enmas

• Kaşının kılları az olan kişi.

envah

• (Tekili: Nevh) Nevhler, ölmüş olan bir kişinin arkasından ağlayan kadınlar, matem tutan hanımlar, ağıt yakanlar.

eraciz

• (Tekili: Ürcuze) Mısraları kafiyeli, kısa vezinli şiirler, kasideler.

ercuze / ercûze

• (Bak: Kaside-i Ercuze)

• Hazreti Alinin meşhur bir kasidesi.

ermiye

• (Tekili: Remi) Remiler, kasırga bulutları ki, bu bulutlardan dolu yağar.

eser-i kast

• Kasıt ve isteğin sonucu, bilerek ve isteyerek ortaya çıkan bir durum.

esfel-i safilin / esfel-i sâfilîn

• Sefillerin en sefili. Cehennem'in en aşağı tabakasındakiler.

• Cehennemin en alt tabakası, aşağının aşağısı.

eshab-ı temyiz / eshâb-ı temyîz

• Hanefî mezhebinde, fıkıh âlimlerinin altıncı tabakası. Bunlar kuvvetli hükümleri zayıf olanlardan, zâhir haberleri (İmâm-ı Muhammed'in Hanefî mezhebinin temeli olan meşhûr altı kitâbında bildirdiği haberleri), nâdir haberlerden (İmâm-ı Muhammed'in, İmâm-ı a'zâm ve talebelerinin diğer kitâblarda bild

eshab-ı tercih / eshâb-ı tercîh

• Hanefî mezhebinde, fıkıh âlimlerinin beşinci tabakası. Bunlar, ictihâd gücüne sâhib olmayan, sâdece bağlı oldukları mezhebdeki müctehidlerin ictihadları (verdikleri hükümleri) arasından delili kuvvetli olan ictihâdı seçen âlimlerdir.

evavin

• (Tekili: İyvan) Büyük salonlar, sofalar, holler. Kasırlar, köşkler.

evtaf

• Kirpikleri uzun ve kaşı kıllı olan kimse.

fakha

• Her nebatın yeni açmış çiçeği.
• Bir yıldız adı.
• Dübür halkası.

fakir-i müstağni / fakir-i müstağnî

• Fakir olmakla birlikte Allah'tan başkasına muhtaç olmayan kişi.

fani / fânî

• Yok olucu, geçici, devamlı olmayan.
• Tasavvufta Allahü teâlâdan başkasını unutan, bunların sevgisinden kurtulan kimse.

farig

• İşini bitirmiş, boş kalmış, alâkasını kesmiş, rahat, vazgeçmiş, çekilmiş.
• Fık: Tasarrufu altında olan mülkün kullanma ve tasarruf hakkını başkasına devreden.

farz

• Bir kimseyi bir vazifeye tayin etmek veya maaş bağlamak. Bir kimsenin kendi nefsine âid iken başkasına hibe ettiği muayyen bir şey. (Bunun zıddı "karz"dır.)
• Takdir veya beyan eylemek.
• Bir şeyi delmek, gedik açmak.
• Bir dâvaya mevzu ve rükün kılınan husus.
• Addet

fatk

• Kırma, ayırma, yarma, çatlatma.
• "Kasık yarığı" denilen bir hastalık.
• Elbisenin dikişlerini sökmek.

fermene

• İşlemeli dar ve yuvarlak yanlı yelek.
• Eskiden esnaf tabakasına mahsus elbise.

ferse

• İnsanın boynunda ve arkasında olan ve gittikçe zaaf verip boynunu ve belini eğip, helâk eden yel.

ferşten arşa

• Yerden göğün en yüksek tabakasına.

fetak

• Fıtık. Kasığı şişmiş olan kimse.

fetha

• (Çoğulu: Füteh-Fütuh-Fethât) Kaşı olmayan halka yüzük.
• Büyük yüzük.
• Tavşancıl kuşu.

fetk

• Şak etme. Ayırma. Yarma. Yarılma.
• Tıb: Dikilmiş bir şeyi söküp ayırmak.
• Kasık yarığı, kasık zarının yarılması ile barsakların torba içine dolmasından ibaret sakatlık. Fıtık hastalığı.
• Şafak sökmesi. Fecir ağarması.
• Parçalanıp birbirine düşmüş cemaat.

fetur

• Oruç açacak nesne.
• Yaratmak.
• Yarmak.
• İki parmağıyla kaşımak.

fevd

• Bir işi veya emri başkasına teslim etmek.

fidye-i necat

• Bir kimsenin esirlikten veya başına gelen bir belâdan kurtulmak için, kendisi veya kendi namına başkası tarafından mecburen verilen para vesaire hakkında kullanılan bir tabirdir. Tabirin karşılığı, can kurtarma akçası demektir.

fırka-i naciye / fırka-i nâciye

• Kurtuluş fırkası. Cehennem'den kurtulacağı bildirilen fırka. İslâm dîninde doğru îtikâd üzere olanlar. Peygamber efendimiz ve Eshâbının ve bu büyüklere tâbi olan Ehl-i sünnet âlimlerinin yolunda bulunanlar.

fıtra

• (Fitre) Fıtrat sadakası, yaradılış atiyyesi.

fütüvvet

• Cömertlik. Başkasını, kendisine tercih etmek. Başkalarının işlerini düzeltmeye çalışmak ve faydasına koşmak. Fütüvvetin başka değişik târifleri de yapılmıştır. Bunlardan bâzıları şöyledir: Kendi nefsinde başkasının üzerine bir meziyet, üstünlük görme mek. Hatâlarını îtirâf edenleri affetmek, hiç kim

gabi / gabî

• Anlayışı kıt, zekâsı az.

gabiyy

• Zekâsı az olan. Geri zekâlı.

galat-ı şia

• Şîa mezhebinin aşırı bir fırkası, grubu.

gani / ganî

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Hiçbir zamanda, hiçbir mekânda, hiçbir hâlde, hiçbir şeye muhtâc olmayan. Allahü teâlâya, hiçbir şekilde başkasına muhtaç olmayan mânâsına Ganiy-yi mutlak da denir.

garaz

• (Çoğulu: Ağraz) Maksat, niyet, gaye, kasıt. Kötü niyet. Kin.
• Ok atılan nişan.
• Izdırab. Acı.
• Zelillik.

gasb

• Başkasına âit bir şeyi zorla, rızası olmadan almak. Zorla almak.
• Zorla alınan şey.

• Başkasının malını izinsiz (rızâsı olmaksızın) zorla elinden almak. Malı alana gâsıb, alınan mala mağsûb denir.

gaym

• Bulut.
• Sisli bulut tabakası.
• Pek susayıp hararetlenmek.

gayr

• Diğer, başkası, mâadâ, âher, yabancı. (İstisnâ edâtıdır. Başlarına getirildiği kelimeyi nefy yapar.)

• Diğer, başkası.

gayr-ı men hüve leh

• Sahibinden başkası, sahibinin kendi dışında; kendisi için olmayan.

gayra

• Başkasına.

gayrı

• Başkası, diğeri. Artık.

gayrın nazarı

• Başkasının bakışı.

gayrına

• Başkasına.

gayrullah

• Allahtan başkası, yaratılanlar.

gayya

• Cehennemin beşinci tabakasındaki çok korkunç bir kuyunun adı. İçine düşenin kolay kolay kurtulamıyacağı korkunç yer.

gibet / gîbet

• Bir kimsenin, yüzüne karşı söylendiği zaman hoşlanmayacağı, kalbinin kırılacağı bir sözünü, hâlini veya hareketini, arkasından, bulunmadığı yerde söylemek, hareketiyle göstermek veya îmâ etmek. Dedi-kodu.

gıbta

• İmrenme. Aynı iyi hâli isteme. Şiddetle başkasının güzel bir halinin kendisinde de olmasını arzu etme.

• İmrenmek. Kişinin, başkasında bulunan iyi bir şeyin ondan gitmesini istemeyip, benzerinin kendisinde de bulunmasını istemesi.

giranser / girânser / گران سر

• Mağrur, kendini beğenmiş, kasıntı. (Farsça)

girdbad / girdbâd / گردباد

• Kasırga. (Farsça)

girdibad

• (Gird-bâd) Kasırga. Yel çevrintisi. Tehlike. Girdap. (Farsça)

giriban / girîban

• Elbise yakası. (Farsça)

giriban-çak / girîban-çâk

• Yakası yırtık. (Farsça)
• Mc: Kederli, hüzünlü, üzüntülü. (Farsça)

gıyab

• Görünmemek. Göz önünde olmamak.
• Hazırda bulunmamak.
• Bilinmeyen şeyler.
• Arka. Arkasından.

gıyabi / gıyabî

• Kendi hazır olmadığı halde, arkasından olarak.

• Arkasından olarak. Kendi hazır olmadığı halde arkasından. Gayba âit. Gayba mensup ve müteallik.

gıybet

• Kaybolma.
• Aleyhinde bulunma, arkasından söyleme, çekiştirme dedikodu yapma.

guref

• (Tekili: Gurfe) Köşkler, kasırlar, çardaklar.

güriz

• Kaçma. (Farsça)
• Kaçan. (Farsça)
• Edb: Kasidelerde mevzuya girmeden evvel söylenen beyit. (Farsça)

gürizgah / gürizgâh

• (Girizgâh) Kaçacak yer. (Farsça)
• Edb: Bir bahisten diğer bahse, mukaddimeden maksada intikal için bir münasebet te'sis eden söz. Nedim'in:Bu şehr-i stanbul ki, bîmisl ü behadırBir sengine yekpâre Acem mülkü fedadırmatla'lı kasidesindeki:İstanbul'un evsafını mümkün mü beyan hiç Maksad hemen sa (Farsça)

güşadname

• Padişah fermanı. (Farsça)
• Boşanma vesikası. (Farsça)

hadd-i sirkat

• İslâm hukûkunda başkasının az veya çok malını gizlice, haksız olarak veya rızâsı olmayarak almak sebebiyle verilen cezâ.

hadeka-i ayn

• Göz güllesi, göz hadakası.

hadis-i mevzu' / hadîs-i mevzu'

• Başkası tarafından söylendiği hâlde Peygamberimize (A.S.M.) isnad edilen hadis. Muan'an veya senedlerle tesbit edilmemiş hadistir. Manası yanlış demek değildir.

hadş

• Kaşımak.
• Tırmalamak.

hak

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Vâcib-ül-vücûd yâni varlığı lâzım olan, hiç yok olmayan, dâimâ var olan ve kendisinden başkası yaratmaya lâyık olmayan.
• İslâmiyet.
• Gerçek, doğru.
• Alacak.
• Pay, hisse.
• Hâtır, hürmet.
• İnsanı

hakeme

• (Çoğulu: Hakemât) Damak geminin halkası.

hakim / hâkim

• "Hüküm veren, hak ve adalet üzere hükmeden, başkasını müdahale ettirmeden idare eden" mânâsında ilâhî isim.

• Galib. Haklı ve haksızı ayırıp hak ve adalet üzere hükmeden. Başkasını müdahale ettirmeden idare eden, Allah (C.C.)
• Memleketi idare eden.
• Mahkeme reisi. (Hâkim-i Hakikî, Hâkim-i Ezelî, Hâkim-i Mutlak, Hâkim-i Zülcelâl, Hâkim-i Lemyezel... gibi isimlerle, Cenab-ı Hakk'a âit ol

halel

• Bozukluk. Eksiklik.
• Başkası tarafından verilen zarar.
• İki şeyin aralığı. Boşluk. Açıklık.

half-ı imam / half-ı imâm

• İmâmın ardı, arkası.

halil-ür rahman

• Allah'tan başkasından hiçbir zaman yardım dilemeyip, O'nun dostluğunu ihtiyar eden Hz. İbrahim'in (A.S.) lâkabıdır.

halk-ı ef'al / halk-ı ef'âl

• Mu'tezile fırkasının bir tabiridir. Hayvan ve insanların, kendi fiillerinin hakiki müessiri olduğunu iddia etmelerine verilen isimdir. (Bu iddiâlarını Ehl-i Sünnet ulemâsı müsbet delillerle reddetmiştir.)

halka-i ders

• Ders halkası.

halka-i envar

• Nurlar halkası.

halka-i hakikat

• Hakikat halkası; gerçeğin dünyasında kurulan halka.

halka-i irşad

• İrşad halkası.

halka-i kübra-yı zikir / halka-i kübrâ-yı zikir

• Büyük zikir halkası.

halka-i tahmidat-ı ahmediye

• Peygamber Efendimizin (a.s.m.) halkla beraber Allah'a hamdettiği hamd halkası.

halka-i tedris

• Öğrenim, ders halkası.

halka-i tevhid

• Tevhid halkası, Allah'ın bir olarak bilinip, ilân edildiği tevhid halkası.

halka-i zikir

• Zikir halkası.

halka-i zikr

• Zikir halkası.

halkazen

• Kapı çalan, kapı halkasını vuran. (Farsça)

halta

• Köpeklere takılan boyun halkası. Tasma.

hamiyet / حَمِيَتْ

• Kendinden başkası için gayret gösterme.

hammamiyye

• Edb: Divan Edebiyatında giriş kısmı hamam eğlencesi tasvirine tahsis olunan kaside.

hamş

• Kaşımak.
• Tırmalamak.

hareket-i devriye

• Dairesel hareket; birinin gidip yerine başkasının geçmesi.

haremgah-ı ilahi / haremgâh-ı ilâhî

• Cenâb-ı Hakkın mübarek kıldığı ve özel kimselerden başkasına açmadığı kutsal mekân.

