abesiyyun

• Kâinatın ve hâdiselerin başı boş, faydasız ve gayesiz, kendi kendine, Haliksız olduğuna inanmak isteyen bâtıl yoldaki felsefeciler. Zamanımızda Ekzistansializm "Varoluşculuk" adı altında yeniden ortaya çıkan bir varlık ve hayat felsefesidir. İki kola ayrılmıştır. Bunlardan uluhiyeti inkâr edenler, h

ahlak-ı ahmediye / ahlâk-ı ahmediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) ahlâkı; hareket, tavır, söz ve danışlarından ortaya çıkan örnek hareket ve davranış tarzı.

ajeh

• Vücutta çıkan pürtüklü küçük ur. (Farsça)

akonitin

• Kurtboğan denilen bir bitkiden çıkan zehirleyici bir madde. (Fransızca)

akson

• yun.Tıb: Sinir hücrelerinden çıkan uzantıların en önemlisi.

alev

• Ateşten çıkan parlak ve yanar hava.
• Mızrak ucuna takılan küçük bayrak, flama.

arf

• (Çoğulu: A'râf) Rüzgâr.
• El ayasında çıkan çıban.

arız / ârız / عَارِضْ

• Sonradan ortaya çıkan.

arız olan / ârız olan

• Sonradan ortaya çıkan.

asir

• Üzüm ve benzeri şeyleri şıra yapmak veya yağını almak için sıkan.

aşirat / âşirât

• Dakikanın sâniye, sâlise gibi on birim küçüğü olan zaman dilimleri.

azeh

• Vücutta çıkan siğil. (Farsça)

babayiğit

• Yetişmiş delikanlı, tam bedenî kuvvetini almış genç. Cesur, yiğit.

bakbaka

• Desti ve bardaktan çıkan ses.

basın

• Uydurma bir kelime olup "matbuat" yerine kullanılır. Gazete, mecmua gibi belli zamanlarda çıkan matbuatın hepsi.

batın / bâtın

• Bütün varlıkların iç yüzünü ve özellikle canlıların içlerini mükemmel bir fabrikanın harika makineleri gibi yaratan ve işleten Allah.

behrek

• Yaralardan çıkan iltihap. (Farsça)
• Çok çalışmaktan dolayı el ve ayak derilerinin sertleşmesi, nasırlaşması. (Farsça)

bekil

• Yakışıklı delikanlı, genç.

belvaz

• Çıkıntı. Duvardan dışarı doğru çıkan direğin ucu. (Farsça)

berna

• Delikanlı, yiğit, genç. (Farsça)

beşaret

• (Doğrusu Bişârettir) Müjde. Sevindirici haber. Hayırlı haber.
• Müjdeye verilen ihsan.
• Yeni çıkan acib şey.

besr

• (Besere) (Çoğulu: Besûr) Vücutta çıkan bir çeşit ufak sivilce.

beyz

• (Çoğulu: Büyuz) Yumurta.
• Kuşun yumurtlaması.
• Hayvanların bilhassa atın ayaklarında çıkan yumurta iriliğindeki şişler.

bid'a-i hasene

• Hz. Muhammed'den (a.s.m.) sonra ortaya çıkan, fakat Kur'ân ve Sünnete aykırı olmayan şey.

bid'akar / bid'akâr

• Aslen dinde olmayıp sonradan ortaya çıkan zararlı şeyleri dine mal etmeye çalışan.

bid'at

• Sonradan ortaya çıkan şey.
• İslâm'da Peygamberimizden sonra ortaya çıkan değişik âdetler.

• Aslen dinde olmayıp sonradan ortaya çıkan yeni âdet ve uygulamalar.

• Sonradan ortaya çıkan şey, ilk defâ benzersiz bir şey ortaya koymak.

bid'at-ı hasene

• Resûlullah'ın ve dört halîfesinin zamanlarında bulunmayıp da, dinde sonradan meydana çıkan ve bir sünnetin unutulmasına sebeb olmayan minâre, medrese, mektep yapmak, İslâmî ve faydalı kitaplar yazmak gibi güzel şeyler.

bid'at-ı seyyie

• Resûlullah'ın ve Eshâbının zamanlarında bulunmayıp da, dinde sonradan meydana çıkan ve bir sünnetin unutulmasına sebeb olan bozuk inanış ve ibâdet olarak yapılan işler.

bid'at-üz zaman

• Zamanın bid'ası. Yeni çıkan harikulâde şey. Zamanın acib ve garibi.

bid'atkarane / bid'atkârâne

• Aslen dinde olmayıp sonradan ortaya çıkan ve dine zarar verici yeni âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışarak.

bid'iyyat / bid'iyyât

• Bid'alar; aslen dinde olmayıp sonradan ortaya çıkan ve dine zarar verici yeni âdet ve uygulamalar.

bida / bidâ

• Bidatlar, sonradan çıkan şeyler.

bida'

• (Tekili: Bid'at) Bid'atlar. Sonradan meydana çıkan şeyler.

bora

• yun. Birdenbire çıkan fırtına. Pek şiddetli rüzgâr.

büra'

• Ağaç yongası. Törpüden çıkan talaş.

bürabe

• Kalem yongası, törpüden çıkan talaş.

bürade

• Eğeden çıkan talaş ki, "bürâde-i zeheb, bürâde-i fizza ve bürâde-i hadid" denir.

büraye

• Yontulan ağaçtan çıkan yonga.

bürnah

• Yiğit, delikanlı, genç. (Farsça)

bürnak

• Delikanlı, yiğit, genç. (Farsça)

burzag

• Şişmanca, etine dolgun delikanlı.
• Delikanlılık çağındaki neşe.

cahif

• Uykusunda dişini öttürmek.
• Çok fazla hafiflik üzerine olmak.
• Nefis, ruh.
• İnsanın karnından çıkan ses.
• Kısa.
• Çok asker.

çakacak

• Silahlı çatışmadan çıkan ses. (Farsça)

calis

• (Çoğulu: Cüllâs) Oturan, oturucu, cülûs eden. Tahta çıkan.

çar-ebru

• Dört kaş.
• Bıyığı yeni gelmiş delikanlı.

cebe'

• Kuyu içinden çıkan toprak ki, etrafına öbek öbek dökerler.

çeçek

• Gül. Çiçek. (Farsça)
• Gönül. (Farsça)
• Çiçek hastalığı. (Farsça)
• Vücutda çıkan ben. (Farsça)

cederi / cederî

• Vücutta çıkan çiçek hastalığı.

cereng

• Kılıç veya topuzun çarpmasından çıkan ses. Zil veya çan sesi. (Farsça)

ceri'

• (Cür'et. den) Cesur, yiğit, delikanlı, gözü pek, cesaretli, yılmayan.

cesis

• Hurma ağacının yeni çıkan budağı. (Fesîl-ün-nahl derler).

cifir muvafakatleri

• Cifir ilmi açısından ortaya çıkan uyumlar, denklikler.

cülmüd

• Sesi çok çıkan ve kuvvetli olan kimse.

cülusiyye / cülûsiyye / جلوسيه

• Taht'a çıkan hükümdarlar veya padişâhlar için yazılmış yazı veya söylenmiş şiir.
• Hükümdarın tahta çıktığı ilk gün verdiği bahşiş.

• Tahta çıkan hükümdarın dağıttığı bahşiş. (Arapça)
• Tahta çıkan hükümdar için yazılan şiir. (Arapça)

cünüb

• Cenabetlik. Şer'an yıkanıp temizlenmeye mecburiyet hâli.
• Irak, uzak, baid.

cür'et-yab / cür'et-yâb

• Cesur, cesaretli, yiğit, delikanlı, atılgan, gözüpek, cür'etkâr. (Farsça)

cür'etkar / cür'etkâr

• Cesur, cesaretli, yiğit, delikanlı, atılgan, gözüpek. (Farsça)

cürre

• Cesur, cesaretli, cür'etkâr, cür'et-yâb, yiğit, delikanlı, gözüpek, atılgan.
• Uçan her çeşit kuşun erkeği.
• Bir zira' miktarı ağaç. (Ağacın başında bir küfe, ortasında bir ipi olup onunla geyik avlarlar.)

dabbetü'l-arz / dâbbetü'l-arz

• Kıyâmet alametlerinden olup topraktan çıkan varlık.

dadaş

• Delikanlı, babayiğit kimse.
• Erkek kardeş.

dahıke

• (Çoğulu: Davâhık) Gülme ânında çıkan dört dişin birisi.

dahine

• (Çoğulu: Devâhin) Duman çıkan baca.

dall u mudılle / dâll u mudılle

• Doğru yoldan çıkanlar ve çıkaranlar, sapanlar ve saptıranlar.

dall-i bi-l fehva / dâll-i bi-l fehvâ

• (Dâllibilfehvâ) Fık: Söylenen sözün veya ifâdelerin hülâsasından çıkan mânaya göre delil ve işaret olmak.

