enfüs

• Nefisler, ruhlar; kişinin kendi iç âlemleri, kalp ve ruh dünyaları.

enfüsi / enfüsî

• Kişinin kendisi ile ilgili, nefis ve beden dairesine ait.

envah

• (Tekili: Nevh) Nevhler, ölmüş olan bir kişinin arkasından ağlayan kadınlar, matem tutan hanımlar, ağıt yakanlar.

eti

• Bir kişinin bir yere su iletmek için yaptığı ark.
• Sel.

etnografya

• (Etnografi) yun. Kavmiyyat. Kavimlerin, milletlerin gelişmesini, terakkisini ve has vasıflarını inceleyen, onların kültürlerinden bahseden ilim kolu.

fakirhane / fakirhâne

• Tevazu ifadesi olarak, kendisinden bahseden kişinin kendi evi için kullandığı ifade.

• Mütevazilikle söz söyleyen kişinin evi.

farz-ı ayn

• Kişinin bizzat yapması gereken farz. Herkese farz olan.

fazl u rahmet

• Faziletli kişinin lütfu, merhameti ve acıması.

fehz

• (Çoğulu: Efhâz) Kişinin gayet yakın olan kabilesi.
• Uyluk.

felak suresi

• Kur'an-ı Kerim'de 113. suredir. Nâs Suresiyle beraber ikisine Muavvezeyn; İhlâs suresi ile beraber olursa üçüne Muavvezât adı verilir.

gabane

• Kişinin fikir ve tedbirinin zayıf ve eksik olması.

gaddar telezzüzü

• Çok acımasız davranın kişinin lezzet alması.

gazel

• Tek kişinin özel bir ahenkle okuduğu manzume. (Aşk ve nefis gibi hislere ait olup, anlamı dine aykırı olursa ve kadın sesi ile câiz değildir.)
• Edb: Klâsik şark şiirlerinin en çok kullanılan ve (5-15) beyitlik şekil.
• Sonbaharda ağaç üzerinde kuruyan yapraklar.
• Ceylân.<

geçmiş olsun makamı

• Bir kişinin başına gelen sıkıntıdan dolayı "geçmiş olsun" deme konumu.

gıbta

• İmrenmek. Kişinin, başkasında bulunan iyi bir şeyin ondan gitmesini istemeyip, benzerinin kendisinde de bulunmasını istemesi.

girift

• Yakalama, tutma. (Farsça)
• Dolaşık. Birbiri içine girik. Girintili çıkıntılı, karışık. (Farsça)
• Motifleri birbirine girik ve içiçe geçme olan tezyinat tarzı. Buna aynı zamanda arabesk de denilir. (Farsça)
• Türk musikisinin nefesli sazlarından olup, bugün unutulmak üzeredir. Ney'e benzer. Girift ç (Farsça)

girit madalyası

• Tar: Biri Sultan Aziz diğeri Sultan II.Abdülhamid devrinde olmak üzere ihdas olunan madalyalar. Her ikisinin de altun ve gümüş olmak üzere iki türlüsü vardı. Girit işinde hizmeti görünen devlet ricaline altun, ikinci derecedeki memurlarla halka, gümüş olanı verilirdi.

haber-i vahid / haber-i vâhid

• Bir kişinin ettiği rivâyet, verdiği haber, hep bir kimse tarafınan fakat Peygamber efendimize kadar, rivâyet edenlerden (nakledenlerden) hiçbiri noksan olmayan hadîs-i şerîfler. Buna, haber-i âhad da denir.

hacebe

• (Tekili: Hâcib) Perdeciler, kapıcılar.
• İnsanın oturak yeri olan uzvu, kalça. (İkisine "hacebetan" derler)

hacelan

• Ayağında köstek olan kişinin yürümesi.
• Bir ayak üstüne yürümek.

hadis-i garib / hadîs-i garîb

• Yalnız bir kişinin bildirdiği sahîh hadîs. Yahut, aradaki râvîlerden (nakledenlerden) birine, bir hadîs âliminin muhâlefet ettiği hadîs.

hakaik-i şahsiye

• Kişinin kendisine ait gerçekler.

