abak

• İcab etmek. Lâzım olmak.
• Yapışmak.

abakiye

• Lâzım olmak.
• Yapışmak.
• Zahmet.

abdest

• Namaz ve diğer bâzı ibâdetlerin yerine getirilebilmesi için yapılması lâzım gelen yüzü, dirseklerle berâber kolları yıkamak, başın dörtte birini mesh etmek ve topuklarla berâber ayakları yıkamaktan ibâret temizlik. Namazın dışındaki farzlardan biri.

abülhayat-ı marifet / âbülhayat-ı marifet

• Hayat suyu gibi, kan gibi insana lâzım olan Allah'ı tanıtıcı bilgi.

ahiret / âhiret

• İnsanın ölümü ile başlayan ebedî (sonsuz) hayat. Âhirete îmân, inanılması lâzım olan altı esastan beşincisidir.

ahkam-ı fıkhiyye / ahkâm-ı fıkhiyye

• Fıkıh ile ilgili hükümler. Bedenle yapılması ve sakınılması lazım gelen şeyler, emirler ve yasaklar.

akvat-ı yevmiyye

• Geçim, derd-i maişet için lazım olan günlük yiyecekler.

alak

• Kan. Kızıl veya koyu ve uyuşuk kan.
• Yapışkan veya ilişken nesne.
• Hayvanat.
• Bir işe mülâzemet eylemek.
• Husumet-i lâzime veya muhabbet-i lâzime. Aşk ve muhabbet eylemek. Bir işe başlayıp o işe devamlı olmak.
• Bir şeye ilişip tutulmak.
• Yapışkan, ba

allah

• Esmâ-i hüsnâdan. Varlığı muhakkak lâzım olan, îmân ve ibâdet edilecek hakîkî mâbûd. Her şeyi yoktan var eden yüce yaratıcı.

allame / allâme

• İslâmiyetin yirmi ana ilmi ve bunların kolları olan seksen ilminde mütehassıs ve evliyâlık derecelerinde yükselmiş, ayrıca lâzım olduğu kadar zamanın fen ve edebiyat ilimlerinde de yetişmiş zât. Âlim kelimesinin mübâlağalı ismi fâilidir.

amentü / âmentü

• İslâm dîninde inanılması lâzım olan altı temel esas.

arız / ârız

• Sonradan olan şey. Bir şeyin zâtına ve hakikatına ait ve lâzım olmayıp başka bir varlıktan bazan vâki ve kaim olan. Takılan. Yapışan.
• Bir şeyi arz ve takdim edici olan.
• Kalın ve geniş bulut.
• Ön dişlerin haricindeki onaltı dişin herbiri.
• İnsanın yanağı.

ask

• Lâzım olmak, lüzumlu olmak.

atım

• t. Ateşli silahların boşaltılması, atılması.
• Kurşun menzili, kurşunun gidebildiği, yetiştiği mesâfe.
• Silahın bir defa atılması için lâzım gelen barut vesaire.

avret

• Eksik. Gedik. Gizlenmesi lâzım gelen şey. Dinen örtülmesi vâcib olan âzâ, ud yeri. Utanılacak ve hayâ edilecek şey. Erkeklerde göbek ile diz kapağı arasındaki kısım.
• Kadın. Zevce. Nikâhlı.
• Gece uykuya yatacağı vakit ve seherden evvel uykudan kalkılacak saate de şeriat örfünde

ayyil

• (Çoğulu: İyâl) Nafakası lâzım olan kişi.

batıl satış / bâtıl satış

• Sahîh olmayan, yâni dînen bulunması lâzım gelen şartların hepsi veya bir kısmı bulunmayan satış, alış-veriş. Satılacak malın mütekavvim olması (kullanılmasına dînen izin verilmesi, kıymetli ve kullanılabilir olması) bu şartlardandır. Buna göre; domuz, içki ve denizdeki balık mütekavvim değildir.

bayiste / bâyiste

• Zaruri, lâzım, gerekli. (Farsça)

bey'-i batıl / bey'-i bâtıl

• Sahih olmayan, yâni dînen bulunması lâzım gelen şartların hepsi veyâ bir kısmı bulunmayan alış veriş.

bina'

• (Çoğulu: Ebniye) Yapı, ev. Yapma, kurma.
• Gr: Müteaddi, lâzım, meçhul, mütavaat gibi fiillerin esasını mevzu yapan kitab.

bürhan-üt temanü' / bürhan-üt temânü'

• İstiklâliyet, ulûhiyetin zâtî bir hassası ve zaruri bir lâzımı olduğuna dair ve şirkin butlanını isbat eden delil ki; eşyanın yaradılışı müteaddit ellere ve esbaba verilse, âlemdeki nizam bozulup karışıklıklar çıkacağını gösterir, isbat eder.

cenabet

• Pis. Gusletmesi lâzım gelen kimse.
• Uzaklık.

cihaz

• Âlet ve edevat.
• Gelinin lüzumlu şeyleri. Çeyiz.
• Cenazenin kaldırılması için lâzım olan eşya.