darül hikmetil islamiye

• (Dâr-ül Hikmet-il İslâmiye) Bu teşkilât, son devirlerde gerek imparatorluk ve gerekse İslâm Aleminde ortaya çıkan bir takım dini mes'elelerin halli ve İslâma yapılan hücumların İslâm ahkâmına göre cevaplandırılması için 12 Ağustos 1334 (25 Ağustos 1918) tarihinde 5. Mehmed Reşat ve Şeyhülislâm Musa

defn

• Cenâzenin yıkanıp kefenlendikten ve namazı kılındıktan sonra kabre konularak üzerinin toprakla örtülmesi.

dehn

• Değnekle vurmak.
• Yağmurun, yeri ıslatması.
• Bir şeyi yağlamak.
• Bir kimseye münâfıkane muâmele etmek.

dereziler / derezîler

• Anuştekin ed-Derezî adlı bir bâtınî dâî (propagandacı) tarafından ortaya çıkarılan bozuk yol. Bunlar; Bâtıniyyeden ayrılarak ortaya çıkan, Fâtımî hükümdârı Hâkim bi-emrillah'ın ilâh olduğuna ve onun vezîri Hamza'nın imamlığına inanırlar. Kelimenin do ğrusu Derezî olup, yanlış olarak Dürzü denilmekte

devr-i bid'at

• Dinde olmayıp sonradan dine aykırı ve zarar verici şekilde ortaya çıkan şeylerin çok olduğu zaman.

dil-aşub

• Kalbi sıkan, yüreğe sıkıntı veren, gönle eza veren. (Farsça)
• Kalbi meftun eden güzel. (Farsça)

duhuk

• Doğurduktan sonra rahmi çıkan dişi deve.

ebzün

• Küvet, banyo.
• İçinde yıkanılabilinen küçük havuz.

efgen

• (Figen) Düşüren, yere atan, yıkan, yere atıcı, düşürücü, yıkıcı. (Farsça)

eflah

• Çok felah bulan, kurtulan, selâmete çıkan. Taleb ettiği şeye, arzusuna vasıl olan.

ehl-i bid'ad

• Dinde olmadığı halde sonradan çıkan şeylere uyanlar.

ehl-i dalal / ehl-i dalâl

• Sapıtanlar, yoldan çıkanlar.

ejah

• Vücutta ve bilhassa ellerde çıkan ufak urlar, siğil, sivilce. (Farsça)

enbaşte

• Yıkılmış, dağılmış. (Farsça)
• Tıkanmış. (Farsça)

enşat

• Kovası, bir defa çekmekte çıkan, dibi yakın kuyu.

envar-ı vücud / envâr-ı vücud

• Varlık nurları; Rabbiyle olan bağdan ortaya çıkan varlık nurları, ışıkları.

epürnak

• Delikanlı, genç yiğit, bahadır. (Farsça)

erbab

• (Tekili: Rab) Sahipler.
• Rabler, Terbiyeciler.
• Bâtıl ilâhlar.
• Türkçede diğer bir mânası: Maharet sahibi, elinden iyi iş çıkan kimse. Bir işin ehli.

erşem

• Yemeğin kokusundan iştahı gelep karnı acıkan (adam).
• Vücuduna iğne batırıp çivit ile şekil veya resim yapan adam.

esef

• Hüzün, gam, nedamet, pişmanlık. Daralmak. Elden çıkan bir şey için hâsıl olan üzüntü.

eser-i kast

• Kasıt ve isteğin sonucu, bilerek ve isteyerek ortaya çıkan bir durum.

evc-gir

• Yükselen, yükseğe çıkan. (Farsça)

evliya-yı ümmet

• İslâm ümmeti içinden velilik derecesine çıkanlar.

faaliyet-i kudret

• Allah'ın sonsuz kudretiyle ortaya çıkan fiiller, işler.

farat

• Öne çıkan, geçen.
• Issız yerlerde konan nişan ve işaret.
• Kervan halkından önce su yerine varıp sakalık eden kimse.

fasid / fâsid

• Bozguncu.
• Doğru olmayan. Bozuk. Müfsid.
• Yanlış olan.
• Fık: Aslen sahih olup, vasfen sahih olmayan. Yani, kendi nefsinde meşru' iken gayr-i meşru' bir şeye yakınlığı sebebiyle meşru'iyyetten çıkan şeydir. İbadet hususunda fâsid ile bâtıl aynı şeydir. Meçhul bir şeyi sat

feletat

• Lisanın döküntüleri, iradesiz ağızdan çıkan söz veya kelime.
• Ansızlık.
• Her ayın son geceleri.

felfak

• Ağaç dibinden çıkan budağın yaprağı.

ferh

• Civciv. Tavuk veya kuş yavrusu.
• Nebatların diplerinde çıkan filiz.

feşar

• Sıkıcı. Sıkan. Sıkıp suyunu çıkaran. (Farsça)

feta

• (Çoğulu: Fitye, Fityan veya feteyân) Genç. Delikanlı.
• Cömert.

fetil / fetîl

• Yaralara konulan tiftik.
• Lâmba fitili.
• Deriden çıkan kir.
• Örgü.

feza

• Rahim içinden çıkan su.

firuze

• Nişabur'da çıkan açık mavi renkli ve kıymetli bir taş.

fityan

• (Tekili: Fetâ) Delikanlılar, yiğitler, bahadırlar, gençler, mertler.

füruat

• Kökten ayrılan kısımlar. Füru'lar. Esastan olmayıp geniş bilgide ortaya çıkan mes'eleler.

ganiyy-i muğni / ganiyy-i muğnî

• Bütün varlıkların ihtiyaçlarını karşılayan ve her varlığın zenginliği Kendisinin tükenmez hazinesinden çıkan ve hiçbir şeye muhtaç olmayan sınırsız zenginlik sahibi Allah.

gasil / gasîl

• Yıkanmış.

gasil-ül melaike / gasîl-ül melâike

• Melekler tarafından yıkanan; Eshâb-ı kirâmdan Uhud harbinde şehîd olan ve cenâzesini meleklerin yıkadığı Peygamber efendimiz tarafından müjdelenen Eshâb-ı kirâmdan Hanzala hazretleri. (Âdem aleyhisselâmı da melekler yıkamıştır.)

gasl

• Yıkamak, yıkanmak. Ölünün cenâze namazı kılınmadan ve kefenlenmeden önce teneşir tahtası üzerinde, ayakları kıbleye gelecek şekilde sırt üstü yatırıp, göbeğinden dizlerine kadar bir örtü ile kapatılarak yıkanması.

gasl-i meyyit

• Ölünün yıkanması.

gays

• İmdad. Yardım.
• Yağmur.
• Yağmurla meydana çıkan çayır.

gazete

• Genellikle günlük çıkan ve büyük boy olan neşriyat organı. (Fransızca)

gaziz / gazîz

• Gılâfından yeni çıkan çiçek.
• Taze.

gılman / gılmân

• (Tekili: Gulâm) Bıyığı yeni bitmiş gençler.
• Cennet'te hizmet gören delikanlılar.
• Köleler, esirler.

• Cennette hizmet eden delikanlılar.

• Hizmet gören delikanlılar. Köleler, esirler.

gılme

• (Tekili: Gulâm) Delikanlılar, gençler.
• Esirler, köleler.

gırs

• (Çoğulu: Egrâs) Dikilmiş ağaç.
• Çocukla birlikte anadan çıkan ince deri.

gıslin / gıslîn

• Yara yıkandığında içinden çıkan irinli ve kanlı su.
• Cehennem ehlinin etleri ve kanlarının yıkandığı nesne.

gulam

• Genç, delikanlı. Bıyığı henüz bitmemiş genç.
• Esir, hizmetçi, köle.

gureba-i yemin

• İbrahim paşa, Galata ve Edirne saraylarından çıkanlarla, harpte fevkalâde yararlık gösteren yabancılar ve yeni Müslüman olmuşlardan teşkil olunan iki süvari bölüğünden birinin ismidir. Bu iki bölüğe birden "Gureba-i Yemin ve Yesar Bölükleri" denildiği gibi "Garip ve Yiğitler Bölükleri" veya "Aşağı B

gusl / غسل

• Boy abdesti; dinin gerekli gördüğü hallerde maddî, mânevî temizlik için şartları dahilinde yıkanma.

• Yıkanma. (Arapça)

gusül

• Boy abdesti. Temizlenmek. Maddi, manevi temizlik için şartları dahilinde yıkanmak. Taharet-i Kübrâ da denir.

habbül büluğ

• (Habb-ül büluğ) Erginlik çağındaki erkek ve kız çocukların yüzlerinde ve alınlarında çıkan sivilceler.

habetıktık

• Atın tırnağı taşa dokunduğunda çıkan ses.

habil / habîl

• Yiğit, bahadır, genç, delikanlı.
• Tuzak, ağ.

habt-i a'mal / habt-i a'mâl

• İrtidad eden, yâni dinden çıkan bir kimsenin, dindar iken yapmış olduğu ibadetlerinin ibtâl olup sevapsız kalması.

had'a

• Kamçıdan çıkan ses.

hadba'

• (Çoğulu: Hudeb) Kalçaları sıyrılıp çıkan zayıf dişi deve.

hadim / hâdim

• Yıkıcı olan, yıkan, tahrib eden.