harf

• Ağızdan çıkan her bir sese âit verilen işaret. Alfabeyi meydana getiren şekilli çizgilerden herbiri.
• Müstakil bir mânâya değil de başka harflerle birleşerek, başka muayyen ve müstakil çok mânaların ifadesi için kullanılan şekil. Başkasının mânalarını gösteren işaret.
• Vecih, ü

harfi / harfî

• Harfe âit.
• Sahibi tanıtmak için olan.
• Başkasının mânası için yazılan.

harfi nazar / harfî nazar / حَرْفِي نَظَرْ

• Başkasını gösteren ma'na ile bakış.

harfiye

• Harf mânâsında; tek başına bir mânâsı olmayıp başkasının mânâsını gösterme.

harhar

• Devamlı arzu, sürekli istek. (Farsça)
• Gönül üzüntüsü, iç sıkıntısı. (Farsça)
• Devamlı kaşıntı. (Farsça)

harika-i beşeriye

• İnsanlık harikası.

harika-i fıtrat

• Yaratılış harikası.

harika-i hakikat / hârika-i hakikat

• Hakikat hârikası, varlıkların ardındaki gerçeğe ulaşmada hârika olan.

harika-i hikmet / hârika-i hikmet

• Hikmet harikası.

harika-i hikmet-i rabbaniye / harika-i hikmet-i rabbâniye

• Rab olan Allah'ın hikmet harikası.

harika-i kudret

• Allah'ın kudret harikası.

harika-i san'at

• San'at harikası.

harika-i san'at-ı halıkane / harika-i san'at-ı hâlıkane

• Allah'ın yarattığı san'at harikası.

harika-i zaman

• Zamanın harikası.

harika-i zamani / harika-i zamanî

• Zamanın harikası, eşsiz olanı.

harim / harîm

• Herkesin giremiyeceği, dokunmıyacağı şey. Haram dairesi.
• Şerik.
• Bir kişinin olup, başkasının duhul ve taarruzundan masun yer.
• Hacıların Mekke-i Mükerreme'de giydikleri libas.

hariş

• Kaşınma, kaşıma. (Farsça)

harş

• Avlamak.
• Kaşımak.

hased

• Başkasının iyi hallerini veya zenginliğini istemeyip, kendisinin o hallere veya zenginliğe kavuşmasını istemek. Çekememezlik. Kıskançlık. Kıskanmak.

hasele

• Tıb: Karnın göbek ile kasık arasındaki kısmı.

hasisa

• Bir şeye mahsus hal. Kendine mahsus olup başkasında bulunmayan keyfiyet, karakter.

hasle

• Göbekle kasık arası.

hass / hâss

• (Çoğulu: Havass) Hususi. Hâlis. Kıymetli ve ileri gelen mühim yakınların topluluğu.
• Bir şeyde bulunup başkasında bulunmayan. Umumi olmayıp mahsus olan.
• Tam ayar olan, yabancı maddelerle karışık olmayan ve içinde bozuk bulunmayan. Tek, münferid.
• Saf.
• Tar: Osman

hassa

• (Çoğulu: Havass) İnsanın kendisine tahsis ettiği şey. Bir şeyde bulunup başkasında bulunmayan şey. Bir şeye mahsus kuvvet. Te'sir. Menfaat.
• Adet ve alâmet. Ekâbir, kavmin ileri geleni.

hatba'

• Arkasında siyah çizgiler olan dişi eşek. (Müz: Ahtab)

hatıl

• Taş duvarı takviye etmek için her bir-iki metrede çekilen tuğla veya kereste tabakası.

hatime-i kaside / hâtime-i kaside

• Kasidenin son kısmı.

hatme-i ahmediye

• Peygamberimizin (a.s.m.) geniş halk kitleleriyle beraber belirli dua ve zikirleri yapıp bitirdiği oturum veya zikir halkası.

hatme-i kübra

• Büyük ve geniş bir topluluğun belirli zikir ve duaları okuyup bitirdikleri oturum veya zikir halkası.

hatme-i muazzama-i muhammediye / خَتْمَۀِ مُعَظَّمَۀِ مُحَمَّدِيَه

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) geniş halk kitleleriyle beraber belirli dua ve zikirleri yapıp bitirdiği oturum veya zikir halkası.

• Çok büyük bir zikir halkasında Peygamberimizin (asm) yaptığı şekilde belirli zikirleri okuma.

haviye / hâviye

• (Sukut mânasından) Cehennem'in 7. tabakası. En korkunç yer.

• Cehennem'in yedinci tabakası. Burada inanmadıkları hâlde inanmış görünen münâfıklar ile müslüman iken İslâm dînini terk eden mürtedler azâb görecektir.

hay'al

• Yakasız gömlek.

hayrat

• (Tekili: Hayr) Sevap için Allah rızâsı yolunda yapılan iyilikler. Haseneler.Hayır iki çeşittir. Birincisi: Mutlak hayırdır; her halde, herkes için rağbet edilir ve sevilir, herkes için iyidir. İkincisi: Mukayyed olan hayırdır; birisinin yanında hayır olan, başkası için şer olabilir. İsraf ve sefâhet

hayrhahlık

• Başkasının iyiliğini istemek. Allahü teâlânın nîmetinin bir kimsenin elinde devamlı kalmasını veya onun böyle bir nîmete kavuşmasını dilemek. Hasedin, kıskançlık ve çekememezliğin zıddı.

hayz

• Sıhhatli bir kızın veya âdet zamânı son dakikasından îtibâren tam temizlik (hiç kan gelmeden en az on beş gün) geçmiş olan kadının önünden çıkan ve Hanefî mezhebine göre en az üç gün (ilk görülmesinden îtibâren yetmiş iki saat), en çok on gün devâm eden kan.

hazef

• Eski yazıda hepsi noktasız harflerden müteşekkil olarak yazılan şiirler ve nesirler. Hüner göstermek için bu şekilde yüz beyitlik kasideler yazan şairler vardı.

heft-hun

• Cehennemin yedi tabakası. (Farsça)

hevai / hevaî

• Ciddi şeylerle alâkasız. Nefsine düşkün. Nefsine ve şehvetine mağlub. Hevâ ve hevese âit ve müteallik. (Farsça)

hezarmih / hezarmîh

• Bin yerinden yamalı derviş hırkası. (Farsça)
• Çok süslü. (Farsça)
• Gök yüzlü. (Farsça)

hibe

• Bağış. Bir malı karşılıksız olarak başkasına verme. Hibe edilen mala hediye denir.

hıçkırık

• t. Fazla yemekten ve asabi sebeplerden diyaframın kasılması ve akciğerlerdeki havanın şiddetli ve gürültülü bir şekilde dışarı atılması.
• Boğaz tıkanacak surette ve derinden iç çekerek ağlama.

hıdane / hıdâne

• Çocuğu kucağa almak, besleyip büyütmek üzere yanında bulundurmak. İslâm nikâhının bozulmasından sonra (ayrılıkta), çocuğu, selâhiyetli (yetkili) olan kimsenin yâni başkası ile evli olmayan annenin belirli bir yaşa gelinceye (oğlan çocuğu yedi, kız ye tişkin oluncaya) kadar yanında alıkoyması ve terb

hidb

• Arkası yumru kimse, kambur.

hidbar

• (Çoğulu: Hadâbir) Zayıflığından arkasında eti kurumuş deve.

hıkd

• Başkasından nefret etmek, kalbinde ona karşı kin, düşmanlık beslemek.

hikke

• (Çoğulu: Hikek) Kaşıntı.

hilal-ebru / hilâl-ebru

• Kaşı ay gibi olan. Hilâl kaşlı. Yeni ay gibi kaşı olan. (Farsça)

hindubar

• Yazı hokkası. (Farsça)

hırka-i saadet

• Cenab-ı Peygamber'in (A.S.M.) İstanbul'da Topkapı Sarayı'nda gümüş sandık içinde muhafaza edilen hırkasıdır. Mısır'ın fethi üzerine Mekke Şerifi tarafından diğer emanat-ı mübareke ile beraber Yavuz Sultan Selim Han'a hediye edilmiştir. Hırka-i Şerif de denir.

hırka-i seadet / hırka-i seâdet

• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem, Eshâb-ı kirâmdan (Peygamberimizin arkadaşlarından), Kâ'b bin Züheyr'e, yazdığı güzel kasîdesinden dolayı hediye ettiği bu hırka, İstanbul'da Topkapı Sarayı Müzesi Hırka-i Seâdet dâiresinde diğer kutsal emânetlerle birlikte muhâfaza edilmektedir.

hırka-i şerif / hırka-i şerîf

• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem sağlığında büyük velî Veysel Karânî hazretlerine verilmesini vasiyet ettiği mübârek hırkası. Veysel Karânî'ye hediye edilen bu hırka, İstanbul Fâtih'teki Hırka-i Şerîf Câmii'ndedir.

hıtta

• Günahlardan istiğfar etmek.
• Başkasının üzerinden suçluluğu kaldırmak.
• (Çoğulu: Hıtat) Diyar, ülke, memleket.

hıyasa

• Kulak halkası.
• Dar etmek, darlaştırmak.
• Dikmek.

hodbin

• Başkasına hak tanımayıp, kendi lezzet ve menfaatını tâkib eden. Bencil. Enaniyetli. Kibirli. (Farsça)

hodendiş

• (Hod-endiş) Kendini düşünen. Kendi için endişe eden. Başkasının işine yaramayan. (Farsça)

hüccet-i kasıra

• Şahsa mahsus olup başkasına taâlluk etmeyen hüccet.

huda / hudâ

• Varlığı kendinden olup, başkasına muhtâc olmayan Allahü teâlâ.

huduş

• Kaşımaktan ve tırmalamaktan dolayı olan yara.

hürmet

• Riâyet. İhtiram.
• Haysiyet. Şeref.
• Haram olma. Haramlık.
• Irz, nâmus gibi başkasına helâl olmayan husus.

hürriyet-i diniye

• Din hürriyeti. Herhangi bir kimsenin mensub olduğu dinin emirlerini ve icablarını yapmakta asayişe ve başkasının haklarına dokunmamak şartiyle serbest olması.

hürriyet-i vicdan

• Vicdan hürriyeti; kişinin, başkasına zarar vermemek şartıyla, inancını özgürce yaşayabilmesi.

hurufiye

• Fazlullah-ı Hurufi adında birinin kurduğu bâtıl bir meslektir. Harflerden kendilerince manalar çıkarıp, dine aykırı iddiaları olan bir dalâlet fırkasıdır.

hurumiyye / hurûmiyye

• Bozuk Bâtıniyye fırkasının diğer bir adı. Bu sapık fırkada bulunanlar, birçok haramlara helâl dedikleri için, Hurûmiyye adını almışlardır.

hüsnüzan

• Bir başkası hakkında güzel düşünme.

hutame

• Cehennemin beşinci tabakası. İnatçı münkirlerin yeri olup, Gayya Kuyusunun bulunduğu kısım.

• Cehennemin bir tabakası.

• Cehennem'in beşinci tabakası.

• Cehennemin adlarından biri, cehennemin beşinci tabakası.

i'sar

• İkindi zamanında bulunmak.
• Kızın gelinlik çağına gelmesi.
• Kasırga.

iale

• Çoluk çocuğun nafakasını te'min etme. Evlâd u iyâlin maişetini tedarik etme.
• İyali çoğalmak, çoluk çocuğu artmak.

iare

• Emaneten vermek. Bir malın kullanılmasından karşılık istemiyerek meccanen başkasına vermek.

ibahi / ibâhî

• Haramları mübah (serbest) sayan sapık İbâhiyye fırkasına mensûb olan kimse.

ibre-i hayyat

• Kendi işlerini bırakıp başkasının işlerini halledip düzeltmeye çalışan adam.
• Terzi iğnesi.

icare-i mevkufe

• Başkasının hakkı taalluk edip icazeti lahık olmadıkça nâfiz olmayan icaredir.

ida'

• Emanet bırakmak. Vedia koymak.
• Huk: Kendi malının muhafazasını başkasına havale etme.

iddet

• Bekleme müddeti.
• Sayılmış. Madud.
• Cemaat.
• Hıfz.
• Fık: Kocasından ayrılan kadının, başkası ile evlenebilmesi için, üç defa hayız görüp temiz oluncaya kadar geçen zaman. (Kocasından boşanırsa 100 gün, kocası ölürse 130 gün.)

• Bekleme süresi. İslâm hukukunda kocasından boşanan bir kadının 100 gün, kocası ölen bir kadının 130 gün bekleme müddeti. Bu müddet geçmeden başkasıyla evlenemez.

idiyye / îdiyye

• Bayramlık.
• Divan Edebiyatı şairlerinin bayram vesilesiyle büyüklerin medhine dair yazdıkları kasideler.
• Bayram kutlaması.

iftihar

• Övünmek. Kendini beğenircesine kendinden ve yaptıklarından bahsetmek.
• Başkasının iyi bir hali ile sevinmek.

igtisab

• Gasb etmek. Başkasının malını zorla elinden almak.

igtisabat

• (Tekili: İgtisab) Gasbetmeler, başkasının malını elinden zorla almalar.

ihkab

• Arkası kesilme.

ihsasiyye

• Tecrübeden ve hissedilenden gayrısını kabul etmeyen. Hissiyyun ve maddiyyun fırkasından olanlar. İmansızlık. Dinsizlik.

ihtida

• Hidayete ermek. Delâlet ve irşadı kabul edip doğru yola girmek. Allah'a ve Resül-ü Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm Efendimize iman etmek.
• Başkasına tekaddüm etmek.

ihtikak

• (Hikke. den) Sürtünüp kaşınma.

ikrar / ikrâr

• Îmânını açıkça, dil ile söylemek.
• Bir kimsenin kendisiyle alâkalı olup, başkasına âit bulunan bir şeyi haber vermesi, îtirâf etmesi.

iktidab

• Bir şeyi kendisi için kesmek.
• Henüz öğretilmemiş deveye binmek.
• İrticâlen söz söylemek.
• Edb: Şâir, kasidesinden teşbihi keserek maksadına, yani medhettiğinin medhine geçmek.

iktıfa

• Arkasından gitme, ardına düşme, takib.

