abesiyet-i mutlaka

• Akla ve gerçeğe tamamen aykırılık.

ahzel

• Beli kırılmış olan adam.

akta'

• Kesmeler, kırılmalar.
• Beylik araziler.
• Alâkasızlıklar.

anet

• Günah. Zinâ .
• Helâk.
• Fesâd.
• Meşakkat.
• Kalb darlığı.
• Hata. Galat.
• Tıb: Kırılan bir kemiğin sarıldıktan sonra tekrar kırılması.

arig

• Kırılma, gücenme. (Farsça)
• Kıskançlık, kin, nefret, adavet, düşmanlık. (Farsça)

asm

• Sargı.
• Kırılmış kemiğe bağlanan ağaç.

azar

• İncitme. Tâzib. Kırılma. Tekdir. Zulüm. Ukubet. (Farsça)

azar-mendi / azar-mendî

• İncitilmiş, kırılmış olma. (Farsça)

azar-reside

• Zulüm görmüş, kırılmış, incitilmiş. (Farsça)

azari / azarî

• Muzırlık. Küfürbazlık. (Farsça)
• Fenalık görmüş, kalbi kırılmış, incitilmiş olma. (Farsça)

azürde

• Azar görmüş, incinmiş, gücenmiş. Kalbi kırılmış, üzülmüş. (Farsça)

azürde-hatır / azürde-hâtır

• Gönlü kırılmış, hatırı kırılmış. (Farsça)

bahdele

• İşte çabukluk gösterme.
• Eğilme, kırılma. (Kürek kemiği için).

cilf

• Boş küp.
• Kırılmış, ufanmış köpek esfeli. Arı kovanı.
• Kuru ekmek parçası. Kuru ekmek kenarı.
• Yüzülüp karnı çıkmış ve başı ile ayağı kesilmiş koyun.
• Her nesnenin parçası.
• Hoyrat, kaba. Ayak takımından.

deluk

• Dişleri kırılmış ve kütelmiş olan yaşlı deve.
• Kınından çıkması kolay olan kılıç.

dendan-ı seadet / dendân-ı seâdet

• Peygamber efendimizin Uhud muhârebesinde şehîd olan, kırılan mübârek dişinin bir parçası.

dil-azurde

• İncinmiş. Gönlü, kalbi kırılmış. (Farsça)

dil-harab

• Gönlü yıkılmış, gönlü kırılmış. (Farsça)

dil-şikeste

• Kalbi kırık, gönlü kırılmış olan. (Farsça)

dirdim

• Ağzında dişleri kırılmış ve kütelmiş yaşlı deve.

ecr

• (Çoğulu: Ücur) Bir iş, bir hizmet mukabilinde verilen şey.
• Ahirete aid mükâfat, hayır ceza.
• Ücret, mukabil, karşılık. Sevab.
• Tıb: Kırılan bir uzvun sarılması.

esrem

• Kırık dişli, dişleri kırılmış veya dökülmüş olan kişi.

fücur / fücûr

• Günahkarlık, zina, ahlâka aykırılık.

galat-ı basar

• Görme duyusunun yanılması. (Meselâ: Su içine batırılmış olan bir çubuğun, kırılmış gibi görünmesi.)

gibet / gîbet

• Bir kimsenin, yüzüne karşı söylendiği zaman hoşlanmayacağı, kalbinin kırılacağı bir sözünü, hâlini veya hareketini, arkasından, bulunmadığı yerde söylemek, hareketiyle göstermek veya îmâ etmek. Dedi-kodu.

güsiste

• Kopmuş, kırılmış. (Farsça)
• Sökülmüş, çözülmüş, gevşemiş. (Farsça)

gusn-i meksur

• Kırılmış dal.

hafiz / hafîz

• Hodbinliği, kibri, serkeşliği kırılmış kimse. Aşağı basılmış.

harab / harâb / خراب

• Yıkık, harap. (Arapça)
• Fitil gibi sarhoş. (Arapça)
• Harâb etmek: Yıkmak, bozmak, tahrip etmek. (Arapça)
• Harâb olmak: Yıkılmak, bozulmak, kırılmak. (Arapça)

haşime

• Kemiği kırılmış olan baş yarığı.

haşv

• (Haşiv) (Çoğulu: Ahşâ) Tıb: Vücudun içindeki uzuvlardan her birisi.
• Minder, yastık gibi şeylerin içini dolduran pamuk, kuru ot.
• Kırılması ihtimali olan eşyanın arasına konan yumuşak, ot gibi şey.
• Edb: İbarede lüzumsuz söz bulunması, aynı mânada iki kelimeyi yanyana sö

hatem

• Kırılmış olan şey.
• Hayvanın çok yaşamaktan dolayı zayıf olması.