• Yıkan, mahveden.

hadim-ül lezzat / hâdim-ül lezzat

• Lezzetleri mahveden, yıkan. (Ölüm)

hadis-üs sinn / hâdis-üs sinn

• Yaşı taze. Genç delikanlı.

hafk

• Naldan çıkan ses.

harc

• Gider, sarfiyat, bir iş için kullanılan madde.
• Vergi.
• Çıkmak.
• Yeni çıkan bulut.
• Yemâme vilayetinde bir yer.
• Ecir.
• Buğday. (Dinimizde lüzumsuz harcamak, israf haramdır. Zillet ve fakirliğe sebeptir.)

hareket-i milliye

• Birinci Dünya Savaşının ardından İstanbul'u işgal eden İngilizler'e karşı ortaya çıkan direniş hareketi.

harf

• Ağızdan çıkan her bir sese âit verilen işaret. Alfabeyi meydana getiren şekilli çizgilerden herbiri.
• Müstakil bir mânâya değil de başka harflerle birleşerek, başka muayyen ve müstakil çok mânaların ifadesi için kullanılan şekil. Başkasının mânalarını gösteren işaret.
• Vecih, ü

harib

• Yıkan, harab eden.
• Haydut.

hasbe

• Kızamık hastalığı. Tane tane gövdede çıkan bir hastalıktır. (Hasta kişiye "mahsub" derler.)

haşem

• Burun içinde olan bir illettir ve kokuyu değiştirir.
• Genzin tıkanıp burnun koku almaması.
• Etin kokması.

hasıl / hâsıl / حاصل / حَاصِلْ

• Husûle gelen, peyda olan, çıkan, üreyen.

• Peyda olan. Husule gelen. Çıkan, meydana gelen.

• Ortaya çıkan, ürün.

• Ortaya çıkan, var olan. (Arapça)
• Hâsılı: Kısacası, sonuç olarak. (Arapça)
• Hasıl etmek: Meydana getirmek, ortaya çıkarmak. (Arapça)
• Hâsıl olmak: Ortaya çıkmak, var olmak. (Arapça)

• Ortaya çıkan.

hasıl-ı bilmasdar / hâsıl-ı bilmasdar

• Bir şeyin kaynağından ortaya çıkan, gerçek tesir sahibinden meydana gelen sonuç; varmak fiili masdar, acı ise hâsıl-ı bilmasdardır.

hasıl-ı darb / hâsıl-ı darb

• Mat: Çarpım. Çarpmak işinin neticesi. 5 sayısı 2 sayısıyla çarpılırsa, çıkan 10 sayısı, hâsıl-ı darbdır.

hasılıbilmasdar / hâsılıbilmasdar

• Masdarla oluşan fiilin uygulanmasından çıkan sonuç.

hatt

• Sınır. Çizgi. Hudud.
• Yazı. El yazısı.
• Nâme. Mektup.
• Gençlerde yeni çıkan bıyık veya sakal.
• Çizgi gibi uzanan belirsiz hafif yol.
• Deniz yalısı.
• Gemilerin hareketteki istikameti.
• Parmağın onikide biri olan bir ölçü.
• Ferman, buyruk

haya-huy

• Çığlık, vâveyla. (Farsça)
• Çalıp eğlenmeden çıkan gürültü, ses. (Farsça)

hayz

• Sıhhatli bir kızın veya âdet zamânı son dakikasından îtibâren tam temizlik (hiç kan gelmeden en az on beş gün) geçmiş olan kadının önünden çıkan ve Hanefî mezhebine göre en az üç gün (ilk görülmesinden îtibâren yetmiş iki saat), en çok on gün devâm eden kan.

hazal

• Selem ağacının kökünden çıkan bir nesne ki, suda ıslatıp yerler.

hazine kethudası

• Tar: Yavuz Sultan Selim Han zamanında kurulan hazine kethudâlığı, saraya girip çıkan demirbaş eşyanın korunup saklanmasıyla mes'ul idi. Bu müessesenin başında bulunan memura da hazine kethudâsı denilirdi.

heca

• (Hece) Dilin ve ağzın bir hareketi ile çıkan bir veya birkaç harf. Harflerin sesi. Harflerin seslendirilmesi.
• Elif-bâ sırasına göre dizili harfler. Bir sözü harfleri ile söylemek.
• Şekil. Kıyâfet.
• Yemek.
• Sükut etmek, susmak.

hedde

• Duvarın yıkılmasından çıkan gürültü.

hedim / hedîm

• Yıkan, ortadan kaldıran.

helal

• Allah'ın müsaade ettiği şey. Haram olmayan. Dinî bakımdan kullanılmasında, yenilip içilmesinde, dinlenmesi veya bakılmasında yahut dokunulmasında nehiy olmayan.
• İhramdan çıkan hacı.

hemheme

• Rüzgârın esmesi ile ağaç yapraklarından çıkan sesler.
• Aslan bağırması.
• Deve sesi.

• Rüzgârın esmesi ile ağaç yapraklarından çıkan sesler.

• Rüzgârın tesiriyle çıkan yaprak sesi.

hengam-ı şebab / hengâm-ı şebab

• Gençlik zamanı, delikanlılık çağı.

hengame / hengâme

• Seslerin birbirine karışmasından çıkan gürültü. Kavga, gürültü. Şamata. (Farsça)

hevamm

• Böcekler, haşereler. Pire, tahta kurusu, bit, örümcek, yılan gibi, kışın gizlenip yazın meydana çıkan, insan ve hayvanın vücudundan beslenerek yaşayan, insana zararı dokunan (parazit yaşayan) küçük canlılır.

hıçkırık

• t. Fazla yemekten ve asabi sebeplerden diyaframın kasılması ve akciğerlerdeki havanın şiddetli ve gürültülü bir şekilde dışarı atılması.
• Boğaz tıkanacak surette ve derinden iç çekerek ağlama.

hımhım

• Burundan konuşan. Sesleri burnundan çıkararak konuşan kimse.
• Burnundan çıkan ses gibi boğuk.
• Arap diyarında biten bir ot.
• Çok siyah.

hısb

• Yay avazı. Ok atma sırasında yaydan çıkan ses.

hitabet beratı

• Eskiden vazifeli cami hatiblerine, hatibliğe tayin olduklarına dair verilen vesika. (Osmanlı İmparatorluğu zamanında yan zamanda halife olan padişahı temsil eden, cuma ve bayram hutbelerine çıkan bu hatiblere pek fazla ehemmiyet verilirdi. Hitabet beratı olmayan hatibler, cuma ve bayramlarda hutbe o

hızb

• (C. Ehzâb) Erkek yılan.
• Ok atarken yaydan çıkan ses.

höyük

• Kazıldığında içinden eski eserler çıkan alçakça toprak tepe.

hudre

• Göz kapağının içinde çıkan çıban.

hülagu / hülâgu

• Mi: 1258' de Bağdadı zaptederek halkını kılıçtan geçirmiş, Abbasi Halifesi Musta'sımı ve bütün âile efradını öldürtmüştür. Cengiz Hanın torunu, Tülay Hanın oğludur. Tarihde en çok kan döken hükümdar olarak bilinir. Abbasi Devletini yıkan Moğol Başkumandanıdır.

hulb

• Kuyu dibinde olan balçık.
• Ağaç dibinden çıkan budağın yaprağı.
• Lif.

hurac

• Tıb: Bedenin çeşitli yerlerinde çıkan çıbanlar.

huruf-u halk

• Sesi boğazdan çıkan harfler. (Hâ, hı, ayn, gayn, he, hemze gibi)

huruf-u müsta'liye

• Tecvidde: Harf ağızdan çıkarken dilin üst damağa yapışması halinde veya üst damağa doğru gitmesiyle çıkan harfler: Kaf, tı, zı, dat, hı, sad, ayın, gayın, Bu harflerin mukabili "istifâle" harfleridir.

huruf-u şefe

• Dudaktan çıkan harfler. "Be, Fe, Mim" gibi.

hüve kadar

• "Hû" derken çıkan hava kadar.

hüve'l-batın / hüve'l-bâtın

• O Bâtındır; bütün varlıkların içyüzlerini mükemmel bir fabrikanın harika makineleri gibi yaratıp işleten ve herşeyin iç âlemine hükmeden Allah'tır.

huvela'

• Çocuk anasından doğduğunda beraber çıkan ince nâzik deri. (Onda yeşil ve kızıl hatlar olur.)

huzme

• Demet. Deste. Bir kucak şey.
• Fiz: Bir ışık kaynağından çıkan sütun halindeki şua.

hüzn-ü gurubi / hüzn-ü gurubî

• Sevilen ve bağlanılan herşeyin batıp gitmesinden ortaya çıkan hüzün.

i'lamat-ı nizamiye

• Huk: Nizamiye mahkemelerinden çıkan ilâmlar.

ibahiyye

• Sevab veya günah olduğunu kabul etmeyen bâtıl ve dalâlete saparak dinden çıkan bir fırka veya bu fırkadan olan kimse.

icane

• (Çoğulu: Ecanin) Hamam taşı.
• İçinde bez ve kaftan yıkanılan kap.