ıktifa'

• (Kafa. dan) Arkasından gitme, izinden gitme.

iktisad

• Tutum, biriktirme. Her hususta itidal üzere bulunmak. Lüzumundan fazla veya noksan sarfiyattan kaçınmak.
• Edb: Beyit veya kasideyi birbirine vasl ile uzatmak.

ilave

• (Çoğulu: İlâvât) Katma, ek yapma, arttırma, zam.
• Bir kitabın sonuna gerek yazarı ve gerek başkası tarafından sonradan eklenen kısım. Zeyil.
• Bir gazetenin çıkardığı sayıdan başka ona ek olarak ve ayrıca çıkardığı sayı.
• İmzadan sonra mektubun altına yazılan şey.

illiyyun

• (Tekili: İlliyyîn) (Aliyyu) Cennetin en yüksek tabakası. Ahirete giden tam kâmil mü'minlerin yeri. Hafaza meleklerinin divanları ismidir ki, salihlerin amelleri oraya yükseltilir. Ahirette yüksek dereceye, dergâh-ı rızâya en yakın olan derecedir.

ilmiye ricali

• İlmiye tarikinin yüksek tabakasına verilen addır. Bunun yerine "ricâl-i ilmiye" tabiri de kullanılırdı. İlmiye mensubları cübbe ile sokağa çıktıkları halde ilmiye ricali lata yahut biniş giyerlerdi.

iltifat-ı ahmedi / iltifat-ı ahmedî

• Peygamber Efendimizin (a.s.m.) iltifatı, ilgi göstermesi, alâkası.

ilva

• Çevirmek. Baş eğmek. Başı eğilmek.
• Başkasının sözünü maksadı olmayan başka tarafa çevirmek.
• Birinin hakkını inkâr eylemek.
• Bayrağı kaldırmak. Sancak dikmek.

imam-ı busiri / imam-ı busirî

• (Mi: 1213-1295) İmam-ı Muhammed bin Said "Busayrî" diye bilinir. Kaside-i Bür'e ve Hemziyesi ile meşhur üstün bir İslâm şâiridir.

imkanat / imkânat

• Varlığı da yokluğu da mümkün olanlar. Ademle vücudu müsavi olanlar. Var olmasında başkasına muhtaç bulunan şeyler.

imtiras

• Sürtünme, kaşınma.

imtiras-ı himar

• Eşeğin sürtünüp kaşınması.

inhikak

• Kaşınma.

inhiraf

• Doğru yoldan sapma.
• Dönme.
• Bozulma. Değişme.
• Kırıklık.
• Tecvidde: Harf okunduğu zaman o harfde, dil ucuna veya dil arkasına doğru bir meyli bulunmasına denir. İnhirâf sıfatının harfleri Lâm ve Ra harfleridir. Bunlara Münharif denir.

inkıta'

• Tükenme. Kesilme. Arkası gelmeme.

intihal / intihâl / انتحال

• Çalma. Başkasının malını kendisinin gibi iddia etme.
• Edb: Başkasının yazısını kendisinin gibi göstermek. Onu benimsemek. Böyle şiire, sirkatî şiir de denir.

• Bir başkasının eserini sahiplenme. (Arapça)

iris

• yun. Gözümüzün saydam tabakasının arkasında olup, deliği, ışığın az veya çok miktarda olmasına göre genişleyip büzülen tabaka. Kuzahiye.İRKÂ' : Geciktirme.
• İftira etme.

irşad / irşâd

• Yol gösterme, rehberlik etme. İnsanları, Allahü teâlânın emir ve yasaklarına ve Resûlullah efendimizin sünnet-i seniyyesine uymaya, her zaman Allahü teâlâyı anmaya, O'nu unutmamaya, kalbde O'ndan başkasının sevgisine yer vermemeye çağırmak, Allahü te âlânın râzı olduğu yolu göstermek.

isar / îsâr / ا۪يثَارْ

• Kendisi muhtaç olduğu halde başkasına nimet vermek, cömertlik, ikrâm.
• İhtiyar etmek.
• Yumuşatmak.
• Dökmek, serpmek. Saçmak.

• Kendisi muhtaç olduğu hâlde başkasına verme ahlâkı.

• Başkasının ihtiyâcını kendi ihtiyâcından önce düşünmek. Muhtac olduğu hâlde, elindeki malı muhtâc din kardeşine verip, yokluğa katlanmak.

• Muhtaç olduğu halde başkasını nefsine tercîh etme.

isb

• Kasık tüyü.

isnad / isnâd

• Dayandırma, sened gösterme.
• Söylediği sözü bir başkasına dayandırmak, bir şeyi, birisi için yaptı demek.
• Hadîs ilminde hadîs-i şerîf metninin sırasıyla kimler tarafından nakledile geldiğini bildirme.

işrak

• Allah'a şerik koşma. Allah'tan başkasından medet bekleme.

istibdal / istibdâl

• Değiştirmek. Hâkimin harâb olmuş vakıf binâsını satıp, semeni (bedeli) ile başkasını alarak mütevellîye (vakfın idârecisine) teslim etmesi.

istiğna-yı tam / istiğnâ-yı tam

• Hiçbir yönden başkasına ihtiyaç duymama hâli.

istihlaf

• Halef bırakmak. Birisini kendi yerine geçirmek. Kendi yerine başkasını tayin etmek. Kuyudan su çekmek.

istiklal / istiklâl

• (Kıllet. den) Kendi başına olmak, kimseye bağlı olmayış, müstakil oluş.
• Az bulma, kâfi görmeme.
• Rey sahibi olup keyfi iş görme ve başkasının emrine ve fikrine tâbi olmaktan uzak kalma.

itab

• Kolsuz ve yakasız kadın gömleği.

itla'

• Başkasını geçme.
• Te'hir etme.

ittiba'

• Tabi' olma. Arkasından gitme. İtaat etme. Tebaiyyet ve imtisal etme.

ittifakıyet-i avra / ittifakıyet-i avrâ

• Tek gözü kör olan ittifak, beraberlik; arkasında hükmeden İlâhî kudret görülmediği için sadece maddî güce sahip olduğu sanılan birlik ve beraberlik.

ittihatçılar

• İttihat ve Terakki Fırkasının önde gelen idarecileri.

ıyal

• Fık : Bir adamın üzerine nafakasını vermek vacip olan, kendilerini geçindirdiği kimseler.

jaketatay

• Arkası yırtmaçlı, etekleri uzun ve ön köşeleri yuvarlakça kesilmiş olan resmi ceket. (Fransızca)

ka'r

• Karnı yemekten dolmak.
• Arkası yağlı olmak.

ka'sa

• Devamlı olarak yerinde sabit olan kadın.
• Arkası içerisine girdiğinden arkasını yere koyamayan kadın.

kaderiye

• "Kul, kendi yaptıklarının halıkıdır" deyip ifrat ederek Hak mezhebinden ayrılan bir dalâlet fırkası.

kafadar

• Arkası sıra giden, peşinden ayrılmayan. (Farsça)
• Kafaları birbirine uyan, kafaca birbirine denk olan arkadaş. (Farsça)

kağıthane

• Kâğıt fabrikası.
• İstanbul'da vaktiyle böyle bir fabrikanın bulunduğu yerdeki mesire.

kah / kâh / كاخ

• Köşk, kasır. (Farsça)
• Tek oda. Bir gözlü oda. (Farsça)
• Yüksek binâ. (Farsça)

• Köşk, kasır. (Farsça)

kalb hastalığı

• Kalbin Allahü teâlâdan başkasına bağlanması.

kalb huzuru / kalb huzûru

• İç rahatlığı, gönül hoşluğu. Kalbin Allahü teâlâdan başkası ile olmaması; Allah'tan başkasına bağlanmaması.

kalemi / kalemî

• (Kalemiyye) Kalemle alâkalı. Kalemle münâsebet ve alâkası olan.

kalemkari / kalemkârî

• Resimcilik, ince nakkaşlık. (Farsça)
• İnce nakkaşın elinden çıkmış. (Farsça)

kanaat / kanâat

• Yeme, içme ve barınacak yer husûsunda bileğin emeği, alın teri ile kazanılana râzı olmak, başkasının kazancına göz dikmemek. Kanâat, çalışmayıp, sâdece eline geçeni kullanmak, tembel oturup, başka bir şey aramamak değildir. Aksine hırslı hareketlerden kaçınıp, gönül huzûru ile yaşamaktır.

kani'

• (A, uzun okunur) Kanaat eden. Kendinde olan helâla razı olup, başkasının hiçbir şeyine göz dikmeyen.
• Kanmış. İnanmış. Tatmin olmuş.

karbus

• (Çoğulu: Karâbis) Eğerin ön ve arka kaşı.
• Saç.

karhane / kârhane

• İş yeri, iş yapılan yer. (Farsça)
• Süt satılan yer. Süt fabrikası. (Farsça)

kariye

• (Çoğulu: Kavâri) Uzun burunlu, kısa ayaklı, arkası yeşil bir kuş.
• Süngü demirinin keskin yeri.
• Kılıcın ve ona benzer şeylerin keskin yeri.

kaşağı

• Hayvanları kaşıyıp tozlarını düşürmeğe mahsus âlet.
• İhtiyar kimselerin, sırtlarını kaşımak için kullandıkları, ağaçtan uzun saplı ve bir ucundaki levhası dişli bir âlet.

kasaid / kasâid / قصائد

• (Tekili: Kaside) Kasideler.

• Kasideler; kâfiyeli olarak büyük şahsiyetleri övmek için yazılan şiirler.

• Kasideler, övgü için yazılan şiirler.

• Kasideler. (Arapça)

kasaid-i aleviye / kasâid-i aleviye

• Hz. Ali'nin (r.a.) Hz. Peygamberden (a.s.m.) aldığı derslere istinaden yazdığı kasideler.

kasaid-i vataniye / kasâid-i vataniye

• Vatan kasideleri, marşlar.

kasd / قصد

• Kasıt. (Arapça)
• Dövme. (Arapça)

kasden / قصدا

• Kasıtlı olarak. (Arapça)

kasdi / kasdî

• Kasıtlı olarak, kasıtla ilgili.

kasi / kasî

• (Kasiye) Duygusuz. Katı, hissiz, taş gibi katı.

kasid

• (Çoğulu: Kasidân) (Kasd. dan) Tasarlıyan, kasdeden.
• Haberci, postacı.

• Kaside.

kaside / قصيده

• Kaside. (Arapça)

kaside-gu / kaside-gû

• Kaside yazan, kaside söyliyen. (Farsça)

kaside-i bürde / kasîde-i bürde

• Hazret-i Peygamber (A.S.M.) önünde meşhur Arab Şâiri Ka'b bin Züheyr'in okuduğu kasidenin adı olup, bu kasideyi Peygamber Aleyhissalâtü vesselâm beğenmiş, mükâfat ve iltifat eseri olarak da kendi hırkasını ona giydirdiğinden bu isimle meşhur olmuştur.

• İslâm âlimlerinin meşhûrlarından ve evliyânın büyüklerinden Muhammed bin Saîd Busayrî hazretlerinin, sevgili Peygamberimizi öven meşhûr kasîdesi. Bu kasîdeyi rüyâsında Peygamber efendimize okuduğu ve Peygamber efendimiz de ona bürdesini yâni hırkasını hediye ettiği için bu kasîdeye Kasîde-i Bürde de

kaside-i emali / kasîde-i emâlî

• Ehl-i sünnet vel-cemâat îtikâdını anlatan ve altmış yedi beytten meydana gelen meşhûr kasîde. Kasîdenin asıl adı Bed-ül-Emâlî olup, yazarı Ali Ûşî'dir.

kaside-i ercuze / kaside-i ercûze

• (Ürcuze) Hz. İmam-ı Ali (R.A.) tarafından bahr-ı recez vezni üzere yazılan ve istikbalden haber veren meşhur kasidenin adı.

