murassaat-ı hikmet / murassaât-ı hikmet

• Hikmet süslemeleri.

müşacerat

• (Tekili: Müşacere) Dövüşmeler, vuruşmalar, kavgalar.

musademat

• Çarpışmalar. Vuruşmalar. Müsademeler.

müsademat

• (Tekili: Müsademe) Vuruşmalar, birbirine çarpmalar. Müsademeler.

musahabat

• (Tekili: Musahebe) (Sohbet. den) Sohbetler, konuşup görüşmeler.

müşahedat / müşâhedât

• Kalb gözüyle görmeler veya bu yolla görülen şeyler. Müşâhede kelimesinin çoğuludur.

müsamahat

• (Tekili: Müsamaha) (Semâhat. dan) Müsamahalar, göz yummalar, görmezden gelmeler, hoş görmeler. Aldırış etmemeler.

musika-i ilahiye / musika-i ilâhiye

• İlâhî müzik, Allah'ın kâinata yerleştirdiği, Allah'ın ilhamıyla varlıkların çıkardığı tabii nâmeler ve sesler.

müştakkat

• (Tekili: Müştakk) (şakk. dan) Türemiş kelimeler.

mustalahat / mustalahât

• (Tekili: Mustalah) Istılah haline getirilmiş kelimeler.

müştekat

• Türemiş kelimeler. Bir kökten ayrılmış kelimeler.

müstetbeatü't-terakib / müstetbeâtü't-terâkib

• Üslup içindeki cümle ve kelimelerin çağrıştırdıkları mânâlar.

müstezad

• (Ziyade. den) Artmış, çoğalmış.
• Edb: Aruz kalıplarından " Bahr-i recez" denilen vezin ile yazılmış manzume. (Mef'ulü mefâîlü mefâîlü faûlün) gibi. Veya (Mef'ûlü faûlün) veznine denk parça ilâvesi ile yapılır. Ziyadeli mısralı manzumelerdir.

mütalaat / mütalaât

• (Tekili: Mütalaa) Düşünceler. Tedkik etmeler. Okumalar. Mütalaa.

müteahhirin / müteahhirîn

• Son zamanlarda gelenler ve yetişenler. (Büyük allâmeler hakkında söylenir.)

müteallikat

• Yakın olanlar, müteallik olanlar. Akraba.
• Gr: Bir cümlenin mânasını açıklayan, tamamlayan kelimeler.

mütebahhirin / mütebahhirîn

• Bilgileri pek çok olanlar, deniz gibi derin bilgili olanlar. Allâmeler.

mütebbahhirin-i ulema / mütebbahhirîn-i ulema

• Çok büyük, geniş ilim sahibi olan âlimler, allâmeler.

mütekaddimin / mütekaddimîn

• Evvelkiler, geçmiştekiler.
• Eskiden gelmiş İslâm allâmeleri.

mütekellim-i maalgayr

• Konuşan kimsenin kendisinin de içinde bulunduğu bir cemaata ait fiili ifade eden kelimelerin sigasıdır. Okuduk, yazıyoruz, gideceğiz, çalışmışız... gibi.

mütekellim-i vahde

• Konuşan kimsenin yalnız kendine ait fiili gösteren kelimelerin sigasıdır. Baktım, görüyorum, gezmişim, oturacağım gibi.

mütekellimin / mütekellimîn

• İslâm ve iman esaslarını, hakaik-ı Kur'aniye ile isbat ve izahını yapan büyük İslâm allâmeleri, âlimleri, İlm-i Kelâm âlimleri.

mütekerrir

• Tekerrür eden. Tekrar. Tekrar olan. Mükerrer olan.
• Edb: Murabbâ, muhammes, müseddes bentli manzumelerin birinci bendi sonunda tekrar edilmiş olan mısra.

müteşabihat / müteşâbihât

• Kur'ân ve hadîste temsil ve benzetmelerle açıklanan, anlaşılması zor, çok yüksek hakikatler.

müteşabihat-ı kur'aniye / müteşabihât-ı kur'aniye

• Beşer lisanının, lügatını vaz etmediği, sezip düşünemediği, misalini göremediği hakikatların teşbih ve temsiller ile anlatıldığı âyet-i kerimeler.

müteşabihat-ı kur'aniyye / müteşabihat-ı kur'âniyye

• Kur'ân'da temsil ve benzetmelerle açıklanan, anlaşılması zor olan yüksek hakikatler.

mütevatir / mütevâtir

• Çok kimselerin naklettikleri haber. Yaygın haber. Herkesin veya alâkadarların işitip doğruluğunu kabul ettikleri kat'i, şüphesiz, sağlam haber. Yalan üzerine birleşmeleri aklen mümkün olmayan bir cemaatın bir hâdise hakkında verdikleri haber.

• Yalanda birleşmeleri mümkün olmayan toplulukların birbirinden aktardığı haber veya hadis.

• Yalan üzerine birleşmeleri aklen mümkün olmayan bir topluluğun bir olay hakkında verdikleri kesin haber.

mütevatir hadis / mütevatir hadîs

• Yalanda birleşmeleri mümkün olmayan toplulukların birbirinden ve ilk topluluğun da Peygamber Efendimizden (a.s.m.) aktardığı hadîs.

mütevatir-i bilmana / mütevatir-i bilmânâ / mütevâtir-i bilmâna

• Nakledilen bir haberin başka ifade ve kelimelerle, başka başka şekilde ifade edilerek tevatür hâle gelmesi. Mânaların çok insanlarca başka başka kelimelerle nakledilmesi. Bir haberin veya hâdisenin farklı ifadelerle, başka başka şahıs veya topluluklar tarafından nakledilmiş olması.

• Mânevî tevatür; yalan üzerine birleşmeleri mümkün olmayan bir topluluğun bir haberi, olayı veya hadis-i şerifi mânâ yönünden aktarması veya aktarılırken susmak sûretiyle doğruluğunu tasdik etmesi.

muvacehat

• Yüzleşmeler. Yüzyüze gelmeler.

muvarede

• (Çoğulu: Muvâredât) (Vürud. dan) Girip gelme.
• İki şâirin, birbirlerinden habersiz olarak, tesâdüfen aynı beyitleri söylemeleri.

müvelledat / müvelledât

• Doğmakla meydana gelmiş canlılar. Aslında yok iken sonradan meydana gelmiş olanlar.
• Uydurma kelimeler.

müyul

• Meyiller, yönelmeler.

• Meyiller, yönelmeler.

müyun

• Yalanlar, uydurmalar. Yalan söylemeler.

müzakerat

• (Tekili: Müzâkere) Müzâkereler. Bir fikir hakkında karşılıklı görüşmeler. Bir arada muhtelif fikirleri beyan etmek.

naarat / naarât

• Naralar, gürlemeler.

nagam

• (Tekili: Nağme) Nağmeler, âhenkler, türküler.

nagam-kar / nagam-kâr

• Nağmeler söyleyen, ezgici. (Farsça)

nagamat / nagamât

• Nağmeler, âhenkler, güzel sesler.

nağamat / nağamât / nâğamât / نغمات

• Nağmeler, güzel sesler.

• Nağmeler, ezgiler.

• Nağmeler. (Arapça)

nağamat-ı emvac / nağamât-ı emvac

• Dalgaların nağmeleri, hoş sesleri.

nağamat-ı hazine / nağamât-ı hazîne

• Hüzünlü nağmeler.

nağamat-ı zikriye / nağamât-ı zikriye

• Zikir nağmeleri.

nahv

• (Nahiv) Yol, cihet. Etraf, yön.
• Misâl.
• Miktar.
• Kasd ve azmeylemek.
• Gr: Kelimelerin birbirine rabt, izafet ve amel eylemeleriyle ilgili olan kaideleri içine alan ilim. Nahiv ilmi ile Arapça kelimelerin yeri ve usulü bilinir, yani cümle tahlili yapılır.

nahv ilmi

• Cümle bilgisi. Kelimelerin cümle içinde fiil, fâil (özne), mef'ûl (nesne, tümleç) olma gibi durumlarından ve buna göre sonlarının aldıkları i'râbdan (harekelerden) bahseden ilim.

nak

• Nisbet edatı olarak kelimelere eklenir, sıfat meydana getirilir. Meselâ: Gam-nâk : Gamlı, kederli. (Farsça)

nakaka

• Kurbağaların çağrışıp ötmeleri.
• Tavuğun yumurtladığında ötüp gıdaklaması.

nakş-tıraz

• Süslü işlemeler. (Farsça)

namusiyye

• Yatan kimselerin başkaları tarafından görülmemeleri için, yatağın etrafına çekilen perde.