hatır-azürde

• Hatırı kırılmış. (Farsça)

hatır-mande

• Gücenmiş, kalbi incinmiş, hatırı kırılmış. (Farsça)

heşim / heşîm

• Ufalanmak. Kırılmış, ufalanmış olmak.
• Kırılmış, ufalanmış kuru ot.

heşş

• Gevrek, kolayca kırılabilir olan.
• Keyifli, şen.

hilaf-ı hareket / hilâf-ı hareket

• Öngörülen harekete aykırılık.

hulf

• Dönme, aykırılık.

igbirar

• Kırılmak. Gücenmek.
• Toz ile paslanmak.
• Boz benizli olmak.

iğbirar / iğbirâr / اغبرار

• Kırılma, gücenme.

• Kırılma, alınma, gücenme. (Arapça)

ıhtinas

• Kırılmak.
• İkiye bükülmek, iki kat olmak.

iktisar

• (Kesir. den) Paralamak. Kırılmak.

ılık

• Ne sıcak ne soğuk. Az ısınmış veya sıcaklığı kırılmış.

incibar

• Kırılmış olan kemiğin bağlanıp tekrar kaynaması.

inciza'

• (Değnek) Kırılma.
• (İp) Kopma.

incizam

• (Kemik) Kırılma.
• Gr: Meczum olma. Kelimenin son harfi harekesiz olarak telâffuz olunma.

infial / infiâl / انفعال

• Kırılma, gücenme. (Arapça)

infidad

• (İnfadda) Bir şeyin kırılıp dağılması. Parça parça olma.

infisam

• Kırılma.
• Kesilme.
• Yırtılma.
• Üzülme.
• Kopma.

infitat

• Paralanma, kırılma.

inhitam

• Kırılma, ezilme, ufalanma.

inhizal

• Beli kırılmış gibi ağır yürüme.
• Soruya karşılık verme.

inkıraz

• Tükenme, blitme, kırılıp yok olma.

inkısam

• Kırılıp ayrılma. Parçalanma.

inkisar / inkisâr / انكسار / اِنْكِسَارْ

• Kırılma.

• Kırılma.

• Kırılma. Gücenme.
• Beddua ve lânet okuma.
• Şikeste olma.

• Kırıklık, kırılma. Allahü teâlânın huzûrunda kalbin kırık olması.

• İlenme, beddua etme. (Arapça)
• Kırılma. (Arapça)

• Kırılma.

inkisarat

• Kırılmalar.

• Kırılmalar.

inşikak-ı asa / inşikak-ı asâ

• Değneğin kırılması.
• Mc: İhtilaf, karışıklık, ikilik. Birliğin bozulması.

insiram

• Dişin kırılması.

işkeste

• Kırık, bitik. Kırılmış. (Farsça)

kabe

• Usanmak, bıkmak.
• Kırılmak.

kabil-i inkisar

• Kolaylıkla kırılabilir şeyler, kırılması kolay olan nesneler.

kase-bend / kâse-bend

• Çatlamış, kırılmış. (Farsça)
• Kâse gibi şeyleri tamir eden kimse. (Farsça)

kasıf

• Deve avazı.
• Ağacın ince ve kuru olması.
• Kırılması kolay olan şey.

katia

• (Çoğulu: Katâi') Kesme, kat etme.
• Kırılma.
• Alâkayı kesme. Ahbaplığı kesme.
• Vergi.
• Arazi.

kesir

• (Çoğulu: Kesrâ) Parçalanmış, dağıtılmış. Kırılmış.

• Kırılmış.

kısde

• (Çoğulu: Kusad) Bir şey kırıldığında herbir parçası.

küssar

• Kırılan şeyin parçaları.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

layetefellel / lâyetefellel

• Kırılmaz, körelmez.

• Eğilmez, kırılmaz.

lenfisam / lenfisâm

• Aslâ kırılmaz, kopmaz.

• Asla kırılmaz ve kopmaz.

mecbur

• Zor görmüş. Zorla bir işe girişmiş. İcbar görmüş.
• Hatırı alınmış, gönlü yapılmış. (Hakiki manası: Kırıldıktan sonra bütünlenmiş.)

mefkur

• (Çoğulu: Mefâkir) Omurga kemikleri kırılmış olan hayvan veya insan.

meksur

• (Kesr. den) Kırılmış, kesrolunmuş.
• Gr: "İ" şeklinde kesreli okunan harf.

mertum

• Kırılmış, parça parça olmuş, ufalanmış.

mugayeret / mugâyeret / مغایرت

• (Gayr. den) Aykırılık. Uymazlık. Başka türlü olma.

• Aykırılık.

