ayat-ı hırz / âyât-ı hırz

• Okunduğunda veya üzerinde taşındığında Allahü teâlânın muhâfazasına (korumasına) kavuşmaya vesîle (sebeb) olan âyet-i kerîmeler.

nehy-i anil münker

• Günahlardan ve kötülüklerden sakındırmak, alıkoymak.

a'la-yı illiyyin / a'lâ-yı illiyyîn

• Cennette en yüksek derece. Cenâb-ı Hakkın indinde en iyilerin ve kâmillerin derecesi.

abad / âbâd / آباد

• Bayındır, mamûr. (Farsça)
• Âbâd etmek/eylemek: (Farsça)
• Mamûr etmek. (Farsça)
• Zenginleştirmek. (Farsça)
• Huzur vermek. (Farsça)
• Âbâd olmak: (Farsça)
• Mamûrlaşmak. (Farsça)
• Zenginleşmek. (Farsça)
• Huzura kavuşmak. (Farsça)

abadan / âbâdân / آبادان

• Bayındır. (Farsça)

abadani / âbâdânî / آبادانى

• Bayındırlık. (Farsça)

abadi / abadî / âbâdî / آبادی

• Bayındırlık, mâmurluk, şenlik.
• İmar edilmiş olan.
• Hindistan'ın Devlet-âbad şehrinde ipekden yapılmış bir yazı kağıdı.

• Bayındırlık. (Farsça)
• İnce Hint kağıdı. (Farsça)

abese suresi / abese sûresi

• Kur'ân-ı kerîmin sekseninci sûresi. Mekke-i mükerremede nâzil oldu (indi). Kırk iki âyet-i kerîmedir. Birinci âyet-i kerîmede yüzçevirdi, iltifat etmedi mânâsına olan Abese lafzı sûreye isim olmuştur. Sûrede, Kur'ân-ı kerîmin Allahü teâlâ tarafından bir mev'ize (nasihat, öğüt) olduğu bildirilmekte,

ad kavmi / âd kavmi

• Hûd aleyhisselâmın kavmi. Bu kavim Nûh aleyhisselâmın torunlarından Âd'ın evlâdından çoğaldıkları için bu adı almışlardır. Bu kabile, Yemen'de Hadramûd bölgesinde, Umman ile Aden arasında Ahkâf denilen yeri yurt edindi. Yemen ile Şâm arasında yerleştikleri de rivâyet edilmiştir.

adl-penah

• Adâletin barındığı yer, adâlete sığınan kimse.

ah

• Maddi veya mânevi bir acı hissolundukta kullanılır.
• Nedamet, pişmanlık ve teessüf beyan eder.
• Birine acındığına, keder ve esef edildiğine delalet eder. Meselâ : Ah! Evladım! gibi.

ahır

• (Ahur) Hayvanların barındığı yer, dam. (Türkçe)

ahmediyye

• Evliyânın gözbebeği İmâm-ı Rabbânî Ahmed Fârûkî Serhendî hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Bu yola Müceddidiyye-i Ahmediyye de denir.
• Hindistan'da Gulam Ahmed Kâdiyânî tarafından kurulan sapık bir yol.

ail

• Ailesini geçindiren, idare eden. Kalabalık ailesi olan. Fakir.

alem-penah / âlem-penah

• Cihanın sığındığı (yer veya saha). (Farsça)

aman

• (Emân) Emniyet. İmdat. Yardım dileği. Afv, ricâ, niyâz.
• Sabırsızlıkla hiddet ve infiâl ifâdesi.
• Tenbih, sakındırma.

ammar

• Bayındırlaştıran, imar eden.

arazi-i uşriyye / arâzi-i uşriyye

• Mahsûlünden (ürününden) uşur denilen zekatın alındığı topraklar. Müslüman devletlerde harb ile alınıp gâzîlere (askerlere) taksim edilen veya isteyerek İslâm'ı kabûl edenlerin ellerinde bırakılan yâhut devlet reisinin (başkanının) izni ile müslümanlar tarafından işlenip faydalanılır hâle getirilen m

areometre

• yun. Sıvıların yoğunluk derecesini ölçmeye yarayan âlet. Arşimet'in keşfettiği kanuna istinad edilerek yapılan bu alet, içi boş cam bir silindir ile bunun üst kısmındaki dereceli bir çubuktan ibarettir.

arz-ı dehalet

• Sığındığını belirtmek, sunmak.

asal

• (Tekili: Asil) İkindi ve akşam arası mânasına, öğleden geceye kadar olan müddet.
• Zamanlar ve vakitler.

asr / عصر / عَصْرْ

• (Asır) Bir devrelik zaman.
• İkindi vakti.
• Zamanın bir cüz'ü.
• Konuşan kimselerin başkaları ile beraber yaşadığı müddet.
• Yüz yıl.
• Eskiden bazılarınca kırk, elli veya altmış yıllık müddet.
• İnsanın ortalama yaşayış zamanı.
• Gece ve gündüzden

• İkindi namazı.
• İkindi vakti.
• Yüzyıl, çağ.

• İkindi.

• Zaman, devir, yüz yıllık zaman.
• İkindi vakti.

• İkindi vakti.

• Yüzyıl. (Arapça)
• İkindi vakti. (Arapça)

• İkindi.

asr-ı evvel

• İlk asır.
• Ist: Fey-i zevâle ilâveten, herşeyin gölgesi kendisinin bir misli daha uzadığı zamandan başlayıp, iki misli uzayıncaya kadar süren ikindi vaktidir. (Fey-i zevâl; güneş tam ortada iken, gölgenin uzunluğudur.)

• İmâmeyn'e (İmâm-ı Ebû Yûsuf ve İmâm-ı Muhammed'e) göre ikindi vaktinin başlama zamânı.

asr-ı nüzul-i furkan

• Kur'an-ı Kerimin indiği dönem.

asr-ı sani / asr-ı sâni / asr-ı sânî

• İkinci asır.
• Ist: Fey-i zevâle ilâveten, herşeyin gölgesi kendi boyunun iki misli daha uzadığı zamandan başlayan ikindi vaktidir. (Fey-i zevâl; güneş tam ortada iken, gölgenin uzunluğudur.)

• İmâm-ı a'zam'a göre ikindi namazının başlama zamânı.

asrem

• Kulağı sakat, hasta.
• Ailesini geçindirmek için sıkıntı çeken (kimse).
• Bölük bölük.

ateş-gede

• Mecûsilerin tapındıkları yer. Mecusi mabedi. (Farsça)

atlas

• (Tekili: Talas) Eskitmeler, yıpratmalar.
• Eski, aşındırılmış, yıpranmış.

atles

• Eski, yırtık, yıpranmış, aşındırılmış.

ayet-i tenzil / âyet-i tenzil / âyet-i tenzîl / آيَتِ تَنْزِيلْ

• Allah'ın indirdiği Kur'ân âyeti.

• Parça parça indirilmiş âyet.

ba'de harabi'l-basra

• "Basra yıkıldıktan sonra" mânâsında olan ve bir iş için çok geç kalındığını ifade eden bir deyim.

bab

• Evlat sahibi erkek. Ata, ecdat. (Farsça)
• Gemi halatlarının bağlandığı yer. (Farsça)
• İnşaatta ağırlıkların bindirildiği direk. (Farsça)
• Mânevi rehber, şeyh. (Farsça)
• Bektaşi şeyhi. (Farsça)
• Hayırhah ve muhterem. (Farsça)
• Daha çok zencilerde olan bir hastalık cinsi.Aile reisi babadır. Babanın hayatt (Farsça)

babur

• (Zahirüddin Muhammed) Hindistan'da büyük Müslüman Türk devletinin kurucusu ve Timur'un beşinci göbekten torunudur. Fergana Emiri olan babası Ömer Şeyh'in ölümünden sonra tahta geçmiştir. (1494)

badinc

• Hindistan cevizi. (Farsça)

bahr-i muhit-i hindi / bahr-i muhit-i hindî

• (Bahr-i Muhit-i Şarkî) Hindistan Yarımadasının doğusunda kalan deniz.

balıkhane kapısı

• Topkapı Sarayı'nın Marmara kıyısındadır. Padişahlarca cezandırılan vezirler burada idam edilir, sürgün edileceklerse buradan gemilere bindirilirlerdi.

bar-hane

• Yük yeri, yüklük. (Farsça)
• Yolcu eşyası indirilecek ve saklanacak yer. (Farsça)

bast

• Genişlemek, açmak, yaymak.
• Bir şeye el uzatmak.
• Sevindirmek.
• Bir mecliste haya sebebiyle olan sıkılmanın gitmesiyle açılmak.
• Özür kabul etmek.
• Kaplamak.
• Tas: Allahın cemâl tecellisiyle kalbin sükûn ve huzur içinde ferahlaması. (Mukabili: "Kabz"

bati-ül hazm / batî-ül hazm

• Sindirimi güç, hazmi zor.

bayram

• İslâm dîninin bildirdiği ve müslümanların neşelenip sevindikleri Fıtr (Ramazan) ve Kurban bayramı.
• Cumâ günü.
• Allahü teâlânın emirlerine uyup, yasaklarından sakınarak, günâh işlemeden, haram lokma yemeden geçirilen günler.
• Müslümanın rûhunu teslim (vefât) edeceği zama

bebr

• Kaplana benzer, ondan daha büyükçe ve pek yırtıcı bir canavar ki, Hindistanda ve Afrikada bulunur. Saldırdığı zaman derisindeki tüyleri kabarıp korkunç bir manzara arzeder. Arslanı bile korkutur bir hayvandır. (Farsça)

bedii kıraet / bedîî kıraet

• Mantıki kıraet şartlarına riâyet ettikten başka rikkat mevkiinde sesini indirmek, şiddet makamında yükseltmek -acemi aktör tavrı takınmaksızın- mevzuu ses ve işaretle canlandırmaktır.

