abak

• İcab etmek. Lâzım olmak.
• Yapışmak.

ajanda

• Akılda tutulması icab eden şeyleri not etmeye yarayan, takvim şeklinde tanzim edilmiş defter.

akd

• Anlaşma. Sözleşme.
• Düğümleme. Düğümlenme. Bağ bağlama. Bağlanma.
• Huk: Nikâh, hibe, vasiyet, bey' u şirâ gibi şer'î bir muameleyi iki tarafın iltizam ve taahhüd etmeleridir, icab ile kabulün irtibatından ibarettir. Böyle bir muameleye mün'akid denir. Bunun böyle vücuda gelmesi

azman

• Cins ve nev'inin icabından fazla büyümüş, çok iri.
• Melez. İki ayrı cins hayvandan doğma.

bais

• (Ba's. dan) Gönderen. Sebeb olan. İcab ettiren.
• Yeniden yaratan. Ölüleri tekrar dirilten.
• Peygamber gönderen (Allah C.C.)

belagat / belâgat

• Sözün düzgün, kusursuz, hâlin ve makamın icabına göre söylenmesi.

belağat / belâğat

• Sözün düzgün, kusursuz, halin ve makamın icabına göre yerinde söylenmesi.

belağat-i ayet / belâğat-i âyet

• Âyetin belâğati; düzgün, kusursuz, yerinde ve halin ve makamın icabına göre söz söyleme.

belagat-i nazmiye / belâgat-i nazmiye

• Dizilişe ait belâgat; şiirin düzgün, kusursuz, yerinde, hâlin ve makamın icabına göre söylenmesi.

beliğane / belîğâne

• Sözün düzgün, kusursuz, yerinde ve hâlin ve makamın icabına göre söylenmesi.

ber-mucib / ber-mûcib

• Gereğince, icabına göre. (Farsça)

bi-hicab / bî-hicab

• Hicabsız, perdesiz, âşikâr olarak.

çare / çâre

• Neticeye varmak üzere maniaları kaldırmak için tutulması icabeden çıkar yol. Kurtuluş yolu. Tedbir, yardım, yol. (Farsça)
• Hile. (Farsça)
• Bir def'a. (Farsça)
• Ayrılık. (Farsça)

cezm

• (Cezim) Kat'î karar. Yemin. Kararlaştırmak.
• Kesmek.
• Niyet. Tahmin. Takdir.
• İlzam.
• İcâbe.
• Gr: Arabçada kelime sonundaki harfi sâkin okumak. Kur'ân-ı Kerim okurken harfleri yerlerine vaz'edip mahrecinden çıkarırken tâne tâne, fesahat, beyan ve teenni ve

ders-i belagat / ders-i belâgat

• Belâgat dersi; sözün düzgün, kusursuz olarak hâlin ve makamın icabına göre söylenmesini öğreten ders.

desatir-i ilmiye / desâtir-i ilmiye

• İlmin düsturları. İlmin icab ettirdiği kaideler.

elli dört farz

• İslâm âlimlerinin, müslümanların hâtırlarında tutmalarını kolaylaştırmak için, öncelikle bilmeleri îcâbeden pek çok farzdan, Allahü teâlânın emirlerinden derledikleri elli dört tânesi.

erbab-ı belagat / erbab-ı belâgat

• Belagatçılar; sözü düzgün, kusursuz, hâlin ve makamın icabına göre söyleme san'atını bilenler.

esbab-ı feshiyye

• Huk: Bir i'lâmın istinaf suretiyle bozulmasını icabettiren sebepler.

esbab-ı mucibe / esbab-ı mûcibe

• Gerektiren sebebler. İcab eden sebepler.

esbab-ı nakziyye

• Bir hükmün daha yüksek bir merci tarafından bozulmasını icâb ettiren sebepler. Bozma sebepleri.

fatr

• Bir şeye başlamak.
• İcab eylemek.
• Yarık, çatlak.
• Yarmak.
• Yaratmak.
• Oruç tutanın orucunu açması.

fıtri / fıtrî / فِطْر۪ي

• Hususî yaratılış îcâbı.

hadd-i sekr

• Fık: Şarap haricindeki diğer içkilerin bil'ihtiyar içilmesinden hâsıl olan sarhoşluğun icab ettirdiği ceza.

hades

• Yeni olmak. Eskiden olmayıp sonradan görülmek.
• Taze. Yiğit. Genç.
• Fık: Abdest almayı icabettiren hal. Bazı ibadetlerin yapılmasına mâni olan ve necaset-i hükmiye sayılan hal.
• Pislik.

hasb-el lüzum

• İcabettiği için.