dakaik-i umur

• Üzerinde gayet dikkatle durulması lâzım gelen işlerin ince ve mühim noktaları. (Farsça)

dall-i bi-l iktiza / dâll-i bi-l iktiza

• (Dâllibiliktiza) İktizası ile delâlet eden.
• Ist: Şer'an muhtacun ileyh olan bir lâzime delâlet eden lâfızdır. Başka bir tâbir ile; vaz'olunduğu mânadan mukaddem isbatına şer'an lüzum ve ihtiyaç mevcud olan bir medlule delâlet eden ibaredir. Meselâ: Bir kimse bir şahsa hitaben: "Evini

delalet-i iltizamiye / delâlet-i iltizamiye

• Bir lâfzın vazolunduğu mânânın lâzımına zorunlu olarak işaret etmesi. Meselâ "ilâh" sözü zorunlu olarak "doğmamış, doğurmamış" mânâsına işaret eder.

dervah

• Şaşkın, şaşırmış olan, hayran. (Farsça)
• Başaşağı asılmış. (Farsça)
• Lâzım, zaruri, lüzumu olan, gerekli. (Farsça)

devletçilik

• Halk işlerinin, hususan büyük sanayi ve ziraatin devlet vasıtası ile işletmesi usulü. Cemiyetin umuma âid olan işleri ve bu işler için lâzım gelen teşkilât, müessese ve sâirelerini devlet eliyle yapılmasını kabul eden idâre sistemi.
• Halkın hususi teşebbüslerini veya büyük müesseseler

deyn

• Borç. Verilmesi lâzım gelen şey.
• Fık: Zimmetinde sâbit olan şey.

disiplin

• Uyulması lâzım gelen kaide ve yasaklar. (Fransızca)
• Nizam ve intizam te'mini için zihnî, ahlâkî, ruhî, cismanî tâlim ve terbiye. (Fransızca)

eda şartları / edâ şartları

• Bir işin, ibâdetin sahîh ve mûteber olması için lâzım olan şartlar.

ef'al-i mükellefin / ef'âl-i mükellefîn

• İslâm dîninde mükelleflerin (dînî vazîfeleri yerine getirmekle yükümlü, sorumlu kimselerin) yapmaları ve sakınmaları lâzım olan emirler ve yasaklar. Ahkâm-ı İslâmiyye (fıkıh bilgileri), din bilgileri.

ehl-i sünnet alimleri / ehl-i sünnet âlimleri

• İnanılması lâzım olan din bilgilerini Eshâb-ı kirâmdan (Peygamber efendimizin arkadaşlarından) doğru olarak öğrenip, kitablara yazan ve Ehl-i sünnet îtikâdında olan İslâm âlimleri.

elibab

• Durdurmak. Lâzım olmak.

elzem

• Daha lâzım. Çok lâzım. Ziyade mucib.
• Küçük parmaklı.

emanet / emânet

• Emîn, güvenilir olmak. Peygamberlerde bulunması lâzım olan yedi sıfattan biri.
• Fıkıh ilminde, güvenilen kimseye bırakılan mal.

emr-i bi-l-maruf, nehy-i anil-münker

• Dinin emirlerini, Kur'âni ve İslâmi hakikatleri neşretmek ve bildirmek, men'edilen şeyleri de yaptırmamak. İyiliği, İslâmi hususları emretmek ve teşvik etmek, kötülüğü men'edip yaptırmamağa sevketmek. (Fakat bu kudsi vazifeyi âdabına itaat ve riâyet ederek ifâ etmek lâzımdır, zirâ bu itaat da dinimi

erş

• Fesat, niza, ihtilaf, rüşvet.
• Fışkırmak.
• Tırmalamak.
• Fık: Yaralanan veya kesilen bir uzuvdan dolayı verilmesi lâzım gelen diyet.

evb

• Dönülmesi lâzım gelen yere dönmek.
• Kasd. İstikamet.

evla

• Daha iyi, birincisi, başta gelmesi lâzım geleni.

farz-ı ayn

• Her müslümanın yerine getirmesi lâzım olan farz.

fetanet / fetânet

• Peygamberlerde bulunması lâzım olan sıfatlarından biri. Peygamberlerin; bütün insanların en akıllısı, en zekîsi ve en anlayışlısı olmaları.

fi'l-i vücubi / fi'l-i vücubî

• Yapılması gereken, lâzım olan fiil.

fihi nazar / fîhi nazar

• Şüphe edilen bir mes'ele hakkında söylenir. "Ona bir bakmak, tetkik etmek lâzımdır" demektir.

fihi nazarun / fîhi nazarun

• "Ona bir bakmak, incelemek lâzımdır".

fihinazarun / fîhinazarun

• Bir bakmak lâzım!

fiil-i lazım / fiil-i lâzım

• (Bak: LÂZIM FİİL)

fıkh

• Bilmek, anlamak. İslâmiyet'i bilmek. Dinde yapılması ve sakınılması lâzım gelen işleri bildiren ilim.

