adab / âdâb

• (Edeb kelimesinin çoğuludur.) Usul, yol, yordam, davranış kaideleri, terbiye. Ahlâk ve terbiyenin gerektirdiği konuşma ve hareket tarzı. Adaba uymayanlara edepsiz denir."Edipler edepli olmalı" yani yazarlar, edebiyatçılar dine, ahlâka ve terbiyeye uymalı. Aksi halde edebiyatçı adına lâyık olamazlar,

adab u erkan / âdâb u erkân

• Edebler, kaideler ve rükünler. Ahlâk ve terbiye kaideleri.

adab-ı nebeviye / âdâb-ı nebevîye

• Hz. Peygamberin (a.s.m.) göstermiş olduğu hal, davranış ve ahlâk kâideleri.

adab-ı şer'iye / âdâb-ı şer'iye

• Şeriatın kaideleri, âdâbları.

adab-ı tarikat / âdâb-ı tarikat

• Tarikat kaideleri, âdâbları.

adab-ı tasavvuf / âdâb-ı tasavvuf

• Tasavvuf kaideleri, davranış edep ve kuralları.

adab-ı umumiye / âdâb-ı umumiye

• Umumi ahlâk kaideleri.

adet / âdet

• Usul, görenek, alışılmış davranış. Huy, tabiat. Toplumda nesiller boyunca uyulan ve kamuoyunda (umumî efkârda) saygı ve müeyyideye sahip hareket kaideleri (Sosyoloji). İslâm cemiyetinde âdetler de İslâmî olur, İslâma uygun olur. Müslüman, İslâma aykırı âdetlere uymaz. Cemiyetin yabancı âdetlerle boz

ahlak

• (Hulk.C.) Huy, tabiat. İnsanın davranış tarzı, tutum ve tavrı, bir cemiyette makbul ve iyi sayılan davranış kuralları. Bu kural ve kaideleri inceliyen ilim. Ahlâkın kaynağı ve mahiyetini inceliyen felsefe.Filozoflar hangi hareketlerin iyi, hangilerinin kötü olduğu ve insanın neden ahlâk kaidelerine

ale-l-kaide

• (Ka, uzun okunur) Kurala, kaideye göre.

avam / avâm

• Amme'nin çoğulu, halk, topluluk.
• Müctehid (âyet ve hadîslerden şer'î yâni dînî hükümler çıkaran İslâm âlimi) olmayan, mukallid (yâni mezhebinin usûl ve kâidelerini anlayıp taklîd eden).
• Dînî ilimlerden haberi olmayan câhiller.
• Olgunlaşmamış, irşâda (öğrenip, aydınlanmaya) muht

azin / âzîn

• Kaide, kanun. (Farsça)
• Süs, zinet, güzellik. (Farsça)
• Yoğurttan yağ çıkarmak için hususi olarak yapılmış yayık. (Farsça)

burhan-ı mantıki / burhan-ı mantıkî

• Mantık kaidelerine uygun delil.

cem-i mükesser

• Gr: Cemi yapılacağı zaman müfredinin şekli bozularak yapılan cemi. Kaide dışı yapılan, kaideye uymadan yapılan cemi. Kitab; kütüb, gibi.

cümle

• Hep, bütün, tam.
• Gr: Tam mânâyı ifade eden, kaideye uygun söz.

de'b

• Bir işde devam ve iltizamla emek çekip çalışmak.
• Adet, usul, tarz, kaide.
• Şân.
• Emir.
• Kâr.
• Tardeylemek.

de'b-i edeb

• Edebî usul, kaide. Edeb kaidesi. Edebiyat âdeti, şekli, tarzı.

deeb

• Âdet, usul, kaide, an'ane.

desatir

• (Tekili: Düstur) Düsturlar, kaideler.

desatir-i aliye / desatir-i âliye

• Yüksek ve ulvi düsturlar ve kaideler.

desatir-i hikmet / desâtir-i hikmet

• Hikmet düsturları. Hikmet ve maslahatın iktiza ettirdiği kaideler.

