abese irca

• Mantık ve matematikte bir isbat şeklidir. Bir hükmün doğruluğunu isbat için, bu hükmü inkâr eden diğer hükmün yanlışlığı isbatlanır. Meselâ: Allah'ın varlığının inkâr edilmesinin imkânsızlığını veya abesiyetini göstermek, Allah'ın varlığını isbat yollarından biridir. Bu, "Abese irca" yolu ile isbat

akılane / âkılâne

• Akıllı, mantıklı olarak.

akis

• (Aks) Bir şeyin zıddı, simetriği, tersi.
• Hareketli bir cismin hareketinin tersine dönmesi.
• Bir şeyin evvelinin âhirine, âhirinin evveline dönmesi.
• Çarpışma, çarpıp geri dönme.
• Mantıkta: Bir düşünme ve akıl yürütme şekli; bir iddianın konusunu yüklem, yüklemini

akli burhan / aklî burhan

• Güçlü ve sarsılmaz, akla ve mantığa uygun kesin delil.

akli ve mantıki / aklî ve mantıkî

• Akla ve mantığa uygun.

aks-i kaziye

• (Mantıkta) Doğru farzedilen bir hükmün, konusu ile yükleminin (mahmulünün) ters çevrilmesi ile zaruri bir sonucun elde edilmesidir. Çeşitli şekilleri vardır. Meselâ : "Her insan canlıdır." sözünde konu olan insan ile, yüklem olan canlı sözü yer değiştirilerek (aksedilerek) şu hüküm elde edilir: "Baz

analoji

• Mant. Benzetme yoluyla sonuç çıkarma. Bilinmeyen bir durum, bir hadise, bir münasebet ve bir varlık hakkında hüküm vermek için bilinen bir benzeri hakkındaki bilgilerden faydalanılarak muhakeme yürütülmesidir. Bu tarz düşünce çok defa düşüneni yanlış sonuca götürür. Muhtemel olanın muhakkak zannedil

arahim

• Büyük olan şey.
• Bir cins beyaz büyük mantar.

aristo

• (Doğum : M.Ö. 384) Yunan filozoflarından olup Eflatun'un talebesidir. Mantık, ahlâk, siyaset, iktisad, felsefe kitapları vardır. Ruhun bakiliğine inanırdı. Tecrübeden ziyâde akla fazla kıymet verdiğinden çok yanılmıştır.

arşi / arşî

• Arşa dair, mantıkta bir delil.

arşi ve süllemi / arşî ve süllemî

• Devir ve teselsülü inkâr maksadıyla yukarıya doğru gittikçe daralan ve tek bir yaratıcının varlığına dayanan mantıkî delil.

askul

• (Çoğulu: Asâkil) Beyaz, büyük mantar.

balapuş / balapûş

• Palto, pardesü, manto gibi üste giyilen eşya. (Farsça)

bedii kıraet / bedîî kıraet

• Mantıki kıraet şartlarına riâyet ettikten başka rikkat mevkiinde sesini indirmek, şiddet makamında yükseltmek -acemi aktör tavrı takınmaksızın- mevzuu ses ve işaretle canlandırmaktır.

burhan / burhân

• Bir dâvâyı isbat eden kesin delîl.
• Mantık ilminde mukaddime denilen ve kesin netîceye ulaştıran iki cümle (söz).

burhan-ı kat'i-yi mantıki / burhan-ı kat'î-yi mantıkî

• Mantık kurallarına uygun kesin delil.

burhan-ı mantıki / burhan-ı mantıkî

• Mantık kaidelerine uygun delil.

ceb'

• (Çoğulu: Cebeât) Kızıl mantar.
• (Çoğulu: Ecbu) Nakir dedikleri ağzı dar kap ki, içine su koyarlar.
• Tehir etmek, sonraya bırakmak.

cedel

• Münâkaşa, mücâdele, tartışma, kavga. Mantıkda, meşhur veya doğruluğu herkesçe kabûl edilen kadiyye (önerme)lerden meydana gelen kıyas'a verilen ad.

celabib / celâbib

• Uzun ve geniş örtü, manto. Cilbâb'ın çoğuludur.

cilbab / cilbâb

• Uzun ve geniş örtü, manto. Çoğulu Celâbîb'dir.

