hakk-ul-yakin / hakk-ul-yakîn

• Bir şeyin hakîkatine kavuşma, mâhiyetine erişme, bulma, tatma. Allahü teâlânın beğendiği ahlâk ile ahlâklanıp, kalb gözünün açılması ve mânevî perdelerin kaldırılması neticesinde elde edilen kesin ilim, bilgi.

• Bir şeyin hakîkatine kavuşma, mâhiyetine erişme, bulma, tatma. Allahü teâlânın beğendiği ahlâk ile ahlâklanıp, kalb gözünün açılması ve mânevî perdelerin kaldırılması neticesinde elde edilen kesin ilim, bilgi.

a'raf suresi

• Kur'an-ı Kerim'in 7. suresidir. Mekke-i Mükerremede nâzil olmuştur. Suret-ül Mikat, Suret-ül Misak, Elif lâm mim sâd gibi isimleri de vardır.

a'yan-ı sabite / a'yan-ı sâbite

• Tas: İlm-i İlâhide eşyanın ezelden beri sâbit olan sûret ve hakikatları. Mevcudat-ı ilmiye.

adab-ı tarikat / âdâb-ı tarikat

• Tarikat kaideleri, âdâbları.

adem-i ilm-i hakikat / âdem-i ilm-i hakikat

• Hakikat ilminin eri, ta kendisi.

adem-i itikad

• İtikatsızlık.

• İtikatsizlik, inançsızlık.

afaki / âfâkî

• Havâî, herhangi bir dayanağı olmayan şey. Mekke'ye mikat sınırları dışından gelenler.

agnostisizm

• fels. Gerçeğin, mutlak hakikatın bilinemez olduğunu; insanın gerçeği, tam uygun bilgiyi elde edecek yaradılışta olmadığını kabul eden felsefe görüşü.

ahkam-ı ameliyye / ahkâm-ı ameliyye

• Tatbikata ait hükümler, uygulanan kurallar.

ahmed-i faruki / ahmed-i fârukî

• (Hi. 971-1034) (İmam-ı Rabbanî) Hz. Ömer (R.A.) ahfadından olduğundan Fârukî denilmiştir. Kendisi demiştir ki: "Hakaik-i imaniyeden bir mes'elenin inkişafını, binler ezvak ve mevâcid ve kerâmata tercih ederim." Hem demiş ki: "Bütün tarikatların nokta-i müntehası hakaik-i imâniyenin vuzuh ve inkişâfı

akaid

• (Tekili: Akide) Akideler. İtikad olunan hakikatlar. İtikada dâir kaziye ve hükümler, esaslar.

• Akideler, inanılan hakikatlar.

akl-ı selim

• (Hiss-i selim) İyiyi kötüyü farkedip, insana hak ve hakikatı, iman ve İslâmiyeti tâkib ettiren akıl ve düşünüş. Normal ve müsbet düşünce.

akliyyun

• (Rasyonalistler) Herşeyin hakikatını akıl ile bulma iddiasında olan, hadiseleri yalnız akıl ile araştırıp hakikat ve hikmetlerini tam bulamayıp, aklına güvenip dine tâbi olmayan filozoflar ve onların yolunda kalarak dalâlete gidenler. Bunlar iki kola ayrılır. Uluhiyeti ve vahyi inkâr eden birinci kı

aks-i sada / aks-i sadâ

• Sesin bir yere çarpıp geri gelmesi. Yankı. Çok evvelden söylenen bir hakikatın sonradan tekrar edilmesi.

aktab

• (Tekili: Kutb) Kutublar. Hak tarikatların reisleri, şahları.

aktab-ı aşıkin / aktâb-ı âşıkîn

• Allah'a âşık tarikat şeyhleri, kutupları.

aktivizm

• Hakikatin, düşüncede kalmasından ziyade, hayat ve fiile intikalini ve bütün ilimlerin, cemiyetin gelişmesine hizmet etmesini isteyen ve böylece iradenin faaliyet ve tesirliliğini açıklayan felsefî bir meslek.

alem-i şahadet / âlem-i şahadet

• Şahâdet âlemi. Bu dünya. Cenâb-ı Hakkın âyetlerine ve emirlerine imân edenlerin, hakka, hakikate şahadette bulundukları ve Allah'a itaat ve ibadetle mükellef oldukları dünya âlemi.

alettahkik

• (Ale-t-tahkik) Hakikat üzere, kat'i surette. Besbelli.

amig

• Karışık. (Farsça)
• Hakikat. (Farsça)
• Mc: Çiftleşme. (Farsça)

amin

• Yâ Rabbi! Öyle olsun, kabul eyle! (meâlinde olup, duânın sonunda söylenir). İncil'de iki yerde geçer. Tevrat'ta da geçer. İbranice ve Süryanicede de vardır. Hakikat, çok doğru, tamam mânâsındadır.

an-asl

• Aslında, hakikatında, aslından.

apriori

• fels. Tecrübeden önce insan aklında varlığı kabul edilen bilgi ve düşünceyi anlatmak için kullanılan bir sıfat. Meselâ: "Her sayı kendine eşittir" hakikatı hiçbir deneye baş vurmadan bilinen bir apriori bilgidir.

arif-i esrar / ârif-i esrar

• İlâhî sır ve hakikatlara vâkıf olan.

arifin / ârifîn

• İrfan sahipleri, İlâhî hakikatlere vakıf olanlar.

arız / ârız

• Sonradan olan şey. Bir şeyin zâtına ve hakikatına ait ve lâzım olmayıp başka bir varlıktan bazan vâki ve kaim olan. Takılan. Yapışan.
• Bir şeyi arz ve takdim edici olan.
• Kalın ve geniş bulut.
• Ön dişlerin haricindeki onaltı dişin herbiri.
• İnsanın yanağı.

arş-ı hakikat

• Hakikat zirvesi, seması.

arzu-yu tenzih-i hakikat

• Hakikati temize çıkarma arzusu.

asfiya-i müdekkikin / asfiya-i müdekkikîn

• İslâmî hakikatların tetkik ve bilinmesinde çok dikkatli ve sâdık olan büyük İslâm âlimleri.

asfiya-i muhakkikin / asfiya-i muhakkikîn

• Hz. Peygamberin çizgisinde yaşayan ve hakikatleri delilleriyle bilen ilim ve takvâ sahibi büyük zatlar.

• Hakikatı tam araştıran, delillerle isbat eden, ilim ve fazilette terakki etmiş olan büyük İslâm âlimleri.

ashab-ı hakikat

• Hakikat ehli, doğru ve hak yolda olanlar.

ashab-ı keşif

• İmanın hakikatlerine ve sırlarına, mânevi terakki ile ulaşan kimseler.

ashab-ı şuhud

• Görülmeyen âlemlerdeki hakikatleri gözlemleyebilen kişiler.

aşina-yı bezm-i hak / âşina-yı bezm-i hak

• Hak meclisinin âşinası; Kur'ân ve iman hakikatlerine dair yapılan sohbetlere aşina olan.

aşk-ı hakikat

• Hakikat sevgisi.

asl

• Temel, esas, kök. Bidâyet. Mebde', dip, hakikat. Hâlis, sâfi. Haseb ve neseb. Soy sop. Zâten, en ziyâde.

asl-ı şeriat

• Allah tarafından bildirilen hükümlerin aslı, özü, hakikati.

avam

• Halktan ilmi irfanı kıt olan kimse. Okuyup yazması az olan. Fakirler sınıfından.
• Tas : Hakikata tam erememiş, tevhidin derin hakikatlarından haberi olmayan.
• Halkın ekseriyeti.

ayanısabite / ayânısâbite

• Varlıkların ilâhî ilimde ezelden beri bulunan hakikatları.

ayin / âyin

• Merâsim. Usûl. Görenek. Dinî âdâb. Âdet, örf ve kanun.
• Ziynet, süs.İslâm'da fıkıh lisânı âyin kelimesini kabul etmemiştir. Bazı vakıflar, filân câmide herhangi bir tarikat âyini icra için te'sis yapacakları zaman vaki olan müracaatlarında fetvahâne tarafından verilen müsaadelerde âyi

ayn

• (Çoğulu: A'yan-A'yun-Uyûn) Göz.
• Pınar, kaynak. Çeşme.
• Tıpkısı, tâ kendisi.
• Zât.
• Eşyanın hakikatı.
• Kavmin şereflisi.
• Diz.
• Altın.
• Nazar değme.
• Casus.
• Her şeyin en iyisi.
• Muayene etmek.

• Göz.
• Pınar.
• Eşyanın hakikatı.

ayn-el-yakin / ayn-el-yakîn

• Görerek bilme.
• Hadîs-i şerîfte bildirilen ihsân (Allahü teâlâyı görüyormuş gibi ibâdet etme) mertebesinde bir ışığın kalbde parlaması. Zamanımızda tarîkata girmiş bir çok kimse, kendilerine tasavvufçu süsü vererek vahdet-i vücudu dillerine almış, bundan yüksek mertebe olmaz sanıyor.

ayn-ı hakikat / ayn-ı hakîkat / عَيْنِ حَق۪يقَتْ

• Hakîkatin ta kendisi.

azim / azîm

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Büyüklüğüne, beşer (insan) aklının ve hiçbir mahlûkun (yaratılmışın) düşüncesinin erişemediği, hakîkatini kimsenin bilemediği zât. Allahü teâlânın büyüklüğü bildiğimiz gördüğümüz şeylerdeki büy üklük ve küçüklük gibi değildir. Bu bizim bilgimi

babayan

• (Tekili: Baba) Tarikat babaları, şeyhleri. Bektaşi şeyhleri. (Farsça)

bahr-i hakaik / bahr-i hakâik

• Hakikatler, gerçekler denizi.

bahr-i hakikat / bahr-i hakîkat / بَحْرِ حَق۪يقَتْ

• Hakikat denizi.

• Hakîkat denizi.

bahs

• Kazmak.
• Ayırmak.
• Saçmak.
• Birşey hakkında etrafiyle söz söyleyip hakikatı araştırma. Konuşulan şey.
• Teftiş.
• Söz münazarası, muaraza, mübahese.
• Bir mevzû hakkında tafsilât, açıklama.
• İddialaşma.

barika-i hakikat / bârika-i hakikat

• Hakikat parıltısı.

• Hakikatın parıltısı ve parlaklığı. Hakikat nuru.

basar-ı basiret / basar-ı basîret

• Basiret gözü, feraset; kalbin, hakikati anlayan gözü.

basir

• Basiret sâhibi ve anlayışlı olan. Hakikatları anlayan. En iyi ve en çok anlayışlı. Kalb gözü ile gören.
• İt, köpek, kelp.

basiret

• Hakikatı kalbiyle hissedip anlama. Kalbde eşyanın hakikatlarını bilen kuvve-i kudsiyye. Ferâset. İm'ân-ı dikkat.
• İbret alınacak hidâyet sebepleri. Beyyine. Hüccet.
• Bir evin iki tarafının arası.
• Yer üstündeki kan.

batıl / bâtıl / بَاطِلْ

• Hakikatsız, hurafe. Hak ve doğru olmayan, yalan. Şartlarını yapmamakla kabul olmayan ibadet ve muâmele. Meselâ: Bir özür bulunmaksızın taharetsiz kılınan namaz gibi.

• Hakikat dışı, hurafe; hak ve doğru olmayan, yalan. (hakk'ın zıddı).

• Hakîkate zıd.

batıniyye

• Kur'an-ı Kerim'deki âyetlerin ve hadis-i şeriflerin zâhir ve âşikâr mânalarından ayrılarak, usûlsüz ve yanlış te'viller ile âyet ve hadislerin gizli ve sırlı mânalarını bulmak iddiasında olan sapık bir tarikat ve buna bağlı olanlar.Esasen âyet ve hadislerin ince, derin ve küllî mânalarını tefsir ve

bayramiyye

• Hacı Bayram-ı Veli tarafından 14. yüzyılın sonlarında Ankara'da kurulan bir tarikattır.

becidd

• Ciddi, gerçek, hakikat. (Farsça)
• Cidden, gerçekten. (Farsça)

bedevi / bedevî

• Çölde yaşayan. Göçebe. Medeni olmayan ve şehir hayatı yaşamıyan.
• Seyyid Ahmed-i Bedevî nâmındaki büyük bir zâtın tarikatı ve onun mensubu olan.

bektaşi / bektaşî / bektâşî

• Hacı Bektaş-ı Veli tarikatına mensub olan kimse.

• Hacı Bektaş-ı Veli tarikatına mensub olan kimse.

• Bektâşîlik tarikatından olan kimse.

bektaşilik / bektâşîlik

• Hacı Bektaşı velînin kurduğu tarikat.

belagat / belâgat

• Hitâbettiği kimselere göre uygun, tam yerinde, düzgün ve hakikatlı güzel söz söyleme san'atı. Muktezâ-yı hâle mutâbık söz söylemek.
• Belâgat, hem düzgün, hem yerinde söz söylemeyi öğreten ilmin de adı olur. Ve maani, beyan, bedi' diye üç kısma ayrılır. Bu gün Edebiyat denilen bilgiye,

berzah tariki

• Tarikat berzahı; tarikat geçidi, aralığı.

beyan

• İzah. Açıklama. Anlatma. Açık söyleme.
• Öğretme.
• Fesahat ve belâgat.
• Edb: Belâgat ilminin hakikat, mecaz, kinâye, teşbih, istiâre gibi bahislerini öğreten kısmı.
• Söz olsun, iş olsun; vukû' bulan şeyden murad ne olduğunu o şey ile alâkası ve münâsebeti bulunan b

beyan ilmi

• Belâgat ilminin,hakikat, mecaz, kinaye, teşbih ve istiare gibi konularından bahseden bölümü.

bi-dad / bî-dad

• Zâlimlik. Zulüm. İşkence. Adaletsizlik.Ne mümkün zulm ile bî-dâd ile imhâ-yı hakikat.Çalış, kalbi kaldır muktedirsen âdemiyyetten.

bina-dil

• Basiretli. Kalbi hakikatı kavrayan. (Farsça)

bürhan

• Delil, hüccet, isbat vasıtası.
• Man: Yakînî mukaddemelerden meydana gelen kıyas.
• Red ve inkâr için itiraz kabul edilmeyecek surette isbat-ı hakikat eden kavi hüccet.

burhan-ı hakikat

• Hakikat delili.

bürhan-ı natık / bürhan-ı nâtık

• Konuşan bürhan. Mecaz olarak Peygamberimiz Hz. Muhammed (A.S.M) kastedilir ki; bütün hakikatları isbat ve izhar etmiştir.

ca'feriyye

• Caferî tarikatı.

cadde-i hakikat

• Hakikatin, doğrunun olduğu cadde.

cahid

• Mânen, kavlen, kalemen ve maddeten cihad eden. Mücâhid olan. Din düşmanı ile elinden geldiği kadar mânen, kavlen, kalemen ve maddeten cenkeden, vuruşan. Mümkün olduğu kadar gayretle çalışan. Kur'an ve İman hakikatlarının neşrinde çalışmak suretiyle mücahede eden.

cami' / câmi'

• Toplayan.
• Müslümanların ibâdet etmek için toplandıkları yer, mâbed.
• Allahü teâlânın ism-i şerîflerinden. Çeşitli hakîkatleri ve enfüs (iç) ve âfâktaki (dıştaki) zıt işleri birleştirici, kıyâmet gününde yeryüzünde olan cinleri, insanları ve mahlûkâtı bir araya getirici insanların dağı

cehabize

• Hakikatlerden, gerçeklerden haberi olanlar.

cehalet-i avra / cehâlet-i avrâ

• Tek gözü kör cehalet, insanların hakikatleri görmesini engelleyen cahillik.

celvetiye

• Eskiden mevcud bir tarikat ismi.

cem-i müennes-i salim / cem-i müennes-i sâlim

• Gr: Sonu (ât) eki ile biten cemi'ler. Meselâ: Müminât: (Kadın mü'minler, mümineler) Sâdıkât, Hafiyyât, Sâlihât gibi.

cemiyet-i nakşiye

• Nakşibendi tarîkatına bağlı topluluk.

cenah

• Kanat, taraf, kısım. (Vicdanın ziyası ulum-u diniyyedir. Aklın nuru, fünun-u medeniyedir. İkisinin imtizacı ile hakikat tecelli eder. O iki cenah ile talebenin himmeti pervaz eder. İftirak ettikleri vakit, birincisinde taassub, ikincisinde hile, şüphe tevellüd eder. Mün.)

cennet-i kur'aniye / cennet-i kur'âniye

• Kur'ânî cennet; bu tabirle, insana dünya ve âhiret saadetini bahşeden Kur'ân'î hakikatler ve esaslar kastediliyor.

cerbeze

• Aldatıcı sözlerle kurnazlık etme. Fazla sözlerle aldatıcılık. Haklı ve haksız sözlerle hakikatı gizleme.
• Beceriklilik, fetânet ile temyiz ve cesaret-i mutedile ve kuvvet-i idareden ibâret olan sıfat-ı zihniye. (Bu kelime, Arabçada: Hilekârlık, kurnazlık gibi aşağılayıcı bir mânâda ku

cerhetmek

• Yaralamak. Herhangi bir meseleyi hak ve hakikatle çürütmek. Yanlış veya yalanını bulup hurafe ve bâtıl olduğunu isbât edip herhangi bir kimsenin veya cereyanın fikrini kabul etmemek.