• Hz. Ali tarafından yazılan ve istikbalden haber veren kaside.

kaside-i ercüze-i meşhure

• Meşhur Ercûze kasidesi.

kaside-i gaybiye

• Hz. Ali'nin (r.a.) Hz. Peygamberden (a.s.m.) ders alarak yazdığı gelecekteki hadiselere ışık tutan, Ercûze ve Celcelutiye isimli kasideler.

kaside-i kader

• Kader kasidesi; yaratıcısının medhine lâyık, İlâhî takdir ve ölçülerle yaratılmış bir kaside gibi olan varlıklar.

kaside-i manzume-i hikmet

• Hikmetle ve düzenli bir şekilde yazılmış kaside, şiir.

kaside-i medhiye

• Metheden, öven kaside.

kaside-i meşhure

• Meşhur, bilinen kaside.

kaside-i mevzune-i manzume-i hikmet

• Hikmetin vezinli, kâfiyeli ve ahengli kasidesi.

kaside-i mübarek

• Mübarek, değerli kaside, şiir.

kaside-i mübareke

• Mübarek, değerli kaside, şiir.

kaside-i şerife

• Şerefli kaside; on beş beyitten az olmayan ve büyük bir şahsı övmek için yazılan şiir.

kaside-perdaz

• Kaside yazan, kaside düzenliyen. (Farsça)

kaside-sera / kaside-serâ

• Kaside söyliyen, kaside yazan. (Farsça)

kasidehan / kasîdehân

• Kaside okuyan.

kasidesera / kasîdeserâ / قصيده سرا

• Kaside şairi. (Arapça - Farsça)

kasıf

• Kasırga. Rastladığı şeyi kıran şiddetli rüzgâr.
• Şiddetle seslenen. Çok gürleyen.

kasime / kasîme

• (Çoğulu: Kasim) Dikenden başka ot bitmeyen kumlu yer.

kasırat-üt tarf

• Kocasından başkasına aslâ bakmayan. (Cennet kadınlarının bir vasfı) Huriler.

kasisa

• (Çoğulu: Kasis) Devecilerin, azıklarını ve elbiselerini yüklettikleri deve.
• Bir ot.

kasr / قصر

• Kasır, köşk. (Arapça)

kasta makrun

• Kasten, kasıt ile beraber.

kasten

• Maksatlı, kasıtlı olarak.

katar

• Birbiri arkasına dizilmiş hayvan sürüsü.
• Bir lokomotifin sürüklediği vagonların tamamı. Tren.

katube

• Arkasında semeri olan deve.

kavasıf

• (Tekili: Kasıf) Şiddetli esen rüzgârlar. Fırtınalar.

kavasım

• (Tekili: Kasım) Ezici, kırıcı ve ufaltıcı şeyler.

kaziye-i taklidiyye

• Man: Mücerred. Başkasından duymakla hükmolunan kaziyye.

kebs

• Çukur bir yeri doldurup düzeltme.
• Bir cins hurma.
• Misk hokkası.

kefaf-ı nefs

• Bir kimsenin ölmeyecek kadar olan nafakası.

kefil / kefîl

• Başkasına âit bir işi veya borcu üzerine alan, sorumluluğunu yüklenen kimse. Kefîle, dâmin de denir.

kemal-i zati / kemâl-i zâtî / كَمَالِ ذَات۪ي

• Zâtına âit, kendisinden olup başkasından olmayan mükemmellik.

kemanebru / kemânebrû / كمان ابرو

• Kaşı yay gibi olan sevgili. (Farsça)

keramet-i ilmiye

• İktisab suretiyle olmayıp, vehbi yani Cenab-ı Hakk'ın atiyyesi olarak geniş bir ilme mazhariyyetten hâsıl olan ilmi keramet.
• İlim tahsili ile çok büyük ilim sâhibi olan bir allâmeden çok daha yüksek vâsi' ve hârikulâde bir ilme mazhar bulunan, hem ilmî dehâsı ve fart-ı zekâsı tecrübe

kes'

• El veya ayak ile bir nesnenin arkasına vurmak.
• İttibâ etmek, tâbi olmak.
• Yemen'de bir kabile adı.

kesm

• (Çoğulu: Ekâsim) Bir şeyi eliyle parmaklamak.
• Çok miktar atlar.

kesra

• (Çoğulu: Ekâsire) Acem meliklerinin lâkabı.

kıbb

• Kişinin arkasında yumrulanan kemik.

kibr

• Kendini başkasından üstün görme.

kıdem

• Öncelik ve eskilik.
• Evveli bulunmamak. Ezeli olmak.
• Başkasından daha önce olmak. Zamanca daha evvelki olmak. Rütbece daha yüksek olmak.
• Cenab-ı Hakkın "Kıdem" sıfatı, yâni; ebedî ve ezelî oluşu.

kindare

• Arkasında deve hörgücü gibi, hörgücü olan bir cins balık.

kira / kirâ

• Bir malın, menfaatine yâni kullanılmasına karşılık olarak verilen ücret. Bir evin, bir iş yerinin veya herhangi bir mülkün, taşıt veya binek hayvanının, sâhibi tarafından faydalanılmak ve kullanılmak üzere belli bir ücret karşılığında bir müddet için başkasına verilmesi.

kıraat

• Okuma. Düzgün ve çabuk okuma.
• Okuma kitabı.
• Fık: Namazda Kur'an-ı Kerim'den bir miktar okumak.İnsan bir yazıyı ya kendi kendine yahut başkasına dinletmek üzere okur. Hususi mütâlaa nasıl olsa olur. Fakat dinletmekten maksad, anlatmak olduğu için o yolda okumanın dikkat edilec

kirdar

• Bir kimse, tasarruf ettiği yerin bir zirâ veya iki zirâ toprağını almak için başkasına satmak.
• Bina.
• Ağaç.

kırtas

• (Çoğulu: Karâtis) Kâğıt. Kâğıt tabakası, sahife.
• Kâğıtçı.

kısar

• (Tekili: Kasir) Kısalar. Kasr olanlar.

kısiyy

• (Bak: KASİYY)

kıskanç

• Allahü teâlânın başkasına ihsân ettiği nîmetin ondan alınmasını, onun elinden çıkmasını ve yalnız kendinde olmasını isteyen kimse.

kıyam-ı binefsihi / kıyam-ı binefsihî

• (Kıyâm-ı bizâtihî) : Fık: Varlığı, durması kendi zâtı ile olmak mânasında bir sıfat-ı İlâhîdir. Şöyle ki: Hak Teâlâ'nın ezelî ve ebedî olan varlığı kendi zâtı ile kaimdir. Kendi varlığı, kendi hüviyetinin, kendi mukaddes zâtının muktezasıdır. Aslâ başkasının değildir. Bunun için, Allah Teâlâ'ya "Vâc

kramp

• Adalenin kasılması. (Fransızca)

kubu'

• Kirpinin büzülüp başını derisine çekmesi.
• Bir kimsenin başını yakasına çekmesi.

kudumiyye

• Uzak yoldan gelen bir büyük zâta, oranın halkı tarafından takdim edilen hediye.
• Edb: Böyle bir vaziyetten dolayı yazılan kaside.

kul hakkı

• Bir kimsenin, başkası üzerindeki hakkı, alacağı.

kül'a

• Devenin arkasında olur bir hastalık.
• Koyun sürüsü.

küre-i hava

• Dünyayı kaplayan hava tabakası. Atmosfer.

kürsi / kürsî

• Makam.
• Arşın altındaki sema tabakası; Allah'ın yer ve gökleri kaplayan hükümranlığı ve ilminin tecellî ettiği yer.

kurtan

• At'ın arkasına vurdukları keçe.

kusur / kusûr / قصور

• Noksanlık. Eksiklik. Noksan ve âcizlik. İhmal. Tedbirsizlik.
• Cem' olmalar.
• Pahalanmak.
• Eksilmek.
• Şiddetli olan şeyin yavaşlayıp sâkin olması.
• Bereketlenmek.
• İmtina', âciz olmak.
• Bir hesabın üstü. Artan kısım.
• (Tekili: Kasr) Kası

• Kasırlar. (Arapça)
• Eksiklik, hata, ihmal. (Arapça)

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kuule

• Ayağının arkasıyla yerden toprak saçmak.

kuvare

• Yuvarlak parça (ki gömlek yakasından veya kavun, karpuz başından keserler.)

kuzehiye

• Gözün renkli olan tabakası. İris.

la ya'lemu'l-ğaybe illallah / lâ ya'lemu'l-ğaybe illâllah

• Gaybı Allah'tan başkası bilemez.

ladini / ladinî / lâdini

• Dinle alâkası olmayan. Dinsiz. Din dışı.

• Dinle alâkası olmayan, din dışı; lâiklik, sekülerlik.

laim / lâim

• (Lâime) Çekiştiren. Levmeden. Başkasını kötüleyen.

lakayd / lâkayd

• Kayıtsız. Alâkasız. Karışmayan. Kıymet ve ehemmiyet vermeyen. Aldırış etmeyen.

lakaydane / lâkaydane

• Kayıtsız ve alâkasızca. Mühimsemiyerek.

lakaydi / lâkaydî

• Kayıtsızlık, ilgisizlik, alâkasızlık.

latif

• Mülâyim. Yumuşak. Nâzik. Mütenasip.
• Güzel. Şirin. Küçük ve hoşa giden.
• Cisimle alâkası olmayan. Göze görünmeyen.
• Çok lutf edici.
• Derin, gizli.

laubali / lâubali

• Alâkasız, kayıtsız, hürmetsiz, dikkatsiz. Senli benli. ("Lâ" harfi ile" Ubâli" muzari fiilinden müteşekkildir.)

laubaliyane / lâubaliyane

• Lâubalilikle. Kayıtsız, alâkasız, saygısız ve dikkatsiz bir şekilde. Senli benli olarak. (Farsça)

lazy

• Hiçbir dîne inanmıyanlar ile müşriklerin (Allahü teâlâya ortak koşanların) azâb görecekleri, Cehennem'in altıncı tabakası.

lebbeyk

• Buyurunuz. Emredersiniz.
• Benim muhabbet ve incizâbım dâim sanadır, başkasına değildir, sıdk ve ubudiyyetim dâim sanadır (gibi mânâlar ifâde eder.)

levt

• Gizlemek, saklamak.
• Sorduklarını değil de başkasını haber vermek.

li-aynihi / li-aynihî

• Kendisi ile bir. Aynı ile.
• Allah tarafından emrolunan bir şeydeki güzellik, ya li-aynihi bir hüsündür veya li-gayrihi bir hüsündür. Ya kendi zatındaki bir güzellikten dolayı hasendir veya başkasında sabit bir güzellikten dolayı bir hasendir. Meselâ: Biz iman ile me'muruz. İmandaki hü

ligayrihi / ligayrihî

• Bizzat olmayan, başkası için.

ligayrihi haram / ligayrihî haram

• Aslında helâl olup, başkasının hakkı olduğu için veya neticeleri itibarı ile haram olan şey. Meselâ cuma namazı esnasında ticaret yapmak gibi.

livaz

• Sığınma, iltica etme.
• Birbirinin arkasına gizlenme.

lü'ka

• Kaşıkla alınan şey.

lümeze

• Bir kimsenin arkasından ayıplarını söyliyen. Gıybet eden.

lut

• Hz. İbrahim'in kardeşi Harran oğlu Lut (A.S.) onunla beraber Bâbil diyarında Şam yakasına geçmişti. Sodom nahiyesine peygamber oldu. Bu nâhiyenin ahalisi ehl-i küfr ve fücur idi. Yolsuz giderlerdi ve hiçbir kavmin yapmadığı fuhşiyatı yapalardı. Hz. Lut, onları doğru yola dâvet etti, dinlemediler ve

ma'na-yı harfi / ma'na-yı harfî / ma'nâ-yı harfî / مَعْنَايِ حَرْف۪ي

• Kendisini değil de başkasını veya sahibini, ustasını, kâtibini anlatan, bildiren, tarif eden mânâ.

• Başkasını gösteren ve başkasına delil olan ma'na.

ma-vera

• Bir şeyin gerisinde, arkasında veya ötesinde bulunanlar.

maal-gayr

• Başkası ile birlikte. Gayrısı ile.

maalgayr

• Başkasıyla birlikte.

mabadı var / mâbadı var

• Devam edecek, sürecek, arkası var. (Arapça - Türkçe)

macin / mâcin

• Sapık îtikâdını başkasına bulaştırmak çabasında olan.

magabin

• (Tekili: Magben) Kasıklar, uyluk kemikleri.

magben

• (Çoğulu: Magabin) Uyluk kemiği. Kasık.

mahber

• (Mahbere) Mürekkep hokkası. Divit.

mahbub-u ligayrihi / mahbub-u ligayrihî

• Faydalarından veya başkası sebebi ile sevilen. Dolayısı ile sevilen.

mahdud / محدود

• Sınırlı, kasıtlı. (Arapça)

mahkum-u mutlak / mahkûm-u mutlak

• Mutlak sûretle hüküm altında bulunan, başkasının hüküm ve iradesiyle her yönden sınırlı olan.

mahluka

• Başkasının olup da benimsenen manzum parça.

mahmul

• Yüklenilmiş. Hamlolunmuş. Bir şey arkasına yüklenmiş olan. Üzerine alınmış.
• Gr: Bir cümlede fâile yükletilen işi, oluşu veya hâli gösteren fiil.
• Man: Müsned, haber. "İnsan nâtık" cümlesinde "İnsan" mevzu, "nâtık" mahmuldur.

mahrem

• Gizli, yasak, başkasına haram olan, evlenilmesi haram olan akraba.

mahz-ı irade

• Tam bir irade, saf kasıt.

mahzum

• Burnunun halkasıyla tutulan sığır ve deve.
• Her delinmiş nesne.

maksad

• (Çoğulu: Makasıd) (Kasd. den) Kasdolunan ve istenilen şey. Merâm, gâye.

maksara

• (Çoğulu: Mekâsır-Mekâsir) Köşk, kasr.

maksim

• (Çoğulu: Makasim) Taksim edilecek, dağıtılacak yer.
• Suyun kollara ayrılma yeri. Masluk, savak.

maksur

• (Kasr. dan) Kasrolunmuş, kısaltılmış, kasılmış, alıkonulmuş.
• Mahbus.
• Kasrolunmuş nesne.
• Gelinin üzerine tutulan duvak.
• Gr: Bir kısım arapça kelimelerin sonunda yâ şeklinde yazılan, fakat elif gibi okunan harf. ( : Dâ'vâ) kelimesinde olduğu gibi. Buna, "Elif-i

maksure

• (Çoğulu: Makasir) Câmilerde etrafı parmaklıkla çevrilmiş biraz yüksekçe yer.

makta'

• Kesilen yer, kat'edilen yer, kesinti yeri.
• Uzun bir cismin enliğine kesildiği yerin görünüşü.
• Edb: Her manzumenin, hususen gazellerin ve kasidelerin ilk beytine matla', son beytine makta' denir; makta'da şâirin ismi bulunur.

manyatizma

• Birisinin bâzı hareketleri ile başkası üzerinde uyuşukluk verici te'sir.

manzum

• Ölçülü, mizanlı, tertibli.
• Vezni ve kafiyesi olan söz. Edebi ölçüsü olan sözler. (Kaside ve şiirler gibi).
• Dizilmiş, sıralanmış, düzenlenmiş.

matem / mâtem

• Ölünün arkasından ağlama; yas tutma.

matla / مطلع

• Doğuş yeri. (Arapça)
• Kaside ve gazelin ilk beyti. (Arapça)

matla'

• Doğacak yer, güneş vasair yıldızların doğması, kaside veya gazelin ilk beyti.