gaben-i fahiş / gaben-i fâhiş

• Piyasadaki en yüksek satılandan altın ve gümüşte %2,5 ve daha fazlasına, urûzda yâni ölçülüp tartılan ve taşınabilen mallarda %5, hayvan için %10, binâ için %20'den, ibâdet konularında lâzım olan şeylerde de piyasadaki fiyatından iki misli fazla olan aldanmalar.

gals

• Karıştırmak.
• Lâzım olmak.
• Cür'et etmek.

gıda

• Besleyici madde. Vücuda lâzım olan yenecek ve içilecek şeyler.
• Kuşluk vakti yenen yemek.
• Zihni ve kalbi olgunlaştıracak Kur'an ve iman ilmi ve Allah'a ibadet ve taat.

gudde

• Tıb: Bez. Vücudun muhtelif yerlerinde, hususan boyunda bir nevi vücuda lazım su çıkaran depocuk. Şiş.

gurm

• Bir kimse üzerine eda edilmesi, yerine getirilmesi lâzımgelen şey. Borç ve diyet gibi. (Garâmet de olur)

hak

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Vâcib-ül-vücûd yâni varlığı lâzım olan, hiç yok olmayan, dâimâ var olan ve kendisinden başkası yaratmaya lâyık olmayan.
• İslâmiyet.
• Gerçek, doğru.
• Alacak.
• Pay, hisse.
• Hâtır, hürmet.
• İnsanı

hakk

• (Bâtılın zıddı) Doğru. Gerçek. Vâcib ve lâzım olan. Her sâbit ve doğru olan şey. Adalet. Herkesin meşru olan salahiyeti, iktidarı, bir şey üzerindeki mâlikiyyeti.
• Dâva ve iddia.
• Hakikate uygunluk.
• Geçmiş, harcanmış emek. Pay, hisse.
• Münasib
• Din. İslâmi

hakka

• (Hakkan) Doğru olarak. Gerçek. Hakikat olarak. Lâzım ve sâbit kılmak.

hakkaniyet

• Haktan ve doğruluktan ayrılmamak. Adalet üzere bulunmak. Adalet ve insaf ile lâzım olanı icra etmek.

havale-i muaccele

• Huk: Havale konusunun, behemehal ödenmesi lâzım geldiği şekilde yapılan havale.

hayih

• Lâzım olduğu halde mevcud olmayan nesne.

hukuk

• (Tekili: Hakk) Haklar.
• İnsanın cemiyet hayatında riâyet etmesi lâzım gelen kaideler, esaslar, yâni; şer'i ve adli hükümler. Haklıyı haksızdan ayıran kaideler.
• Şeriat kitablarında yazılı olan haklar, kanunlar ve kaideler.
• Üniversitenin hukuk tahsili yaptıran kısmı.

huzur

• Hazır olmak. Mevcud bulunmak.
• Hürmet edilmesi lâzım gelen kimsenin yanında olmak.
• İbadet neticesi hâsıl olan rahatlık, gönül ferahlığı.

i'dadiye

• Hazırlığa ait. Hazırlığa mahsus.
• Orta tahsili veren okullar. Vaktiyle rüşdiyeden sonra gidilip yüksek mekteblere girebilmek için lâzım gelen bilgileri öğreten okul. Sultaniyelerden aşağı olan mekteb.

i'timad-ı nefs / i'timâd-ı nefs

• Nefse güvenmek, bir iş için lâzım olan çalışmaları ve sebeplere yapışmayı bırakarak o işi başarırım diye kendine güvenmek.

icab

• Lâzım. Gerekli. Lüzum. Sebeb olmak.
• Ist: Akitlerde ilk söylenen söz. Bir mal sahibinin müşteriye karşı, "Bu malımı sana şu kadar paraya sattım" demesidir. Müşterinin de kabul etmesine dair olan sözüne "kabul" denir. Şer'i ıstılahta buna "icâb ve kabul" denir.

icabi / icabî

• Müsbet. İcaba âit, icaba dair.
• Lâzım, gerekli, zarurete müteallik.

iglivvat

• Lâzım olmak, icab etmek.

ihmal

• Ehemmiyet vermemek. Yapılması lâzım bir işi sonraya bırakma. Dikkatsizlik. Başlayıp bırakmak. Terk etmek.

ihtiyaç / ihtiyâç

• Ruh ve nafaka (yeme, içme, barınma) için ve bedeni sıkıntıdan korumak için lâzım olan şey.

ihtiyaç eşyası / ihtiyâç eşyâsı

• Yiyecek, giyecek ve barınmada asgarî lâzım olan miktar.

iktiza

• Lâzım gelme, gerekme.
• Lâzım, ihtiyaç. Gerek.
• İşe yarama.