delail-i akliye / delâil-i akliye

• Aklî deliller; akla ve mantığa uygun deliller.

delail-i akliye ve mantıkiye / delâil-i akliye ve mantıkiye

• Aklî ve mantıkî deliller; akıl ve mantığa uygun deliller.

delail-i mantıkıye ve müsbete / delâil-i mantıkıye ve müsbete

• Mantığa ve ispata dayalı deliller.

delalet-i akliyye ve mantıkıyye / delâlet-i akliyye ve mantıkıyye

• Akıl ve mantık yardımıyla, akıl ve mantığın yola göstermesiyle.

delil-i arşi ve süllemi / delil-i arşî ve süllemî

• Eski mantıkta Vahdaniyyet-i İlâhiyyeyi ve teselsülün muhaliyyetini isbat bahislerinde geçen delillerdendir.

ebatil

• (Tekili: Ubtule) Beyhude, bâtıl, hurâfe, mantıksız, hakikatsız şeyler.

efatih

• Mantar ve ona benzer bitkiler.

entimem

• yun. Man: Mantıkta kısaltılmış kıyas şekli. Öncül veya had denilen ve bilinen kaziyelerden biri söylenmeden sonuca varmak. Örnek: (Orucu bozdu, o halde 61 gün keffareten oruç tutması gerekir.) Burada hadlerden biri (Orucu bozan, 61 gün keffareten oruç tutar), kaziyesi biliniyor kabul edilerek söylen

fak'

• (Çoğulu: Fıkıa) Bir cins beyaz yumuşak mantar.

fenn-i mantık / فَنِّ مَنْطِقْ

• Mantık ilmi.

• Mantık ilmi.

futur

• Büyük ve beyaz mantar.

garde

• (Çoğulu: Megârid) Mantar.

hayaliyyun

• (Tekili: Hayalî) Romantik şâirler, hayalî yazarlar.

hayaliyyun mezhebi / hayâliyyun mezhebi

• Hayalcilerin mezhebi; romantizim.

hükm-i karakuşi / hükm-i karakuşî

• Karakuş hükmü.
• Mc: Hesaba kitaba gelmiyen, mantığa uymayan hüküm.

ilm-i mantık

• Mantık ilmi.

kalensüve

• Üzerine sarık sarılarak başa giyilen külâh.
• Mantarın başlığı, tablası.

kelam / kelâm

• Söz. Bir mânayı ifâde eden, bir maksadı anlatan ifâde.
• Allah'a mahsus bir sıfat.
• Fık: Allah (C.C.) Kelâm sıfatını da hâizdir. Onun kelâmı harften ve savttan (sesden) münezzehtir, ezelidir, ebedidir.
• Ist: Hikmet ve mantık esaslarıyla Allah'ın (C.C.) varlığı, birliği, İ

kem'e

• Yer mantarı.

kitab-ı mantık

• Mantık kitabı.

kıyas-ı akim / kıyas-ı akîm

• (Mantık) Neticesiz veya doğru netice vermeyen kıyas (meselâ, kitap matbaanın telifi, eseri demek).

kıyasat-ı mantıkıye / kıyâsât-ı mantıkıye

• Mantık ilminde kullanılan kıyas yöntemleri.

küf

• Yetiştiği satıhta kimyevî değişikliklere sebep olan küçük boylu mantarlara verilen umumi ad.
• Maddelerin oksitlenme neticesinde dış tarafını kaplayan tabaka. Pas.

kurhane

• (Çoğulu: Kurhân) Bir cins mantar.

ma'kul

• Akla uygun, akıllıca iş gören, anlayışlı, mantıklı.

ma'kuliyet

• Akla uygunluk, mantıki oluş.
• Menkul olmayış.

mantık

• Söz.
• Mantık ilmi, vasıta ve delil arasında tutarlılık.

mantıkan / منطقا

• Mantığa göre, mantıkça.

• Mantığa göre. Mantıkça.

• Mantık bakımından. (Arapça)

mantıken

• Mantığa göre, mantıkça.

mantıki / mantıkî / منطقى

• Mantıklı.

• Mantıka dâir. Aklî ve müsbet olan düşünce, fikir. Mantık kaidelerine uygun.