• Güneş veya yıldızların doğdukları yer, ufuktan çıktıkları yer.
• Yıldız veya güneşin zuhur etmesi.
• Edb: Kaside ve gazelin kafiyeli olan ilk beyti.

mavera / mâverâ

• Perde arkası.

mavera-i şevahik-i cibal / mâverâ-i şevâhik-i cibal

• Yüksek dağların arkasında.

maverasında / mâverâsında

• Arkasında, arka plânında, ötesinde.

me'cuc / me'cûc

• Çok eski zamanlarda, bir duvar arkasında bırakılmış, kıyâmete yakın, yeryüzüne yayılacak olan Nûh aleyhisselâmın oğlu Yâfes'in soyundan gelecek olan kötü bir millet. Yüzleri yassı, gözleri küçük, kulakları çok büyük, boyları kısadır.

mecadil

• (Tekili: Micdel) Köşkler, kasırlar.

meczub / meczûb

• Başkasının te'siri ile hareket hâlinde olan. Cezbedilmiş. Aklı gitmiş olan. Aşk-ı İlahî ile kendinden geçmiş.
• Deli. Divane. Mecnun.

• Cezbeli, kendini kaptırmış, başkasının etkisiyle davranan.

medar-ı gıybet / medâr-ı gıybet

• Başkalarının arkasından hoşlanmayacağı şekilde konuşmaya, çekiştirmeye sebep olan.

mediha / medîha / مدیحه

• Medih için yazılan kaside, övme.

• Övgü şiiri, kaside. (Arapça)

medihagu / medîhagû / مدیحه گو

• Övgü şairi, kaside şairi. (Arapça - Farsça)

mefrug

• (Çoğulu: Mefârig) (Ferağ. dan) Başkasına bırakılmış, feragat edilmiş.

mehter

• (Mih-ter) Daha büyük. (Farsça)
• Reis. (Farsça)
• Seyis. Osmanlı askeri mızıkası ve buna mensub müzikçiler. (Farsça)
• Vaktiyle Bâb-ı âli çavuşu. (Farsça)
• Rütbe, nişan veya vazife alanların evlerine müjde götürenler. (Farsça)
• Tanzimattan önce Pâdişah çadırını kurmağa vazifeli asker. (Farsça)
• At uşağı.(Farsça)

mekseb

• (Çoğulu: Mekâsib) (Kisb. den) Kazanç, gelir.
• Kazanç yeri. Kazanç vasıtası.

mektuf

• İki eli arkasına bağlanmış olan.

melaik

• (Tekili: Mil'aka) Tahta kaşıklar.

mendub

• Yapılması beğenilen iş. Şeriatın yasak etmediği veya emretmediği iş olmakla beraber yapılmasında sevab ve mendubiyet olan amel. Müstehab.
• İyilikleri anlatılarak arkasından gözyaşı döküp ağlanan ölü.

• İyilikleri sayılarak arkasından ağlanan ölü.
• Şeriatçe yapılıp yapılmamasında bir sakınca olmayan ama uygun görülen işler.

menkul / menkûl

• Nakledilebilen, taşınabilen.
• Başkasından bildirilen, ulaşan haber, söz.

mensub

• Bir şeye veya kimseye nisbeti olan, alâkası bulunan. Bir şeyle ilgili olan.

mercuh / mercûh

• (Rüchân. dan) Başkası ona tercih edilmiş olan.
• Fık: Mahkemede hasmından evvel müddeasını isbata salâhiyyetli olmayan şahıs. Evvelâ hak iddiaya salâhiyetli olan râcih, ikinci derecede iddiaya sahib olan ise mercuh olur.

• Tercih edilmeyen, başkası ona tercih edilmiş.

mesbuk

• Geçmiş.
• Sebkedilmiş. Arkada bırakılmış. Başkasından geri kalmış.
• İlmihalde: Evvelce imamla namaza durmamış olup, sonradan imama uyan.

metbuiyyet

• Kendine uyulmaklık. Başkasının kendisine tâbi olması. Birisine tâbi oluş.

meters

• Harpte, korunmak gayesiyle yapılan toprak tümsek, siper. (Farsça)
• Kapının açılmaması için arkasına konulan ağaç. (Farsça)

mevcudat-ı ilmiye

• Başkası tarafından görünmeyen, Allah'ın ilim dairesindeki varlıklar.

mevkuf satış / mevkûf satış

• Sözleşme, alıcı ve verici açısından İslâmiyet'e uygun olduğu hâlde; başkasının hakkı karışmış olan alış-veriş.

meylü't-tecavüz

• Haddi aşma, başkasının hakkına geçme meyli.

mezmur

• Terennümle okunan kaside, ilâhi ve münâcat.
• Hz. Dâvuda (A.S.) inen "Zebur"un Surelerinden herbiri.

micdel

• (Çoğulu: Mecâdil) Köşk, kasır, kâşâne.

midadiye

• Mürekkep konan şey. Mürekkep hokkası.

miksaha

• (Çoğulu: Mekâsih) Süpürge.

mikseha

• (Çoğulu: Mekâsih) Süpürge.

mil'aka

• (Çoğulu: Melâik) Tahta kaşık.

mil'aka-tıraş

• Tahta kaşık yapan. (Farsça)

mıntıka-i harre

• Sıcak mıntıka. Ekvator iklimi olan yerler. Hatt-ı istiva mıntıkası.

mıntıkat-ül büruc

• Burçlar mıntıkası. Coğ: Oniki burcun bulunduğu tutulma dairesi.

mira'

• (Riya. dan) Riya etme, riyakârlık yapma.
• Başkasının sözüne itiraz edip mücâdele etme.
• İçindekinin aksini söyleme.

miskin / miskîn

• Bir günlük nafakasından (yiyeceğinden, giyeceğinden) fazla bir şeyi olmayan müslüman.
• Dervîş. Miskîn Yûnus var yârına, Koma bugünü yârına, Yârın Hakk'ın dîvânına, Varam Allah deyü deyü!..

mizlaka

• Uzun burunlu ışık fitili makası.

mu'sırat

• Sıkım zamanı gelmiş üsâreliler. (Üzüm gibi)
• Bora ve kasırgalar.
• Yetişkin kızlar.

mu'tezile

• Hicrî ikinci asırda Vâsıl bin Atâ tarafından kurulan ve aklı, nakilden yâni dînî delillerden önde tutan bozuk fırka. "Büyük günâh işleyen kimse ne kâfirdir, ne de mü'mindir, iki menzile (yer) arasında bir menzilededir (yerdedir)" diyen Vâsıl bin Atâ, hocası Hasen-ül-Basrî'nin ders halkasından ayrıld

muakkibin / muakkibîn

• Tâkipçiler, arkasından koşanlar, ardından gelenler.

muallakat

• İslâm'dan önce Arap şairlerinin Kâbe duvarına asılan meşhur kasideleri.

muallekat-ı seb'a

• (Yedi askı) Kur'ân henüz nâzil olmadan, câhiliyet devrinde meşhur Arap şâirlerinin en beğenilmiş şiirlerinden, Kâbe'nin duvarına astıkları yedi meşhur kaside.

mübadil

• Mübâdele olunmuş. Başkasının yerine getirilmiş, bir şeye bedel tutulmuş.

mübaşeret

• Bir işe girişmek. Bir işe başlamak.
• Karşılaşmak.
• Başlamak ve devam etmek.
• Temas etmek, dokunmak.
• İnsanın derisinin, başkasının derisine dokunması.

mücezzer

• Zeval.
• Kısa, kasir.

müdahale-i gayr

• Başkasının karışması.

mudi'

• Fık: Malının muhâfazasını başkasına emânet ve havâle eden.

müekkil

• Vekil tayin eden. İşine vekilini ikame eden. İşleri için başkasını yerine bırakan.

müftereyat

• Başkasının üzerine atılan suçlar, kabahatler. İftiralar.

müfteri / müfterî

• İftira eden. Başkasına suç isnad eden. Yapmadığı kötülüğü isnâd eden.

mugayebe

• Kaybolma.
• Bir kimseyi arkasından zemmetme. Gıybet etme.

muhil / muhîl

• İhâle eden. Havâle eden.
• Fık: Borcunu başkası ödemesi için havâle eden kimse. Başkasının borcuna nakleden.

muhtariyye / muhtâriyye

• Şia fırkasının kollarından biri. Bu fırkaya Keysâniyye ve Bedâiyye de denir. Kurucusu Muhtâr bin Ebî Ubeyd es-Sakafî'dir.

mukallid

• Taklitçi, taklid eden, başkasına özenerek onun gibi olmaya çalışan.

mukattaat

• (Tekili: Mukattaa) Kat' edilmiş, kesilmiş şeyler.
• Kısaltmalar.
• Çeşitli gazel ve kasidelerden seçilmiş beyitler.
• Herbiri bir kelimeye delâlet eden harfler.

mükettel

• Kısa, kâsır.

muksit

• Adaletle iş gören. Haklı hareket eden.
• Nefsine lâyık görmediği zararlı şeyi başkasına da münasib görmeyen.

müktinn

• Gizlenen, saklanan. Başkasınca gizlenip saklanmış olan.

mül'aka

• Bir kaşık dolusu miktar.

mülk

• Sâhib olunan; insanın başkasının rızâsını ve iznini almadan kullanmağa hakkı olan şey.
• Tasarruf, saltanat, kudret.

mülkiyet

• İnsanın bir şeyi başkasının rızâsını, iznini almadan kullanabilme yetkisi gücü.

mullakat-ı seb'a

• İslâm'dan önce Kâbe duvarına asılmış olan yedi kaside.

münadale

• Müsabaka yarışına girmek. Atışma. Atış müsabakası.

münafese

• Başkasında görülen bir kemale imrenip ona yetişebilmek ve daha ileri gidebilmek için, nefislerin nefâsette, iyi şeylerde yarışması hissidir ki, nefsin şerefinden ve uluvv-i himmetinden neş'et eder. Hased ile arasında fark açıktır. Hased eden kimse, kemâle düşmandır; hased ettiği kimsenin zararından,

münasebet geldi

• İlgisi, alâkası geldi; gerekçe oluştu.

münkasım / منقسم

• Bölünmüş. (Arapça)
• Münkasım olmak: Bölünmek, bölünmüş olmak. (Arapça)

münkati'

• Kesilen, kesik arkası gelmeyen, son bulan, süreksiz.

müntahil

• Başkasının eserini kendi malı imiş gibi gösteren.

müntebiz

• Safın arkasında yalnız duran kişi.

müntesib

• İntisab etmiş, intisab eden, giren, alâkası olan.

müntesibin / müntesibîn

• İntisab edenler, alâkası olanlar, girenler,

murabaha / murâbaha

• Satın alınan bir malı, alış fiyatını söyleyerek ve üzerine kâr koyarak başkasına rızâsı ile satmak.

müreyta

• Göğüsle kasık arası.

mürtecel

• Düşünülmeden hemen söylenmiş söz veya şiir.
• Kelimenin lügat mânası ile ıstılah mânası arasında münasebet bulunmayan kısmına mürtecel; münasebet bulunan kısmına da menkul denir.
• Fık: Konuşulandan başkasına bir alâka bulunmaksızın sarih bir ihtimal ile kullanılan lâfızdır. Mese

mürtedif

• Arkasından giden, ardına düşen.
• Hayvana binen kimsenin ardına binen.

müsafir

• Seferde ve muharebede olan. Yola çıkmış olan, yolcu. Yoldan gelen, başkasının evine gelmiş olan.
• Fık: Onsekiz fersahtan uzak olan yerlere giden.

müsamaha / müsâmaha

• Hoş görü, başkasının kabahatini görmeme.
• Terk edilmesi gerekmeyen şeyleri başkasına faydalı olmak için terk etmek.

musarra'

• Edb: İki mısra'ı da kafiyeli olan beyit. Bir mısra'ı kafiyeli olana "Müfred" denir.Musarra' beyte, gazel veya kasidenin baş tarafında bulunursa; matla; terci' ve terkib-i bentlerin arasında bulunursa; vâsıta tâbir olunur.

müşattar-ı muhammes

• Edb: Araya üç mısra ilâve edilmiş gazel ve kaside.

müşattar-ı murabba'

• Edb: Araya iki mısrâ ilâve edilmiş gazel veya kaside.

müsbet milliyet

• Olumlu, pozitif milliyet; başkasına düşmanlık beslemeyen milliyetçilik.

müşrik

• Allah'a ortak kabul eden, şirk işleyen. Allah'tan başkasına ibadet eden.

müstağni / müstağnî

• Başkasına muhtâç olmayan.
• Sâhib olduğu şeyle kanâat edip, insanlardan bir şey beklemiyen. İhtiyâcını başkalarına söylemiyen.

müstahlef

• (Halef. den) Kendi yerine geçirilmiş. Başkasının yerine konulmuş.

müstahlif

• (Halef. den) Kendi yerine geçiren. Başkasının yerine koyan.