hal / hâl

• Durum, vaziyet. Görünüş. Tavır. Suret. Keyfiyet.
• Cezbe.
• Dert, keder, elem.
• Mecâl. Kuvvet.
• Gr: Fâili, mef'ulü veya her ikisinin durumunu bildiren sözdür. Halin sâhibine zi-l hâl denir.Meselâ : Reeytuhu mâşiyen: (Onu yürürken gördüm) cümlesinde Mâşiyen (yürürken

halsan

• Kişinin dostu, sevgilisi ve yâri.

hamme / hâmme

• Bir kişinin akrabası, yakınları. (Hâssa mânâsına da gelir, mukabili âmme'dir.)

haremeyn

• Hürmete ve saygıya lâyık iki belde. Mekke-i mükerreme ve Medîne-i münevverenin ikisine verilen ad. Mekke-i mükerremede Kâbe-i muazzama, Medîne-i münevverede sevgili Peygamberimizin sallallahü aleyhi ve sellem mübârek kabr-i şerîfi bulunduğu için her ikisine saygı ve hürmet duyulması gereken yer mânâ

harim / harîm

• Herkesin giremiyeceği, dokunmıyacağı şey. Haram dairesi.
• Şerik.
• Bir kişinin olup, başkasının duhul ve taarruzundan masun yer.
• Hacıların Mekke-i Mükerreme'de giydikleri libas.

hasasa

• (Çoğulu: Hasâs) Fakirlik.
• Hali yaramaz olmak.
• Küçük delik.
• İki kişinin arasındaki açıklık.

havariyun / havâriyûn

• Hz. İsâ'nın (a.s.) yardımcısı ve sahabesi olan on iki kişinin hepsine birden verilen ad.

havariyyun

• Hz. İsa'nın (A.S.) yardımcı ve sahabeleri olan 12 kişinin hepsine birden verilen isim. Bunlar: İsa'nın (A.S.) Petrus adını verdiği Yunus'un oğlu Simun, kardeşi Andreas, Yakub, Zebedi'nin oğlu Yuhanna, Filipus ve Bartholomaeus, Matta ve Tomas, Alte'nin oğlu Küçük Yakub, Gayur Simdeu, Yakub'un oğlu Ya

hayrülhalef

• Bir kişinin ardından bıraktığı ve onun yerine geçecek olan hayırlı kişi.

hecmet-üş-şita / hecmet-üş-şitâ

• Kışın şiddeti. Soğuğun sertliği.

henne

• Kişinin kendi karısı.

hevamm

• Böcekler, haşereler. Pire, tahta kurusu, bit, örümcek, yılan gibi, kışın gizlenip yazın meydana çıkan, insan ve hayvanın vücudundan beslenerek yaşayan, insana zararı dokunan (parazit yaşayan) küçük canlılır.

hissiyat-ı imaniye

• İmanî hisler, imanın etkisinde olan duygular.

hükm-i vicahi / hükm-i vicahî

• Huk: Tarafların her ikisinin de veya vekillerinin hazır bulundukları hâlde verilen hüküm.

hükumet-i adl / hükûmet-i adl

• Huk: Miktarı şer'an muayyen olmayıp ehl-i vukufun (bilirkişinin) usulü dairesinde takdir ve tayin edeceği diyettir. Buna hükm-ü adl de denir.

hulvan

• Bir kimsenin hizmeti karşılığında, ücretinin haricinde verilen şey.
• Kızın mihrinden, kişinin kendisi için aldığı miktar.
• Vermek, bahşetmek.
• Bir belde ismi.

hümeze

• (Hemz. den) Dürtüştürücü, kırıcı, ısırıcı, sıkıcı.
• El ve kaş işâretleri ile ayıplama.
• Bir kişinin ardından ayıplarını söyleyen. Gammaz.

hürriyet-i vicdan

• Vicdan hürriyeti; kişinin, başkasına zarar vermemek şartıyla, inancını özgürce yaşayabilmesi.

hüviyet-i şahsiye

• Kişinin şahsî hüviyeti, kimliği.

huzur-u irfan

• İrfan ve ilim sahibi olan kişinin yüksek makamı.

huzurkarane / huzurkârâne

• Kişinin kendisini Allah'ın huzurunda hissetmesi şeklinde.