behc

• Her zaman neşeli olma. Birisini şâd ve mesrur etme, sevindirme.
• Güzellik, hüsn.

belediye

• Bir şehir veya kasabanın temizliği, bayındırlığı ve nizamiyle ilgilenen daire.

benadık

• (Tekili: Bunduk) Yuvarlak kurşunlar.
• Fındıklar.

bendeka

• Hiddetle bakma, sert bakış.
• Bir şeyi fındık kadar ufak yapma.

beşaret

• (Doğrusu Bişârettir) Müjde. Sevindirici haber. Hayırlı haber.
• Müjdeye verilen ihsan.
• Yeni çıkan acib şey.

beşir ve nezir / beşîr ve nezîr

• Müjdeleyen ve sakındıran Peygamber efendimiz Hz. Muhammed (a.s.m.).

bevva

• Hindistan cevizi.

bezbaz

• Hindistan cevizinin kabuğu. (Farsça)

biyokimya

• Canlıların kimya ile ilgili yapılarını, tepkilerini, belirtilerini inceleyen bilim dalıdır. 19. Asırda başlatılan bu çalışmalarla proteinler, vitaminler, hormonlar anlaşılır duruma gelindi.

bobin

• Tel veya iplik sarılmaya mahsus silindir şeklinde makara. (Fransızca)

brahma dini / brahma dîni

• Hindistan'da mîlâddan asırlarca önce ortaya çıkmış, Allahü teâlânın varlığına inandığı gibi, başka tanrıları (ilâhları) da kabûl eden ve bütün peygamberleri inkâr eden bozuk yol ve inanış.

budei / budeî

• (Hindistan'da) Buda Dininden olan. (Farsça)

budizm

• Hindistan'da M.Ö. altıncı yüzyılda yaşamış olan Buda'nın kurduğu, Uzakdoğu ülkelerinde yaygın bozuk bir inanış. Bu inanışta olanlara Budist denir.

bunduk

• Yuvarlak küçük taşlar.
• Yuvarlak küçük kurşun.
• Fındık.

bünduka

• (Çoğulu: Bünduk, Benâdik) Fındık tanesi.
• Kemankere taşı. Küçük yuvarlak taş.

burak

• Peygamberimizin mirac gecesi bindiği binek.

• Peygamber efendimizin göklere çıkarıldığı, bilinmeyen yerlere götürüldüğü gece (mîrac gecesinde) üzerine bindiği ve kendisini Mekke'den Kudüs-ü şerîfe kadar götüren (taşıyan) Cennet hayvanı. Burak, dünyâ hayvanlarından değildir. Erkekliği ve dişiliği yoktur. Çok hızlı giderdi.

• Peygamberimizin miraçta bindiği binek.

büste

• Fındık. (Farsça)

cefaset

• Hazımsızlık ıztırabı, sindirim zorluğu.

cem'

• Birleştirme, bir araya getirme.
• İkindi namazını öğle namazıyla, yatsı namazını akşam namazıyla birlikte kılma.
• Tasavvufta bir makam. Fenâ ve sekr (mânevî sarhoşluk) makâmı da denir.

ceviz-i hindi / ceviz-i hindî

• Hindistan cevizi.

cevz-i bevva / cevz-i bevvâ

• Hindistan cevizi.

cial

• (Çoğulu: Cüul) Ocaktan çömlek ve tencere gibi sıcak şeyleri tutup indirmekte kullanılan bez.

cillevez

• İnce kabuklu, uzunca fındık.
• Köknar.

cuki / cûkî

• Hindistan'da yayılan ve bozuk bir yol olan Brahmanizmin, cûk denilen dört rûhânî sınıfından birine mensûb olan kimse. Hind kâfirlerinin dervişlerine verilen ad.

defn

• Cenâzenin yıkanıp kefenlendikten ve namazı kılındıktan sonra kabre konularak üzerinin toprakla örtülmesi.

dercan etmek

• Hayatını ona vermek, gönlüne sindirmek.

devlet-abadi / devlet-abadî

• Hindistan'ın Devlet-âbâd şehrinde imal edilen ve güzel san'atlarda kullanılan bir çeşit kâğıt. (Farsça)

diyanet alemi / diyanet âlemi

• Dinî konuların ele alındığı alan.

duhter-i hindi / duhter-i hindî

• Hindistanlı kız.

ehl u iyal / ehl u iyâl

• Bir kimsenin geçindirmek zorunda olduğu aile efradı ve diğer kimseler.

el-azametü lillah ve'l-kudretü lillah / el-azametü lillâh ve'l-kudretü lillâh

• Büyüklük ve kudret Allah'ındır.

el-hubbu fi'llah

• Allah için sevmek; sevgi Allah içindir.

el-hükmü li'l-galib

• Hüküm güçlü ve kuvvetli olanındır.

el-minnetü lillah

• Minnet ancak Allah'ındır. "Ancak Allah'a minnet edilir."

elhikmetü lillah / elhikmetü lillâh

• Gerçek bilgi ve hikmet sadece Allah'ındır.

elhubbu-lillah

• Allah için sevmek. Muhabbet, dostluk, sevgi sırf Allah içindir. Hoş geçim, insanlara olan muhabbet Cenab-ı Hakk'ın rızası içindir.

elhubbulillah / elhubbulillâh

• Sevgi Allah içindir.

elhükmü-lillah

• Hüküm Allah'ındır.

emanet-i kübra / emanet-i kübrâ

• Benlik duygusu; büyük emanet; başka varlıkların yüklenmekten çekindiği ve insanın yüklendiği İlâhî görevler, yükümlülükler.

emr-i bi'l-ma'ruf ve nehy-i ani'l-münker / emr-i bi'l-ma'rûf ve nehy-i ani'l-münker

• Dinin iyi gördüğü şeyleri emretmek ve kötü gördüğünden sakındırmak.

ercil

• bot.: Ceviz-i hindi. Hindistan cevizi.

eriş

• Sakatlanan bir uzuv için yaralayandan alınan şer'i diyet.
• Satıldıktan sonra kusuru ve noksanları belli olan malın, kıymetinden bunun için indirilen miktar.

esbab-ı nüzul / esbâb-ı nüzûl

• İnmesinin sebebleri.
• Kur'an-ı Kerim âyetlerinin gelmesine (Cebrail Aleyhisselâm vasıtası ile indirilmesine) sebeb olan hâdiseler.

• Kur'ân-ı kerîm âyetlerinin, Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellem efendimize indiriliş sebebleri.

eşhür-ül hurum

• İslâmiyetten evvel Arab kabileleri arasında vuruşmanın ve muharebenin haram kılındığı Zilka'de, Zilhicce, Muharrem ve Receb ayları.

esil

• (Çoğulu: Asal-Esail-Usul) İkindi sonrasından akşama kadar olan vakit.
• Kavi, muhkem, sağlam.

etvak

• (Tekili: Tavk) Kadın gerdanlıkları.
• Hindistan cevizinin sütü.

evkat-ı hamse

• Beş vakit. Sabah, öğle, ikindi, akşam ve yatsı namazlarının kılındığı vakitler.

evsaf-ı nisbiye / evsâf-ı nisbiye

• Ölçü ve kıyasa göre olan vasıflar. (Sıcaklık, soğuklukla bilindiği, karanlık derecesi aydınlıkla görüldüğü gibi.) (Farsça)

ey

• (Arabçada) "Bak, dinle, dikkat et, yahut, demektir ki" mânalarına gelir. Bir ibareyi tefsir için kulanılır. Türkçede: Yakın nidâ içindir.

ez ki

• Ondandır ki, onun içindir ki.

fagosit

• yun. Organik yahut inorganik maddeleri alıp sindirebilen hücre.

fakih

• (Fâkihe) Yaş meyve, yemiş, yaş hurma ağacı.
• Şenlendiren, sevindiren.

fatımi / fatımî

• (Fâtımiyye) Hz. Fatıma Sülâlesinden olmak iddiasında bulunan, önce kuzey Afrika, sonra Mısırda hükümet süren sülâleye mensub meliklerin takındıkları isimdir. (Mi: 910-1171) İsmâiliye nâmında bâtıl fırkadandırlar. Salâhaddin-i Eyyubî, ordusu ile, Fâtımîlerin hâkimiyetine son verdi.

ferah-aver

• Sevinç getiren, sevindiren, ferah getiren. (Farsça)

ferah-bahş

• Sevinç veren, sevindiren. Ferah bağışlayan. (Farsça)

fersa

• Mahveden, yoran, aşındıran manasına kelimelere bitişir. Meselâ: Tahammül-fersa : Tahammül bırakmayan. Tâkat-fersa : Tâkatsız düşüren, tâkat bırakmayan. (Farsça)

feylule / feylûle

• İkindiden akşama kadar olan ve mekruh addedilen uyku.

• İkindiden akşama kadarki zaman dilimi.