hasbe'l-beşeriye

• İnsanlık cihetiyle, insanlık icabı.

hasbel hamiyye

• (Hasb-el hamiyye) Hamiyet icabı, hamiyet için.

hasbel icab

• (Hasb-el icâb) Durum icabı olarak, hâl ve durum iktiza ettiği için, durum dolayısıyla.

hasbelbeşeriye

• İnsanlık icabı olarak.

hasis / hasîs

• Parasını ve malını harcamamak için her türlü sıkıntıya, eziyete katlanan, paraya, mala aşırı düşkün olan; dînen verilmesi îcâb edeni, zekâtı ve sadakayı vermeyen, pinti, eli sıkı olan, bahîl, malda ve ilimde cimrilik eden.

hatm

• Hâlis, saf.
• Sağlamlaştırma, muhkemleştirme.
• Hüküm ve kazâ icabettirme.

havacib

• Hicablar, perdeler, örtüler.

haya

• Hicab, utanma, edeb, ar, namus. Allah korkusu ile günahtan kaçınmak.

hayil

• Kısır olan hayvan.
• Engel, mâni.
• Hicâb.

haylulet

• Yolu kapamak.
• Araya girme. İki şey arasına girip hicab olmak.

hicab-aver

• Hicab verici, utandırıcı. (Farsça)

hicab-ı haciz / hicab-ı hâciz

• (Hicab-ı sadr) Tıb: Göğüs ile karın uzuvlarını birbirinden ayıran perde, zar. Diyafram.

hicabat

• (Tekili: Hicab) Perdeler.
• Tılsımlar.

hucub

• (Tekili: Hicab) Perdeler, hicablar, hâiller.

hücüb

• (Tekili: Hicâb) Perdeler, hicablar.

hürriyet-i diniye

• Din hürriyeti. Herhangi bir kimsenin mensub olduğu dinin emirlerini ve icablarını yapmakta asayişe ve başkasının haklarına dokunmamak şartiyle serbest olması.

iane-i cihadiye

• Muharebe zamanında harbin icab ettirdiği fazla masrafları karşılamak ve yardım olmak için halktan alınan paralar. Miktarı, her mahallin iktidarı derecesine göre kaza ve liva üzerine merkezden tertib ve "tevzi defterleri"ne maktu' miktar olarak konulurdu. Bu çeşit vergi ve ianeler Tanzimat'tan sonra

icab

• Lâzım. Gerekli. Lüzum. Sebeb olmak.
• Ist: Akitlerde ilk söylenen söz. Bir mal sahibinin müşteriye karşı, "Bu malımı sana şu kadar paraya sattım" demesidir. Müşterinin de kabul etmesine dair olan sözüne "kabul" denir. Şer'i ıstılahta buna "icâb ve kabul" denir.

icabat

• İcablar. Gerekenler. Lüzum edenler.

icabe

• (Bak: İCABET)

icabet / icâbet / اجابت

• Kabul edilme. (Arapça)
• Uyma. (Arapça)
• İcâbet etmek: Uymak, muvafakat etmek. (Arapça)

icabi / icabî

• Müsbet. İcaba âit, icaba dair.
• Lâzım, gerekli, zarurete müteallik.

icazet-i külli / icazet-i küllî

• Vaktiyle Osmanlı serdarlarına ve sefirlerine müsâlaha, muahede akdi ve sair işler hakkında verilen mezuniyet. Tam salâhiyet demektir. Bu salâhiyeti alan kumandan veya sefir, üzerine aldığı işi merkezden sormaya ihtiyaç kalmadan maslahatın icabettirdiği ve kendi aklının erdiği vechile yapıp bitirirdi

idare-i örfiye

• İcabında devletin bir yerde mülki idareye ait nizamları tatil ile kanunen kurduğu askerî idare. Örfi idâre, sıkıyönetim.

iddet-i vefat

• Fık: Ölüm neticesinde icab eden iddet. Kocası ölen kadın hür ise 130 gün, cariye ise 65 gün iddet bekler.

iglivvat

• Lâzım olmak, icab etmek.

ihtiyac-ı fıtri / ihtiyâc-ı fıtrî / اِحْتِيَاجِ فِطْر۪ي

• Hususî yaratılış îcâbı olan ihtiyaç.

ikrah-ı gayr-i mülci / ikrah-ı gayr-i mülcî

• Huk: Eskiden döğme ve hapis gibi yalnız keder ve elemi icab ettiren şeylerle vuku bulan ikrah.

in'ikad

• Akdetme. Bağlanma.
• Fık: İcab ve kabulün taraflarca eseri zâhir olup, meşru bağlılık ve alâkadarlık.
• Kurulma. Toplanma.