hüzzam / حزام

• Türk musikîsinde bir makam. (Arapça)

ibrahim

• İbrahim kelimesi, İbranicede baba anlamına gelen "eb"; ve cumhur demek olan "reham" kelimelerinden meydana gelmiştir. "Ebu-l cumhur" ise; cumhurun babası demektir. Bu ismi meydana getiren kelimelerin ikisinin de hareke veya telaffuzlarını az bir değişiklik yapmakla yine bu mânalar Arapçada vardır. B

ibtida-i cülus

• Hükümdarlığın başlangıcı. Tahta çıkışın ilk zamanları.

ibtidad

• İki kişinin bir şeyi bir tarafından tutup kavraması.

ihram

• Hacıların örtündükleri dikişsiz elbise.
• Yün yaygı. Büyük yün çarşaf.
• Fık: Hac veya umreyi yada her ikisini eda etmek için mübah olan şeylerden bazılarını nefsine menetmek ve onlardan sakınmak.

ikale / ikâle

• Bozma, yürürlükten kaldırma, feshetme; iki kişinin, aralarında yaptıkları herhangi bir akdi, anlaşmayı bozmaları.

ılka

• Kişinin göbeğine dek olan gömlek.

ilka-ı külli / ilka-ı küllî

• Allah tarafından bir kişinin kalbine geniş mânâların verilmesi.

imam-ı ebu yusuf

• (Hi: 113-182) İmam-ı A'zam'ın fıkha dair eserlerini te'lif etmiştir. Fıkıh sahasının büyük imamlarındandır. Dedesi Sahabe-i Kiramdan Sa'd'dır. (R.A.) İmam-ı Muhammed'le ikisine Fıkıh kitablarında "İmameyn" denir. (K.S.)

imece

• Köyün umumi işlerinde veya köylünün kendi işlerinde köy halkının müştereken çalışması. Beraberce birçok kimsenin toplanıp elbirliğiyle bir kişinin işini halletmesi ve herkesin işinin sıra ile bitirilmesi.

indi / indî / عندی

• Kişisel, kişinin kendi kanısına dayanan. (Arapça)

irade-i cüz'iyye / irâde-i cüz'iyye

• Allah tarafından insanın yetkisine bırakılan cüz'î irade. İnsan iradesi.

irs

• Ölen kişinin mirasçılarına kalan mal veya para.
• Veraset, soya çekim.

isabet-i nazar

• Göz değmesi, bakışın incitmesi.

istihza / istihzâ

• Söz, yazı, işâret veya çeşitli davranışlarla bir kişinin ayıp ve eksikliklerini ortaya çıkarmak, onunla eğlenmek, alay etmek.

kareh

• Kişinin gövdesi kirli olmak. Vücut kirliliği.

kaziye-i ma'dule

• Man: Selb, ya mevzuundan ya mahmülünden ikisinden cüz' olan, yâni kendinde hem isbat ve hem de nefiy kaziyyelerdir. "Nefs-i nâtıka gayr-i mürekkebdir" gibi.

kema kane fi-s-sabık / kemâ kâne fi-s-sâbık

• Eskisi gibi, eskisindeki gibi.

keriyy

• Kiraya veren veya kiraya alan. (ikisine de ıtlak olunur.)

kerş

• Karın.
• İşkembe.
• Topluluk, cemaat.
• Kişinin çoluk çocuğu veya küçük evlâdı.

keşakeş

• Münâkaşa, çekişme. (Farsça)
• Keder, hüzün, tasa, gam. (Farsça)
• Sıkıntı, felâket, ıztırab. (Farsça)
• Tereddüt, kararsızlık. (Farsça)
• Pehlivanların birbirleriyle mücâdeleleri. (Farsça)
• İki kişinin, bir şeyi birer uçlarından tutup, her birinin kendine doğru çekmesi. (Farsça)

kıbb

• Kişinin arkasında yumrulanan kemik.

kışlak

• Kışın, otundan ve suyundan istifade edilen arazi.

kıyamet-i şahsiye

• Kişinin kıyameti.

kıymet-i zatiye / kıymet-i zâtiye

• Bir şeyin veya bir kişinin bizzat kendisinde bulunan değer.

kufuf

• Kişinin korkudan tüyü ürperip kalkmak.