• Hikmet düsturları; İlâhî gaye ve faydanın prensip ve kaideleri.

desatir-i ilmiye / desâtir-i ilmiye

• İlmin düsturları. İlmin icab ettirdiği kaideler.

desatir-i islamiye / desâtir-i islâmiye

• İslâma ait kaide ve düsturlar.

dindar

• Dinî kaidelere hakkıyla riayet eden, dininin emirlerini yerine getiren, mütedeyyin. (Farsça)

disar

• (Çoğulu: Düsür) Üste giyilen kaftan, elbise.
• Yatak çarşafı.
• Arapçada elbise demek olduğu hâlde Osmanlıcada yalnız Farsça kaidesi ile yapılan sıfat terkiblerinde ziyadelik, çokluk, bolluk mânasında kullanılmıştır.

disiplin

• Uyulması lâzım gelen kaide ve yasaklar. (Fransızca)
• Nizam ve intizam te'mini için zihnî, ahlâkî, ruhî, cismanî tâlim ve terbiye. (Fransızca)

düstur / düstûr / دستور / دُسْتُورْ

• Umumi kaide. Kanun, nizam. (Farsça)
• Örnek, nümune (Farsça)
• Üslub. İzin, müsaade. (Farsça)
• Mu'teber ve mu'temed kimse. (Farsça)
• Destur. (Farsça)

• Kâide, kural.

• Kânun, kaide, kural, esas.

• Umumi kaide.

• Ana kaide.

düstur-u belagat / düstûr-u belâgat / دُسْتُورُ بَلَاغَتْ

• Hâle uygun söz söyleme kaidesi.

düstur-u esasi / düstûr-u esâsî / دُسْتُورِ اَسَاس۪ي

• Esasa âit kāide.

düstur-u irade-i ilahiye / düstur-u irade-i ilâhiye

• İlâhî iradenin kaide ve prensipleri.

düstur-u riyazi / düstur-u riyazî

• Matematiksel kaide.

edille-i taliye / edille-i tâliye

• Huk: Örf, âdet, teâmül, istishab, asıl ve amel, maslahat-ı mürsele, kaide-i külliye, âsâr-ı sahabe ve âsâr-ı kibar-ı tabiîn gibi deliller.

evamir-iaşere / evâmir-iaşere

• Allahü teâlânın Tûr dağında Mûsâ aleyhisselâma bildirdiği on emir. Yahûdîlikte uyulması şart olan on kâide.

felsefe-i beyan

• Beyan İlmindeki kaidelerin vaz'ediliş sebeb ve gayelerinin açıklanması.

fenn-i bedii / fenn-i bedîi

• Sözün güzel olması usûl ve kaidelerinden bahseden belâgat ilminin bir bölümü.

fi'l-i kıyasi / fi'l-i kıyasî

• Gr: Kurallı ve kaideli fiil. (İş'ten: işlemek; ateşten: Ateşlemek gibi)

füru'

• (Tekili: Feri') Bir kökten ayrılmış kısımlar. Dallar. Budaklar.
• Bir sülâleden gelmiş torunlar. Çocuklar.
• Fık: Cüz'î hüküm ve kaideler. Ahkâm-ı cüz'iyye.

galat

• Hata. Yanlış.
• Kaideye uymaz söz.

hencar

• Kaide, kural, yol, usul. (Farsça)

hiccira / hiccîra

• Âdet, usul, kaide.

hilaf / hilâf

• Karşı, muhâlif, âdet ve kâidenin aksine.

hilaf-ı ade / hilaf-ı âde

• Âdet ve kaidenin aksine. Kaide ve nizama aykırı.

hilaf-ül-ade / hilaf-ül-âde

• Kaide ve usule karşı.

hukuk

• (Tekili: Hakk) Haklar.
• İnsanın cemiyet hayatında riâyet etmesi lâzım gelen kaideler, esaslar, yâni; şer'i ve adli hükümler. Haklıyı haksızdan ayıran kaideler.
• Şeriat kitablarında yazılı olan haklar, kanunlar ve kaideler.
• Üniversitenin hukuk tahsili yaptıran kısmı.

ilm-i bedi'

• İlm-i beyânın üç bölümünden üçüncü bölümüdür ki, bediiyat da denir. Muktezâ-yı hâle uygun bir kelâmın lâfız ve mânâ bakımından daha da güzelleştirilmesinin kaidelerinden bahseder. Bu kaidelere Edebî San'atlar da denir.Her şeyin güzellik cihetlerinden bilhassa Arabi terkiblerden bahseder, kelâmın güz

ilm-i hal / ilm-i hâl

• İbadet usullerini, din kaidelerini bildiren kitap.