• İkindiden akşama kadar olan mekruh uyku.

fil

• (Çoğulu: Efyal-Füyul) Daha ziyade Hindistan ve Asya gibi yerlerde bulunan iri vücudlu, hortumlu bir hayvan.

funduk

• Fındık.
• Misafirhane, han. Otel.

füru-nihade

• İndirilmiş, tenzil edilmiş. (Farsça)

gamm-penah

• Tasalı yer, kederli yer. Kederin, tasanın sığındığı yer. (Farsça)

gülle

• Top mermisi. (Vaktiyle demirden veya taştan yuvarlak olarak yapılırdı. Şimdi çelikten, silindir biçiminde ve ucu sivri olarak yapılmaktadır.)

• Eskiden demirden, yuvarlak bir biçimde yapılırken, günümüzde çelikten silindir biçiminde, bir ucu sivri olarak yapılan top mermisi.

günindi

• İkindi.

güvariş

• Sindirime yarıyan şeyler, hazme yardımı olan şeyler. (Farsça)

haber-i beşaret / haber-i beşâret

• Sevindirici, müjdeli haber.

hadis-i müftera / hadîs-i müfterâ

• Müseylemet-ül-Kezzâb'ın ve ondan sonra gelen münâfıkların (kalbiyle inanmayıp, sözleriyle inandık diyenlerin), zındıkların (kâfirlerin), müslüman görünen dinsizlerin uydurma sözleri.

hafi okumak / hafî okumak

• Namazda sessiz okumak. İmâmın öğlen, ikindi ve üç ve dört rek'atlı namazların üç ve dördüncü rek'atlarında sessiz okuması.

hafid / hâfid

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kıyâmet günü, yâni öldükten sonra mahlûkât (yaratılmışlar) diriltilip, herkes dünyâda iken yaptığının hesâbını verirken, kâfirleri ve kötü kimseleri en aşağı seviyeye indiren, huzûrunda düşmanl arının başlarını aşağı eğdiren.

hal

• Küçük Hindistan cevizi.

• Yapıp bitirme, indirme.

hal' / خلع

• Kaldırma. Kal' etme.
• Hükümdarı tahttan indirmek. Azletmek.
• Mansıb ve mesnetten ihraç etmek.
• Elbise gibi şeyleri soymak.
• Bir şeyi izâle edip ayırmak ve terketmek.
• Karısını boşamak. Evlâdını evlâdlıktan reddetmek.

• Tahttan indirme. (Arapça)
• Hal'edilmek: Tahttan indirilmek. (Arapça)
• Hal'etmek: Tahttan indirmek. (Arapça)

hal' edilme

• Hükümdarın tahttan indirilmesi.
• Boşanmış olmak.
• Kovulmuş olmak.

haliliye / halîliye

• Allah'ın dostu (Halîlullah) ünvanına sahip olan Hz. İbrahim'in örnek alındığı yol.

hanadis

• (Tekili: Hındıs) Musibetler.
• Karanlık geceler.
• Şiddetli hâller.

hangar

• Eşyayı muhafaza etmek için yapılan üstü örtülü, yanları açık yer. (Fransızca)
• Uçakları barındırmaya mahsus garaj. (Fransızca)

hatita

• Bir malın değerinden indirilen tenzilât, iskonto.

hatm / ختم

• Hatim, hatim indirme. (Arapça)
• Mühürleme. (Arapça)

hatt

• Bir şeyi yukarıdan aşağıya indirmek.
• Ucuzlatmak.
• Cilâ vurmak.
• Bırakmak.

havva / havvâ

• İlk insan ve ilk peygamebr olan Hz. Âdem'in (a.s.) eşi, beşeriyetin anası ve ilk kadındır.

hazım / hâzım

• Hazmettirici, sindirici.

• Sindirici.

hazm / حضم

• Midedeki yenen şeyleri eritmek, sindirmek. Vücuda yarayacak hale getirmek.
• Birisine ansızın hücum etmek.
• Ansızın bir şey üzerine inmek.
• Birisinin hakkını, malını gasb ile alıp zulmeylemek.
• Münasebetsiz bir hale, güce gidecek bir vaziyete düşenin kendi nefsini

• Düşünceli hareket, sabır, sindirme.

• Sindirim. (Arapça)

hazm-ı nefs

• Tahammül etmek. Nefsini kırmak. Meydana gelen kendi ile alâkalı gördüğü bir kusuru kendi üzerine almak. Sabreylemek. Sindirmek. (Farsça)

• Nefsini kırma, sabredip sindirme.

hazmınefs

• Kendi adına sabretme, içine sindirme.

hazmolma

• Sindirilme.

hebt

• (Hübut) İniş. Aşağı inme.
• Aşağı indirme. Bir yere inip konmak.
• Nüzul, illet, maraz.
• Zayıflama.
• Bir memlekete birisini dâhil ettirmek.
• Eksiltmek.
• Kötü bir hale uğratmak.

hedel

• Devenin dudağının sarkık olması.
• Bir şeyi aşağı indirmek.

henae

• Yemeğin sindirilip hazmolması.

hendesehane

• Eskiden mühendis mektebi, teknik üniversitesi. (Farsça)
• Bayındırlık ve belediye gibi dairelerin mühendislere mahsus şubesi. (Farsça)

heşile / heşîle

• Sahibinin izni olmayarak bir adamın bindiği deve.

hilitec / hilîtec

• Hindistan eriği.

himmet

• Kalbin bütün kuvveti ile Cenab-ı Hakk'a ve sâir mukaddesata yönelmesi. Kalb isteği ile gösterilen ciddi gayret.
• Allah indinde makbul ve mübârek bir kimsenin mânevi yardımı ile birisini koruması, yardım etmesi.
• Tabiî şevk ve meyil ve heves.
• Lütuf, yardım.

hind

• Hindistan'ın kısa adı.
• Bir kadın adı. (Asr-ı saadette Hazret-i Hamza'nın ciğerlerini yiyen kadın, Ebu Süfyan'ın karısı.)
• Fetva metinlerinde kadını temsil etmek üzere kullanılan umumi isimlerden birisi. Diğerleri: Fatıma, Hatice, Zeyneb.

hindeb

• (Hindebâ-Hindebâe) Hindibâ, gündöndü çiçeği.

hinduvani / hinduvanî

• Hindî kılıç.

hırz ayetleri / hırz âyetleri

• Okunduğunda veya üzerinde taşındığında Allahü teâlânın muhâfazasına (korumasına) kavuşmaya vesîle (sebeb) olduğu bildirilen âyet-i kerîmeler.

hoşgüvar

• Hazmı kolay, tatlı, hoş, sindirici. (Farsça)

hud suresi / hûd sûresi

• Kur'ân-ı kerîmin on birinci sûresi. Mekke-i mükerremede indi. Yüz yirmi üç âyet-i kerîmedir.

hudur

• Aşağı indirmek.
• Bir yeri şişmek.

hukukullah

• Fık: İbadetler ve İlâhî cezalar, ukubetlerle alâkalı haklar.
• Hukukullah umuma taalluk edip, yalnız bir şahsa âid olmayan ahkâm demektir. Bunlar hukuk-u umumiyeden ibarettir. Cenab-ı Hakk'a izafesi, tazim ve ehemmiyetine işaret içindir.

hünu'

• Sindirip hazmetmek.

hüve'l-batın / hüve'l-bâtın

• O Bâtındır; bütün varlıkların içyüzlerini mükemmel bir fabrikanın harika makineleri gibi yaratıp işleten ve herşeyin iç âlemine hükmeden Allah'tır.

i'lam ve ilham-ı ilahi / i'lâm ve ilham-ı ilâhî

• Allah tarafından bildirme ve kalbe indirilen ilham.

i'mar / i'mâr / اعمار / اِعْمَارْ

• Bayındırlaştırma, mamûr etme. (Arapça)

• Bayındır hâle getirme, şenlendirme.

i'sar

• İkindi zamanında bulunmak.
• Kızın gelinlik çağına gelmesi.
• Kasırga.

i'tikal / i'tikâl

• (Ekl. den) Kemirme, kemirerek yeme.
• Dalgaların, deniz kenarlarındaki karaları döğerek aşındırması.
• Tıb: Yaranın, vücudu yemesi. Yaranın büyümesi.

iaşe / iâşe / اعاشه

• Geçindirmek. Beslemek. Yaşatmak. Diriltmek.

• Geçindirme, besleme.

• Geçindirme. (Arapça)

iaze

• Sığındırmak. Muhafaza etmek. İltica.

iba' / îba'

• Tiksindirmek, iğrenme.

ibate / ibâte / اباته

• Bir yerde barındırma. Gece yatırma.