cesaret-i medeniye

• Her türlü baskılara karşı çekinmeden hakikatı söylemek. Müsbet harekette korkmamak. Haklı olduğu bir mes'elede korku göstermemek. İçtimai münasebetlerde girişkenlik.

cevher-i hakikat

• Hakikatin cevheri, özü.

cevher-i iman

• İman cevherî, iman hakikati.

cevher-i imani / cevher-i imanî

• İmana ait öz, cevher, iman hakikati.

cevir

• (Cevr) Cefa, eziyet, sıkıntı, üzüntü. Zulüm.
• Tas: Tarikat adamının ruhen ilerlemesine mâni olan şey.

ciddi / ciddî

• Gerçek. Hakikat.
• Ağırbaşlı, hâlleri sakin olan kişi.
• Mühim.

cihet-i melekutiyet / cihet-i melekûtiyet

• Birşeyin iç yüzü, aslı, hakikati; varlıklara hükmeden İlâhî fiil, isim, sıfat ve şuûnâta bakan yön.

cumhur-u muhakkıkin / cumhûr-u muhakkıkîn

• Hakikati araştırıp bulan kişilerden oluşan seçkin topluluk.

cüz-ü hakikat-ı imaniye

• İman hakikatinin bir parçası, iman esaslarının biri.

dahilek ya dellale'l-kur'an / dahîlek yâ dellâle'l-kur'ân

• "Sana tâbi oldum ey Kur'ân hakikatlerinin dellalı olan Üstad".

daire-i akaid

• İnançların, itikatların dairesi.

dalalet

• İman ve İslâmiyetten ayrılmak. Azmak. Hak ve hakikatten, İslâmiyet yolundan sapmak. Allah'a isyankâr olmak.
• Şaşkınlık.

dallin / dallîn

• (Dâllûn) Sapkınlar. Müslümanlıktan ayrılanlar. Kur'an hakikatlerinden ayrılıp sapanlar.

dane-i hakikat / dâne-i hakikat

• Hakikat çekirdeği, tanesi.

deha-i kudsi / deha-i kudsî

• Dinin derin hakikatlarını anlamakta yüksek mahareti olan dehâ. Dinî dehâ.

dehan-ı hakikat

• Hakikat ve gerçekleri haykıran, konuşan ağız.

dellal-ı kitab-ı mübin / dellâl-ı kitab-ı mübîn

• Bütün hakikatleri açıklayan Kur'ân-ı Kerimdeki gizil sırları insanlara duyuran.

demokrasi

• yun. (Demos: Halk; Kratia: İdare, iktidar) Halk iktidarına dayanan hükümet şekli. Devlet iktidarını elinde bulunduranların, halkın çoğunluğunun iradesiyle seçildiği hükümet şeklidir. Tatbikatı üç şekildir:1- Vasıtasız hükümet şekli: Halk, devlet iktidar ve hâkimiyetini vasıtasız olarak kullanır. Kan

derece-i şuhud

• İmanı ve mânevi hakikatları, mânevi terakki yoluyla görmek seviyesinde olan iman mertebesi.

ders-i hakaik / ders-i hakâik

• Hakikatler dersi.

ders-i hakaik-i kur'aniye / ders-i hakaik-i kur'âniye

• Kur'ân hakikatlerini ders verme.

ders-i hakikat

• Hakikat dersi.

derviş / dervîş / درویش

• Bir tarikata girmiş, onun yasa ve törelerine bağlı kimse.

• Yaşayışını tarikatının edeplerine uyduran kalender kimse.

• Yoksul. (Farsça)
• Tarikat şeyhine bağlı mürit. (Farsça)

derya-yı hakaik

• Hakikatler, gerçekler denizi.

derya-yı hakikat

• Hakikat denizi.

desatir-i tarikat / desâtir-i tarikat

• Tarikat düsturları, prensipleri.

din

• Ceza, ivaz.
• İman ve amel mevzuu olarak insanlara Cenab-ı Hak tarafından teklif olunan Hak ve hakikat kanunlarının hey'et-i mecmuasıdır. Din, kâinatın, dünyanın hayatın ve insanın yaratılış gayeleri ve var oluş şekillerini açıklıyarak, onları mânasızlıktan ve abesiyetten kurtarır. İns

din-i mübin / din-i mübîn

• Hak ve hakikati açıklayan din, İslâm.

din-i mübin-i islam / din-i mübîn-i islâm

• Hak ve hakikati açıklayan İslâm dini.

diyar-ı irfan / diyâr-ı irfan

• İrfan ülkesi; uçsuz bucaksız bir beldeyi andıran Allah'ı tanıma, İlâhî hakikatlere ulaşma özelliği.

duhan

• Duman. Tütün.
• Kur'an-ı Kerim'in 44. suresinin adı.
• Mc: Gaflet ve dalâlet dumanı ki, hakikatların görünmesine mâni olur. Arap lisanında galib olan şerre, duhan tesmiye ederler.
• Kıtlık ve kuraklık.

dürer-i semavi / dürer-i semavî

• Aslı vahiy ile gelen, parlak hakikatlı mânalar. Semâvi inciler.

ebatil

• (Tekili: Ubtule) Beyhude, bâtıl, hurâfe, mantıksız, hakikatsız şeyler.

edebiyat

• Düşünce, duygu veya herhangi bir hakikatı veya herhangi bir fikri yazı veya sözle, manzum veya nesir halinde güzel şekilde ifâde san'atı. Bu san'atla uğraşan ilim kolu.
• Edebiyata âit yazıları toplayan kitap.Edebiyatın sözlük anlamından biri de edebe, yani terbiyeye uygun söz söylemek

edyan-ı batıla / edyan-ı bâtıla

• Bâtıl dinler. Bozuk, hükmü hakikatten ayrılmış olan dinler.

ehadis

• Hadisler. Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) sözleri, hareketleri ve emirlerini bildiren hakikatler.

ehl

• (Ehil) Yabancı olmayan, alışık olduğumuz.
• Dost, sahip, mensup. Evlâd, iyal. Kavm, müteallikat. Usta, muktedir ve becerikli anlamıyla ehil ve ehliyet İslâmiyette önemli bir husustur. Dinimiz, bize işleri ehline vermemizi emreder. Cemiyette işler, mevkiler, makamlar, görevler, ehline v

ehl-i cezbe ve ehl-i istiğrak

• Tarikat ve tasavvuf ehlinden olup zikir ve ibadetle kendinden geçip dünyayı unutanlar.

ehl-i hak

• İmân, İslâmiyet ve Hak yolunda olan. Hak mezhebde olan. Hakka, hakikata vâsıl olmuş olan. (Farsça)

ehl-i hak ve hakikat

• Hak ve hakikat üzere olanlar.

ehl-i hakikat

• Hakikat ehli, doğru ve hak yolda olanlar.

ehl-i hakikat ve keşif

• Gayb âlemine ait bilinmeyen hakikatleri Cenâb-ı Allah'ın lütfu ve ihsanıyla bilen kimseler.

ehl-i ihtisas ve müşahede

• Görünmeyen âlemlere ait hakikatleri bizzat gözleyen ve bu konuda uzmanlaşan kimseler.

ehl-i ilim ve tarikat

• İlim sahibi ve bir tarikata bağlı olan kimseler.

ehl-i irfan

• Cenab-ı Hakkı tanıyıp bilen, hak ve hakikatin özüne ve esasına ulaşan, bilgi ve marifet sahibi kimseler.

ehl-i keşf

• Maneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini gözlemleme seviyesine ulaşmış insanlar.

• Perdeli olan ve zâhir hislerle bilinmeyen hakikatları, Cenab-ı Hak'kın lütf u ihsanı ile bilen veliler. (Farsça)

ehl-i keşif

• Maneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini gözlemleme seviyesine ulaşmış insanlar.

ehl-i keşif ve hakikat

• Gayb âlemine ait bilinmeyen hakikatleri Cenâb-ı Allah'ın lütfu ve ihsanıyla bilen kimseler.

ehl-i keşif ve ilham

• Görünmeyen ve bilinmeyen âlemlere ait olan hakikatleri Cenâb-ı Allah'ın lütfu ve yardımıyla bilen kimseler.

ehl-i keşif ve keramet

• Allah'ın bir ikramı olarak, olağanüstü hal ve hareketlerin kendilerinde görüldüğü velî zâtlar ve mâneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini gözleme yeteneğine sahip insanlar, veliler.

ehl-i keşif ve şuhud

• Gayb âlemine ait bilinmeyen hakikatleri Allah'ın lütuf ve ihsanıyla bilen ve gören kimseler.

ehl-i keşif ve tahkik

• Gayb âlemine ait bilinmeyen hakikatleri Cenâb-ı Allah'ın lütfu ve ihsanıyla bilen kimseler.

ehl-i keşif ve velayet / ehl-i keşif ve velâyet

• Maneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini gözleme yeteneğine sahip insanlar, veliler.

ehl-i keşif ve zevk ve şuhud ve müşahede

• Maneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini Allah'ın lütuf ve ihsanıyla gözleme yeteneğine sahip olan veli zâtlar (k-ş-f;.

ehl-i sahv

• Uyanık iken hakikatlere görerek ulaşan Allah dostları.

ehl-i şuhud

• Gayb âlemine ait bilinmeyen hakikatleri Allah'ın lütuf ve ihsanıyla gören kimseler.

ehl-i süluk / ehl-i sülûk

• Tarikat yolunda yürüyenler.

ehl-i tahkik

• Hakikatleri delilleri ile bilen âlimler.
• Tahkik ehli.

ehl-i tahkik ve keşif

• Maneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini gözleme yeteneğine sahip insanlar.

ehl-i tarik

• Tarikata mensup olanlar.

ehl-i tarikat / ehl-i tarîkat

• Tarikata mensup olanlar.

ehl-i tarikat ve hakikat

• Tarikata mensup olanlar ve hakikat mesleğinde olanlar.

ehl-i tarikat ve velayet / ehl-i tarîkat ve velâyet

• Tarikata mensup olanlar, tasavvufla ilgilenenler ve Allah dostları, velîler.

ehl-i tasavvuf

• Tasavvuf ehli; kalbi dünyanın gelip geçici işlerinden ayırıp Allah sevgisi ile bağlayan tarikat ehli kimseler.

ehl-i tekke

• Tekkeye giden ve oradaki zikirleri yapan kişiler; Osmanlı döneminde, sadece tasavvuf ve tarikat eğitimi verilen tekkelerde mânevî ilim tahsil edenler.

ehl-i turuk

• Tarikatlere mensup olanlar.

ehl-i velayet ve keşif / ehl-i velâyet ve keşif

• Mânevî mertebelere yükselen ve maneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini keşfeden insanlar.

ehl-i velayet ve şuhud / ehl-i velâyet ve şuhud

• Mâneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini Allah'ın lütuf ve ihsanıyla gözleme yeteneğine sahip insanlar, velîler.

ehl-i velayet ve tahkik / ehl-i velâyet ve tahkik

• Maneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini delilleriyle bilen Allah dostu âlim kimseler.

ehl-i zevk

• Allah'a yakınlıkla ve uyanık kalple iman eden ve Kur'ân hakikatlerinden zevk alanlar.

• Zevklenenler, lezzet alanlar.
• Tas: Cenab-ı Hakk'a yakınlıkla, kurbiyetle veya uyanık kalble iman ve Kur'an hakikatlarından zevk alanlar.

ehl-i zevk ve keşif

• İman hakikatleri kendilerine açılan ve bu hakikatlerin zevkine erişen kimseler.

ehl-i zevk ve şevk

• İman hakikatlerinin zevkine erişen ve bu sayede şevki artanlar.

ehlihakikat / ehlihakîkat

• Hakikatı bulan kimseler.

ehlitarik

• Tarikat adamı.

ehlitarikat

• Tarikata bağlı olan.

elektrik-i hakaik-i islamiyet / elektrik-i hakaik-i islâmiyet

• İslâmiyetin hakikat ve esaslarının elektriği, ışığı.

elhak

• Hakikaten, doğrusu.

emr-i bi-l-maruf, nehy-i anil-münker

• Dinin emirlerini, Kur'âni ve İslâmi hakikatleri neşretmek ve bildirmek, men'edilen şeyleri de yaptırmamak. İyiliği, İslâmi hususları emretmek ve teşvik etmek, kötülüğü men'edip yaptırmamağa sevketmek. (Fakat bu kudsi vazifeyi âdabına itaat ve riâyet ederek ifâ etmek lâzımdır, zirâ bu itaat da dinimi

emr-i itibari / emr-i itibârî

• Hakikatta, hariçte vücudu olmayıp, var kabul edilen emir, iş. (İnsanın fiilleri, kesbi gibi.)

enva-ı hakaik / envâ-ı hakaik

• Bütün hakikatler.

envar-ı hakaik / envâr-ı hakaik

• Hakikatlerin nurları, aydınlığı.

envar-ı hakikat / envâr-ı hakikat

• Hakikat nurları, ışıkları.

erbab-ı tarikat

• Kendini tarikata, tasavvufa verenler.

esas

• Temel. Kök. Rükün. şart. Hakikat ve mahiyetler.

esas-ı tarikat

• Tarikatın temeli, kökü.

esasat-ı aliye / esasat-ı âliye

• Yüksek esaslar, hakikatler.

esbab-ı inkişaf / esbâb-ı inkişaf

• Gizli kalmış hakikatlerin ortaya çıkmasını sağlayan sebepler.

esdaf

• Sedefler, inci kabukları; sedef gibi içinde hakikat incilerini saklayan Kur'ân ifadeleri.

esrar-ı hakikat

• Hakikat sırları.

evrad-ı tarikat / evrâd-ı tarikat

• Tarikatların virdleri, zikirleri.

ey kari-i müteharri-i hakikat / ey kâri-i müteharri-i hakikat

• Ey hakikati, gerçeği araştıran okuyucu.

ezvak-ı arifin / ezvâk-ı ârifîn

• İrfan sahiplerinin, İlâhî hakikatlere vakıf olanların aldığı mânevî zevkler.

fasl-ı hitab / fasl-ı hitâb

• İki söz arasını ayıran kelime veya isimlerden biri. Önsözden sonra asıl maksada giriş.
• Fık: Şahitlerin gösterdiği delil veya yeminlerinden sonra hâkimin hükmetmesi.
• Hakkı bâtıldan ayırarak, nizaı ayırt edip kesmek ve halletmek. Herşeyi kemal-i vüzuh ile fasledip hakikatını gö

felsefe

• Madde, hayat, yaratılış, kâinât, ruh, ölüm, ölüm sonrası gibi konularda insan gücünün akla dayanarak ortaya koyduğu düşünce ve görüşlerin tamâmı. Beğendiği düşüncelerini hakîkat olarak anlatmak, yaldızlı, heyecan verici laflarla inandırmaya çalışmak. Tecrübeye, hesâba dayanmayan şahsî düşünceler.

fenafirresul

• (Fenâ fir-resul) Tas: Bütün varlığını Hazret-i Peygamber'in (A.S.M.) manevî şahsiyetinde yok etmek mânasına gelir. Hassaten, sünnî olan tarikat mensubuna göre Hz. Peygamber'in (A.S.M.) rivayet yolu ile nakledilen hadisleri ile beraber hareketlerini benimsemek ve O'na en küçük mes'elede aykırı hareke

fenafişşeyh / fenâfişşeyh

• Tarikatlerde müridin şeyhine, onda fâni olacak şekilde bağlanması.

fenn

• Hüner. Mârifet.
• San'at.
• Tecrübe.
• İlim.
• Nevi, sınıf, çeşit, tabaka.
• Türlü.
• Fizik, kimya, biyoloji, matematik ilimlerinin umumi adı.
• Tatbikat ve isbat ile meydana gelen ilim.
• Birisini muamelede aldatmak.
• Fend.
• Borç

ferid

• Kutup gibi mürşidlerin gözetimi dışında doğrudan Kur'ân ve sünnetle gayba eren ve hakikati bulan kimse.

feth-i mübin

• Açık ve parlak zafer. Hakkı, bâtılın tahakkümünden kurtaran veya birbirine zıd olan hak ile batılın karışıklığını ayırarak hakkı galip kılan feth ve zafer Bu zafer, harp ile olabileceği gibi harpsiz de olur. (Hakikatın ve ilmin galebesi gibi.)Fetih suresinin birinci âyetinde geçen "Feth-i mübin"in i

feylesof

• Beğendiği düşüncelerini hakîkat olarak anlatıp, yaldızlı, heyecanlı sözlerle inandırmaya çalışan kimse. Felsefeci.

fiilen

• Gerçekten, işleyerek, hakikatte.

fikr-i hakikat

• Hakikat fikri.

filhakika

• (Fi-l-hakika) Hakikatte, esasında, hakikaten, doğrusu.

filvaki / filvâki

• Hakikatte, gerçekte.

fitne

• İnsanın akıl ve kalbini doğrudan doğruya, hak ve hakikatten saptıracak şey.
• Muhârebe.
• Azdırma.
• Karışıklık. Ara bozmak. Dedikodu.
• Küfr. Fikir ihtilâfı.
• Şikak. Kavga.
• Delilik.
• Mihnet ve beliye.
• Mal ve evlâd.
• Potada altın v

• Ayrılık, karışıklık, kargaşa; insanı hak ve hakîkatten saptıracak şey. İnsanları sıkıntıya, belâya düşüren, müslümanların zararına sebeb olan iş. Düşmanlığa sebeb olan şey.