ilm-i kıraat

• Usul ve kaidesine uygun olarak Kur'an-ı Kerimin okunması ilmi. Bak: (Kıraat) ve (Kıraat-ı seb'a) ve (Fenn-i kıraat)

ilm-i tevhid

• Allah'ın varlığı ve birliğini isbat ve izah etme ilmi.
• Akaide müteallik hadis-i şeriflere ehl-i hadis ıstılahında İlm-i Tevhid tabir edilir.

ilm-i usul-i tefsir / ilm-i usûl-i tefsîr

• Tefsîr ilminin metodlarından, kâidelerinden, müfessirde bulunması gereken şartlarından, âyet-i kerîmelerin; nâsih ve mensûhundan, hâss ve âmmından bahseden ilim.

imam-ı mübin / imâm-ı mübîn

• İlâhî ilim ve emrin bir ünvanı; gayb âlemine bakan, eşyanın geçmiş ve geleceğe ait kaidelerinin yazıldığı kader defteri.

inşad

• Edb: Şiir okuma. Şiiri kaidesine uygun ahenk ile okuma. Sesini yükseltme.
• Arayıp soruşturma.
• Birisini hicvetme.
• Kayıp olan bir şeyi haber verme.

insıraf

• Çekilip gitme, çekilme, geri dönme.
• Gr: İsimlerin kaide ve kurallara göre çekilebilmesi.

islamiyyet / islâmiyyet

• Allahü teâlânın Cebrâil ismindeki melek vâsıtası ile, sevgili Peygamberi Muhammed aleyhisselâma gönderdiği, insanların dünyâda ve âhirette râhat ve mes'ûd olmalarını sağlayan usûl ve kâideler, emirler ve yasaklar.

istisna

• Ayırmak. Kaide dışı bırakmak. Müstesna kılmak.

izafet-i maklub

• Ters çevrilmiş terkib. Muzaf-un ileyh ile muzafın yer değiştirmesi olup, böylece birleşik isim ve sıfatlar yapılır. Bu terkibler semâidir; işitilmekle öğrenilir, bir kaideye bağlı değildir. Her terkib bu şekle sokulmaz. Meselâ: Tâb-ı meh: Meh-tâb: Ay ışığı. Çeşm-i âhu: Ahu-çeşm: Ceylân gözlü. Nazar-

kaide-i esasiye

• Esas kaide, temel kural.

kaide-i hayatiye

• Hayat kaidesi, kuralı.

kaide-i istidlal / kâide-i istidlâl

• Bir konu hakkında ispat için uyulması gerekli delil sunma kaidesi; çıkarımda bulunma kaidesi.

kaide-i külliye

• Açık ve sarih olan kaide ve hüküm. Herşey hakkında tatbik edilebilen, umumi kaide.

kaide-i kur'aniye ve imaniye ve nuriye / kaide-i kur'âniye ve imaniye ve nuriye

• Kur'ân, iman ve Nur kaidesi, prensibi.

kaide-i mahdude

• Sınırlı bir kaide.

kaide-i meşhure / kâide-i meşhûre

• Meşhur ve yaygın kâide, kural.

• Meşhur kaide, herkes tarafından bilinen kural.

kaide-i nahviye

• Arapça gramer kaidesi, dilbilgisi kuralı.

kaide-i rabt

• Bağlama kaidesi, bağlama cümlesi.

kaide-i üstadane / kaide-i üstâdâne

• Siz Üstadın kaidesi, prensibi.

kaide-i zalimane / kaide-i zâlimâne

• Zâlimce kural, kaide.

kaideşiken

• Kaide ve usullere uymayarak. Kuralları çiğniyerek. (Farsça)

kaideşikenane / kaideşikenâne

• Usul ve kaideye riayet etmeyerek, kuralları çiğneyerek, kaideyi bozarak. (Farsça)

kaideten / قَاعِدَةً

• Kaide ve hükümlere göre. Kurala uygun olarak.

• Kaide olarak.

kaidevi / kaidevî

• Kaide ve kural ile alâkalı.
• Mat: Tabana ait.

kanun / kanûn

• (Çoğulu: Kavânin) Herkesin uyması için devletin teşri kuvveti tarafından konulan her türlü meşru nizam, kaide, emir, nehiy ve yasaklar.
• Kaziye-i külliye. Kâinatta Allah'ın koyduğu değişmez nizam.

• Tabiat olaylarının bağlı olduğu değişmez kaide.

