hakk-ul-yakin / hakk-ul-yakîn

• Bir şeyin hakîkatine kavuşma, mâhiyetine erişme, bulma, tatma. Allahü teâlânın beğendiği ahlâk ile ahlâklanıp, kalb gözünün açılması ve mânevî perdelerin kaldırılması neticesinde elde edilen kesin ilim, bilgi.

• Bir şeyin hakîkatine kavuşma, mâhiyetine erişme, bulma, tatma. Allahü teâlânın beğendiği ahlâk ile ahlâklanıp, kalb gözünün açılması ve mânevî perdelerin kaldırılması neticesinde elde edilen kesin ilim, bilgi.

a'la-yı illiyyin / a'lâ-yı illiyyîn

• Cennette en yüksek derece, olgun kişilerin Allah katındaki dereceleri.

abs

• Kurumak, katılaşmak.

adem-küş / âdem-küş

• Adam öldüren, katil. (Farsça)

afar

• Arap diyarında çok olan bir yeşil ağaç.
• Hurma ağacını islah etmek.
• Katıksız ekmek yemek.

aglef

• Sünnetsiz.
• Sandıkta kapalı.
• Mc: Katılaşmış, duygusuz kalb.

agnostisizm

• fels. Gerçeğin, mutlak hakikatın bilinemez olduğunu; insanın gerçeği, tam uygun bilgiyi elde edecek yaradılışta olmadığını kabul eden felsefe görüşü.

ahen-can / ahen-cân

• Demir canlı. (Farsça)
• Katı yürekli. (Farsça)
• Sabırlı, tahammüllü. (Farsça)

ahenindil / âhenîndil / آهنين دل

• Katı yürekli. (Farsça)
• Yiğit. (Farsça)

ahir / âhir

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Mahlûkâtın (varlıkların) yok olmasından sonra, bâkî olan (varlığı devâm eden) yalnız kendisi kalan, hiç yok olmayan.

ahşişan

• Çok katı, pek huşunetli.

ahzab

• (Tekili: Hizb) Hizbler, bölükler, kısımlar, gruplar.
• Toprağı katı yer.
• Kur'ânın kısımları. Hizbleri.

akıle / âkıle

• Kâtilin, öldürme işindeki yardımcıları, bunlar yoksa öldürmede kendisine yardım eden kabîlesi (köylüleri, şehirlileri) ve akrabâsı.

akl-ı selim

• (Hiss-i selim) İyiyi kötüyü farkedip, insana hak ve hakikatı, iman ve İslâmiyeti tâkib ettiren akıl ve düşünüş. Normal ve müsbet düşünce.

akliyyun

• (Rasyonalistler) Herşeyin hakikatını akıl ile bulma iddiasında olan, hadiseleri yalnız akıl ile araştırıp hakikat ve hikmetlerini tam bulamayıp, aklına güvenip dine tâbi olmayan filozoflar ve onların yolunda kalarak dalâlete gidenler. Bunlar iki kola ayrılır. Uluhiyeti ve vahyi inkâr eden birinci kı

aks

• Yaramaz huylu.
• Katı kumlu yer.

aks-i sada / aks-i sadâ

• Sesin bir yere çarpıp geri gelmesi. Yankı. Çok evvelden söylenen bir hakikatın sonradan tekrar edilmesi.

aktivizm

• Hakikatin, düşüncede kalmasından ziyade, hayat ve fiile intikalini ve bütün ilimlerin, cemiyetin gelişmesine hizmet etmesini isteyen ve böylece iradenin faaliyet ve tesirliliğini açıklayan felsefî bir meslek.

ala kadri't-taka / alâ kadri't-tâka

• Takatin yettiği kadar, güç yettiği kadar.

ala-yı illiyyin / alâ-yı illiyyîn

• Allah katında en iyilerin derecesi, cennetin en yüksek derecesi, en yüksek mertebe.

alem-i gayb / âlem-i gayb

• Zâhir duygularımızla bilinemeyen ve ervah ve meleklere, cinlere mahsus olan âlem. Mâzi ve müstakbeldeki mahlukatın mânevi hayatlarının âlemi.

alendat

• Katı, sağlam nesne.

ales

• Bir cins buğday ki bir kabuk içinde iki tane olur.
• Buğday arasında biten çavdar ve mercimek.
• Büyük kene.
• Bir nevi karınca.
• Katı, sağlam nesne.

aliyy

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Yüce olan. Mahlûkâtın (yaratılmışların) akıl, ilim (bilgi) ve anlayışlarının erişemediği yücelikte olan.

amellet

• Sağlam, muhkem, katı nesne.

an-asl

• Aslında, hakikatında, aslından.

anise

• Sıkı bağlanmış. (Farsça)
• Koyulaşmış, katılaşmış şey. (Kan ve mürekkeb gibi akıcı maddeler.) (Farsça)

apriori

• fels. Tecrübeden önce insan aklında varlığı kabul edilen bilgi ve düşünceyi anlatmak için kullanılan bir sıfat. Meselâ: "Her sayı kendine eşittir" hakikatı hiçbir deneye baş vurmadan bilinen bir apriori bilgidir.

arazi-i uşriyye / arâzi-i uşriyye

• Mahsûlünden (ürününden) uşur denilen zekatın alındığı topraklar. Müslüman devletlerde harb ile alınıp gâzîlere (askerlere) taksim edilen veya isteyerek İslâm'ı kabûl edenlerin ellerinde bırakılan yâhut devlet reisinin (başkanının) izni ile müslümanlar tarafından işlenip faydalanılır hâle getirilen m

arız / ârız

• Sonradan olan şey. Bir şeyin zâtına ve hakikatına ait ve lâzım olmayıp başka bir varlıktan bazan vâki ve kaim olan. Takılan. Yapışan.
• Bir şeyi arz ve takdim edici olan.
• Kalın ve geniş bulut.
• Ön dişlerin haricindeki onaltı dişin herbiri.
• İnsanın yanağı.

arzu-yu tenzih-i hakikat

• Hakikati temize çıkarma arzusu.

asa'

• Yaş olan şey kuruyup katılaşmak.

asamm

• Sağır, işitmez, katı.

• Sağır.
• Sert, katı.
• Güç, tahammül edilmez.
• Gr: Muzaaf olan fiil. (İkinci veya üçüncü harf-i aslisi şeddeli olan fiil)

asan / âsân

• Kolay. Suhuletli. Yesir. (Farsça)
• Bükülmüş ipin her katı. (Farsça)

aşenzer

• Katı, sağlam nesne.

aşevzen

• Galiz, katı nesne.

asfiya-i muhakkikin / asfiya-i muhakkikîn

• Hakikatı tam araştıran, delillerle isbat eden, ilim ve fazilette terakki etmiş olan büyük İslâm âlimleri.

ashab-ı ress / ashâb-ı ress

• Kur'anda bahsi geçen bir kavim adıdır. Kimler oldukları kati bir şekilde tesbit edilemiyor. Râvilerin ekserisi, peygamberlerine isyan eden ve onu öldürüp kuyuya atan, bundan dolayı da Cenab-ı Hakkın helâk ettiği bir kavim olduğu hakkında ittifak etmektedir. (Furkan Suresi, 38 inci Ayet)

asib

• Dolmuş bağırsak.
• Katı nesne, şedid.
• Şiddetli sıcak, çok sıcaklık.
• Talihsizlik.

aşir / âşir

• İslâm devletlerinde, şehir dışında durarak; müslüman tüccârdan o anda yanında bulunan ticâret malının zekâtını, müslüman olmayanlardan ise, gümrük denilen vergiyi toplayan me'mur.

asl-ı şeriat

• Allah tarafından bildirilen hükümlerin aslı, özü, hakikati.

aslad / aslâd

• Sert, katı ve düz. (Çakmak taşı hakkında). Ateşsiz.
• Cimri, hasis, pinti.

ass

• Katı ve sağlam olmak, berk olmak.

aşure

• (Aşurâ) Arabi aylardan olan Muharrem ayının onuncu günü. Aynı günde çeşitli hububat ve kuruyemişler katılarak yapılan tatlı.

ayhem

• Katı, sağlam nesne.

ayn

• (Çoğulu: A'yan-A'yun-Uyûn) Göz.
• Pınar, kaynak. Çeşme.
• Tıpkısı, tâ kendisi.
• Zât.
• Eşyanın hakikatı.
• Kavmin şereflisi.
• Diz.
• Altın.
• Nazar değme.
• Casus.
• Her şeyin en iyisi.
• Muayene etmek.

• Göz.
• Pınar.
• Eşyanın hakikatı.

ayn-ı hakikat / ayn-ı hakîkat / عَيْنِ حَق۪يقَتْ

• Hakîkatin ta kendisi.

azim / azîm

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Büyüklüğüne, beşer (insan) aklının ve hiçbir mahlûkun (yaratılmışın) düşüncesinin erişemediği, hakîkatini kimsenin bilemediği zât. Allahü teâlânın büyüklüğü bildiğimiz gördüğümüz şeylerdeki büy üklük ve küçüklük gibi değildir. Bu bizim bilgimi

azreng

• Çok üzüntü, meşakkat, eziyet. (Farsça)
• Son derece sert ve katı. (Farsça)

bagal

• (Çoğulu: Bigâl) Katır.

baggal

• (Bagl. dan) Katırcı.

bagl

• Katır, ester.

bagle

• Dişi katır.

bahariyye

• Edb: Birini övmek için yazılan ve bahar tasviriyle başlayan kaside.
• Tar : Yeniçeri ağasından itibaren padişah tarafından Yeniçeri kâtibiyle ocak ağalarına verilen baharlık.

bahs

• Kazmak.
• Ayırmak.
• Saçmak.
• Birşey hakkında etrafiyle söz söyleyip hakikatı araştırma. Konuşulan şey.
• Teftiş.
• Söz münazarası, muaraza, mübahese.
• Bir mevzû hakkında tafsilât, açıklama.
• İddialaşma.

banyol

• Bu kelime; zindan, hapishâne mânâlarında kullanılırdı. Buraya katiller, hırsızlar ve beylik esirlerin satışa yaramıyanları konurdu.

bargah-ı huzur / bârgâh-ı huzur

• Allah'ın huzuru, yüce katı.

bargah-ı samediyet / bârgâh-ı samediyet

• Herşey Kendisine muhtaç olduğu halde Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın huzuru, yüce katı.

barigah-ı ehadiyyet / bârigâh-ı ehadiyyet

• Birliği herbir varlıkta ayrı ayrı tecellî eden Allah'ın yüce katı.

barika-i hakikat / bârika-i hakikat

• Hakikatın parıltısı ve parlaklığı. Hakikat nuru.

basar-ı basiret / basar-ı basîret

• Basiret gözü, feraset; kalbin, hakikati anlayan gözü.

başıbozuk

• Bir harp çıktığında orduya süvari veya piyade olarak katılan gönüllü asker. Başıbozuk tâbiri, gelişigüzel ve intizamsız idare tarzına da alem olmuştur. Bir zamanlar bu tâbir, asker olmayan siviller için de kullanılmıştır. (Türkçe)

• Askerlerin arasına katılmış sivil savaşçı.

basir

• Kararmış.
• Ekşi yüzlü ve katı yürekli kimse.

basiret

• Hakikatı kalbiyle hissedip anlama. Kalbde eşyanın hakikatlarını bilen kuvve-i kudsiyye. Ferâset. İm'ân-ı dikkat.
• İbret alınacak hidâyet sebepleri. Beyyine. Hüccet.
• Bir evin iki tarafının arası.
• Yer üstündeki kan.

başkitabet dairesi

• Baş kâtiplik dairesi.

bedevi / bedevî

• Çölde yaşayan. Göçebe. Medeni olmayan ve şehir hayatı yaşamıyan.
• Seyyid Ahmed-i Bedevî nâmındaki büyük bir zâtın tarikatı ve onun mensubu olan.

bektaşi / bektaşî / bektâşî

• Hacı Bektaş-ı Veli tarikatına mensub olan kimse.

• Hacı Bektaş-ı Veli tarikatına mensub olan kimse.

• Bektâşîlik tarikatından olan kimse.

bel

• Bilâkis, belki, katiyyetle, ihtimaldir, öyle, dahi kelimeleri mânasına tercüme edilir. İ'rab edatıdır.

belta'

• Her hususta hazakati ve feraseti olan.

bem

• Bazı sıfatlara katılarak mübalağa beyan eder.

berat gecesi

• Arabi Şâban ayının onbeşinci gecesi. Şâban ayı mübarek şuhur-u selâseden (üç aylardan) olup, onbeşinci gecesi mahlûkatın rızıklarına, ömürlerine, amellerine dâir taraf-ı İlâhîden meleklere tâlimat verildiği hususunda rivâyât-ı sahiha vardır.

berk

• t. Katı. Sert.
• Serin.
• Metin, sağlam.

• Şimşek, parıltı, kıvılcım.
• Sert, katı.

beşeriyyet

• İnsanın tab' ve hilkati ve fıtrî halleri. İnsanlık.

bigal

• (Tekili: Bagl) Katırlar, esterler.

bije

• Safi, halis, katıksız, sade, sırf. (Farsça)
• Hususiyle. (Farsça)

bilfiil / بالفعل

• Gerçekten, yaparak, katılarak, bizzat. (Arapça)

bilistihkak

• Lâyıkıyla, liyakatı olarak. Hakkıyla. Haklı olarak.

biliştirak / biliştirâk / بالاشتراک

• Katılarak. (Arapça)

bina-dil

• Basiretli. Kalbi hakikatı kavrayan. (Farsça)

bitüm

• Yerin altında bulunup sıvı ve sarımtırak veyahut katı ve kara bir durum ve renkte olan maddedir ki, asfalt yol yapılırken kullanılır.

boykot

• (Boykotaj) Bir şahıs veya devlete karşı alış-verişi, münasebetleri kesmek. Bir ülkeyi, bir topluluğu veya bir şahsı zarara sokmak maksadıyla onunla her türlü ilgiyi kesme. (Fransızca)
• Bir işten geçici olarak çekilme; işe, çalışmaya hep birlikte katılmama. (Fransızca)

burak

• Binek. Cennet'e mahsus bir binek vâsıtası. (Kelimenin kökü; (Berk) dir. Burak'ın Hadis-i Şerife göre ta'rifi: "Merkepten büyük, katırdan küçük hacimde bir dâbbe ki; ayağını gözünün müntehasına basar." Bu ise bir berk ve elektrik sür'atini anlatır. (E.T. sh: 3150)

ca'feriyye

• Caferî tarikatı.

cadde-i hakikat

• Hakikatin, doğrunun olduğu cadde.

calib-i dikkat / câlib-i dikkat

• Dikkati çekici.

calib-i şefkat / câlib-i şefkat

• Şefkati celbeden, şefkati çeken.

cami' / câmi'

• Toplayan.
• Müslümanların ibâdet etmek için toplandıkları yer, mâbed.
• Allahü teâlânın ism-i şerîflerinden. Çeşitli hakîkatleri ve enfüs (iç) ve âfâktaki (dıştaki) zıt işleri birleştirici, kıyâmet gününde yeryüzünde olan cinleri, insanları ve mahlûkâtı bir araya getirici insanların dağı

camid

• (Câmide) Ruhsuz, sert, katı madde. Cansız.

cani / cânî

• Kàtil, cinayet işleyen.

cazib

• Çekici, cazibeli.
• Hoş görünüşlü olup dikkati çeken.

cebub

• Sağlam yer. Muhkem.
• Yeryüzü.
• Katı ve galiz yer.

cefcef

• Yüce, yüksek yer.
• Katı yel.

cehad

• Sağlam, katı yer.

cemad

• Cansız ve kurumuş olmak.
• Yağmur yağmayan yer.
• Sütü olmayan deve.
• Donmuş, katı cisim.

cemadat

• Katı cisimler, cansızlar.

cemiyet-i nakşiye

• Nakşibendi tarîkatına bağlı topluluk.

cennetü'l-me'va / cennetü'l-me'vâ

• Cennetin üçüncü katının ismi.

cerbeze

• Aldatıcı sözlerle kurnazlık etme. Fazla sözlerle aldatıcılık. Haklı ve haksız sözlerle hakikatı gizleme.
• Beceriklilik, fetânet ile temyiz ve cesaret-i mutedile ve kuvvet-i idareden ibâret olan sıfat-ı zihniye. (Bu kelime, Arabçada: Hilekârlık, kurnazlık gibi aşağılayıcı bir mânâda ku

cesa

• Bir kimsenin elinin, çalışmaktan dolayı iri ve katı olması.

cesaret-i medeniye

• Her türlü baskılara karşı çekinmeden hakikatı söylemek. Müsbet harekette korkmamak. Haklı olduğu bir mes'elede korku göstermemek. İçtimai münasebetlerde girişkenlik.

cevher-i hakikat

• Hakikatin cevheri, özü.

cevher-i iman

• İman cevherî, iman hakikati.

cevher-i imani / cevher-i imanî

• İmana ait öz, cevher, iman hakikati.

cezm

• Kesin karar, niyet.
• Kesme, katı.

cif

• ing. Bir malın fiyatına, nakliye ve sigorta ücretinin de katılmış olduğunu gösteren bir kısaltma.

cihan-nüma

• Dünyayı gösteren harita veya coğrafya. (Farsça)
• Çatının üzerinde her tarafa nezareti olan açık taraça. (Farsça)
• Meşhur Türk Âlimi Kâtib Çelebi'nin 1654 (Hicri: 1065) tarihinde çizdiği Asya Kıt'asının haritası. (Farsça)

cihet-i melekutiyet / cihet-i melekûtiyet

• Birşeyin iç yüzü, aslı, hakikati; varlıklara hükmeden İlâhî fiil, isim, sıfat ve şuûnâta bakan yön.

cilve-i şefkat

• Şefkatin, merhametin görünmesi.

cumhur-u muhakkıkin / cumhûr-u muhakkıkîn

• Hakikati araştırıp bulan kişilerden oluşan seçkin topluluk.

cümud

• Donuk. Katı. Sert.
• Mc: Gayretsiz.
• Soğukluk.