• Lazım gelme, gerekme.
• İşe yarama, yararlık.

illet-i tamme / illet-i tâmme

• Herhangi bir şeyin var olması için lâzım gelen sebeblerin tamamı. Bu sebebler var olunca neticesinin vücuda gelmesi bizzarure ve bilvücub iktiza eder.

ilm-i alet / ilm-i âlet

• Ulûm-i âliyye denilen sekiz yüksek din bilgisini öğrenebilmek için lâzım olan yardımcı ilimlerdir. Bunlara ulûm-i ibtidâiyye, başlangıç ilimleri de denir. Ulûm-i âliyye şunlardır:Tefsîr, usûl-i kelâm, kelâm, usûl-i hadîs, ilm-i hadîs, usûl-i fıkh, fı kh, ilm-i tasavvuf. Böylece din bilgileri yirmi o

iltizam

• Kendine lâzım kılma. İcrasına cehdettiği şeyi kendi üzerine vâcib kılma. Mülâzemet etme. Gerekli bulma.
• Tarafgirlik etme, birinin tarafını tutma.
• Onyedinci y.y. dan itibâren devlete gelir getiren kaynaklar, yavaş yavaş belirli bedel karşılığında şahıslara verilmeğe başlandı.

infak / infâk

• Malı, Allahü teâlânın yolunda harcama. Nafaka zekat gibi verilmesi lâzım olan malı hak sâhibine verme.

ishan

• Aslında kalınlık demek olan sihan ve sehânetten kalınlaştırmak demektir. Siklet de sehanetin lâzımı olmak itibariyle: "Falan kimseyi, hastalığı veya yarası ağırlaştırdı, yerinden kımıldatmaz etti." mânâsına "İshanehül maraz evilcerh" denilir. Harbde düşmanın esaslı kuvvetlerini iyiden iyiye vurarak,

israr

• (Sırr. dan) Sır saklamak, gizlemek. Gizlenmesi lâzım bir şeyi gizlemek.

istilzam

• Lüzumlu olmak. Gerektirmek. Lâzım addetmek. İcâbettirmek.

kafir / kâfir

• İslâmiyette inanılması lâzım olan şeylerin hepsine veya birine inanmayan, dînin emirlerini beğenmeyen, hafife alan, alay eden.

kalori

• Lat. Bir kilogram suyu bir derece ısıtmak için lâzım olan ısı miktarı.
• Gıdaların vücuda yarayışlı olması ve hararet vermesi bakımından değeri.

kaza

• Birdenbire olan musibet. Beklenmedik belâ.
• Vaktinde kılınmayan namazı sonradan kılmak.
• Allah'ın takdirinin ve emrinin yerine gelmesi.
• Hâkimlik, hâkimin hükmü.
• İstemeden yapılan zarar.
• Hükmeylemek, hüküm.
• Bir şeyi birbirine lâzım kılmak.

kaziye-i şartiyye-i münfasıla

• Man: Mahmulü birden fazla olmakla bu mahmulllerin biri elbette mevzua isnad olunmak lâzım geldiğine hükmolunan kaziyyedir. (Adet ya tektir, ya çifttir) gibi.

kefen-i farz

• Erkek veya kadının vefât ettiğinde sarılarak örtüldüğü bezlerden bir parçası. Buna kefen-i zarûret (lâzım olan kefen) de denir.

keffaret-i katl

• Bir müslümanı veya bir zımmiyi amden değil de bir hata neticesi olarak öldüren bir müslümana lâzım gelen keffârettir ki; muktedir ise, bir mü'min köle âzad etmekten; buna muktedir değilse, iki ay muttasıl oruç tutmaktan ibârettir.

keffaret-i yemin

• Yaptığı bir yemine sadık kalmayıp bozan bir müslümana lâzım gelen keffâret demektir ki: Muktedir ise, müslim veya gayr-i müslim bir köle veya câriye azad etmekten; muktedir değil ise, on fakiri akşamlı sabahlı doyurmaktan veya on fakire birer parça libas giydirmekten; bu üç şeyden birine muktedir ol

kefil

• (Kefâlet. den) Birisinin bir borcu ifâsı lâzım gelirken, ifâ etmediği takdirde, o borcu ifâyı kendi üzerine alan kimse. Kefâlet eden kimse.

kelime-i şehadet / kelime-i şehâdet

• "Eşhedü en lâ ilâhe illallâh ve eşhedü enne Muhammeden abdühû ve resûlüh" mübârek sözü. Mânâsı şöyledir: "Görmüş gibi bilir ve inanırım ki, Allahü teâlâdan başka, varlığı lâzım olan, ibâdet ve itâat olunmağa hakkı olan, hiç ilâh, hiçbir kimse yoktur. Görmüş gibi bilir, inanırım ki, Muhammed sallalla

kitabet / kitâbet

• Kâtiblik, yazıcılık, yazı yazma ilmi.
• Güzel yazı ve güzel ifâde için lâzım olan yazı yazma usûl ve kâideleri.
• Kölenin belirli bir ücreti ödemek veya bildirilen şartları yerine getirmek karşılığında âzâd edileceğine (serbest bırakılacağına) dâir sâhibi ile yaptığı akid, sözleşme.

küfr-i cehli / küfr-i cehlî

• İşitmediği, düşünmediği için, Allahü teâlâya ve inanılması lâzım olan şeylere inanmamak.

küfr-i cühudi / küfr-i cühûdî

• Allahü teâlâya, Kur'ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde açıkça bildirilmiş, inanılması lâzım olan şeylere inanmamakta bilerek inâd etmek.

labüd / lâbüd / لابد

• Lâzım, gerekli.