• Devletin yasama kuvveti tarafından herkesçe uyulmak üzere konulan her türlü nizam, kaide.

kanun-u ilmi / kanun-u ilmî

• İlmî kanun, kaide.

katibane / kâtibane

• Kitâbet kaidesine göre, kâtipcesine.

kavaid / kavâid / قواعد

• (Tekili: Kaide) Kaideler. Hareket porgaramları. Dil öğreten bir kitaptaki kaideler. Arab lisanındaki kaidelerin dercedildiği gramer kitabı.

• Kaideler, usüller, kurallar.

• Kaideler.

• Kurallar, kâideler. (Arapça)

kavaid-i esasiye

• Esası teşkil eden temel kaideler.

kavaid-i imaniye / kavâid-i imanîye

• İmanın kaideleri, rükûn ve şartları.

kavaid-i külliye-i muntazama

• Her yerde geçerli olan küllî ve muntazam kaideler.

kavaid-i külliyye / kavâid-i külliyye

• Genel kaideler, kurallar.

kavaid-i mukarrere / kavâid-i mukarrere

• Yerleşmiş kaideler, kurallar.

kavanin

• (Tekili: Kanun) Kanunlar. Devlet idare kaideleri. Şeriatın her bir mes'elesi.

kaza ve kader kalemi

• Cenâb-ı Hakkın plân ve takdirlerini ve zamanı gelen takdirlerin yaratılma kaidelerini yazan kalem.

kitabet / kitâbet

• Kâtiblik, yazıcılık, yazı yazma ilmi.
• Güzel yazı ve güzel ifâde için lâzım olan yazı yazma usûl ve kâideleri.
• Kölenin belirli bir ücreti ödemek veya bildirilen şartları yerine getirmek karşılığında âzâd edileceğine (serbest bırakılacağına) dâir sâhibi ile yaptığı akid, sözleşme.

kıyasen

• Kıyas yoluyla, benzeterek, kaideye tatbik ederek.

kıyasi / kıyasî

• (Kıyâsiyye) Benzetme ile olan.
• Genel kaideye uygun ve muvafık olan.

kürsi

• Oturulacak yüksekçe yer. Câmilerde vâizin, medreselerde müderrisin oturduğu yer.
• Taht, serir. Erike. Koltuk.
• Kaide.
• Merkez.
• Vazife.
• Saltanat, kudret ve mülk.
• Başkent, hükümet merkezi.
• Mânevi makam.
• Arş'ın altına bir semâ tabakas

kütübhane

• Kitapların bulunduğu salon veya bina.
• Belli bir kaideye göre tasnif edilmiş kitaplardan meydana gelen bütün.
• Kitap koymağa yarayan bölmeli dolap.

lahn

• Hatâ etmek, doğrudan sapmak. Çoğulu elhândır.
• Tecvîd ilminde, tecvîd kâidelerine uymamaktan doğan okuyuş hatâsı. Fıkıh kitablarında namaz kılanın namazın farzlarından olan kırâette yaptığı hatâ zelletül-kârî adı altında incelenmiştir.
• Tegannî, sesi mûsikî perdelerine uydurmak için, mâ

• Güzel ve kaideli ses.
• Nağme.
• Kaideye uymayan yanlış okuyuş.
• Usulüne uygun okumak.
• Sadece muhatabın anlıyacağı şekilde remizle söz söylemek.
• Meyl.
• Fehmeylemek.
• Lisan.
• Lügat. Fetva. Mânâ. Mefhum.

lisan-ı nahvi / lisan-ı nahvî

• Arapçanın bir vasfı; intizam ve kaidelere, düsturlara bağlı belâgatlı dil.

ma'mulün bih

• Kendisi ile amel olunan. (Hukuk, nizam, program kaidesi)

mahkum-u aleyh / mahkûm-u aleyh

• Bizzat kendisi üzerine hüküm binâ edilen (yani bu kaideyi şöyle açıklayabiliriz.

mantık

• (İntak. dan) Konuşturan, söyleten.
• Doğru muhakeme ve doğru düşünceyi öğreten ilim. Akıl kaidesi.
• Akıl, nutuk, söz.

mantıki / mantıkî

• Mantıka dâir. Aklî ve müsbet olan düşünce, fikir. Mantık kaidelerine uygun.