müstedbir

• (Dübr. den) Yüz çeviren, arkasını döndüren. İstidbâr eden.

müstehlik evliya / müstehlik evliyâ

• Nihâyete erdikten, maksada kavuştuktan sonra sebepler âlemine indirilmeyen, geri döndürülmeyen evliyâ. Kalbi hep Allahü teâlâya dönük olup, O'ndan başkası ile meşgul olmayan zâtlar.

müstekiff

• Bakarken gözünü muhafaza etmek için, elini kaşının üzerine koyan.
• Dilenmek için elini uzatan.

mutasaddi / mutasaddî

• (Sadv. dan) Bir işe girişen. Tasaddi eden. Başkasına saldıran, başka birine takılan.

mutataffil

• Arkasından giden, uyan.
• Parazit olan, tatafful eden.

müteaddi

• (Udvan. dan) Başkasının hakkına tecavüz eden, saldıran, sataşan.
• Gr: Lâzım fiilinin mukabili. Fiil eseri fâilden mef'ul denilen diğer bir isme geçerse o halde fiil müteaddi olur. Geçişli fiil. (Anlatmak, düşündürmek gibi)

müteakıb

• Sıra ile, birbiri arkasından gelen.

müteakiben / müteâkiben

• Hemen arkasından, peşi sıra, daha sonra.

mütearri

• (Uryet. den) Bir şeyden alâkasını kesen.
• Soyunan, taarri eden, çıplak.

mütearrız

• (Arz. dan) Başkasının hakkına tecavüz eden, hududuna geçen,
• Saldıran, sataşan, taarruz eden.

mütekabbız

• (Kabz. dan) Toplanıp çekilen.
• Asık suratlı, asık, çehreli.
• Buruşup kasılan adale.

mütekaıs

• Göğsü dışarı çıkıp, arkası içeri giren kimse.

mütekasilin / mütekâsilîn

• (Tekili: Mütekâsil) (Kesl. den) Üşenenler, tembellik yapanlar.

mütekasım

• (Çoğulu: Mütekasımîn) (Kısm. dan) Paylaşan, bölüşen. Bir şeyi paylaşanların beheri.

mütekasır

• (Çoğulu: Mütekasirîn) (Kasr. dan) Kısalık gösteren.
• Elinden gelip gücü yettiği hâlde iş yapmıyan.

mütekasırin / mütekasırîn

• (Tekili: Mütükasır) Kısalık gösterenler.
• Ellerinden geldiği, becerebildikleri halde iş yapmayanlar.

mütekeffil

• Kefil olan, tekeffül eden. Başkasının işini üzerine alan.

mütelahik

• (Lühuk. dan) Biribirinin arkasından gelen. Birbirine katılan.

mütelebbis

• Giyinmiş, elbiseli.
• Karışık, başkasına bulaşmış, karışmış olan.

müteşennic

• Buruşan.
• Kasılan, büzülen adale veya sinir.

mütetabi-ul vürud

• Ardı arkası kesilmiyen.

mütevari

• (Verâ. dan) Gizli, saklı. Bir şeyin arkasına veya altına çekilerek saklanan.

müvekkil

• İşini başkasına tevkil edip o işte o kimseyi kendi yerine ikame eyleyen. Vekil tâyin eden.

na't

• Medih ve senâ ederek, vasıflarını göstererek bir şeyi anlatmak.
• Peygamberimiz Aleyhissalâtü Vesselâmı medhederek yazılan kaside.

nadire-i hikmet

• Hikmetin az bulunan harikası.

nafıka

• (Çoğulu: Nevâfık- Nüfeka) Arab tavşanının (diğer adı; tarla fâresi dedikleri hayvanın) iki yuvasından gizli olanın adıdır. Bu hayvan, bunun tavanını yeryüzüne çok yakın yapar. Belirli olan kasia dedikleri yuvasında tehlike hissederse hemen nâfıkanın tavanını delerek kaçar. Münafıklar buna benzediği

nafiz / nâfiz

• Sahîh, geçerli. Başkasının hakkı bulunmayan. Başkasının hakkını tealluk etmeyen.

nahun-büray / nâhun-bürây

• Tırnak makası, tırnak çakısı. (Farsça)

nahun-tıraş / nâhun-tıraş

• Tırnak makası, tırnak çakısı. (Farsça)

nahunbür / nâhunbür

• Tırnak makası. (Farsça)

naim

• Bolluk ve bahtiyarlık içinde yaşayış. Nizam-ü hal ve mal.
• Cennet'in sekiz kısmından dördüncü tabakası.

naip / nâip

• Başkasının yerine geçip onun işini yürüten, yerine getiren.

nakir

• Bir insanın hem cins ve aslı.
• Gayet fakir.
• Bir nevi kara sinek.
• Ağzı dar olan küçük kab.
• Hurma çekirdeğinin arkasındaki beyaz çukur.
• Kıymetsiz şey.

nakl

• Bir yerden bir yere götürme. Taşıma.
• Ev ya da yer değiştirme. Taşınma.
• Duyduğu bir şeyi başkasına anlatmak, rivayet etmek.
• Bir dilden başka dile çevirmek.

• Bir şeyi başka bir yere götürmek, taşımak, yer değiştirmek.
• Anlatmak, duyduğu bir şeyi başkasına hikâye etmek, rivâyet etmek.
• Bir dilden başka dile çevirmek, terceme etmek.
• Eski mest ve çizme.
• Yırtık elbiseyi yamamak.

nakli delil / naklî delil

• Şer'î hükümler için naklî delil esastır. Yalnız akıl ile din namına hüküm getirilmez ve böyle bir hükmün dinle alâkası olmaz. Dinî meselelerde aklın ve ilmin vazifesi; dinî hükümlerdeki hikmetleri ve hakkaniyet delillerini görüp izhar etmektir. Kur'anın bazı âyetlerinde yapılan akla havaleler ve Kur

natıka-i cemiyet

• Cemiyetin nâtıkası, yâni: Söz söyleme kudreti.

necd

• Açık ve işlek yol.
• Yüksek yer.
• Minder, döşeme gibi oturacak şeyler.
• Ağaçsız mekân.
• Hâzık ve mâhir kılavuz.
• Yiğitlik hâli. Gamlılık, gussa.
• Hasma galip gelmek.
• Çok terlemek.
• Meme.
• Suudi Arabistan'ın doğu mıntıkası.

nefy-i mülk

• Bir malın başkasına ait olduğunu söyleme.

nek'

• Dizine ayağın arkasıyla vurmak.
• Def'etmek, kovmak.

neka' / nekâ'

• Yarayı kaşımak.
• Soymak.
• Çok azap etmek, acı çektirmek.

nemm

• Birinin sözünü başkasına götürüp ikisinin arasını bozma. Koğuculuk.

neşaid

• (Tekili: Neşide) Meşhur kaside ve beyitler, mısralar.

nesib

• Asil kadının vasfı.
• Edb: Kasidenin âşıkâne olan mukaddemesi.

nevaciz

• (Tekili: Nâciz) Azı dişlerinin arkasındaki altlı üstlü bulunan dişler.

nevadir-i hilkat / nevâdir-i hilkat

• Nadir yaratılışta olan; yaratılış harikası.

nevruziye / نوروزیه

• Nevruz için yazılan kaside. (Farsça - Arapça)

nezahet-i istiğna / nezâhet-i istiğna

• Cenâb-ı Haktan başkasına ihtiyacını arz etmemekten gelen paklık.

nezia

• (Çoğulu: Nezâyı') Aşiretinden başkasına nikâhlanmış olan kadın.

nigin / nigîn / نگين

• Yüzük. (Farsça)
• Yüzük kaşı. (Farsça)
• Mühür. (Farsça)

niyet

• Kasıt, amaç.

nukul

• Nakiller, rivâyetler. Başkasından anlatılanlar. Hikâyeler.

nur-i kasd

• Kasd ve irâdenin nuru. Kasd ve iradeden gelen parlaklık. Bir istek ve kasıtla yapıldığına âit alâmet ışığı.

obüs

• Ask: Dikey veya dalıcı atış yapabilen, oldukça kısa namlulu top. Obüsler Milâdi 16. asırda icad olunmuştur. Bir mânianın arkasında bulunan ve bu sebeple doğruca görülemeyen düşman mevzilerinin yüksek münhanilerle aşırılmak suretiyle endaht yapmak maksadıyla icad edilmiştir.

onun gayrı

• Ondan başkası.

partizan

• Kendi partisine aşırı düşkün olup başkasına hak tanımak istemeyen kimse. (Fransızca)

perdenişin

• Perde arkasında oturan. (Farsça)
• Mc: Namuslu, temiz. (Farsça)

pes-i divar / pes-i divâr

• Duvarın arkası.

pes-i perde

• Perde arkası.

peşkeş

• (Pişkeş) Başkasının malını birine bağışlamak. Verilmemesi lâzım olan şeyi başkasına vermek. Karşılıksız vermek. (Farsça)

pesperde

• Perde arkası, gizli iş. (Farsça)

pey-a-pey

• Birbiri ardınca, birbirinin arkasından. (Farsça)
• Azar azar, tedricen, peyderpey. (Farsça)

rabbaniyyun

• (Rabbaniyyîn) Kendisini tamamen Cenab-ı Hakk'a vermiş olanlar. Putperestlikle alâkası olmayanlar.

raci'

• (Rücu. dan) Geri dönen, ric'at eden.
• Dair, aid, alâkası olan, dokunur olan, müteallik.
• Gr: Bir şahıstan kinaye olan zamir.

radd-üs selam / râdd-üs selâm

• Başkasının verdiği selamı alan.

rafızi / rafızî

• (Râfiziyye) Rafıza fırkasından olan. Hazret-i Ebu Bekir'in ve Hazret-i Ömer'in (R.A.) halifeliklerini kabul etmeyenlerden olan.

rafizi / rafizî

• Râfizi fırkasından olan, Hz. Ebubekir, Ömer ve Osman'ın halifeliğini kabul etmeyenlerden olan.

rahla' / rahlâ'

• Arkası beyaz, diğer yerleri siyah olan dişi koyun.
• Yalnız arkası kara olan deve.

ramazaniye / رمضانيه

• Ramazana ait. Ramazan hakkında.
• Ramazan ayına dair medhiye veya kaside.

• Ramazan kasidesi. (Arapça)

ravi / râvî

• Rivâyet eden, nakleden; duyduğu veya gördüğü bir sözü, bir işi, bir olayı başkasına haber veren; Resûlullah efendimizin hadîs-i şerîflerini, metin (hadîs-i şerîfin kendisini) ve senedi (nakledenleri) ile birlikte nakleden hadîs âlimi.

recaze

• Mahfeden küçüktür ve deve arkasına vurup üzerine binerler.

recez

• Vezni altı defa müstef'ilün'den ibaret olan bir nevi şiir veya bahire denir.
• Kaside tarzında yazılan manzume.

redd-i müdahale

• Başkasının müdahalesini kabul etmeme.

rehak

• Gaşyetmek, sarıp bürünmek. Bir adamın arkasından yaklaşıp çatmak.
• Haramlara ve menhiyata dalıp, hep onunla uğraşmak.

rekeb

• (Çoğulu: Erkâb) Kasığın kıl bittiği yeri.

resse

• Avcıların gizleneceği yer.
• Hastalığın başkasına bulaşması.

rivayet

• Hikâye edilen hâdise veya söz.
• Bir hâdisenin başkalarına anlatılması.
• Peygamberimiz'den (A.S.M.) işittiklerini veya sahabeden duyduklarını birisinin başkasına anlatması.
• Kuyudan halk için su çekmek.

roman-vari / roman-vâri

• Roman gibi hayalî olabilen. Hakikatla alâkası olmayan veya az olan. (Farsça)

sa'd-ı taftazani / sa'd-ı taftazanî

• (M. 1322-1389) Horasan'da doğmuş büyük bir İlm-i Kelâm âlimidir. En meşhur eseri, "Makasıd" adlı kelâm kitabıdır.

sa'sea

• Âciz olmak.
• Sözünde kasır olmak.

sabr

• Acıya ve zorluğa katlanmak.
• Bir musibet ve belâya uğrayanın telâş ve feryad etmeyip sonunu bekleyip tahammül ile katlanması.
• Muharebede şecaat gösterme.
• Bir kimseyi bir şeyden alıkoymak.
• Öğrendiği bir şeyi başkasının da öğrenmesi için tâkat getirmek.

saded

• Asıl mevzu, maksad, asıl konuşulan şey, fikir.
• Niyet, kasıd. Teşebbüs.
• Yakınlık, civar.

sadist

• Başkasına eziyet ve sıkıntı vermekten, sapık işleri yapmaktan zevk alan ruh hastası kimse.

sahc

• Bağırsağın yaş olup cerahat vermesi.
• Kaşımak.
• Tırmalamak.

şahid / şâhid

• Şâhidlik eden, görüp bilen. Birinin başkasında hakkının bulunduğunu isbat için şehâdet (şâhidlik) ederim demek sûretiyle hâkimin huzûrunda ve hasmın karşısında haber veren.

sahih kan / sahîh kan

• Sekiz yaşını bitirip, dokuz yaşına bastıktan birkaç gün veya ay, yâhut seneler sonra, sıhhatli bir kızın veya âdet zamânı son dakikasından îtibâren tam temizlik (on beş gün) geçmiş olan kadının önünden çıkan ve Hanefî mezhebine göre, en az üç gün (ye tmiş iki saat) devâm eden kan; hayız ve aybaşı ka

şahs-ı aher / şahs-ı âher

• Diğer şahıs, başkası.

saib

• Bir yerle veya bir şeyle ilişiği ve alâkası olmayan.

sail

• (Savlet. den) Saldıran. Kibirli olup başkasına tecavüz eden.

sair

• Seyreden, harekette olan.
• Bir şeyden geri kalan.
• Maadâ. Geçen, dolaşan.
• Yolcu. Seyyar.
• Başkası, diğeri.

