adaptasyon

• Tatbik etme işi. Bir şeyin bir başkasına göre ayarlanması. Bir canlının, yaşadığı muhite uyması işi. (Fransızca)
• Yabancı dilde yazılmış bir eseri yerli adlar ile ve yerli hayata uydurarak çevirme. (Fransızca)

arzuhal

• (Arz-ı hâl) Bir iş için bir makam veya resmi daireye bir iş sahibinin verdiği dilekçe. İstida-nâme.

burc

• Güneşle dünya arasındaki hayâlî dilimlerin her biri.

cin

• Ateşin alev kısmından yaratılan, her şekle girebilen; evlenme, yeme-içme, çoğalmaları bulunan ve gözle görülmeyen varlıklar. Fârisî dilinde cine peri denir.

dest-i tasarruf-u kudret

• Allah'ın herşeyi dilediği gibi kullanan ve yöneten kudret eli.

dü-zeban

• İki dilli. (Farsça)

dua

• Allah'a (C.C.) karşı rağbet, niyaz, yalvarış, tazarru.
• Salât, namaz.
• Cenab-ı Hak'tan hayır ve rahmet dilemek. Allah'ın rızâsını, hidayet ve istikamete muvaffakiyyeti dilemek, yalvarmak.
• Peygamber'e (A.S.M.) salavat getirmek.
• Birisini çağırmak.
• Birisini

edvar-perdaz

• Devirleri dile getiren. Devirleri terennüm eden.

ehl-i kalb

• (Bak: Ehl-i dil)

elsine-i garbiyye

• Batı dilleri, garb lisanları.

elsine-i külliye

• Küllî, kapsamlı diller.

elsine-i muhtelife

• Çeşitli ve birbirinden farklı diller.

elsine-i semaviye / elsine-i semâviye

• Semâvî diller; göklerdeki ve mânevî âlemlerdeki meleklerin ve ruhanî varlıkların konuştukları diller.

elsine-i terkibiye ve tasrifiye

• Kök üzerine hace ilâveli ve fiil çekimli diller.

emr-i tekvini / emr-i tekvînî

• Allahü teâlânın yaratmayı dilediği şeylere "kün" yâni "ol" demesi.

estağfirullah

• Cenâb-ı Hak'tan kusurumun örtülmesini dilerim. Allah (C.C.) kusurumu efvetsin (mealinde, kusurunu anlayan bir müslümanın duâsı. Hürmet veya ikramlara karşı tevâzu maksadı ile de söylenmektedir.)

• Allahü teâlâdan hatâ ve kusurlarımı bağışlamasını dilerim, mânâsına; mübârek, kıymetli bir söz.

etnoloji

• yun. Kavimleri, ayrı dil ve ırktan toplumların hayat ve özelliklerini inceleyen ilim. Önce hristiyan misyonerleri dinlerini yaymak için kavimlerin özelliklerini öğrenme ihtiyacını duymuşlar ve onların zayıf damarlarından faydalanmayı düşünmüşlerdir. 19.yy.dan itibaren ilmî gaye ile araştırmalar yapı

evamir-i tekviniye / evâmir-i tekvîniye

• Cenâb-ı Hakkın varlıklar âlemini dilediği şekil ve tarz ile yaratmaya yönelik emirleri.

fa'al / fa'âl

• Dilediği şeyi dilediği gibi ve mükemmel bir şekilde devamlı yapan.

fa'al-i hallak / fa'âl-i hallâk

• Herşeyi devamlı olarak yaratan, dilediğini dilediği gibi yapan Allah.

frengi / frengî

• Batı dili, Batı ile ilgili.

frenkçe

• Batı diliyle.

gılab

• Birbirine galip olmasını dilemek.

hayrhahlık

• Başkasının iyiliğini istemek. Allahü teâlânın nîmetinin bir kimsenin elinde devamlı kalmasını veya onun böyle bir nîmete kavuşmasını dilemek. Hasedin, kıskançlık ve çekememezliğin zıddı.

hem-zeban

• Aynı dili konuşan, lisanları aynı olan.