mantıki kıraet / mantıkî kırâet

• Acele etmeyerek fakat imlâ kaidelerine dikkat ederek, yâni virgüllerde biraz, noktalı virgüllerde biraz daha durmak, teâcüb ve istifhamları anlatmak, muhaverelerde konuşanların sözlerini ayırmak suretiyle okumaktır.

mes'elede müctehid

• Mezheb reîsinin bildirmediği mes'eleler için, mezhebin usûl ve kâidelerine bağlı kalarak, dînî delillerden hüküm çıkaran âlimler.

mesail-i şer'iye / mesâil-i şer'iye

• Şeriatın meseleleri, kaideleri.

mesel

• Bir umumi kaideye delâlet eden meşhur söz. Ata sözü. İbretli ve küçük hikâye.
• Dokunaklı ve mânalı söz.
• Benzer. Misil.
• Delil. Hüccet.

metalip / metâlip

• Kaziyyeler, kàideler, ispat istemeyen konular.

metod

• Bir neticeye ulaşmak için takib edilen fikir yolu. Usul. Kaide. Yol. Sistem. (Fransızca)

mevadd

• (Tekili: Madde) Fezâda, boşlukta yer kaplayan varlıklar. Maddeler. Cisimler.
• Kısımlar.
• Kanunlar. Kaideler. İşler. Hususlar.
• Söz ve beyana sebeb olan mevcudat. Her şeyin aslı, mayası.

mevzuat / mevzûât / مَوْضُوعَاتْ

• Bahsedilen hususlar. Bir şeyin esasını teşkil eden hususat. Tatbikat halinde olan hükümler ve kaideler.

• Kanunlar, kaideler.

mezen

• Usul, kaide. Yol. Âdet. Örf.

mezhebde müctehid

• Mezheb imâmının koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dînî delîllerden (kaynaklardan) yeni hükümler çıkarabilen İslâm âlimi. Buna müctehid-i mukayyed ve müctehid-i müntesib de denir.

müctehid fil-mes'ele

• Mezheb reîsinin (imâmının) bildirmediği mes'eleler için mezhebin usûl ve kâidelerine göre hüküm çıkaran İslâm âlimi.

müctehid fil-mezheb

• Mezhebde müctehid; mezheb reisinin (imâmının) koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dört delîlden (Kitâb, yâni Kur'ân-ı kerîm, sünnet, icmâ', kıyâs,hüküm çıkaran İslâm âlimi. Buna, müctehid-i mukayyed ve müctehid-i müntesib de den ir.

müctehid-i fiş-şer'

• Dînî hükümleri, Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden çıkarırken, kendine mahsûs kâide ve usûl koyan mezheb sâhibi müctehid. Buna müctehid-i mutlak da denir.

müctehid-i mukayyed

• Mezheb imâmının koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, delîllerden yeni hükümler çıkaran İslâm âlimi. Mukayyed müctehid.

müctehid-i müntesib

• Mezheb reîsinin (imâmının) koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, edille-i şer'iyyeden (dört ana delîlden) hüküm çıkaran İslâm âlimi. Buna, müctehid fil-mezheb (mezhebde müctehid) de denir.

müctehid-i müstekıl

• Kur'ân-ı kerîmden ve hadîs-i şerîflerden doğrudan hüküm çıkarabilen ve kendine mahsûs kâide ve usûl koyan mezheb sâhibi müctehid. Buna, mutlak müctehid de denir.

müctehid-i mutlak

• Dînî hükümleri, Kur'ân-ı kerîmden ve hadîs-i şerîflerden ve diğer dînî delillerden (kaynaklardan) istinbât ederken, çıkarırken kendine mahsûs kâide ve usûl koyan müctehid. Buna, müctehid fiş-şer' ve müctehid-i müstekıl de denir.

mukayyed müctehid

• Mezheb imâmının koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dînî delillerden (kaynaklardan) yeni hüküm çıkaran İslâm âlimi. Müctehid fil mezheb de denir.

mukri'

• Kur'an-ı Kerimi kaidelerine uygun okuyan.

münazara / münâzara

• Karşılıklı konuşmak. İlmî ve kaideye uygun olarak yapılan münakaşa. Mübahese.