• Katılık, sertlik.

cümud-u baridi göstermek / cümud-u bâridi göstermek

• Aşırı katı, soğuk tutum göstermek.

cumudet

• Katılık, sertlik.

cümudiyet / cümûdiyet

• Donukluk, katılık.

cüz-ü hakikat-ı imaniye

• İman hakikatinin bir parçası, iman esaslarının biri.

dahil olma

• İçeri girme, katılma.

daire

• Resmi hükümet makamlarından her biri.
• Yazıhane.
• Büyük bir idare adamının makamı.
• Ev veya apartman katı.
• Bir manevi te'sirin hükmü geçtiği mahal.
• Sınır içi.
• Büro, büyük ev, konak.
• Çember, düz yuvarlak şekil.
• Mat: Merkezden aynı u

dakdak

• (Çoğulu: Dakâdık) Kısa boylu ve katı yürüyen kişi.

dall-i bi-l ibare / dâll-i bi-l ibare

• (Dâllibilibâre) Fık: Bir ifade veya sözden muayyen bir mânanın ve hükmün anlaşılması. Meselâ: "Zekât, müslümanların fakirlerine verilir, hiçbir zengine verilmez" ibaresi zekâtın yalnız müslüman fakirlere verileceğine delâlet-i mutabıkıyye ile delâletidir. Zengin olan belli şahıslara da verilemeyeceğ

damar-ı müteassıbane / damar-ı müteassıbâne

• İnandığı şeylere körü körüne, katı bir şekilde bağlılık damarı.

damecmec

• Katı, şedid.
• Uzun boylu bahil kimse.

dar-üs selam

• Cennetin ikinci katı.
• Cennet. Selâmet yeri.

daric

• Katı, şedid, şiddetli.

debir / دبير

• Müsteşar. (Farsça)
• Kâtib, yazıcı. (Farsça)

• Katip. (Farsça)

dekaik-i şefkat

• Şefkatin incelikleri.

demcele

• (Çoğulu: Demâcil) Şişman kadın.
• Huyu, hilkati güzel, iyi kadın.

demekmek

• Katı, şedid.
• Çok kuvvetli kimse.

demokrasi

• yun. (Demos: Halk; Kratia: İdare, iktidar) Halk iktidarına dayanan hükümet şekli. Devlet iktidarını elinde bulunduranların, halkın çoğunluğunun iradesiyle seçildiği hükümet şeklidir. Tatbikatı üç şekildir:1- Vasıtasız hükümet şekli: Halk, devlet iktidar ve hâkimiyetini vasıtasız olarak kullanır. Kan

deng

• Hayran, şaşkın, şaşmış olan, ahmak, ebleh, bön, sersem. (Farsça)
• İki katı maddenin tokuşmasından hasıl olan ses. (Farsça)
• Pergel noktası. (Farsça)

derc edilme

• İçine katılma, yerleştirme.

dergah-ı hüda / dergâh-ı hüdâ

• Allah'ın yüce katı.

dergah-ı ilahiye / dergâh-ı ilâhîye

• Allah'ın yüce katı.

dergah-ı kàdiyü'l-hacat / dergâh-ı kàdiyü'l-hâcât

• Bütün ihtiyaçları karşılayan Allah'ın yüce katı.

dergah-ı rububiyet / dergâh-ı rububiyet

• Yarattığı bütün varlıkları terbiye edip egemenliği altında bulunduran Allah'ın yüce katı.

dergah-ı samedaniye / dergâh-ı samedâniye

• Herşey Kendisine muhtaç olduğu halde Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın yüce katı.

dergah-ı uluhiyet / dergâh-ı ulûhiyet

• Allah'ın yüce katı.

derviş

• Yaşayışını tarikatının edeplerine uyduran kalender kimse.

deyku'

• Katı, şedid.

dıbatr

• Katı nesne.

din-i mübin / din-i mübîn

• Hak ve hakikati açıklayan din, İslâm.

din-i mübin-i islam / din-i mübîn-i islâm

• Hak ve hakikati açıklayan İslâm dini.

dırefs

• İpek.
• Katı, sağlam nesne.
• Büyük iri yapılı adam.
• Büyük deve.

dirhevs

• Katı, şiddetli nesne, şedid.

dırs

• Azı dişi.
• Katı, muhkem yer.
• Az yağmur.
• Kötü huy.

divanhane-i rahman / divanhane-i rahmân

• Rahmet ve şefkati sınırsız olan Allah'ın büyük salonu, yeryüzü.

diyet

• Kâtilin (adam öldürenin) vereceği para cezâsı.

duhul

• Girme, katılma, gelme.

düldül

• Fahr-i Kâinat (A.S.M.) Efendimize mahsus bir katır ki, sonradan Hz. Ali (R.A.) Efendimize bahş buyurulmuştur.

• Peygamber Efendimize (a.s.m.) Mısır hükümdarınca hediye edilen katırın ismi.

dürahis

• Katı nesne.
• Gövdesi etli olan insan veya hayvan.

dürüşt

• Katı, kalın, yağun. (Farsça)
• Kaba, sert. (Farsça)

dürüşti / dürüştî

• Kabalık, sertlik, katılık, kalınlık, yoğunluk. (Farsça)

ebazir

• (Tekili: Ebzâr) Yemeklere katılan baharatlar, kurumuş kekikler.

ebda'

• (Bedi'. den) En bedi. Ziyade bedi' ve güzel. Daha çok dikkati çeken.

ebu talha zeyd bin sehl

• Ashab-ı Kiram arasında, sayılı kahramanlardan ve atıcılardandır. Resul-ü Ekreme (A.S.M.) atılan oklara göğsünü germiştir. 20 Hadis-i Şerif rivayet etmiştir. Hicri 34 tarihinde vefat etmiştir. Bütün muharebelere katılmış bir kahraman-ı İslâmdır. (R.A.)

ebu-l muhtal

• Katır, bağal.

ecsam-ı kesife

• Saydam olmayan, katı cisimler.

edat

• Kendi kendine anlamı olmayıp isim ve fiillere katılarak anlam gösteren kelime. 2 Âlet.

edebiyat

• Düşünce, duygu veya herhangi bir hakikatı veya herhangi bir fikri yazı veya sözle, manzum veya nesir halinde güzel şekilde ifâde san'atı. Bu san'atla uğraşan ilim kolu.
• Edebiyata âit yazıları toplayan kitap.Edebiyatın sözlük anlamından biri de edebe, yani terbiyeye uygun söz söylemek

edmen

• Hâlis ve katıksız misk. (Farsça)

efza'

• Şiddetli, katı, eşed.

ehacc

• Pek katı, çok sert şey.

ehemmiyet

• Mühim olma, ağırlık, değerlilik, dikkate değer olma, dikkat ve ihtimam, kıymet, nazar-ı dikkati çekme.

ehl-i irfan

• Cenab-ı Hakkı tanıyıp bilen, hak ve hakikatin özüne ve esasına ulaşan, bilgi ve marifet sahibi kimseler.

ehl-i salib

• Bayrağında salib (haç) bulunanlar. Hristiyanlar. (Farsça)
• Osmanlılardan 209 sene evvelki tarihte Haçlı Seferlerine katılan Hristiyan Ordusu. (Farsça)

ehlihakikat / ehlihakîkat

• Hakikatı bulan kimseler.

ekati

• (Tekili: Kati) Sürüler, koyun sürüleri.

elsine-i enam

• Mahlukatın dilleri. Halkın dilleri.

emzer

• Katı gönüllü, katı kalbli kimse.

enaniyet-i taassubkarane / enaniyet-i taassubkârâne

• Kendisini beğenme ve üstün görmede çok katı ve inatçı davranma.

enbeste

• Koyulaşmış, katılaşmış, sıvılığını kaybetmiş. (Farsça)
• Uyuşmuş, miskinleşmiş insan. (Farsça)

enzar-ı cihan / enzâr-ı cihan

• Dünyanın dikkati.

enzar-ı halk / enzâr-ı halk

• Halkın dikkati, bakışı.

er-rahim / er-rahîm

• Şefkati ve merhameti herşeyi kuşatan Allah.

esamm

• (Çoğulu: Summun) Kulağı sağır olan.
• Katı taş.

esas-ı tarikat

• Tarikatın temeli, kökü.

esfa

• Alnı dar at.
• Tez yürüyüşlü katır.

eşka

• En şaki, haydut, eşkiya, katı-üt tarik.

eşref-i mahlukat

• Mahlukatın en eşrefi, yaradılmışların en şereflisi. İnsan.

ester / استر

• Katır.

• Katır.

• Katır. (Farsça)

esus

• Katı, sağlam, muhkem nesne.

et-tahiyyatü

• Bütün mahlukatın hayatları, kal ve hâl dilleri ile Hâlıkları olan Allah'a (C.C.) karşı yaptıkları hamdler, şükürler, mânevi hayat hediyeleri.

evhen

• En gevşek, çok zayıf, pek dayanıksız, kuvvetsiz tâkatı kalmamış.

ey kari-i müteharri-i hakikat / ey kâri-i müteharri-i hakikat

• Ey hakikati, gerçeği araştıran okuyucu.

ez'af

• (Tekili: Zı'f) Bir şeyi iki katı yapan fazlalıklar. Katlar.

fahşa / fahşâ

• Meşru olmayan cinsel ilişki, fuhuş.
• Zekatı az verme, tamahkârlık.
• Akla ve ahlâka uygun olmayan söz ve iş.

fasl-ı hitab / fasl-ı hitâb

• İki söz arasını ayıran kelime veya isimlerden biri. Önsözden sonra asıl maksada giriş.
• Fık: Şahitlerin gösterdiği delil veya yeminlerinden sonra hâkimin hükmetmesi.
• Hakkı bâtıldan ayırarak, nizaı ayırt edip kesmek ve halletmek. Herşeyi kemal-i vüzuh ile fasledip hakikatını gö

fatır-ı rahman / fâtır-ı rahmân

• Rahmet ve şefkati sınırsız olan ve herşeyi yoktan yaratan Allah.

feha

• (Çoğulu: Efhâ) Çorbaya katılan veya dövüp yemek üzerine ekilen bir ot.
• Soğan.

felek

• Gök, gök katı, devir.
• Tâli', baht.
• Büyük ve dâirevi olan şey.
• Her gök seyyaresinin gezdiği âlem.
• Dünyâ, âlem,
• Bir zilli âlet.
• Yuvarlak kütük, kızak. (Felek her türlü esbab-ı cefasın toplasın gelsin Dönersem kahpeyim millet yolunda bir azimetten

felek-i eflak / felek-i eflâk

• Göğün en son katı.

ferid / ferîd

• Kutup gibi mürşidlerin gözetimi dışında doğrudan Kur'ân ve sünnetle gayba eren ve hakikati bulan kimse.

• Katılaşmış şey, donmuş nesne. (Farsça)
• Avcı kuş. (Farsça)

feth-i mübin

• Açık ve parlak zafer. Hakkı, bâtılın tahakkümünden kurtaran veya birbirine zıd olan hak ile batılın karışıklığını ayırarak hakkı galip kılan feth ve zafer Bu zafer, harp ile olabileceği gibi harpsiz de olur. (Hakikatın ve ilmin galebesi gibi.)Fetih suresinin birinci âyetinde geçen "Feth-i mübin"in i

fettak

• (Fetk. den) Kanlı katil, çok sayıda insan öldürmüş kimse.

firavun

• Eski Mısır krallarının lâkabı; katı yürekli, inatçı ve zâlim kimseler için kullanılan bir tabir.

firdevs / فِرْدَوْسْ

• Cennetin yüksek bir katı.

fıtrat-ı ilahiye / fıtrat-ı ilâhiye

• San'at-ı Rabbaniye ve kudret-i İlâhiyenin dâima değişen bir defteri olan ve yanlış olarak "Tabiat" namı verilen Cenab-ı Hak'ın fıtrat kanunları ve mahlukatın yaradılışı.

fürre

• Katılık, şiddet.
• Evvel.

füsürde dil

• Kalbi donmuş. Hissiz. Kalbi katılaşmış.

galve

• (Çoğulu: Galevât) Bir okatımı miktarı yer.

garabib / garabîb

• Katı, siyah şey.
• Koyu renkli.

gavs

• Suya dalmak. Dalgıçlık.
• Mc: Bir mes'elenin derinliğine ve hakikatine muttali' olup bilmek.
• İyi anlamak.
• Maslahata gayret ile girmek.

gayz

• Bir şeyin pahası eksilmek. Hilkati noksan olma. Kıymetten düşük şey.
• Suyun eksilip azalması, yere çekilmesi.

gazid

• Katı sesli.
• Yumuşak ot.

gazv

• Seyelân etmek, akmak.
• Münkatı' olmak, kesilmek.

gazve

• Peygamber Efendimizin (a.s.m.) bizzat katıldığı savaşlar.

geylani / geylanî

• Seyyid Abdulkadir-i Geylanî, Gavs-ül A'zam, Gavs, Kutub gibi mecâzi nâm ile bilinen bu zât (Hi: 470-561) yılları arasında yaşamış ve Kadirî Tarikatının müessisidir. Müteaddid müridlerinden bir çoğu sonradan veli olarak meşhurdurlar. Derslerinin te'siriyle birçok Hristiyan ve Museviler Müslüman olmuş

giran / girân / گران

• Pahalı. Tartısı ağır olan. Ağır. Dolu. (Farsça)
• Sert. Katı. (Farsça)
• Bıktırıcı. Usandırıcı. (Farsça)

• Ağır. (Farsça)
• Pahalı. (Farsça)
• Kokuşmuş. (Farsça)
• Katı. (Farsça)

güdaz

• Mahveden, yakan, eriten mânâlarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır. Meselâ: Takat-güdaz : Takati mahveden. (Farsça)

habir / habîr

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Her şeyin hakîkatini, kâinâtın, varlıkların, görünen ve görünmeyen her şeyi hakkıyla bilen, hiçbir zerrenin hareketi ve hareketsizliği ilminden hâriç olmayan, nefslerin ne ile mutmain (huzurlu) ne ile huzursuz olduğundan, sükûnete kavuştuğunda

hacra'

• Taş gibi katı ve sert olan şey.

hafaza melekleri

• Koruyucu melekler, her insanın hayır (iyi) ve şer (kötü) işlerini yazan; ikisi gece, ikisi gündüz gelen ve kötülüklerden ve cinlerden koruyan melekler. Bunlara Kirâmen kâtibîn melekleri diyenler olduğu gibi, onlardan başka olduğunu söyleyenler de olm uştur.

hak ruhu

• Doğru, gerçek, hakikatin ruhu, Hz. Muhammed (a.s.m.).

hakaik-ı eşya

• Varlıkların hakikatı, içyüzü.

hakàiku'l-eşyai sabitetün / hakàiku'l-eşyâi sâbitetün

• Eşyanın ve varlıkların hakikatı, aslı sabittir.

hakikat-bin / hakikat-bîn

• Hakikatı gören.