• Gerekli, lazım. (Arapça)

labüdd

• Çok lâzım. Elzem. Gerekli.
• Her halde. Mutlaka. Muhakkak.
• Ayrılık yok.

latt

• (Çoğulu: Litât) Gerdanlık.
• Lâzım olmak.
• İnkâr etmek.
• Sarkıtmak.
• Örtmek.

lazım / lâzım

• Birbirinden ayrılması mümkün olmayan iki şeyden birinci derecede geleni; meselâ Güneş lâzımdır, gündüz melzumdur. Kur'ân lâzımdır, onun açıklaması olan tefsir melzumdur.

lazım amed / lâzım âmed

• Lâzım gelir, gerekir.

lazım-amed / lâzım-amed

• Lâzım gelir, lüzum eder. Lâzım geldi. (Farsça)

lazım-amed çar-çiz / lâzım-âmed çâr-çiz

• Dört şey lâzım geldi.

lazım-ı eamm / lâzım-ı eamm

• Birbirinden ayrılmayan iki şeyden ayrılmaya engel olana lâzım denir (matbaa ve kitap gibi; matbaa lâzımdır).

lazım-ı mezhep / lâzım-ı mezhep

• Mezhebe zorunlu olarak lâzım olan ve ondan ayrılması düşünülemeyen şey (meselâ, iktisat ilmi bir mezhepse, onun lâzımı matematik ilmidir. Çünkü matematik ilmi olmadan iktisat hesaplanamaz).

lazım-ı zaruri / lâzım-ı zarûrî / لَازِمِ ضَرُور۪ي

• Zarûrî olarak lâzım olan.

lazım-ı zati / lâzım-ı zâtî

• Birşeyin bizzat kendisinde zorunlu olarak bulunan ve ondan ayrılması düşünülemeyen şey; meselâ, sıcaklık ateşin lâzım-ı zâtîsidir.

lazımamed / lâzımâmed

• Lâzım gelir.

lazımın lazımı / lâzımın lâzımı

• Lâzımdan ayrı düşünülemeyen ve lâzımdan da önce gelen şey; meselâ Kur'ân için kutsallık, yani Kur'ân'ın Cenâb-ı Hakkın kelâmı olması.

lebb

• Lâzım olmak.
• Akıllı olmak.

leked

• Yapışmak.
• Lâzım olmak.

levazımat-ı arziye / levâzımât-ı arziye / لَوَازِمَاتِ اَرْضِيَه

• Yeryüzüne lazım olan şeyler.

levazımat-ı harbiye / levâzımat-ı harbiye

• Savaş için lâzım olan şeyler.

lezam

• Lâzım ve gerekli olma.
• Hiç ayrılmama.

lizam

• (Lezm) Lazım olmak. İcâbetmek. Lüzumluluk.
• Ölüm.
• Kıyamet günü hesabı.

lojistik

• Ask: Askerlik san'atının ve seferi orduların iaşe, muhabere ve sevkiyat şartları, hareket ve harb kabiliyeti bakımından en etkili durumda bulundurulması için lâzım gelen çalışmalara aid kısım.

lütut

• Sâbit ve lâzım olmak, gerekmek.

lüzum / لزوم

• Lâzım olmak. Bir şey bir şeyden aslâ ayrı olmayıp onunla sâbit ve dâim olmak. Gereklilik.

• Gereklilik, lazım olma. (Arapça)
• Lüzum görmek: Gerekli bulmak. (Arapça)

mahkun-ud-dem

• Fık: Katli lâzım olmayan kimse.

makamat-ı aşere / makâmât-ı aşere

• Fenâ (Allahü teâlâdan başka her şeyi unutmak) makâmının başlangıcında olan ve fenâ makâmına kavuşmak için lâzım olan on şey.

mal / mâl

• İnsanın arzuladığı, ihtiyâç, yâni lâzım olunca, kullanmak için saklanabilen ayn, yâni madde, cisim.

manay-ı iltizami / mânây-ı iltizâmî

• Bir lafzın (sözün) asıl konulduğu mânânın lâzımı olan (ondan ayrılmayan) mânâ.

materyal

• Bir işin meydana çıkması için lâzım gelen şeyler. (Fransızca)

maun

• Eve lâzım şeyler. Ev eşyası.
• Malın zekâtı.
• Ufak tefek ihtiyaçlar.
• Nefaseti sebebi ile (nefsin çok hoşuna gittiğinden) kimseye verilmek istenmeyen şey.

mazmun

• Meâl. Mâna. Mefhum.
• Nükteli, san'atlı, ince söz.
• Ödenmesi lâzım olan.
• Fık: Gasb, telef veya zulüm sebebi ile ödenmesi lüzum etmiş şey.

melzum

• Mevcud bir şeyle birbirinden ayrılmayan. Mevcud bir şeyle beraber bulunması lâzım gelen. Lüzumlu olmuş olan. Lüzumlu kılınmış.