gavamız

• (Tekili: Gamız) Anlaşılması zor hakikatler. İnce ve derin mes'eleler.

gavr

• Bir şeyin dibi. Çukur.
• Batmak.
• Derinlik, nihayet. Kök, esas, temel.
• Tefekkür, teemmül.
• Dolanmak.
• Hakikat.

gavs

• Suya dalmak. Dalgıçlık.
• Mc: Bir mes'elenin derinliğine ve hakikatine muttali' olup bilmek.
• İyi anlamak.
• Maslahata gayret ile girmek.

gavsu'l-vasılin / gavsu'l-vâsılîn

• Hakikate, marifete ermiş kişilerin başı.

gavsü'l-vasılin / gavsü'l-vâsılîn

• Hakikate, marifete ermiş anlamına gelen, Allah'ın sevgili kulu, irşad eden büyük zât.

gavvas-ı hakikat / gavvâs-ı hakikat

• Hakikat dalgıcı, gerçekleri derinlemesine araştıran.

gevher

• Akıl ve edeb. (Farsça)
• Asıl ve neseb. (Farsça)
• Elmas, cevher, mücevher. İnci. (Farsça)
• Bir şeyin künhü ve esası. Hakikat. (Farsça)
• Noktalı olan harf. (Farsça)

geylani / geylanî

• Seyyid Abdulkadir-i Geylanî, Gavs-ül A'zam, Gavs, Kutub gibi mecâzi nâm ile bilinen bu zât (Hi: 470-561) yılları arasında yaşamış ve Kadirî Tarikatının müessisidir. Müteaddid müridlerinden bir çoğu sonradan veli olarak meşhurdurlar. Derslerinin te'siriyle birçok Hristiyan ve Museviler Müslüman olmuş

habir / habîr

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Her şeyin hakîkatini, kâinâtın, varlıkların, görünen ve görünmeyen her şeyi hakkıyla bilen, hiçbir zerrenin hareketi ve hareketsizliği ilminden hâriç olmayan, nefslerin ne ile mutmain (huzurlu) ne ile huzursuz olduğundan, sükûnete kavuştuğunda

hadim-i hak / hâdim-i hak

• Hak ve hakikat hizmetçisi.

hak ruhu

• Doğru, gerçek, hakikatin ruhu, Hz. Muhammed (a.s.m.).

hak tarikatler / hak tarîkatler

• Ehl-i sünnet anlayışını benimseyen, İslam'ın temel esaslarını uygulayan ve mânevî bir silsileye sahip mürşidler tarafından temsil edilen tarîkatler.

hakaik / hakâik / حقائق

• (Tekili: Hakayık) (Hakikat) Hakikatler.

• Hakikatler, gerçekler.

• Hakikatler, gerçekler, esaslar.

• Hakikatlar, gerçekler.

• Hakikatler.

hakaik-ı akaid-i islamiye / hakâik-ı akâid-i islâmiye

• İslâmın temellerini meydana getiren iman hakikatleri, inanç esasları.

hakaik-i alem / hakaik-i âlem

• Kâinattaki hakikatler, gerçekler.

hakaik-i aliye / hakaik-i âliye

• Yüce, yüksek hakikatler, esaslar.

hakaik-ı aliye-i ilahiye / hakaik-ı âliye-i ilâhiye

• İlâhî yüce hakikatler.

hakaik-i aliye-i ilahiye / hakaik-i âliye-i ilâhiye

• Allah'a ait yüksek, yüce hakikatler, gerçekler.

hakaik-i aliye-i imaniye / hakaik-i âliye-i imaniye

• İmanın yüce hakikatleri, esasları.

hakaik-i aliye-i kur'aniye / hakaik-i âliye-i kur'âniye

• Kur'ân'ın yüce hakikatleri, esasları.

hakaik-i azime / hakaik-i azîme

• Büyük hakikatler, gerçekler.

hakaik-i cemile / hakaik-i cemîle

• Güzel hakikatler, gerçekler.

hakaik-ı dakika

• İnce hakikatler.

hakaik-i diniye

• Dini esaslar, dini meselelere ait hakikatler, gerçekler.

hakaik-i diniye ve imaniye

• Din ve iman hakikatleri.

hakaik-i erkan-ı imaniye / hakaik-i erkân-ı imaniye

• İman esaslarının hakikatleri.

hakaik-i esasiye-i kur'aniye ve imaniye / hakaik-i esasiye-i kur'âniye ve imaniye

• Kur'ân ve imânın temel hakikatleri.

hakaik-i esma / hakaik-i esmâ

• İsimlerin hakikatleri.

hakaik-ı eşya

• Varlıkların hakikatı, içyüzü.

hakaik-i eşya

• Varlıkların hakikatleri, asıl mahiyetleri ve hüviyetleri.

hakaik-i gàmıza

• Derin hakikatler.

hakaik-i hafiye

• Gizli hakikatler.

hakaik-i hakikiye / hakâik-i hakikiye

• Göreceli olmayan, asıl mahiyeti ve zatı itibariyle hakikat, gerçek olan şeyler.

hakaik-i hayat

• Hayatın içindeki gizli hakikatler, gerçekler.

hakaik-i i'caz / hakaik-i i'câz

• Mu'cizeliğin hakikatleri, esasları.

hakaik-i iman

• İman hakikatleri, esasları.

hakaik-ı imaniye

• İman hakikatleri, esasları.

hakàik-ı imaniye / hakàik-ı îmâniye

• İman hakikatleri.

hakaik-i imaniye / hakaik-i imâniye

• İman hakikatleri, esasları.

hakaik-i imaniye ve islamiye / hakaik-i imaniye ve islâmiye

• İman ve İslâm hakikatleri, gerçekleri.

hakaik-i imaniye ve kur'aniye / hakaik-i imaniye ve kur'âniye

• Kur'ân ve iman hakikatleri, esasları.

hakaik-i imaniye-i kur'aniye / hakaik-i imaniye-i kur'âniye

• İman ve Kur'ân hakikatleri, esasları.

hakaik-i imaniyenin tercümanı

• İman hakikatlerinin tercümanı.

hakaik-i islamiye / hakaik-i islâmiye

• İslâmî hakikatler, esaslar.

hakaik-i islamiyet / hakaik-i islâmiyet

• İslâmın hakikatleri.

hakaik-i kainat / hakaik-i kâinat

• Kâinatta gizli olan hakikatler, gerçekler.

hakaik-i kevniye

• Kâinatla, yaratılışla ilgili hakikatler.

hakaik-ı kudsiye

• Mukaddes, yüce hakikatler.

hakaik-i kudsiye

• Mukaddes hakikatler, gerçekler.

hakaik-i kudsiye-i ilahiye / hakaik-i kudsiye-i ilâhiye

• Allah'a ait olan kutsal hakikatler, gerçekler.

hakaik-ı kudsiye-i imaniye / hakaik-ı kudsiye-i imâniye

• Kutsal iman hakikatleri, esasları.

hakaik-i kudsiye-i imaniye

• İmanın kutsal hakikatleri, esasları.

hakaik-i kudsiye-i imaniye ve kur'aniye / hakaik-i kudsiye-i imaniye ve kur'âniye

• Kur'ân'ın ve imanın mukaddes ve kutsal hakikatleri.

hakaik-i kur'an / hakaik-i kur'ân

• Kur'ân'ın hakikatleri, esasları.

hakaik-ı kur'aniye / hakaik-ı kur'âniye

• Kur'ân'ın hakikatleri.

hakaik-i kur'aniye / hakaik-i kur'âniye

• Kur'ân'ın hakikatleri, esasları.

hakaik-ı kur'aniye ve imaniye / hakaik-ı kur'âniye ve imâniye

• Kur'ân ve imân hakikatleri.

hakaik-i kur'aniye ve imaniye / hakaik-i kur'âniye ve imâniye

• Kur'ân ve iman hakikatleri, gerçekleri.

hakaik-i kur'aniye ve islamiye / hakaik-i kur'âniye ve islâmiye

• İslâm ve Kur'ân hakikatleri, esasları.

hakaik-i latife / hakaik-i lâtife

• Tatlı, şirin hakikatlar, ince mânâlı gerçekler.

hakaik-i maani / hakaik-i maânî

• Mânâlara ait hakikatler.

hakaik-i maneviye / hakaik-i mâneviye

• Mânevî hakikatler, gerçekler.

hakaik-i meşrutiyet

• Meşrutiyetin hakikat ve esasları.

hakaik-i müberhene ve ilmiye

• İlmî ve delillerle ispatlanan hakikatler, gerçekler.

hakaik-ı mücerrede / hakâik-ı mücerrede

• Soyut hakikatler, gerçekler.

hakaik-i muhkeme

• Sağlam hakikatler, esaslar.

hakaik-i namütenahi / hakaik-i nâmütenâhî

• Sonsuz hakikatler, gerçekler.

hakaik-i namütenahiye / hakaik-i nâmütenâhiye

• Sonu gelmeyen hakikatler, gerçekler.

hakaik-ı nisbiye

• Nisbete, ölçüye göre olan hakikatlar.

hakaik-i nisbiye / hakâik-i nisbiye

• Göreceli olan hakikatler, bir diğerine göre hakikat olan şeyler.

hakaik-i sabite / hakaik-i sâbite

• Sabit, değişmez hakikatler, gerçekler.

• Değişmez hakikatler.

hakaik-i seb'a

• Yedi hakikat.

hakaik-i semavat / hakaik-i semâvât

• Gökler gibi yüksek hakikatler.

hakaik-ı şeriat / hakâik-ı şeriat

• Allah'ın koyduğu kanunlarda bulunan hakikatler.

hakaik-i şeriat

• Şeriatin hakikatleri, esas ve gerçekleri.

hakaik-i tarihiye / hakâik-i tarihiye

• Tarihî hakikatler, gerçekler.

hakaik-i uhreviye

• Uhrevî, âhirete ait hakikatler, gerçekler.

hakaik-i uzma

• Büyük hakikatler, gerçekler.

hakaikaşina / hakâikâşinâ

• Hakikatlere alışık.

hakaiknüma / hakâiknümâ

• Hakikatları gösteren.

hakàiku'l-eşyai sabitetün / hakàiku'l-eşyâi sâbitetün

• Eşyanın ve varlıkların hakikatı, aslı sabittir.

hakaiku'l-eşyai sabitetün / hakâiku'l-eşyâi sâbitetün

• Varlıkların hakikatleri sabittir, hiç değişmez.

hakayık

• Hakikatler, gerçekler.

hakayık-ı seb'a

• Yedi hakikat. Fatiha suresinin yedi âyeti. İmanın altı şartı ve İslâmiyet ile yedi olan mühim hakikatlar. Kur'an-ı Kerim'in yedi vechile hârika olması gibi hakikatlar.

hakayık-ül vekayi'

• Hâdiselerin hakikatları.

hakikat-bin / hakikat-bîn

• Hakikatı gören.

• Hakikatı gören, hakikatı anlayan. Hakikatşinas. Hakikata inanan. (Farsça)

hakikat-i akrebiyet-i ilahiye / hakikat-i akrebiyet-i ilâhiye

• Cenâb-ı Hakkın insana yakın oluşunun hakikati.

hakikat-i arşiye

• Arşa ait olan hakikat (Allah'tan gelen doğru gerçek).

hakikat-ı azam / hakikat-ı âzam

• En büyük hakikat.

hakikat-i azam / hakikat-i âzam

• En büyük hakikat.

hakikat-i azime-i hakimane-i amirane / hakikat-i azîme-i hâkimâne-i âmirâne

• Büyük bir âmire ve hâkime yakışan büyük hakikat.

hakikat-i bahire / hakikat-i bâhire

• Ap açık hakikat, gerçek.

hakikat-i bakiye / hakikat-i bâkiye

• Devamlı, kalıcı hakikat.

hakikat-i camia / hakikat-i câmia / hakîkat-i câmia

• Çok mânâları içinde toplayan hakikat.

• Toplayıcı hakîkat. Tasavvufta kalb.

hakikat-ı cazibe / hakikat-ı câzibe

• Cezp edici, çekici hakikat.

hakikat-ı cazibedar / hakikat-ı câzibedar

• Çekici hakikat, gerçek.

hakikat-i cazibedar / hakikat-i câzibedar

• Asıl ve esasıyla çekici olan hakikat.

hakikat-i daime

• Devamlı hakikat.

hakikat-i din

• Dinin hakikati, esası.

hakikat-ı ekber-i haşriye

• Büyük, haşir hakikati.

hakikat-i fıtriye

• Doğuştan var olan hakikat, doğal gerçek.

hakikat-i hadisiye / hakikat-i hadîsiye

• Hadîsin hakikati, mânâsı.

hakikat-ı hal

• Hakikat-ı halde: aslında, gerçekte, işin aslında.

hakikat-i hariciye / hakîkat-i hâriciye / حَق۪يقَتِ خَارِجِيَه

• Mevcûd bir hakîkat.

hakikat-i hayat

• Hayatın hakikati, gerçeği.

hakikat-ı imaniye

• İman hakikatı, gerçeği.

hakikat-i imaniye

• İman hakikatı, gerçeği.

hakikat-ı insaniye

• İnsanın hakikati, mahiyeti.

hakikat-ı islamiye / hakikat-ı islâmiye

• İslâm hakikatleri, gerçekleri.

hakikat-i islamiye / hakikat-i islâmiye

• İslâmiyet'in hakikati, aslı, esası.

hakikat-i kemalat / hakikat-i kemâlât

• Mükemmelliklerin hakikati, esası.

hakikat-i kıble-i iman

• İman hakikatlerinin toplandığı yer.

hakikat-ı kübra / hakikat-ı kübrâ

• Büyük hakikat.

hakikat-i kudsiye

• Kutsal hakikatler.

hakikat-i küfriye

• Küfrün hakikati, inkâr ve inançsızlığın gerçeği.

hakikat-i külli / hakikat-i küllî

• Kapsamlı ve büyük bir hakikat.

hakikat-i külliye

• Herşeyle ilgisi olan, çok büyük ve geniş hakikat.

hakikat-i külliye-i daime

• Devam eden büyük ve geniş hakikat.

hakikat-i kur'an / hakikat-i kur'ân

• Kur'ân'ın hakikati, gerçeği.

hakikat-ı kur'aniye / hakikat-ı kur'âniye

• Kur'an'da bulunan hakikat.

hakikat-i kur'aniye / hakikat-i kur'âniye

• Kur'ân hakikati, öz mânâsı.

hakikat-i mahbube

• Sevilen hakikat, gerçek.

hakikat-i mahz

• Bütün yönleriyle hakikat ve gerçek olan.

hakikat-i mahza / hakikat-i mahzâ

• Bir şeyin özü, esası, tam hakikati.

hakikat-i mevcudat

• Varlıkların hakikati, gerçek mahiyeti, içyüzü.

hakikat-i muazzama

• Çok büyük hakikat, gerçek.

hakikat-i muazzama-i mevtiye

• Ölümün ardındaki çok büyük hakikat.

hakikat-ı muhammediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) hakikati.

hakikat-i muhammediye

• Hz. Muhammed'in hakikati, mânevî şahsiyeti.

hakikat-i mutlaka

• Bir sınırı olmayan sınırsız hakikat, gerçek.

hakikat-i nefsü'l-emriye

• Hakikatin (gerçeğin) bizzat kendisi; gerçekte var olan iş.

hakikat-i nev'iye

• Türün temel özelliği, hakikati.

hakikat-i rahimane-i müdebbirane / hakikat-i rahîmâne-i müdebbirâne

• Merhamet ve tedbirle iş gören bir zâta yakışan hakikat.

hakikat-i rakibane / hakikat-i rakîbâne

• Herşeyi gözetleyen bir zâta yakışan hakikat.

hakikat-ı sabite / hakikat-ı sâbite

• Sâbit, değişmez hakikat. (Farsça)

hakikat-i sabite / hakîkat-i sâbite / حَقِيقَتِ ثَابِتَه

• Sabit, değişmez hakikat.

hakikat-i şahika / hakikat-i şâhika

• Çok yüce ve yüksek hakikat.

hakikat-i salat / hakikat-i salât

• Namazın hakikati, anlam ve niteliği.

hakikat-i şeriat

• Şeriatın hakikat ve esası.

hakikat-i tarikat

• Tarikatin özü, tarikatle ulaşılan hakikat ve eşyanın gerçeği.

hakikat-ı tevhid

• Herşeyin bir olan Allah'a ait olduğunu bilme ve inanma hakikati, gerçeği.

hakikat-i umumiye-i uzma / hakikat-i umumiye-i uzmâ

• Büyük ve umumî hakikat.

hakikat-i uzma / hakikat-i uzmâ

• En büyük hakikat.

hakikat-ı uzma-yı kainat / hakikat-ı uzmâ-yı kâinat

• Kâinattaki en büyük hakikat.

hakikat-i zişuur / hakikat-i zîşuur

• Bilinç sahibi hakikat.

hakikat-perest

• Hakkı ve hakikatı seven, hakikata inanan. Dürüst, hakikat âşığı. (Farsça)

hakikat-şinas

• Hakikatı doğru tanıyan, bilen. Hakikata imân eden. (Farsça)

hakikat-şinasane / hakikat-şinasâne

• Gerçeği, hakikatı tanıyana yakışacak surette. (Farsça)

hakikatbin / hakikatbîn / hakîkatbîn

• Hakikati gören.