icazet vermek

• Medrese usulüne göre okuttuğu dersi bitiren talebeye hocası tarafından izin verilmesi. Bu tasdikan verilen mühürlü kâğıda "icazetname", icazet vermiş olan müderrise de "muciz" denilirdi.

ifave

• Çorbanın iyisi.
• Çömlek kaynarken yüzüne çıkan köpük.

iffet

• İnsan rûhundaki yapıcı kuvvetin, yâni şehvetin iyiye kullanılmasından ortaya çıkan huy. Nefsi kötü isteklerinden men etmek. Âr, nâmus, hayâ duygusu.

ifrazat

• Vücuddan çıkan, bedenden ayrılan kan, irin, balgam gibi şeyler.

igriz

• Kabuğundan henüz çıkan çiçek.

igtisal

• Yıkanmak. Gusletmek.

ihtilaf-ı meşreb / ihtilâf-ı meşreb

• Bireysel tarzdan dolayı ortaya çıkan farklılık.

ihtinak

• (Hank. dan) Boğazın sıkılıp tıkanmasından dolayı nefes alamama. Boğulma.

ihtinak-ı rahm / ihtinâk-ı rahm

• Eskiden, rahmin tıkanmasından dolayı olduğu sanılan ve kadınlarda görülen asabî bir hal ve hastalık.

ihvan-üs-safa / ihvân-üs-safâ

• On birinci asrın ikinci yarısında Basra'da ortaya çıkan; "İslâmiyete birçok vehimler karışmış, onu bu vehimlerden temizlemek ancak felsefe ile mümkündür. İslâm dînini felsefe vâsıtasıyla saf hâle getirmelidir" diyen sapık ve gizli bir cemiyet, ekol.

ıky

• Yemek yemezden evvel çocuğun karnından çıkan necisi.

imparator

• Lât. Büyük kral. Birkaç devlete hükmünü geçiren büyük hükümdar. Tahta çıkan kadın olursa ona imparatoriçe denir.

indifa-i bürkani / indifa-i bürkanî

• Volkan püskürüğü, yanardağdan çıkan lâvlar.

inebe

• Üzüm tanesi.
• Tıb: Göz kenarında çıkan sivilce, arpacık.

infitah

• Açılma. Boşalma. Tıkanan bir şeyin açılışı.
• Tecvidde: Harf okunduğu zaman dil ile üst çene birbirinden ayrılıp, aralarından nefes çıkması. İnfitah harfleri ise şunlardır: (Min, Nun, Elif, Hı, Zel, Vav, Cim, Dal, Sin, Ayın, Te, Fe, Ze, Kef, Lem, Ha, Se, Kaf, He, Şın, Ra, Be, Gayın, Ya

inkaz

• Kırma ve bozma.
• Tuhaf sesler çıkarma. Küçük bir hayvanın veya böceğin kendine mahsus ses çıkarması.
• Vücuttaki oynak yerlerden çıkan ses.

inkişaf eden

• Ortaya çıkan.

inkıta / inkıtâ

• Kesilme, tükenme, tıkanma.

inşibab

• Gençleşme, delikanlı olma.

insidad

• (Sedd. den) Tıkanma, kapanma.

insidad-ı em'a / insidad-ı em'â

• Tıb: Bağırsakların birbirine dolanması neticesinde tıkanması.

insidad-ı halime

• Tıb: Meme başlarının tıkanması.

irhem yareb

• Tıb: Bağırsak tıkanması veya dolanması.

işaret-i aliye / işaret-i âliye

• Tar: Şeyh-ül islâm, defterdar ve yeniçeri ağası gibi maiyyet memurlarından biri tarafından yazılan takrir veya ilam üzerine sadrazamın kabul veya red şeklinde yazdığı yazı.
• Sadaret makamından çıkan emirler.

ism-i batın / ism-i bâtın

• Allah'ın, bütün varlıkların iç yüzünü ve özellikle canlıların içlerini mükemmel bir fabrikanın harika makineleri gibi yaratıp işlettiğini gösteren ismi.

ism-i fail / ism-i fâil

• Gr: Kendisinden fiil, iş çıkan kimsenin sıfatı. Fâil, hâdim, kâtib gibi.

istifale

• Tecvidde: Bir harfin, okunduğu zaman aşağı çene tarafına düşüp üst damağa yükselmesi. Bu hâlde ağızdan çıkan harfler: "Müsta'liye" harflerinin zıddıdır. Bu harfler: "Elif, Be, Te, Se, Cim, Ha, Dal, Zel, Rı, Ze, Sin, Şın, Ayın, Fe, Kaf, Kef, Lâm, Mim, Nun, Vav, He, Yâ" dır.

istihmam / istihmâm / استحمام

• Hamama girme, yıkanma.

• Banyo yapma, yıkanma. (Arapça)

istikane / istikâne

• (İstikânet) Alçaklık etmek.
• Zillet ve meskenet göstermek.
• Tevazu göstermek.

ka'kaa

• Silâh çatırtısı. Kılınç veya süngü gibi silâhların birbirine çarpmasından çıkan ses.

kab'

• Seyahat edip gezmek.
• Nefesi tutulmak.
• Atın burnu içinden çıkan hırıltı.

kabız / kâbız

• Tutan, sıkan, kavrayan.

kafile

• (A, uzun okunur) Birlikte sefere çıkanların cemaatı. Kervan.

kağıthane

• Kâğıt fabrikası.
• İstanbul'da vaktiyle böyle bir fabrikanın bulunduğu yerdeki mesire.

kal'

• Bir şeyi kökünden çekip koparmak.
• Kendisinden iyi kalay çıkan maden.
• Azletmek. Bir tarafa ayırmak.

kalb-i muntazam

• Edb: Harfleri ters okunduğu zamanda da bir mâna çıkan kelimedir. Meselâ: "Reşat, taşer" gibi.

kamea

• (Çoğulu: Kamâ) Büyük gök sinek.
• Gözün kirpikleri diplerinde çıkan sivilceler.

kameri sene / kamerî sene

• Ayın yerküresi etrâfında on iki defâ dönmesi esnâsında ortaya çıkan yıl, sene. 354 gün.

kanif / kânif

• Udul eden, dönen, yoldan çıkan.

kara'

• Deve yavrusunda çıkan beyaz bir sivilce ve kabarcık.
• Baştaki saçların hastalıktan dökülmesi.

kararname

• Bakanlar Kurulu'ndan çıkan resmî emirler. (Farsça)
• Verilen karârı bildiren yazı. (Farsça)

karh

• Yaralama.
• Hasta olmak.
• Bedende çıkan yara.
• Su olmayan yerde kuyu kazmak.
• Yanlış ve yalanla hakkı değiştirmek ve battal etmek.

kaşane / kâşâne / كاشانه

• Yuva. (Farsça)
• Mâlikâne. (Farsça)

kastal

• Cenk ederken olan toz, dövüşürken çıkan toz.

kasvet-nak / kasvet-nâk

• İç sıkan, sıkıntı veren. (Farsça)

katolik

• Hıristiyanlıktaki mezheblerden biri. Roma kilisesinin kendine verdiği ad. Katolik kilisesine mensup kimse. Merkezi Roma'da (Vatikan'da) olup, rûhânî lideri papadır.

kay

• Kusma, istifrağ. Hastalıktan dolayı ağızdan çıkan hazmolmamış gıdâ maddesi.

• Ağızdan çıkan hazmolmamış besin, kusmuk.

kedkede

• Ağır ağır seğirtmek.
• Katı bir cisme dokunmaktan çıkan ses.

kefen

• Vefât eden kimsenin yıkandıktan sonra sarılarak defnedildiği beyaz bez parçaları.

kelam-ı lafzi / kelâm-ı lafzî

• Kelâm-ı nefsîyi anlatan ve insanın kulağına gelen ve söyleyenin ağzından çıkan harfler topluluğu.

ken

• "Kazan, kazıcı, koparan, yıkan, söken." anlamlarına gelir ve kelimelere katılır. Meselâ: (Kuh-ken: Dağ deviren, tünel açan) gibi. (Farsça)

kezz

• Boğazına çıkana kadar yemek.
• Çok yemekten dolayı ağırlaşmak.

kıble açısı

• Bir beldeden güney veya kuzeyden kıble istikâmetine çıkan iki doğru arasındaki açı.

kızan

• Oğlan, erkek çocuk.
• Delikanlı, cesur ve silâhlı köylü genç.

kulkul

• Şen, çevik, atik.
• Bir şeyin deprenmesiyle çıkan ses.
• Büyük, derin deniz.
• Hızlı giden at.

kurnuk

• Yumuşak bedenli delikanlı.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

lafz

• Ağızdan çıkan söz, kelime.
• Bir şeyi atmak.

laklaka

• Leylek sesi.
• Hareketten ve ıztıraptan dolayı çıkan ses.
• Şiddetli ses ve galebe ile çağrışmak.
• Boş ve mânasız söz.

lebdeğmez

• t. Dudak değmez.
• Edb: Dudaktan çıkan harflerden olan "B-F-M-P-V" sessizlerinin içinde bulunmadığı manzumeler.