• Gece yatırma, geceyi geçirtme, barındırma. (Arapça)

ibate ve iaşe

• Barındırma ve besleme.

ibhac

• Sevindirme, sürur ve sevinç verme.

iczal

• Birini sevindirme, mesrur etme, gönlünü hoş etme.

iftitah tekbiri

• Namaza başlarken alınan tekbir. Namaz, her nevi dünya meşguliyetinden alâkayı keserek kılındığı için, Allahü Ekber diye iftitah tekbirini alarak namaza başladıktan sonra ibadet esnasında dünya işi haram olup namazı bozar. Bu mâna için bu tekbire, tahrime adı da verilir.

ihbar-ı faruki / ihbar-ı fârukî

• Hicri ikinci bin yılın müceddidi İmam-ı Rabbânî Ahmed el-Fârukî es-Sirhindî'nin (k.s.) bildirdiği, haber verdiği kişi.

ihbat

• Mahveylemek. Battal ve geçmez hale koymak.
• Kuyunun suyu çoğalmak veya bitmek.
• İşin karşılığını vermek.
• Amelin sevabını giderip, hiçe indirmek.

ihtisab / ihtisâb

• Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uyulmasının, ilim ve ehliyet sâhibi bir devlet me'muru olan muhtesib tarafından sağlanması, emr-i ma'rûf nehy-i münkerin yâni iyiliği emretmek kötülükten sakındırmak vazîfesinin el ile yapılması vazîfesi.

ihtisar

• İcmâl etmek. Sözün kısaltılması. Kısaltmak.
• Mat: Sadeleştirme, basitleştirme. Hesapta bir tenasübü en küçük haddine indirme.

ihtitat

• Yukarıdan aşağı indirme.

ihtizaza getiren

• Coşturan, sevindiren.

ikindi divanı

• Tanzimattan evvel sadrazamların kendi konaklarında yaptıkları divanlar. Bu divan ikindi namazından sonra toplandığı için bu adı almıştı. Bâb-ı Âlî teşkilâtının ilk şekli olarak Divan-ı Hümayun, muayyen günlerde toplandığı zaman, vezir-i azamlar da divanda bitirilemeyen veya arza lüzum görülmeyen işl (Türkçe)

ikindi namazı

• İslâm'ın şartlarından biri olan beş vakit namazın üçüncüsü, öğle vakti ile akşam vakti arasında kılınan namaz.Gökten yere iner kamû (bütün) melekler, Meleklere müştâk olur (can atar) felekler, Kabûl olur anda bütün dilekler, İkindi namâzın kıldığın zaman.

iklal

• (Kıllet. den) Azaltma, miktarını indirme.
• Az bulma, az görme.

ikram

• Ağırlamak. Hürmet etmek. Saygı göstermek.
• İltifat olarak bir şeyler vermek.
• Bağış.
• Hesap dışı verilen şey veya yapılan indirme, tenzilât.
• Allah'ın lütfu ve ihsanı. (İkramın izharı, yani Allah'ın lütfu ve ihsanı olan ikramın izharı tahdis-i nimettir. İnsanın ne

ilahi / ilâhî

• "Ey Allah'ım" mânâsına hitâb.
• Allahü teâlâ ile alâkalı, O'na âit, O'ndan gelen, O'nun gönderdiği, indirdiği.

ilham / ilhâm

• Allah tarafından insanın kalbine indirilen mânâ.

ilham-ı rabbani / ilham-ı rabbânî

• Allah tarafından kalbe indirilen ilham.

ilka

• Vahiyle indirilme, kalbe bırakılma.

imar-ı dünya / imâr-ı dünya

• Dünyanın bayındır hâle getirilmesi, düzenlenmesi.

imaret / imâret / عمارت

• Bayındırlık; bir yerin ömür sürülür, yaşanır hâle getirimesi.

• Bayındırlık, fakirlere yemek verilen yer.

• Aşevi. (Arapça)
• Bayındırlık. (Arapça)

incil

• Hz. İsa'ya indirilen mukades kitap.

incil-i yuhanna

• Yuhanna İncili dört incilden birisi, Hz. İsa'nın (a.s.) havarilerinden Yuhanna tarafından yazılan İncil, Hz. İsa'ya indirilen kitap.

ind

• Arapçada zaman veya mekân ismi yerine kullanılır. Hissî ve manevî mekân. Maddî ve manevî huzura delâlet eder. Nezd, huzur, yan, vakt, taraf gibi mânâlara gelir. Gayr-ı mütemekkindir. Yani harekeleri değişmez. İzafete göre zamanı ifade eder (Min) harf-i cerriyle birleşebilir. Bazan da zarf olmaz. Baz

ind-i ilahi / ind-i ilâhî

• Allah'ın indinde. Allah'ın nazarında.

indallah

• Allah yanında. Allah indinde.

indifa / indifâ / اندفاع

• Püskürme. (Arapça)
• İndifâ etmek: Püskürmek. (Arapça)

indiyyat

• (Tekili: İndî) Birinin kendince uydurduğu şeyler. Bir kimsenin kendi görüş ve inanışına göre söylediği sözleri.

infak / infâk / انفاق

• Nafaka verme. Besleme. Geçindirme.
• Harcayıp tüketme.
• Fakir olma.

• Nafaka verme, besleme, geçindirme.

• Nafaka vererek geçindirme, besleme.

• Geçindirme, nafakalandırma. (Arapça)

inne rahmetallahi karibün mine'l-muhsinine / inne rahmetallâhi karîbün mine'l-muhsinîne

• "Şüphesiz ki Allah'ın rahmeti ihsan sahiplerine yakındır.".

inzal / inzâl / انزال / اِنْزَالْ

• (Nüzul. dan) İndirme. İndirilme. Nüzul ettirme.
• Tenasül âletinden meninin çıkması.

• İndirme.

• İndirmek.
• Kur'ân-ı kerîmin, Ramazân-ı şerîf ayında Kadir gecesinde Levh-i mahfûzdan, dünyâ semâsındaki Beyt-ül-izze denilen makâma bir defâda, topluca indirilmesi.

• İndirme, inme.

• İndirme, indirilme.

• İndirme. (Arapça)

• İndirme.

inzal eden / inzâl eden

• İndiren, gönderen.

inzal etme

• İndirme.

inzal olunan

• İndirilen.

inzal-i kütüb / inzâl-i kütüb / اِنْزَالِ كُتُبْ

• Kitapların indirilmesi.

• Kitapları indirme.

inzar / inzâr

• (Çoğulu: İnzârât) (Nezr. den) Neticenin kötü olacağını bildirerek fenalıktan sakındırmak. Azab ve ceza va'detmek.

• Korkutmak, sakındırmak.

inzicar

• Azarlanma, sakındırılma, menedilme.

irca / ircâ

• İndirme, döndürme.

irca'

• Geri çevirmek, geri döndürmek.
• Alışverişi faydalı kılmak.
• Musibet vaktinde Allah'a sığındığını âyet okuyarak ifade etmek.

irhas

• Fiat indirmek, ucuzlatmak.

irka'

• Akan kan veya göz yaşını silme, dindirme.

irkab / irkâb

• (Rükûb. dan) Bindirme.
• Binilecek hayvan verme.
• Araba veya gemi gibi bir vasıtaya bindirme.

irkaben / irkâben

• Bindirerek, irkâb suretiyle.

irkah / irkâh

• İnanma, itimad etme, güvenme.
• Sığındırma, dayandırma.

ıs

• (Iss) t. Bayındırlık, mâmuriyet. Şenlik.
• Ses.
• Sâhib. Mâlik.
• Efendi.

işa-i evvel / işâ-i evvel

• Yatsının ilk vakti. Batıdaki mer'î (görünen) ufuk hattı üzerinde, kırmızılığın kaybolması ile başlayan vakit. Güneşin üst kenarının ufk-ı mer'î altında, on yedi derece yüksekliğe indiği vakit.

işa-i sani / işâ-i sânî

• Batıdaki mer'î ufuk hattı üzerinde beyazlığın kaybolması ile başlayan vakit; güneşin üst kenarının ufk-ı mer'î altında on dokuz derece yüksekliğe indiği ve şafağın kaybolduğu tam karanlık vakit.

ısfa'

• Arındırılmak. Hâli olmak.

ısli' / ıslî'

• Boynu ince ve başı fındık gibi yumruca olan yılan.

ispat-ı nüzul

• Kur'ân'ın Allah tarafından indirildiğini ispat etme.

istilam / istîlâm

• Selâmlamak. Hac ve umre ibâdetinde Kâbe'yi tavafa (etrâfında dönmeye) başlarken veya tavaf sırasında Hacer-ül-esved (Cennet'ten indirilen taşın) önüne gelindiğinde, elleri namaza durur gibi kaldırıp tekbir, tehlîl getirerek (Allahü ekber, lâilâhe ill allahü vallahü ekber diyerek) onu selâmlamak ve e

istinzal

• Tenzil etmek. İndirmek.
• İnmesini istemek.

itfa'

• Söndürme. Bastırma. Dindirme.
• Bir borcu ödeyerek bitirme.
• Fizikte: İntizamlı ve eşit zamanlarla sallanan bir hareketin yavaş yavaş azalarak sıfıra inmesi.

iva'

• Barındırma, kondurma. Yerleştirme, oturtma, iskân ettirme.

ivar

• İkindi vakti, ikindi zamanı.

ıyal / ıyâl

• Fık : Bir adamın üzerine nafakasını vermek vacip olan, kendilerini geçindirdiği kimseler.

• Bir kimsenin bakmak (geçindirmek) zorunda olduğu kimseler: Zevce (hanım), çocuklar (erkek ve kız), ana-baba, hizmetçi.

• Bir kimsenin geçindirmek zorunda olduğu kişiler.