• Hakikatı gören, hakikatı anlayan. Hakikatşinas. Hakikata inanan. (Farsça)

hakikat-i akrebiyet-i ilahiye / hakikat-i akrebiyet-i ilâhiye

• Cenâb-ı Hakkın insana yakın oluşunun hakikati.

hakikat-i din

• Dinin hakikati, esası.

hakikat-ı ekber-i haşriye

• Büyük, haşir hakikati.

hakikat-i hadisiye / hakikat-i hadîsiye

• Hadîsin hakikati, mânâsı.

hakikat-i hayat

• Hayatın hakikati, gerçeği.

hakikat-ı imaniye

• İman hakikatı, gerçeği.

hakikat-i imaniye

• İman hakikatı, gerçeği.

hakikat-ı insaniye

• İnsanın hakikati, mahiyeti.

hakikat-i islamiye / hakikat-i islâmiye

• İslâmiyet'in hakikati, aslı, esası.

hakikat-i kemalat / hakikat-i kemâlât

• Mükemmelliklerin hakikati, esası.

hakikat-i küfriye

• Küfrün hakikati, inkâr ve inançsızlığın gerçeği.

hakikat-i kur'an / hakikat-i kur'ân

• Kur'ân'ın hakikati, gerçeği.

hakikat-i kur'aniye / hakikat-i kur'âniye

• Kur'ân hakikati, öz mânâsı.

hakikat-i mahza / hakikat-i mahzâ

• Bir şeyin özü, esası, tam hakikati.

hakikat-i mevcudat

• Varlıkların hakikati, gerçek mahiyeti, içyüzü.

hakikat-ı muhammediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) hakikati.

hakikat-i muhammediye

• Hz. Muhammed'in hakikati, mânevî şahsiyeti.

hakikat-i nefsü'l-emriye

• Hakikatin (gerçeğin) bizzat kendisi; gerçekte var olan iş.

hakikat-i nev'iye

• Türün temel özelliği, hakikati.

hakikat-i salat / hakikat-i salât

• Namazın hakikati, anlam ve niteliği.

hakikat-i tarikat

• Tarikatin özü, tarikatle ulaşılan hakikat ve eşyanın gerçeği.

hakikat-ı tevhid

• Herşeyin bir olan Allah'a ait olduğunu bilme ve inanma hakikati, gerçeği.

hakikat-perest

• Hakkı ve hakikatı seven, hakikata inanan. Dürüst, hakikat âşığı. (Farsça)

hakikat-şinas

• Hakikatı doğru tanıyan, bilen. Hakikata imân eden. (Farsça)

hakikat-şinasane / hakikat-şinasâne

• Gerçeği, hakikatı tanıyana yakışacak surette. (Farsça)

hakikatbin / hakikatbîn / hakîkatbîn

• Hakikati gören.

• Hakikatı gören.

hakikatmedar / hakîkatmedâr

• Hakikatın kaynağı.

hakikatperestane / hakikatperestâne

• Hakkı ve hakikatı severek.

hakikatşiken / hakîkatşiken

• Hakikatı kıran.

hakim / hakîm

• Hikmetle muttasıf olan ve mevcudatın hakikatına vâkıf olan. Hikmet mütehasssı. İlm-i hikmette mütebahhir ve mütehassıs olan. İş ve emirleri hikmetli ve yanlışsız olan.
• Tabib, doktor.

hakk-ul yakin / hakk-ul yakîn

• (Hakk-al yakîn) Mârifet mertebesinin en yükseği. En yakînî bir surette hakikatı müşahede edip yaşamak hali. Ateşin yakıcı olduğunu bütün hislerimizle yakından duyup yaşadığımız gibi.

halife-i evvel

• Devlet dairelerinde yazı işlerinde çalışanlar. Tanzimattan evvel kalem teşkilâtı; halife, halife-i sâni, halife-i evvel olmak üzere üç derece idi. Ondan sonra bir kısım dairelerde bunun yerine baş kâtib, bazılarında da mümeyyiz-i evvel denilmiştir.

halık-ı rahim / hâlık-ı rahîm

• Rahmeti herşeyi kuşatan, her bir varlığa ayrı ayrı şefkatini gösteren ve herşeyi yaratan Allah.

halık-ı rahman ve rahim / hâlık-ı rahmân ve rahim

• Rahmeti herşeyi kaplayan ve herbir varlıkta rahmet ve şefkati tecelli eden yaratıcı, Allah.

halık-ı rahmanü'r-rahim / hâlık-ı rahmânü'r-rahîm

• Çok merhamet sahibi olan ve şefkatle bütün yaratıkların rızkını veren, sonsuz rahmetiyle her bir varlığa ayrı ayrı şefkatini gösteren ve bütün varlıkların yaratıcısı olan Allah.

halis / hâlis / خالص / خَالِصْ

• Hilesiz. Katıksız. Saf. Duru. Saffetli.
• Pek beyaz.
• Evvelce karışık iken kusuru zâil olan.
• Her ameli, yalnız Allah rızası için işleyen. (Müennesi: Hâlise'dir)

• Saf, duru, katışıksız.

• Katışıksız, saf, som. (Arapça)

• Katıksız.

halisen / hâlisen

• Halis ve katıksız olduğu halde. Hilesizce, doğru olarak.

halveti / halvetî

• Gizliliğe önem veren bir tarikatın mensubu.

• Halvete müteallik, halvetle alakalı.
• İbadet ve zikirlerini tenhada yapan bir tarikat adı.
• Halvetiye Tarikatından olan kimse.

hamata

• Katılık.
• Yanmak.
• Boğaz ağrısı.
• Darı samanı.
• Kalbin ortası.

hamire / hamîre

• Hamur içine katılan maya.

hamz

• Keskinlik, katılık, şiddet. Metinlik, sağlamlık.

har-bende

• Seyis. Eşek ve katır gibi yük hayvanlarına bakan kimse. (Farsça)
• Tar: Saray katırcıları. (Farsça)

harami

• Katı-üt tarik, yol kesen. Haydut.

harekat-ı harbiye / harekât-ı harbiye

• Harp harekâtı.

harmühre / خرمهره

• Katır boncuğu. (Farsça)

hart

• Katı katı ovmak.
• Davarın yulaf yerken çıkardığı ses.

hasaret

• Cıvık ve sulu şeyin koyulaşıp katılaşması.
• Dahâmet peyda etme, irileşme.

haşene

• (Tekili: Haşin) Sert, katı ve kalb kırıcı olanlar.

haşin / haşîn

• Kırıcı, kalb kırıcı. Sert, katı.

• Katı, sert, kırıcı, kaba.

• Kırıcı, katı.

haşinane / haşînâne

• Kırıcı, sert ve katı bir şekilde.

hasis / hasîs

• Parasını ve malını harcamamak için her türlü sıkıntıya, eziyete katlanan, paraya, mala aşırı düşkün olan; dînen verilmesi îcâb edeni, zekâtı ve sadakayı vermeyen, pinti, eli sıkı olan, bahîl, malda ve ilimde cimrilik eden.

hasr-ı nazar / حَصْرِ نَظَرْ

• Dikkati sadece bir yere yöneltme.

• Dikkatini toplama.

hasus

• Katı, şedid, şiddetli.

hatem-i rahimiyet / hâtem-i rahîmiyet

• Allah'ın her bir varlığa şefkatini gösteren mühür.

hatme-i hacegan / hatme-i hâcegân

• Nakşi tarikatı mensublarının fikri ve nazarı mâsivadan tecerrüd ederek, topluca muayyen dua ve zikirlerini sonuna kadar okumaları. (Farsça)

• Nakşî tarikatına mensup olanların dua ve zikirlerini birlikte okuyup bitirmeleri.

hatme-i nakşiye

• Nakşî tarikatında belli kurallar çerçevesinde topluca icra edilen bir zikir ve dua biçimi.

havelan-ı havl / havelân-ı havl

• Zekâtı verilecek bir malın üzerinden bir kamerî yılın geçmesi.

haviye / hâviye

• Cehennemin yedinci katı, en şiddetli yeri.

havl-i havelan / havl-i havelân

• Zekâtın lüzumu için; bir mal üzerinden, bir sene geçmiş olması.

havsala-suz

• Takati kaldıran, tahammülü mahveden. (Farsça)

hayal

• (Çoğulu: Hayâlât) Zihnen tasarlanan şey. Hakikatı bilinmeyip akılla tasarlanan veya gölgeli görünen şey.
• Asıl olmayan ve akıldan geçen fikir.

hayal-perestlik

• Kelâmda hakikatı rencide edecek şekilde lüzumsuz hayallere yer vermek.

• Sözde, hakikati rencide edecek şekilde lüzumsuz hayallere yer vermek.

hayr-ul vera

• (Hayr-ül Enam) Halkın hayırlısı. Mahlukatın en hayırlısı olan Hz. Muhammed (A.S.M.)

hayr-ül-enam / hayr-ül-enâm

• Mahlûkâtın, yaratılmışların en hayırlısı, iyisi mânâsına Peygamber efendimizin lakablarından. Âmine eydür çü vakt oldu tamâm, Kim vücûda gele ol hayr-ül enâm.

hayvan

• Canlı şey, insanla beraber her canlı.
• İnsan olmayan idraksiz canlı yaratık.
• Yük kaldıran, araba çeken ve binilen hayvan, beygir, katır v.s.
• Mc: Akılsız ve idraksız insan, ahmak. (Aslı "Hayevan"dır)

hayy-ı kayyum / hayy-ı kayyûm / حَيِّ قَيُّومْ

• Dâimî hayat sâhibi olup, varlığı kendinden olan ve mahlûkātı varlıkta tutan (Allah).

hazırlöp

• Kabuğu içinde suda pişip katılaşmış yumurta.
• Mc: Emek sarfetmeden elde edilen kazanç.

helesaya çıkmak

• Eskiden ramazanlarda iftardan sonra para toplamak için çocuklar tarafından teşkil edilen çalgılı heyetlere katılanlar tarafından nakarat makamında söylenen bir tabirdir. Dilenciliğin kibarcalarından sayılır.

henk

• Katı yağmur.

hidemat-ı imaniye

• İmâni hizmetler. (Kur'an-ı Kerim'i ve mânâsını öğrenmeğe vesile olmak; imâni şüphelerin giderilmesine çalışmak; İslâmiyetin, hak din olduğunu isbat etmek veya isbâta vesile olmak gibi.) Görülen hizmetler. Eşyanın ve mahlukatın lisan-ı hâl ile esmâ-i İlâhiyeye ait yaptıkları tesbih ve ibadetleri.

hikmet-i ilahiye / hikmet-i ilâhiye

• Allah'ın hikmeti. Mahlûkatın yaratılışında Allah'ın gayeleri.

himaze

• Katılık, şiddet.

hındis

• (Çoğulu: Hanâdis) Katı karanlık.

hınzır

• (Çoğulu: Hanâzır) Domuz. (Beğenilmeyen birisine hakaret için mecazen söylenir.)
• Pis ve katı kalbli kimse.

• Domuz
• Pis ve katı yürekli kimse.

hirabe

• Şehir dışındaki yerlerde yapılan eşkiyalıklara katılma. Dağlarda yapılan haydutluklarda bulunma.

hisse-i iştirak

• Katılma payı.

hormon

• yun. Salgı bezlerinden çıkıp kana katılan maddelerin genel adı.

hoşkalem

• Kâtip. İyi yazı yazan. (Farsça)
• Hilekâr, hileci. (Farsça)

huba'sen

• (Çoğulu: Huba'senât) Yoğun ve katı nesne.

hudabin

• Hakkı ve hakikatı gören. Cenâb-ı Hakk'ı tanıyan.

humaris

• Sağlam, şiddetli, katı.

hüsn-ü mücerred / حُسْنُ مُجَرَّدْ

• Saf katıksız güzellik.

hüsn-ü şefkat

• Şefkatin güzelliği.

huzur-u lamekani / huzur-u lâmekânî

• Hiçbir mekâna muhtaç olmayan Zâtın huzuru; Allah'ın hiçbir mekânla sınırlı olmayan katı.

i'lem eyyühe'l-aziz" notekey

• 'Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!' mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir ifade.

i'rab / i'râb

• Düzgün konuşmak ve hakikatı açıklamak.
• Gr: Kelime ve fiillerin sonunda bulunan harf veya harekelerin değişmesi ve bu değişikliği ve sebeblerini öğreten ilim.

• Düzgün konuşma ve hakikatı belirtme.
• Arapça kelimelerin sonundaki harf veya harekenin değişmesi.

ibadet

• Allah'ın (C.C.) emirlerini yerine getirmek ve nehiylerinden kaçmak. Yapılmasında sevab olup, ihlâsla yapılan herhangi bir amel. Şeriatta bildirildiği gibi Allah'a kulluk etmek. Kâinatın ve dolayısıyla insanların hilkatindeki hikmet ve gaye.

ibadette bid'at / ibâdette bid'at

• Peygamber efendimiz ve Eshâbı zamânında bulunmayıp da dîne sonradan katılan reformlar, değişiklikler.

ibraz-ı şefkat

• Şefkatin gösterilmesi.

ibtisar

• (Basar. dan) Kalb gözüyle görme. Basiret.
• Görüp hakikatına varma.

idam

• Katık. Ekmekle beraber yenen şey.

iddianame

• Müddei umuminin (savcının), iddialarını topladığı ve soruşturma sonunda mahkemede okuduğu yazı. (Ceza işlerinde hazırlık tahkikatının neticesi, davasının açılması için kâfi olduğu anlaşılırsa savcı bu dâvayı, ya ilk tahkikatın açılması hakkında sorgu hakimine bir talepname veya doğrudan doğruya mahk

idrak / idrâk

• Bir şeyin aslını, mâhiyetini, hakîkatini bilmek, anlamak.

ifrat

• Haddinden geçmek. Pek ileri gitmek.
• Takatinden ziyade iş vermek. (Tefrit'in zıddı)

iftihas

• Gerçeği ve hakikatını dikkatle araştırma. İçyüzünü iyice tetkik etme.
• İmtihan etme, deneme.

ihdar-ı dem

• Huk: Maktulün (öldürülmüş olan kimsenin) diyetini katilden (öldürenden) aldırmamak.

ihnet

• Gazap, öfke. Hiddet.
• Kalb katılığı.
• Kin bağlamak.

ıhşişan / ıhşîşan

• Kabalığı, inatçılığı ve katılığı fazla olmak.

ihtar

• Hatırlatmak. Dikkati çekmek. Tenbih. Uyarma. Kalbe gelen doğuş, ilham.

ihtarat

• (Tekili: İhtar) İhtarlar, hatırlatmalar.
• Dikkati çekmeler, tenbihler.

ilhak / ilhâk / الحاق

• Katma, karıştırma. (Arapça)
• Katılma. (Arapça)
• İlhak olunmak: Katılmak. (Arapça)

ılkid

• Şişman, kısa boylu, hakir ve hayrı az olan kadın.
• Katı yoğurt.

ilm

• (İlim) Okumakla veya görmek ve dinlemekle veya ihsan-ı Hak'la elde edilen malumat. Bilmek. İdrak etmek. (İlim, hakikatı bilmekten ibarettir. İlim, marifetten daha umumidir. Marifet, tefekkürle bilmek mânasına olmakla beraber, Cenab-ı Hakk'a nisbeti câiz olmaz. Gerek huzurî olsun (ilm-i İlâhî

iltihab-ı edeme

• Tıb: Cildin iltihablanarak katılaşması.

iltihak / التحاق / iltihâk / اِلْتِحَاقْ

• Karışmak. Katılmak. Yetişmek. Bitişmek.