kunyan

• Kişinin nefsi için saklayıp elden çıkarmadığı mal.

kunye

• Kişinin nefsi için saklayıp elden çıkarmadığı mal.

künye

• Künye, kişinin kimliğinin yazılı olduğu kâğıt veya levha.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

lebbeyk

• Hac, umre veya her ikisini yapmak üzere niyyet ederken yâni ihrâma girerken başlayıp, Mina'da Cemre-i akabede (büyük cemrede) şeytan taşlanırken atılan ilk taşla söylemesi son bulan mübârek sözler: Lebbeyk Allahümme lebbeyk, lebbeyk lâ şerîke leke lebbeyk innelhamde venni'mete leke vel-mülke

lian

• Lânetleşmek. İki kişinin birbirini lânetlemesi.
• Fık: Zevc ile zevcenin hâkim huzurunda şer'i usulüne uygun olarak dörder defa şahitlikte bulunduktan sonra, nefislerine lânet ve gadab okumak suretiyle olan yeminleri. Buna: Mülâene, telâun, iltiân da denir.

• Lânetleşmek. İki kişinin birbirini lânetlemesi.

ma'ruz

• Bir şeyin etkisine uğramak veya uğratmak.
• Arzolunmuş, arzolunan.
• Serilmiş, yayılmış.
• Verilmiş, sunulmuş.
• Anlatılmış.
• Bir şeye karşı siper alan.

ma'zad

• Alemi, giyen kişinin pazusuna gelen alemli elbise.

mahtid

• Kişinin durduğu mekân.

maruz kalan / mâruz kalan

• Birşeyin tesirine uğrayan, etkisinde kalan.

menfaat-i millet

• Kişinin mensup olduğu milletin menfaati, yarar ve çıkarı.

mesen

• Kişinin bevlini tutmaya âciz olması. Bir kimsenin, idrarını tutamaması.

meziyet-i zatiye / meziyet-i zâtiye

• Bir şeyin veya bir kişinin bizzat kendisinde bulunan meziyet ve değerli özellik.

mihaffe

• Mahfe. Katır veya develerin sırtına konulan ve iki kişinin oturabileceği büyüklükte olan sepet.

mu'avvizeteyn / mu'âvvizeteyn

• Felak ve Nâs sûrelerinin ikisine berâber verilen isim.

mubasara

• Görme yarışına çıkma. İki kişinin, "hangimiz evvel görüyor" diye bir yere bakması.

mücadele / mücâdele

• (Cedel. den) İki kişinin bir şey üzerine çekişmesi. Uğraşma. Savaşma.

• Karşısındakinin câhilliğini veya haksızlığını ortaya koymak ve kendisinin akıl, fazîlet ve şeref bakımından üstün olduğunu isbât etmek için iki kişinin bir şey üzerinde tartışması.

mücalih

• Kışın da sağılan ve süt veren deve.

mugalaka

• Diğerleri karışmayarak iki kişinin atlarıyla yarışması.

muhafaza-i nefis

• Kişinin kendisini ve canını koruması.

muhasara

• Bir kişinin, diğer kimsenin elini tutup yürümesi veya ellerini birbirinin kuşağına sokup yürümeleri.

münazara-i nefsiye

• Kişinin kendisiyle tartışması.

münkis

• Tekrar eden hastalık, tekrar etkisini gösteren hastalık.

müşateme

• (Şetm. den) Atışma, birbirine sövme. İki kişinin birbirine sövmesi.

mutasavvıfa-i mütefelsife

• Felsefeyle ilgilenen ve etkisinde kalan tasavvufçular.

mutlakıyyet-i idare

• Bir kişinin arzu ve isteklerine bağlı olan idare sistemi.

müttehid-i bizzat

• Bizzat müttehid, birleşik, tek vücut (ikisinin tek vücut olması dışarıdan bir vasıtaya bağlı değil).

nakıbe

• (Çoğulu: Nukab) Kişinin yan tarafında çıkan çıban.

natul

• İlaçlarla kaynatıp mâlül kişinin az az başına dökülen su.

nazar-ı şer'i / nazar-ı şer'î

• Şeriata, dinin bakışına göre.

nazar-ı şeriat

• Şeriata, dinin bakışına göre.