ıztırar vakti

• Çaresizlik içinde kalındığı zaman dilimi.

ka'ş

• (Çoğulu: Kuuş) Ağacın başını çekip eğmek.
• Cem etmek, toplamak.
• Kadınların bindiği merkep.

kabil-i hazım

• Hazmı mümkün, sindirilebilir.

kabul-i adem

• Kalben ademi kabul etmektir. Hakkı inkâr etmek, hatalı bir hüküm ve itikattır. Hak mesleği kabul etmeyip indi ve şahsi görüşünü ileri sürerek başka bir yolda gitmektir, bir iltizamdır. İmânın zıddına şahsi görüşüne tâbi olmak, bâtılı kabul etmektir.

kabz u bast

• Ruhen sıkıntı. Daralma ve genişleme. Sıkıntı ve ferahlık.
• Birini diğeri üzerine tercih etme.
• Münkabız bir adama ferahlık ve sürurluluk vermek, sevindirmek.
• Beyan ve ifâde etmek.
• Uzun uzun ve etraflıca anlatmak.

kadiyanilik / kâdiyânîlik

• On dokuzuncu yüzyılda, Hindistan'da Mirzâ Gulâm Ahmed tarafından kurulan bozuk yol. Kurucusunun doğum yeri olan Kâdiyan kasabasına nisbetle bu adla anılmaktadır. İsmine nisbetle, Ahmediyye de denilmektedir.

kadr (kadir) gecesi

• Daha çok Ramazân-ı şerîf ayı içerisinde bulunduğu bildirilen ve Kur'ân-ı kerîmin indirilmeye başladığı mübârek gece.

kahvaltı

• Sabah ve ikindi vakitleri yenilen hafif yemek. (Türkçe)

kantar

• Ağırlık ölçüsü âleti.
• Binikiyüz dinar, onikibin okiyye, yüz okiyye gibi hudutsuz bir vezindir.
• Kırk okka.

karibetün / karîbetün

• Yakındır (kadınlar için kullanılır).

karibün / karîbün

• Yakındır (erkekler için kullanılır).

kelimat-ı ilahiye / kelimât-ı ilâhiye

• Cenab-ı Allah'a ait kelimeler; vahiyle indirilen kitaplar.

keramet

• Allah (C.C.) indinde makbul bir veli abdin (yâni, âdi beşeriyyetten bir derece tecerrüd edebilen zatların) lütf-u İlâhî ile gösterdiği büyük mârifet. Velâyet mertebelerinde yükselen bir abdin hilaf-ı âdet hâli.
• Bağış, kerem.
• İkram, ağırlama.

kerar

• Arap kadınlarının takındıkları boncuk.

kerih / kerîh

• İğrenç, tiksindirici.
• Muharebe ve cenkte olan şiddet.
• Pis, çirkin, fena şey.
• Nefse kerahetlik vercek kabahat.

• İğrenç, tiksindirici, pis kokan.

• Tiksindirici.

keştigah / keştîgâh

• Liman. Gemilerin barındığı yer. (Farsça)

kışla

• Askerlerin topluca barındığı büyük yapı; askerî birliklere ait bina.

kitab-ı münzel

• İndirilen, indirilmiş kitap.

kuknas

• Hindistan'da olan bir cins beyaz kuş.

kulleteyn

• Eni boyu ve derinliği altmışar santimetre veya çapı 48, derinliği 96 santimetre olan bir küp veya silindir şeklindeki havuz veya 500 rıtl yâni 220 kg su.

küllü atin karib / küllü âtin karîb

• Gelecekte olacak her şey yakındır.

kur'an-ı kerim / kur'ân-ı kerîm

• Allahü teâlânın Cebrâil aleyhisselâm vâsıtasıyla Muhammed aleyhisselâma yirmi üç senede Arabça olarak indirdiği, bize kadar ilk nâzil olduğu şekilde tevâtürle, yalan söylemeleri mümkün olmayan üstün vasıflı insanların bildirmeleri ile gelen ve mushaf larda yazılı olup, okunması ile ibâdet edilen, hi

kurmus

• (Çoğulu: Karâmıs) Avcıların dağda olan kulübesi veya soğuktan sakındıkları küçük çukur yer.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kütüb-i münzele

• Allah tarafından indirilmiş olan kutsal kitaplar.

kütüb-ü münzele

• Allah tarafından indirilen kitaplar.

• Vahiy ile Cenâb-ı Hak tarafından indirilmiş, ihsan edilmiş mukaddes kitaplar.

la't

• Sakınmak, sakındırmak.

lacin

• Ağaçtan dökülen yaprak.
• Ağaçtan yaprak indirme.

lasaga

• Hindibâ denilen ot.

ledeyk

• Senin yanında. Senin indinde.

lehle

• Süst ve zayıf nesne.
• Seyrek dokunmuş bez.
• Fusaha indinde makbul olmayan şiir ve söz.

levhimahv

• Varlıkların yazılıp silindiği levha.

lükk

• Nar ağacına benzer bir hindi ağacının zamkı.
• Kılıç ve bıçak saplarını berkitmekte kullanılan meşhur bir nesne.

ma'mure

• İnsanların bulunduğu bayındır yer. Ma'mur olan yer. Şehir, kasaba.

ma'muriyet

• Bayındırlık, ma'murluk.

ma'nevi temizlik / ma'nevî temizlik

• İnsanın iç temizliği, kalb temizliği; kalbini her türlü bozuk inanış ve düşüncelerden fenâ huylardan arındırmak.

maazallah

• Allaha sığındık. Allah korusun.

mahall-i ağraz / mahall-i ağrâz

• Kötü maksat ve kinlerin barındığı yer, ortam.

mahall-i nüzul

• İndirildiği yer.

mahlu / mahlû / مخلوع

• Hal' edilmiş. Tahtından indirilmiş padişah.
• Reddedilmiş olan.

• Tahttan indirilmiş. (Arapça)

makbuz / مقبوض

• (Kabz. dan) Alınmış, kabzolunmuş. Alınan.
• Daraltılmış, sıkılmış.
• Bir şeyin alındığına karşı verilen imzâlı ve mühürlü kâğıt.

• Alınmış, alındı belgesi.
• Sıkılmış, daraltılmış.

• Alınmış. (Arapça)
• Alındı belgesi. (Arapça)

malum-u ali / malûm-u âli

• Yüksek zâtınızca bilindiği gibi.

mamur / mâmûr / mamûr / معمور

• Bayındır, şenlikli.

• Bayındır, imar edilmiş. (Arapça)
• Mamûr edilmek: Bayındırlaştırılmak, imar edilmek. (Arapça)
• Mamûr etmek: Bayındırlaştırmak. (Arapça)
• Mamûr olmak: Bayındır olmak. (Arapça)

mamure / mamûre / معموره

• İnsan bulunan, bayındır, şenlikli yer, şehir, kasaba.

• Bayındır yer. (Arapça)

mamuriyet / mamûriyet / معموریت

• Bayındırlık. (Arapça)

manastır

• Hıristiyanlıkta ibâdet edilen ve din adamlarından bir râhib veya râhibenin idâre edip, barındığı binâ.

mandıra

• yun. Süt ve süt ürünlerinin elde edildiği; süt veren hayvanların barındığı yer.

matiyye-ran / matiyye-rân

• Bindiği hayvanı yola süren.

me'haz

• Bir şeyin alındığı, çıkarıldığı yer, kaynak.

• Menba'. Bir şeyin alındığı, çıkarıldığı yer. Bir şeyin aslının alındığı kaynak.

me'hazi / me'hazî

• Me'hazle ilgili. Bir şeyin aslının alındığı kaynakla ilgili.

meahiz

• (Tekili: Me'haz) Me'hazler. Bir şeyin çıktığı veya alındığı yerler. Kaynaklar.

mehbit

• Bir şeyin indiği yer. İnilecek yer. Yukarıdan aşağı inilecek yer. Düşülen yer.

mehbit-i vahy

• Vahyin indiği kimse. Vahyin ineceği yer. Münzel-i aleyh.

mehbit-i vahy-i ilahi / mehbit-i vahy-i ilâhî

• İlâhî vahyin indiği yer.

mehded

• Hindibâ otu.
• Acı marul.

melami / melâmî

• Allahü teâlânın rızâsını kazanmak için çalışan, bu yolda farzları yapıp, haramlardan sakınan, şöhretten kaçındıkları için nâfile ve sünnetleri gizli yapan kimse. Nefislerini kınadıkları için melâmî adı ile anılmışlardır.

memnun

• Memnun etmek:
• Mutlu edilmek, razı edilmek.
• Sevindirilmek.

men'uş

• Hayır ile yâdedilen ölü.
• Yukarı kaldırılmış.
• Fakir olduktan sonra sevindirilmiş.
• Tabuta konulmuş.

mendil

• (Mindîl) (Çoğulu: Menâdîl) Mendil.
• Küçük havlu, peçete.

merasi / merasî

• (Tekili: Mersâ) Limanlar. Gemilerin sığınıp barındıkları yerler.

merc

• (Merec) Katıştırmak.
• Kararsızlık.
• Iztırab.
• Bozulmak.
• Boşa gitmek.
• Serbest bırakmak, salıvermek.
• Hayvanların salındığı otlak.

merdane

• Erkekçesine. Merdcesine. Er'e yakışır surette. (Farsça)
• Matbaada baskı, baskı makinelerinde ve ofset makinelerinde ise plâteye değerek mürekkeb vermek; ve toprağı bastırmak gibi çeşitli işlerde kullanılan silindir. (Farsça)
• Yufka açmağa yarıyan oklava. (Farsça)
• Erkek ayakkabısı. (Farsça)

merdud

• Reddolunmuş. Kabul edilmemiş. Geri döndürülmüş. Kovulmuş. (Namaz kılmayan hâindir, hâinin hükmü merduddur.)

merkub

• (Rükub. dan) Üzerine binilmiş, bindirilmiş.
• Üzerine binilen hayvan veya nakil vasıtası.

mersa

• (Çoğulu: Merâsi) Liman. Gemilerin demir atıp barındığı yer.

mescid-i kıbleteyn

• Peygamber efendimiz Medîne-i münevverede öğle veya ikindi namazında iken kıblenin Kudüs'ten Kâbe'ye döndürülmesi emrinin geldiği mescid.

meserretaver / meserretâver

• Sevinç ve meserret getiren. Sürurlandıran. Sevindiren. Sevindirici. (Farsça)

meserretengiz

• Sevindiren. Meserret meydana getiren. (Farsça)

mesrur

• Sevindirme.

mesrur eden

• Sevindiren, mutlu eden.

mevatın

• (Tekili: Mevtın) Yurtlar. Şenlendirilmiş ve bayındır yerler.

mihrace

• (Hind'ce: Mahraca) Hindistan'da Hindu dininden olan hükümdarların büyüklerine verilen ünvandır. Hindu kral.

mu'tezile

• Hicrî ikinci asırda Vâsıl bin Atâ tarafından kurulan ve aklı, nakilden yâni dînî delillerden önde tutan bozuk fırka. "Büyük günâh işleyen kimse ne kâfirdir, ne de mü'mindir, iki menzile (yer) arasında bir menzilededir (yerdedir)" diyen Vâsıl bin Atâ, hocası Hasen-ül-Basrî'nin ders halkasından ayrıld

mübeşşer

• (Beşâret. den) Tebşir olunmuş. Kendisine müjde verilmiş. İyi haberle sevindirilmiş.

mübeşşir

• İyi haber verip sevindiren. Hayırlı haber veren. Müjdeleyen.

mübhic / mübhîc

• Ferah ve sürur veren. Sevindiren.