ledm

• Taşı taşla vurmak.
• Yere düşen taştan çıkan ses.
• Kaftana yama vurmak.
• Defetmek, kovmak.

leffaf

• Çok konuşan, çok lâf eden. Pek fazla söyliyen. Can sıkan.

lısb

• Küçük kaya yarığı.
• Derenin dar yeri. Dar olan her cins madde.
• İçi zorla çıkan ceviz.

lüfaze

• Değirmenin öğüttüğü un.
• Ağızdan çıkan söz.

ma'deniyat

• Madenî oluşlar. Madenler. Madenden çıkan şeyler. Maden ilmi.

ma'maa

• (Çoğulu: Meâmi) Acele etmek.
• Ateşten çıkan ses.
• Bahâdırların cenk içindeki haykırmaları.

ma-fat

• Kaybolan. Fevt olan. Elden çıkan şey. Kaybedilen.

maa

• (Beraber) mânasında bir kelime olup, iki türlü kullanılır:1- İzafetle (tamlama hâlinde):a) Zarf olarak: (Celestü maa zeydin: Zeyd ile beraber oturdum)b) Sıla (cümlecik) olarak: (Musaddıkan lima maaküm: Sizdekini tasdik ederek)c) Haber olarak: (Vehüve maahüm: O, onlarla beraberdir.)2- İzafetsiz: Bu t

maarif yangını

• Millî Eğitim Bakanlığında çıkan yangın.

maarizu'l-kelam / maârîzu'l-kelâm

• Sözün katmanları arasından çıkan ince mânâlar.

mafat / mâfât

• Kaybolan, elden çıkan.

magasil

• (Tekili: Magsel ve Magsil) Gusülhâneler, yıkanılacak yerler.

magma

• yun. Jeo: Yanardağlardan çıkan hamur kıvamındaki yoğun madde.

magrib

• (Mağrib) Batı taraf. Garb. Güneşin battığı cihet. Akşam vakti. Afrikanın şimâl tarafı. Türkiye'ye nisbetle garbda bulunan Fas, Tunus, Cezayir ve İspanya tarafı.

magsel

• (Çoğulu: Magasil) (Gasl. den) Gusülhâne. Ölü yıkanan yer.

magsul

• Gaslolmuş. Yıkanmış. Gusletmiş.

mahi / mâhi

• Mahveden, yakıp yıkan, yok edici.

makam-ı ebcedi / makam-ı ebcedî / مَقَامِ اَبْجَد۪ي

• Bir metnin ebced hesabıyla çıkan sayı değeri.

manşet

• Bir gazetede ilk sayfanın en üst kısmındaki büyük puntolu başlık. (Fransızca)
• Bir gömleğin kol kısmına geçirilen ve elbisenin kolundan dışarı çıkan kumaş parçası. (Fransızca)

marık / mârık

• Dinsiz, mürted, hak dinden çıkan.

• Dinsiz, hak dinden çıkan.

masnuat-ı sayfiye / masnuât-ı sayfiye

• Yaz mevsiminde ortaya çıkan sanat eseri varlıklar.

masver

• Sütsüz keçi.
• Sütü zor çıkan deve.

matahir

• (Tekili: Mathare) Mataralar, su kapları.
• Gusülhâneler. İçinde yıkanılıp temizlenilecek yerler.

mathare

• (Çoğulu: Matâhir) Gusülhâne. İçinde yıkanılıp temizlenilecek yer.
• Su kabı, matara.

medfuat

• (Tekili: Medfu') Defedilip dışarı çıkarılmış olanlar.
• Sarfedilmiş ve verilmiş paralar. Harcanan veya kasadan çıkan paraların, hesap defterinde kaydedildiği hâne.

melal-aver

• Usanç verici, usandıran, sıkan. (Farsça)

melfuz

• (Lâfız. dan) Telâffuz olunmuş, okunmuş olan. Söylenmiş.
• Ağızdan çıkan söz, hece, kelime veya harf.

mellaha

• Tuz çıkan yer.

meratib-i nisbiye

• Göreceli olan mertebeler, başkalarına oranla ortaya çıkan dereceler.

merhuz

• Yıkanmış, gusül etmiş.

mest

• Abdest alırken ayağın yıkanması farz olan yerini yâni topuklarla birlikte ayakları örten deriden yapılmış su geçirmez ayakkabı.

mevalid / mevâlid

• Mahsuller, topraktan yeni çıkan şeyler.

mevcudat-ı bahariye / mevcudât-ı bahariye

• Bahar mevsiminde ortaya çıkan varlıklar.

mevkute

• Zamanı muayyen, belirli olarak çıkan matbuât. Gazete, mecmua gibi şeyler.

migsel

• Tas, ibrik. Yıkanmada kullanılan kab.

mu'sır

• (Çoğulu: Mu'sırât) Sıkıcı, sıkan.

mu'tekil

• Sağmak için koyunun ayaklarını iki bacağı arasına çekip alan.
• Devenin dizini büküp bağlıyan.
• Güreşte rakibini sarmaya getirip yıkan.

mu'teşi / mu'teşî

• Akşam vakti yola çıkan.

muarız / muârız / مُعَارِضْ

• Karşı çıkan.

mübrim

• (Mübrime) Zorlıyan, zorlayıcı.
• Mânâsız ve boş sözlerle can sıkan kimse.
• İki katlı yapan.
• Cür'et eden.

mücevher

• Cevher ile süslenmiş. Elmaslı. Çok kıymetli.
• Mc: Kıymetli fikir veya söz.
• Edb: Yalnız noktalı olan harfleri, ebced hesabına göre sayıldığı zaman, tarih çıkan beyt veya mısra.

mudcir

• (Ducret. den) Sıkıntı veren, sıkan, gamlandıran.

müfad

• İfade edilen mânâ, bir şeyden çıkan mânâ.

müflihin / müflihîn

• (Tekili: Müflih) Selâmete çıkanlar, kurtulanlar, felâha erenler.

müflihun / müflihûn

• (Tekili: Müflih) Kurtulanlar, iflâh olanlar, felâha erenler, müflihler, selâmete çıkanlar.

mugazele

• (Ga, uzun okunur) Aşıkane şakalaşma, lâtifeleşme.

mugterib

• (Gurub. dan) Batan, gurub eden.
• Gurub.
• (Gurbet. den) Gurbete giden. Gurbete çıkan.

mugtesil

• (Gusl. den) Yıkanan, gusleden.

muhaha

• Kemikten çıkan nesne.

muharrib / مُخَرِّبْ

• Tahrip eden, yıkan.

• Tahrib eden. Harâb eden. Yıkan. Bozan. Perişan eden.

• Tahrip eden, yıkan.

• Harab eden, yıkan.

muharrib-i medeniyet

• Medeniyeti yok eden, yıkan.

muharrik

• (Hark. dan) Tahrik eden, çok yakan.
• Çok susatan, çok harâret veren.
• Yakıp yıkan.

muhassal

• Toplam ortaya çıkan, meydana gelen.

mühmel

• İhmâl edilmiş. Bırakılmış. Kıymet verilmemiş. Bakılmamış.
• Mânasız ve boş söz, cümle. Sonraya atılmış.
• Boşlanmış.
• Edb: Noktasız harf, noktasız harflerle yazılmış olan.
• Ebcedde: Noktasız harflerin hesabı ile çıkan tarih.

muhrib

• Tahribeden. Yıkan. Muharrib. Harâb eden.

• Tahrip eden, yıkan.

mukabbız

• (Kabz. dan) Sıkan, daraltan.

mülhid

• Dinden çıkan, dinsiz, kâfir, imânsız. Haşir ve âhirete inanmayan.

• Âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîflere yanlış mânâ vererek dinden çıkan, yâni îmânı bozuk olan, Eshâb-ı kirâma (Peygamber efendimizin arkadaşlarına) söğen.

münbais

• İnbias eden, gönderilen.
• İleri gelen. Çıkan. Doğan.

• İleri gelen, çıkan.

münceli / müncelî

• Ortaya çıkan, zâhir olan, parlayan.

mündefiat

• Yaralardan çıkan irin, cerahat gibi şeyler.

münfetiha

• Tecvidde: Kur'an okurken dil, üst damaktan ayrılır vaziyette iken ağızdan çıkan harflere denir. Şunlardır; mim, nun, elif, vav, cim, hı, zel, dal, sin, ayın, te, fe, kaf, lem, he, şın, be, ye.

münsed

• Tıkanmış, tıkalı.

münsedd

• (Sedd. den) Seddedilen, kapanan, tıkanan. Tıkalı.

münselih

• (Selh. den) Soyulmuş, derisi yüzülmüş.
• Sıyrılıp çıkan, soyunan.
• Son güne yetişmiş.

müntabıka

• Söylenirken dilin üst damağa kapanması. Bu hâlde ağızdan çıkan harfler; sad, dad, tı, zı.

mürtaki

• İlerliyen, terakki eden. Yükselen, yukarı çıkan.

mürted / مرتد

• Müslüman iken dinden çıkan, kâfir olan kimse.