nasb

• Dikme, bir rütbe alma, bir memurluğa atama. Bazı Arapça kelimelerin sonunun üstünlü olma durumu.

nass

• Âyet-i kerîmeler ve hadîs-i şerîfler. Çoğulu nüsûs'tur.
• Fıkıh usûlü ilminde mânâsı açık ve meydanda olan âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîfler.

nazm

• Kelimeleri inci gibi yanyana dizmek.

nazm-ı celil

• Yüce diziliş; âyetteki harf ve kelimelerin yüce dizilişi, İlâhî tertibi.

nebati haşir / nebatî haşir

• Bitkilerin öldükten sonra bahar mevsiminde yeniden diriltilmeleri.

nefehat

• (Tekili: Nefha) Esintiler. Üfürmeler.

nevatir

• (Tekili: Nâtur) Hamam hademeleri.
• Bostan bekçileri.

nevber

• Turfanda meyve. (Farsça)
• Memeleri yeni belirmeye başlamış kız. (Farsça)

nevresidegan / nevresidegân

• (Tekili: Nev-reside) Yeni olgunlaşmağa başlamış olanlar, yeni yetişmeler. Gençler, tazeler.

nikar / nikâr

• Tasavvuf yolunda ilerliyenlerin birbirlerine emr-i ma'rûf nehy-i anil-münker yapmaları yâni Allahü teâlânın emir ve yasaklarını bildirmeleri.

nisar

• "Saçan, saçıcı" mânasına gelir ve kelimeleri sıfatlandırır. Meselâ: Pertev-nisar : Işık saçan.

nişin

• "Oturan, oturmuş" gibi mânâya gelir ve başka kelimelerle birleşir. (Farsça)

nücum-u kur'aniye / nücûm-u kur'âniye

• Kur'ân'ın yıldızları; âyet-i kerîmeler.

nüfur

• Ürküp kaçma, dağılma, firar etme.
• İntikal etme.
• Hacıların Mina'dan Mekke'ye doğru gitmeleri.

nukuş / nukûş / نقوش

• Nakışlar, işlemeler. (Arapça)

nukuş-u esma-i ilahiye / nukuş-u esmâ-i ilâhiye

• Allah'ın güzel isimlerinin nakışları, işlemeleri.

nukuş-u kalem-i kudret

• Allah'ın kudret kaleminin işlemeleri.

nüma

• Gösteren veya gözüken mânasında olup, birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

nüşur

• Neşirler.
• Yaymalar, dağıtmalar.
• Öldükten sonraki dirilmeler. (Nüşur, neşir gibi bâzan müteaddi, bâzan lâzım olur. Müteaddi olursa bir şeyi açıp yaymak mânasına gelir ki, lisanımızda neşr ve neşriyat ve menşur bu mânadandır. Bunun lâzımına intişar denilir, lâzım oldukları zama

örfi / örfî / عُرْف۪ي

• Söz hükmündeki kelimeler.

otorite

• Kumanda etme hakkı, itaat ettirme iktidarı. (Fransızca)
• İdari veya siyasi iktidar. (Fransızca)
• Muhakemeleri veya doktrini umumiyetle doğru olarak kabul edilen ve bir sahada derinleşmiş olan şahıs veya eser. (Fransızca)

pare

• Cüz, parça. Kesinti. (Farsça)
• Para. Kuruşun kırkta biri. (Farsça)
• Kur'an-ı Kerim'in otuz kısmından bir kısmı, bir cüz'ü. (Farsça)
• Sayı, bölük. (Farsça)
• "Parça" mânâsına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Meh-pâre : Ay parçası. (Farsça)
• Güzel. Yek-pâre : Tek parça, bir parça. (Farsça)

paş

• "Serpen, saçan, dağıtan" mânâsında birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

pervaz

• Kanat açmak, uçmak. Uçan, uçucu. (Farsça)
• Nur. (Farsça)
• Karargâh. (Farsça)
• Saçmak. (Farsça)
• Hücre. (Farsça)
• Saçak. (Farsça)
• Ayna. Dolap. (Farsça)
• İnce, uzun tahta. (Farsça)
• Uçan, uçucu gibi mânâlara gelerek birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

perver

• (Pervar) "Besleyen, yetiştiren, velinimet, koruyan" mânâsında birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

peygamber

• Allahü teâlânın, emirlerini ve yasaklarını kullarına bildirmeleri için insanlar arasından seçtiği ve kendilerine mûcizeler verdiği üstün zâtlar.

pezir

• Kabul eden, olan, olabilen. (Farsça)
• "Söz dinleyici, emir tutan" mânasında birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

pişe

• İş, kâr. Meşguliyet. (Farsça)
• Alışkanlık, huy, âdet. (Farsça)
• Meslek, san'at. (Farsça)
• "Huy edinmiş, alışmış" anlamlarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Hasenât-pişe : İyi şeyleri âdet edinmiş olan. (Farsça)

pür

• Çok, dolu, çok fazla, memlu, tekrar (mânâlarına gelir, birleşik kelimeler yapılır) (Farsça)
• Sâhib, mâlik. (Farsça)

puş

• "Örten, giyen, giyinmiş" mânasına birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)
• Örtü, elbise, zırh. (Farsça)

ran

• Bacağın uyluk kısmı. Uyluk. (Farsça)
• Kelimenin sonuna getirilerek. " Süren, sürücü" mânasını ifade eden birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Hükümrân : Hüküm süren. (Farsça)

reml

• Hac ibâdeti yerine getirilirken, tavâfın (Kâbe'nin etrâfında dönmenin) ilk üçünde, erkeklerin kısa adımlarla, omuzları silkerek, çalımlı yürümeleri.

remli / remlî

• (Şihâbüddin Remlî) (Mi: 1371-1440) Filistin'in Reml kasabasında doğmuş, Şeyhülislâm'dır. Mecmuat-ul Ahzab'da namı Kutb-ül Ârifîn diye geçer. Kimya-yı Saadet namında salâvatları ile meşhurdur. Fıkh ve tevhide, tasavvufa dair manzumeleri vardır. " İmam-ı Remlî" diye anılır.

res

• (Residen: Erişmek mastarının emir köküdür.) "Ulaşan, erişen, yetişen" mânasına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

resan

• (Residen mastarından) "Yetişenler, ulaşanlar, getirenler" mânalarına gelerek birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

rev

• (Reften mastarının emir kökü) "Giden, yürüyen" mânasında olup birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Piş-rev : Önde giden. (Farsça)

rikabdar / rikâbdar

• Padişahların atla bir yere gidişleri sırasında özengiyi tutmak suretiyle ata binip inmelerine yardım eden kişi.

rivayet tefsiri / rivâyet tefsiri

• Kur'ân-ı kerîmdeki bâzı âyet-i kerîmelerin başka âyetlerle veya Peygamber efendimizin sünneti veya Eshâb-ı kirâmın mübârek sözleriyle açıklanması. Buna me'sur veya naklî tefsir de denir.

riyeb

• (Tekili: Ribet) Şüpheye düşmeler.

ru

• Olan, biten manalarında birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Hod-ru: Kendiliğinden. (Farsça)

rü'yetullah

• Cennet'te mü'minlerin Allah'ı görmeleri.

rüba

• Kapan, çalan, alan (mânâsına birleşik kelimeler yapılır). Meselâ: Dil-rüba : Gönül kapan, gönül alan. İz'an-rüba : Aklı alan, hayret veren. (Farsça)

rübai / rübaî

• Dörtlük olan. Dörtle ilgili.
• Edb: Dört mısralık belli vezinlerle yazılmış manzume. Aynı esasta 24 şekilli vezinle yazılan 4 mısralık şiir.
• Gr: Mastarını meydana getiren dört harften hepsi de aslî olan kelimeler.

rüste

• "Çıkmış, bitmiş, yetişmiş" anlamlarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Nev-rüste : Yeni yetişmiş bitki. (Farsça)

sademat / صدمات

• Sadmeler, çarpmalar, darbeler. (Arapça)
• Musibetler. (Arapça)

safahat-ı alem / safahât-ı âlem

• Dünya olayları, dünyadaki gelişmeler.

safka

• Bir satış anında müşteri ile satıcının tokalaşarak, "hayrını gör" demeleri.
• Yapılan satış.

safsaf

• (Çoğulu: Safsâfe) Her nesnenin kemi, kötüsü, hor ve hakiri.
• Döğülmüş yumuşak toprak.
• Mâkul olmayan kelimeler.
• Mânâsız şiir.
• Yaramaz ve kötü işler.