• Sevindiren.

mücemmiz

• Bindiği hayvanı çok yürüten.

müellefe-i kulub / müellefe-i kulûb

• Kalbleri İslâm'a ısındırılmak istenenler. Kalblerine îmân yerleştirilmesi istenilen veya yeni îmân etmiş müslümanlar ve kötülükleri önlemek istenilen bâzı kâfirler olup, zekât verilen sekiz sınıftan biri iken hazret-i Ebû Bekr zamânında kendilerine zekât verilmesinin nesh yâni hükmünün kaldırıldığı

müellefe-i kulüb

• Peygamberimiz zamanında kalpleri İslâm'a ısındırılmak için iltifat görmüş olanlar.

müellefet-ül kulub

• Asr-ı Saadette kalbleri te'lif için mübâşeret edilenler. İslâmiyete ısındırmak için kıymet vererek farklı ve lütufla muamele edilenler.

müftera hadis / müfterâ hadîs

• Peygamberlik iddiâsında bulunan Müseylemet-ül-Kezzâb'ın ve ondan sonra gelen münâfıkların (kalbi ile inanmayıp, sözleriyle inandık diyenlerin), zındıkların (kâfirlerin), müslüman görünen dinsizlerin uydurma sözleri.

muhazane

• Çocuklara şaşırtıp sevindirecek şeyler söylemek.

muhazzir

• Tahzir eden. Sakındıran. Çekindiren.

mühbit

• İndiren. Nâzil eden.

müheddel

• Aşağı indirilen.

mühr-i nübüvvet

• Peygamberlik mührü; Peygamber efendimizin mübârek sırtı ortasında, sol küreğine yakın kalbi hizâsında bulunan nübüvvet mührü. Gümüş teninde, letâfet vardı, İrice Mühr-i nübüvvet vardı. Sırtında idi, Mühr-i nübüvvet, Sağ tarafına yakındı elbet. Bildirdi bize edenler ta'rîf, Bir büyük ben idi, mühr-i

müjde

• Güzel, sevindirici haber.

mukarrebun

• Büyük meleklerden bir zümre.
• Takva ve ubudiyyet ile evliya derecesine gelmiş, Cenab-ı Hakk'ın indinde çok kıymetli ve mübarek büyük zâtlar.
• Yakınlaşmış olanlar.

münagat

• Çocukları sevindirecek ve güldürecek söz söylemek.

mündefi'

• İndifâ etmiş, geçmiş, atlatılmış. Def olunmuş.

mündehiş

• Dehşet içinde kalmış olan. İndihâş etmiş.

mündemic

• İndimac eden, dürülüp sarılan, içine sokulmuş olan. İçine alınmış olan.

münderic

• Yer almış. İndirac eden, derc olunan.
• Bir şeyin içine konulmuş bulunan. İçinde bulunan.

münderis

• İndiras eden. Eseri, izi nişânı kalmamış olan.

münezzil

• (Nüzul. den) Tenzil eden, indiren.
• Kur'an-ı Kerim'i vahiy ile insanlara rahmet olarak ihsan eden Allah (C.C.)

münzel

• (Nüzul. den) İndirilmiş, yukardan aşağıya kısım kısım inmiş olan.

• İndirilmiş, indirilen.

• İndirilmiş.

münzel-i aleyh

• Kendisine Allah tarafından indirilmiş.

munzic

• Hazmettirici, sindirici.
• Tıb: Yara veya çıbanı cerahatlendiren.
• Kemâle eren, inzâc eden.

münzil

• İnzal eden, aşağı indiren. Bir şeyi indiren.

• İndiren.

münzilü'l-kur'an / münzilü'l-kur'ân

• Kur'ân'ı indiren, Allah.

münzir

• Korkutan, sakındıran.

musaffa / musaffâ / مُصَفّٰي

• Arındırılmış.

müsarre

• Sürurlaşmak, sevindirmek.

musibet-i semaviye / musibet-i semâviye

• Bir hikmete binaen Allah tarafından gökten indirilen musibet, belâ.

müstehlik evliya / müstehlik evliyâ

• Nihâyete erdikten, maksada kavuştuktan sonra sebepler âlemine indirilmeyen, geri döndürülmeyen evliyâ. Kalbi hep Allahü teâlâya dönük olup, O'ndan başkası ile meşgul olmayan zâtlar.

müstekreh

• Tiksindirici.

müstenkıs

• (Naks. dan) Fiyatı indirmek isteyen.

mutayyeb

• (Tayyib. den) Güzel kokular sürünmüş.
• Gönlü hoş edilmiş, sevindirilmiş, taltif olunmuş.

mutayyiben

• Güzel kokular sürünmüş olarak.
• Sevindirilerek, gönlü hoş edilerek.

mütezendik

• Kâfir olan. Zındık olan.

müvalat / müvâlât

• Abdest alırken her uzvu ara vermeden birbiri ardınca yıkamak.
• Dostluk, karşılıklı sevgi.Tebrik ile terdif ederim arz-ı hulûsu, Kalbimdeki sıdk u müvâlât senindir.

müzdecer

• Sakınılması lâzım gelen âkıbet.
• Sakındıracak nasihat. Vaz geçirecek, zecr edecek olan.

müzill

• İndiren, alçaltan, zillete düşüren, Allah.

na-güvar

• (Nâ-güvâre) Midede zor hazmolunan şey. Sindirimi zor. (Farsça)
• Yenilmesi veya içilmesi acı olan şey. (Farsça)

na-hoş-güvar

• Hazmı zor, sindirimi güç. Tatsız. (Farsça)

nafaka

• Yiyecek parası. Geçim için lüzumlu olan şey.
• Geçindirmeğe mecbur olduğu kimselere veya çocuklarına mahkeme karariyle verilen iaşe parası.

nafıa / nâfıa / نافعه

• Bayındırlık işleri.

• Bayındırlık işleri. (Arapça)
• Nâfıa müdüriyeti: Bayındırlık müdürlüğü. (Arapça)
• Nâfıa nâzırı: Bayındırlık bakanı. (Arapça)
• Nâfıa nezareti: Bayındırlık bakanlığı. (Arapça)
• Nâfıa vekâleti: (Arapça)

nakur

• Sur gibi ağızla üflenerek çalınan boruya denir. Nakr; vurmak ve didiklemek mânalarına geldiği gibi, boru çalmak mânasına da gelir. Çünkü boru çalındığı zaman, içinden hava tazyiki ile didiklenmiş olacağı gibi, dışından da o ses, çarptığı kulakları didikleyeceği cihetle boruya "minkar" mânasıyla alâk

narcil

• Hindistan cevizi.

narçil

• Hindistan cevizi. Ceviz-i Hindî. (Farsça)

narenec

• (Nârnic) Hindistan'da yetişen ve turunç ağacına benzeyen bir ağaç.

nargil

• Hindistan cevizi. (Farsça)

nazil olan / nâzil olan

• İnen, indirilen.

nazil olma / nâzil olma

• İnme, indirilme.

nefretbahş

• İnsana nefret veren, iğrendiren, tiksindiren. (Farsça)

nefs-i mardiye

• Kusurlarını bilen, kendisinden râzı olunan nefis. Rabbinin indinde makbul olan nefis.

nefs-i mardiyye

• Kusurlarını bilen, kendisinden râzı olunan nefs. Rabbinin indinde, makbûl olan nefs.

nehyianilmünker

• Kötülükten sakındırma.

neib

• Karga sesi.
• Ağaçtan yemiş indirmek.
• Süt sağmak.

nev-i cami / nev-i câmi

• Pek çok özelliği üzerinde barındıran bir tür.

nübüvvet yolu

• Tasavvufta insanları Allahü teâlânın sevgisine, rızâsına kavuşturan iki yoldan birincisi ve en üstünü. Velî bir zâtın sohbetinde yetiştikten sonra arada sebeb ve vâsıta olmadan feyzin, kalb bilgilerinin asıl'dan yâni Resûlullah efendimizden alındığı yol. Allahü teâlânın rızâsına kavuşturan ikinci yo

nücu'

• Yemeğin hazmolup sindirilmesi.
• Eser yapmak.
• Duhul etmek, girmek.

nüzul-u kur'an / nüzûl-u kur'ân

• Kur'ân'ın indirilmesi.

nüzul-ü kur'an / nüzûl-ü kur'ân

• Kur'ân'ın indirilmesi.