indelicab

• (İnd-el icab) İcab ettiği zaman, gerekince, iktiza ettiğinde.

insat

• (İnsiyat) Susup dinleme, susma.
• Gizlenerek gitme.
• İnfial vezninde, nidâ eden kimseye icabet etme.
• Beli bükülenin beli doğrulması.
• Meşhur olma.

isticabe

• (İsticâbet) Duânın Allah tarafından kabul olunması.

istidadi / istidadî

• Kàbiliyet ve yetenek icabı, gereği.

istihkamat-ı dahiliye / istihkâmat-ı dâhiliye

• Bir istihkâmın iç tarafında, icab ettiği zaman yapılan müstakil sığınaklar.

istilzam

• Lüzumlu olmak. Gerektirmek. Lâzım addetmek. İcâbettirmek.

istinabe

• Niyabet istemek.
• Huk: Başka bir tarafta görülen bir muhakeme için, şahid veya maznunun yazılı ifadesinin alınması. Muhakemenin icab ettirdiği muameleleri yapması için bir mahkeme tarafından başka bir mahkemeye veya kendi âzâsından birisine salâhiyet verilmesi.

istiva / istivâ

• Kur'ân-ı kerîmdeki müteşâbih, yâni görülen, ilk anlaşılan mânâların verilmesi akla ve dîne uygun olmayıp günâh olan ve bu sebeble tevîl etmek yâni uygun olan mânâları vermek îcâb eden kapalı sözlerden biri.

kadro

• ing. Bir işin yürütülebilmesi için icab eden bir cinsten şeylerin, bilhassa insanların tamamı veya bütünü.

kema yenbagi / kema yenbagî

• İcabettiği gibi, uygun olduğu üzere, lâyıkı gibi.

küfr-i mutlak

• Hiç bir imâni hükmü olmamak, dine âit hiç bir hakikatı, Allah'ın varlığına âit hiç bir delili kabul etmemek. İhsan ve inayet-i İlâhiyyeye karşı şükür etmiyerek fiilen ve kavlen inkâr etmek. ("Neuzü billâh" dine söğmek gibi) Küfr-ü icabettiren bazı çirkin sözlere de "küfür" denilmiştir.

kuvvet-üz zahr

• Arka veren kuvvet. Yardımcı, imdadcı kuvvet. Geriden gelen yardımcı.
• İcabında arkadan yardımcı olacak asker kuvveti. İmdâda hazır asker.

lazım-ı zati / lâzım-ı zatî

• Kendisine ait icab eden hal. Kendisine has vaziyet.

lecebe

• (Çoğulu: Elcâb-Licâb-Lecebât) Doğurduktan dört ay sonra sütü çekilmiş davar.

li-ecl-il-maslaha

• İş icabı, maslahat için.

li-maslahatin

• Maslahat için. İş icâbı.

lisan-ı belagat / lisân-ı belâgat

• Düzgün, kusursuz, hâlin ve makamın icabına göre söz söyleme dili, üslûbu.

lizam

• (Lezm) Lazım olmak. İcâbetmek. Lüzumluluk.
• Ölüm.
• Kıyamet günü hesabı.

magzebe

• Hiddetlenme, öfkelenme, kızma.
• Hiddet ve gazabı icâb ettiren şey.

meazir

• Perdeler. Hicablar.
• Özürler.

mecburen

• İster istemez. Cebirle. Zaruret icâbı. Zorla.

mekşuf-ül avre

• Görünmemesi icab eden yeri açık olan kimse.

mesfur

• Yazılmış, adı geçmiş. (Bu tabir, eskiden daha ziyade hakaret görmesi icabeden aşağılık kimseler hakkında kullanılırdı.)

mezi

• İlm-i Halde: Kadınla oynamak veya şehvetle yanına gelmek gibi hâllerde erkeğin tenasül cihazında zuhur eden yapışkan renksiz akıcı cisim. (Bu hâl abdesti bozar, gusül icab ettirmez)

mü'sade

• (İsad. dan ism-i mef'uldür) "Asadet-ül bab" denir ki; kapıyı kapadım, sımsıkı kilitledim demektir. Üzerlerine ateşin yakılıp fırın gibi kapısının kapanması ateşin şiddetini icab edeceğinden, Cehennemde azabların şiddet ve ebediyetinden kinayedir.

muceb

• İcâb etmiş, lâzım gelmiş. Bir söz veya emrin icâb ettiği şey, netice.
• Büyük bir memurun, kendisine sunulan evrakı tasdik için ettiği işaret.

mucib / mucîb

• (Mucibe) İcâb eden, lâzım gelen.
• Bir şeyin peydâ olmasına vesile ve sebep olan. Gereken. Gerektiren, lâzım gelen.