şahıs zamiri

• İsim yerine kullanılan ve insanlara işaret eden kelimeler. Farsçada: (Men: ben), (Tu: sen), (U: o), (Mâ: biz), (Şümâ: siz), (İşân: onlar). Bunlar gayr-ı muttasıl (bitişik olmayan) zamirlerdir.Arapçada; gayr-ı muttasıl zamirler: (Ene: ben), (Ente-sen), (Entümâ: ikiniz), (Hu: O), (Entüm: siz), (Entünn

saime / sâime

• Senenin yarısından fazla, meralarda, kırlarda sırf sütleri alınmak veya üreme ve beslenmeleri için otlatılan (koyun, keçi, sığır, manda, at ve deve cinsinden olan), ehlî hayvanlar.

salim / sâlim

• Sağlam.
• Sıhhatli. Sağ. Noksansız, eksiksiz.
• Her türlü tehlikeden uzak olan. Emin ve korkusuz olan.
• Gr: Kelimelerdeki harfler bozulmadan cemi' eki katılarak yapılan çoğul hali. Sâlimûn, sâlihât, sâdıkûn, sâdıkât gibi yapılan cemiler.
• İçinde harf-i illet bulunma

sall

• Demirlerin birbirlerine sürtünmelerinden çıkan ses.

san

• "Benzer, andırır" mânâlarına gelerek birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

sar

• Yer, mekân bildiren, birleşik kelimeler yapılan bir ek'tir. Bir şeyin kesretle bulunduğunu gösterir. Meselâ: Kühsar : Çok dağlık yer. (Farsça)

sarf

• (Çoğulu: Süruf) Harcama, masraf, gider.
• Fazl.
• Hile.
• Men etme. Bir kimseyi yolundan ve işinden ayırıp başka tarafa yöneltme.
• Farz.
• Gr: Bir lisanı meydana getiren kelimelerin değişmesinden, birbirinden türemesinden bahseden ilim şubesi. Kelime bilgisi. K

• Dilbilgisinin konusu kelimeler olan bölümü.

sarf ve nahv ilmi

• Arabî dilbilgisi. Sarf; kelime bilgisi; kelimelerde meydana gelen değişikliklerden ve birbirlerinden türemelerinden bahseden ilim. Nahv; cümle bilgisi; kelimelerin cümle içinde fiil, fâil (özne), mef'ûl (nesne, tümleç) olma gibi durumlarından ve buna göre sonlarının aldıkları i'râbdan (harekelerden)

sarih tevatür

• Yalan üzerine birleşmeleri mümkün olmayan bir topluluğun bir hadîs-i şerifi, bizzat aynen aktarması.

şart edatı

• Arapça'da, Türkçe'deki "eğer, şayet, …se, …sa" kelimelerinin karşılığı olarak kullanılan, kendi başına bir mânâsı olmadığı halde isim ve fiillerle birlikte mânâ kazanan edatlar, in, lev, emma gibi.

savarif

• (Tekili: Sârife) Değişmeler. Değişiklikler.

saz

• (Sâhten: Yapmak mastarından emir köküdür) Eden, yapan, uyduran, düzen mânalarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Evham-saz : Evham veren. (Farsça)

sealil

• (Tekili: Sü'lul) Memeler.
• Vücudda meydana gelen siğiller.

secde ayetleri / secde âyetleri

• Okunduklarında veya işitildiğinde secde yapılan, Kur'ân-ı kerîmdeki on dört secde âyet-i kerîmesi. Bunlar: A'râf: 206, Ra'd: 15, Nahl: 50, İsrâ: 109, Meryem: 58, Hac: 18, Furkân: 60, Neml: 25, Secde: 15, Sa'd: 24, Fussilet: 37, Necm: 62, İnşikâk: 21, Alak: 19. âyet-i kerîmeleridir.

sedaya / sedâyâ / ثدایا

• (Tekili: Sedâ) Memeler.

• Memeler. (Arapça)

şefaat

• Şefaat etmek. Af için vesile olmak.
• Fık: Âhiret günü bir kısım günahkâr mü'minlerin affedilmeleri ve itaatli mü'minlerin de yüksek mertebelere ermeleri için Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm ve sâir büyük zâtların Allah Teâlâ'dan (C.C.) niyaz ve istirhamda bulunmalarıdır.

sefk-i dima / sefk-i dimâ

• Kan dökmeler, akıtmalar.

sekerat / sekerât

• Ölüm hâli, kendinden geçmeler, esrimeler.

sera

• "Şarkı söyleyen" mânasına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Nağme-serâ : Şarkı söyleyen, nağme söyleyen. (Farsça)

serdengeçti

• Tar: Akıncılardan düşman ordusu içine dalmak veya muhasara altına alınan bir kaleye girmek için fedai yazılan kimseler. Bunlara ellerinde kınlarından sıyrılmış kılıçlarla bu tehlikeli işlere atıldıkları için "dalkılıç" da denilirdi. Düşman ordusuna dalacak veya kaleye girecek olanların dönmelerinden

şerif-i caferi / şerîf-i câferî

• Hazret-i Ali'nin, hazret-i Fâtıma'dan dünyâya gelen Zeyneb adlı kızınınAbdullah bin Câfer-i Tayyâr ile evlenmelerinden meydana gelen evlâdına verilen ad.

sevkiyat / sevkiyât

• Göndermeler, yollamalar.

şeyhülislam / şeyhülislâm

• Osmanlı Devleti zamanında dînî meselelerle şerîat mahkemelerine bakan en yüksek rütbeli din adamı.

seyr ü seyelan-ı eşya / seyr ü seyelân-ı eşya

• Varlıkların hareketleri, akıp gitmeleri.

sıfat terkibi

• Sıfat tamlaması. Meselâ: "Kâmil insan" kelimeleri bir sıfat terkibidir. Burada Türkçe ifâdeye göre "kâmil insan" terkibinden birinci kelime sıfat (belirten), ikinci kelime ise mevsuf (belirtilen) dir. Farsça kâideye göre "insan-ı kâmil" diye söylenir.

sıhri / sıhrî

• Evlenmelerden meydana gelen akrabalık.

şiken

• (Şikesten mastarından) Kıvrım, büküm. (Farsça)
• Koparan, parçalayan mânâsında birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Haysiyet-şiken : f. Haysiyet kıran. (Farsça)

silsile-i tahsil

• Öğretim kademeleri.

sima'

• Dinlemek, kulak vermek. İşitmek.
• Çalgı dinlemek.
• Herkesin işitmesi istenilen güzel zikir ve sözler.
• Mevlevilerin ve sair dervişlerin "ney" veya "def" ile berâber ilâhi okuyarak raksları ve nağme terennüm etmeleri, dönmeleri.

şirket

• Ortaklık, iş ortaklığı.
• Huk: İki veya daha fazla şahsın emek ve malları ile müştereken, iktisadî bir gayeye erişmek için bir akidle birleşmeleri.

sırr-ı teklif

• İnsanların dünyaya gelip, Allah (C.C.) tarafından vazifelendirilmelerinin hikmeti. Dünyaya gelip vazife sahibi olmanın sırrı.

şuaat / şuâât

• Işınlar, ışık hüzmeleri; Hz. Muhammed'in (a.s.m.) peygamberliğinin isbatına dair bir eser olup, 1921 yılında Üstad Said Nursî tarafından telif edilmiştir.

şuaat-ı ayniye / şuâât-ı ayniye

• Gözdeki ışık hüzmeleri, göz feri.

şuaat-ı istişhad / şuâât-ı istişhad

• İstişhad ışınları; şahit ve delil gösterme ışığının hüzmeleri, ışınları.

sualat / sualât

• (Tekili: Suâl) Suâller, sorular. İstemeler, istekler.

suğra / suğrâ

• Küçük önerme; kıyası oluşturan önermelerden birisidir. Kıyasın sonuç önermesinin öznesi olan küçük terim bu küçük önermede bulunur.

şühud-i ehadiyet / şühûd-i ehadiyet

• Tasavvuf yolunda çalışan kimselerin, mahlûklardaAllahü teâlânın sıfatlarını görmeleri hâli. Şühûd-i Vahdet.

suiistimalat / suiistimalât

• Kötü kullanımlar, vücut enerjisini israf etmeler.

sukub

• (Tekili: Sakb ve Sukb) Delmeler veya delinmeler.
• Bir tarafdan diğer tarafa kadar açık olan delikler.