örf-i nas / örf-i nâs

• İnsanların âdet edindikleri, beğendikleri alışkanlık hâlleri, an'aneleri ve telâkkileri. (Farsça)

rampacı

• Eski deniz muharebelerinde yakından dövüşerek zabtedilmek istenilen bir düşman gemisine hücumla borda bordaya gelindiği sırada düşman gemisindeki askerlerin vuku bulacak hücumunu menetmek için güverteye yayılan silâhendazlar.

ranec

• Hindistan cevizi.

rayiha-i kerihe / râyiha-i kerîhe

• İğrenç ve tiksindirici koku.

refref

• Mânevî bir binek; Peygamber Efendimizin (a.s.m.) Miraç mu'cizesi sırasında bindiği dört binekten sonuncusunun adı.

• İnce, yumuşak kumaş, bir çeşit döşek; Peygamber efendimizin mîrâc esnâsında (bilinmeyen yerlere götürüldüğü, Cennet'i ve Cehennem'i gördüğü gece) bindikleri Cennet yaygısı.

reteh

• Bündük-i Hindî denilen yuvarlak taş.

revzen-i mahlu

• İndirilmiş pencere.

rif

• (Çoğulu: Eryâf) Mâmur, bayındır yer.
• Ekini bol ve ucuz olan yer.

rikkat-amiz / rikkat-âmiz

• Acıma veren, kalbe hüzün verecek olan, acındıran.

rikkatli

• Acınacak, acındırıcı.

risale-i harika ve camia / risale-i harika ve câmia

• Harika ve pek çok özelliği üzerinde barındıran risale.

risalet ve't-tenzil

• Peygamberlik ve Cenâb-ı Allah'ın peygamberlere vahiy yoluyla kitaplar indirmesi.

saadet-bahş / saâdet-bahş

• Saâdet veren, sevindiren, ferahlandıran. (Farsça)

şad / şâd / شاد

• Sevinçli. (Farsça)
• Şâd etmek: Sevindirmek, mutlu etmek. (Farsça)
• Şâd olmak: Sevinmek, mutlu olmak. (Farsça)

şadeyleyen / şâdeyleyen

• Neşelendiren, sevindiren.

safileştirmek / sâfileştirmek

• Arındırmak.

salat-ül asr / salât-ül asr

• İkindi namazı.

salef

• Kibirlilik. Tekebbürlük hali.
• Kin tutmak, buğz etmek.
• Zevci indinde zevcenin kadri olmamak.
• Misafir için olan yemeğin yetmemesi.

saltanat-ı hind

• Hindistan otoritesi, yönetimi.

sarr

• Sevindiren, sürura sebeb olan.

sayis-hane

• Üzerine yük yüklenip yolcunun da bindiği hayvan. (Farsça)

sebeb-i nüzul

• İndirilme, iniş sebebi.

• İndiriliş sebebi.

sefine-i nuh / sefîne-i nûh

• Nûh'un (aleyhisselâm) tûfân sırasında bindiği gemisi.

semavi kitab / semâvî kitab

• Hak dinlerin kitapları. Semâvî kitapların bize bildirileni yüz dörttür. Bunlardan on suhuf Şist (Şit) aleyhisselâma otuz suhuf İdris aleyhisselâma, on suhuf İbrâhim aleyhisselâma indirildi. Mushaflar; Tevrât Mûsâ aleyhisselâma, Zebur kitabı Dâvûd aleyhisselâma, İncîl kitabı Îsâ aleyhisselâma ve Kur'

şen

• Naz, eda, cilve. (Farsça)
• Göze ve gönüle hoş görünen hal. (Farsça)
• Bayındır, ma'mur. (Farsça)
• Sevinçli, ferahlı. (Farsça)

serendib

• (Hintçe) Hindistan'ın güneyindeki Seylân adasının ismi.

şıkk

• (Şikk) İslâmiyetin zuhurundan biraz önce yaşamış iki kâhinin adıdır. Bunlardan eskisi Arablarda ilk kâhindir. Acaib bir mahluk olup, alnının ortasında yalnız bir gözü (veya alnını ikiye ayıran bir alev) vardı. El Yaşkarî adındaki ikinci Şıkk, Satih ile birlikte devrinin en meşhur kâhiniydi. Satih'te

sofizm

• Fls: Sofestaiye. Safsatacılık. Alemde hakikat olarak hiç bir şey tanımayan ve hakikatı araştırmaktan sarf-ı nazar ederek zevk ü safâ ve şiir gibi şeylerle eğlenmeği tercih eden bâtıl bir meslek. İnâdiye, indiye ve Lâedriye "Septizm" adlarıyla üç kısma ayrılırlar. (Mesail-i İlm-i Kelâm'dan) (Fransızca)

su-i hazm

• Sindirim bozukluğu.

sübhaneke / sübhâneke

• Her namazın ilk rek'atinde, ayrıca ikindi ve yatsı namazlarının sünnetlerinin üçüncü rek'atinde, besmele çekmeden önce okunan duâ.

sübjektif

• Bilen akıl ile alâkalı. (Fransızca)
• Eşyanın hakikatına değil de ferdin düşünce ve duygularına dayanan. Şahsî görüşe göre olan. İndî, nefsî olan. (Fransızca)

• Şahsî görüşe göre olan, indî.

suffe

• Peygamberimizin Mescidine bitişik olarak inşa edilen ve içinde bazı sahabelerin Peygamber Efendimizden Kur'ân ve Hadis ilimlerini öğrendiği ve barındığı yer.

süham

• (Sühamî - Sühamiye) Lezzetli, sindirici, hoş içilecek şey.
• Kuş yelekleri arasındaki yumuşak tüyler.
• Yumuşak kumaş, elbise.

suhuf-u ibrahim

• Hz. İbrahim'e indirilen sahifeler, küçük kitap.

sultan-ı mahlua / sultan-ı mahlûa

• Tahtından indirilmiş Sultan; İkinci Abdülhamid.

suretlerin tahrimi / sûretlerin tahrimi

• Resimlerin haram kılınması, yasaklanması; haset, gurur, riya, şehvet gibi nefsanî duyguları kabartan ve İslâmiyetin sakındırdığı sonuçların doğmasına sebep olan resimlerin, fotoğrafların yasaklanması.

sürpriz

• Beklenilmeyen bir anda meydana gelen ve şaşırtarak insanı sevindiren veya üzen hâdise. Umulmadık şey. (Fransızca)

sütun

• Direk, amud, rükün. Silindir biçiminde destek. (Farsça)
• Gazete veya kitap sahifelerinde yukarıdan aşağıya olan bölünmüş kısımlardan herbiri. Kolon. (Farsça)

ta'lit

• Devenin yularını başından indirmek.
• Deve boynuna nişan etmek.

ta'tif

• Şefkat uyandırmak. Acındırmak.

taavvüz

• Allah'a (C.C.) sığınırak "Euzubillâh" demek, yani Allah'a sığındığını ifade etmek.

tahdir

• Acele ettirmek.
• Nüzul ettirmek, indirmek.

tahfiz

• Aşağı indirmek.
• Asan etmek, kolaylaştırmak.

tahli'

• (Hal'. dan) Söküp çıkarmak. Koparmak.
• Tahttan indirmek.

tahmim

• Zina eden kimseyi ziftleyip, dövüp, yüzüne kara vurup, ters olarak eşeğe bindirip gezdirmek.

tahriş

• (Çoğulu: Tahrişât) Tırmalama. Yakıp kaşındırma.
• Azdırma. Rencide etmek.

tahzir / tahzîr / تحذیر

• (Çoğulu: Tahzirât) (Hazer. den) Menetme, sakındırma, önleme.

• Yasaklama, sakındırma, önleme.
• Hazırlama.

• Sakındırma.

• Sakındırma. (Arapça)
• Tahzîr etmek: Sakındırmak. (Arapça)

takdim tehir

• Öne alma-sonraya bırakma; yolculukta öğleyi ikindi vaktinde, akşamı yatsı vaktinde kılmaya tehir denilir. Bunun zıttı ise takdimdir.

takdim ve te'hir / takdîm ve te'hîr

• İkindi namazını öğle namazı ile veya öğleyi ikindi ile ve yatsı namazını akşam namazı ile veya akşamı yatsı ile birleştirerek kılmak.

taklil

• Azaltma. Azaltılma. İndirme. Tenkis.

tamam tasfiye

• Tasfiyenin tamamlanması, arındırmanın bitmesi.

tanh

• Semiz olmak, besili ve şişman olmak.
• Yemeğin hazmolmaması, sindirilmemesi.

tarh

• Uzaklaştırmak.
• Vaz' etmek.
• İndirmek.
• Bırakmak, elinden atmak.
• Yerleştirmek.
• Temel bırakmak.
• Mat: Çıkarma.

tasavvuf

• Kalbi dünyadan arındırma yolu, tarikat.

tasfiye / تَصْفِيَه

• Safileştirme, arındırma.

• Saflaştırma, arındırma.

• Arındırma.

tasfiye-i nefis

• Nefsi arındırma, saflaştırma.

tasvib

• Münasib görmek. Uygun ve doğru bulmak.
• Aşağı indirmek.

tavaf-ı ifada / tavâf-ı ifâda

• Hacıların Arafât'tan indikten sonra yaptıkları farz tavâf. Tavâf-ı Ziyâret.

tavaf-ı ziyaret / tavâf-ı ziyâret

• Hacıların Arafât'tan indikten sonra, Kurban bayramı günlerinde yapılan tavâf. Buna ifâda tavâfı da denir.

tebrie / تبرئه

• Arındırma.