• (Cevab. dan) İcabet eden, uyan. Kendisinden istenilen iş ve suali cevaplandıran.

mücib

• İcabet eden. Cevap veren. Sebeb kabul eden.
• İstenileni kabul eden, duâya cevap veren (Allah C.C.).

mucib-i bizzat / mûcib-i bizzat

• İradesiyle değil de varlığı icabı herşeyi yapmaya mecbur olan.

mucib-i teyakkuz

• Teyakkuzu, yâni uyanıklığı icâb ettiren.

müdahale

• İşlere ve lüzumlu hallere, icabettiği için karışmak. Zararlı bir hal var ise, işe karışıp zararın def'ine çalışmak.
• Araya girme. Sokulma.

müftabih

• Fık: Hakkında fetva verilmiş olan. Kendisiyle amel olunması icab eden hüküm.

muğni / muğnî

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Hikmeti îcâbı, her şeyin ihtiyâcını giderici, tamamlayıcı ve lütfuyla doyurucu.

muhtecib

• Hicablanmış. Perdeli. Örtülü. Örtülmüş. Saklanan. Gizlenen.

mukibb

• Lüzumlu olan, icab eden.

mukteza

• Lâzım getirilmiş. Lüzumuna binaen istenmiş. İcab eden. Lâzım gelen.

mukteza-i hal / mukteza-i hâl

• Duruma göre. İcabına göre. Hal ve vaziyetin gerektirdiğine göre.

mukteza-yı beşeriyet / muktezâ-yı beşeriyet

• İnsanlık gereği, insan olmanın icabı.

mukteza-yı hal / muktezâ-yı hâl

• Halin gerektirdiği şekilde, icabına göre.

mukteza-yı hale mutabakat / muktezâ-yı hâle mutabakat

• Hâlin icabına ve gereğine uygunluk.

mukteziyyat

• İktiza eden şeyler. Gerekli olan ve icab eden şeyler.

müsebbaa

• Yedi kere okunması icab eden duâ.

müsebbib

• Sebep olan.
• İcab eden.

müstecab

• Hoş görülen.
• İstediği kabul edilen. İcâbet olunmuş.

müstevcib

• (Vücub. dan) Lâyık, şâyan, münasib.
• Gereken, icab eden.

mütearife

• Herkesin bildiği. Tanınmış. Meşhur. Doğruluğu âşikâr.
• Man: İsbatı icab etmeyen söz.

müterettib

• Terettüb eden. Sıralanmış, sıra ve tertibe girmiş.
• Meydana gelen, icab eden.
• Dolayı.

müvazabe

• Lüzumlu olmak, icab etmek.

müzekki

• (Zekâ. dan) Temizleyen, ıslâh eden, tezkiye eden.
• Huk: Şâhitleri gizli olarak tezkiye eden kimse. Eskiden hâkimler, şâhit olarak gösterilen kişilerin iyi kimse olup olmadıklarını, şehadetlerinin kabul olunabilip olunamıyacağını icab eden kimselerden sorarlar, haklarında; "İyidir" den

nazik / nâzik

• Nezaketli. Terbiyeli. Zarif. İnce, dayanıksız. (Farsça)
• Ehemmiyet verilmesi icab eden. (Farsça)
• Tehlikeli husus. (Farsça)

nizam

• Sıra, dizi, düzen. Dizilmiş olan şey, sıralanmış.
• İcaba göre yapılan kanun. Bir kaideye binaen tertib olunmak ve ona binaen tertib olundukları kaide.
• Bir işin sebat ve kıyamına medar, sebep olan şey ve hâlet.

nüşuta

• Devenin ayağındaki ilmikli düğüm. (İcabına göre çekip uzatılarak çözülür.)

örfi idare / örfî idare

• (İdare-i örfî) Askerî kuvvete ihtiyacı gerektiren ve cemiyet hayatında zuhur eden müşkil hallerde vaktin icablarına göre ve vaziyet düzelinceye kadar sivil idare yerine askeri idare konması. Sıkı yönetim.

refes

• (Rüfâs) Kinayesi icab eden şeyi açık söylemek.
• Kinâye olarak.
• Cimâ, nikâh.
• Fuhşiyyât.

resmen

• Devlet namına, resmî olarak, devlet tarafından.
• Kat'i olarak anlaşıldığına göre.
• İsteye isteye. Bile bile.
• Görünüşte, âdet yerini bulsun diye. Nezaket icabı olarak.

revk

• (Çoğulu: Ervâk) Perde, hicâb.
• Boynuz.
• Ev önü.
• Saf, hâlis, katıksız.

rihve-i mehmuse harfleri

• "Fe, ha, se, he, şın, hı, sad, sin" Bu harflerde sesin kemâli ile nefes birlikte akar. Rehavet ve hems sıfatı, zayıf sıfatlardır, bunun için rehavet sesin kâmilen akmasını, hems de nefesin kâmilen akmasını icabettirir.