şüküfte

• "Açılmış" mânasına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Nev-şüküfte : Yeni açılmış. (Farsça)

sürü

• Tar: Devşirme suretiyle alınan Hristiyan çocuklarının yüzer, yüzellişer, ikiyüzer veya daha fazla kişilik kafileler halinde sevkedilmeleri. Sürü adı verilen bu kafileler, sürücülerle muhafızların nezareti altında hükümet merkezine sevkedilirlerdi.

sürub

• (Tekili: Serb) İçyağları.
• Çekiştirmeler, azarlamalar.

sütre

• Perde. Örtü. Perdelenecek şey.
• Namaz kılarken kıble cihetinde duvar ve sâir olmadığından, önden geçenlerin namaza zarar vermemeleri için, ön tarafa dikilen şey. (En az altmış cm. yükseklik)

şütum

• (Tekili: şetm) Küfürler, sövmeler.

suz

• (Suhten: Yanmak mastarından) "Yakan, yakıcı, yanmak, tutuşmak" mânâlarına gelerek mürekkeb kelimeler yapar. (Farsça)

ta'cilat / ta'cilât

• (Tekili: Ta'cil) Çabuklaştırmalar. Acele ettirmeler. Hızlandırmalar.

ta'cizat / ta'cizât

• (Tekili: Ta'ciz) Tacizler. Rahatsız etmeler, sıkıntı vermeler.

ta'dilat / ta'dîlat / تعدیلات

• Değişiklikler, doğrultmalar, değiştirmeler, tebdil etmeler.

• Değiştirmeler, değişiklik. (Arapça)
• Ta'dilât yapmak: Değişiklik yapmak. (Arapça)

ta'limat / ta'lîmât / تَعْل۪يمَاتْ

• Öğretmeler.

ta'mikat

• (Tekili: Ta'mik) Derinleştirmeler. İncelemeler, tedkik etmeler, araştırmalar.

ta'mirat / ta'mirât

• (Tekili: Tamir) Noksanları gidermek. Eksik ve bozukları düzeltmeler ve tamamlamalar. Ta'mirler.

ta'zirat

• (Tekili: Ta'zir) Vesile ve bahane aramalar. Esassız özür bildirmeler.

ta-be

• "... e kadar" mânasına gelir ve kelimelerin başlarına eklenir. (Farsça)

taaccülat

• (Tekili: Taaccül) Acele etmeler. Acelecilikler.

taammukat

• (Tekili: Taammuk) Derinleşmeler.

taannüdat / taannüdât

• (Tekili: Taannüd) İnad etmeler, ayak diremeler.

taayyünat / taayyünât

• Belirlenmeler.

• Meydana çıkmalar. Belli olmalar. Belli başlı adam sırasına geçmeler.

• Belirmeler.

taazzumat / taazzumât

• (Tekili: Taazzum) Kibirlenmeler.
• Kemikleşmeler.

tab

• "Parıldayan, parlayan, parlatan, aydınlatan" anlamlarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Âlem-tab : Dünyayı aydınlatan, âlemi ışıklandıran. (Farsça)

tadilat / tâdilât

• Değişiklikler, doğrultmalar, değiştirmeler, tebdil etmeler.

• Düzeltmeler.

tagaddiyat / tagaddiyât

• (Tekili: Tagaddi) Gıdalanmalar, beslenmeler.

tagayyürat

• (Tekili: Tagayyür) Başkalaşmalar, bozulmalar. Değişmeler.

tağayyürat

• Başkalaşmalar, değişmeler.

tagayyürat-ı alem / tagayyürât-ı âlem

• Âlemdeki değişmeler, başkalaşmalar.

tagayyüzat

• Hiddetlenmeler. Kızmalar.

tagyirat / tagyirât

• (Tekili: Tagyir) Değiştirmeler, başkalaştırmalar; bozmalar.

tahaccürat

• (Tekili: Tahaccür) Taşlaşmalar, taş kesilmeler.

tahammürat / tahammürât

• (Tekili: Tahammür) Ekşimeler, mayalanmalar.

taharriyat / taharriyât

• Araştırmalar, incelemeler.

tahaşhuş

• Kâğıt hışırtısı.
• Yeni kaftan avazı. Silâhların sürtünmelerinden çıkan ses.

tahassürat / tahassürât

• Tahassürler. Hasret çekmeler.

tahassüsat / tahassüsât

• Hislenmeler, etkilenişler.

• (Tekili: Tahassüs) Duygulanmalar, hislenmeler.

tahavvülat / tahavvülât

• (Tekili: Tahavvül) Tahavvüller. Değişmeler.

• Değişmeler.

tahavvülat-ı muntazam / tahavvülât-ı muntazam

• Düzgün ve muntazam değişiklikler, değişmeler, gelişmeler.

tahayyülat / tahayyülât / تخيلات

• Hayal etmeler, hayale dalışlar. (Arapça)

tahdisat / tahdisât

• Anlatmalar. Rivayet etmeler.
• Teşekkürle bildirmeler.
• Hadis anlatmalar.

tahfif

• (Hıffet. den) Hafifletme, yükünü azaltma. Kolaylaştırma.
• Lâyıkı vechiyle hürmet etmemek.
• Maddî-manevî bir ızdırabı azaltmak.
• Kelimelerin bazı harflerini terketmekle telâffuzunu kolaylaştırmak.

tahfifat / tahfifât

• (Tekili: Tahfif) Hafifletmeler; yükünü eksiltmeler, kolaylaştırmalar.

tahkimat

• Bir yeri düşmanın hücumuna karşı savunmak maksadıyla yapılmış düzenlemeler ve tesisler.

tahkirat / tahkirât

• (Tekili: Tahkir) Tahkirler. Hor ve küçük görmeler. Hakaret etmeler.

tahmidat / tahmidât

• Hamdetmeler.

tahmilat / tahmilât

• (Tekili: Tahmil) Yükletmeler, yükletilmeler, yüklemeler.

tahribat / tahribât

• (Tekili: Tahrib) Tahribler, yıkıp bozmalar, harab etmeler.

tahrifat

• Değiştirmeler, bozmalar.

• Bir yazıdaki cümlelerin anlamlarını karıştırma, değiştirmeler.

tahrikat

• Ayaklandırmalar, kışkırtmalar. Hareket ettirmeler.

tahrime

• Namaza başlanırken söylenen tekbir.
• Hacıların ihrama bürünmeleri.

• Namaza başlanırken söylenen tekbir. Hacıların ihrama bürünmeleri.

tahşidat / tahşidât

• Birikmeler. Toplamalar. Yığınaklar.
• Konuşarak fazla üzerinde durma.

tahsilat / tahsilât

• Edinmeler, derlemeler.

tahsinat / tahsinât

• Güzelleştirmeler.

• Alkışlamalar. Güzelleştirmeler. Beğenmeler.

• Tahsinler, beğenmeler.

tahvifat / tahvifât

• (Tekili: Tahvif) Korkutmalar. Korkuya düşürmeler.

tahvilat / tahvilât

• Değiştirmeler.

takbihat / takbihât

• (Tekili: Takbih) Ayıplamalar, çirkin görmeler.

• Çirkin görmeler.

takibat / tâkibât

• Takipler, izlemeler.

taksimat / taksimât / taksîmât / تَقْس۪يمَاتْ

• Bölmeler.

• Taksimler. Bölmeler. Cüz cüz ayırmalar.

• Bölüştürmeler.

tal'

• Tomurcuk.
• Miktar. Kadar.
• Çiçeklerin üremelerine sebep olan sarı tozları.

talimat / tâlimât

• Talimler, öğretmeler, idmanlar, emirler.

tamirat

• Tamirler, düzeltmeler.

tanzifat / tanzifât / tanzîfât / تَنْظ۪يفَاتْ

• Temizlemeler.

• Temizlemeler.

• Temizlik işleri. Temizlemeler.

• Temizlemeler.

tanzimat / tanzimât

• Düzenlemeler.

• Düzenlemeler.

tarassudat / tarassudât

• Gözlemeler.

• (Tekili: Tarassud) Gözlemler, tarassutlar, gözetlemeler.

• Gözetlemeler.

tarassudat-ı semaviye / tarassudât-ı semâviye

• Gökyüzünü gözetlemeler.

tarz-ı intihabat / tarz-ı intihabât / طَرْزِ اِنْتِخَابَاتْ

• Seçmelerin tarzı.

tas'ibat

• (Tekili: Tas'ib) Zorlaştırmalar, güçleştirmeler.

tasalsul

• Demir ve ona benzer madenlerin birbirine değmelerinde ses çıkarmaları.

tasarrufat / tasarrufât

• Faaliyetler, istediği şekilde yönlendirmeler.

tasgirat / tasgirât

• (Tekili: Tasgir) Küçültmeler.

tashihat / tashihât

• Düzeltmeler.