• Birbirinden ayrılmayan iki şeyden ikinci derecede birisi geleni, ayrılmaya engel olunanı; meselâ, oğul melzumdur, babası lâzımdır (mevlûd-vâlid). Tefsir melzumdur, Kur'ân ise lâzımdır.

mes'ele

• Düşünülecek iş ve husus. Halledilmesi lâzım iş. Ehemmiyetli iş.
• Savaş, muharebe, ceng, harp.

meşair

• (Tekili: Meş'ar) Beş duygu, his. Hasseler.
• Akıl ve vahiy.
• Hacı olmadan evvel durulması lâzım gelen mühim makamlar.

mıstar

• Yazının güzelliğine, düzgünlüğüne yarayan âlet. Yazı yazarken satırları doğru gösterebilmek için lâzım olan çizgileri yapmağa yarayan âlet.
• Sıvacıların bir âleti.

mübayenet-i lazime / mübâyenet-i lâzime

• İki şey arasında lâzım olan zıtlık ve zorunlu olan farklılık.

muceb

• İcâb etmiş, lâzım gelmiş. Bir söz veya emrin icâb ettiği şey, netice.
• Büyük bir memurun, kendisine sunulan evrakı tasdik için ettiği işaret.

mucib

• (Mucibe) İcâb eden, lâzım gelen.
• Bir şeyin peydâ olmasına vesile ve sebep olan. Gereken. Gerektiren, lâzım gelen.

muhdes

• İhdas edilmiş. Sonradan meydana gelmiş, eskiden olmayan.
• İlm-i Hâlde: Şer'î temizliği gitmiş, abdest veya guslü lâzım gelmiş olan.

mühimm

• Düşündürücü.
• Değeri çok fazla. Kıymetli.
• Lâzım ve muktezi olan.

muhtac

• İhtiyacı olan. Akşam evinde yiyeceğini bulamayacak derecede fakir olan. Bir şey kendine lâzım olan kimse. Bir eksiğini tamamlamak isteyen. Fakir.

mukaddesat / mukaddesât

• Ta'zîm ve hürmet edilmesi lâzım olan şeyler, kıymetler.

mukteza

• İktiza etmiş, lâzım gelmiş.
• Kanun gereğince yazılmış yazı, derkenar.

• Lâzım getirilmiş. Lüzumuna binaen istenmiş. İcab eden. Lâzım gelen.

muktezi / muktezî

• (Muktazî) Lüzumlu olduğu taayyün etmiş, anlaşılmış.
• İktiza eden. Gerekli. Lâzım.

mülazeme

• Lüzumlu. Gerekli. Ayrılmaz. Lâzım.

mülazimin / mülazimîn

• (Tekili: Mülâzımân) (Mülâzım) Stajyerler. Bir yere maaşsız olarak gidip gelenler.
• Bir kimseye sarılıp ondan ayrılmayanlar.
• Teğmenler.

mültezim

• Bir şeyi kendi üzerine lâzım eden; iltizam eden, üzerine alan, deruhte eden. Devlet hazinesine maktu, muayyen vergi verip bir kısım memleketlerin aşar gibi varidatının tahsilini üzerine alan.

mümteni'-ul-vücud / mümteni'-ul-vücûd

• Var olması mümkün olmayan, hep yok olması lâzım olan.

mürüvvet

• İnsanlık, yiğitlik. Muhtâc olanlara, lâzım olan şeyleri vermek, başkalarına faydalı olmak, iyilik yapmak arzusu, insanlık. Adâleti yerine getirme ve hiç kimseden intikam almayı istememe.

müteaddi

• (Udvan. dan) Başkasının hakkına tecavüz eden, saldıran, sataşan.
• Gr: Lâzım fiilinin mukabili. Fiil eseri fâilden mef'ul denilen diğer bir isme geçerse o halde fiil müteaddi olur. Geçişli fiil. (Anlatmak, düşündürmek gibi)

müzdecer

• Sakınılması lâzım gelen âkıbet.
• Sakındıracak nasihat. Vaz geçirecek, zecr edecek olan.

nafaka / نَفَقَه

• İnsanın yaşayabilmesi için, yiyecek, giyecek ve ev gibi lâzım olan şeyler.