• Mantıkla ilgili, mantıklı.

• Mantıklı. (Arapça)

mantıkiyyat / mantıkiyyât

• Mantıkla alâkalı mes'eleler.

mantıkiyyun / mantıkiyyûn / منطقيون

• Mantıkla uğraşanlar. Mantık âlimleri.

• Mantıkçılar, mantık bilginleri. (Arapça)

mantıkla müşeyyed

• Sağlam bir mantık üzerine kurulmuş, mantık kuralları üzerine oturmuş.

mantuk

• Bir lâfzın nutuk hâlinde, söz sahasında üzerine delâlet ettiği şey. " Şu kitabı satın aldım", sözünde bu lâfzın mantuku, o kitabın satın alınmış olmasıdır.
• Söz, nukut, mânâ, mefhum.

mecbee

• Mantar yetişen yer.

mesail-i mantıkıye / mesâil-i mantıkıye

• Mantık meseleleri.

milhafe

• Kadının sokağa çıkarken giydiği manto ve ferâce gibi uzun geniş örtü.

mubsır

• Görücü, gösterici, görünen, bilici, bildirici, vazıh ve âşikâr.
• Mantık. Kelâm ve seyrin mutediline denir.

necat

• Kurtuluş, selâmet.
• Hırs ve hased.
• Yüksek mekân.
• Ağaç budağı.
• Mantar.

re'b

• Mantar.
• Toplamak, cem'etmek.
• Islah etmek, düzeltmek.

risale-i mantıkiye

• Mantıkla ilgili risale.

safsata

• Uydurma, aldatıcı mantık oyunu.

şairane / şâirâne / شاعرانه

• Romantik, şairce. (Arapça - Farsça)

sebr

• Mantıkta bir ispat yolu.

sebr ve taksim

• Mantıkta bir isbatlama tarzı ve usulüdür. Bu iki kelime beraber kullanıldığı gibi, "delil-i taksim, delil-i münkasım" gibi tâbirlerle de söylenir. Bu isbatlamada bir şeyin aslında bulunan vasıflar, illet olmaktan birer birer ibtal edildikten sonra, tam illet olmaya elverişli olan tesbit edilir. (Lât

• Mantıkta kullanılan bir ispatlama yöntemi; bir şeyi kısımlara bölmek, sonra bütün bu kısımları sırayla çürüterek son kalan kısmın doğruluğunu ispat etmek.

semarug

• Başı yumru yumurta gibi olan mantar.

serer

• (Çoğulu: Esirre) Ayın son gecesi.
• Ebenin doğan çocuğun göbeğinden kestiği parça.
• Mantar üstünde olan kabuk, balçık, toprak (Bu mânâya Çoğulu: Esrâr ve C: Esârir).

şerh-i şemsi / şerh-i şemsî

• Kutbeddin-i Razî tarafından telif edilmiştir ve mantık ilmine dairdir.

suğra

• Pek küçük, mantıkta küçük önerme.

tahlil

• Müşkül meseleyi halletmek.
• Bir şeyi kolaylıkla tutmak.
• Eritmek.
• Bir şeyi helâl kılmak.
• Yemine kefaret etmek.
• Man: Terkibin zıddıdır. Bir kıyas neticesinin mantık şekillerinin hangisinden olduğunu bilmek için delilin tahlili, araştırılması.
• Fiz:

tekemmü'

• Mantar koparmak.

ulum-i ibtidaiyye / ulûm-i ibtidâiyye

• Âlet ilimleri; ana ilimleri öğrenmek için yardımcı olan sarf, nahiv, belâgat, mantık vs. gibi ilimler.

ulum-u aliye / ulum-u âliye / ulûm-u âliye

• (Âlet. den) Âlet ilimleri. (Gramer, sarf, nahiv, belâgat ve mantık gibi.)

• Yüksek ilimleri anlamaya yarayan mantık, gramer gibi âlet ilimleri.

zahiri ilimler / zâhirî ilimler

• Okuyarak, çalışarak ve araştırarak elde edilen, öğrenilen ilimler. Kelâm, tefsîr, fıkıh gibi din bilgileriyle; mantık, matematik, fizik, kimyâ, biyoloji, geometri gibi fen bilgileri.