• (Tekili: Tashih) Düzeltmeler, tashihler.

• Tashihler, düzeltmeler.

tasniat / tasnîât

• Düzmeler, uydurmalar.

tasrihat

• (Tekili: Tasrih) Açık açık anlatmalar. İzah etmeler.

tatyibat

• (Tekili: Tatyib) İyi muâmeleler, gönlü hoş etmeler.

tava'vu'

• Tilki, çakal, kurt ve köpeğin ürümeleri.

tavsifat / tavsifât

• Nitelemeler.

tavzifat / tavzifât

• Vazifelendirmeler.

• Görevlendirmeler.

tayinat / tayinât

• Tayinler, belirlemeler.

tazimat / tâzimat

• Büyüklüğünü dile getirmeler.

tazminat / tazmînât / تضمينات

• Zarar ödemeleri, tazminat. (Arapça)
• Tazmînat vermek: Zarar ödemesinde bulunmak. (Arapça)

te'bidat / te'bidât

• (Tekili: Te'bid) Ebedileştirmeler, sonsuzlaştırmalar, te'bidler.

te'dibat

• (Tekili: Te'dib) Edeplendirmeler, terbiye etmeler.

te'diyat / te'diyât / تأدیات

• (Tekili: Te'diye) Ödemeler.

• Ödemeler. (Arapça)

te'hirat / te'hirât

• (Tekili: Te'hir) Tehirler, geciktirmeler, sonraya bırakmalar.

te'vil / te'vîl

• Yorumlamak, açıklamak.
• Ehl-i sünnet âlimlerinin, Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellemden ve Eshâb-ı kirâmdan bildirdikleri tefsirlere (açıklamalara) bağlı kalarak âyet-i kerîmeleri açıklamak veya bu şekilde yapılan açıklamalar ve îzâhlar.

te'vilat / te'vilât

• (Tekili: Te'vil) Te'viller. Zâhiren yakın mâna ve delil nakletmek sebebiyle başka mâna vermeler.

teahüdat / teahüdât

• (Tekili: Teâhüd) Sözleşmeler. Ahidleşmeler.

tebadülat / tebadülât

• (Tekili: Tebadül) Değişmeler. Tebadüller.

tebahhurat / tebahhurât

• Buharlaşmalar. Buğu haline geçmeler.

tebaüdat / tebaüdât

• (Tekili: Tebaüd) Birbirinden uzak düşmeler. Uzaklaşmalar.

tebdilat / tebdilât

• (Tekili: Tebdil) Tebdiller, değiştirmeler.

tebeddülat / tebeddülât / تَبَدُّلاَتْ

• Değişmeler.

• Değişmeler.

tebessümat

• (Tekili: Tebessüm) Gülümsemeler, tebessümler.

tebliğ / teblîğ

• Peygamberlerin, Allahü teâlânın emir ve yasaklarını, insanlara eksiksiz ve noksansız olarak bildirmeleri.

tebliğ-i şeriat

• Peygamberlere mahsus beş vasıftan birisi olan, Allah'tan (C.C.) aldıkları emir ve kanunları insanlara aynen bildirmeleri.

tebrikat / tebrikât

• (Tekili: Tebrik) Tebrikler. Tebrik etmeler.

tebşirat / tebşirât

• Müjdelemeler, müjde vermeler.

• (Tekili: Tebşir) Müjdelemeler, müjde vermeler.

• Müjdelemeler.

tecarib / tecârib / تجارب

• Tecrübeler, denemeler. (Arapça)

tecdidat / tecdidât

• Yenilemeler, tazelemeler.

teceddüdat / teceddüdât / تجددات

• Yenilenmeler, yenilikler. (Arapça)

tecelliyat / tecellîyât / tecelliyât / تَجَلِّيَاتْ

• Görünmeler, belirmeler.

• Görünmeler.

tecemmuat / tecemmuât

• (Tekili: Tecemmu') Birikmeler, toplanmalar, yığılmalar.

tecemmüdat / tecemmüdât

• (Tekili: Tecemmüd) Sertleşmeler, katılaşıp donmuş şeyler.

tecessüsat / tecessüsât

• (Tekili: Tecessüs) Tecessüsler, araştırmalar. Gözetlemeler.

tecrübe-i umumi / tecrübe-i umumî

• Genele ait tecrübe, umumî deneyler ve incelemeler.

tecsimat / tecsimât

• (Tekili: Tecsim) Vücutlu göstermeler, cisimlendirmeler.

tedarikat / tedârikât

• Edinmeler.

tedelliyat / tedelliyât

• (Tekili: Tedelli) Nazlanmalar.
• Eğilmeler.
• Tevâzu göstermeler.

tedenniyat / tedenniyât

• Alçalmalar, gerilemeler.

• (Tekili: Tedenni) Gerilemeler, tedenniler, aşağılamalar.

tederrüsat / tederrüsât

• (Tekili: Tederrüs) Ders almalar. Okuyup öğrenmeler.

tedkikat / tedkîkât / تدقيقات

• Tedkikler, incelemeler.

• (Tekili: Tedkik) Tedkikler. Araştırmalar. İncelemeler.

• İncelemeler, tetkikler. (Arapça)

tedrisat / tedrisât / tedrîsât / تَدْر۪يسَاتْ

• (Tekili: Tedris) Tedrisler. Ders vermeler.

• Ders vermeler.

• Ders vermeler.

tedvir

• Devrettirmek, döndürmek. Çevirmek.
• İdare etmek, yönetmek.
• Daire şekline sokmak.
• Edb: Bir mısradaki kelimelerin yerini değiştirmekle veznin ve mânanın bozulmamasıdır.
• Kur'an-ı Kerim kıraatında: Tahkik ile hadr ortasında bir okuma usulüdür. Her iki yönde meşru m

teeddübat / teeddübât

• (Tekili: Teeddüb) Edeblenmeler, çekinmeler, utanmalar.

teellüfat / teellüfât

• (Tekili: Teellüf) Hoş geçinmeler, alışmalar. Bağdaşmalar.

teellümat / teellümât

• Acı hissetmeler.

teessürat / teessürât

• Etkilenmeler, üzülmeler.

tefaric

• (Tekili: Tefric) Yırtmalar, genişletmeler.
• Ferah vermeler.
• Korkaklar, zaifler, yüreksizler.
• (Tifrac) Yırtmaçlar, aralıklar.

tefarik

• Müteferrik olanlar. Tefrikalar. Ayırma ve seçmeler.
• Taksitler. Ufak tefek şeyler. Ayrıca şeyler.
• Küçük hediyelik eşya.

tefekkürat / tefekkürât / تفكرات

• Tefekkürler, düşünmeler.

• Tefekkürler, düşünmeler.

• Düşünmeler, düşünceler. (Arapça)

tefrişat / تفریشات

• Döşemeler. (Arapça)

teganni / tegannî

• Sesi mûsikî perdelerine uydurmak için, hareke, harf ve med (uzatma) ilâve etme ve çıkarma yapmak sûretiyle, kelimelerin asıllarını dolayısıyle mânâyı bozarak okuma.

tegayyürat / tegayyürât

• Başkalaşmalar, değişmeler.

tehacümat / tehâcümât

• Hücum etmeler, saldırılar.

tehdidat / tehdidât

• (Tekili: Tehdid) Korkutmalar, göz dağı vermeler.

• Gözdağı vermeler.

tehekkümat / tehekkümât

• (Tekili: Tehekküm) Ciddi tavır takınarak eğlenmeler.

tekalib

• (Tekili: Taklib) Döndürmeler, çevirmeler. İçi dışa çevirmeler.

tekasüf / tekâsüf

• Kesifleşme. Yoğunlaşma. Sıklaşma.
• Bir noktada toplanma.
• Birbirinden ayrılan kimyevi maddelerin tekrar toplanarak birleşmeleri.

tekasülat / tekâsülât

• (Tekili: Tekâsül) Tembellikler, üşenmeler. İlgisizlikler.

tekbirat / tekbirât

• (Tekili: Tekbir) Tekbirler. Tekbir getirmeler.

tekbiratü'l-huccac fi arafat / tekbirâtü'l-huccac fî arafat

• Hacıların Arafat Dağına çıktıkları zaman tekbir getirmeleri.

tekemmülat-ı insaniye / tekemmülât-ı insaniye

• İnsana ait mükemmellikler, ilerlemeler.

tekemmülat-ı ruhiye / tekemmülât-ı ruhiye

• Ruha ait mükemmelleşmeler, ilerlemeler.

tekrimat / tekrimât

• İkram etmeler.

tekvinat / tekvinât

• (Tekili: Tekvin) Tekvinler, var etmeler, yaratmalar.

telakkiyat / telakkiyât / تلقيات

• (Tekili: Telakki) Şahsî anlayış ve görüşler.
• Kabul etmeler. Telakkiler.