• Geçim için lazım olan para.

nimet / nîmet

• Hayat için lâzım olan her şey; iyilik, lütuf, ihsan.

nüsük

• İbâdet. Hac ve umrede yerine getirilmesi lâzım olan işlerin herbiri.

nüşur

• Neşirler.
• Yaymalar, dağıtmalar.
• Öldükten sonraki dirilmeler. (Nüşur, neşir gibi bâzan müteaddi, bâzan lâzım olur. Müteaddi olursa bir şeyi açıp yaymak mânasına gelir ki, lisanımızda neşr ve neşriyat ve menşur bu mânadandır. Bunun lâzımına intişar denilir, lâzım oldukları zama

otuz üç farz

• Her müslümanın öncelikle bilmesi ve yapması lâzım olan îmân ve ibâdet bilgileri.

peşkeş

• (Pişkeş) Başkasının malını birine bağışlamak. Verilmemesi lâzım olan şeyi başkasına vermek. Karşılıksız vermek. (Farsça)

rızk

• Yiyip içecek şey. Maddi mânevi ihtiyaca lâzım nimet. Allah'ın herkese lütuf ve kısmet ettiği ve bekaya sebeb olan nimet.

secde-i sehv

• Yanılma secdesi; namazda bir farzın veya vâcibin, vaktinden önce veya sonra yapılması yâhut vâcibin terkinde yapılması lâzım gelen secde.

sedk

• Lâzım olmak, icab etmek, lüzum.

sehv secdesi

• Yanılma secdesi; namazda bir farzın veya vâcibin, vaktinden önce veya sonra yapılması yâhut vâcibin terkinde yapılması lâzım gelen secde.

sekem

• Yolun orta yeri.
• Lâzım olmak, icab etmek.

semahat / semâhat

• Cömertlik ve el açıklığı; vermesi lâzım ve vâcib olmayan şeyleri seve seve vermek.

setr-i avret

• Başkalarına gösterilmesi haram olan yerleri örtmek. Şer'an örtülmesi lâzım gelen yerlerini örtmek.

sıfat-ı zatiye / sıfât-ı zâtiye

• (Sıfât-ı lâzime - Sıfât-ı vâcibe) Allah'ın zatından ayrılması mümkün olmayan ve zatına lâzım ve vâcib olan sıfatlar.
• Tecvidde: Harflerin zâtından ayrılması mümkün olmayan sıfatlarıdır.

su-i telakki / su-i telâkki

• Lâzım olduğu şekilde anlamama. Kötü anlayış. Kötü telâkki etme.

şurut

• (Tekili: Şart) Şartlar. Bir şeyde bulunması lâzım gelen esaslar, temeller.

ta'rife

• Bir şeyi lâzım olduğu şekilde anlatıp bildiren yazı.

taaddi / taaddî

• Geçme, öteye geçme, saldırma.
• Zulmetme, adaletsizlik.
• Örf, âdet ve kanunların sınırını aşma.
• Arapça'da lâzım bir fiili müteaddî yapmak.

tahkir etmek / tahkîr etmek

• Hor görmek, kötülemek, aşağılamak, birine veya bir şeye söz ve hareketle hakâret etmek, saygı ve hürmet gösterilmesi, üstün tutulması lâzım olan şeyleri aşağı tutmak, saygısızlık etmek.

tarik / tarîk

• Yol. Tarz, usûl.
• Vâsıta. Meslek.
• Bir maksada nâil olmak için icrâsı lâzım olan husus veya bu hususların hey'et-i mecmuası.

tatavvu'

• Müstehab ve mendub olan namazlar.
• İbadeti sırf kendi isteğiyle yapmak.
• Nafile namaz kılmak.
• Üzerine lâzım olmayan işler yapmak.

techiz / techîz

• Donatma. Gereken şeyleri tamamlama. Cihazlanma.
• Fık: Cenazenin yıkanmasından defnetmeğe kadar yapılması lâzım gelen şeyler ve bunları tedarik etme.

• Vefât edenin (ölenin) yıkanmasından kabre defnedilmesine kadar yapılması lâzım gelen şeyler.

tedbir

• Bir şeyi te'min edecek veya def' edecek yol.
• Cenab-ı Hakk'ın Hakîm ismine uygun hareket, riayet.
• Bir şeyde muvaffakiyet için lâzım gelen hazırlık.

tedmin

• Yığıp toplamak.
• İhâta edip kaplamak.
• Lâzım olmak, icab etmek.

telazum

• Biri diğerine lâzım olmak. Karışık olmak. Bir şey diğerine yapışmak.

telvihat / telvihât

• Maksadın lâzımı olan şeylerden bahsetmek sûretiyle yapılan kinayeler.

terettüb

• Sıralanmak.
• Gerekmek. Lâzım gelmek. Netice olarak çıkmak.
• Bir yerde aslâ kımıldamak, bir vecih üzere sâbit ve pâyidar olup durmak.
• Zuhura gelmek.
• Muayen sebeblerin, muayyen ve mukannen olan neticeler vermesi.