• Hakikatı gören.

hakikatdar / hakîkatdâr

• Hakikatlı.

hakikaten

• Doğrusu, gerçekten, hakikat olarak.

hakikatfeşan / hakîkatfeşân

• Hakikat saçan.

hakikatmedar / hakîkatmedâr

• Hakikatın kaynağı.

hakikatperest / hakîkatperest

• Hakikate taraftar olan, gerçeğin ve doğrunun tarafını tutan.

• Hakikata pek düşkün.

hakikatperestane / hakikatperestâne / hakîkatperestâne

• Hakkı ve hakikatı severek.

• Hakikata düşküncesine.

hakikatperestlik

• Hakikate taraftarlık, gerçeğin ve doğrunun tarafını tutmak.

hakikatperver

• Hakikat aşığı.

hakikatşiken / hakîkatşiken

• Hakikatı kıran.

hakikatü'l-hakaik

• Gerçeklerin gerçeği, en büyük hakikat.

hakiki / hakikî

• Gerçek. Hakikate mensub. Sâhici, doğru.

hakim / hakîm

• Hikmetle muttasıf olan ve mevcudatın hakikatına vâkıf olan. Hikmet mütehasssı. İlm-i hikmette mütebahhir ve mütehassıs olan. İş ve emirleri hikmetli ve yanlışsız olan.
• Tabib, doktor.

hakk

• (Bâtılın zıddı) Doğru. Gerçek. Vâcib ve lâzım olan. Her sâbit ve doğru olan şey. Adalet. Herkesin meşru olan salahiyeti, iktidarı, bir şey üzerindeki mâlikiyyeti.
• Dâva ve iddia.
• Hakikate uygunluk.
• Geçmiş, harcanmış emek. Pay, hisse.
• Münasib
• Din. İslâmi

hakk-ul yakin / hakk-ul yakîn

• (Hakk-al yakîn) Mârifet mertebesinin en yükseği. En yakînî bir surette hakikatı müşahede edip yaşamak hali. Ateşin yakıcı olduğunu bütün hislerimizle yakından duyup yaşadığımız gibi.

hakka / حَقَّا

• (Hakkan) Doğru olarak. Gerçek. Hakikat olarak. Lâzım ve sâbit kılmak.

• Doğrusu, hakikaten.

hakkan

• Hakikaten, doğrusu.

halbuki

• (Hâl bu ki) Hakikat ve doğrusu şudur ki, öyle iken.

halet-i şuhud / hâlet-i şuhud

• İlâhî hakikatleri seyir hali.

halka-i hakikat

• Hakikat halkası; gerçeğin dünyasında kurulan halka.

hallüsinasyon

• Lât. Tıb: Hakikatte olmayan bir şeyi varmış gibi görme ve işitme.

halveti / halvetî

• Gizliliğe önem veren bir tarikatın mensubu.

• Halvete müteallik, halvetle alakalı.
• İbadet ve zikirlerini tenhada yapan bir tarikat adı.
• Halvetiye Tarikatından olan kimse.

harika-i hakikat / hârika-i hakikat

• Hakikat hârikası, varlıkların ardındaki gerçeğe ulaşmada hârika olan.

haşimi / haşimî

• Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) kabilesinden, O'nun sülâlesinden gelen.
• Bir tarikat şubesinde olan.

hasm-ı ca'li / hasm-ı ca'lî

• Huk: Hakikatta hasım olmadığı halde, hasım imiş gibi hâkim önünde husumeti kabul eden kimse.

hatıra-i hakikat

• Hakikate ulaşma yönünde yaşanmış bir hatıra.

hatme-i hacegan / hatme-i hâcegân

• Nakşi tarikatı mensublarının fikri ve nazarı mâsivadan tecerrüd ederek, topluca muayyen dua ve zikirlerini sonuna kadar okumaları. (Farsça)

• Nakşî tarikatına mensup olanların dua ve zikirlerini birlikte okuyup bitirmeleri.

hatme-i nakşiye

• Nakşî tarikatında belli kurallar çerçevesinde topluca icra edilen bir zikir ve dua biçimi.

hayal

• (Çoğulu: Hayâlât) Zihnen tasarlanan şey. Hakikatı bilinmeyip akılla tasarlanan veya gölgeli görünen şey.
• Asıl olmayan ve akıldan geçen fikir.

hayal-perestlik

• Kelâmda hakikatı rencide edecek şekilde lüzumsuz hayallere yer vermek.

• Sözde, hakikati rencide edecek şekilde lüzumsuz hayallere yer vermek.

hazine-i hakaik / hazine-i hakâik

• Hakikatler, gerçekler hazinesi.

hazine-i hakikat

• Hakikat hazinesi.

hidayet güneşi

• Bütün hak ve hakikatleri güneş gibi ortaya çıkaran, insanlara iman yolunu gösteren Kur'ân.

hidayet serdarı / hidâyet serdarı

• İman ve Kur'ân hakikatlerini açıklayarak doğru ve hak yolu gösteren komutan.

hikmet

• İnsanın, mevcudatın hakikatlerini bilip hayırlı işleri yapmak sıfatı. Hakîmlik. Eşyanın ahvâlinden, hârici ve bâtini keyfiyetlerinden bahseden ilim. (Buna İlm-i Hikmet deniyor)
• Herkesin bilmediği gizli sebeb. Kâinattaki ve yaradılıştaki İlâhî gaye.
• Ahlâka ve hakikata faydalı

hilaf-ı hakikat

• Hakikata muhalif. Gerçeğe ve hakikata zıt.

hilafetname

• Tarikata intisab ile usulü dairesinde belirli mevkilere çıkarak irşad mertebesine yükselenlerden isteklilerin irşad ve terbiyesine ruhsat ve izni mutazammın şeyhi tarafından verilen mühürlü vesika.

hıll

• Helâl.
• Kâbe ile mikat arası.

hill

• Helâl. Yapılması günah olmayan.
• Harem-i Kâbe ile mikat arası, hac zamanında Mekke-i Mükerreme dışında ihrama girilen yerin haricinde bulunan saha.

• Hac veya umre için ihrâma girilen mîkât denilen yerler ile Harem yâni Mekke şehri sınırı arasına verilen ad. Harem adı verilen yerde ihramlı iken yapılması haram (yasak) edilen şeyler, burada helâl olduğu için Hill adı verilmiştir. Hill'in Mekke-i mü kerremeye en yakın yeri batı taraftaki Ten'im den

hisban

• Zan.
• İtikat.

hitamuhu miskün

• Onun mühürü (sonu) misktir, meâlinde Mutaffifîn Suresi'nin 26. âyetinden bir kısımdır. Onda Cennet nimetlerinden bahsedildiği gibi, bu kelâm tatbikatta sözün, sohbetin sonunu hoş ve güzel sözle bitirmeğe denilir.

hizbü'l-kur'an / hizbü'l-kur'ân

• Kur'ân'daki iman hakikatlerini insanlara ulaştırma hizmetini yürütenler.

hizbü'l-kur'ani / hizbü'l-kur'ânî

• Kur'ân'a hizmet eden, onun hakikatlerini yaşayıp yaşatmaya çalışan grup.

hizmet-i imaniye

• İmana ait hizmet. İman ve Kur'an hakikatlarının mukni ve ilmi delillerle anlaşılmasına hizmet etmek; neşrinde, tebliğinde çalışmak.

hizmet-i kudsiye-i imaniye

• Mukaddes olan iman hakikatlerini muhtaç insanlara ulaştırma hizmeti.

hizmet-i kur'an / hizmet-i kur'ân

• Kur'ân hakikatlerini yayma görevi.

hizmet-i kur'aniye ve islamiye / hizmet-i kur'âniye ve islâmiye

• İslâmın ve Kur'ân'ın hakikatlerini insanlara ulaştırma hizmeti.

hizmet-i neşriye

• Kur'ân-ı Kerimin hakikatlerini yayma hizmeti.

hortlak

• Bazıların hakikatsız ve batıl inanışına göre mezarda dirilip geceleri çıkarak dolaştığı tevehhüm edilen ölü. Cadı, vampir.

hudabin

• Hakkı ve hakikatı gören. Cenâb-ı Hakk'ı tanıyan.

hudus ve imkan / hudus ve imkân

• Usul-üd din ve İlm-i kelâmın dâhi ulemâsının ve Hükemâ-i İslâmiyyenin gördükleri ve hadsiz bürhanlar ile isbat ettikleri hudus ve imkân hakikatları.

hukuk

• Haklar.
• Hakikatler.
• Kanunların verdiği hak.

hüseyin-i cisri / hüseyin-i cisrî

• (Hi: 1261- 1327) Suriye ulemasındandır. Baba ve annesi Ehl-i Beyt'tendir. Câmi-ül Ezher'de tahsil görmüş ve zamanının dinî, edebî ve felsefî ilimleriyle iştigal etmiştir. En meşhur eseri "Risale-i Hamidiye"sidir. Türkçeye ve Orducaya tercüme edilmiştir. 1307 senesinde Tercüman-ı Hakikat gazetesi, ki

i'la-yı kelimetullah

• Allah kelâmının, İslâmiyetin ulviyetini ve hakikatlarının kıymetini bildirmek ve yaymak. Hakaik-ı Kur'âniye ve imâniyenin neşir ve tâmimine cehd ile çalışmak.

i'rab / i'râb

• Düzgün konuşmak ve hakikatı açıklamak.
• Gr: Kelime ve fiillerin sonunda bulunan harf veya harekelerin değişmesi ve bu değişikliği ve sebeblerini öğreten ilim.

• Düzgün konuşma ve hakikatı belirtme.
• Arapça kelimelerin sonundaki harf veya harekenin değişmesi.

ibtisar

• (Basar. dan) Kalb gözüyle görme. Basiret.
• Görüp hakikatına varma.

icraat

• (Tekili: İcrâ) Meydana getirilen işler. Yapılan işler.
• Ameliyat. Tatbikat.

iddianame

• Müddei umuminin (savcının), iddialarını topladığı ve soruşturma sonunda mahkemede okuduğu yazı. (Ceza işlerinde hazırlık tahkikatının neticesi, davasının açılması için kâfi olduğu anlaşılırsa savcı bu dâvayı, ya ilk tahkikatın açılması hakkında sorgu hakimine bir talepname veya doğrudan doğruya mahk

ıdlal

• (İdlâl) Hak dinden, imân ve islâmiyetten saptırmak. Doğrudan, Hak ve hakikat caddesinden ayırmak. Azdırmak.

idrak / idrâk

• Bir şeyin aslını, mâhiyetini, hakîkatini bilmek, anlamak.

ifade

• Konuşma, hakikatleri dile getirme.

ifade-i hakaik

• Hakikatlerin ifade edilmesi.

iftihas

• Gerçeği ve hakikatını dikkatle araştırma. İçyüzünü iyice tetkik etme.
• İmtihan etme, deneme.

ihevat

• (Tekili: İhve) Samimi ve sâdık arkadaşlar. Candan dostlar.
• Tarikat arkadaşları.

ihram / ihrâm

• Mîkât denilen mahalde (yerde) hacca veya umreye niyet ederek, peştemal gibi dikişsiz iki parça örtüyü giymek ve telbiye getirmek sûretiyle, daha önce mubah (serbest) olan bâzı şeyleri kendine haram kılmak yâni bunları yapmaktan sakınmak. İhrâmlı kims eye muhrim denir. İhrâm elbisesinin belden aşağı

ihvan

• ( kelimesinin cem'i) Kardeşler. Eş, dost.
• Sâdık arkadaşlar.
• Aynı mezheb veya tarikata mensub olanlar.

• Kardeşler, arkadaşlar, aynı tarikata mensup olanlar.

ihvan-ı tarikat

• Bir tarikata mensup kardeşler.

ıhve-i müteferrikin / ıhve-i müteferrikîn

• Ana baba bir veya yalnız ana bir yahut da yalnız baba bir erkek kardeşler. (Müennesi: "Ahavat-ı müteferrikat'tır)

ilanname-i ilahi / ilânnâme-i ilâhî

• İlâhî hakikatleri aktaran duyuru yazısı.

ilbas-ı hırka

• Bir tarikata intisab ile mutad olan menzilleri geçerek irşad mertebesine yükselenlere, şeyhlerinden gördükleri yolda başkalarını irşad ile izin verme salâhiyetini ihtiva eden "İcazetname: hilâfetname" verme.

ilim ve hak erbabı

• Hak, hakikat ve ilim sahipleri.

ilm

• (İlim) Okumakla veya görmek ve dinlemekle veya ihsan-ı Hak'la elde edilen malumat. Bilmek. İdrak etmek. (İlim, hakikatı bilmekten ibarettir. İlim, marifetten daha umumidir. Marifet, tefekkürle bilmek mânasına olmakla beraber, Cenab-ı Hakk'a nisbeti câiz olmaz. Gerek huzurî olsun (ilm-i İlâhî

ilm ü hakikat

• İlim ve hakikat.

ilm-i beyan / ilm-i beyân

• Belâğat ilminin, hakikat, teşbih, istiâre, mecaz, kinâye kısımlarından bahseden kısmı.

• Belâgat ilminin, yâni edebiyatın, hakikat, teşbih, istiâre, mecaz, kinaye kısımlarından bahseden ilim dalıdır.

• Belâgât ilminin hakîkat, mecaz, kinâye, teşbîh (benzetme) ve istiâre gibi konularından bahseden ilim.

ilm-i hakaik-i kur'aniye / ilm-i hakaik-i kur'âniye

• Kur'ân hakikatlerinin ilmi.

ilm-i hakikat

• Hakikat ilmi.

ilm-i kelam / ilm-i kelâm

• İman hakikatlerini ispat eden ve açıklayan bilim dalı.

ilm-i nahiv ve beyan

• Dilbilgisi ve belâğatın hakikat, mecaz, kinâye, teşbih ve istiâre gibi konularını öğreten ilim dalı.

ilm-i tahkik

• Gerçekleri ve hakikatleri araştırma ilmi.

ilm-i tarikat

• Tarikat, tasavvuf ilmi.

ilm-i tasavvuf ve tarikat

• İlâhî hakikatlere ulaşmak için, şeyhin gözetiminde takip edilen yolun ilmi; tarikat ve tasavvuf ilmi.

ilmiye

• Fıkıh ve şeriat ilimleri, iman ve Kur'an hakikatları ve tahkiki iman dersleri ile iştigal eden zatların mensub oldukları yol. Alimlerin mesleği.

iman

• İnanmak. İtikad. Hakkı kabul, tasdik ve iz'ân etmek. İslâmiyeti kabul edip amel etmek. Dini bütün hakikatleri kabul edip gereğini yerine getirmek.

iman hizmeti

• İman hakikatlerini yayma hizmeti.

imha-yı hakikat / imhâ-yı hakikat

• Hakikatin ortadan kaldırılması.

imsak

• Kendini tutmak. Bir şeyden el çekme.
• Oruca başlama zamanı.
• Hapsetmek.
• Şer'an müftirat denen şeylerden (orucu bozan şeylerden) nefsi hakikaten veya hükmen men' etmek.
• Yemez içmez adamın hâli. Cimrilik, hasislik, pintilik.

imtihan

• Deneme, Tecrübe etmek.
• Bir şeyin hakikatına ıttılâ peyda etmek için çok dikkatle düşünmek.
• Salâhiyet veya salâhiyetsizliğini anlamak için yapılan teftiş ve tecrübe.

inadiye

• Eşyanın hakikatlarını, varlığını inkâr eden bir zümre.

inadiyye

• Eşyanın hakikatini inkâr etme felsefesine bağlılık.

inayetname

• Allah'ın yardım ve inayetine mazhar olmaya, Kur'ân ve iman hakikatlerini anlamaya vesile olacak mektup, yazı.

inkılab-ı hakaik / inkılâb-ı hakaik

• Hakikatlerin tam zıddına dönmesi (ki, böyle bir şey mümkün değildir.)

inkişaf-ı hakaik-i imaniye

• İman hakikatlerinin inkişafı, gelişmesi.

inkişafat-ı imaniye

• İman hakikatlerinin açılması, açığa çıkması.

insaf

• Merhamet ve adâlet dâiresinde hareket. Hakikatı kabul ve itiraf.

intak-ı bi-l hak

• Hakk'ın söyletmesi. Cenab-ı Hakk'ın konuşturması. İnayet-i Hak ile hakikatı olduğu gibi dile getirmek.

intibah

• Uyanıklık, göz açıklığı. Hassasiyet. Agâh ve münebbih olmak. Hakikatı ve hakkı anlayıp yanlıştan, fenadan dönmek.
• Sinirlerin uyanması. Uzuvların harekete gelmesi.

irfan

• Bilmek, anlayış, tecrübe ve zekâdan ileri gelen zihnî kemal.
• İkrar.
• Mücazat.
• Fık: Esrar-ı İlâhiyeye, iman ve Kur'an hakikatlarına vukufiyet. (İlim ile irfan ve ma'rifet arasında fark vardır: İlim, vech-i küllî ile, yani her vechesiyle bilmektir. İrfan ve marifet ise;

irfan mektebi

• İrfan okulu; Cenâb-ı Hakkı tanıtan, bildiren, hak ve hakikate ulaştıracak bilgiyi ders veren okul.

irşadat

• (Tekili: İrşad) İrşadlar. Hak ve hakikatı ve doğru yolu bildirmeler. İkazlar.

isbat / isbât

• Delil göstererek hakikatı ortaya koyma.

iskandil

• ing. Denizin derinliğini ölçmeğe yarayan ve gemilerde kullanılan bir âlet.
• Bir şeyin hakikatını anlamağa çalışma. Yoklama, deneme, tecrübe etme.

istifta

• Fetva istemek. Şeriata ait bir mes'ele hakkında salâhiyetli zatlardan hakikati öğrenmek.

istihda'

• (Hüdâ. dan) İrşad ve hidâyet istemek. Hak, hakikat, imân ve İslâmiyet yolunu istemek.

istikamet yolu

• Hak ve hakikate ulaştıran yol; İslâm dini.

istiknah

• (Künh. den) Bir şeyin hakikatını ve künhünü araştırma.

itkan

• Pürüzsüz yapmak veya yapılmak. Sağlamlaştırmak. Hakikata yakından vakıf olmak, delileriyle bilmek, inanmak. Bilerek emin olmak. Muhkem kılmak, muhkem yapmak. Sâbit kılmak.

ivec

• Eğrilik, çarpıklık, yanlışlık.
• Hakkı ve hakikatı eğri büğrü heveslerle tahrif etmek, gayr-i müstakim şekle getirmek.

kabul-i adem

• Kalben ademi kabul etmektir. Hakkı inkâr etmek, hatalı bir hüküm ve itikattır. Hak mesleği kabul etmeyip indi ve şahsi görüşünü ileri sürerek başka bir yolda gitmektir, bir iltizamdır. İmânın zıddına şahsi görüşüne tâbi olmak, bâtılı kabul etmektir.

kadiri / kadirî

• Abdülkadir-i Geylanî Hazretlerinin yolunda olan, onun tarikatına mensub. olan.