• Görüşler, anlayışlar, değerlendirmeler. (Arapça)

telhisat / telhisât

• (Tekili: Telhis) Kısaltmalar, hülâsalar, özetlemeler.

telmihat / telmîhât / تلميحات

• Göndermeler, îmâlı anlatmalar.. (Arapça)

temayülat / temâyülât

• Meyletmeler, eğilimler.

temayüzat

• (Tekili: Temayüz) Üstün olmalar, temayüzler, yükselmeler.

temdihat / temdihât

• (Tekili: Temdih) Mübalâğa ile medhetmeler.

temeddühat / temeddühât

• (Tekili: Temeddüh) Temeddühler, böbürlenmeler.

temessülat / temessülât

• Belirmeler, görünmeler.

temhisat / temhisât

• (Tekili: Temhis) Tecrübeler, imtihan etmeler.

temsilat / temsilât

• Temsiller; kıyaslama tarzında benzetmeler.

temsilat-ı maddiye / temsilât-ı maddiye

• Maddî benzetmeler, örnekler.

temsillerin darbı

• Benzetmelerin getirilmesi, örneklemelerin yapılması.

tenafür

• Birbirinden kaçmak. Ürkmek.
• Uzağa çekilmek.
• Bir mes'elenin halli için hâkime başvurmak.
• Edb: Kulağa hoş gelmeyen hece veya kelimelerin bir arada bulunması.

tenakusat / tenakusât

• (Tekili: Tenakus) Eksilmeler, azalmalar.

tenasüb

• Uygunluk, uyma, tutma. Yakınlaşma.
• Anlamca birbirine uygun kelimeleri bir arada söze güzellik vermek amacı ile kullanmak.

• Uygunluk, uyma, tutma. Yakınlaşma.
• Nisbet, kıyas.
• İki adet birbirine nisbet edilerek yapılan hesap usulü.
• Edb: Mânaca birbirine uygun kelimeleri bir arada söze güzellik vermek maksadı ile zikretmek.

tenasülat / tenasülât

• (Tekili: Tenasül) Çoğalma. Tenâsüller. Üremeler.

tenbihat / tenbihât

• (Tekili: Tenbih) Tenbihler. İkaz etmeler.

tenevvüat / tenevvüât

• Çeşitlenmeler.

• Çeşitlenmeler.

tenezzülat / tenezzülât

• Eğilmeler, seviyeye inmeler.

tenkilat / tenkilât

• (Tekili: Tenkil) Örnek olacak biçimde cezâlandırmalar.
• Düşmanları tepelemeler.
• Uzaklaştırmalar.

tenkisat / tenkisât / tenkîsât / تنقيصات

• (Tekili: Tenkis) Tenkisler, eksiltmeler, indirmeler, azaltmalar.

• Azaltmalar, eksiltmeler. (Arapça)

tenvirat / tenvirât

• (Tekili: Tenvir) Aydınlatmalar, ışıklandırmalar. Tenvir etmeler.

teracim

• (Tekili: Teracüm) (Tercüme) Tercüme edilmiş olanlar. Tercümeler.

terahhumat / terahhumât

• Şefkat ve marhamet göstermeler.

• (Tekili: Terahhum) Acımalar, merhamet etmeler.

• Merhamet etmeler.

terakib

• (Tekili: Terkib) Terkibler.
• Gr: İki veya daha çok kelimeden meydana gelen birleşik kelimeler. Tamlamalar.

terakkiyat / terakkiyât / ترقيات

• İlerlemeler.

• İlerlemeler.

• (Tekili: Terakki) Terakkiler. Yükselişler. İlerlemeler.

• İlerlemeler. (Arapça)

terakkiyat-ı beşer

• İnsanlığa ait kalkınmalar, yükselmeler, ilerlemeler.

terakkiyat-ı ecnebiye / terakkiyât-ı ecnebiye

• Yabancıların sağladığı gelişmeler, ilerlemeler.

terakkiyat-ı fenniye / terakkiyât-ı fenniye

• Bilimsel ilerlemeler.

terakkiyat-ı fenniye ve zihniye

• Fenne ve zihne ait gelişmeler, bilimsel ve ilmî gelişmeler.

terakkiyat-ı havaiye

• Hava ile ilgili ilerlemeler, uzayla ilgili gelişmeler.

terakkiyat-ı hazıra / terakkiyat-ı hâzıra

• Zamanımızdaki ilmî ve teknik ilerlemeler.

terakkiyat-ı insaniye / terakkiyât-ı insaniye

• İnsanların manevî açıdan gelişme ve ilerlemeleri.

terakkiyat-ı maddiye

• Maddî ilerlemeler.

terakkiyat-ı maneviye / terakkiyât-ı mâneviye

• Mânevî ilerlemeler, yükselmeler.

terakkiyat-ı medeniye / terakkiyât-ı medeniye

• Teknolojik ilerlemeler.

terakkiyat-ı medeniyet / terakkiyât-ı medeniyet

• Medenî ve teknolojik ilerlemeler.

terakkiyat-ı ruhiye ve fikriye / terakkiyât-ı ruhiye ve fikriye

• Ruhî ve düşünceyle ilgili ilerlemeler.

terakkiyat-ı sanayi / terakkiyât-ı sanayi

• Sanayi dallarında meydana gelen gelişme ve ilerlemeler—uçak sanayii, gemi sanayii gibi.

terakkiyat-ı tıbbiye

• Tıp alanında ilerlemeler, gelişmeler.

terakkubat / terakkubât

• (Tekili: Terakkub) Gözetlemeler, beklemeler.

terakümat / terakümât

• (Tekili: Teraküm) Toplanmalar, yığılmalar, birikmeler.

terci'-i bend

• Gazel şeklinde aynı vezinde yazılı manzumelerin "vâsıta" denilen bir beyti ile birbirine bağlanmış şekli. Vâsıta beyti tekerrür ederse terci-i bend; tebeddül ederse (değişirse) terkib-i bend olur. Bendlerin her birisine, terci-i bendlerde "terci'hâne"; terkib-i bendlerde "terkibhâne" denir. (Edb. L. (Farsça)

terciat / terciât

• (Tekili: Terci') Döndürmeler, geri çevirmeler.

tercihat

• Tercihler, seçmeler.

tereffuat / tereffuât

• (Tekili: Tereffu') Yukarı kalkmalar, yükselmeler.

terennümat / terennümât

• Terennümler, nameler, güzel, hoş sesler.

• (Tekili: Terennüm) Terennümler. Güzel güzel anlatmalar.
• Şarkı söylemeler. Ötmeler, musikîler.

tereşşuhat / tereşşuhât

• (Tekili: Tereşşuh) Terlemeler, sızmalar, sızıntı yapmalar.
• Kulaktan gelme haberler.

terfiat / terfiât

• (Tekili: Terfi') Terfiler. Rütbe vermeler. Rütbe almalar.
• Yukarı kaldırmalar, yükseltmeler.

tergibat / tergibât

• İsteklendirmeler.

terhisat

• Terhisler, vazifeye son vermeler.

terhisat-ı askeriye

• Askerlikten terhis etmeler.

terkib-i bend

• Edb: Birkaç bendden meydana getirilmiş manzumenin hususan gazel şekli olup müteaddit manzumeler birer beytle birbirine bağlanmıştır.

terkib-i mezci / terkib-i mezcî

• İki veya daha fazla kelimeden meydana gelen ve bir isme delâlet eden isim. " Baalbek, Kırıkkale, Tahtakurusu" kelimelerinde olduğu gibi.

terkibat / terkibât

• Birleştirmeler; birleşikler yapma.

• Terkibler, birleştirmeler.

tersimat / tersimât

• Resimlemeler.