• Dinden çıkan.

• İslam dininden çıkan. (Arapça)

mürtesim

• İrtisam eden, resmi çıkan. Görünür hâle gelen.

müsafir / müsâfir

• Yolcu. Senenin kısa günlerinde, insan veya deve yürüyüşü ile üç günde gidilecek yere gitmeyi niyet ederek, bulunduğu yerin kenar evlerinin dışına çıkan kimse.

müsebbebat / müsebbebât

• Bir sebeple olanlar, sebeple meydana çıkanlar. Neticeler.

• Sebeplere bağlı olarak ortaya çıkan şeyler, neticeler, sonuçlar.

müseddid

• (Sedd. den) Tıkayan, sed yapan.
• Tıkanmış, sed yapılmış, mesdud.
• (Sedad. dan) Doğrultan. Doğru yola sevkeden.

müşrif

• Etrafı gören, etrafa bakan.
• Yüce yer, yüksek yer.
• Yükselen, çıkan.
• Bir hal almağa yüz tutmuş olan.

• Yükselen, çıkan.
• Ölüme pek yakın bulunan.
• Etrafa bakan, etrafı gören.
• Vakıf malı koruyan kimse.

müsta'liye

• (İsti'la. dan) İsti'la eden, yükselen, üstün gelen, üste çıkan.

müstebık

• (Sebak. dan) Yarışa çıkan, istibak eden.

mütebadir

• Birden bire akla gelen. Ortaya çıkan.

mütebariz / mütebâriz

• (Bürüz. dan) Tebarüz eden, meydana çıkan. Bâriz âşikar olan.

• Açığa çıkan.

mütebarizin / mütebarizîn

• (Tekili: Mütebariz) Meydana çıkanlar, belirenler, tebarüz edenler.

müteberriz

• Beliren, meydana çıkan, teberrüz eden.

mütebeyyin

• Meydana çıkan, anlaşılan. Tebeyyün eden.

mütecella

• Münkeşif olup görünen, âşikâr olan.
• Yükseğe çıkan. Yukarı havâle olan.

mütecelli

• Tecelli eden, meydana çıkan, görünen. Parlak.

mütefazzıl

• (Çoğulu: Mütefazzılîn) (Fazl. dan) Meziyet, fazilet ve bilgi yarışına çıkan.

mütegallibe

• Galebe çalan, baskın çıkan (âdetler).

mütegarrib

• (Çoğulu: Mütegarribîn) (Gurbet. den) Gurbete çıkan.

mütegarribin / mütegarribîn

• (Tekili: Mütegarrib) Gurbete çıkanlar.

mütegassil

• Yıkanan, gusleden. Yıkayan.

mütehaddis

• (Hudus. dan) Meydana gelen, peydâ olan, meydana çıkan.

mütehakkık

• Tahakkuk eden, doğruluğu meydana çıkan.

mütehassıl olan

• Hâsıl olan, meydana gelen, sonuç itibariyle ortaya çıkan.

mütemaşi

• Seyre çıkan.

mütenezzihat / mütenezzihât

• (Tekili: Mütenezzih) Gezintiye, tenezzüh etmeğe çıkanlar.
• Tenezzüh edip düşünenler.
• Temize çıkanlar.

mütenezzihin / mütenezzihîn

• (Tekili: Mütenezzih) Gezintiye çıkanlar, tenezzühe çıkanlar.

muteriz / mûteriz

• İtiraz eden, karşı çıkan.

• İtiraz eden, karşı çıkan.

mütesahib

• (Çoğulu: Mütesâhibin) Sahib çıkan, arka olan.

mütesahibin / mütesahibîn

• (Tekili: Mütesahıb) Sahib çıkanlar, arka olanlar.

mütesaid

• Yükselen, yukarı çıkan.
• Ziyade olan.
• Zahmet veren.

mütesallik

• Etrâfındaki şeylere dolanarak yukarı doğru çıkan, tırmanan.

müteşekkir

• Şükreden, iyiliğe karşı nazikâne davranan.

müteşemmis

• (Şems. den) Güneşlenen, güneşe çıkan.

müteveccih

• Yönelmiş, dönmüş. Bir yere doğru yola çıkan.
• Birisine karşı iyi düşünce ve sevgisi olmak. İhsan ve iltifat üzere olmak.
• Pir-i fâni olmak.

mütevellid

• Doğan, çıkan.

• Doğan, dünyaya gelen.
• İleri gelen, çıkan, hâsıl olan.

• Doğan, ortaya çıkan.

mütevellit

• Ortaya çıkan, meydana gelen.

mütezahimin / mütezahimîn

• (Tekili: Mütezahim) İzdihamdan dolayı birbirinin üstüne çıkanlar. Kalabalıktan sıkışanlar.

mütezahir

• Görünen, tezahür eden, ortaya çıkan.
• Muavenet eden, yardım eden.

mütezekki

• Temize çıkan, tezekki eden.

muvafakat-ı cifri / muvafakat-ı cifrî

• Cifir ilmi açısından ortaya çıkan uyum.

muvakere

• Tarladan çıkan mahsulden bir kısmını almak şartıyla birlikte ekme.

müzahir

• (Zahr. dan) Zahir olan, taraftar çıkan, geriden yardım eden, koruyan.

muzik / muzîk

• (Mudîk) Sıkan, sıkıştıran, darlaştıran.

na'r

• Çağırmak.
• Haykırmak.
• Burun içinden çıkan ses.
• Gitmek.
• Firar, kaçmak.
• Galeyan.

na're

• Nâra. Yüksek sesle uzun uzun bağırma. Çağırma. Haykırma.
• Burun içinden çıkan ses.

na-şüste

• Yıkanmamış. (Farsça)

nabite

• Bir kabilede yeni çıkan küçük çocuk.

nafata

• Vücutta çıkan sivilce veya kabarcık.

nafe / nâfe / نافه

• Ceylanın göbeğinden çıkan misk. (Farsça)
• Sevgilinin saçı. (Farsça)

nafıka

• (Çoğulu: Nevâfık- Nüfeka) Arab tavşanının (diğer adı; tarla fâresi dedikleri hayvanın) iki yuvasından gizli olanın adıdır. Bu hayvan, bunun tavanını yeryüzüne çok yakın yapar. Belirli olan kasia dedikleri yuvasında tehlike hissederse hemen nâfıkanın tavanını delerek kaçar. Münafıklar buna benzediği

nahme

• Göğüsten çıkan ses.

naka-i salih / nâka-i sâlih

• Salih Peygamber'in (A.S.) bir mu'cizesi olarak kayadan çıkan devesi.

nakıbe

• (Çoğulu: Nukab) Kişinin yan tarafında çıkan çıban.

naşi / nâşi / nâşî / نَاشِي

• Meydana gelen, ortaya çıkan.

• Ortaya çıkan.

naşie-i zatiye / nâşie-i zâtiye

• Bizzat zâtından çıkan ve zâtından başka hiçbir şeyden kaynaklanmamış olan.

nazar değmesi

• Göz değmesi, bâzı kimselerin gözlerinden çıkan zararlı şuâların, canlı ve cansız bir şeye bakıp beğendikleri zaman bozulmalarına sebeb olması.

nebean eden / nebeân eden

• Fışkıran, ortaya çıkan.

necl

• (Çoğulu: Encâl) Oğul, evlât, çocuk.
• Kuşak, nesil, sülâle.
• Atmak.
• Ayak ucuyla vurmak.
• İstihrac etmek, meydana çıkarmak.
• Yerden çıkan su.

necv

• (Çoğulu: Nicâ) Yüzmek.
• İki kişi arasında olan sır.
• Karından çıkan necis.

nefel

• Düşmandan alınan mal, ganimet.
• Ulü-l emrden müsaade almadan düşmana karşı çıkan az sayıda bir cemaat.

neffata

• Neft yağı çıkan pınar.

nefta

• (Nifta) (Çoğulu: Nefat) Çalışmaktan dolayı elde çıkan kabarcık.

nehir

• Burun içinden çıkan ses, hırıltı.

nekre

• Belirsiz olan.
• Çıban ve yaradan çıkan kan ve irin.
• Garip ve gülünç fıkralar.
• Hoş sohbet ve hazır cevap kimse.
• Gr: Belirtilmemiş isim, neye delâlet ettiği belli olmayan (harf-i tarifsiz) isim.

nesg

• Gitmek.
• Almak.
• Ağaç kesildiğinde çıkan su.
• Vurmak.
• Dürtmek.

nesib

• Asil kadının vasfı.
• Edb: Kasidenin âşıkâne olan mukaddemesi.

nesil

• Kazıldığında çıkan kuyu toprağı.

neşiş

• Kaynayan şeyden çıkan ses.

netice-i şerriye

• Şerden ortaya çıkan sonuç.

nevcivan / نوجوان

• Genç, delikanlı. (Farsça)

• Delikanlı.