• Abdülkadir Geylanî tarikatından olan.

kàdiri / kàdirî

• Şeyh Abdulkadir-i Geylânî'nin kurduğu tarîkata mensup olan.

kaf suresi

• Kur'an-ı Kerim'in 50. suresidir. Bâsikat ismi de verilir. Mekkîdir.

kain ve bain / kâin ve bâin

• Tasavvuf ilmi terimlerinden. Halk (insanlar) ile berâber görünen, fakat hakîkatte onlardan uzak ve kalben Allahü teâlâ ile berâber olan.

kalender

• Dünyayı terkederek elini çekip Allah yolunda giden kimse. (Farsça)
• Dünyâdan elini çekip herşeyi hoş gören kimse. (Farsça)
• Dünya alâkalarından uzak, alâyişe aldanmaz hakikat adamı. Filozof. (Farsça)

kamilü't-tarikati'l-aliyye ve'l-müceddidiyye halid-i zülcenaheyn / kâmilü't-tarikati'l-âliyye ve'l-müceddidiyye hâlid-i zülcenâheyn

• Müceddid ve yüksek tarikat sahibi olan Halid-i Zülcenaheyn.

kanun-u hakikat

• Hakikat kanunu.

karen

• (Çoğulu: Akrân) Ok mahfazası.
• Kılıç.
• Ok.
• İki deveyi biribirine çattıkları ip. Başka deveye çatılmış deve.
• Çatık kaşlı olmak.
• "Yakınlık" mânâsına mastar.
• Necid ahâlisinin mikâtı olan mevzi.

karine / karîne

• Bilinmeyen bir şeyin anlaşılmasına yarayan ip ucu. Anlaşılması zor olan hususun hak ve hakikatına dâir cüz'i delil olan şey. İşaret.

• Emâre, alâmet. Bir şeyin hakîkatine delil olan şey.

kaziye-i zaruriyye

• Man: Tasdikat-ı akliyyeden olmakla zıddı mümkün olamıyacak surette kat'i olan bir nevi kaziyyedir.

keşf

• Açığa çıkarma; mânevî âlemlere ait bazı hakikatleri kalb gözüyle görme.

keşf ü keramat / keşf ü kerâmât

• Allah'ın bir ikramı olarak mânevî âlemlerde bazı hakikatleri görme ve olağanüstü hâllere mazhar olma.

keşf-i evliya

• Velilerin mânevî âlemlerde bazı olayları ve hakikatleri görmesi.

keşf-i kat'i / keşf-i kat'î

• Kesin keşif, mânevî âlemlerde bazı hakikatleri görme ve ortaya çıkarma.

keşf-i sadık / keşf-i sâdık

• Allah'ın velî kullarının mânevî âlemlere ait bazı sır ve hakikatleri Allah'ın ilham etmesiyle görmeleri.

keşf-i sahih / keşf-i sahîh / كَشْفِ صَحِيحْ

• Doğru olarak perdeli hakîkati görme.

keşfen / كَشْفاً

• Perdeli hakîkati görerek.

keşfi / keşfî / كَشْف۪ي

• Gaybî hususları, bilinmeyen hakikatleri keşfetmekle bilmek.

• Perdeli hakîkati görmeye dayalı.

keşfiyat / keşfiyât

• Keşifler, bazı hakikatleri ortaya çıkarma, keşfetme hâlleri.

keşfiyat-ı kat'iye

• Kesinliğinde şüphe olmayan keşifler; mânevî âlemlerde bazı hakikatleri görme.

keşfiyat-ı kudsiye-i kur'aniye / keşfiyat-ı kudsiye-i kur'âniye

• Kur'ân'ın kudsî hakikatlerinin keşfedilmesi.

keşfiyat-ı sadıka

• Doğru keşifler; manevî âlemlerde bazı olayları ve hakikatleri görme.

keşif / كَشِفْ

• Perdeli hakîkati görme.

kıdde

• Tarikat.
• Bölük.

kıl-ı zulmettar

• Büyük bir hakikatin önünü kapatan bir kıl.

kirpik-i akıl

• Mc: Akıl gözünün kirpiği. Aklın, hakikatleri anlamasına engel olan şey.

kitab-ı davet / kitab-ı dâvet

• Hak ve hakikate çağrı kitabı.

kitab-ı hakikat

• Hakikat kitabı.

kıyas-ı maalfarık / kıyas-ı maalfârık

• Birbirine benzemiyen şeyler arasında yapılan kıyas. Yani, doğru olmayan ve hakikata uymayan mukayese.

kuddise sırruhu

• "Sırrı ve hakikatı muazzez ve müşerref olsun" meâlinde bir hürmet ifadesidir.

• 'Sırrı ve hakikati muazzez ve müşerref olsun' meâlinde bir hürmet ifadesi.

kudsi hakaik / kudsî hakaik

• Kutsal hakikatler, esaslar.

küfr-i inadi / küfr-i inadî

• İnadî dinsizlik, inadî küfür. Hakikat isbat edildiği halde yine imana gelmemek. Bilip de kabul etmez olmak.

küfr-i inkari / küfr-i inkârî

• Aslâ Cenab-ı Hakk'ı tanımayıp, İslâmiyet hakikatlarını ikrar ve tasdik etmemektir.

küfr-i meşkuk

• Küfürde ve itikatsızlıkta şüpheli olma.

küfr-i mutlak

• Hiç bir imâni hükmü olmamak, dine âit hiç bir hakikatı, Allah'ın varlığına âit hiç bir delili kabul etmemek. İhsan ve inayet-i İlâhiyyeye karşı şükür etmiyerek fiilen ve kavlen inkâr etmek. ("Neuzü billâh" dine söğmek gibi) Küfr-ü icabettiren bazı çirkin sözlere de "küfür" denilmiştir.

kur'an-ı mübin / kur'ân-ı mübîn

• Hak ve hakikati açıklayan Kur'ân.

kuss ibn-i saide

• İslâmiyetten önce Arabistan'da yaşamış İyâd Kabilesinin ileri gelenlerinden, mühim hakikatlı bir şâirdir. Cârud gibi hakperesttir. Henüz Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm genç iken Suk-ı Ukaz panayırındaki hitabeti ile meşhurdur. Hitabesinde bir Hak Peygamber geleceğini ve onun en güzel bir d

küşuf / küşûf

• Keşifler, mânevî âlemlere ait bazı hakikatleri görme işlemleri.

kutb-ul aktab

• Kutubların başı. Hilafet-i mâneviye-i Muhammediye (A.S.M.). Velâyet-i mâneviye makamlarının en yükseği, nübüvvet-i Muhammediyeye (A.S.M.) veraset makamı olup, bu makama ancak Cenâb-ı Hakkın bir atiyyesi olarak nâil olunur. Bu makamda bulunan zât, Hakikat-ı Muhammediyenin (A.S.M.) mazharı ve Esmâ-i İ

kütüb-ü imaniye ve islamiye / kütüb-ü imaniye ve islâmiye

• İman hakikatlerini ve İslâmın temel özelliklerini anlatan kitaplar.

kütüb-ü kelamiye / kütüb-ü kelâmiye

• İman hakikatlerini ispat eden ve açıklayan ilim dalına ait kitaplar.

kütüb-ü muhakkikin / kütüb-ü muhakkikîn

• Gerçekleri araştıran, hakikatleri delilleriyle bilen âlimlerin kitapları, eserleri.

kuvvet-i hakikiye

• Gerçek güç; hakikate, gerçeğe ait güç.

lafz-ı kafir / lafz-ı kâfir / لَفْظِ كَافِرْ

• Hakkı hakîkati örten söz, kelime.

lan / lân

• Hakikatsızlık, vefasızlık. (Farsça)

latife-i rabbaniye / lâtife-i rabbâniye

• İnsanın kalbine bağlı ve bütün duygularının sultanı olan ince bir duygudur ki, İlâhî hakikatlar onunla hissedilip zevkedilir.

• İlâhî hakikatleri hisseden ve mânevî zevkleri alan his, duygu.

levha-i hakikat

• Hakikat levhası.

lisanü'l-hak

• Hak ve hakikati söyleyen dil.

lükata

• Fık: Sâhibi belli olmayan sokakta bulunan şey. Bu malı yerden kaldırmağa İltikat, yerden kaldırana da Mültekit denir.

ma fiz-zamir / mâ fiz-zamir

• Bir şeyin içinde gizli olan hakikatler.

ma'rifetullah

• Masnuat-ı İlâhiyeyi ve Kur'âni hakikatleri tefekkür ve tahsil ile veya lütf-i İlâhi ile kalbi inkişâf ve basirete sâhib olmak. Esmâ-i İlâhiyyeyi tanımak. İlâhi hakikatlara vukufiyet. Her işte Allah rızâsına en uygun hareket tarzını bilip amel etmek.

maden-i ilm-i hakikat / mâden-i ilm-i hakikat

• Hakikat ilminin kaynağı.

mahiyat

• Mahiyetler. Esaslar. Hakikatlar. İç yüzleri.

mahiyet

• Bir şeyin içyüzü, aslı, esası. Bir şeyin neden ibâret olduğu, künhü, esası, hakikatı.

mahiyet-i hayatiye

• Hayatın yapısı, esası, hakikatı.

mahsusattaki vehmiyat bedihiyattandır / mahsûsattaki vehmiyat bedihiyattandır

• Dış duyular vasıtasıyla elde edilen bilgiye vehim karışamaz. Zira hakikati sabittir. Dış duyularla gödüğümüz şeyler dış dünyada vardır. Vehimde olduğu gibi kuruntu ile olmayan bir şeyin varlığına hükmetmek değildir.

mahz-ı hakikat / مَحْضِ حَقِيقَتْ

• Hakikatin, gerçeğin ta kendisi.

• Tam bir hakikat.

mahz-ı tahkik

• Hakikati araştırmanın ta kendisi, sırf araştırarak.

mahzen-i hakaik

• Hakikatler, gerçekler hazinesi.

maişet-i hakikat

• Hakikat gıdası.

makrun-u sıhhat

• Sıhhat ve hakikata yakın. Doğruluk derecesi fazla.

manevi tefsir / mânevî tefsir

• Kur'ân-ı Kerimin işaret ettiği hakikatleri asrın ilmî gelişmeleri ışığında ortaya koyarak, iman hakikatlerini güçlü ve sarsılmaz delillerle açıklayan, yorumlayan eser.

manevra-i ulvi / manevra-i ulvî

• Yüksek manevra, büyük tatbikat.

manzume-i hakikat

• Hakikat manzumesi; belli bir düzen içinde yerleşmiş hakikatler.

masduka

• (Çoğulu: Masdukat) Doğru söz. Hakikat ve gerçek olan kelâm.

mebadi-i zaruriyye

• Bir hakikat tam bilinmeden önceki isbat edici zaruri emâreler, başlangıçlar, hazırlıklar.

mecma-ı hakaik

• Hakikatlerin toplandığı yer.

• Hakikatlerin toplandığı yer. Hakikatlerin merkezi.

mecma-i hakikat

• Hakikatlerin, doğruların toplandığı yer.

mecmua-i hakaik / mecmua-i hakâik

• Hakikatler kitabı.

medrec

• (Çoğulu: Medâric) Basamaklı yol. Merdiven.
• Meslek.
• Tarikat.
• Dar yol. Dağ yolu.

mehasin-i hakikat-ı muhammediye / mehâsin-i hakikat-ı muhammediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) bütün kâinatı kaplayan hakikatinin güzellikleri.

mektub-u samedani / mektub-u samedanî

• Hiç bir şeye muhtaç olmayan Allah'ın eserleri. Yeryüzü. İnsanlar, ağaçlar, çiçekler, çekirdekler, dağlar, denizler gibi çok hakikatlı mâna ifâde eden Allah'ın mektupları.

melami / melamî / melâmî

• Kınanmış ve ayıplanmışlardan olan.
• Hükema-i Kelbiyyun.
• Melami adındaki tarikata mensub olan.

• Kınanmış, melamilik tarikatından olan.

melamilik / melâmîlik

• Kendini kınamayı esas alan bir tarikat.

melamiyyun

• (Tekili: Melamî) Melamî tarikatından olanlar.

melekut

• Tam bir hâkimiyyetle, Saltanat-ı İlâhiyyenin müessiriyyet ve idâresinin esrarı. Her şeyin kendi mertebesinde, o mertebeye münâsib ruhu, canı, hakikatı. Bir şeyin iç yüzü, iç ciheti.
• Hükümdarlık. Saltanat.
• Ruhlar âlemi.

melekuten / melekûten

• Birşeyin görünmeyen iç yüzü, aslı, hakikati olarak.

melekutiyet / melekûtiyet

• Bir şeyin görünmeyen iç yüzü, aslı, hakikati.

menba-ı envar-ı hakaik / menba-ı envâr-ı hakaik

• Hakikat nurlarının kaynağı.

menba-ı hakaik

• Hakikatlerin kaynağı.

menba-ı hakikat

• Hakikat kaynağı.

menba-ı nur-u hakikat

• Hakikat nurunun kaynağı.

mencınık

• (Çoğulu: Mencınıkât) Mancınık.

menfi / menfî

• Müsbetin zıddı. Müsbet olmayan.
• Nefyedilmiş, sürgün edilmiş. Sürgün.
• Bir şeyin olmayacak cihetini düşünen.
• Hakikatın aksini iddia eden.
• Gr: Başında nefiy edatı bulunan kelime veya cümle.
• Nâkıs. Negatif, olumsuz.

menşur-u hakikat

• Hakikatlerin neşredilmesi, ilân edilmesi.

mertebe-i uzma-yı tevhid / mertebe-i uzmâ-yı tevhid

• Tevhid hakikatlerine ulaşmada varılacak olan en büyük mertebe.

mesele-i tarikat

• Tarikat meselesi.

meslek-i hakikat

• Hakikate ulaşmak için takip edilen yöntem.

meslek-i velayet / meslek-i velâyet

• Tarikat ve tasavvuf ehlinin takip ettikleri yol, yöntem.

meşşaiyyun

• Meşşâiler. Derslerini gezerek veren, peygamberlere uymayarak yalnız akıl ve fikir ile hakikatı bulmaya çalışan ehl-i dalâlet. Dinsizlik yolunu açanlar, sadece akla itimad eden ve vahye tâbi olmayan imânsızlar.

mev'iza

• Mev'ize. Öğüt. Nasihat.
• Bir cemaate veya kimseye kalbini yumuşatacak ve iyiliğe sevkedecek surette hakikatları ders vermek.

mevakit

• (Tekili: Mikat) Hacıların ihrâma girdikleri yerler.
• Bir iş için tâyin edilen vakitler.

mevbik

• (Çoğulu: Mevbikat) Korkulu yer.

mevhum / mevhûm / مَوْهُومْ

• Hakîkatte olmayan, asılsız.

• Vehimde olup, hakîkatte olmayan.

mevlana celaleddin-i rumi

• Hi: 672 de Belh'de doğdu. Konya'ya geldi ve yerleşti. Mühim eseri Farsça ve manzum yazdığı Mesnevi'sidir. İkişer mısralı kafiyeli şekilde olduğundan bu isim verilmiştir. Mevlevi Tarikatının piri ve serefrâzıdır.

mevlevi / mevlevî

• Mevlevîlik tarikatına mensup kimse.

• Mevlana Celaleddin-i Rumi Hazretlerinin tarikatından olan müslüman.

• Mevlânanın tarikatından olan.

mevlevi-misal / mevlevî-misâl

• Mevlevîlik tarîkatına mensup olan ve Allah aşkıyla kendi etraflarında dönenler gibi.

mevlevi-vari / mevlevi-vâri / mevlevî-vâri

• Mevlevî tarikatı mensuplarının cezbe halinde, Allah aşkıyla kendinden geçerek dönmeleri gibi.