• Resimlemeler.

tertibat / tertîbât / ترتيبات

• Düzenlemeler, düzenler. (Arapça)

tertil / tertîl

• Kur'ân-ı kerîmi tecvîdle yâni usûl ve kâidelerine uyarak, açık açık, tâne tâne, harfleri ve kelimeleri birbirinden ayırarak okuma.

teşahhusat / teşahhusât

• Belirlenmeler, şekillenmeler.

teşahhusat-ı vechiye / teşahhusât-ı vechiye

• Yüze ait belirmeler, insanın simasındaki ayırdedilme özelliği.

teşahhusat-ı zahiriye / teşahhusât-ı zâhiriye

• Dış belirmeler, dış kimlik.

tesamuhat

• (Tekili: Tesâmuh) Hoş görmeler, müsâmahalar.
• Dikkatsiz ve kayıtsız davranmalar.

tesbihat

• (Tekili: Tesbih) Cenab-ı Hakk'ı (C.C.) sıfatına lâyık ifadelerle yâdetmeler.

teşbihat / teşbihât

• Benzetmeler.

• (Tekili: Teşbih) Benzetmeler, teşbihler, benzetilmeler.

• Benzetmeler.

tescilat / tescilât

• (Tekili: Tescil) Kütüğe geçirmeler, sicile geçirmeler.

tesdiye

• Çulhaların bez çözmeleri.

teşekkiyat

• Şikayet etmeler.

teşekkülat / teşekkülât

• (Tekili: Teşekkül) Teşekküller. şekillenmeler.
• Kuruluşlar.

• Şekillenmeler, oluşmalar.

teselsülat / teselsülât

• (Tekili: Teselsül) Zincirlemeler. Zincirleme gitmeler.

tesemmümat / tesemmümât

• (Tekili: Tesemmüm) Zehirlenmeler.

teşerrüfat / teşerrüfât

• (Tekili: Teşerrüf) Şeref duymalar, şereflenmeler. Saygı göstermeler, hürmet etmeler.

tesettür

• Kapanıp gizlenme. Örtünme.
• Fık: Kadınların ve erkeklerin başkasına, nâmahremlere vücutlarının haram kısımlarını örtüp göstermemeleri.

teshirat

• İtaat ettirmeler.

teşkilat-ı esasiye / teşkilât-ı esasiye

• Anayasa. Kanun-u esasî. Devletin temel kuruluş şeklini tayin eden ve teşrinin yani meclisin, hükümetin ve mahkemelerin salâhiyetleri nasıl kullanılacağını; vatandaşların umumi hak ve hürriyetlerini gösteren temel kanunlardır.

teslimat

• (Tekili: Teslim) Bir hesap üzerine yapılan ödemeler.

• Teslimler, vermeler.

teslis

• Üçleme. Hristiyanların sonradan uydurdukları ve dinlerinin esasında olmayan bir akidedir ki; bazılarının hâşâ, Cenab-ı Hakk Üçdür, bazıları da Üçü birdir diyerek, Allah'a şerik ve ortak tanımaları. Cenab-ı Hakk'ı Üç Unsurdur diye tevehhüm etmeleri. (Ekanim-i selâse de denir.)

tesmiat

• (Tekili: Tesmi) İşittirmeler, duyurmalar.

tesnim

• Hörgüçleyerek yukarı yükseltmek, terfi etmek mânasına masdar olup, yükseklik mânasıyla Cennet çeşmelerinden bir çeşmenin ismidir. İbn-i Abbas'tan rivayet edildiğine göre Cennet meşrubatının en yükseğidir.

teşrifat / تَشْرِيفَاتْ

• Şereflendirmeler.

• Şereflendirmeler, protokol.

teşvikat

• (Tekili: Teşvik) İsteklendirmeler, şevke getirmeler. Kışkırtmalar.

teşvikhat

• İsteklendirmeler.

tetahhurat / tetahhurât

• (Tekili: Tetahhur) Temizlenmeler.

tetebbuat / tetebbuât

• Araştırıp incelemeler.

• Araştırıp incelemeler. Arayıp öğrenmeler.

• Araştırıp incelemeler.

tetebu'at / tetebu'ât / تتبعات

• İncelemeler. (Arapça)

tetkikat

• İncelemeler.

tetkikat-ı amika / tetkikat-ı amîka

• Etraflı, derin araştırmalar, incelemeler.

tetkikat-ı fenniye

• Bilimsel araştırma ve incelemeler.

tetkikat-ı ilmiye

• İlmî bakımdan incelemeler, araştırmalar.

tevabi'

• (Tekili: Tabi') Maiyyet. Bir kimseye tâbi olanlar. İman ve İslâmiyet veya herhangi bir hususta birisine bağlı bulunanlar.
• Uşaklar.
• Bir merkeze bağlı olan yerler.
• Gr: Evvelki kelimeye göre hareke alan kelimeler.

tevafukat / tevâfukat

• Uygun düşmeler, denk olmalar.

tevafukat-ı gaybiye

• Göze görünmeyen ve bizim için gaybi olan tevafuklar. Kur'an veya kıymetli dinî eserlerde, bir kısım kudsi kelimelerin, yazılışlarında İlâhî bir takdir ile, altalta ve yanyana dizilişleri.

tevakkufat / tevakkufât

• (Tekili: Tevakkuf) Beklemeler, durmalar, eğlenmeler.

tevarüd

• Vârid olma, gelme. Yetişme, vâsıl olma.
• Arka arkaya gelmek.
• Edb: Birbirinden habersiz olarak iki şâirin aynı beyti veya mısrayı söylemeleri.

tevarüsat / tevarüsât

• (Tekili: Tevarüs) Tevarüsler, mirasa konmalar.
• İrsen geçmeler, irsî olarak geçmeler.

tevatür / tevâtür

• Yalan üzerine birleşmeleri mümkün olmayan bir topluluk tarafından bir hadis-i şerifin aktarılması.

• Yalan üzere birleşmeleri mümkün olmayan, her asırda güvenilen kimselerin hepsinin bir şeyi, bir haberi bildirmeleri.

tevatür-ü mevcudat

• Bütün varlıkların aynı hakikatte birleşmeleri ve aynı noktaya parmak basmaları.

tevcih-i hitap

• Sözü birine yöneltme, birine hitap etmeler.

tevcihat / tevcihât

• Yönlendirmeler.

• Yöneltmeler.

teveccüh-ü nas / teveccüh-ü nâs

• İnsanların, bir kimseyi beğenip, ona teveccüh etmeleri ve medh ü senâ etmeleri.

teveddüdat / teveddüdât

• Kendini sevdirmeler.

tevessüat / tevessüât

• (Tekili: Tevessü') Genişlemeler.

tevhişat / tevhişât

• (Tekili: Tevhiş) Ürküp kaçmasına sebep olmalar, ürkütmeler.

tevlidat / tevlidât

• (Tekili: Tevlid) Meydana getirmeler, sebep olmalar.
• Doğurmalar, doğurulmalar; doğurtmalar.

tevziat / tevziât

• (Tekili: Tevzi') Tevziler, dağıtmalar.
• Herkese payını vermeler.

teyekkunat / teyekkunât

• (Tekili: Teyekkun) Tam olarak ve iyice bilmeler.

tezad

• İki şeyin birbirine zıt olması. Aksilik. Terslik.
• Edb: Mânaca birbirine zıt olan kelimeleri bir arada toplamak.

• İki şeyin birbirine zıt olması, aksilik, terslik.
• Anlamca zıt olan kelimeleri bir arada toplamak.

tezahürat / tezâhürât / تَظَاهُرَاتْ

• Görünmeler, belirmeler.

• Görünmeler, gösterişler.

• Görünmeler.

tezayüdat / tezayüdât

• (Tekili: Tezayüd) Artmalar, ziyadeleşmeler, çoğalmalar.

tezellülat / tezellülât

• (Tekili: Tezellül) Alçalmalar, küçülmeler, zillete katlanmalar.

tezevvücat / tezevvücât

• Evlenmeler.

• (Tekili: Tezevvüc) Evlenmeler, zevce edinmeler.

tezeyyün-ül ezhar / tezeyyün-ül ezhâr

• Çiçeklerin tezeyyünü, ziynetlenmeleri.

tezeyyünat / tezeyyünât

• (Tekili: Tezeyyün) Süslenmeler, ziynetlenmeler.

teznibat / teznibât

• (Tekili: Teznib) İlâveler, eklemeler. Ekler.

tezvirat

• Süslü yalan söylemeler, sahtekârlıklar.

tezyidat / tezyidât

• (Tekili: Tezyid) Artırmalar, çoğaltmalar, ziyadeleştirmeler.

tezyifat / tezyifât

• Alay etmeler, küçük düşürmeler.

• Çürütmeler, küçük düşürmeler.

tezyinat / tezyinât / tezyînat / تزیينات

• Süslemeler.

• Süsler, süslemeler.