• Katılma.

• Katılma.

• Katılma. (Arapça)
• İltihak etmek: Katılmak. (Arapça)

• Katılma.

iltihak eden

• Katılan.

iltihak etme

• Katılma.

iltihak etmek

• Katılmak.

iltihaken

• Katılarak.

imha-yı hakikat / imhâ-yı hakikat

• Hakikatin ortadan kaldırılması.

imtihan

• Deneme, Tecrübe etmek.
• Bir şeyin hakikatına ıttılâ peyda etmek için çok dikkatle düşünmek.
• Salâhiyet veya salâhiyetsizliğini anlamak için yapılan teftiş ve tecrübe.

imtihaz

• Hâlis, katıksız ve saf olma. Durulanma.

imtisal

• Nümune kabul etme.
• Uymak. Ayrılmamak üzere inkıyad etme.
• Mesel ve kıssa söyleme.
• Bir şeyin suretine girme.
• Muvafakat ve mutabakat etme.
• Katili kısas etme.

inadiyye

• Eşyanın hakikatini inkâr etme felsefesine bağlılık.

inayet-i ilahiye / inâyet-i ilâhiye

• Allah'ın şefkati, yardımı.

incimad

• Donma, katılaşma.

ind

• Yanı, katı.

ind-i ilahi / ind-i ilâhî

• Allah'ın yüce katında, yanında.

indallah / indallâh / عِنْدَاللّٰهْ

• Allah katında.

• Allah katında.

• Allâh katında, yanında.

indirac

• Dahil olma. İçeri girme, katılma.
• Nesil tamamen tükenip halefi kalmama.

insaf

• Merhamet ve adâlet dâiresinde hareket. Hakikatı kabul ve itiraf.

insibab

• Dökülme, katılma.

intak-ı bi-l hak

• Hakk'ın söyletmesi. Cenab-ı Hakk'ın konuşturması. İnayet-i Hak ile hakikatı olduğu gibi dile getirmek.

intibah

• Uyanıklık, göz açıklığı. Hassasiyet. Agâh ve münebbih olmak. Hakikatı ve hakkı anlayıp yanlıştan, fenadan dönmek.
• Sinirlerin uyanması. Uzuvların harekete gelmesi.

intihal

• Çalma. Başkasının malını kendisinin gibi iddia etme.
• Edb: Başkasının yazısını kendisinin gibi göstermek. Onu benimsemek. Böyle şiire, sirkatî şiir de denir.

inzımam

• (Zamm. dan) Bir birine ilâve olunmak, katılmak. Yapışmak. Birbiri ile alâkalı oluş.

inzimam / inzimâm / اِنْضِمَامْ

• Katılma, ilave olunma.

inzimam etme

• Eklenme, katılma.

inzimam-ı re'y / inzimâm-ı re'y / اِنْضِمَامِ رَأْيْ

• Fikren katılma.

irade-i seniyye

• Padişahın, bir işin yapılması veya yapılmaması hakkında verdiği emir. İrade eskiden şifahî, yani ağızdan emir vermek, yahut kendi el yazısı ile yazmak suretiyle verilirdi. Sonradan iradeler mabeyn baş kâtibinin imzasını taşıyan yazılı kâğıtla bildirilmeğe başlamıştır.
• Çok yüksek ve m

irşadat

• (Tekili: İrşad) İrşadlar. Hak ve hakikatı ve doğru yolu bildirmeler. İkazlar.

irtiha'

• Katılma, karışma.

isbat / isbât

• Delil göstererek hakikatı ortaya koyma.

iskandil

• ing. Denizin derinliğini ölçmeğe yarayan ve gemilerde kullanılan bir âlet.
• Bir şeyin hakikatını anlamağa çalışma. Yoklama, deneme, tecrübe etme.

iskarlat

• İtl. Eski devirlerde Venedik mensucatından, boyası has ve kumaşı dayanıklı bir nevi çuhanın adı idi ve şarkta pek makbuldü. Yeniçeri Ocağı ileri gelen ağalarına, sekbanbaşıya ve yeniçeri kâtibine her sene bu çuhadan verilir veya bedeli para olarak tahsis olunurdu. Bu paraya da "İskarlat bedeli" deni

ism-i camid

• Katı, donuk isim.

ism-i fail / ism-i fâil

• Gr. masdarın ifade ettiği iş, oluş veya durumu yapan, yahut taşıyan şahsı bildiren kelimedir, meselâ; kâtip.

• Gr: Kendisinden fiil, iş çıkan kimsenin sıfatı. Fâil, hâdim, kâtib gibi.

ism-i rahim / ism-i rahîm

• Allah'ın herbir varlığa merhamet ve şefkati olduğunu bildiren ismi.

iştidad

• (Şiddet. den) Şiddetlenme.
• Sertleşme, katılaşma.
• Büyüme. Artma, çoğalma, ziyâdeleşme.

istifham

• Sual sorup anlamak. Anlamak için sormak.
• Edb: Cevap istemek için değil, daha çok dikkati çekmek, hisleri kuvvetlerdirmek maksadıyla soru şeklinde söylemek san'atıdır. Şefkat, sevgi, hayret, kin ve nefret gibi duyguların te'siri altında vuku bulur.

istifta

• Fetva istemek. Şeriata ait bir mes'ele hakkında salâhiyetli zatlardan hakikati öğrenmek.

istikade

• Adam öldürmüş olan katilin kısasını isteme.

istiknah

• (Künh. den) Bir şeyin hakikatını ve künhünü araştırma.

istıksas

• (Kısas. dan) Kısas isteme. Bir katilin şeriatça öldürülmesini isteme.

istilhak

• İlhâk olmağa, katışmağa çalışma.

istinkaf / istinkâf

• Çekinme, katılmama.

iştirak / iştirâk / اشتراک

• Ortaklık, katılma.

• Katılım. (Arapça)
• Ortaklık. (Arapça)

iştirak eden

• Katılan, ortak olan.

iştirak etme

• Ortak olma, katılma.

iştirak etmek

• Katılmak.

ivec

• Eğrilik, çarpıklık, yanlışlık.
• Hakkı ve hakikatı eğri büğrü heveslerle tahrif etmek, gayr-i müstakim şekle getirmek.

izafe

• Bir şeyi bir kimseye veya bir şeye nisbet etmek, yakın etmek. İsnâd etmek. Katmak, katıştırmak.
• Bir şey üzerine meylettirmek, havale olmak, bağlanmak.
• Mal etmek.
• Gr: İki isimden meydana gelen bağlılık tamlaması.

izafet

• Bir şeyi bir kimseye veya bir şeye nisbet etmek, yakın etmek. İsnâd etmek. Katmak, katıştırmak.
• Bir şey üzerine meylettirmek, havale olmak, bağlanmak.
• Mal etmek.
• Gr: İki isimden meydana gelen bağlılık tamlaması.

ka'beri / ka'berî

• Ailesine, arkadaşına, yoldaşına, kabilesine ve halkına katılık eden, kötü ahlâklı kişi.

ka'sere

• Yoğun, sağlam, kalın, katı.

kabuk

• Bir şeyin dışındaki sert örtü, kışır.
• Bazı hayvanların katı mahfazaları.

kadiri / kadirî

• Abdülkadir-i Geylanî Hazretlerinin yolunda olan, onun tarikatına mensub. olan.

• Abdülkadir Geylanî tarikatından olan.

kafar

• Katıksız ekmek.

kafder

• Çirkin yüzlü, katı başlı kimse.

kafender

• Çirkin yüzlü, katı başlı kimse.

kafur / kâfur

• Beyaz ve yarı şeffaf, kolaylıkla parçalanan bir madde. Sert, güzel kokulu, katı ve yağlı bir madde.
• Cennette bir kaynak ismi.

kahkar

• Katı, sert, sağlam taş.

kalemzen

• Yazan, yazıcı, kâtib. (Farsça)

kalih / kâlih

• Katı, şiddetli, şedid.

kamatır

• Katı, sağlam.

karen

• (Çoğulu: Akrân) Ok mahfazası.
• Kılıç.
• Ok.
• İki deveyi biribirine çattıkları ip. Başka deveye çatılmış deve.
• Çatık kaşlı olmak.
• "Yakınlık" mânâsına mastar.
• Necid ahâlisinin mikâtı olan mevzi.

karine / karîne

• Bilinmeyen bir şeyin anlaşılmasına yarayan ip ucu. Anlaşılması zor olan hususun hak ve hakikatına dâir cüz'i delil olan şey. İşaret.

• Emâre, alâmet. Bir şeyin hakîkatine delil olan şey.

kart

• Tazeliği geçmiş, katılaşmış.
• Gençliği geçmiş, geçkin, yaşça büyük.

kasa

• Kabalık.
• Şiddet.
• Katılık.

kasa'nine

• Katı olmak.
• Büyük olmak.

kasame

• (Kasem. den) Katili bilinmeyen kimsenin bulunduğu, şüphelenildiği mıntıka halkından elli kişiye yemin ettirme.

kasavet / kasâvet / قساوت / قَسَاوَتْ

• Kalb katılığı, gaflet.
• Kaygı, tasa, üzüntü, keder.

• Katılık.

• Katılık, sertlik. (Arapça)
• Keder. (Arapça)

• Katılık.

kasavet-i kalb / kasâvet-i kalb

• Kalp sertliği, kalp katılığı.

kasavet-i kalbiye / kasâvet-i kalbiye

• Kalp katılığı, gaflet.

kasavet-i mücesseme

• Tecessüm etmiş kasavet; cisim gibi somut hâle gelmiş kalp katılığı.

kasavet-i vahşiyane / kasavet-i vahşiyâne / kasâvet-i vahşiyâne / قَساَوَتِ وَحْشِيَانَه

• Kaskatı bir vahşet.

• Vahşice kalb katılığı.

kasavet-i vahşiye

• Vahşî katılık, vahşette katılaşmış.

kasb

• Ağızda tez dağılan ve çekirdeği katı olan kuru hurma.
• Sağlam, sert.

kash

• Kuruluk, katılık.

kasi / kasî / kâsî

• (Kasiye) Duygusuz. Katı, hissiz, taş gibi katı.

• Katı.

• Katı, hissiz.

kasiye

• Sert, katı.

kasiyye / kasîyye

• Katılık.

kasvet / قسوت

• Katılık.
• Sıkıntı. İç sıkıntısı.
• Kalb katılığı.

• Katılık, sertlik.
• Merhametsizlik, acımasızlık.
• Sıkıntı, gönül darlığı.

• Katılık, sertlik, kalbden hayır (iyilik) ve yumuşaklığın çıkması.

• Sıkıntı, katılık.

• Katılık. (Arapça)
• Gönül darlığı. (Arapça)
• Kasvet basmak: Gönlü daralmak. (Arapça)

kasvetli

• Katı; sıkıntılı.

kat'an

• Hiçbir zaman, aslâ, katiyyen.

kataif

• (Tekili: Katife) Saçaklı, tüylü havlular; ehramlar.
• Kadayıf tatlısı.

katarat ve lemeat-ı hayat

• Hayat damlaları ve parıltıları; damlalara ve parıltılara benzeyen mahlûkatın hayatları.

katele

• (Tekili: Katil) Katiller. İnsan öldürmüş kimseler.

kati'

• (Çoğulu: Ekâti-Aktâ-Kutân) Kamçı.
• Deve ve koyun sürüleri.

katib-i hususi / kâtib-i hususî

• Büyük bir kimsenin kullandığı özel kâtip, hususi kâtib.

katib-i mu'ciznüma / kâtib-i mu'ciznümâ

• Mu'cize gösteren kâtip.

katib-i sırr / kâtib-i sırr

• Gizli şeyler yazdırılan kâtip, sır kâtibi.

katib-i vahy / kâtib-i vahy

• Kur'an-ı Kerim âyetlerini yazan. Vahy kâtibi.

katibane / kâtibane

• Kitâbet kaidesine göre, kâtipcesine.

katl / قتل

• (Çoğulu: Mekâtıl) Kesmek.

• Öldürme, katil. (Arapça)

katla / katlâ

• (Tekili: Katîl) Öldürülmüş kimseler.

katran

• (Katıran) Siyah, sert kokulu, süretle yanan, hararetli, keskin ve suda erimeyen bir madde.

katt

• Katı bir cismi yontma, enine kesme.
• Saçın kıvırcık olması.
• Narhın, fiatın fazla olması.

kavad

• Katili maktul yerine kısas etmek.

kayyum / kayyûm / قَيُّومْ

• Varlığı kendinden olup, mahlûkātı varlıkta tutan (Allah).

kazab

• Katılık, şiddet.

kedkede

• Ağır ağır seğirtmek.
• Katı bir cisme dokunmaktan çıkan ses.

keft

• Cem'etmek, toplamak.
• Sarfetmek, harcamak.
• Evmek.
• Katı katı sürmek.

kelh

• Katı yüzlülük.

kemkam / kemkâm

• Katı yüzlü, kaba ve tıknaz kimse.
• Pelit ağacına benzer bir ağacın zamkı veya kabuğu.

ken

• "Kazan, kazıcı, koparan, yıkan, söken." anlamlarına gelir ve kelimelere katılır. Meselâ: (Kuh-ken: Dağ deviren, tünel açan) gibi. (Farsça)

keribe

• (Çoğulu: Kerâyib) Katı, sert.

kesafet / كَثَافَتْ / kesâfet

• Yoğunluk, katılık.

• Şeffaf olmama, yoğunluk ve katılık.

• Şeffaf olmama, yoğunluk ve katılık.

kesafetli

• Yoğun, katı.

keşf-i sahih / keşf-i sahîh / كَشْفِ صَحِيحْ

• Doğru olarak perdeli hakîkati görme.

keşfen / كَشْفاً

• Perdeli hakîkati görerek.

keşfi / keşfî / كَشْف۪ي

• Perdeli hakîkati görmeye dayalı.

kesif / kesîf

• Katı, yoğun, mat.

keşif / كَشِفْ

• Perdeli hakîkati görme.

ketebe

• Kâtibler. Yazıcılar.
• Bir hattatın yazdığı eserinde imza yerinde "Ketebehu; Onu yazdı" mânasında kulllanılır.

kezz

• Dar.
• Münkabız, katı.

kezze

• Katı sesli.
• Kısa.

kıl-ı zulmettar

• Büyük bir hakikatin önünü kapatan bir kıl.

kitabet / kitâbet

• Yazmak. Kâtiblik. Usulüne göre bir şeyi yazmak.

• Yazmak, kâtiplik.

• Kâtiblik, yazıcılık, yazı yazma ilmi.
• Güzel yazı ve güzel ifâde için lâzım olan yazı yazma usûl ve kâideleri.
• Kölenin belirli bir ücreti ödemek veya bildirilen şartları yerine getirmek karşılığında âzâd edileceğine (serbest bırakılacağına) dâir sâhibi ile yaptığı akid, sözleşme.

kızm

• Katı, şiddetli, şedit.

kongre

• Çeşitli memleketlerden yöneticilerin, elçilerin ve delegelerin katılmasıyla yapılan toplantı. (Fransızca)

kubbe-nişin

• İstanbulda Topkapı Sarayı'nda Kubbealtı denen yerde toplanan kabine üyeleri denebilecek toplantıya katılan vezirlerin herbiri. (Farsça)

kuddise sırruhu

• "Sırrı ve hakikatı muazzez ve müşerref olsun" meâlinde bir hürmet ifadesidir.