nefs u cism

• Kişinin kendisi ve cismi.

nefs-i kafir / nefs-i kâfir

• İnanmayan kişinin kendisi.

nefsi tefekkür / nefsî tefekkür

• Kişinin kendisi ve kendi varlığı üzerinde etraflıca derinlemesine düşünmesi.

nehb

• Yağma, yağmacılık, çapul.
• At oynatmak, koşturmak.
• Kahr ile bir kişinin malını elinden almak.

nehhas

• Nehs'in mübalağası.
• Bir kişinin lakabı.

nehhat

• Çalıştırılan sığır.
• İnce.
• Hımar, eşek.
• Sadaka toplamaya memur olan kişinin işini bitirdikten sonra ücretini alması.

nemm

• Birinin sözünü başkasına götürüp ikisinin arasını bozma. Koğuculuk.

neva / nevâ

• Ses, sadâ, makam, âhenk.
• Refah.
• Levazım, kuvvet, zenginlik.
• Nasip.
• Türk musikisinde eski makamlardan biri.

pişmanlık

• Kişinin işlediği bir iş veya günâh sebebiyle vicdânen üzüntü duyması; tövbeye gelme; nedâmet.

pot

• t. Irmakları geçmek için kullanılan sal.
• Dikişin bir tarafında görülen kumaş kabarığı.

radıyallahü anhüma / radıyallahü anhümâ

• Allah onların ikisinden razı olsun.

• Allah onların ikisinden de razı olsun.

radıyellahu anhüma

• Allah o ikisinden razı olsun.

rahimehumallah

• "Onların ikisine de Allah rahmet eylesin" meâlinde duâdır.

raufe

• Kuyuyu temizleyen kişinin üzerine oturması için kuyunun dibine konan taş.
• Davarlarını sulayan veya su içen kimselerin oturması için kuyunun kenarına konan taş.

rukbi / rukbî

• İki kişinin karşılıklı olarak, öldükten sonra sâhib olmaları şartıyla birinin malını diğerine bağışlaması yâni sen ölürsen evin benim olsun, ben ölürsem evim senin olsun şeklindeki hibe.

rüşd

• Doğru yol bulup bağlanmak. Hak yolunda salabet, metanet ve kemal-i isabetle dosdoğru gitmek.
• Hayra isabet etmek.
• Büluğa ermek.
• İstikamette olmak. Dinine ve malına zarar gelecek şeyi bilmek, doğru düşünmek.
• Kişinin akıl ve idraki kavi ve tedbiri metin olmak.

sahihayn / sahîhayn

• Kur'ân-ı kerîmden sonra, doğru oldukları, bütün İslâm âlimleri tarafından tasdîk edilmiş olan altı hadîs kitâbından Sahîh-i Buhârî ile Sahîh-i Müslim'in ikisine birden verilen isim.

şahsiyyat

• Kişinin şahsına, kendine ait sözler.
• Birinin kendine ait münasebetsiz sözleri.

salt

• Bileyi taşı.
• Kişinin kendi öz kızı.
• Erkek ismi.
• Geniş alın.
• Vurmak mânâsına mastar.

sarf-ı nazar / صَرْفِ نَظَرْ

• Bakışını çevirme, vazgeçme.

sehl-i mümteni'

• Edb: "Hem kolay, hem güç" mânasına bir tâbirdir. Yazılışı veya söylenişi kolay göründüğü hâlde taklidine kalkışınca, taklidi imkânsız eser demektir.

seleb

• Yemen vilâyetinde yetişen bir ağacın kabuğudur. Ondan ipler ve urganlar yaparlar.
• Kişinin malı mülkü ve metâı.

selika

• Üstüne binen kişinin, ayaklarını sallamasından dolalyı, devenin yanlarında meydana gelen ayak izleri.
• Tabiat.

sema' / semâ'

• Bir veya birkaç kişinin çalgısız, âletsiz okudukları, dîni, îmânı kuvvetlendiren ve ahlâkı güzelleştiren ilâhî, mevlid, kasîde ve şiirleri dinlemek.