şaka

• Meşakkatli ve güç.
• Musibet ânında yakasını ve yüzünü yırtan kadın.

sakar / سَقَرْ

• Cehennemin bir tabakası.

sanayi' şirketi / sanâyi' şirketi

• İki veya daha fazla san'at sâhibinin başkasından iş kabûl ederek ücretini paylaşmak üzere veya fabrika kurup îmâlât kârını paylaşmak üzere kurdukları şirket, ortaklık. Şirket-i A'mâl.

sari

• (Sâriye) Sirayet eden, bulaşıcı, geçici olan. Genişleyip başkasına da geçmeğe, yayılmağa müstaid olan.

sarsar

• Gürültü ile gelen pek soğuk rüzgâr, yel. Kasırga.
• Ağustos böceği.

sarsar-ı ilhad

• İnançsızlık ve inkâr kasırgası.

seb'iyye

• Bozuk fırkalardan biri olan İsmâiliyye fırkasının diğer bir adı. Bu fırka, şerîat (din) sâhibi peygamberlerin sâdece yedi tâne ve yedincisinin Mehdî olduğunu, ayrıca her asırda yedi imâmın bulunduğunu iddiâ ettikleri için bu isimle anılmışlardır.

sebr ve taksim

• Mantıkta bir isbatlama tarzı ve usulüdür. Bu iki kelime beraber kullanıldığı gibi, "delil-i taksim, delil-i münkasım" gibi tâbirlerle de söylenir. Bu isbatlamada bir şeyin aslında bulunan vasıflar, illet olmaktan birer birer ibtal edildikten sonra, tam illet olmaya elverişli olan tesbit edilir. (Lât

secdeteyn

• Birbiri arkası yapılan iki secde.

sedh

• Döşemek.
• Uçuk hastalığı.
• Bir nesneyi açıp yaymak ve arkası üstüne bırakmak.
• Deve çökertmek.
• Kırba doldurmak.

şedid-üş şekime

• Şedid-ün nefs; yani başkasına boyun eğmekten çekinen ve kibirlenen.

şedidü'ş-şekime / şedîdü'ş-şekîme

• Başkasına kolay kolay boyun eğmeyen, inatçı.

şeffaf

• Saydam, bakıldığı zaman arkasındaki cisim görülen.

şefkat

• Başkasının kederiyle alâkalanmak, acıyarak sevmek. Yardıma, sevgiye muhtaç olanlara karşılıksız olarak merhamet ve sevgiyle yardıma koşmak. Karşılıksız, sâfi, ivazsız sevgi beslemek.

şehadet / şehâdet

• Birinin başkasında hakkı bulunduğunu bildirmek için, hâkim karşısında ve iki hasmın yanında, şehâdet ederim diyerek haber vermek.
• Şehîdlik, şehîd olmak.

sema' / semâ'

• Bir veya birkaç kişinin çalgısız, âletsiz okudukları, dîni, îmânı kuvvetlendiren ve ahlâkı güzelleştiren ilâhî, mevlid, kasîde ve şiirleri dinlemek.

şematet / şemâtet

• Başkasına gelen belâya, zarâra sevinmek.

• Başkasının başına gelene sevinmek.

şematetkarane / şemâtetkârâne

• Başkasının başına gelene sevinircesine.

şemh

• Uzak niyet ve kasıt.
• Tekebbür etmek, kibirlenmek.

semhac

• Arkası uzun olan at ve eşek.

serabistan

• Serap yeri. (Fâni, bekasız dünyadan kinayedir.) (Farsça)

seth

• Bir kimsenin arkasına vurmak.

setih

• Arkası üstüne yatmış.
• Dağarcık.
• Büyük tulum.

setr-i avret

• Mükellef olan yâni akıllı ve bâliğ (ergenlik, evlenme yaşına erişmiş) bir kimsenin namazda veya her zaman başkasına göstermesi haram olan yerlerini örtmek.

şii / şiî / şîî

• Şia fırkasından olan.

• Şîa fırkasına mensub kimse. Eshâb-ı kirâmı kötüleyen, düşmanlık eden.

şıkşaka

• (Çoğulu: Şekâşık) Devenin ağzında olan dağarcığı. (Ağzından çıkarıp kükretir.)
• Zayıf, yaşlı kimse.
• Uzun ince çubuk.
• Ağzın çevresi.

silka'

• Arkası üstüne yatmak.

silsil

• Kapı halkası.

silsile-i aliyye

• Yüksek silsile. Peygamber efendimizden hazret-i Ebû Bekr yoluyla ilim ve feyz alarak gelen büyük âlimler silsilesi. Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellem, Ebû Bekr-i Sıddîk, Selmân-ı Fârisî, Kâsım bin Muhammed, Ca'fer-i Sâdık, Bâyezîd-i Bistâmî, Ebü l-Hasen Harkânî, Ebû Ali Farmedî, Yûsuf-i Hemedân

silsile-i kainat / silsile-i kâinat

• Kâinat halkası, varlıklar zinciri.

sima' / simâ'

• Bir kişinin veya birkaç kişinin çalgısız, âletsiz ve müzik perdelerine uydurmadan okudukları dîni, îmânı kuvvetlendiren ve ahlâkı güzelleştiren şiirleri, kasîdeleri, ilâhileri ve mevlidleri dinlemek.

siper

• Arkasına saklanılacak şey. Koruyan. (Farsça)
• Mânia. Sığınak veya set arkası, duvar altı gibi kuytu yerler. (Farsça)
• Okun, giderken kabzayı zedelememesi için sol elin üzerine konulan âlet. (Farsça)
• Muharebede askerin kurşun ve gülleden korunması için toprak kazılarak açılan ve ön tarafına, çıkan (Farsça)

• Arkasında saklanılan şey; sığınak, dayanak.

şirk

• En büyük günah olan Allah'a (C.C.) ortak kabul etmek. Allah'tan (C.C.) ümidini keserek başkasından meded beklemek.

şirk-alud / şirk-âlud

• Şirk karışık, sapıtmış. Şirk bulaşmış. Cenâb-ı Hak'tan gaflet edip başkasından meded bekler surette. (Farsça)

şirket

• Ortaklık, ortak olmak, iki veya daha çok kimsenin bir mala berâber sâhib olmaları. Bir şeyin birden çok kimseye âit olması, başkasına âit olmaması veya ortakların yazı ile yaptıkları akd, sözleşme.

şirket-i a'mal / şirket-i a'mâl

• İki veya daha fazla san'at sâhiblerinin, başkasından iş kabûl ederek ücretini veya bir fabrika kurup îmâlât kârını paylaşmak üzere kurdukları şirket, ortaklık.

sisa'

• (Çoğulu: Seyâsi) Davar arkası.
• Omuz başı.

siyakat

• Binek hayvanını arkasından sürme.

stratosfer

• Atmosferin ortalama 30 km. kalınlığındaki ikinci tabakası. (Fransızca)

su-i zan

• Kötü zanna sahib olma, başkasının hareketini kötü zannetme.

şüf'a

• Başkasına satılmış olan bir mülkü, satış değeri ile satın almak hakkı. Bu hakka mâlik olan kimseye şefî' denir.

suhare

• Başkasıyla alay eden.

sülam

• El arkası.

sünnet

• Göbekle kasık arası.
• Atın bileğinin ardındaki uzunca kıllar.

sured

• (Çoğulu: Surdân) Göçgen adı verilen küçük kuş.
• Davar arkasında yanırdan olan beyazlık.

sütre

• Namaz kılarken imâmın veya yalnız kılanın sol kaşı hizâsında, önüne diktiği yarım metreden uzun çubuk. Çubuğu dikmeyip, secde yerinden kıbleye doğru uzatmak veya çizgi çizmekle de olur.

şuunat

• Şuunlar. Keyfiyetler, haller.
• Emirler. Kasıtlar. Talepler.

taalluk

• Bağlılık. Münasebet. Alâkalı oluş. Ait olma.
• Dünya alâkası.
• Sevme.

taammüd

• (Amd. den) Bilerek ve isteyerek suç işlemek. Kasıt ve niyet etme, bilerek ve isteyerek bir iş yapma.

taammüden / تعمدا

• Bilerek, kasıtlı olarak. (Arapça)

taammüdi / taammüdî

• (Teammüdiyye) Kasıt ve niyet ile olan, taammüdle alâkalı.

taassub

• (Asab. dan) Bir şeye veya bir kimseye taraflı olma.
• Din bakımından fazla salâbetli olma.
• Kendi dinini çok üstün görmek.
• Haksız yere husumet etmek.
• Bir düşünüşe, bir inanışa körü körüne bağlanıp ondan başkasını düşünmemek hâli.

tabaka-i arz

• Yer tabakası.

tabaka-ı avam

• Halk tabakası.

tabaka-i avam / tabaka-i avâm / طَبَقَۀِ عَوَامْ

• Halk tabakası.

• Sıradan halk tabakası.

tabaka-i havaiye

• Hava tabakası, atmosfer.

tabaka-i havas

• Zenginler, seçkinler tabakası.

tabaka-i havass / tabaka-i havâss

• Toplumun üst seviyesini meydana getiren seçkinler tabakası.

tabaka-i hayat

• Hayat tabakası.

• Hayat tabakası. Kabirdeki hayat, dünya hayatı gibi.

tabaka-i hükumet / tabaka-i hükûmet

• Yönetim tabakası.

tabaka-i insaniye / tabaka-i insâniye

• İnsanlık tabakası, derecesi.

tabaka-i işariye

• İşaret edilen mânâ tabakası.

tabaka-i mahlukat / tabaka-i mahlûkat

• Yaratılanlar varlıkların bir sınıfı, bir tabakası.

tabaka-i mesturiyet

• Gizlilik tabakası.

• Gizlilik tabakası. Örtülü oluş.

tabaka-i mevcudat-ı nefsiye

• Nefsin hoşuna giden varlıklar tabakası.

tabaka-i nariye / tabaka-i nâriye

• Ateş tabakası.

tabaka-i nas / tabaka-i nâs

• Halk tabakası.

tabaka-i sevabit / tabaka-i sevâbit

• Yerlerinde sabit olarak duran yıldızlar tabakası.

• Sabit bilinen yıldızlar tabakası.

tabaka-i türabiye

• Toprak tabakası.

tabaka-i vücud

• Varlık tabakası.

tabaka-yı havas

• Seçkinler tabakası, aydınlar sınıfı.

tabakat-ı işariye

• İşaret tabakası, derecesi.

tabakat-ı ulema

• Âlimler tabakası, âlimler sınıfı.

tabakat-ül-fukaha / tabakât-ül-fukahâ

• Fıkıh âlimlerinin tabakası. Helâl ve haramı, emir ve yasakları bildiren fıkıh ilmi ile uğraşan âlimlerin dereceleri.
• Fıkıh âlimlerini derecelerine göre tertîb edip (sıralayıp), hayatlarını ve eserlerini anlatan kitablar.

tabasbus

• Yaltaklanma, kendini küçülterek başkasına beğendirmeye çalışma.

tabasbusat

• Dalkavukluklar, kendini küçülterek başkasına kendini beğendirmeye çalışmalar.

tabi / tâbi

• Birinin arkasından giden, ona uyan, boyun eğen.

tabi'

• Birinin arkası sıra giden, ona uyan. Boyun eğen. İtaat eden.
• Gr: Kendinden evvelki kelimeye göre hareke alan.
• Peygamberimiz Aleyhissalâtü Vesselâm'ı görmüş olanları, ashabını görüp, onlardan hadis dinlemiş olan.

tabiiyet / tâbiiyet

• Bir başkasına uymak, tabii olmak.

tacbeyt

• Edb: Bir kasidenin sonlarında nazmedenin ismi bulunan beyit.

tahakkük

• Kaşınmak. Ovunmak.

tahamül

• Başkasının zahmetini yüklenmek.

tahdiş

• (Hadeş. den) Kurcalamak. Tırmalamak.
• İncitmek.
• Kaşımak.

tahrif

• (Harf. den) Harflerin yerini değiştirmek. Bozmak. Kalem karıştırmak.
• Kendi menfaati veya başkasının zararı için bir ibârenin mânasını değiştirmek.
• Başka tarafa meylettirmek.

tahriş

• (Çoğulu: Tahrişât) Tırmalama. Yakıp kaşındırma.
• Azdırma. Rencide etmek.

takallüs / تقلص

• Kasılma. Bir şeyin büzülüp gerilmesi. Bir uzvun çekilip toplanması. Kıvrılma.

• Kasılma, çekilme.

• Kasılma.