hemzeban / hemzebân / همزبان

• Aynı dili konuşan. (Farsça)

heyamola

• Eskiden ramazanlarda para toplamak gayesiyle mahalle çocukları tarafından teşkil edilen bir nevi dilenci alaylarında söylenen bir tâbirdir.
• Eskiden gemiciler gemi demirini çekerken veyahut bir amele inşaatta ağır bir şey kaldırırken yahut da şahmerdanı yukarı çekerken kuvvetbirliğini

hıffet

• Hafiflik; kolaylık; Arapça'da kural olarak teleffuzu dile ağır gelen lâfızların kurallar çerçevesinde düzenlenerek kolaylık sağlama; Meselâ, kàle fiilinin aslı 'kavele' dir. Ancak söylemesi dile ağır geldiği için 'vav' harfi 'elif'e çevrilerek kàle denmiştir.

himmet

• Kast, irâde, kuvvetli istek, arzu. Allahü teâlânın velî kullarından bir zâtın, kalbinde yalnız bir işin yapılmasını bulundurup, başka bir şeyi kalbine getirmemesi ve Allahü teâlâdan o işin olmasını dileyerek, bu şekilde mânevî yardımda bulunması. Evliyânın himmeti, yaktı beni kül eyledi Sofi

hoşgu / hoşgû

• Hoş konuşan, tatlı dilli. Konuşmaları kırıcı olmayan. (Farsça)

ibrahim bin edhem

• Babası Belh Şehrinin Pâdişahı idi. Hicri 2. asırda yetişmiş büyük bir veliyullahtır. Bir çok kerametleri görülmüş, Allah rızası yolunda dünya saltanatını terk ederek fakirliği kabul etmiş ve bütün ömrünü ibadet ve taat ile geçirmiştir. Kerametleri dillere destandır.

ibrani / ibrânî

• İbranice; İbrani diline ait.

ifade

• Konuşma, hakikatleri dile getirme.

intak-ı bi-l hak

• Hakk'ın söyletmesi. Cenab-ı Hakk'ın konuşturması. İnayet-i Hak ile hakikatı olduğu gibi dile getirmek.

intak-ı bil-hak

• Cenâb-ı Hakkın konuşturması, bir şeyi dile getirmesi.

intak-ı bilhak / intâk-ı bilhak

• Cenâb-ı Hakkın konuşturması, bir şeyi dile getirtmesi.

irade-i cüz'iyye / irâde-i cüz'iyye

• Allahü teâlânın, bir işi yapmak ve yapmamak husûsunda insanlara ihsân ettiği dileme ve seçme kuvveti.

irade-i şefkat

• Şefkat göstermeyi dileme, isteme.

ırk

• Ayrı soyda olan, ayrı dilde konuşan değişik kültüre sâhip, şeklî özellikleri bulunan insan topluluğu, millet.

istiğfar / istiğfâr

• (Gufran. dan) Afv dilemek. Cenab-ı Hak'tan kusurlarının affedilmesini, günahlarının bağışlanmasını dilemek. Tevbe etmek. Yalvarmak. " Estağfirullâh" demek.

• Mağfiret (bağışlanmak) istemek. Allahü teâlâdan kusurlarının ve günâhlarının affedilmesini bağışlanmasını dilemek. Tövbe etmek.

iştirak-ı lisan

• Lisan ortaklığı. Aynı dili konuşma keyfiyeti.

kaf-nun / kâf-nûn

• Arap alfabesinde yer alan iki harften oluşan ve Allah'ın varlıkları dilediği şekilde yaratmasını ifade eden "kün", yani "ol" emri.

kelimat-ı tesbihiye ve zikriye / kelimât-ı tesbihiye ve zikriye

• Allah'ın yüceliğini dile getirmek ve Allah'ı anmak için kullanılan kelimeler, sözler.

kün emri

• Allahü teâlânın yaratmayı dilediği şeylere "Ol!" emri.

lahis

• Susuzluk veya sıcaktan dolayı dilini çıkararak soluyan köpek.

latince / lâtince

• Eski Roma'da konuşulan ve bugünkü Fransızca, İspanyolca, İtalyanca gibi dilleri doğurmuş olan ana dil ki, Hint-Avrupa dil âilesinin önemli bir kolu olan İtalik grubundandır.