• Mevlevîlik tarikatına mensup kimselerin döndüğü gibi.

mevleviler / mevlevîler

• Mevlevî tarikatına bağlı olanlar.

mevsuk

• Kendisine inanılır olan. Şâyân-ı itimad olan.
• Sağlam.
• Vesikalı. Delile dayanan hakikat.

mevzu'

• Bahis. Üzerinde durulan mes'ele.
• Aşağılanmış olan.
• Konulmuş. Vaz olunmuş.
• Uydurma. Doğru ve hakikat olmayan.
• Geçer olan, muteber, işlemekte olan, câri.

mevzuat

• Bahsedilen hususlar. Bir şeyin esasını teşkil eden hususat. Tatbikat halinde olan hükümler ve kaideler.

meyve-i hak

• Hakikat, gerçek denilen meyve.

mikatt

• (Çoğulu: Mikât) Üzerinde kalem kesecek âlet.

mir'at-ı üstad / mir'ât-ı üstad

• Kur'ân hakikatlerini bir ayna gibi yansıtan Üstad.

muattıla

• Boş bırakılmış. Atâlete atılmış.
• Hâlık'a itikat etmeyen.

mübeddel-i hakikat

• Hakikate, gerçeğe dönüşmüş, çevrilmiş.

mubik

• (Çoğulu: Mubikat) Helâk edici.
• İsyan.
• Büyük günah.

müceddid

• Yenileyen. Yenileyici. Hadis-i sahihle bildirilen, her yüz yıl başında dini hakikatleri devrin ihtiyacına göre ders vermek üzere gönderilen büyük âlim ve Peygamberin (A.S.M.) vârisi olan zât.

• Yenileyen, yenileyici; Hadîs-i Sahihle bildirilen, her yüzyılda bir dinî hakikatleri devrin ihtiyacına göre ders vermek üzere gönderilen büyük âlim ve Hz. Peygamber'in (a.s.m.) vârisi olan zât.

• Yenileyici, hadîste her asırda geleceği müjdelenen ve îman hakikatlarını asrın anlayışına uygun olarak anlatmakla görevlendirilen nurlu âlim.

müceddid-i din

• Yenileyici; sahih hadisle her yüz senede bir geleceği bildirilen, dinin hakikatlerini, asrın ihtiyacına göre ders veren peygamber vârisi olan âlim zât.

müceddit

• Yenileyen, yenileyici; sahih hadisle her yüz senede bir geleceği bildirilen, dinî hakikatleri devrin ihtiyacına göre ders veren büyük âlim.

müdavele-i efkar / müdavele-i efkâr

• Birbirinin fikirlerinden istifade ile karşılıklı konuşmak ve fikir alış-verişi yapmak. (Müdavele-i efkârdan bârika-i hakikat çıkar. N.Kemal)

muhakkak

• (Hakk. dan) Hakikatı ve gerçeği belli olmuş. Tahkik edilmiş. Doğru.
• Mutlaka ne olursa olsun.

muhakkik

• Hakikatı araştırıp bulan. İç yüzüne inceliyerek vakıf olan.
• Hakikat âlimi. Hakikatlara hakkı ile vakıf ve ehl-i tahkik olan büyük İslâm âlimi.

muhakkikane

• Gerçeği ve hakikatı araştıran bir kimseye yakışır surette. Muhakkik olan bir insana yakışacak şekilde. (Farsça)

muhakkıkin / muhakkıkîn

• Gerçekleri araştıran ve hakikatleri delilleriyle bilen âlimler.

• Hakikati, gerçeği bulup meydana çıkaranlar, araştırıcılar.

muhakkikin / muhakkikîn

• Gerçekleri araştıran ve hakikatleri delilleriyle bilen tasavvuf erbabı âlimler.

• Hakikatı bulup meydana çıkaranlar.
• İç yüzünü araştırıp bulan büyük İslâm âlimleri ve velileri. Hakikat araştıran, hak âlimleri.

muhakkıkin-i asfiya / muhakkıkîn-i asfiyâ

• Hz. Peygamberin çizgisinde yaşayan ve hakikatleri delilleriyle bilen ilim ve takvâ sahibi büyük zatlar.

muhakkıkin-i ehl-i tarikat / muhakkıkîn-i ehl-i tarikat

• Tarikata mensup olanlardan gerçekleri araştıran ve delilleriyle bilen âlimler.

muhakkıkin-i islam / muhakkıkîn-i islâm

• İslâm'ın hakikatlerini araştıran ve delilleriyle bilen âlimler.

muhakkikin-i islam / muhakkikîn-i islâm

• Gerçekleri araştıran, hakikatleri delilleriyle bilen İslâm âlimleri.

muhakkıkin-i islamiye / muhakkıkîn-i islâmiye

• Hakikatleri araştırıp delilleriyle bilen büyük İslâm âlimleri.

muhakkikin-i nev-i beşer / muhakkikîn-i nev-i beşer

• İnsan türünün gerçekleri araştıran ve hakikatleri delilleriyle bilen fertleri.

muhakkıkin-i sofiye / muhakkıkîn-i sofiye

• Gerçekleri araştıran ve hakikatleri delilleriyle bilen tasavvuf ehilleri.

muhakkıkin-i sufiye / muhakkıkîn-i sufiye

• Gerçekleri araştıran ve hakikatleri delilleriyle bilen tasavvuf ehilleri.

muhakkikin-i ulema / muhakkikîn-i ulema

• Gerçekleri araştıran, hakikatleri delilleriyle bilen âlimler.

muhbir-i sadık / muhbir-i sâdık

• Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) bir ismi. Diğer Peygamberlere de denebilir. Çünkü hepsi sâdık, sağlam, doğru haberleri insanlara ulaştırmışlar, kendilerine bildirilenleri aynen bildirmişler, insanları doğruluğa, felâha, hakka, hakikata, imana dâvet etmişlerdir.

muhtac-ı ilm-i hakikat

• Hakikat ilmine muhtaç olan.

mukabele-i bilhuruf

• Söz ile konuşmak ve hakikatı müdafaa etmek suretiyle karşı çıkıp mukabele etmek.

mükerrem

• Hürmet ve tâzim edilen. İkram olunmuş. Muhterem. Kerim olan. (İnsan fıtraten mükerrem olduğundan, hakkı arıyor. Bazan batıl eline gelir, Hak zannederek koynunda saklar. Hakikatı kazarken, ihtiyarsız, dalâlet başına düşer; hakikat zannederek kafasına giydiriyor. Mek.)

mukınun / mûkınûn

• Yakîn sahibi olanlar. Şüphesiz ve tereddüdsüz olarak imanî ve Kur'anî hakikatlara vâkıf olanlar.

mukteza-yı hak ve hakikat

• Hak ve hakikatin, doğru ve gerçeğin gereği.

mukteza-yı hakikat ve hikmet

• İlâhî gaye ve hakikatın gereği.

mukteza-yı hikmet ve hakikat

• Hikmet ve hakikatin gereği.

mülahaza

• Mütâlaa. Dikkatle bakmak. İyice düşünüp bir işin hakikatını tetkik etmek. Tefekkür, düşünce.

mülhim-i hakikat

• Hakikati ilham eden.

mümkin

• Olabilir hakikat.

münafık

• İki yüzlü, araya nifak sokan. Fitnekâr.
• Ahdini bozan, yalan söyleyen, hıyanet eden.
• Görünüşte müslüman olup hakikatte kâfir ve düşman olan.

münkir

• (Nekr. den) İnkâr eden, kabul etmiyen, hakikatı tasdik etmiyen, dinsiz.

münkir-i hakikat

• Hakkı, hakikatı inkâr eden.
• İmansız.

münselik

• (Silk. den) Bir yola girip orada giden. Bir tarikata girmiş. Bir meslek tutmuş.

mürid / mürîd / مُر۪يدْ

• İrade eden, istiyen.
• Tarikata girmiş olan. Şeyhin veya mürşidin şakirdi, talebesi.

• İsteyen, tarikata girip şeyhe bağlanan.

• Tarîkate giren.

müridane / müridâne

• Tarikata girmiş gibi. Aşk ve incizabla istiyerek, mürid gibi dua ederek. (Farsça)

mürşid

• (Rüşd. den) İrşad eden, doğru yolu gösteren, gafletten uyandıran. Peygamber vârisi olan, kılavuz. Tarikat piri, şeyhi.

mürteci'

• (Rücu'. dan) Geri dönen, geri dönmek isteyen. İrticâa giden.
• Her cihetle en yüksek saadet ve selâmete sevkeden İslâmiyete muhalefetle İslâmdan önceki câhiliyet ve ahlâksızlığa dönmek isteyenlerin vasfı.
• İslâmiyete muhalif olanların; hakikat, İslâmiyet ve iman fedakârlarına, İ

müsbit

• İsbat eden, tesbit eden. Hakikat olduğunu, doğruluğunu belli eden.

müstantık

• İstintak eden, soran.
• Mahkemede ilk ifadeyi alan, ilk soruşturma tahkikatı açan hâkim.
• Sorgu hâkimi.
• Sual soran. Sorguya çeken.

mutalaa

• Bir mes'ele hakkında bilgi edinmek için tetkikatta bulunma, okuma, okuma ile meşguliyet.

mutasavvıf

• Tasavvuf ehli olan, kalbi dünyanın gelip geçici işlerinden ayırıp Allah sevgisi ile bağlayan tarikat ehli kimse.

• Tasavvufla uğraşan. İlâhiyyatla uğraşan, tarikat ehli olan.

• Tarikat adamı.

mutasavvife

• Tarikatta ilerleyen.

mutasavvıfin

• Tarikatta ilerleyenler.

mütearefe

• Hakikat olduğu apaçık belli olan. İsbata ihtiyacı olmayan.

mütehassıs

• Bir işin hakikatını, içyüzünü çok iyi bilen. Bir meslekte mahir olan.
• Has ve mahsus olan.

• İhtisas sâhibi, uzman. Bir işin hakîkatini, iç yüzünü çok iyi bilen, bir ilim dalında veya meslekte mâhir olan.

müteşabih

• Birbirine benzeyenler.
• Fık: Mânası açık olmayan âyet ve hadis. Kur'an-ı Kerim'in ve hadislerin mecazî mânalara gelen ifadeleri. "Muhkem" olmayan âyet veya hadis.
• Zâhirî mânası kastedilmeyen ve teşbih ve temsil yoluyla hakikatlerin beyanında kullanılan ifade.

müteşabihat / müteşâbihât

• Kur'ân ve hadîste temsil ve benzetmelerle açıklanan, anlaşılması zor, çok yüksek hakikatler.

müteşabihat-ı kur'aniye / müteşabihât-ı kur'aniye

• Beşer lisanının, lügatını vaz etmediği, sezip düşünemediği, misalini göremediği hakikatların teşbih ve temsiller ile anlatıldığı âyet-i kerimeler.

müteşabihat-ı kur'aniyye / müteşabihat-ı kur'âniyye

• Kur'ân'da temsil ve benzetmelerle açıklanan, anlaşılması zor olan yüksek hakikatler.

müttekın

• Mutmain. İyice bilen, doğruluğunu, hakikatini tamamlayan. Ayn-el yakin bilen.

muvazaa

• Bir mes'elede bahse girişmek.
• Mc: Danışıklı döğüş.
• Hakikatte olmayan bir durumu varmış gibi göstermek için yapılan bir anlaşma.

muvbikat

• (Bak: Mubikat)

müz'ım

• Kendisine itikat olunmayan kimse.

muzmer-i hakaik

• Saklı, gizli kalmış, meydana çıkarılmamış hakikatler. Hakikatlerin gizlisi.

nakli / naklî

• Nakliye ile, taşıma ile ilgili.
• Akla değil de nakle dayanan, yani söylenen hakikat.

nakş-bendi / nakş-bendî

• Kalbde zikir yoluyla, tefekkür ile İlâhî sevgiyi, uyanıklığı nakşa çalışan mânâsiyle, Şeyh Bahâüddin Nakş-bendî nâmındaki azîm bir velinin kurduğu ve en ziyade hafî zikre dayanan tarikata mensub olan. (Silsile-i Nakşî'nin kahramanı ve bir güneşi olan İmam-ı Rabbanî (R.A.) Mektubat'ında demiş ki: "Ha (Farsça)

nakşi / nakşî

• Şah-ı Nakşibend tarafından kurulan tarikata mensup olan kimse.

• Nakşibendi tarikatına mensub olan.

nakş–bendi / nakş–bendî

• Bir tarikat, bu tarikatı kuran zat.

naşize

• Kocasının hanesinden, izni olmaksızın çıkıp kendisini kocasından haksız yere men'eden kadın. Bu çıkış hakikaten olabileceği gibi, hükmen de olabilir.
• Kabarmış, şişmiş.

nazar-ı gaflet

• Hakikatten habersiz şekilde bakış.

nazar-ı gaflet ve dalalet / nazar-ı gaflet ve dalâlet

• İman hakikatlerine karşı duyarsız davranan ve hak yoldan sapanların bakışı.

necmeddin-i kübra

• (Mi: 540 - 618) İran Mutasavvıflarının en mühim şahsiyetlerindendir. Kübreviyye veya Zehebiyye ismi ile anılan tarikatın kurucusu sayılır. İsmi: Ahmed bin Ömer Eb-ul Cenab Necmeddin Kübra el-Hivakî el-Harzemî.Münazara ve mübaheseyi çok sevdiği ve her münazarada hasımlarını yendiği için kendisine "Et

nefs

• Can.
• İnsanın kendisi, kişi, beden.
• Hakîkat, cevher, asıl, öz. İnsanda ve cinde şer, kötülük kuvveti. Şerîate yâni dîne uymayan isteklerin kaynağı. Buna nefs-i emmâre de denir.

nefs-i hak

• Hak ve hakikatin bizzat kendisi.

nefs-i hakikat / nefs-i hakîkat / نَفْسِ حَق۪يقَتْ

• Hakîkatin kendisi.

nefs-i ilim

• İlmin hakikati, ilmin kendisi.

nefs-i mülheme

• Tas: Lüzumu hâlinde Cenab-ı Hak tarafından kendisine hakikatlar ilham edilen, tasaffi ve tekâmül etmiş nefis.

nefs-i mülhime

• Gerektiği zaman Allahü teâlâ tarafından kendisine hakîkatler ilhâm edilen, kötülüklerden arınmış nefs.

nefs-ül emir

• Hakikatın kendisi. İşin hakikatı.

nefs-ül-emr

• Hayâl, düşünce olmayan, zihnin hâricinde kendisi var olan, hakîkat.

nefsü'l-emir

• İşin hakikati, aslı.

nefsülemir

• İşin kendisi, hakikatı.

nekt

• (Çoğulu: Nikât) Süngüyü yere vurmak.
• Taan etmek, çekiştirmek.

nesh

• Ist: Şer'i bir hükmü yine şer'i bir emirle kaldırmaktır. (İtikada ait olan ve zamanla değişmeyen hükümlerde nesih olmaz, bunlar sabit birer hakikattırlar.)
• Bir şeyin aynını kopya etmek, aynını çoğaltmak.
• İbtal etmek, hükümsüz bırakmak, değiştirmek.
• Nakletmek, kaldırma

neşr-i envar-ı hakaik-i kur'an / neşr-i envâr-ı hakaik-i kur'ân

• Kur'ân hakikatlerinin nurlarını yayma, duyurma.

neşr-i hakaik

• İman hakikatlerini yayma.

neşr-i hakaik-i imaniye

• İman hakikatlerinin yayılması.

neşr-i hakikat

• Hakikatlerin yayılması.

neyyirat / neyyirât

• Nurlu hakikatler.

neyyirat-ı islamiye / neyyirât-ı islâmiye

• İslâmın nurlu hakikatleri.

niyazi-i mısri / niyazi-i mısrî

• (Mi: 1618 - 1694) Malatya'nın Soğanlı köyünde doğdu. Şâir ve tasavvufçu olup Halvetî tarikatının Niyaziye veya Mısriye şubesini kurmuştur. Mısır'da Câmi-ül-Ezher'de tahsil gördü. 1646'da İstanbul'a döndü ve Sokollu Mehmed Paşa Medresesinde irşada başladı. Eserlerinden bazıları şunlardır: Risale-i Ha

nükat

• (Bak: Nikât- Nüket)

nukta

• (Çoğulu: Nukat-Nukut-Nikât) Nokta.

nur-i iman

• İman nuru. Kur'an ve kâinat hakikatlarının görünmesine ve bulunmasına vesile olan imanın mânevi nuru.

nur-u hakikat

• Hakikat nuru.

nur-u hakikat-eda / nur-u hakikat-edâ

• Hakikati gösteren nur.

nur-u hakikat-feşan / nur-u hakikat-feşân

• Hakikat saçan nur.

objektif

• Hakikatı olduğu gibi aksettiren. (Fransızca)
• Fotoğraf makinası ve dürbün gibi cihazlardaki mercekler. (Fransızca)
• Gaye. (Fransızca)
• Fls: Varlıkla alâkalı. (Fransızca)

• Nesnel, tarafsız; hakikati olduğu gibi aksettirme.

payan

• Kenar, son nihayet, uç. (Farsça)
• Tas: Ehl-i tarikatın ulaşacağı birlik âlemi. (Farsça)
• Akıbet. (Farsça)

perde-i cümud

• Donmuş, katı perde.
• Mc: Alem, tabiat.
• Akıl ve hissiyatı kendisi ile meşgul edip, dini ve ulvi hakikatlardan ayıran, gaflet veren perde.