• 'Sırrı ve hakikati muazzez ve müşerref olsun' meâlinde bir hürmet ifadesi.

küfr-i mutlak

• Hiç bir imâni hükmü olmamak, dine âit hiç bir hakikatı, Allah'ın varlığına âit hiç bir delili kabul etmemek. İhsan ve inayet-i İlâhiyyeye karşı şükür etmiyerek fiilen ve kavlen inkâr etmek. ("Neuzü billâh" dine söğmek gibi) Küfr-ü icabettiren bazı çirkin sözlere de "küfür" denilmiştir.

kuhh

• Halis, saf, katıksız.

kuhkub

• Dağ vurucu. Dağı yerinden oynatan. (Farsça)
• Kuvvetli at veya katır. (Farsça)
• Kale veya sur döven top. (Farsça)

küluh

• Katı yüzlülük.

kumudd

• Sağlamak, sert, katı.
• Uzun, tavil.

künbül

• Sağlam, dayanıklı, sert, katı.

kur'an-ı mübin / kur'ân-ı mübîn

• Hak ve hakikati açıklayan Kur'ân.

küşende

• Öldüren, katil, öldürücü. (Farsça)

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kutela'

• (Tekili: Katil) Öldürülmüş kimseler, maktuller.

kutile

• (Katil. den) Katledildi, kahroldu veya kahrolası meâlindedir.

kutta'

• (Tekili: Katı') Kesiciler, kat' ediciler, kesenler.

küttab / küttâb / كتاب

• (Tekili: Kâtib) Kâtipler.
• Mektep, okul.
• Başı yuvarlak küçük ok. (Oğlancıklar onunla ok atmayı öğrenirler.)

• Kâtipler.

• Kâtipler, yazıcılar. (Arapça)

kuttal

• (Tekili: Katil) Katiller, öldürücüler, öldürenler. Katledenler.

kuttan

• (Tekili: Katın) Yerliler, oturanlar, sâkinler.

lafz-ı kafir / lafz-ı kâfir / لَفْظِ كَافِرْ

• Hakkı hakîkati örten söz, kelime.

lahık / lâhık

• Yetişen, ulaşan, erişen. Eklenen, katılan.
• Fık: Namaz başlangıcında imama uymuşken ayrılarak tekrar namaz bitmeden imama uyan.

lahıka / lâhıka

• Ek, ilâve, katılan şey. Zeyl. Sonradan ilâve edilen, eklenen.

lahika / lâhika

• Eklenen, katılan.

laza

• Ateş. Alev.
• Cehennem'in altıncı katı.

leded

• Katı husumet, şiddetli düşmanlık.

lisans

• Herhangi bir mevzuda verilen izin. Müsaade belgesi. (Fransızca)
• Üniversite tahsili tamamlanınca alınan diploma. (Fransızca)
• Bir sporcunun resmi yarışmalara katılabilmesi için spor federasyonu tarafından kendisine verilen kayıt fişi veya kimlik kartı. (Fransızca)
• İthal veya ihracı serbest bırakılmayarak (Fransızca)

lisanü'l-hak

• Hak ve hakikati söyleyen dil.

litosfer

• yun. Yeryüzünün katı kısmına verilen ad. Taşküre.

ma'na-yı harfi / ma'na-yı harfî

• Kendisini değil de başkasını veya sahibini, ustasını, kâtibini anlatan, bildiren, tarif eden mânâ.

ma'zuz

• Katı, şiddetli, şedid.

ma-imeşkuk / mâ-imeşkûk

• Şüpheli su; ehlî merkebin ve ondan doğan katırın artığı olan su.

madde-i kesife

• Yoğun, katı madde.

maddiyyun

• (Maddiyun) Maddeciler. Her şeyin esası madde olduğunu iddia edip, ruhaniyatı inkâr eden dinsizler. Her şeyi madde ile ölçenler. Masnuât-ı İlâhiye olan mahlukatı ve zerrelerin muntazam hareketini, tesadüf eseri gibi kabul ve tevehhüm edip dinsizliğe yol açmağa çalışanlar.

maden-i sıddıkiyet

• Doğruluğun ve sadakatin kaynağı.

magşuş

• Katışık. Karışık. Saf olmayan.

mağşuş

• Karışık, katışık, saf olmayan.
• Sikke-i mağşuş: Karışık, hileli madenî para.

mahaffe

• Mahfe. Deve veya katır üzerine konan ve içinde iki kişi oturabilecek yeri olan kapalı mahmil.

mahbuk

• Katı, şiddetli, şedid.

mahic

• Sâfi, saf, katıksız.

mahiyet

• Bir şeyin içyüzü, aslı, esası. Bir şeyin neden ibâret olduğu, künhü, esası, hakikatı.

mahiyet-i hayatiye

• Hayatın yapısı, esası, hakikatı.

mahlut

• (Halt. dan) Karıştırılmış. Katılmış. Karışık.

mahs

• Hâlis olmak, saf ve katışıksız olmak.

mahşer

• Haşr olunacak, toplanılacak yer. Kıyâmet gününde bütün mahlûkâtın (bütün canlıların) yeniden dirildikten sonra hesap için toplanacakları yer. Arasat Meydanı, Mevkıf.

mahsusattaki vehmiyat bedihiyattandır / mahsûsattaki vehmiyat bedihiyattandır

• Dış duyular vasıtasıyla elde edilen bilgiye vehim karışamaz. Zira hakikati sabittir. Dış duyularla gödüğümüz şeyler dış dünyada vardır. Vehimde olduğu gibi kuruntu ile olmayan bir şeyin varlığına hükmetmek değildir.

mahuza

• Temiz. İtibarlı, şerefli, asil.
• Saf, hâlis, katıksız.

mahz / محض

• Safi ve hâlis. Katıksız. Sırf. Hâs. Hulus ile muhabbet.
• Tâ kendisi.
• Sadece.
• Su katılmamış hâlis süt.

• Katıksız.

mahz-ı hakikat

• Hakikatin, gerçeğin ta kendisi.

mahz-ı tahkik

• Hakikati araştırmanın ta kendisi, sırf araştırarak.

mahza

• Ancak. Yalnız. Tek.
• Sâde. Hâlis. Katıksız. Tam.

mai / maî

• Su cinsinden. Akıcı, su renginde, mâvi. Katı ve sert olmayıp su gibi, akıcı olan.

makam-ı mahmud / makâm-ı mahmûd

• Mahşer (kıyâmet) günü büyük bir sıkıntı ve ızdırab içerisinde bulunan mahlûkâtın hesaplarının bir an evvel görülmesi için Allahü teâlâ tarafından Muhammed aleyhisselâma verilen şefâat izni. Buna Şefâat-i Kübrâ da denir.

maktu'

• (Maktua) (Çoğulu: Makati') Kesilmiş, kat olunmuş.
• Pazarlıksız, değeri ve pahası biçilmiş.
• Götürü.

maktul / maktûl

• Kâtil tarafından öldürülen.

masur

• Birbirine katılmış şey. Mümtezic.

matmah-ı nazar

• Hırsla, dikkati dağıtmadan bakılan, bakma.

maun / mâun

• Eve lâzım şeyler. Ev eşyası.
• Malın zekâtı.
• Ufak tefek ihtiyaçlar.
• Nefaseti sebebi ile (nefsin çok hoşuna gittiğinden) kimseye verilmek istenmeyen şey.

• Malın zekatı.
• Kendisinden faydalanılacak şey, eve gerekli olan şeyler.

me'r

• Katı, şiddetli, şedid.
• Fesad.

meczuz

• Kesilmiş, münkatı'.

mefhar-i mevcudat / mefhar-i mevcûdât

• Mahlûkâtın (yaratılmışların) övündüğü Muhammed aleyhisselâm.

mehasin-i hakikat-ı muhammediye / mehâsin-i hakikat-ı muhammediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) bütün kâinatı kaplayan hakikatinin güzellikleri.

mekare / mekâre

• Eskiden kira ile tutulan yük hayvanı.
• Tar: Osmanlı ordusunda taşıma işlerinde kullanılan hayvanlara verilen ad. (Mekâre denilen at, katır, deve gibi hayvanlar, harp zamanlarında halktan satın alınırdı. Bazen geçici bir zaman için, savaş bölgesindeki halktan hayvan toplanır ve belirli

mekteb

• (Çoğulu: Mekâtib) Yazı yazacak yer.
• Okul.

melami / melâmî

• Kınanmış, melamilik tarikatından olan.

melamiyyun

• (Tekili: Melamî) Melamî tarikatından olanlar.

mele-i a'la / mele-i a'lâ

• Cenab-ı Hakkın yüce katı, melekler alemi.

melekut

• Tam bir hâkimiyyetle, Saltanat-ı İlâhiyyenin müessiriyyet ve idâresinin esrarı. Her şeyin kendi mertebesinde, o mertebeye münâsib ruhu, canı, hakikatı. Bir şeyin iç yüzü, iç ciheti.
• Hükümdarlık. Saltanat.
• Ruhlar âlemi.

melekuten / melekûten

• Birşeyin görünmeyen iç yüzü, aslı, hakikati olarak.

melekutiyet / melekûtiyet

• Bir şeyin görünmeyen iç yüzü, aslı, hakikati.

memerr-ül mahlukat

• Mahlukatın geçtiği yer. Dünya.

menfi / menfî

• Müsbetin zıddı. Müsbet olmayan.
• Nefyedilmiş, sürgün edilmiş. Sürgün.
• Bir şeyin olmayacak cihetini düşünen.
• Hakikatın aksini iddia eden.
• Gr: Başında nefiy edatı bulunan kelime veya cümle.
• Nâkıs. Negatif, olumsuz.

merc

• (Merec) Katıştırmak.
• Kararsızlık.
• Iztırab.
• Bozulmak.
• Boşa gitmek.
• Serbest bırakmak, salıvermek.
• Hayvanların salındığı otlak.

merdümküş

• Katil. Adam öldüren. İnsan katleden. (Farsça)

merhamet ve şefkat-i ilahiye / merhamet ve şefkat-i ilâhiye

• Allah'ın merhamet ve şefkati.

merhamet-i rabbaniye

• Allah'ın merhameti, şefkati.

merid / merîd

• Katı, yoğun. Güçlü, kuvvetli kimse.
• Süt içinde ıslatılıp yumuşatılan hurma.
• Baş kaldıran. Sadece fesadlık çıkaran. İnatçı. Şerli. Haddini aşmakta, azgınlıkta ve günahkârlıkta çok ileri gitmiş olan.

merzukiyyet

• Rızıklanış. Bütün mahlukatın rızkını bulması hali.

mesmum

• Zehirlenmiş. Ağu katılmış. Zehirli.

meşşaiyyun

• Meşşâiler. Derslerini gezerek veren, peygamberlere uymayarak yalnız akıl ve fikir ile hakikatı bulmaya çalışan ehl-i dalâlet. Dinsizlik yolunu açanlar, sadece akla itimad eden ve vahye tâbi olmayan imânsızlar.

mevlana celaleddin-i rumi

• Hi: 672 de Belh'de doğdu. Konya'ya geldi ve yerleşti. Mühim eseri Farsça ve manzum yazdığı Mesnevi'sidir. İkişer mısralı kafiyeli şekilde olduğundan bu isim verilmiştir. Mevlevi Tarikatının piri ve serefrâzıdır.

mevlevi / mevlevî

• Mevlevîlik tarikatına mensup kimse.

• Mevlana Celaleddin-i Rumi Hazretlerinin tarikatından olan müslüman.

• Mevlânanın tarikatından olan.

mevlevi-misal / mevlevî-misâl

• Mevlevîlik tarîkatına mensup olan ve Allah aşkıyla kendi etraflarında dönenler gibi.

mevlevi-vari / mevlevi-vâri / mevlevî-vâri

• Mevlevî tarikatı mensuplarının cezbe halinde, Allah aşkıyla kendinden geçerek dönmeleri gibi.

• Mevlevîlik tarikatına mensup kimselerin döndüğü gibi.

mevleviler / mevlevîler

• Mevlevî tarikatına bağlı olanlar.

mevt-i zekat / mevt-i zekât / مَوْتِ زَكَاتْ

• Zekâtın ölümü.

• Zekâtın ölmesi, ortadan kalkması.

mezare

• Kalb katılığı.
• Büyüklük, azamet.

mezc

• Karıştırma, katıştırma.

mezci / mezcî

• Katıp karıştırmakla alâkalı. Mezce dair.

mezir

• Zarif kimse.
• Katı kalbli ve cesur.
• İşlerinde nüfuzlu olan.

mihaffe

• Mahfe. Katır veya develerin sırtına konulan ve iki kişinin oturabileceği büyüklükte olan sepet.

mihver-i harekat / mihver-i harekât

• Askeri harekâtın yapıldığı yer.

mıktal

• (Çoğulu: Mekâtıl) Bıçkı.

milezz

• Katı, şiddetli, şedid.

minindillah

• Allah katında.

mu'id / mu'îd

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Mahlûkâtı (yaratılmışları) dünyâdaki hayatlarından sonra öldürüp, ölümden sonra onları tekrar dirilten, hayât veren.

muassel

• İçine bal katılmış. Ballı.

muaviye

• (Mi: 603 - 682) Sahabe-i Kiramdan olup Şam'da yirmi seneden ziyade valilik yaptı, sonra hilâfetini ilân etti. Yirmi sene de halifelik yaptı. Resul-i Ekrem Aleyhissalâtu Vesselâmın kayın biraderi ve vahiy kâtibi idi. Beni Ümeyye sülalesinden olan bu zattan itibaren İslâm Devletine, Emevi Devleti denm

mübeyyizin / mübeyyizîn

• (Tekili: Mübeyyiz) Müsveddeleri temize çeken kâtibler.

mubikat-ı seb'a

• İnsanı felâkete götüren yedi kebâir, yedi büyük günah: Katil, zinâ, şarab içmek, ukuk-ı vâlideyn (yâni; sılâ-yı rahmi terk), kumar oynamak, yalan şâhidliği, dine zarar verecek bid'alara tarafdarlık.

mücerred

• (Çoğulu: Mücerredât) Yalnız, tek.
• Hâlis, saf, katışıksız, karışık olmayan. Tek başına.
• Çıplak, soyulmuş.
• Tek başına yaşayan, evlenmemiş, bekâr.
• Edb: Kur'ân yazısında noktasız harflerle yazılı mensur veya manzume. Bu şekil yazıya mahzuf veya mühmel de denir.

mücessemat

• (Tekili: Mücesseme) (Cisim. den) Katı nesneler, cisimler.
• Geometrik cisimler. Üç boyutlu geometri cisimleri.

mucib-i merak / mûcib-i merak

• Dikkati çeken, merak sebebi.

mücmere

• Katı ve sağlam.

müdkı'

• Katı, şiddetli, şedid.

müennes

• Dişi. Müzekkerin mukabili.
• Gr: Hakiki, itibarî veya söylenişi cihetiyle "dişi" olan kelime.Müennes-i hakikî : Müzekker kelimenin sonuna bir "e-a" ilâve ederek yapılan kelime. Meselâ: (Kâtib: ): Erkek yazıcı. (Kâtibe: ): Kadın yazıcı.Sonu "e" ile biten kelimeler ekseriyetle müennestir

müfzı'

• Katı.
• Alçak, şeni'.

muhabbet-i rabbaniye / muhabbet-i rabbâniye

• Herşeyi terbiye eden Allah'ın mahlukatını sevmesi.

muhakkak

• (Hakk. dan) Hakikatı ve gerçeği belli olmuş. Tahkik edilmiş. Doğru.
• Mutlaka ne olursa olsun.

muhakkik

• Hakikatı araştırıp bulan. İç yüzüne inceliyerek vakıf olan.
• Hakikat âlimi. Hakikatlara hakkı ile vakıf ve ehl-i tahkik olan büyük İslâm âlimi.

muhakkikane

• Gerçeği ve hakikatı araştıran bir kimseye yakışır surette. Muhakkik olan bir insana yakışacak şekilde. (Farsça)

muhakkıkin / muhakkıkîn

• Hakikati, gerçeği bulup meydana çıkaranlar, araştırıcılar.

muhakkikin / muhakkikîn

• Hakikatı bulup meydana çıkaranlar.
• İç yüzünü araştırıp bulan büyük İslâm âlimleri ve velileri. Hakikat araştıran, hak âlimleri.

muharrir

• Yazan. Tahrir eden. Kâtib. Kitab te'lif eden. Gazetede yazı yazan.

mühavat

• Katı yürümek.

muhazreb

• Katı bükülmüş ip.

muhlis

• Hâlis olan. İhlâsı kazanmak için gayret gösteren, samimi ve itikadı doğru olan. Her hâli içten ve riyâsız olan. Katıksız.

muhnis

• Yumuşak kimse; yâni şiddeti ve katılığı olmayan. Mülâyim.

mukabele-i bilhuruf

• Söz ile konuşmak ve hakikatı müdafaa etmek suretiyle karşı çıkıp mukabele etmek.

mukaddir

• Takdir eden. Bütün mahlukatın ve her şeyin esaslarını tanzim ve takdir edip sıralayan. Allah (C.C.). Bir şeyin kıymetini biçen, takdir eden. Beğenen.

mükari / mükârî

• (Kira. dan) Katırcı. Kira ile hayvan işleten.

mukatilun

• (Tekili: Mukatil) Düşmanla muharebe eden mücâhidler.

mukavelat muharriri

• Noter. Kâtib-i adl.

mükerrem

• Hürmet ve tâzim edilen. İkram olunmuş. Muhterem. Kerim olan. (İnsan fıtraten mükerrem olduğundan, hakkı arıyor. Bazan batıl eline gelir, Hak zannederek koynunda saklar. Hakikatı kazarken, ihtiyarsız, dalâlet başına düşer; hakikat zannederek kafasına giydiriyor. Mek.)

mukteb

• (Çoğulu: Mekâtib) Yazı talim eden kimse.

mukteza-yı hak ve hakikat

• Hak ve hakikatin, doğru ve gerçeğin gereği.

mukteza-yı hakikat ve hikmet

• İlâhî gaye ve hakikatın gereği.

mukteza-yı hikmet ve hakikat

• Hikmet ve hakikatin gereği.

mülahaza

• Mütâlaa. Dikkatle bakmak. İyice düşünüp bir işin hakikatını tetkik etmek. Tefekkür, düşünce.

mülhak

• İlhak olunmuş. Sonradan katılmış, zam ve ilâve olunmuş, eklenmiş.