• Arındırma, temize çıkarma. (Arapça)
• Tebrie etmek: Temize çıkarmak. (Arapça)

tebşir / tebşîr

• Müjdeleme, sevindirici bir haber ulaştırma.

temlik / temlîk / تمليك

• Mülk edindirme, mal sahibi yapma.

• Mülk edindirme.

• Mülk verme, mülk edindirme. (Arapça)

tencic

• Şâd etmek. Sevindirmek.

tênis

• Isındırma, okşama.

tenkil

• Uzaklaştırmak. Tepeleyip sindirmek.
• Başkalarına ders ve ibret olacak şekilde ceza vermek. Rezil ve rüsvay eylemek.
• Zincire vurmak.

• Tepeleme, sindirme.

tenkis

• Noksanlaştırmak. Azaltmak. İndirmek.

tenkis etme

• Değerini indirme.

tenkis etmek

• Eksiltmek, değerini indirmek.

tenkisat / tenkisât

• (Tekili: Tenkis) Tenkisler, eksiltmeler, indirmeler, azaltmalar.

tenzih / tenzîh / تنزیه

• Arındırma, uzak tutma, kusur kondurmama. (Arapça)
• Tenzîh etmek: Uzak tutmak, kusur kondurmamak. (Arapça)

tenzil / tenzîl / تنزیل / تَنْز۪يلْ

• Bir şeyin bir miktarını çıkarmak.
• İndirmek, indirilmek, indirilen. Aşağı indirmek.
• Kur'an-ı Kerim'in vahiy vasıtası ile Peygamberimize (A.S.M.) indirilmesi. Tedricen indirme. (Birden indirmeye inzal, parça parça indirmeye de tenzil denir.)

• İndirme, alçaltma.

• İndirme.

• Kur'ân-ı Kerim (Kur'ân-ı Kerim 23 yılda bölüm bölüm indirildiği için "indirilen, parça parça indirilmiş" anlamına gelen Tenzîl ismi verilmiştir).

• İndirmek, indirilmek; Allahü teâlâ tarafından indirilen kitab, Kur'ân-ı kerîm. İnzâl kelimesinde bir defada indirmek mânâsı bulunduğu halde, tenzîlde azar azar indirme mânâsı vardır. Kur'ân-ı kerîm Levh-i mahfûzdan Beyt-ül-izze (Kur'ân-ı kerîmin bir bütün hâlinde indirildiği ve dünyâ semâsında bulun

• İndirme. (Arapça)
• İndirim. (Arapça)

• İndirme.

tenzil etme

• İndirme, düşürme.

tenzil etmek

• İndirmek.

tenzilat / tenzilât / tenzîlât / تنزیلات

• (Tekili: Tenzil) Fiat indirme. İskonto.

• İndirim. (Arapça)
• Tenzîlât yapmak: Fiyat düşürmek, indirim yapmak. (Arapça)

terfie

• Dirlik düzenlik temennisinde bulunma.
• Sevindirme.

terfiye

• Sevindirmek.
• Rahat etmek.

teşekkür

• Yapılan iyilikten memnun kalındığını bildirmek için söylenen şükür ifadesi.
• Şükür etmek.
• Birisine karşı "Sağ ol, var ol, ömrüne bereket" gibi söylenen minnet sözleri.

teselli etmek

• Acısını dindirmek.

teselli verme / tesellî verme

• Üzüntüyü hafifletme, acıyı dindirme, rahatlatma.

teselli vermek

• Avutmak, acısını dindirmek.

teşrik tekbiri / teşrik tekbîri

• Arefe günü yâni Kurban bayramından önceki gün, sabah namazından, bayramın dördüncü günü ikindi namazına kadar yirmi üç vakit her farz namazdan sonra getirilen tekbîr; "Allahü ekber, Allahü ekber, lâ ilâhe illallahü vallahü ekber. Allahü ekber ve lill ahil-hamd" sözleri.

teşrik tekbirleri

• Zilhiccenin dokuzuncu günü, yani Kurban Bayramının arefe günü, sabah namazından başlayarak, bayramın dördüncü günü ikindi namazına kadar olan, her farz namazın selâmından sonraki alınan tekbirler.

tesrir

• (Çoğulu: Tesrirât) (Sürur. dan) Sevindirme.

• Mesrur etme, sevindirme.

tesrir eden

• Sevindiren, mutlu eden.

tevrat

• Hz Mûsâ'ya (a.s.) indirilen mukaddes kitap.

• Hz. Musa'ya indirilen İlâhî kitap.

tevsik

• Vesikalandırmak. Vesikalamak. Sağlamlaştırmak. Yazılı hale koymak.
• Bir kimse hakkında -bu emindir, mutemeddir- demek.

tezenduk

• Zındıklaşma. Hak yolundan dönme. Kâfir olmak.

tezkiye

• Temizleme, arındırma.

tur-i sina / tûr-i sinâ / tûr-i sînâ

• Sinâ Dağı; Cenab-ı Hakkın Hz. Mûsâ'ya göründüğü ve Tevrat'ı indirdiği dağ.

• Tûr dağı. Allahü teâlânın Mûsâ aleyhisselâmı peygamberlikle müjdelediği ve sonra Tevrât'ı indirdiği, Kızıldeniz'in kuzeyinde, Asya ve Afrika kıtalarının arasındaki Sinâ yarımadasının güney kısmında yer alan dağ.

umman

• Büyük deniz. Okyanus.
• Hindistan ile Arabistan arasındaki büyük deniz.

umran / عمران

• İmar ile şenlendirilmiş olan. Bayındırlaşmak. Medenilik. Saâdet. Mutluluk.

• Bayındırlık. (Arapça)

ümran / ümrân / عمران

• Bayındırlık, kalkınma. (Arapça)

üslub-u müzeyyen / üslûb-u müzeyyen

• (Ziynetli ve parlak üslub) Bu üslub tergib ve terhib (teşvik etme ve sakındırma) gibi hususları tazammun eder. Hitabiyat ve iknaiyatta kullanılır.

• Süslü, parlak üslûp (Bu üslûp teşvik etme ve sakındırma gibi özellikleri ihtiva eder.).

usret-i hazm

• Hazım güçlüğü, sindirim zorluğu.

üstüvane / üstüvâne / استوانه

• Geo: Silindir. Direk şeklindeki sütun. İçi boş direk şekli.

• Silindir. (Arapça)

vahamet

• Zor, güçlük.
• Ağırlık. Tehlike. Muhatara. Neticesi fena.
• Hazım güçlüğü, sindirim zorluğu.
• Korkulacak hal, tehlikeli vaziyet.

vakfe

• Durma; haccın farzlarından olup, Arefe günü Arafat'ta öğle ve ikindi namazından sonra bir miktar durmak.

vakt-i asr

• İkindi vakti.

vakvak

• Korkak kişi.
• Hindistan'da Vakvak beldesinde yetişen bir ağaçtır. Yüz zira' miktarı boyu olur, kalkan gibi yassı yaprağı olur.

yakin / yakîn

• Şüphesiz, sağlam ve kat'i olarak bilmek. (Yakîn: Ma'rifet ve dirayetin ve emsalinin fevkinde olan ilmin sıfatıdır. İlm-i yakîn denir, ma'rifet-i yakîn denilmez. Ayn-el yakîn: (kelimenin merfu hali ayn-ul yakîndir.) Göz ile görür derecede veya görerek, müşahede ederek bilmek. Meselâ; uzakta bir duman

yasin

• Yâ Seyyid yâ insan gibi muhtelif manalar rivayet edilir. Şifredir Hazret-i Peygamber'in (A.S.M.) fıtraten, hilkaten, edeben ve ahlâken en yüksek olduğu herkesçe bilindiğinden bu isim kendisine verilmiştir.

yemin-i lağv / yemin-i lâğv

• Alışkanlıkla veya dil sürçmesiyle veya sehven yapılan yemindir (ki; şer'an kefâret lâzım gelmez).

yogi

• Hindistan'da çilecilere (yogalara) verilen isim.

yuhanna incili

• Dört incilden birisi, Hz. İsa'nın (a.s.) havarilerinden Yuhanna tarafından yazılan İncil Hz. İsa'ya indirilen kitap.

zebur / zebûr

• Hz. Dâvud'a indirilen kitap.

• Dört büyük kitabdan biri. Dâvûd aleyhisselâma indirilen mukaddes kitâb.

zecir

• Sakındırma.

zecirkarane / zecirkârâne

• Şiddetle sakındırarak, engelleyerek.

zecr

• Azarlama, sakındırma.

• Sakındırma, zorlama.

zecr-i kur'ani / zecr-i kur'ânî

• Kur'ân'ın şiddetli azarlaması, sakındırması.

zecren

• Sakındırma, yasaklama.

zenadık

• (Tekili: Zındık) Zındıklar. Allah'a ve âhirete inanmayan dinsizler. İçten inanmayıp zâhiren mümin görünen münafıklar.

zenadıka

• Zındıklar, dinsizler.

zenadika

• (Tekili: Zındık) Zındıklar.

zenadıka / zenâdıka / زنادقه

• Zındıklar. (Arapça)

zendeka / زندقه

• Kâfirlik, dinsizlik. (Zendeka sâhibine zındık denir. Bazılarınca zındık; hem dinsiz, hem emvâl ve ezvacın iştirakine ve dehrin bekasına kail olan kimsedir.)

• Zındıklık. (Arapça)