• Doğruyu ortaya çıkarmak maksâdı ile karşılıklı olarak yapılan ilmî konuşma. Bir mes'eleyi belli kâideler dâhilinde karşılıklı inceleme, bir mes'ele hakkında yapılan karşılıklı konuşma.

murdar

• Pis. Kirli. Mülevves. Temiz olmayan. (Farsça)
• İslâmiyetin gösterdiği kaidelere uygun olmıyarak kesilmiş hayvan. (Farsça)

mürettil

• Kur'ân-ı Kerimi ağır ağır ve tecvid kaidelerine göre okuyan.

müsellemat

• (Tekili: Müsellem) Doğruluğunda şüphe edilmeyen umumi bilgi ve kaideler. İslâmiyete ait, sağlamlığında şüphe olmayan esâslar.
• Man: Dinleyenin hemen münakaşasız kabul ettiği kaziyeler.

müsellemat-ı diniye / müsellemât-ı diniye

• Dinin kabul görmüş ve uygulanması zorunlu kaideleri, temelleri.

müşir

• Emreden, işaret eden, bildiren.
• Mareşal. En büyük ünvanı taşıyan asker. Silâhlı kuvvetlerde, kaide olarak barış zamanında orgeneral rütbesine kadar terfi etmek mümkündür. Mareşal rütbesi, ancak muharebe sırasında ve bir meydan muharebesi kazanmış olan generallere verilir. Asıl vazife

müstesna

• İstisna edilen. Ayrı tutulan, ayrı muameleye tabi olan. Kaide dışı bırakılmış olan.

muttarid

• Muntazaman devam eden. Bir düziye olan. Bir küllî kaideye mümasil ve muvafık olan. Sıralı. Düzgün.

na-behencar

• Usulsüz, kuralsız, yolsuz, kaidesiz. (Farsça)

na-bekaide

• Kural ve kaideye uymayan. Kaidesiz, kuralsız, nizamsız. (Farsça)

nahv

• (Nahiv) Yol, cihet. Etraf, yön.
• Misâl.
• Miktar.
• Kasd ve azmeylemek.
• Gr: Kelimelerin birbirine rabt, izafet ve amel eylemeleriyle ilgili olan kaideleri içine alan ilim. Nahiv ilmi ile Arapça kelimelerin yeri ve usulü bilinir, yani cümle tahlili yapılır.

nahvi lisan / nahvî lisan

• Kaidelere bağlı olan çok tertibli, ince ve geniş mânâlı lisan.

nefis-perest

• Şeriat kanunlarına aykırı olarak, ahlâk kaidesini tanımadan nefsinin isteklerine uyan. Nefsine taparcasına düşkün olan.

nizam

• Sıra, dizi, düzen. Dizilmiş olan şey, sıralanmış.
• İcaba göre yapılan kanun. Bir kaideye binaen tertib olunmak ve ona binaen tertib olundukları kaide.
• Bir işin sebat ve kıyamına medar, sebep olan şey ve hâlet.

reh

• Yol, kaide, tarz, usul. (Farsça)

san'at-üt tedelli

• İlm-i belagatın bir kaidesi. En âlâdan başlayıp ednaya doğru gitme, yukarıdan aşağıya inme san'atı.

sarfi / sarfî

• (Sarfiye) Masrafa, sarfa ait, gidere dair.
• Gr: Sarf kaidesine dair, gramere ait, dilbilgisiyle ilgili.

şaz / şâz

• Kaide dışı, istisna.

şazz

• (Şâzze) Kaide hârici olan. Umumi nizamdan ayrılmış olan, müstesna bulunan.

şeair

• (Tekili: Şiâr) Âdetler, İslâm işaretleri. İslâmlara ait kaideler. Allah'ı anmak, hamdetmek, ezan okumak, İslâmî kıyafet gibi. Bunlara Şeair-i İslâmiye denir. Bütün müslümanlarla alâkalı mes'eleler ve alâmetler, umumun hissedar olduğu işlerdir.

semai / semaî

• İşitmekle öğrenilen. İşitmeğe dair ve müteallik.
• Gr: Bir kaideye bağlı olmayan, işitilmekle öğrenilen.

semai müennes / semaî müennes

• Bir kaideye bağlı olarak müennes işareti olmayıp kelimenin aslında müenneslik var gibi kabul edilen ve işitilmekle öğrenilen müennes kelime.