• Katılmış.

mülhim-i hakikat

• Hakikati ilham eden.

mültehik

• (Lühuk. dan) İltihak etmiş olan. Katılmış, katıştırılmış.

mümaşaat / mümâşaat

• Hoş geçinme, başkalarının fikrine katılıyormuş gibi görünme, uyuşma.

mümaşat etme / mümâşât etme

• Bir kimsenin fikrine katılıyormuş gibi görünme.

mümeyyiz / مميز

• Seçen, ayıran.
• Dairedeki yazıları temize çeken kâtip.
• İmtihanda ayırtman.

• Katip. (Arapça)
• Sınava giren öğretmen. (Arapça)

müncemid

• Donmuş, katılaşmış.

müneccim

• Yıldızların hareket ve hâllerini tedkikle uğraşan, mevki ve harekâtından mâna ve hüküm çıkaran. Falcı.

münkir

• (Nekr. den) İnkâr eden, kabul etmiyen, hakikatı tasdik etmiyen, dinsiz.

münkir-i hakikat

• Hakkı, hakikatı inkâr eden.
• İmansız.

münşi

• (Neş'et. den) İnşâ eden, yapan. Yapısı, üslubu güzel olan.
• Edb: Maksadı kâğıt üzerinde tasvir ve tesvid eden. İyi nesir yazı yazan, kâtib.

münşiyane

• İyi kâtiplere yakışır surette. (Farsça)

munzamm

• Zamm edilen. İlâve edilen.
• Ek. Üste konan, katılan.

mürdedil

• Gönlü ölmüş, katı yürekli, ham, hissiz, duygusuz insan.

mürhe

• Karışmamış, saf, katıksız.

müsabık

• (Sebk. dan) Müsabakaya giren, yarışmaya katılan.
• Geçen.

musaddak

• Doğruluğu tasdik edilmiş. Sadakati ve doğruluğu tanınmış, isbat edilmiş olan.

musalleb

• (Sulb. dan) Katılaştırılmış.

müsevvid

• Müsvedde yapan, ilk nüshaları yazan, temize çekilecek olan yazıyı yazan.
• Resmi dairede kâtip.

müsevvidin / müsevvidîn

• (Tekili: Müsevvid) Müsevvidler. Müsvedde yapanlar.
• Kâtipler.

müstantık

• İstintak eden, soran.
• Mahkemede ilk ifadeyi alan, ilk soruşturma tahkikatı açan hâkim.
• Sorgu hâkimi.
• Sual soran. Sorguya çeken.

mutahhem

• Hilkati yerli yerine tamam olup noksan olmayan.
• Yuvarlak.

mutasallib

• (Sulb. dan) Sertleşen, katılaşan.
• Sağlam, sert.
• Salâbetli. Din işlerinde çok gayretli.

müteassıb

• Çok katı ve tavizsiz bir şekilde savunan.

mütehassıs

• Bir işin hakikatını, içyüzünü çok iyi bilen. Bir meslekte mahir olan.
• Has ve mahsus olan.

• İhtisas sâhibi, uzman. Bir işin hakîkatini, iç yüzünü çok iyi bilen, bir ilim dalında veya meslekte mâhir olan.

mütelahik

• (Lühuk. dan) Biribirinin arkasından gelen. Birbirine katılan.

müteşakis

• (Şeks. den) Birbiriyle ihtilaf ve kötü muaşeret eden şahıs. Birbiriyle iyi geçinemeyen. Katı huylu.

mütesallib / مُتَصَلِّبْ

• Sertleşmiş, katılaşmış olan.

• Sertleşmiş, katılaşmış.

• Katılaşmış.

• Sağlamlaşmış, katılaşmış.

müteşeddid

• (Şiddet. den) Katılaşmış, pekleşmiş, sertleşmiş olan.
• Şiddetlenen, hızlanan.

muttasıl

• Bitişik, istisna-i muttasıl, aynı cinsten alanlar arasında yapılan istisnadır. Ayrı cinsten olursa "munkatı" denilir.

müttekın

• Mutmain. İyice bilen, doğruluğunu, hakikatini tamamlayan. Ayn-el yakin bilen.

muzaf

• (Zayf. dan) Bağlı. Katılmış. İzâfe olmuş. Bağlanmış.
• Gr: Başka bir isme katılmış ve onu tamamlamış olan isim.
• "Evin kapısı" dediğimiz zaman; "kapı", "ev"i tamamlıyor. Bu muzâfdır.

• Katılmış, bağlanmış, bağlı.

müzekka

• Temizlenmiş, pâk edilmiş, ıslah edilmiş.
• Zekâtı verilmiş.
• Allah'ın adı anılarak kesilmiş hayvan.

müzeyyelat / müzeyyelât

• (Tekili: Müzeyyel) Zeyiller, ilâveler, katılmış şeyler.

na'naa

• Irak etmek, uzaklaştırmak.
• Hızlı konuşmak, tez tez söylemek.
• Katı deprenmek.
• Yemeğe nane koymak.

nab / nâb / ناب

• Katıksız, hâlis, saf. (Farsça)
• Oluk. (Farsça)
• Berrak. (Farsça)

• Saf, halis, katışıksız. (Farsça)

nakş-ı şefkat

• Şefkatin nakşı.

nakşi / nakşî

• Nakşibendi tarikatına mensub olan.

nakş–bendi / nakş–bendî

• Bir tarikat, bu tarikatı kuran zat.

namık

• Kâtib, yazıcı.

nazar-ı beşer

• İnsanın dikkati.

nazar-ı dikkat-i ammeyi celb etme / nazar-ı dikkat-i âmmeyi celb etme

• Bütün kamuoyunun dikkatini çekme.

nazar-ı ilahi / nazar-ı ilâhî

• Allah'ın nazarında, katında.

nazar-ı insan

• İnsanın dikkati, bakışı.

nazarından

• Gözünden, dikkatinden.

nebit

• Muhkem, sağlam, katı.

necaset / necâset

• Aslı îtibâriyle veya sonradan meydana gelen bir sebeble pis olan şeyler. Namaza mâni olup olmama yönünden; hafif necâset ve kaba necâset, görülüp görülmeme yönünden; mer'î (görülen) ve gayr-i mer'î (görülmeyen) ve akıcı olup olmama yönünden; mâî (akı cı) ve câmid (katı) olmak üzere kısımlara ayrılır

necaset-i kalile

• Katı şeylerden ise miskalden; sıvı ise el ayası sahasından geniş olan necaset, namaza mânidir. Bu miktardan fazlası necaset-i galizadır.

necmeddin-i kübra

• (Mi: 540 - 618) İran Mutasavvıflarının en mühim şahsiyetlerindendir. Kübreviyye veya Zehebiyye ismi ile anılan tarikatın kurucusu sayılır. İsmi: Ahmed bin Ömer Eb-ul Cenab Necmeddin Kübra el-Hivakî el-Harzemî.Münazara ve mübaheseyi çok sevdiği ve her münazarada hasımlarını yendiği için kendisine "Et

nefs-i hak

• Hak ve hakikatin bizzat kendisi.

nefs-i hakikat / nefs-i hakîkat / نَفْسِ حَق۪يقَتْ

• Hakîkatin kendisi.

nefs-i ilim

• İlmin hakikati, ilmin kendisi.

nefs-ül emir

• Hakikatın kendisi. İşin hakikatı.

nefsü'l-emir

• İşin hakikati, aslı.

nefsülemir

• İşin kendisi, hakikatı.

nesis

• Aşırı derecedeki açlık.
• İnsan gücünün sonu. İnsanın en son tâkati.
• Son nefes.

neşut

• Bir balık cinsi.
• Kovası katı çekilmeyince su çıkmayan kuyu.

nev-i mütevassıt

• İki farklı türün birleşmesinden meydana gelen ara tür (katır gibi).

nevruz-u sultani / nevrûz-u sultânî

• Sultan nevruzu; Osmanlı Devletinde bizzat sarayın organize edip sultanın da katıldığı ve coşkuyla kutlanan bahar bayramı; 21 Mart.

niyazi-i mısri / niyazi-i mısrî

• (Mi: 1618 - 1694) Malatya'nın Soğanlı köyünde doğdu. Şâir ve tasavvufçu olup Halvetî tarikatının Niyaziye veya Mısriye şubesini kurmuştur. Mısır'da Câmi-ül-Ezher'de tahsil gördü. 1646'da İstanbul'a döndü ve Sokollu Mehmed Paşa Medresesinde irşada başladı. Eserlerinden bazıları şunlardır: Risale-i Ha

nur-u hakikat-eda / nur-u hakikat-edâ

• Hakikati gösteren nur.

nur-u rahmani / nur-u rahmânî

• Rahmet ve şefkati bütün varlıkları kaplayan Allah'ın nuru.

nüvisende

• Yazıcı, kâtib. (Farsça)

objektif

• Hakikatı olduğu gibi aksettiren. (Fransızca)
• Fotoğraf makinası ve dürbün gibi cihazlardaki mercekler. (Fransızca)
• Gaye. (Fransızca)
• Fls: Varlıkla alâkalı. (Fransızca)

• Nesnel, tarafsız; hakikati olduğu gibi aksettirme.

öşr

• Onda bir. Topraktan alınan mahsûlün zekâtı.

pak

• Temiz, saf, katıksız. Hep, tamam, mübarek, kudsi. (Farsça)

pakize

• Temiz, pak. Lekesiz. Hâlis, saf, katıksız. (Farsça)

payan

• Kenar, son nihayet, uç. (Farsça)
• Tas: Ehl-i tarikatın ulaşacağı birlik âlemi. (Farsça)
• Akıbet. (Farsça)

perde-i cümud

• Donuk, katı perde.

• Donmuş, katı perde.
• Mc: Alem, tabiat.
• Akıl ve hissiyatı kendisi ile meşgul edip, dini ve ulvi hakikatlardan ayıran, gaflet veren perde.

perde-i zahiri / perde-i zâhirî / پَرْدَۀِ ظَاهِر۪ي

• (Hakîkati gizleyen) görünürdeki perde.

perde-i zāhiriye / پَرْدَۀِ ظَاهِرِيَه

• (Hakikati gizleyen) görünürdeki perde.

pir

• Yaşlı, ihtiyar. (Farsça)
• Reis. (Farsça)
• Bir tarikatın kurucusu. (Farsça)
• Herhangi bir meslek ve san'atın başlatıcısı, te'sis edicisi. (Farsça)

pozitivizm

• Fls: Hakikatın yalnız tecrübe ve müşahede ile vakıalara istinaden tam olarak bilineceği iddiasında olan felsefe sistemi. (Fransızca)

rabea

• Devenin katı katı yelmesi.

rahim-i sermedi / rahîm-i sermedî

• Varlığı sürekli olan ve yarattığı varlıklara sonsuz merhameti ve şefkatiyle davranan Allah.

rahman

• Bütün yaratıklara rızıklarını veren, her an bütün mahlukat hakkında hayır ve rahmet irade buyuran, bütün mahlukatına sayısız nimetler veren. Nizam ve adâlet sâhibi. (Allah)

rahmet ve inayet-i ilahiye / rahmet ve inayet-i ilâhiye

• Allah'ın rahmet, şefkati ve yardımı.

rahmet-i ebediye

• Allah'ın sonsuz şefkati.

rahmet-i hassa / rahmet-i hâssa

• Allah'ın yarattığı varlıklara karşı gösterdiği özel şefkati.

rahmet-i rabbaniye / rahmet-i rabbâniye

• Herbir varlığa muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın merhamet ve şefkati.

rahmet-i sübhani / rahmet-i sübhânî

• Her türlü kusur ve eksiklikten yüce ve uzak olan Allah'ın rahmeti, merhamet ve şefkati.

raik

• Hâlis, sâfi, sâde, katışıksız.

ran

• (Reyn. den fiil) Kalb katılaşması, lekelenmek. Kalbin kasavetlenmesi.
• Pas, kir.

rasiha / râsiha

• Çok sert ve katı, güçlü bir şekilde yerleşmiş.

rebsa'

• Müenneslik özelliğindendir.
• Katı nesne.

recla'

• Katı, sağlam, sert.
• Bir ayağı beyaz olan dişi koyun. (Müz: Ercel)

refakat / refâkat / رفاقت

• Eşlik. (Arapça)
• Refâkat etmek: Eşlik etmek. (Arapça)
• Refakatinde: Eşliğinde, beraberinde. (Arapça)

resul-i rahman / resul-i rahmân

• Rahmet ve şefkati bütün varlıkları kaplayan Allah'ın elçisi, Hz. Muhammed (a.s.m.).

revk

• (Çoğulu: Ervâk) Perde, hicâb.
• Boynuz.
• Ev önü.
• Saf, hâlis, katıksız.

reyn

• Leke, kir, pas.
• Gönül karası, kalb katılığı, günahın artması.
• Uyku, mestlik galebe etmek.
• Çıkması mümkün olmayan şey.

rezzak

• Bütün mahlukatın rızkını veren ve ihtiyaçları karşılayan. (Allah)

rikkat-i kalb

• Kalb rikkati, kalb yufkalığı.

rububiyet-i sani

• Herşeyi mükemmel ve san'atlı bir şekilde yaratan Allah'ın bütün mahlûkatı besleyip terbiye etmesi, idaresi ve egemenliği altında bulundurması.

rubuz

• Koyun, sığır, at, katır ve köpeğin ayaklarını büküp yatması. (Yattıkları yere "merbaz" derler)

rufai / rufaî

• Rufailik diye bilinen bir tarikatı kuran, bu tarikattan olan.

rüfai / rüfaî

• Ahmed-i Rüfaî tarikatına mensub.

ruh / rûh

• Can; bedene hayâtiyet (canlılık) veren kuvvet.
• Bir şeyin özü, cevheri, hakîkati.
• Emr âleminin beş latîfesinden biri.

sa'r

• Katil zehiri.
• Kısa boylu adam.
• Küçük hıyar.
• Yaban soğanının kökü.