• Kasılma. (Arapça)
• Takallüs etmek: Kasılmak. (Arapça)

taklid / taklîd

• İnanılacak şeylerde düşünmeden, anlamadan, yalnız başkasından işiterek, görerek inanma, îmân etme.
• Amelde yâni yapılacak işlerde delîlini araştırmadan bir müctehidin ictihâdlarına (mezhebine) uyma, bağlanma.
• Kendi mezhebine göre yapmasında harâc (meşakkat) veya zarûret buluna

taklidi iman / taklîdî îmân

• İnanılacak şeylerde düşünmeden anlamadan, yalnız başkasından işiterek inanma, îmân etme.

takrir

• İyi ifade etmek. Bildirmek.
• Ağzından anlatmak.
• Yerleştirmek. Kararlaştırmak. Yerini belirtmek.
• Resmî olarak yazı ile bildirmek.
• Tapuda, mülkünü başkasına sattığını bildirmek.
• Siyasî nota.

tali '

• Doğan. Tulu' eden.
• Kısmet, kader, baht.
• Nişangâhın arkasına düşen ok.
• Yeni hilâl.

tasfif

• (Çoğulu: Tasfifât) (Saff. dan) Sıralama, saf saf dizme.
• Sağ elinin ayasını sol elinin arkasına vurmak.

tavk-ı lanet / tavk-ı lânet

• Lânet halkası.

tazmin

• Kefil olmak.
• Zarar verdiği kimsenin zarar ve ziyanını ödemek.
• Edb: Başkasına ait bir mısra veya beyti intihâl ve tevârüd olmaksızın kendi şiirine alma san'atı.
• Bir şeyi bir şeye dâhil etmek.
• Zararı ödetmek.

teb'an

• Bir şeyin arkasından gitmek ve ona tabi olmak.

tebai / tebaî

• Hakiki maksat olmayıp dolayısıyla olan.
• Başkasına uyarak.
• Cüz'î olarak.

tebei / tebeî

• Kasdî olmayan.
• Tâbi olarak.
• Başkasının vücuduyla kaim olan.
• Müstakil olmayıp başkasına tâbi olarak.

teberri

• Alâkasız olma. Sevmeyip yüz çevirme.
• Temiz olma.

tecavüz / tecâvüz / تجاوز

• Haddini aşma, sınırı geçme. (Arapça)
• Sarkıntılık etme. (Arapça)
• Tecâvüz etmek: (Arapça)
• Sınırı geçmek, başkasının haklarını hiçe saymak. (Arapça)
• Irza geçmek. (Arapça)

tecavüz etme

• Bir başkasının hakkını çiğneme, haddini aşma.

tecerrüd

• Soyunma, çıplak olma.
• Evli olmama.
• Tas: Mâsivadan alâkasını kesip, Allah'a müteveccih olup, ibadet ü taatla meşgul olma.
• İman ve İslâmiyete mücahidane ve fedakârane bir tarzda hizmetle iştigal etme.
• Herşeyden boş olma.

tedebbür

• Bir şeyin sonunu düşünmek, tefekkür etmek. Müdebbir olmak, tedbirli olmak.
• Arkasını dönmek.

tedlis

• Sattığı şeyin ayıbını müşteriden gizlemek.
• Fık: Hadisi ilk nakledenin ismini gizlemek. Hadisi başkasına isnâd eylemek.

tedmic

• Bir şeyi başka bir şeyin içine yerleştirme.
• Arkasını eğmek.

tefakkud / تفقد

• Arkasını arayıp sorma. (Arapça)

tefdiye

• Canını başkası uğruna feda etme.

tefekkük

• Zincir halkası gibi birbirinden ayrılma.

tefviz / tefvîz / تَفْوِيضْ

• İşi başkasına bırakma.

tekallüs

• Kasılma.

tekdih

• Kuvvetle kaşımak.

tekedduh

• Kuvvetle kaşımak.

telahuk

• Birbirine katılmak. Birbiri arkasından gelip birleşmek.

telbib

• (Çoğulu: Telâbib) Bir kimsenin yakasına yapışıp çekmek.
• Boyun.

temlik / temlîk / تَمْل۪يكْ

• Mülkiyeti başkasına geçirme.

tenassuh

• Nasihat almak, aklı başına gelmek.
• Başkası hakkında iyilik istemek.

tenkis-i gayr / tenkîs-i gayr

• Başkasını kusurlu gösterme.

tercih ehli / tercîh ehli

• Hanefî mezhebinde, dînî hükümleri bildiren fıkıh âlimlerinin beşinci tabakasında bulunan ve ictihâd (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden dînî hüküm çıkarma) gücüne sâhib olmayan, sâdece bağlı oldukları mezhebin kavillerinden (sözlerinden) ve hüküml erinden sahîh ve evlâ (en iyi) olanı seçen mukall

terdifen

• Arkasından yürüterek. Katarak.

teşbib

• Saç ve sakal ağarmak.
• Ateş yakma.
• Kasidede mahbubdan bahsetme.

teşennüc / تشنج

• (Şenc. den) (Çoğulu: Teşennücât) Buruşuk olma, buruşma.
• Adalelerin gerilip büzülmesi, kasılması.
• Korkmak.
• Titremek.

• Kasılma, spazm. (Arapça)

tesettür

• Kapanıp gizlenme. Örtünme.
• Fık: Kadınların ve erkeklerin başkasına, nâmahremlere vücutlarının haram kısımlarını örtüp göstermemeleri.

teslim

• Kendini, başkasının irâdesine terketme (bırakma), onun emrine uyma, boyun eğme, itâat etme.

tesmit

• Edb: Gazel yahut kasideyi "müsemmat" tarzında tanzim etme.

teşrin-i sani / teşrin-i sâni / teşrîn-i sânî / تشرین ثانى / تَشْر۪ينِ ثَان۪ي

• Kasım ayı.

• Kasım ayı.

• Kasım. (Arapça - Farsça)

• Kasım ayı.

teşrinisani / teşrînisani

• Kasım ayı.

teveccüh-ü umumi / teveccüh-ü umumî

• Umumun alâkası, teveccühü.

tevekkül

• İşi başkasına ısmarlamak.
• Sebeblere tevessül ettikten sonra neticesini Allah'a bırakmak. Allah'tan gelene razı olmak. Kendine ait vazifeyi yaptıktan sonra neticelerini Allah'dan istemek. Kadere razı olmak. Hakka güvenmek.
• Yeis ve kederden uzak olmak.
• Âcizlik göstermek

tevfiz

• Yetki ve sorumluluğu başkasına veya Allah'a havale etme.

• İşi başkasına bırakma.

tevhid

• Birleme. Bir Allah'tan başka İlâh olmadığına inanma. Lâ ilahe illallah sözünü tekrarlama. Her yerde ve her şeyde Allah'tan başkasının te'sir hâkimiyeti olmadığını anlamak, bilmek ve bilerek yaşamak.
• Edb: Allah'ın varlığına ve birliğine dair yazılan manzume.

tevliyet

• Bir vakfın işlerine bakma vazifesi. Mütevellilik.
• Yüz çevirme, yüz döndürme.
• Fık: Sâhib olunan malı peşin değeri ile başkasına tevcih etme.

tezahür

• Meydana çıkma, belirme, görünme. Gösteriş.
• Birbirini korumak, birbirine arka olmak.
• Arkalaşmak; yâni birbirine yardım etmek.
• Avretine zıhar etmek, yani zevcesinin arkasını validesinin arkasına teşbih ederek "zuhruki kezuhri ümmî" demek.

tezriye

• Savurmak.
• Koyunun yününü kırkıp arkasında bir miktarını bırakmak.
• Zelil etmek, kepâze yapmak.

tilavet

• Okumak. Takib etmek, arkasına düşmek.

• Okumak.
• Takip etmek, arkasına düşmek izlemek.

tufeyli / tufeylî

• (Davetsiz ziyafete giden Tufeyl adında birisinin ismindendir) Sahte.
• Dalkavuk. Çanak yalayıcı.
• Başkasının sırtından geçinen. Asalak. Parazit. Fazladan.

tufye

• Mukul ağacının yaprağı. Yılanın arkasındaki hatta teşbih edilir.

tülave

• Borç bakiyyesi.
• Havâle etmek, başkasına bırakmak.

tündbad / tündbâd / تندباد

• Sert rüzgâr, kasırga. (Farsça)

• Kasırga. (Farsça)

ucb

• Kendini başkasından üstün bilmek, ayıplarını görmeyip kendini beğenmek, yaptığı ibâdetleri, iyilikleri beğenerek, bunlarla övünmek.

ukad

• (Tekili: Ukde) Düğümler, bezler, şişlikler. Boyun, koltuk altı ve kasıkta bulunan guddeler.

uksume

• (Çoğulu: Ekasim) Nasib, kısmet. Hisse, pay.

ümmet

• Cemaat, kavim, taife.
• Bir hâkim milletin ashabından olan hey'et-i içtimaiye.
• Bir peygambere inanıp onun yolundan giden insanların hepsi. Bir peygamberin Hakka davet ettiği cemaat.
• Bir dille konuşan millet.
• Arkasına düşülecek bir cemaat veya tarikat.

üslem

• El arkasında hınsırla pınsır arasındaki damar.

vataf

• Kaşın çok kıllı olması.
• Kirpiğin sık ve çok olması.

vedi'

• Başkasının malını saklamaya memur kimse.

vefd

• Delege, murahhas, elçi.
• Gelme, vurma, ulaşma.
• Hususi bir işle başkasının yanına varma, elçilik.

vekalet / vekâlet

• Vekillik. Birisinin nâmına iş görme. Kendi nâmına hareket etme salâhiyetini başkasına verme. Nezâret, bakanlık.
• Vekilin vazife gördüğü bina.

• Bir kimsenin, bir veya birçok işi yapmak için, başkasını kendi yerine koyması yâni başkasına iş havâlesi. Vekil edene sâhib veya müvekkil, vekâlet verilip yerine geçirilene vekîl denir.

vekaleten / vekâleten

• Başkası adına.

• Birisine vekil olarak. Başkası adına.

vekil / vekîl

• Başkasının işini gören. Bir adamın yerine hareket etme selâhiyeti olan kimse.
• Nâzır. Bakan.

• Başkası adına iş gören.

velayet / velâyet

• Veli olan kimsenin hali. Velilik, dervişlik.
• Dostluk.
• Sadakat.
• Başkasına sözünü geçirmek. Bir şeye kudret cihetiyle bizzat mutasarrıf olmak.

• Veli olan kimsenin hali, dervişlik, dostluk, sadakat, başkasına sözünü geçirmek.

vera-i cebel

• Dağın arkası.

vera-i perde / verâ-i perde

• Perde arkası.

• Perde arkası, perdenin gerisi.

vesayet / vesâyet

• Bir başkasının yardımı ve koruması altında bulunma.

• Başkası adına iş yapma.

vesika-i kur'aniye / vesika-i kur'âniye

• Kur'ân vesikası, Kur'ânî belge, güvence.

vesile

• (Vâsile) Bahane, sebeb.
• Fırsat.
• Elverişli durum.
• Vasıta. Yol.
• Pâye, rütbe.
• Baba.
• Kurbiyet.
• Kendisi ile başkasına yaklaşılan şey.
• Cennet'te bir menzil adı. (El-Vesiletü menziletün fi-l Cenneti hadis-i şerifi bunu te'yid ediyor.)<

vezn-i kasdi / vezn-i kasdî

• Kasıtlı, bir hedefe yönelik yapılan ölçü.

vilayet / vilâyet

• İl.
• Velilik, ermişlik.
• Veli olan kimsenin hali.
• Başkasına sözünü geçirme.

yabende

• Bulan, bulucu. (Farsça)
• Keşfeden, kâşif. (Farsça)

yekdiğer

• Bir başkası.

• Bir başkası.

yevm-i ahir / yevm-i âhir

• Âhiret günü. Îmân edilmesi lâzım olan altı şeyden beşincisi. Arkasından gece gelmeyen gün. Bu zamânın başlangıcı insanın öldüğü gündür.

yezidiler / yezîdîler

• Hazret-i Ali'ye düşman olan ve şeytana tapan kimselerin mensûb olduğu bozuk fırka. İbâdiyye fırkasının kurucusu Abdullah bin İbâd'ın adamlarından Yezîd bin Enîse'ye uydukları için bu adı almışlardır. Emevî halîfelerinden Yezîd'in bunlarla hiçbir ilgi si yoktur.

yunus emre

• (Vefat Mi: 1320) Porsuk Nehri'nin Sakarya'ya döküldüğü yere yakın Sarıköy'de doğduğu söylenir. Tasavvufî halk edebiyatının veli şâiri olan Yunus Emre, yaşadığı devirde halk tabakasını irşad ve tenvir etmiştir. Bir çok memleketleri ve bu arada Konya, Şam ve Azerbeycan'ı dolaştı. Konya'da Mevlâna ile

zabıt

• Mahkeme, meclis gibi yerlerde söylenenlerin olduğu gibi yazılmışı.
• Alâkalılarca yazılarak karşılıklı imzalanan, karşılıklı anlaşmayı bildiren yazı.
• Yazı varakası.
• Birçok kimselerce imzalanan rapor.

zahri / zahrî

• (Zahriyye) Arkaya âit, arka ile alâkalı.
• Bir kâğıdın arkasına yazılan yazı, şerh.

zat-ül matali' / zât-ül matâli'

• Birkaç matlâı bulunan akaside.

zati / zâtî / ذَات۪ي

• Zatına âit, kendisinden olup başkasından olmayan.

zatiye / zâtiye / ذَاتِيَه

• Zata âit, kendisinden olup başkasından olmayan.

zebeb

• Kaşın kıllı ve yoğun olması.

zecc

• Süngünün arkasıyla vurmak.
• Atmak.
• Deve kuşunun yelmesi.

zecec

• Kaşın uzun ve ince olması.

zeka-yı beşeri / zekâ-yı beşerî

• İnsan zekası.

zela'

• Ayağın altında ve üstünde; elin ise arkasında olan yarık.

zendeka

• Kâfirlik, dinsizlik. (Zendeka sâhibine zındık denir. Bazılarınca zındık; hem dinsiz, hem emvâl ve ezvacın iştirakine ve dehrin bekasına kail olan kimsedir.)

zeria

• (Çoğulu: Zerâi) Vesile.
• Yol.
• Geçit.
• Avcının, arkasında gizlendiği deve.