şevazz

• (Tekili: şâzze) Müstesnalar. Kaide hârici olanlar.

sıfat terkibi

• Sıfat tamlaması. Meselâ: "Kâmil insan" kelimeleri bir sıfat terkibidir. Burada Türkçe ifâdeye göre "kâmil insan" terkibinden birinci kelime sıfat (belirten), ikinci kelime ise mevsuf (belirtilen) dir. Farsça kâideye göre "insan-ı kâmil" diye söylenir.

sıfat-ı semaiye / sıfat-ı semâiye

• Gr: Kelimeye ait, kaideye, gramere uygun olmaksızın işitilmekle öğrenilen sıfat.

şüzuz

• (Şâzz. dan) Kaide ve kanun dışı kalmak. Yalnız kalmak.
• Karşı olmak, muhalif olmak.

tahric

• (Huruc. dan) Çıkartma. Meydana koyma.
• Şehadetname vermek.
• Fık: Müçtehidlerin istinad ettikleri naslara, kaidelere, asıllara tatbikan şer'î hükümleri istihrac etmek. Bu tarz ile hüküm çıkarabilmek salâhiyetinde olanlara: Muharric, sahib-i tahric, ashâb-ı tahric denir.

• Çıkartma. Meydana koyma.
• Müctehidlerin naslara, kaidelere, asıllara uyarak şer'î hükümleri ortaya koymaları.

tasrif

• İstediği şekilde idare etmek. Maslahatta tasarrufa izin vererek mutasarrıf kılmak.
• Bir şeyi bozup değiştirerek türlü şekillere koymak, evirip çevirmek.
• Gr: Bir kelimenin veya fiilin çeşitli zamanlara göre sıra ile söylenişi. Sarf kaidesi üzere kelimenin şeklini başka kelimele

tatbik

• Yakıştırmak. Yerine getirmek.
• Karşılaştırmak.
• Bir kaide, kanun veya emri yerine getirmek. Kıyas ve tahmin etmek.
• Benzetme, uydurma.

• Yakıştırmak. Yerine getirmek. Bir kanun hükmünü, kaide veya emri yerine getirmek. Kıyas ve tahmin etmek.

tecvid

• Kur'ân-ı Kerim'i okuma kaidelerini (kurallarını) öğreten bilim.

teeddüben

• Edebli davranarak. Edeb ve terbiye kaidelerine uyarak. Edebi icabı olarak.

tertil / tertîl

• Muvafık ve yerli yerinde, güzel, uygun ve lâtif konuşmak.
• Düşüne düşüne, yavaş yavaş, anlayarak okumak. Beyan eylemek ve âşikâr kılmak.
• Kur'an-ı Kerim'i usul ve kaidesine göre, acele etmeksizin dura dura anlaya anlaya okumaktır. Kur'an-ı Kerim tertil üzere nâzil olmuştur.

• Kur'ân-ı Kerim'i iyi ve kaidelerine (kurallarına) uygun biçimde tane tane okuma.

• Kur'ân-ı kerîmi tecvîdle yâni usûl ve kâidelerine uyarak, açık açık, tâne tâne, harfleri ve kelimeleri birbirinden ayırarak okuma.

tevşih

• (Vişah. dan) (Çoğulu: Tevşihât) Süslü elbise giydirme. Süsleme veya süslendirme.
• Kur'ân-ı Kerimi usul ve kaidelerine göre okuma.
• Bir kimseye mücevher gerdanlık takmak.
• Ist: Bir eseri, büyük bir adamın adıyla süsleme. Eski ilim adamları, bazı kimselerin adına kitap yaz

usul

• (Tekili: Asıl) Ana, baba. Cedler.
• İstinadgâh.
• Râcih delil, kaide. Asıllar, kökler, temeller. Bir ilmin asıl mevzuundan önce öğrenilmesi lâzım gelen esaslar. Bir hedefe ulaşmak için tutulan düzenli yol.
• Tarz, metod, tertip.

usul-ü arabiye / usûl-ü arabiye

• Arap dili kural ve kaideleri.

usul-ü din / usûl-ü dîn / اُصُولُ د۪ينْ

• Dinin düzen ve kaideleri.

zabıta / zâbıta

• Yurt içinde emniyet ve intizamı korumakla vazifeli devlet kuvveti, polis.
• Fık: Bütün hususlara şâmil olmayıp yalnız bir hususa ve onun teferruatına şamil olan hususi kaideye denir. Kanun ve âdet, zabt ve idareye vesile olan bağ.

zavabıt

• (Tekili: Zâbıta) Kaideler. Nizamlar, usuller.