• Delikanlı, genç. (Farsça)

nevcivani / nevcivanî

• Gençlik, delikanlılık.

nevrah

• İlk olarak seyahata çıkan. Yeni yolcu. (Farsça)
• Yeni yol. (Farsça)

nevsefer

• Yeni yolculuğa çıkan. (Farsça)

nuht

• Çocukla birlikte karından çıkan su.

peyman-şiken

• (Peyman-şikân) Yemin bozan, ahdini yerine getirmeyen.

rabıta-i iman

• İman bağı, imanla ortaya çıkan bağ.

reden

• Hazz denilen kumaş.
• Silâhların biribirine dokunmasından çıkan ses.
• İplik eğirmek.

rehneverd

• Yola çıkan. Yolcu. (Farsça)

reşem

• İlk evvel çıkan ot.

rezeme

• (Çoğulu: Ruzum) Devenin ağzını açmadan boğazından çıkan ses.

ru-nüma

• Yüz gösteren, meydana çıkan. (Farsça)
• Yüz görümlüğü. (Farsça)

ru-nümun

• Meydana çıkan, yüz gösterici. (Farsça)

sa'fe

• Çocuğun başında çıkan çıban.
• Kel.

saba

• Hevâ ve nefsine meyletme. Delikanlılık.

şabb

• Genç, delikanlı, yiğit.

şabb-ı emred

• Bıyığı, sakalı henüz çıkmış delikanlı.

sabırsuz / sabırsûz

• Sabrı yıkan, taşıran.

saderu

• (Çoğulu: Sâderuyân) Yüzünde tüy bitmemiş genç delikanlı. (Farsça)

sadır / sâdır / صادر

• Sudur eden, çıkan, meydana gelen.

• Çıkan; ortaya çıkan, meydana gelen.

• Çıkan.

• Sudur eden, çıkan, meydana gelen.

• Çıkan. (Arapça)
• Sâdır olmak: (Arapça)
• Çıkmak, meydana gelmek. (Arapça)
• İmzadan çıkmak. (Arapça)

sadır olan / sâdır olan

• Çıkan, meydana gelen.

sadire / sâdire / صادره

• Çıkan. (Arapça)

saet

• Doğumdan sonra koyunun rahminden çıkan madde.

şafe

• Ayakta çıkan ve dağlamayınca gitmeyen çıban.

safir

• (Sefir) Sefere çıkan.
• Elçi.
• Kâtib.

sahabe

• (Sahâbi) Sâhibler. Sâhib çıkanlar.
• Peygamberimiz Hazret-i Muhammed (A.S.M.) sağ iken mü'min olarak görmüş, mü'min olarak vefat etmiş erkek müslüman.

sahabetkar / sahabetkâr

• Koruyan, sahib çıkan, arka olan. (Farsça)

sahib-i mirac

• Miraca çıkan Peygamberimiz (a.s.m.).

şahid

• (Çoğulu: Şevâhid-Şühud) Veled yatağı denilen ve çocuk ile birlikte çıkan deri.

sahih kan / sahîh kan

• Sekiz yaşını bitirip, dokuz yaşına bastıktan birkaç gün veya ay, yâhut seneler sonra, sıhhatli bir kızın veya âdet zamânı son dakikasından îtibâren tam temizlik (on beş gün) geçmiş olan kadının önünden çıkan ve Hanefî mezhebine göre, en az üç gün (ye tmiş iki saat) devâm eden kan; hayız ve aybaşı ka

şahmerdan

• (Şâh-ı merdan) Mertlerin şahı, Hazret-i Ali (R.A.). (Farsça)
• Aşağı yukarı çıkan büyük demir tokmak. (Farsça)

said

• (Suud. dan fâil) Yukarı çıkan, yükselen, kalkan.

• Yukarıdaki temiz toprak, pislikten uzak pâk toprak. Yeryüzü.
• Yol, tarik.
• Mezar, kabir.
• Yüksek.
• Yukarı çıkan.

sakil

• (Sıklet. den) Ağır, can sıkan, sıkıcı. Çirkin kaba.

salavat

• (Tekili: Salât) Namazlar.
• Bütün dualar. İhtiyaçtan gelen ricalar.
• Nimetten çıkan şükürler. İbadetler.
• Hazret-i Muhammed'e (A.S.M.) memnuniyet ve bağlılık için yapılan dualar.
• Nasârâ kilisesi.

salil

• Demirden çıkan ses. Demir sesi.

sall

• Demirlerin birbirlerine sürtünmelerinden çıkan ses.

san'at-ı şuuriye-i rahmaniye / san'at-ı şuuriye-i rahmâniye

• Rahmeti sınırsız olan Allah'ın sonsuz ilminin neticesi olarak ortaya çıkan san'atı.

saniye

• Dakikanın altmışta birisi. Çok kısa bir zaman.

• Dakikanın altmışta biri.

şarık / şârık

• Çıkan, tulu' eden.
• Parlayan.

• Doğudan çıkan, doğan, parlayan.

şat'

• Yerden yeni çıkan taze ekin yaprağı. Ekinlerin taze çıkan filizleri, yaprağı.
• Su arkı.
• Cima etmek.
• Bağlayıp sağlamlaştırmak.

satı'

• (Sâtı'a) Yükselerek meydana çıkan.
• Yükselerek görünen. Nur saçan. Parlak.

saye-dar

• Gölge eden, gölgesi olan, gölgeli. (Farsça)
• Sâhip çıkan, koruyan, himâye eden. (Farsça)

şe'v

• Geçmek, takaddüm eylemek.
• Son, nihayet.
• Devenin yuları.
• Zembil.
• Kuyudan kazıp toprak çıkarmak. Kuyudan çıkan toprak.
• Kaygan.

şebh

• Süt sağarken çıkan ses.

sefa'

• Buğday başının kılçığı.
• Orak.
• Kuyu içinden çıkan toprak.

semere-i istidad

• Var olan kabiliyet ve potansiyelden ortaya çıkan netice.

semere-i sa'y

• Çalışma ve çabalamayla ortaya çıkan netice, meyve.

şerayin-i sübatiyye

• Boynun iki tarafında olup kalbden gelen ve kafaya çıkan iki kalın atar damar.

şeref-zahir

• Şerefle çıkan. (Farsça)

şerh-i sadr

• Peygamber efendimizin çocukluğunda ve peygamberliği sırasında (mîrâc gecesinde) mübârek göğsünün açılarak kalbinin çıkarılması ve yıkanıp ilim, hikmet ve mârifet ile doldurulduktan sonra yerine konması hâdisesi.
• Göğsün yâni kalbin ilâhî nûr, ilim, hikmet ve mârifet ve sekîne (ferahlı

sevda

• Fazla sevgi sebebiyle meydana gelen bir çeşit hastalık. Aşk. (Farsça)
• Hırs. Tama. (Farsça)
• Heves, istek. (Farsça)
• Siyah. (Farsça)
• Balgamdan, kandan ve safradan başka vücuddan çıkan bir nevi ifrazat. (Farsça)
• Gam. Keder, Sıkıntı. (Farsça)

şeylem

• Sarhoşluk veren ve bazan buğdayların arasında çıkan siyah bir tohum.

sı'sıa

• Sığınacak yer, sığınak, melce'.
• Her nesnenin aslı.
• Horozun baldırında çıkan fazlalık parmak.

şib

• Üzerine kar düşen dağ.
• Su içerken devenin dudağından çıkan ses.

sibak-ul kelam / sibak-ul kelâm

• Sözün ilk halindeki bağlantısı, sözün evvelinde geçenden çıkan mânâ.

sımame

• Kan damarlarında tıkanıklık yapan kan pıhtısı.

siper

• Arkasına saklanılacak şey. Koruyan. (Farsça)
• Mânia. Sığınak veya set arkası, duvar altı gibi kuytu yerler. (Farsça)
• Okun, giderken kabzayı zedelememesi için sol elin üzerine konulan âlet. (Farsça)
• Muharebede askerin kurşun ve gülleden korunması için toprak kazılarak açılan ve ön tarafına, çıkan (Farsça)

şirpençe / şîrpençe / شيرپنچه

• (Şir-pençe) (Aslan pençesi) Vücutta ve daha ziyade sırtta çıkan çok tehlikeli bir çıban. (Farsça)

• Arslan pençesi. (Farsça)
• Sırtta ve boyunda çıkan bir tür kan çıbanı. (Farsça)

sitem

• Haksızlık, zulüm. (Farsça)
• Nâzikâne çıkışma. (Farsça)
• Eziyet, cefa. (Farsça)

şiya'

• Zahir olmak, görünmek.
• Çobanın kavalından çıkan ses.
• Odun takıltısı.

sôfistaiyye / sôfistâiyye

• Mîlâddan önce beşinci asırda Yunanistan'da ortaya çıkan felsefî bozuk bir fırka, topluluk.

su'l

• (Çoğulu: Süul) Devede sonradan çıkan küçük meme.
• Koyunda küçük meme.
• Asıl dişin yanında çıkan fazlalık diş.

şua / şûa

• Işın; bir ışık kaynağından çıkan ışık telleri.

şübban

• Gençler, delikanlılar.

sudur eden / sudûr eden

• Çıkan.