terk-i dünya / terk-i dünyâ

• Dünyâyı terk etmek.
• Mübah (dinde izin verilen) şeylerin hepsini terk edip, yalnız, yaşamak için ve dînini korumak için zarûrî, lâzım olan mübahları kullanmak, yâni mübahların zarûret miktârından fazlasını terk etmek. Böyle terk-i dünyâ çok kıymetli ve faydalı ise de çok güçtür.
• Haram

tertib-i mukaddemat / tertib-i mukaddemât

• Bir neticenin meydana gelmesi için lâzım olan sebeplerin sıralarına göre tertib edilmesi. Bir neticeye varılması için sırasıyla riayet edilmesi icab eden sebebler.

tesafün

• Lâzım olmak, icab etmek.

teselsül

• Burhân-ı tatbîk delîli ve benzerlerinde, Allahü teâlânın varlığının lâzım olduğunu isbat etmekte kullanılan delillerden biri. Hâdislerin (sonradan var olan şeylerin) birbirinin varlığına sebeb olarak geriye doğru sonsuza kadar zincirleme birbiri ardı sıra gitmesi.

tevcib

• (Vücub. dan) Lüzumlu yapma, lâzım etmek, gerektirmek.
• Bir iş için vakit belirlemek.

tezemmüm

• Kişi kendi üzerine hak lâzım kılmak.
• Ahd ü eman etmek.
• Arlanmak. Utanıp çekinmek.

tilavet secdesi / tilâvet secdesi

• Kur'ân-ı kerîmdeki on dört secde âyetinden herhangi birini okuyan veya işiten bir mükellefin yâni akıllı ve ergenlik çağına erişmiş bir müslümanın yapması vâcib (lâzım gelen) secde. Secde âyetleri, Kur'ân-ı kerîmin; A'râf, Ra'd, Nahl, İsrâ, Meryem, Hac, Furkân, Neml, Secde, Sâd, Necm, İnşikâk ve Ala

ulum-i islamiyye / ulûm-i islâmiyye

• İslâm bilgileri, din bilgileri, müslümanların öğrenmesi lâzım olan bilgiler.

ürümek

• Havlamak. (İt ürür, kervan yürür)Ürüyen köpek ısırmaz: Tehdit savuran, işi gürültüye boğan kimselerden yılmamak lâzım geldiğini anlatır. (Farsça)

usul

• (Tekili: Asıl) Ana, baba. Cedler.
• İstinadgâh.
• Râcih delil, kaide. Asıllar, kökler, temeller. Bir ilmin asıl mevzuundan önce öğrenilmesi lâzım gelen esaslar. Bir hedefe ulaşmak için tutulan düzenli yol.
• Tarz, metod, tertip.

usul-i din / usûl-i din

• Kalb ile inanılması lâzım olan bilgiler, îmân ve îtikâd bilgileri.

vacib-ül-vücud / vâcib-ül-vücûd

• Varlığı mutlaka lâzım olan Allahü teâlâ.

vacid / vâcid

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Ma'bûd, Rab, ilâh olan, zâtında bulunması lâzım ve lâyık olan bütün sıfatları kendisinde bulunan, hiçbir şeye muhtaç olmayan, kendisinden hiçbir şey gizli kalmayan.

vallahi / vallâhî

• Allahü teâlâya yemin ederim mânâsına, bir sözün, niyyetin, bir işi yapmak veya yapmamak arzûsunun kuvvetli olduğunu gösteren, söylendiği şeye aykırı hareket edildiğinde, yemin keffâreti lâzım gelen sözlerden birisi.

vecibe

• Borç hükmünde olan vazife.
• Kanun ve ahlâkın icabı, yerine getirilmesi lâzım gelen şey.

vefa

• Ahdinde, sözünde durma.
• Sevgi ve dostlukta sebat ve devam.
• Ödeme.
• Yetişme.
• Dince ve akılca lâzım gelen şeyi yerine getirip uhdesinden çıkma.

vilayet yolu / vilâyet yolu

• Bir vâsıtanın yâni yetişmiş bir velînin yol göstermesi lâzım olan, insanı Allahü teâlâya kavuşturan evliyâlık yolu.

vücub

• Vâcib ve lâzım olmak.
• Sâbit olmak.
• Sukut ve vuku.
• Sübut ve temekkün cihetiyle lâzım olmak. Bırakılması mümkün olmamak.
• Güneşin batması.
• Muztarib olmak.

yemin keffareti / yemîn keffâreti

• Yapılan yemîne riâyet etmeyip, yemîni bozan bir müslümana lâzım gelen keffâret, cezâ.

yemin-i lağv / yemin-i lâğv

• Alışkanlıkla veya dil sürçmesiyle veya sehven yapılan yemindir (ki; şer'an kefâret lâzım gelmez).

yenbagi

• Münasib, uygun, şâyân. Lâzımgelir, icab eder, gerekir.

yevm-i ahir / yevm-i âhir

• Âhiret günü. Îmân edilmesi lâzım olan altı şeyden beşincisi. Arkasından gece gelmeyen gün. Bu zamânın başlangıcı insanın öldüğü gündür.

zaruriyyat-ı din / zarûriyyât-ı din

• İnanılacak ve yapılacak işlerle ilgili, âlim ve câhil herkesin bilmesi lâzım olan din bilgileri.