şa'şaa

• Parlama. Zahirî parlak görünüş.
• Bir şeyi birbirine katıp karıştırmak.

sabbur

• Katı, şiddetli, şedid.

sada-yı hakikat / sadâ-yı hakikat

• Hakikatin sesi.

sade

• Basit, karışık olmayan, katıksız. (Farsça)
• Saf, gösterişsiz, lüzumsuz bulunmayan. (Farsça)
• Tek katlı. (Farsça)
• Ancak, yalnız. (Farsça)
• Süssüz. (Farsça)
• Derin düşünemiyen, saf adam. (Farsça)

saf

• Katışıksız, berrâk, temiz.
• Zeki olmayan, derin düşünmeyen, dikkatsiz.

safi / sâfi / sâfî / صافي

• Katışıksız. Temiz, süzülmüş ve temiz.
• Bozuk olmayan. Hâlis.

• Duru, katıksız, temiz.

• Temiz, katışıksız, duru.

• Katıksız.

safir

• (Sefir) Sefere çıkan.
• Elçi.
• Kâtib.

safiye

• Temiz, katışıksız, bozuk olmayan.
• İçinde yapmacık ve uydurma bir şey, fazladan kelime ve kafiye bulunmayan söz.

safiyy

• Temiz, pak. Hâlis, saf, katıksız.

safve

• Hâlis ve seçkin.
• Katı yüzlü merhametsiz kimse.

sahabe / sahâbe / صحابه

• Hz. Muhammed'in sohbetlerine katılan müslüman. (Arapça)

sahabi / sahâbî / صحابى

• Hz. Muhammed'in sohbetlerini katılan müslüman. (Arapça)

sahin

• (Sihan. dan) Sık.
• Kalın, sıkı.
• Katı, pek.

sahsah

• Yağmurun sert ve katı yağması.

sahsalik

• Katı, şiddetli, şedid.
• Yaşlanmış, ihtiyar kadın.
• Şiddetli ses.

saht / سخت

• Zor güç,
• Sert, katı, çetin.
• Güçlü, kuvvetli, sağlam.

• Çok. (Farsça)
• Katı. (Farsça)
• Şiddetli. (Farsça)
• Güç. (Farsça)

sahtdil

• Katı yürekli. (Farsça)

sahti

• Sertlik, katılık. (Farsça)
• Güçlük. (Farsça)
• Sıkıntı. (Farsça)

sai / sâî

• Emvâl-i zâhirenin zekâtını toplayan me'mûr; sâime (senenin ekserisini çayırda otlayan) hayvanların ve toprak mahsûllerinin zekâtlarını toplamakla vazîfeli kimse, zekât me'muru.

sakn

• Timsah derisi gibi katı ve sert olan deri.

salabet / salâbet

• Metanet, katılık, sulbiyet.
• Peklik, dayanma. Sağlamlık.
• Mukaddesatı korumak hususunda cesaret, metanet ve sebat gibi sıfatlarla muttasıf olmak. (Bunun zıddı: Lâübalilik)

• Katılık, sağlamlık, merdane tavır.

salahdem

• Katı, şiddetli, şedid.

saldah

• Sağlam ve katı nesne.

salim / sâlim

• Sağlam.
• Sıhhatli. Sağ. Noksansız, eksiksiz.
• Her türlü tehlikeden uzak olan. Emin ve korkusuz olan.
• Gr: Kelimelerdeki harfler bozulmadan cemi' eki katılarak yapılan çoğul hali. Sâlimûn, sâlihât, sâdıkûn, sâdıkât gibi yapılan cemiler.
• İçinde harf-i illet bulunma

sam'ar

• Katı şiddetli, şedid.

samed

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Hiçbir kimseye, hiçbir şeye ihtiyâcı olmayan, bütün mahlûkâtın (yaratılmışların) kendisine muhtaç olduğu yüce Allah.

samediyet

• Allahın hiçbir şeye ihtiyacı bulunmaması ve bütün varlıkların kendisine muhtaç olması hakikatı.

sami

• Sertlik, katılık. Kuruluk.

saml

• Katılık, sertlik.
• Dimdik olmak.
• Pekişip kaskatı olmak.

samm

• Sağır olmak.
• Şişenin ağzını tıkamak.
• Katı, sağlam ve sert madde.
• Vurmak.

samma

• Sesi çıkmayan, sessiz.
• Sağır ve dilsiz.
• Katı ve son kaya.
• Sağlam ve sert yer.
• Belâ.
• Zahmet, meşakkat.

sani-i rahman / sâni-i rahmân

• Sonsuz şefkatiyle yaratıklarını esirgeyip rızıklandıran ve herşeyi mükemmel birşekilde san'atlı olarak yaratan Allah.

sara

• Hâlis, saf, katıksız. (Farsça)
• Hz. İbrahim'in (A.S.) birinci zevcesinin ismi. (Farsça)

sard

• Nüfuz etmek, sözü geçer olmak.
• Katıksız, saf, hâlis.
• Soğuk.

şazeli / şazelî / şâzelî

• (Ebu Hasan Şazelî) Nureddin Ebu Hasan-ı Şazelî de denildiği gibi Ali bin Abdullah diye de anılmaktadır. Tunus'lu olup Şazeliye Tarikatı kurucusu olarak bilinir. Tasavvufî, ilmî bir çok eseri vardır. Tarikatının tekke ve zaviyesi yoktur. Hicri 654 yılında Mekke-i Mükerreme'ye giderken sahrada dâr-ı b

• Şazeliye tarikatını kuran büyük velî, bu tarikattan olan.

şazib

• (Çoğulu: Şüzeb) Zayıf, ince belli davar.
• Katı yer, sert arazi.

şe'z

• Kaba ve katı.

seb'a-i meşhure

• Altı iman rüknü ile beraber İslâmiyetin esası olan ibadet hakikati.

şecere-i muhammediye

• Muhammedî ağaç; Hz. Muhammed'in (a.s.m.) hakikati ve o hakikati doğrulayan her şey ve herkes.

şefaat / şefâat

• Bağışlanmasını dileme, birine arka olma.
• Peygamberlerin ve velilerin kıyamette günah-kâr müminlerin bağışlanması için Allah katında dilekte bulunmaları.

• Günahların bağışlanması için, peygamberlerin ve Allah katında makbul kişilerin, Allah'ın izniyle aracılık yapması.

sefaka

• Katılık.
• Sıklık.

şefakat-ı übüvvet

• Babalık şefkati.

sefen

• Nasır.
• Sertlik, katılık, huşunet.

sefik

• (Çoğulu: Sefâsik) Katı, şiddetli, şedid.
• Sık dokunmuş bez.

sefine-i rahmani / sefine-i rahmânî

• Allah'ın sonsuz şefkatinin sergilendiği gemi.

şefkat-i ilahiye / şefkat-i ilâhiye

• Allah'ın şefkati.

şefkat-i insaniye

• İnsanın şefkati.

şefkat-i pederane / şefkat-i pederâne

• Baba şefkati gibi.

şefkat-i rububiyet / şefkat-i rubûbiyet

• Herşeyi idare ve terbiye eden Allah'ın şefkati.

• Herşeyi terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın şefkati.

şefkat-i uluhiyet / şefkat-i ulûhiyet

• İlâhlık şefkati.

şefkat-i valide

• Anne şefkati.

sefva'

• Hızlı yürüyen katır.

sehanet

• Kalınlık.
• Sıklık.
• Katılık, peklik.

şehba'

• Kır renkte olan şey.
• Kır katır, kır at.
• Tam teçhizatlı asker birliği.
• Pek kıtlık olan sene.

şehic

• Katır sesi.
• Kuzgun avazı.

şehid / şehîd

• Allah yolunda harb ederken, Allahü teâlânın ism-i şerîfini yüceltmeye (İslâmı yaymaya) çalışırken veya düşman saldırdığında vatan, din ve milletini, ırz ve nâmûsunu müdâfâ ederken ölen müslüman.
• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Bütün mahlûkâtın (yaratılmışları

selk

• Bir yerden haber getirmek.
• Yumurtayı rafadan pişirmek. Bir kimseyi başı üstüne bırakmak.
• Katı ve sert söylemek.
• Çağırmak.

semcer

• Çok su katılmış olan süt.

şemirr

• Katı, şiddetli, şedid.

senabik

• (Tekili: Sünbük) At ve katır gibi hayvanların tırnakları.

ser-katib / ser-kâtib

• Başkâtip.

şeraze

• Katı kurumak.

serendi / serendî

• Katı, şiddetli, şedid. (Müe: Serendât)

serkatib / serkâtib / سركاتب

• Baş kâtib. Hükümdarların başkâtibleri. (Farsça)

• Baş kâtib.

• Başkâtip. (Farsça - Arapça)

sevaim

• (Tekili: Sâime) Otlak hayvanları. Çayıra başı boş salınan hayvanlar.
• Zekâtı icab eden koyun, keçi, sığır, deve gibi çift tırnaklı hayvanlar.

şevb

• Karıştırmak.
• İçilecek olan şeye katılıp karıştırılan şey.

sevk

• Önüne katıp sürmek, ileri sürmek. Yollamak, göndermek.
• Neticeye bağlamak.

şeyh

• Bir tarîkatın kurucusu veya başı.

seyhec

• (Seyhuc) : Katı, şiddetli şedid.

seyhek

• Katı yel. Şiddetli rüzgâr.

seyr-i şuunat / seyr-i şuunât

• Kâinattaki hâdiseleri seyredip, görüp hakikatını anlamağa çalışmak.
• Hâdiselerin bir halde kalmayıp akışı, değişmesi.

seyyid-ül enam

• Bütün mahlukatın efendisi. Muhammed (A.S.M.)

şeyzem

• Katı ve uzun.

şiddet

• Sertlik, katılık.
• Ziyadelik.
• Sıkılık.
• Tecvidde: Harf sükun ile ve nefesin hepsi habs olarak sakin bir halde okunduğu zaman savtın asla akmamasına denir. Şiddet iki kısma ayrılır:Şedide-i mechure : Elif, bâ, cim, dal, tı harfleri.şedide-i mehmuse : Kaf ve tâ harfleri.<

• Sertlik, katılık, aşırılık.

sıhtit

• Katı, şiddetli, şedid.
• Çok yükselen toz.
• Katıksız kavut denilen kavrulmuş un.

sikke-i kübra-yı rahmaniyet / sikke-i kübrâ-yı rahmâniyet

• Allah'ın sonsuz şefkatinin en büyük damgası.

sinan-i ümmi

• (Vefatı: Hi: 1075) Halveti Tarikatı Yiğitbaşı kolu ileri gelenlerinden olup Kutb-ül Meâni adında Türkçe mensur bir eseri ile matbu ve müretteb bir divanı vardır. Muhammed Sinan-ı Ümmi, Konya vilâyeti dahilinde Elmalı'dan olup orada dâr-ı bekaya hicret etmiştir. (R. Aleyh) (Osmanlı Müellifleri sh: 18

sirac-ı hakikat / sirâc-ı hakikat

• Hakikatın ışığı.

sırkatibi

• Eskiden hükümdarların yanlarında bulundurdukları hususi kâtib.

sırr-ı islamiyet / sırr-ı islâmiyet

• İslâmiyetin sırrı, hakikati.

sırr-ı şefkat

• Şefkatin içinde gizli olan sır.

sırr-ı tarikat

• Tarikatın sırrı.

sırr-ı veraset-i nübüvvet / sırr-ı verâset-i nübüvvet

• Peygamber varisliğinin sırrı, hikmeti, hakikati.

şis

• Çekirdeği katılaşmış olmayan hurma. (Hurma aşılanmasa çekirdeği katılaşmaz.)

şizaf

• Katılık, sertlik.

sofestai / sofestaî

• (Sevfestâi) Kâinatın yaratıcısını, Cenab-ı Hakkı kabul etmemek için herşeyi inkâr eden. Müsbet veya menfi hiç bir hükme varmayan, daima şüphe içinde kalmayı esas alan felsefi bir doktrinin (Septisizm) mensubu. Septik. Alemde hakikat namına hiç bir şey tanımayan ve hakikatı araştırmaktan sarf-ı nazar

sofi

• Dinin özünden habersiz, şekilci, aşırı katı kimse.

sofizm

• Fls: Sofestaiye. Safsatacılık. Alemde hakikat olarak hiç bir şey tanımayan ve hakikatı araştırmaktan sarf-ı nazar ederek zevk ü safâ ve şiir gibi şeylerle eğlenmeği tercih eden bâtıl bir meslek. İnâdiye, indiye ve Lâedriye "Septizm" adlarıyla üç kısma ayrılırlar. (Mesail-i İlm-i Kelâm'dan) (Fransızca)

• Hakikatı tanımayan şüpheci filozofların felsefesi.

sübhanallah

• Cenab-ı Hakk'ın mahlukatı ve eserleri karşısında duyulan hayret ve taaccübü ifade etmek için söylenir. Cenab-ı Hakkın zâtında, sıfâtında ve ef'alinde bütün kusurlardan münezzehiyetini ifade eder.

sübjektif

• Bilen akıl ile alâkalı. (Fransızca)
• Eşyanın hakikatına değil de ferdin düşünce ve duygularına dayanan. Şahsî görüşe göre olan. İndî, nefsî olan. (Fransızca)

• Objektif olmayan, kişisel, duygusal; eşyanın hakikatine değil de ferdin düşünce ve duygularına dayanan.

şühud-i enfüsi / şühûd-i enfüsî

• Kendi hakîkatini görme. Tasavvuf yolunda Allahü teâlâya yakın olma hâli. Tasavvuf makamlarını kalb gözüyle görme.

sühuk

• Şiddetli rüzgâr. Katı yel.

sühunet

• Katılık, peklik.

sulb / صلب

• Sert, katı. Taş gibi olan.
• Omurga kemiği.
• Sülâle, zürriyet.

• Sert, katı.

• Katı, taş gibi olan, sülâle, zürriyet, bel.

• Döl, soy. (Arapça)
• Katı. (Arapça)

sulbiyet

• Katılık, sertlik. Taş gibi olmak.
• Cisimlerin katı hâli.
• Mc: Duygusuzluk.

sultan reşad

• (Mi: 1844-1918) Meşrutiyet devri Osmanlı Padişahıdır. Merhametli ve halim tabiatlı olan bu dindar ve abdestsiz gezmiyen padişah, Mevlevi Tarikatına bağlı idi. Boş vakitlerini Mesnevi okumakla geçirirdi.

sumsum

• Çok katı olan.

sumul

• Sertlik, kuruluk, katılık.

sünnet-i seniyye

• Hz. Peygamber'in (A.S.M.) sözlerine, emirlerine ve harekâtına dâir en yüksek ve kıymetli hâller, tavırlar, hareket düsturları.

sünusi / sünusî

• (Seyyid Muhammed bin Ali) (Hi: 1206 - 1276) Şâzelî (Şazilî) Tarikatının sonradan teşekkül eden kollarından birisinin kurucusudur. Cezayir'in büyük velilerindendir. Memleketinin bir çok yerlerini ve Mekke-i Mükerreme'yi ziyaret etmiş; Mısır'da, Bingazi'de tederrüsle iştigal etmiştir. Bingazi'de zaviy

taassub / تعصب

• Fanatiklik, katı yandaşlık. (Arapça)
• Yobazlık. (Arapça)

taassub-u baride

• Katı, soğuk taassup.

tabayi'-i ziruh

• Ruhlu mahlukatın yaratılışları.

tabil

• (Çoğulu: Tevâbil) Yemeklere katılan biber, nane, tarçın gibi şeyler.
• Çömlek içinde pişen nesne.

taby

• At, katır, eşek ve geyik memesi.

tağliz / tağlîz

• Katılaştırma, kalınlaştırma, sertleştirme.

taharri-i hakikat / taharrî-i hakikat

• Hakikatı, doğruyu araştırmak, aramak.

• Hakikati araştırma, doğruyu arama.

taharri-i hakikat meyelanı / taharrî-i hakikat meyelânı

• Gerçeği araştırma meyli, hakikati araştırma eyilimi.

tahaşşün

• (Huşunet. den) Katılaşma, sertleşme.

tahiyye / تَحِيَّه

• Selâmlar, dualar, hayır duaları, mülk, beka ve devamlılık, namazın iki ve dört rekâtı sonunda okunan Ettahiyyat duası.