• Ortaya çıkan, meydana gelen.

sühal

• Çocuk doğunca beraber çıkan su.
• Zayıf adamlar.

suhd

• (Çoğulu: Eshâd) Çocukla birlikte çıkan sarı su.

sühl

• Eşeğin göğsünden çıkan hırıltı.

sülale

• Sıkınca parmakların arasından dışarı çıkan safi balçık.
• Meni akıntısı.

sum'a

• İhlâssızlıktan çıkan, işitilsin ve bilinsin için yapılan iş, gizli riyakârlık.

sünnet-i seyyie

• İslâmiyet'in yasak ettiği, sonradan ortaya çıkan, kötü, beğenilmeyen şeyler. Peygamber efendimiz ve dört halîfesinin zamânında bulunmayıp da, onlardan sonra, dinde meydana çıkarılan ibâdet olarak yapılan şeyler. Bid'at.

suram

• Zillet ve hastalık.
• Emzikten son çıkan süt.

suretpezir

• Meydana çıkan, hâsıl olan, şekillenen. (Farsça)

şüste

• Yıkanmış. (Farsça)

şüstüşu / şüstüşû / شست و شو

• Yıkama. (Farsça)
• Yıkanma. (Farsça)

şuyide

• Yıkanmış. (Farsça)

tahaşhuş

• Kâğıt hışırtısı.
• Yeni kaftan avazı. Silâhların sürtünmelerinden çıkan ses.

tahribkar / tahribkâr

• Yıkan, bozan.

• Tahrib eden, yıkan.

tahric

• (Huruc. dan) Çıkartma. Meydana koyma.
• Şehadetname vermek.
• Fık: Müçtehidlerin istinad ettikleri naslara, kaidelere, asıllara tatbikan şer'î hükümleri istihrac etmek. Bu tarz ile hüküm çıkarabilmek salâhiyetinde olanlara: Muharric, sahib-i tahric, ashâb-ı tahric denir.

taktaka

• (Tıktıka) Taşlardan çıkan ses.
• Hayvanların ayak sesleri veya bunları anlatmak için söylenen kelime.

talavet

• Güzel, hüsün. Şirinlik, zariflik.
• Ağızda çıkan bir nevi yara.

tarafgir

• Taraf tutan. Taraflardan birine sahip çıkan. (Farsça)

tari / tarî

• (Tarâ. dan) Birdenbire çıkan, ansızın görünen.

taze

• Yeni kesilmiş, bayatlamamış, taravetli, buruşmamış. (Farsça)
• Yeni duyulan, henüz ortaya çıkan. (Farsça)
• Kuru olmayan, yeşil. (Farsça)
• Genç, körpe. (Farsça)

tebahkar / tebâhkâr / تباهكار

• Yok eden, mahveden, yıkan. (Farsça)

tebessüm

• Gülümseme. Nazikâne ve dişlerini göstermeyerek gülme.

tebeyyün eden

• Belli olan, ortaya çıkan.

techiz / techîz

• Donatma. Gereken şeyleri tamamlama. Cihazlanma.
• Fık: Cenazenin yıkanmasından defnetmeğe kadar yapılması lâzım gelen şeyler ve bunları tedarik etme.

• Vefât edenin (ölenin) yıkanmasından kabre defnedilmesine kadar yapılması lâzım gelen şeyler.

techiz-i meyyit

• Ölünün yıkanıp, temizlenip, kefen ve sair ihtiyaçları tedarik edilerek hazırlanması.

teennuk

• Nazarında ve fikrinde dikkatli olmak. İttikan. Eşyanın hikmetli, kusursuz ve pürüzsüz yapılışı.

tefrika

• Nifak. Ayrılık. Bozuşma.
• Bir gazete veya dergide parça parça, bir önceki yazının devamı olarak çıkan uzun yazı.
• Fırka fırka olmak.

tegassül

• (Gasl. den) Gusletme, yıkanma.

telaffuz

• Söyleyiş, söyleniş.
• Ağızdan çıkan lâfız.

telattuf

• (Çoğulu: Telattufât) (Lutf. den) Lütuf ve nezaketle davranma. Nâzikâne muamelede bulunma.

telattufat / telattufât

• (Tekili: Telattuf) Nâzikâne muameleler.

telatuf

• (Çoğulu: Telâtufât) Nezaket ve lütufla hareket etme, nâzikâne muamelede bulunma.

teneşir

• Serîr; ölünün yıkandığı masa şeklindeki dört ayaklı uzun tahta zemin.

terettüp eden

• Sonuç olarak ortaya çıkan.

terettüp-ü netice

• Sonuç olarak ortaya çıkan şey.

terkik

• İnce ve nazikâne sesle anlatma, mânası kinaye yollu olma.
• Tecvidde: Harfi ince okumak.
• Bir kimseyi köle veya cariye etme.
• Yumuşatma.
• İnceltme.

tezahür eden / tezâhür eden

• Ortaya çıkan, görünen.

tezahürat-ı hayatiye / tezâhürât-ı hayâtiye / تَظَاهُرَاتِ حَيَاتِيَه

• Hayatla ortaya çıkan görünümler.

tezekkür-i mevt

• Ölümü hatırlamak. İnsanın kendini ölmüş, teneşir tahtası üzerinde yıkanmış, kefene sarılmış ve tabuta konulmuş ve mezâra gömülmüş olarak düşünmesi.

tıktıka

• Taşların birbirine dokunması sonucu çıkan ses.

tubaha

• Çömlek.
• Ağızdan çıkan köpük.

tuhfe

• Turfanda şey.
• Görülmemiş yeni çıkan. Yeni.
• Hediye, armağan.

tulu eden / tulû eden

• Doğan, ortaya çıkan.

uçbeyi

• Hudutlardaki sancakbeyleri hakkında kullanılan bir tâbir idi. Orta çağlarda Türk Devletinin uçbeyleri yarı müstakil idiler. Bağlı bulundukları devletler zayıfladıkça istiklâl dereceleri artar, neticede müstakil devlet olarak ortaya çıkanlar olurdu. Akkoyunlular, Karakoyunlular ve nihayet Osmanlılar

uddet

• Gelecek zamanın hâdiseleri için, darlığa düşmemek için mal ve silâh gibi şeylerde hazırlık. Mühim levâzımat.
• İstidad.
• Gençlerin yüzlerinde çıkan sivilce.

ürmule

• (Çoğulu: Erâmil) Ergen delikanlı.

urret

• (Çoğulu: Urr) Devenin dudaklarında ve ayaklarında çıkan bir çıban.
• Ulaşmak, varmak.
• Kuş tersi.

usare

• Vücud bezlerinden akan faydalı su. Sıkılmış şeylerden çıkan su. Öz su.

üşhub

• Süt sağılırken çıkan ses.

vasail

• (Tekili: Vasâyil) : (Vasile) Yemen'de çıkan çubuklu, alaca kumaşlar.

vedi / vedî

• Küçük abdest bozduktan sonra çıkan beyazımsı su.

• İdrârdan sonra çıkan, yapışkan, beyaz ve bulanık koyu sıvı.

vega'

• Kavga gürültüsü. Harp yerinden çıkan sesler. Savt. Patırtı.

vegik

• Davar yürürken karnından çıkan ses.

vehhabilik / vehhâbîlik

• Sapık bir fırka. On sekizinci yüzyıl ortalarında Arabistan yarımadasında Necd bölgesinde ortaya çıkan, Muhammed bin Abdülvehhâb tarafından kurulan dînî ve siyâsî bir yol. Bu yolda olana Vehhâbî denir.

vücud bulan

• Meydana gelen, varlık âlemine çıkan.

vülat / vülât

• (Tekili: Vâli) Vâliler.
• Sâhib çıkanlar.
• Koruyan, muhafaza edenler.

yolcu

• Yola çıkan, konuk, seferî kimse.

zade-i tab / zâde-i tab

• Bir kimsenin düşünce mahsûlü olarak kaleminden çıkan, doğan.

zahir / zahîr / zâhir / ظاهر / ظَه۪يرْ

• (Zahr. dan) Kuvvetli deve.
• Yardımcı, arka çıkan.
• Geriden gelen kuvvet.

• Yardımcı, arka çıkan.

• Ortaya çıkan, görünen, zuhur eden. (Arapça)
• Belli, açık, aşikâr. (Arapça)
• Sanırım (Arapça)
• Görünüş, dış yüz. (Arapça)
• Zâhir olmak: Ortaya çıkmak, görünmek, zuhur etmek. (Arapça)

• Arka çıkan.

zahir olan

• Görünen, ortaya çıkan.

zayi / zâyi / zâyî

• Elden çıkan, kaybolan.

• Elden çıkan, yitik.

zayi olan / zâyi olan

• Elden çıkan, kaybolan.

zayi'

• (Ziya'. dan) Elden çıkan. Kaybolan. Yitik. Zarar, ziyan.

• Elden çıkan, yitik, kaybolan.

zelaka / zelâka

• Tecvitte keskin olarak çıkan harfler (lâm, râ, nun).

zemzem

• Kâbe-i muazzamanın Hacer-ül-esved köşesi karşısındaki kuyudan çıkan mübârek su.

zerdec

• Usfur çiçeğinin evvel çıkan sarı suyu.