şart

• Bir işin veya hükmün yapılmasını îcâbettirmeyen, fakat yapılmaması ile de o iş veyâ hükmün meydana geldiği şey.

sebeb

• Vâsıta. Bir işte te'siri olmayan fakat o işin yapılmasını, vücûdunu, var olmasını îcâb ettiren şey.

sebebiyet

• İcab ettirme, sebep olma.

sedd-i zerai'

• Şer'an memnu olan bir şeye vesile teşkil eden mübah fiillerin de men edilmesi. "Def-i mefasid, celb-i menafiden evlâdır." Buna binaen insan, şer'an memnu olan herhangi bir şeye sâik olacak şeylerden sakınması icab eder, o şeyler hadd-i zâtında mennu olmasa da. Bu husus Mâlikî Mezhebinde delil kabul

sedk

• Lâzım olmak, icab etmek, lüzum.

sekem

• Yolun orta yeri.
• Lâzım olmak, icab etmek.

semi' / semî'

• İşitilecek şeyleri ne kadar gizli olsa da işiten, hamd ve senâda bulunanların, hamdini işitip mükâfat veren, kullarının duâlarını işiten ve icâbet eden, münâfık ve yalancıların kalbden söyledikleri sözleri işiten mânâsında Allahü teâlânın Esma-i hüsn âsından (güzel isimlerinden).

şerm

• Utanç. Utanma. Hayâ etme. Hicab etme. (Farsça)

sevaim

• (Tekili: Sâime) Otlak hayvanları. Çayıra başı boş salınan hayvanlar.
• Zekâtı icab eden koyun, keçi, sığır, deve gibi çift tırnaklı hayvanlar.

sevk-i fıtri / sevk-i fıtrî / سَوْقِ فِطْر۪ي

• Husûsi yaratılış îcâbı olan sevk.

siyasi / siyasî

• Siyaset icabı olan.
• Siyaset adamı.
• Politik.

tabii / tabiî

• Tabiat icabı olan. Tabiatla alâkalı. Normal. Kendiliğinden.

tahir

• Temiz. Pâk. Abdesti bozacak veya guslü icab ettirecek şeylerden birisiyle özürlü olmayan.
• Zâhir ve bâtında bütün ayıp ve kirlerden temiz, pâk olduğu için Hz. Peygamberimize de (A.S.) bu isim verilmiştir.
• Müzikte: Makam ismi.

tedmin

• Yığıp toplamak.
• İhâta edip kaplamak.
• Lâzım olmak, icab etmek.

teeddüben

• Edebli davranarak. Edeb ve terbiye kaidelerine uyarak. Edebi icabı olarak.

tefennün-i fi-l ibare / tefennün-i fi-l ibâre

• Bir defa söylenilmiş olan bir sözü ikinci defa söylemek icabederse, o aynı kelimeyi tekrarlamamak için başka kelime veya sözle aynı mânâyı ifade etme san'atı.

telbiye

• Lebbeyk (Yâni: Emredersiniz, ben emrinize hazırım) demek. İcabet etmek.

teravuh

• Ayakta çok durmak icab ettiği zamanlar, kâh sağ ayak üzerine ve kâh sol ayak üzerine durmak.

tertib-i mukaddemat / tertib-i mukaddemât

• Bir neticenin meydana gelmesi için lâzım olan sebeplerin sıralarına göre tertib edilmesi. Bir neticeye varılması için sırasıyla riayet edilmesi icab eden sebebler.

tesafün

• Lâzım olmak, icab etmek.

tevfik-i hareket

• Bir şeyin olmasına ve bir nizamın icablarına uygun düşen hareket.

vecibe

• Borç hükmünde olan vazife.
• Kanun ve ahlâkın icabı, yerine getirilmesi lâzım gelen şey.

vüzub

• Lüzumluluk, icab etme, gereklilik.

yenbagi

• Münasib, uygun, şâyân. Lâzımgelir, icab eder, gerekir.

zeka / zekâ

• Sebeb ile netîce arasındaki bağlılıkları bulmak, benzeyiş ve ayrılışları anlamak, yeni îcab ve vaziyetlere zihnin en iyi şekilde uyması.