• Süslemeler, süsler. (Arapça)

tezyinat-ı lafziye / tezyinat-ı lâfziye

• Sözle ilgili süslemeler, cinas, seci' gibi anlamdan ziyade kulağa hitap eden söz san'atları.

tezyinat-ı zahiri / tezyinat-ı zahîri

• Dış görünüşte bulunan süslemeler.

tilal

• (Tekili: Tell) Kümeler, yığınlar. Tepeler.

tıraz

• " Süsleyen, donatan" anlamlarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Şükufe-tıraz : Çiçek süsleyen. (Farsça)

tuhr

• Pâklık, temizlik, taharet.
• Kadınların iki âdet görmeleri arasındaki temizlik hâlleri. (Temizlik hâli uzayan, devam eden kadına "Mümtedet-üt tuhur" denir).

turan

• Eski İranlılar tarafından Türkistan ve Tataristan taraflarına verilen isimdir. Turan, eskidenberi Türklerin oturduğu yerlere denirdi. "Türk" ile "Tur" kelimeleri arasındaki benzerlik de bu iki ismin bir asıldan ibaret olduğunu gösteriyor.

uhud

• (Tekili: Ahd) Ahidler, yeminler, peymanlar, anlaşmalar, sözleşmeler.

umur-u gaybiye / umûr-u gaybiye

• Gayba ait, bilinmeyen işler ve gelişmeler.

• Gayba ait, bilinmeyen işler ve gelişmeler.

umurat

• (Tekili: Umre) Umreler. Hac mevsiminin haricinde Kâbe'yi ve Mekke-i Mükerreme'nin mübarek yerlerini ziyaret etmeler.

uruz

• Zâhir olmak, görünmek.
• Gelme, ârız olma.
• (Tekili: Arz) Bildirmeler, keyfiyetler.

usul-i fıkıh / usûl-i fıkıh

• Fıkıh (ibâdet ve amel) bilgilerinin âyet-i kerîmelerden ve hadîs-i şerîflerden nasıl çıkarıldığını öğreten ilim.

usul-i kelam / usûl-i kelâm

• Îmân bilgilerinin âyet-i kerîmelerden ve hadîs-i şerîflerden nasıl çıkarıldığını öğreten ilim.

va

• "Arkada, geri" mânâlarına gelerek birleşik kelimeler yapar. (Farsça)

• "Vah, yazık" meâlinde olup hayf, hasret, esef gibi kelimelerle birlikte söylenir. (Buna Arabçada "edât-ı nüdbe" denir.)Türkçede bunun yerine; vâh, vây, eyvâh edatları kullanılır. Bunlar bâzan şiddet ve te'yid için tekrar edilir.

vahy-i gayri metluv / vahy-i gayri metlûv

• Allahü teâlâ tarafından peygamberlerin kalblerine bildirilen vahyi, peygamberlerin kendilerine âit kelimelerle yanındakilere bildirmesi. Hadîs-i kudsî.

vakıf

• (ة) harfiyle biten kelimelerde (ﻫ) sesi verilerek durma ("şeceratin" kelimesinin "şecerah" şeklinde okunması gibi).

var / vâr

• (Teşbih edatıdır) Gibi, ...li, kerre, def'a, sâhib, mâlik, lâyıklık (yerinde kullanılarak birleşik kelimeler yapılır). Meselâ: Melek-vâr : Melek gibi. Ümid-vâr: Ümidli. (Farsça)

vav-ı kasem

• Gr: Herhangi bir kelimenin, çok defa Allah isminin evveline gelerek, yemin için kullanılan vav harfi. Vallahi, Veşşemsi, Velfecri kelimelerinde olduğu gibi.

velaim

• (Tekili: Velime) Düğünler, evlenmeler.
• Düğün ziyafetleri.

velediyet

• Birinin çocuğu oluş, Hıristiyanların isa aleyhisselâma hata ile "Allahın oğlu" demeleri.

ver

• "Sahib, mâlik; anlamlarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Dâniş-ver : Âlim. Suhan-ver : Edip, şâir. (Farsça)

visak

• Kuvvetli, kalın bağ.
• Yeminle söz vermeler. Muahedeler.
• Peyman.

vişam

• (Tekili: Veşm) Dövmeler.

vüsuk

• Bağlar, râbıtalar.
• Anlaşma ve sözleşmeler.

ya

• "Hey, ey!" mânasında nida olarak kullanılır. Arapçada başına geldiği kelimenin i'rabını ötre okutur. "Yâ-Halimu, Yâ-Rahimu" da olduğu gibi. Yâ, terkibli kelimelerin başına gelirse; baştaki kelimeyi "üstün" meftuh okutur. "Yâ Rabbe-l Âlemîn" de olduğu gibi."Yâ" üç şekilde kullanılır:1- Müennes zamiri

yab

• "Yaften: Bulmak" mastarından emir kökü olup, birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Şifayab : Şifa bulan, iyileşen. (Farsça)

yafte

• "Bulunmuş, bulmuş, bulunan" mânalarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Şeref-yafte : f. Şeref bulmuş. (Farsça)

yalak

• Hayvanların su içmelerine mahsus içi oyuk kütük veya taş. Çeşmelerin musluğu altına konulan tasa da bu ad verilir.

yenabi'

• (Tekili: Yenbu') Kaynaklar, pınarlar, çeşmeler.
• Kedi yavruları.

yenabi'-i ulum / yenabi'-i ulûm

• İlim kaynakları, çeşmeleri.

za

• "Bu, şu" mânalarına gelir. Ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Hâkezâ: Bunun gibi, böyle.

• (-Zây) " Doğuran" anlamına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Nâdire-zâ : Nâdir şeyler yapan, bulunmaz şey meydana getiren. (Farsça)

zade

• Evlâd, oğul. (Farsça)
• İyi insan. (Farsça)
• Nikâh neticesi olmuş çocuk. (Farsça)
• Kelime sonuna getirilerek birleşik kelimeler de yapılır. Meselâ: Şah-zade (Şehzade) : Padişah evlâdı. (Farsça)

zamair

• (Tekili: Zamir) Zamirler. Bir şeyin iç yüzleri.
• İsim yerine kullanılan kelimeler.

zamair-i şahsiyye

• Şahıs zamirleri. " Ben, sen, o" gibi isim yerine geçen kelimeler.

zann-ı kabul-ü cumhur

• Bir hükmün doğruluğunu ekseri müçtehidlerin ve ehl-i reylerin zann derecesinde, yani kuvvetli ihtimal ile kabul etmeleri. (Ümmeti da'vetle teşri' edemez, fehmi şeriatten olur; lâkin şeriat olamaz. Müçtehid olabilir, fakat müşerri' olamaz.İcma' ile cumhurdur, sikke-i şer'i görür. Bir fikre davet etme

zar

• Kelimenin sonuna gelerek birleşik kelimeler olur. İsimlere eklenerek yer adı bildirilir. Meselâ: Lâle-zar : Lâle bahçesi. (Farsça)

zed

• "Vurucu, vuran" mânasına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Guş-zed : Kulağa çalınan. Zeban-zed : Yayılmış söz.

zede

• (Zed) Birleşik kelimeler yapılarak, "vurulmuş, çarpılmış, tutulmuş" manalarına gelir. Meselâ: Musibet-zede : Musibete uğramış. (Farsça)

zedegan / zedegân

• (Tekili: -zede) Tutulmuşlar, çarpılmışlar, uğramışlar mânalarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. (Farsça)

zellat

• (Tekili: Zelle) Yanılmalar, yanlışlar.
• Sürçmeler, kaymalar.
• Hatalar.

zemzeme-i ezkar / zemzeme-i ezkâr

• Allah'ı anmanın hoş, güzel nağmeleri.

zemzeme-i hayvan ve eşcar

• Hayvan ve ağaçların nağmeleri.

zemzeme-i şükran

• Teşekkür ifade eden nağmeler.

zen

• Vuran, kesen, atan mânalarına gelerek birleşik kelimeler yapılır. (Zeden: Vurmak mastarında emir köküdür) Lâf-zen : Söz atan, lâf atan. (Farsça)

zenan

• "Vurarak" mânasına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Ta'ne-zenan : Söverek. (Farsça)

zencir-bend

• Zincire vurulmuş, zincirle bağlı mânasına gelir. Eskiden azılı katiller ve deliler, zincirle bağlandıkları için bu tâbir meydana gelmiştir. (Farsça)
• Edb: Her mısranın son kelimesi, bir sonra gelen mısraın ilk kelimesini teşkil etmek şekliyle meydana getirilen manzumelere verilen addır. Divan (Farsça)