perde-i zahiri / perde-i zâhirî / پَرْدَۀِ ظَاهِر۪ي

• (Hakîkati gizleyen) görünürdeki perde.

perde-i zāhiriye / پَرْدَۀِ ظَاهِرِيَه

• (Hakikati gizleyen) görünürdeki perde.

peygamber

• İlâhî hakikatları insanlara bildirmek ve onlara örnek olmak üzere Allah tarafından tayin edilen, vahiy yoluyla sahip olduğu ilmini yaşayıp neşreden mübarek zatların umumî ismi.

pir / pîr / پير

• Yaşlı, ihtiyar. (Farsça)
• Reis. (Farsça)
• Bir tarikatın kurucusu. (Farsça)
• Herhangi bir meslek ve san'atın başlatıcısı, te'sis edicisi. (Farsça)

• Yaşlı. (Farsça)
• Tarikat kurucusu. (Farsça)

pozitivizm

• Fls: Hakikatın yalnız tecrübe ve müşahede ile vakıalara istinaden tam olarak bilineceği iddiasında olan felsefe sistemi. (Fransızca)

ra'd

• Gök gürültüsü.
• Bulutları sevk ve nezaret ile vazifeli bir melek adı.
• Tehdit etmek, korkutmak. (Terennümat-ı hava, na'rât-ı ra'diye, nağamat-ı emvac, birer zikr-i azamet. Yağmurun hezecatı, kuşların seceatı birer tesbih-i rahmet, hakikata bir mecaz... Lemeat'tan)

rabıta-i şeyh

• Tarikat-ı Nakşiyede, müridin hayalen şeyhinin huzurunda kendini tasavvur etmesine denir.

rayet-i ulviyet-i şeyh-i hakkani / râyet-i ulviyet-i şeyh-i hakkanî

• Mânevî mertebelere ulaşma ve hakikatleri elde etme yolunda Şeyh Abdülkadir-i Geylânî'nin elinde tuttuğu yücelik sembolü olan sancak.

realist

• Fls: Hakikatçı. Nefs-ül emre uygun düşünen. Realizm taraftarı. (Fransızca)

realizm

• Umumi fikirleri birer hakikat sayan felsefi görüş. Hadiseleri olduğu gibi anlatma ve gösterme gayesi güden san'at çığırı, fikri.

resül-ür rahat

• Resül-i Ekrem'in (A.S.M.) bir ismidir. Kendisine tâbi olup onun getirdiği hakikatları tasdik ve iman ile insanlar büyük nimetlere ve rahatlara mazhar olduklarından kendisine bu isim verilmiştir. Ve kendisi buyurmuştur ki: "Ben dinin doğruluğu ve kolaylığı için peygamber gönderildim." ... İnsanlara e

roman-vari / roman-vâri

• Roman gibi hayalî olabilen. Hakikatla alâkası olmayan veya az olan. (Farsça)

rufai / rufaî

• Rufailik diye bilinen bir tarikatı kuran, bu tarikattan olan.

rüfai / rüfaî

• Ahmed-i Rüfaî tarikatına mensub.

ruh / rûh

• Can; bedene hayâtiyet (canlılık) veren kuvvet.
• Bir şeyin özü, cevheri, hakîkati.
• Emr âleminin beş latîfesinden biri.

ruşenzamir

• Hakikatları bilen. Kalbi, gönlü hakikatlara vakıf olan.

rüya-yı sadıka / rüya-yı sâdıka

• Makbul ve muteber kimselerin gördükleri ve gördükleri gibi dünyada hakikatları zuhur eden sâdık rüya.

sada-yı hakikat / sadâ-yı hakikat

• Hakikatin sesi.

sadık

• Doğru, hakikatli, sadakatlı, dürüst.

safsata

• Hezeyan, yalan, uydurma. Zâhirde doğru, hakikatte yanlış ve yalan olan kıyas.

sahihan

• Doğru olarak, cidden, hakikaten, gerçekten.

sahra-yı hakikat / sahrâ-yı hakikat

• Hakikat sahrâsı.

salih

• (Salâh. dan) İşe yarar, elverişli, uygun, iyi. Haklı olan, itikatlı, dindar, dinî emirlere uyan.
• Faziletli, ehl-i takva olan.

salik / sâlik / سالك

• (Sülûk. dan) Bir yolda giden. Belli bir yol tutup giden.
• Bir tarikat yolunda olan.

• Bir yola bağlı olan, bir yolu takip eden, bir tarikata girip hidayet yolunu takip eden, mürid.

• Tarikat mensubu. (Arapça)

salikan / sâlikân

• (Tekili: Sâlik) Sâlikler. Bir tarikata girmiş veya bir şeyhe bağlanmış kimseler.

salim / sâlim

• Sağlam.
• Sıhhatli. Sağ. Noksansız, eksiksiz.
• Her türlü tehlikeden uzak olan. Emin ve korkusuz olan.
• Gr: Kelimelerdeki harfler bozulmadan cemi' eki katılarak yapılan çoğul hali. Sâlimûn, sâlihât, sâdıkûn, sâdıkât gibi yapılan cemiler.
• İçinde harf-i illet bulunma

samediyet

• Allahın hiçbir şeye ihtiyacı bulunmaması ve bütün varlıkların kendisine muhtaç olması hakikatı.

şazeli / şazelî / şâzelî

• (Ebu Hasan Şazelî) Nureddin Ebu Hasan-ı Şazelî de denildiği gibi Ali bin Abdullah diye de anılmaktadır. Tunus'lu olup Şazeliye Tarikatı kurucusu olarak bilinir. Tasavvufî, ilmî bir çok eseri vardır. Tarikatının tekke ve zaviyesi yoktur. Hicri 654 yılında Mekke-i Mükerreme'ye giderken sahrada dâr-ı b

• Şazeliye tarikatını kuran büyük velî, bu tarikattan olan.

seb'a-i meşhure

• Altı iman rüknü ile beraber İslâmiyetin esası olan ibadet hakikati.

şecere-i hakikat

• Hakikat ağacı.

şecere-i muhammediye

• Muhammedî ağaç; Hz. Muhammed'in (a.s.m.) hakikati ve o hakikati doğrulayan her şey ve herkes.

şehd-i şehadet

• Şehadet balı; İlâhî hakikatleri bilmenin ve idrak etmenin dünyadaki lezzeti.

şem'-i ilahi / şem'-i ilâhî

• İlâhî ışık, İlâhî nur. Kur'an hakikatları.

semavat-ı hakaik / semâvât-ı hakaik

• Hakikatlerin semâsı, yüceliği.

şems-i hakikat / şems-i hakîkat / شَمْسِ حَق۪يقَتْ

• Hakikat güneşi.

• Hakîkat güneşi.

şems-i hakikat ve marifet / şems-i hakikat ve mârifet

• Hakikat ve mârifet güneşi, Allah'ı ve iman hakikatlerini bilme aydınlığı.

serupay

• Tas: Dervişin, tarikat ve mevlevihâne ile bağını kesmek. (Farsça)

şevakil

• (Tekili: Şâkile) Tarikler, yollar. Mezhebler, tarikatlar, meslekler. Şâkileler.

şevk ve cezbe

• İlâhî hakikat ve tecellîler karşısında duyulan sevinç ve coşku.

şeyh / شيخ / شَيْخْ

• Bir tarîkatın kurucusu veya başı.

• Yaşlı adam.
• Bir kabilenin ileri geleni. Kabile reisi.
• Tarikatta müridlerin reisi.

• Pir, tarikat önderi, ihtiyar.

• Yaşlı, ihtiyar. (Arapça)
• Tarikat şeyhi. (Arapça)

• Tarîkat reisi.

seyr ü süluk / seyr ü sülûk

• Tas: Takib edilecek usûl. Bir terbiye yoluna girip devam etme. Tarikata devam etme.

• İlâhî hakikatlere ulaşmak için bir rehberin öncülüğünde çıkılan mânevî yolculuk.

seyr ü süluk-i kalbi / seyr ü sülûk-i kalbî

• Kalp yoluyla mânevî makamlarda İlâhî hakikatlara ulaşmak için bir rehberin öncülüğünde çıkılan mânevî yolculuk.

seyr-i afaki / seyr-i âfâkî

• Terbiye ve mâneviyatta tekâmül yollarında, hariç âlemden, âfaktan başlamak suretiyle bulunan delillerle tekâmül edip nefsini ıslâh ve imâni ve Kur'âni hakikatlarda terakki etmek usulü.

seyr-i süluk

• Hak ve hakikate ermek için bir rehber öncülüğünde ve denetiminde mânevî makamlarda yapılan seyir ve seyahat.

seyr-i şuunat / seyr-i şuunât

• Kâinattaki hâdiseleri seyredip, görüp hakikatını anlamağa çalışmak.
• Hâdiselerin bir halde kalmayıp akışı, değişmesi.

sıddıkin-i muhakkıkin / sıddıkîn-i muhakkıkîn

• Allah'a bağlılıkta en önde olan ve hakikatleri araştıran âlimler.

sıddikin-i muhakkikin / sıddîkîn-i muhakkikîn

• Daima doğruluk üzere ve Allah'a ve peygambere sadakatte en ileride olan, hakikatleri delilleriyle bilen büyük araştırmacı âlimler.

sıdk

• Doğruluk, gerçeklik, hakikat.
• İyi niyet.

• Doğru söz. Hakikata muvâfık olan. Bir şeyin her hususu tam ve kâmil olması.
• Ahdinde sâbit olmak.
• Peygamberlere mahsus en mühim beş hasletten birisi.
• Kalb temizliği.

şiir

• Güzel tertibli manzume. Tahayyül ve tasavvurları ve bâzı hakikatları hoşa gidecek şekilde ifâde eden ölçülü söz.
• Man: Muhayyelâttan terekküb eden kıyas.

sika

• (Çoğulu: Sikat) (Vüsuk. dan) İnanç, güven, itimad, emniyet.
• Güvenilir ve inanılır kimse.

sinan-i ümmi

• (Vefatı: Hi: 1075) Halveti Tarikatı Yiğitbaşı kolu ileri gelenlerinden olup Kutb-ül Meâni adında Türkçe mensur bir eseri ile matbu ve müretteb bir divanı vardır. Muhammed Sinan-ı Ümmi, Konya vilâyeti dahilinde Elmalı'dan olup orada dâr-ı bekaya hicret etmiştir. (R. Aleyh) (Osmanlı Müellifleri sh: 18

sirac-ı hakikat / sirâc-ı hakikat

• Hakikatın ışığı.

sırr

• Gizli hakikat. Gizli iş. Herkese söylenmeyen şey.
• Müşâhedetullah'ın mahalli bulunan kalbdeki lâtife.
• İnsanın aklının ermediği şey. Allah'ın hikmeti. (Sırrını kimseye fâş etme sırrın fâş olur.Sen kendi sırrını saklayamazsanEl sana nasıl sırdâş olur.)

sırr-ı acip

• Hayret verici sır; hakikat.

sırr-ı dekaik

• İnceliklerin sırrı; Kur'ân ve imanın ince hakikatlerinin sırrı.

sırr-ı esas

• Esas sır, asıl hakikat.

sırr-ı islamiyet / sırr-ı islâmiyet

• İslâmiyetin sırrı, hakikati.

sırr-ı mühim

• Önemli sır, hakikat.

sırr-ı tarikat

• Tarikatın sırrı.

sırr-ı veraset-i nübüvvet / sırr-ı verâset-i nübüvvet

• Peygamber varisliğinin sırrı, hikmeti, hakikati.

sırrentenevveret

• Görünmeden nurlandırma, îman hakikatlarını örtülü hizmetlerle yayma.

sofestai / sofestaî

• (Sevfestâi) Kâinatın yaratıcısını, Cenab-ı Hakkı kabul etmemek için herşeyi inkâr eden. Müsbet veya menfi hiç bir hükme varmayan, daima şüphe içinde kalmayı esas alan felsefi bir doktrinin (Septisizm) mensubu. Septik. Alemde hakikat namına hiç bir şey tanımayan ve hakikatı araştırmaktan sarf-ı nazar

sofi / sofî

• Ehl-i tasavvuf. Riyazet ve nefisle mücahede ile hakikate ermeğe çalışan. Tarikata mensub, mânevi kemâlât için çalışan.
• Yanıltıcı, safsatacı.

• Tasavvuf ehli, tarikat mensubu.

• Tarikat adamı, tesavvuf ehli.

sofi meşrep / sofî meşrep

• Tasavvuf yolunda giden, tarikat ehli.

sofi-meşrep / sofî-meşrep

• Tasavvuf ve tarikat tarzını esas alan.

sofiler / sofîler

• Tasavvuf ehli, tarikat mensubu olanlar.

sofiye meşrebi

• Tarikat yoluyla mânevî derecelere yükselme gayretinde olan tasavvuf ehlinin takip ettikleri yol, tarz.

sofizm

• Fls: Sofestaiye. Safsatacılık. Alemde hakikat olarak hiç bir şey tanımayan ve hakikatı araştırmaktan sarf-ı nazar ederek zevk ü safâ ve şiir gibi şeylerle eğlenmeği tercih eden bâtıl bir meslek. İnâdiye, indiye ve Lâedriye "Septizm" adlarıyla üç kısma ayrılırlar. (Mesail-i İlm-i Kelâm'dan) (Fransızca)

• Hakikatı tanımayan şüpheci filozofların felsefesi.

sohbet

• Konuşma, sevdiği kimselerle yapılan toplantı.
• Birlikte oturup tatlı tatlı hakikat üzerine konuşmak.

sohbet-i ihvan

• Din kardeşleri ile faydalı hakikatlar üzerine sohbet etmek.Resül-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm buyurmuştur ki: Üç şey müstesna, dünyada rahat yoktur:1- Tilâvet-i Kur'an2- Münacat-ı Rahman3- Sohbet-i İhvan.

şua-ı hakikat / şuâ-ı hakikat

• Hakikat ışığı, parıltısı.

şua-yı hakikat / şuâ-yı hakikat

• Hakikat ışığı, ışını.

şuayb

• Ashab-ı Eyke ile Medyen ahâlisine gönderilen bir peygamberdir. Çok hakikatlı ve güzel sözlerle bu iki kavmi Hakka davet ettiği halde kendisini dinlemediler. Cenab-ı Hak Eykeliler üzerine şiddetli sıcaklık ve Medyen ahalisine de şiddetli sayha ile azab verdi ve onları mahveyledi. Şuayb Aleyhisselâm k

sübjektif

• Bilen akıl ile alâkalı. (Fransızca)
• Eşyanın hakikatına değil de ferdin düşünce ve duygularına dayanan. Şahsî görüşe göre olan. İndî, nefsî olan. (Fransızca)

• Objektif olmayan, kişisel, duygusal; eşyanın hakikatine değil de ferdin düşünce ve duygularına dayanan.

şühud-i enfüsi / şühûd-i enfüsî

• Kendi hakîkatini görme. Tasavvuf yolunda Allahü teâlâya yakın olma hâli. Tasavvuf makamlarını kalb gözüyle görme.

sultan reşad

• (Mi: 1844-1918) Meşrutiyet devri Osmanlı Padişahıdır. Merhametli ve halim tabiatlı olan bu dindar ve abdestsiz gezmiyen padişah, Mevlevi Tarikatına bağlı idi. Boş vakitlerini Mesnevi okumakla geçirirdi.

süluk / sülûk / سلوک

• (Silk. den) Belli bir gruba girme. Bir yolu takib etme. Bir tarikata bağlanma. Mânevi terakki mertebelerinde devam etme.

• Yola girme. (Arapça)
• Tarikata girme. (Arapça)

süluk-ü tarikat / sülûk-ü tarikat

• Tarikat yoluna girme; nefsi düzeltmek ve vuslata erişmek amacıyla tasavvuf yoluna girme, mânevî yolculuğa çıkma.

şümus-u kur'an / şümus-u kur'ân

• Kur'ân-ı Kerimin içinde bulunan ve her birisi güneş gibi iman hakikatlerini açıkça gösteren temel özellikleri.

Sünuhat / Sünûhat

• Kalbe doğan mânâ ve hakikatler

sünuhat-ı kur'aniye / sünuhat-ı kur'âniye

• Kur'ân'ın nuruyla kalbe gelen mânâlar, hakikatler.

sünusi / sünusî

• (Seyyid Muhammed bin Ali) (Hi: 1206 - 1276) Şâzelî (Şazilî) Tarikatının sonradan teşekkül eden kollarından birisinin kurucusudur. Cezayir'in büyük velilerindendir. Memleketinin bir çok yerlerini ve Mekke-i Mükerreme'yi ziyaret etmiş; Mısır'da, Bingazi'de tederrüsle iştigal etmiştir. Bingazi'de zaviy

sürcuce

• Tabiat.
• Tarikat.

sürdak

• (Çoğulu: Sürâdikat) Kapıya asılan perde ve çardak.
• Çadır. Bezden olan ev.

suret-i zaife-i vahiye / suret-i zaife-i vâhiye

• Hakikatsız, saçma sapan zayıf suret ve vesvese.

taglik

• (Çoğulu: Taglikat) (Galak. dan) Kapama, kapanılma.
• Kilitleme.
• Edb: Muğlak ve kapalı söz söyleme.

tahakkuk

• Bir şeyin doğruluğunun meydana çıkması. Gerçekleşmek. Delil ile isbat edilmek. Sabit ve hakikat olduğu aşikâr olmak.

taharri-i hakikat / taharrî-i hakikat

• Hakikatı, doğruyu araştırmak, aramak.