• Zıtlık, aykırılık. (Arapça)

muğber / مغبر

• Kırgın, gücenik. (Arapça)
• Muğber olmak: Kırılmak, gücenmek. (Arapça)

muhal içinde muhal / muhâl içinde muhâl

• İmkânsızlık içinde imkânsızlık, akla aykırılık.

muhalefet / muhâlefet

• Karşıt olma, aykırılık.

mükesser

• Kırılmış. Kırılan.

münafat / münâfât

• Birbirinin aksine olan. Birbirine aykırı olmak. Aykırılık, mugayeret, münafi, muhalefet.

• Aykırılık, zıtlık.

• Aykırılık, birbirinin aksine olma.

munfasım

• Kırılan, kırılmış olan, kırık. Eksilen.

münhaşi'

• Kibiri kırılma.

münkesir / منكسر

• Kırılmış.

• (Kesir. den) İnkisar eden, kırılan, kırılmış, kırık. Gücenmiş.

• Kırık. (Arapça)
• Münkesir olmak: Kırılmak. (Arapça)

münkesir-ül kalb

• Kalbi kırılmış. İncitilmiş, gücenmiş.

müşakat

• Sıkıntı ve zorluklara dayanma hususunda yarışma. Aykırılık. Düşmanlık.

mütefassım

• Sütten kesilen.
• Kırılan, darılan, üzülen.

mütekessir

• (Kesr. den) Kırılan. Parçalanan.

na-ümid

• Ümidsiz. Ümidi kırılmış. (Farsça)

naib-i fail / naib-i fâil

• Meçhul fiilin mevzuu olan kelime ki, harekesi merfu olur. (Küsirel kalemü: "Kalem kırıldı" cümlesinde " kalem", "Naib-i fâil" olmuş ve fâilin yerine geçmiştir.)

nevmid

• Ümidsiz, me'yus, mükedder, cesareti kırılmış. (Farsça)

rencide

• İncinmiş, kırılmış. (Farsça)

• Kırılmış, incinmiş.

rencidegi / rencidegî

• İncinip hatırı kırılmış olma. (Farsça)
• Dertlilik, kederlilik. (Farsça)

rencidehatır / rencidehâtır

• Gücenmiş, hatırı kırılmış. (Farsça)

sahk

• Döğüp yumuşatma. Döğme, döğülme.
• Kırma, kırılma.
• Sürtme.

şaziyye

• (Çoğulu: Şezâyâ) Kavis, yay.
• Ağaç kıymığı gibi, bir şeyden kopmuş parça.
• Kırılan kemikten meydana gelen parçalar.
• İncik kemiği.

serab / serâb / سَرَابْ

• Çölde uzaktan su gibi görünen ve ışığın kırılmasından ileri gelen parlaklık.

serem

• Dişin, ağızda kökünden kırılması.

serşikeste

• Ucu kırılmış olan. Başı kırık. (Farsça)

şikest / شكست

• Kırma, kırılma. (Farsça)
• Kıran. (Farsça)
• Yenilme, mağlubiyet. (Farsça)

• Kırık. (Farsça)
• Yenilgi. (Farsça)
• Kırma. (Farsça)
• Kırılma. (Farsça)
• Şikest bulmak: Kırılmak. (Farsça)
• Şikest olmak: Kırılmak. (Farsça)

şikeste

• Kırılış, yeniliş, mağlub olmuş. Kırık. Tâlik yazının bir çeşidi. (Farsça)

tahannüs

• Kırılmak.
• Eğilmek.
• Kırılıp bükülür olmak.

takassuf

• Kırılmak.

takayyuz

• Kırılmak.
• Benzetmek.

takyiz

• Kırılmak.
• Takdir etmek.
• Sövmek.

tebayün / tebâyün / تباین

• Zıtlık, aykırılık. (Arapça)

tebayün-i efkar / tebayün-i efkâr

• Fikirlerin aykırılığı. Düşüncelerin farklı olması.

tefassum

• Kırılma. Kesilme.

teheşşüm

• Münkesir olmak, kırılmak.

teheyyüz

• Kırılmış kemiğin kaynayıp bitişmesi.

tekessür

• Kırılmak.

tekessur / تكسر

• Kırılma. (Arapça)

tenakkuz

• Kırılmak.
• Bozulmak.

tezad / tezâd

• Zıtlık, aykırılık.

vakıa muhalif / vâkıa muhalif

• Uygun olmayan, olması gerekenden aykırılık gösteren.

yuh

• (Yuhâ) Güneşin isimlerindendir.
• Türkçede, birisine karşı hakaret için söylenen kelimedir. Kalabalıkla haykırılan hakaret kelimesidir. Buna "yuha çekmek" denir.