şeyhan

• (şeyheyn) Esasen iki şeyh demek olup; bazı eserlerde, Buharî ve Müslim yerinde kullanılır. Her ikisinin Hadis Kitablarına birden Sahihan denir.
• Hazret-i Ebubekir ile Hazret-i Ömer'in (R.A.) beraberce bâzı mühim kitaplarda geçen isimleri.
• Bazı fıkıh kitablarında, İmam-ı A'zam

seyr-i enfüsi ve afaki / seyr-i enfüsî ve âfâkî

• Kişinin kendi iç âleminde ve dış dünyada yaptığı tefekkür ve mânevî yolculuk.

sibt

• (Çoğulu: Esbât) Kişinin oğlundan ve kızından olan evladı.
• Torun.

sima' / simâ'

• Bir kişinin veya birkaç kişinin çalgısız, âletsiz ve müzik perdelerine uydurmadan okudukları dîni, îmânı kuvvetlendiren ve ahlâkı güzelleştiren şiirleri, kasîdeleri, ilâhileri ve mevlidleri dinlemek.

sülfe

• Kişinin aceleyle hazırladığı yemek.

tafdil

• Bir şeyi üstün kılmak. Birisini ötekisinden mühim görmek.
• Gr: Bir şeyi "en üstün, daha üstün daha çok, en iyi, daha iyi" gibi mânâ ifâde etmesi için mukayese ve üstünlük gösteren ismini söylemek ki, buna "ism-i tafdil" denir. Ef'al () vezninde; efdal (daha faziletli), ekber; (en büyü

tahcil

• Atın dört veya üç ayağında veya ikisinde bileklerinden yukarı olan beyazlık.

tarafeyn

• İki taraf; İmâm-ı a'zam ile talebelerinden İmâm-ı Muhammed'in bir mes'elede reylerinin (ictihâdlarının) aynı olması sebebiyle ikisine birden verilen isim.

tedessür

• Elbise giyme. Elbiseye bürünme.
• Erkek hayvanın dişisine binmesi.
• Kişinin sıçrayıp atına binmesi.

tegayüb

• Birkaç kişinin topluca kaybolması.

teklif-i malayutak / teklif-i mâlâyutak

• Kişinin yapmayacağı, gücünün yetmeyeceği bir şeyi ona yükleme.

terbi' / terbî'

• Dörtleme, yâni cenâzenin omuz üzerinde tabutun tahta kolundan el ile tutarak dört kişinin taşıması.
• Mezârı düz yapmak.

tercüme-i hal

• Biyografi, bir kişinin hayatını anlatan eser.

tereke

• Ölen kişinin bıraktıkları.

teslim-i nefis

• Bir kişinin kendisini bir şeye teslim etmesi.

teştiye

• Kışın uyuyan hayvanların uykusu.

teşyi / teşyî

• Uğurlama, vefat eden kişinin defnedilmesi.

tevacüd

• Kişinin kendini vecd suretinde göstermesi.

tezebbu'

• Kişinin hulku yaramaz olmak, kötü huylu olmak.

tezekkür

• Akla getirme, hatırlama, anımsama.
• Birkaç kişinin toplanarak bir işi konuşması, görüşme, müzakere etme.

tıynet

• Huy, tabiat, kişinin yapısı.

udtumme

• Kişinin aslı.

vasıt / vâsıt

• Ortada bulunan.
• İkisinin ortası.

vasiyet

• Kişinin öldükten sonra yapılmasını istediği şey.

vav-ı haliye / vâv-ı hâliye

• Cümlede öznenin, tümlecin veya her ikisinin durumunu bildiren sözün başında bulunan "vav" harfi.

velice

• (Çoğulu: Velyüc) Büyük çuval.
• Kişinin sırdaşı.

zaarre

• Kişinin ahlâk ve huyunun kötü olması.

zatülbeyn / zâtülbeyn

• (Zât-ül beyn) İki kişinin arasında olan düşmanlık.

zeff

• Kişinin nikâhlısını kocasına teslim etmek.

zekik

• Yazının satırlarının sık olması.
• Yürürken kişinin adımlarının bibirine yakın olması.

zevk-i i'caz / zevk-i i'câz

• Mu'cizeliğin zevki; mu'cize özelliklerle muhatap olan kişinin aldığı mânevî zevk.

zıhar

• Bir kişinin, kendi hanımını, annesi gibi evlenmesi kendisine haram olan birine benzetmesi.