• Hakikati araştırma, doğruyu arama.

taharri-i hakikat meyelanı / taharrî-i hakikat meyelânı

• Gerçeği araştırma meyli, hakikati araştırma eyilimi.

tahattur-u hakàik

• Hakikatleri hatırlamak.

tahkik

• Doğru olup olmadığını araştırmak veya doğruluğunu, yanlışlığını meydana çıkarmak. İncelemek. İçyüzünü araştırmak.
• Bir şeyi eksiksiz ve ziyâdesiz yapmakta mübâlağa etmektir. Bir şeyin hakikatına ermek, künhüne vâkıf olmak, nihayetine erişmek demektir. Kur'an kıraat ıstılahında ise: He

tahkikan

• İnceleyerek. Araştırma suretiyle. Hakikatını öğrenerek.

tahkikat

• Araştırmalar. Hakikati ve doğruyu inceleyip öğrenmek için yapılan taharriyat.

tahkikat-ı ibtidaiyye

• Huk: İlk tahkikat. İlk soruşturma.

tahkiki / tahkikî

• Araştırma ile alâkalı. Tahkikata ait.

tahlik

• (Çoğulu: Tahlikat) Tıraş etme.

taht-ı hakikat

• Hakikat taht'ı (hakikat, padişahın oturduğu taht'a benzetilmiş).

takıyye

• İdâre, korunmak, sakınmak; iki yüzlülük; sevmediği kimse ile dost geçinmek. Bir kimsenin hakîkatte sâhib olduğu görüş ve inancını saklaması.

taklit

• Hakikatini araştırmadan kabul etme.

talim-i hakaik

• Hakikatlerin öğretilmesi.

taraik

• (Tekili: Tarikat) Tarikatlar, meslekler.

tarik / tarîk / طریق

• Yol. (Arapça)
• Yöntem. (Arapça)
• Meslek. (Arapça)
• Tarikat. (Arapça)

tarik-i cehir / tarîk-i cehir

• Açık olarak ve yüksek sesle zikir eden tarikat.

tarik-i cehri / tarîk-i cehrî

• Açık olarak ve yüksek sesle zikir yapan tarikat. (Kadirî gibi)

tarik-i cehriye / tarîk-i cehriye / طَرِيقِ جَهْرِيَه

• Açık olarak ve yüksek sesle zikir eden tarikat.

• Allah'ı açıktan zikri esas alan tarikat.

tarik-i hafa / tarîk-i hafâ

• Gizli olarak zikir yapılan tarikat.

tarik-i hak / tarîk-i hak

• Hak ve hakikat yolu.

tarik-i hakikat / tarîk-i hakikat / tarîk-i hakîkat / طَر۪يقِ حَقِيقَتْ

• Hakikat yolu.

• Hakîkat yolu.

tarik-i nakşi / tarîk-i nakşî

• Nakşî tarikatı; Buharalı Muhammed Bahaüddin Nakşibendi Hazretleri tarafından kurulan tarikat.

• Nakşibendî tarikati.

tarik-i nakşibendi / tarîk-i nakşibendî

• Buharalı Muhammed Bahaüddin Nakşibendi Hazretleri tarafından kurulan tarikat.

tarikat-ı ahmediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) tarikatı olan sünnet yolu.

tarikat-ı aliye-i nakşiyye / tarîkat-ı aliye-i nakşiyye

• Mânevî derecesi yüksek olan Nakşî tarikatı.

tarikat-i sünusiye / tarikat-i sünûsiye

• Sünûsi tarikatı.

tarikatçı

• İlâhî hakikatlere ulaşmak için, şeyhin gözetiminde olan.

tarikatçılık / tarîkatçılık

• Tarikat faaliyeti yürütme veya herhangi bir tarikata taraftar olma.

tarikatçilik / tarîkatçilik

• Tarîkata mensup, üye olma.

tasavvuf

• Kalbi dünyanın fâni işlerinden ayırıp Allah (C.C.) sevgisi ile bağlamak. Tarikat ehli olmak.

• Kalbi dünyadan arındırma yolu, tarikat.

tasfik

• (Çoğulu: Tasfikat) Kanat çırpma.

tasvir-i hakikat / tasvîr-i hakîkat / تَصْوِيرِ حَقِيقَتْ

• Hakikatın tasviri, gerçeğin resmedilmesi.

• Hakikati resmederek tarif etme.

tatbikat / tatbîkat / تطبيقات

• Uygulamalar. (Arapça)
• Tatbikat. (Arapça)
• Tatbîkat yapmak: Uygulama yapmak. (Arapça)

te'fik

• (Çoğulu: Te'fikât) Yalan söyleme.
• Yalan ve iftirâ etme.

teayyün-i imkani / teayyün-i imkânî

• İnsanın hakîkati olan teayyün-i vücûbîsinin zılli yâni görüntüsü. Ehlullah (evliyâ) kendi yaratılışlarına, güçlerine göre tasavvuf mertebelerine kavuşmakta birbirlerinden çok ayrıdırlar. Evliyâ arasında Allahü teâlânın ismine kavuşanlar pek azdır. Ço ğu bu ismin teayyün-i imkânîsine kavuşmuştur. (İm

teayyün-i vücubi / teayyün-i vücûbî

• Bir şeyin, insanın hakîkati.

tecelli

• Görünme. Bilinme.
• Kader.
• Allah'ın (C.C.) lütfuna uğrama.
• İlâhi kudretin meydana çıkması, görünmesi. Hak nurunun te'siriyle kulun kalbinde hakikatın bilinmesi.

tedebbür

• Birşeyin sonunu, hakikatini düşünme.

tedkik

• Hakikatı anlamak ve meydana çıkarmak için inceden inceye araştırma.

tefsir-i hakaik-i kur'aniye / tefsir-i hakaik-i kur'âniye

• Kur'ân'daki hakikatlerin tefsiri, açıklaması.

tehekküm

• İstihza.
• Tevbih. Şiddetle azarlama. Görünüşte ciddi, hakikatta alaydan ibaret olan eğlenme.
• Edb: Tarizin tesirli olan kısmı.

• "Hekeme"den:
• Alay etme, eğlenme.
• Görünüşte ciddi, hakikatte alaydan ibaret olan eğlenme.

tekke

• Tarikat ehlinin zikir ve ibadet ettiği yer, dergâh.

• Zikir yeri, tarikat evi.

teknisyen

• Bir işin, ilim tarafından daha çok tatbikatiyle uğraşan. Tatbikatla uğraşan kimse. (Fransızca)

telmih

• Ana fikri ispata veya güçlendirmeye yönelik herkes tarafından bilinen bir şeyle, bir hakikatle işarette bulunma.

temsilat-ı hakikiye / temsilât-ı hakikiye

• Hakikate götüren temsiller.

temzik

• (Çoğulu: Temzikat) Yırtma, paralama, perakende etmek.

tenezzülat-ı ilahiye / tenezzülât-ı ilâhiye

• Cenab-ı Hakk kelâmiyle, kullarının anlayış seviyelerine göre konuşması ve derin hakikatları, anlıyabilecekleri ifadelerle beyan etmesi.

tenkid

• Bir kimse veya şeyin iyi veya kötü taraflarını bulup meydana çıkarmak.Tenkid yapıcı veya yıkıcı olabilir. Tenkitten maksat, doğrunun ve yanlışın iyi niyetle ortaya konulması, hakikate ulaştıracak yolun ve imkânların gösterilmesidir. Sadece yanlışı söylemek, doğruyu göstermemek yıkıcı bir tenkiddir.

tenkih

• Araştırıp, dikkat edip bir şeyin sonuna hakikatına ermek.
• Bir şeyin fazla ve gereksiz kısımlarını çıkarıp kısaltarak düzeltmek.
• Temizlemek.
• Bütçe tanzimi için maaşları azaltmak.

tesbik

• (Çoğulu: Tesbikat) (Sebk. den) Eritip kalıba dökme.

tesrik

• (Sirkat. den) (Çoğulu: Tesrikat) Bir kimseye hırsız deme.

tevatür-ü mevcudat

• Bütün varlıkların aynı hakikatte birleşmeleri ve aynı noktaya parmak basmaları.

tevekkül-i imani / tevekkül-i imanî

• İman edenlere yakışır tevekkül. İman kuvvetinin ve hakikatının neticesi olan tevekkül.

tezkir-i müsellemat / tezkir-i müsellemât

• Müsellematı, hakikat olduğu aşikâr bilinen şeyleri, hususları hatırlatmak, tekrar etmek.

tezlik

• (Çoğulu: Tezlikât) Sürçtürme, kaydırma.
• Başın saçını yolmak.

ticani / ticanî

• Kuzey Afrikada, hicri 1200 tarihlerinde Ahmed Ticanî adında bir şahıs tarafından kurulan bir tarikattır.

ticani meselesi / ticanî meselesi

• Ticanî tarikati konusu.

tılsım-ı kainat / tılsım-ı kâinat

• Kâinatın tılsımı, kâinattaki anlaşılması zor olup herkesin yalnız kendi akliyle bilemeyeceği gizli ve ince hakikatlar.

tılsım-ı kur'ani / tılsım-ı kur'ânî

• Harika sonuçlar doğuran Kur'ân hakikatleri; Kur'ân'ın gayet tesirli, derin hakikatleri.

tılsım-ı müşkilküşa / tılsım-ı müşkilküşâ

• Açılması ve anlaşılması zor olan İlâhî gizli mânaları, hakikatları açan tılsım.

turuk / طُرُقْ

• Tarîkatler.

turuk-u cehriye

• Zikirlerini açıktan ve sesli olarak yapan tarikatlar, Kàdirîlik gibi.

turuk-u evliya / turuk-u evliyâ / طُرُوقُ اَوْلِيَا

• Velilerin gittiği yollar, tarikatlar.

turuk-u hafiye

• Zikirlerini gizli ve sessiz yapan tarikatlar, Nakşibendîlik gibi.

turuk-u hafiyye

• Gizli tarikler, yollar, tarikatlar. Gizli zikir yapan tarikatlar.

ukul-ü nuraniye erbabı

• Nuranî akıl sahipleri; akıl yoluyla manevî hakikatlerin nuruna ulaşan kişiler.

ulema-i hakikat

• İman hakikatlerini araştırıp elde eden âlimler.

ulema-i muhakikin / ulema-i muhakikîn

• Gerçeği, hakikati bulup araştıran âlimler.

ulema-i muhakkikin

• Gerçeği, hakikati bulup araştıran âlimler.

ulema-i rasihin / ulema-i râsihîn

• Hak ve hakikat ilminde meleke kazanmış âlimler.

ulema-i zahir / ulema-i zâhir / ulemâ-i zâhir

• Kur'an-ı Kerimin zâhir mânâsına göre hakikatları değerlendiren âlimler. Şeriatın mâna ve esrarından daha çok, zâhirini ve hükümlerini bilen âlimler.

• Kur'ân-ı Kerimin zâhir mânâsına göre hüküm veren ve hakikatlerini değerlendiren âlimler.

ulema-üs su' / ulema-üs sû'

• Kötü âlimler. Dünya için âhiretini unutan âlimler. Dünyayı dine tercih eden âlimler. Menfaat için hakikatı örten âlimler.

ulemau's-su / ulemâû's-sû

• Kötü âlimler; menfaat için hakikati örten âlimler.

ulemaü's-su / ulemâü's-sû

• Kötü âlimler; geçici menfaatlar veya baskılar karşısında hakikatları gizleyen ve gerçekleri çarpıtan âlimler.

ulemaü's-su' / ulemâü's-sû'

• Kötü âlimler; geçici menfaatlar uğruna hakikatları gizleyen ve gerçekleri çarpıtan âlimler.

uluhiyet / ulûhiyet

• İlâhlık, kısaca "ibadet edilmeye lâyık olan yegâne mabud bütün varlıkları yaratan Allahtır" diye ifade edilebilen hakikat.

ulum-u hafiye / ulûm-u hafiye

• Gizli ilimler. Ancak veraset-i Nübüvvet muhakkiklerince veya bir kısım hakikatların esrarına vakıf âlimlerce bilinen ilimler.

• Gizli ilimler, ancak peygambere ve bir kısım hakikatlerin sırlarını bilen alimlerce bilinen ilimler.

ulum-u nazariye

• Yalnız görüş halinde kalmış, tatbikata konulmamış ilimler, teoriler.

ümmet

• Cemaat, kavim, taife.
• Bir hâkim milletin ashabından olan hey'et-i içtimaiye.
• Bir peygambere inanıp onun yolundan giden insanların hepsi. Bir peygamberin Hakka davet ettiği cemaat.
• Bir dille konuşan millet.
• Arkasına düşülecek bir cemaat veya tarikat.

ümmi sinan

• (Vefatı Hi: 958, Mi: 1551) Halvetî Tarikatı, Sinaniye kolunun piridir. Bursa'lı olduğu nakledilir. Karaman'lı olduğu hakkında da rivayet vardır. Risale-i Şerife-i İstanbulî Ümmi Sinan adında bir eseri vardır. (R. Aleyh.) (Osmanlı Müellifleri sh: 214)

unsur-u hakikat

• Hakikat unsuru.

ünvan-ı mülahaza / ünvan-ı mülâhaza

• Bir şeyin hakikatini bir derece düşünebilmek için konulan isim veya ünvan.

• Bir şeyin hakikatını bir derece düşünebilmek için olan isim, tabir ve vasıta.

vahid-i i'tibari / vâhid-i i'tibarî

• Hakikatta olmayıp varlığı farazî olarak kabul edilen bir şey. Varlığına itibar edilen şey. (Ağırlık için kilo, uzunluk için metre bir vâhid-i itibarîdir.)

vahid-i itibari / vahid-i itibarî

• Hakikatte olmayıp farazî olarak kabul edilen tek bir şey, göreceli birim.

vahiy

• Bir fikrin, bir hakikatın veya emrin Allah (C.C.) tarafından Peygambere bildirilmesi.
• Lügatte vahiy: Kelâm, kitap, işaret, irsal, ilham, ifham, emir, teshir, bir şeyi harfiyyen i'lâm, bazı hususi maksadları tebliğ gibi mânalara gelir.
• Şeriatta vahiy: Dilediği ahkâmı, esrar ve

• Bir emrin veya bir hakikatin Allah tarafından Peygambere bildirilmesi.

vaki-i hal / vâki-i hâl

• Hâlin hakikatı, o işin hakikatı.

vakide / vâkide

• Hakikatte, gerçekte.

vakt

• (Çoğulu: Vikat) İçinde yağmur suyu biriken çukur.
• Su ile faydalanacak mekân.
• (Horoz) tavuğa binmek.

vasılun / vâsılûn

• (Vâsılîn) Hakka, hakikata, marifete ermiş kimseler. Hakka erenler. Yetişenler.

vazife-i imaniye

• İman hakikatlerini yayma görevi.

vehhabi / vehhabî

• Muhammed İbn-i Abdulvehhab nâmında birisinin sebeb olduğu İslâmî bazı mes'elelerde ifrat gösteren ve dört hak mezheb hâricinde bir mezhepten olan. Fıkıhta Hanbelî, itikadda İbn-i Teymiye'ye bağlıdırlar. Tarikatlarına Muhammediye ismi verirler.

vekte

• (Çoğulu: Vikat) Gözün karasına ak düşmek.
• Nokta.
• Eser.

velayet-i kübra / velâyet-i kübrâ

• Büyük velilik. Akrebiyet-i İlâhiyenin inkişafına bakan ve veraset-i nübüvvetten gelen gayet kısa, fakat yüksek olan ve tarikat berzahına uğramadan zâhirden hakikata geçen velilik mesleği. (Sahabeler gibi)

• En büyük velîlik; tarikat berzahına uğramadan, zahirden hakikate geçen ve peygamber varisliğinden gelen velîlik.

veraset-i muhammediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) varisliği; Peygamberimizin iman ve Kur'ân hakikatlerini tebliğ vazifesine varis olma.

veşia

• (Çoğulu: Veşâyi') Üstüne iplik sardıkları ağaç.
• Tarikat.

yıldız-ı hakikat

• Hakikat yıldızı.

zahir-perest / zâhir-perest

• Bir şeyin iç yüzüne, hakikatına kıymet vermeyip görünüşüne kıymet veren. Dış yüzüne ehemmiyet veren. İç yüzüne aldırış etmeyip, hakikatını bilemeyen. (Farsça)

zahiriyyun / zâhiriyyun

• Görünüşe göre hükmedenler. İç yüzünü, hakikatını iyi bilmeyenler. Ehl-i zâhir olanlar.
• İlm-i Kelâm'da: Nassların zâhir mânalarına göre hüküm çıkaran ve te'vil ve tevcihten geri duranlar ve tarafdarları.

zann-ı galib

• Kuvvetli, hakikate en yakın olan zann.

zat-ı ruşen-zamir / zât-ı rûşen-zamir

• Hakikatleri bilen, gönlü aydın kişi.

zemzeme-i azime

• Kur'ân hakikatleri için, "hayat veren mübarek ve lezzetli su" anlamında kullanılan bir ifade.

zevk

• Mânevî âlemlerde iman hakikatlerinin hazzına erişme.

zevk-i tarikat

• Tarikat ve tasavvuf dairesindeki mânevî zevk.