• Mahlûkātın kendince ibâdeti.

tahkik

• Doğru olup olmadığını araştırmak veya doğruluğunu, yanlışlığını meydana çıkarmak. İncelemek. İçyüzünü araştırmak.
• Bir şeyi eksiksiz ve ziyâdesiz yapmakta mübâlağa etmektir. Bir şeyin hakikatına ermek, künhüne vâkıf olmak, nihayetine erişmek demektir. Kur'an kıraat ıstılahında ise: He

tahkikan

• İnceleyerek. Araştırma suretiyle. Hakikatını öğrenerek.

tahkikat

• Araştırmalar. Hakikati ve doğruyu inceleyip öğrenmek için yapılan taharriyat.

taht-ı revan

• Dört kişi veya iki katırla taşınan nakil vasıtası.

takatgüdaz / tâkatgüdaz

• Tâkati kaldıran, gücü kuvveti eriten, mahveden. (Farsça)

takatşiken / tâkatşiken

• Tâkati tüketen. (Farsça)

taklit

• Hakikatini araştırmadan kabul etme.

tarasrus

• Katı olmak, şiddetlilik.
• Sağlam olmak.

tarik-i nakşi / tarîk-i nakşî

• Nakşî tarikatı; Buharalı Muhammed Bahaüddin Nakşibendi Hazretleri tarafından kurulan tarikat.

• Nakşibendî tarikati.

tarikat-ı ahmediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) tarikatı olan sünnet yolu.

tarikat-ı aliye-i nakşiyye / tarîkat-ı aliye-i nakşiyye

• Mânevî derecesi yüksek olan Nakşî tarikatı.

tarikat-i sünusiye / tarikat-i sünûsiye

• Sünûsi tarikatı.

tasallub / tasallûb

• Sertleşmek. Katılaşmak.
• Sağlamlaşmak.
• Gayret etmek.

• Katılaşma.

• Katılaşma, sertleşme.

tasallüb / تَصَلُّبْ

• Katılaşma, sertleşme.

• Katılaşma, sertleşme.

taslib

• (Salb. dan) Haça germek. Haç çıkarmak.
• (Sulb. dan) Sertleştirmek. Katılaştırmak, katılaştırılmak.

tasvir-i hakikat / tasvîr-i hakîkat / تَصْوِيرِ حَقِيقَتْ

• Hakikatın tasviri, gerçeğin resmedilmesi.

• Hakikati resmederek tarif etme.

tavk-ı beşer

• İnsanın takati, gücü.

• Beşer takatinin, güç ve kudretinin son haddi.

tavk-ı harici

• Gücün, takatin üstü.

tazyik

• Daraltmak, sıkıştırmak.
• İcbar etmek.
• Sıkıntı ve ızdırab vermek.
• Zorlama, baskı.
• Fiz: Bir kuvvet harcayarak yapılan basma veya itme işi. Basınç. Katı cisimler, üzerine konuldukları satıhlara; sıvılar, içinde bulundukları kabın hem dibine ve hem de yanlarına; ga

teayyün-i imkani / teayyün-i imkânî

• İnsanın hakîkati olan teayyün-i vücûbîsinin zılli yâni görüntüsü. Ehlullah (evliyâ) kendi yaratılışlarına, güçlerine göre tasavvuf mertebelerine kavuşmakta birbirlerinden çok ayrıdırlar. Evliyâ arasında Allahü teâlânın ismine kavuşanlar pek azdır. Ço ğu bu ismin teayyün-i imkânîsine kavuşmuştur. (İm

teayyün-i vücubi / teayyün-i vücûbî

• Bir şeyin, insanın hakîkati.

tebellür

• Billurlaşmak. Parlak, şekilli olup ve donup katılaşmak.
• Açığa çıkmak. Meydana çıkmak.

teceffüf

• Kuruma, kuruyup katılaşma.

tecelli

• Görünme. Bilinme.
• Kader.
• Allah'ın (C.C.) lütfuna uğrama.
• İlâhi kudretin meydana çıkması, görünmesi. Hak nurunun te'siriyle kulun kalbinde hakikatın bilinmesi.

tecelli-i amme / tecellî-i âmme

• Umumî tecellî; Cenâb-ı Hakkın bütün mahlukatı kuşatan isimlerine ait büyük tecelliler, yansımalar.

tecemmüd

• Donma. Sertleşme. Katılaşma.

• Donma, katılaşma.

tecemmüdat / tecemmüdât

• (Tekili: Tecemmüd) Sertleşmeler, katılaşıp donmuş şeyler.

tedarük

• (Tedârik) Ele geçirmek. Edinmek. Hazırlamak.
• Araştırıp bulmak.
• Ardı ardına erişip katılmak ve tevâli etmek.

tedebbür

• Birşeyin sonunu, hakikatini düşünme.

tederdür

• Katı deprenmek.
• Gamdan ve korkudan dolayı kendinden geçmek.

tedkik

• Hakikatı anlamak ve meydana çıkarmak için inceden inceye araştırma.

tefekkür-ü ala-i ilahi / tefekkür-ü âlâ-i ilâhî

• Yüce Allah'ın mahlûkatı ve nimetleri üzerinde tefekkür etme, düşünme.

tekebbüd

• (Kebed. den) Sertleşme, katılaşma.

teknisyen

• Bir işin, ilim tarafından daha çok tatbikatiyle uğraşan. Tatbikatla uğraşan kimse. (Fransızca)

telahuk / telâhuk

• Birbirine katılmak. Birbiri arkasından gelip birleşmek.

• Birbirine katılma, birleşme.

• Katılma, eklenme.

temim

• Katı, şiddetli, şedid.

tenkih

• Araştırıp, dikkat edip bir şeyin sonuna hakikatına ermek.
• Bir şeyin fazla ve gereksiz kısımlarını çıkarıp kısaltarak düzeltmek.
• Temizlemek.
• Bütçe tanzimi için maaşları azaltmak.

terk-i hükmi / terk-i hükmî

• Dünyâyı hükmen terk etmek, (terk etmiş sayılmak) yâni her işte İslâmiyet'e uymak. Meselâ zekâtı İslâmiyet'in gösterdiği yere seve seve vermek, komşu, akrabâ, fakir ve ödünç istiyenin hakkını gözetmek ve başkalarının hakkına tecâvüz etmemek (saldırmam ak) ve malı zevk ve sefâya, eğlenceye vermemek.

terk-i zekat / terk-i zekât

• Zekâtın terki, zekât vermemek.

terviha

• (Çoğulu: Teravih) Teravih namazının her dört rekatı.
• Teravih namazının her dördünden sonra oturmak.

tesallüb

• Katılaşma.

tesavüt

• (Ot) katı olmak.

teşezzün

• Yoğun ve katı olmak.

teşhirgah-ı enam / teşhirgâh-ı enâm

• Mahlukatın herkese gösterildiği yer, dünyâ. (Farsça)

tesmir

• Koyu nesneye su katıp duru etmek.
• İksir ile sağlamlaştırmak.

tesviye / تسویه

• Eşitleme. (Arapça)
• Düzleme. (Arapça)
• Sonuçlandırma. (Arapça)
• Hesap kapatma. (Arapça)
• Tesviye edilmek: (Arapça)
• Eşitlenmek. (Arapça)
• Düzlenmek. (Arapça)
• Sonuçlandırılmak. (Arapça)
• Hesap katılmak. (Arapça)
• Tesviye etmek: (Arapça)

tevabil

• (Tekili: Tâbel ve Tâbil) Yemeklere katılan nâne, karanfil, tarçın ve biber gibi şeyler. Baharat.

tevekkül-i imani / tevekkül-i imanî

• İman edenlere yakışır tevekkül. İman kuvvetinin ve hakikatının neticesi olan tevekkül.

ticani meselesi / ticanî meselesi

• Ticanî tarikati konusu.

tündi / tündî

• Sertlik, katılık. Hiddet ve şiddet. (Farsça)

udal

• Katı, şiddetli.
• Pek zor.
• Ağır hastalık.

udm

• Ekmek katığı.

uffare

• Her nesnenin evveli.
• Katılık.
• Şiddet.

ulema-i muhakikin / ulema-i muhakikîn

• Gerçeği, hakikati bulup araştıran âlimler.

ulema-i muhakkikin

• Gerçeği, hakikati bulup araştıran âlimler.

ulema-üs su' / ulema-üs sû'

• Kötü âlimler. Dünya için âhiretini unutan âlimler. Dünyayı dine tercih eden âlimler. Menfaat için hakikatı örten âlimler.

ulemau's-su / ulemâû's-sû

• Kötü âlimler; menfaat için hakikati örten âlimler.

ümmi sinan

• (Vefatı Hi: 958, Mi: 1551) Halvetî Tarikatı, Sinaniye kolunun piridir. Bursa'lı olduğu nakledilir. Karaman'lı olduğu hakkında da rivayet vardır. Risale-i Şerife-i İstanbulî Ümmi Sinan adında bir eseri vardır. (R. Aleyh.) (Osmanlı Müellifleri sh: 214)

unf / عنف

• Sertlik, katılık, şiddet. (Arapça)

unsur-u kesif / unsur-u kesîf / عُنْصُرُ كَثِيفْ

• Şeffaf olmayan, katı, yoğun madde.

ünvan-ı mülahaza / ünvan-ı mülâhaza

• Bir şeyin hakikatini bir derece düşünebilmek için konulan isim veya ünvan.

• Bir şeyin hakikatını bir derece düşünebilmek için olan isim, tabir ve vasıta.

uşr

• Topraktan alınan mahsûlün zekâtı.

üss-ül harekat / üss-ül harekât

• Askerî harekâtın başlangıcına esas olan yer.

üstur

• At, katır davar gibi dört ayaklı hayvan. (Farsça)

usüvv

• Kaba ve iri olmak.
• Katı olmak.
• Gece karanlık olmak.
• Yakın olmak.

utun

• Katı şey. Şiddetli.

uzafire

• Katı. şiddetli, şedid.

vahiy

• Bir fikrin, bir hakikatın veya emrin Allah (C.C.) tarafından Peygambere bildirilmesi.
• Lügatte vahiy: Kelâm, kitap, işaret, irsal, ilham, ifham, emir, teshir, bir şeyi harfiyyen i'lâm, bazı hususi maksadları tebliğ gibi mânalara gelir.
• Şeriatta vahiy: Dilediği ahkâmı, esrar ve

• Bir emrin veya bir hakikatin Allah tarafından Peygambere bildirilmesi.

vahy-i mahz

• Tamamıyla Allah'ın vahyi olan, hâlis ve katıksız vahiy.

• Kuvvetli ve sarih mertebede olan vahiy. Sırf vahiy olup, içinde Allah'ın bildirdiğinden başka bir şey katılmamış vahiy.

vakah

• Katı yüzlü, utanmaz, hayırsız kimse.
• Sağlam ve sert tırnak.

vakahat

• Arsızlık. Utanmazlık. Katı yüzlülük. Açıklık ve saçıklık.
• Pek sağlam ve metin.

vakas

• Boynun kısa olması. Ateşe attıkları ufacık değnekler.
• İki nisap zekâtın arasındaki zekâtı olmayan hayvanlar.

vakf-ı nazar

• Dikkatin bir konu üzerinde yoğunlaşması.

vaki-i hal / vâki-i hâl

• Hâlin hakikatı, o işin hakikatı.

variş

• Bir topluluk yemek yerken davetsiz olarak yemeğe katılan kimse.

ve'l-ilmu indallah

• Gerçek bilgi ancak Allah katındadır.

ve'l-ilmü indallah

• Bilgi Allah katındadır.

veda haccı / vedâ haccı

• Hicretin onuncu senesinde Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem yüz bin kişiden fazla sahâbinin katılmasıyla yaptığı son haccı.

vedud

• Çok şefkatli. Kendisine çok sevgi beslenen. Cenâb-ı Hak. (Vedud ismine mazhar olan muhakkıkin-i evliya: "Bütün kâinatın mâyesi, muhabbettir. Bütün mevcudatın harekâtı muhabbetledir. Bütün mevcudattaki incizab ve cezbe ve câzibe kanunları, muhabbettendir." demişler.)

vehhab / vehhâb

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden), mahlûkâtına (yarattıklarına) ihsân hazînelerinden karşılıksız veren Allahü teâlâ.

vehz

• Katı nesne.
• Kovmak, deft'etmek.

vekil / vekîl

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Mahlûkâtın dünyâda ve âhirette işlerini hakkıyla yerine getiren, rızkları veren, tevekkül etmeye (kendisine güvenilmeye) lâyık olan.
• Bir kimsenin, bir işi yapmak için kendi yerine koyduğu, işini havâle ettiği kimse.

vesile / vesîle

• Kişiyi Allahü teâlâya yaklaştıran, Allahü teâlânın nezdinde (katında) yakınlığa ve hâcetlerin yâni ihtiyâçların giderilmesine sebeb olan her şey.

vez'

• Hulku katı olan. Sert mizaçlı kimse.

vücub-u zekat / vücub-u zekât

• Zekâtın farz oluşu.

• Zekâtın vacib, şart oluşu.
• Verilmesi Allah tarafından emredilmiş olan zekât.

yakık

• Katı nesne.

yed-i haşin / yed-i haşîn

• Katı el.

yehhir

• Katı ve sert taş.
• Serap.

yelem

• Aslâ yemişi olmayan sert ve katı ağaç.

yerer

• Katı ve sert nesne.

zahir-perest / zâhir-perest

• Bir şeyin iç yüzüne, hakikatına kıymet vermeyip görünüşüne kıymet veren. Dış yüzüne ehemmiyet veren. İç yüzüne aldırış etmeyip, hakikatını bilemeyen. (Farsça)

zahiriyyun / zâhiriyyun

• Görünüşe göre hükmedenler. İç yüzünü, hakikatını iyi bilmeyenler. Ehl-i zâhir olanlar.
• İlm-i Kelâm'da: Nassların zâhir mânalarına göre hüküm çıkaran ve te'vil ve tevcihten geri duranlar ve tarafdarları.

zat-ı hayy-ı kayyum / zât-ı hayy-ı kayyum / ذَاتِ حَيِّ قَيُّومْ

• Daimi hayat sahibi olup, varlığında kimseye muhtâc olmayan ve mahlukatı varlıkta tutan zat (Allah).

ze'm

• Katı, şiddetli, şedid.
• Hacet, ihtiyaç.
• Mevt, ölüm.

zekatü'l-ömr / zekâtü'l-ömr

• Ömrün zekatı.

zemin-kub

• İkide bir ayağını yere vuran çengi, rakkase. (Farsça)
• Yer tepici olan at, deve, katır ve benzeri hayvanlar. (Farsça)

zencir-bend

• Zincire vurulmuş, zincirle bağlı mânasına gelir. Eskiden azılı katiller ve deliler, zincirle bağlandıkları için bu tâbir meydana gelmiştir. (Farsça)
• Edb: Her mısranın son kelimesi, bir sonra gelen mısraın ilk kelimesini teşkil etmek şekliyle meydana getirilen manzumelere verilen addır. Divan (Farsça)

zenim

• Soyu bozuk, soysuz. Aslında o kavimden olmayıp sonradan ona katılan kimse.
• Aşağılık.

zeveban etmek

• Fiz: Sıcaklığını artırarak bir cismin, katı hâlden sıvı hâline geçmesi. Erimiş olması.

zeyd bin sabit

• Sahabe-i Güzinden ve Aşere-i Mübeşşeredendir. Henüz on bir yaşında iken isteği ile İslâmiyet'i kabul etmiştir. Kur'ân-ı Kerim'i kemiklerde yazılı ve hâfızların ezberinde iken bugünkü şeklinde ilk olarak yazan, bu hizmette en büyük hizmet kendisine nasib olandır. Resul-ü Ekrem'in (A.S.M.) kâtipliğini

zı'f

• İki kat. Bir şeyin miktarca iki katı.