• Latin harflerinin kullanıldığı dil.

lemz

• Ağızda olan yemek artığını dil ile araştırmak.

lisan-aşna / lisan-âşnâ

• Lisan bilir. Yabancı dil bilen. (Farsça)

lisan-ı beliğane / lisân-ı beliğâne

• Belâgatli dil, maksadı muhatabın hâline tam bir uygunluk içinde anlatan dil.

lisan-ı mahsus / lisân-ı mahsûs / لِسَانِ مَخْصُوصْ

• Hususî dil.

lisan-ı milli / lisan-ı millî

• Millî dil (ulusal dil).

lisan-ı mu'cizü'l-beyan-ı nebevi / lisan-ı mu'cizü'l-beyân-ı nebevî

• Her şeyi ap açık şekilde açıklayan Peygamberimizin mu'cizeli dili.

lisan-ı nahvi / lisan-ı nahvî

• Arapçanın bir vasfı; intizam ve kaidelere, düsturlara bağlı belâgatlı dil.

lisan-ı resmiye / lisân-ı resmiye

• Resmi dil.

lisan-ı semavi / lisan-ı semâvî

• Semavî lisan, İlâhî dil.

lisanlarının zarfında / lisânlarının zarfında

• Kendi dillerinde.

ma'ruf

• Bilinen, tanınmış. Belli, meşhur.
• Şeriatın makbul kıldığı veya emrettiği.
• Adl, ihsan, cud, tatlı dil, iyi muamele.

mahzar

• (Huzur. dan) Hazır olma. Gösteriş, görünüş.
• Huzur yeri. Büyük bir insanın önü.
• Birçok kimse tarafından imzalı dilekçe.
• Mahkeme sicili.

menzuf

• Susuzluktan dolayı dili kurumuş kimse.
• Kan kaybından dolayı dermansız ve güçsüz kalmış olan insan.

meşiet-i hassa-i ilahiye / meşiet-i hassa-i ilâhiye

• Allah'ın bizzat Kendi dileği.

mübagame

• Tatlı dillilik.

muhammedi / muhammedî

• Hz. Muhammed'e (A.S.M.) mensub olan. Müslüman. (Ecnebi dillerinde geçen bu mânadaki tabirlere göre Muhammedî, Muhammedîlik: Müslüman ve Müslümanlık mânasına gelmektedir.)

muhtebıt

• Gece vakti dilenen.

mültemisin / mültemisîn

• (Tekili: Mültemis) İltimas edenler, kayıranlar. Biri için aracılık edip işinin görülmesini dileyenler.

mürid / mürîd

• Her şeyi istediği gibi, istediği zamanda ve keyfiyette yapan ve bir anda sonsuz şeyleri dilemekten âciz olmayan Allah.

müstecir

• (İcaret. den) Eman dileyen, himaye isteyen. Korunmasını dileyen.

müsteşfi'

• Bağışlanmasını dileyen, affını isteyen. Şefaat için yalvaran.

mütalaada bulunma / mütalâada bulunma

• Etraflıca inceleyip düşünme, bir düşünceyi dile getirme.

rabb-i muhtar-ı hakim / rabb-i muhtar-ı hakîm

• Herbir varlığın her türlü ihtiyacını karşılayan, dilediğini dilediği gibi yapan, herşeyi belirli maksat ve faydalara uygun ve tam yerli yerinde yaratan Allah.

sahib-i tasarruf

• Her şeyi dilediği gibi kullanma ve yönetme kabiliyetine sahip olma.

sarf ve nahv ilmi

• Arabî dilbilgisi. Sarf; kelime bilgisi; kelimelerde meydana gelen değişikliklerden ve birbirlerinden türemelerinden bahseden ilim. Nahv; cümle bilgisi; kelimelerin cümle içinde fiil, fâil (özne), mef'ûl (nesne, tümleç) olma gibi durumlarından ve buna göre sonlarının aldıkları i'râbdan (harekelerden)

şefaat

• Bağışlanmasını dileme, birine arka olma.
• Peygamberlerin ve velilerin kıyamette günah-kâr müminlerin bağışlanması için Allah katında dilekte bulunmaları.

şerh

• Açma, genişletme.
• Açıklama. Anlaşılanı anlatma. Bir yazı veya konuşmayı kolay anlaşılması için izah etme, tafsil etme.
• Bir şeyi dilim dilim kesme.
• Bollaştırma.
• Bir müşkil ve mübhem makaleyi açıklama, keşif ve izhar etme.
• Açıklanmış yazı, risale.

şirinzeban / şîrinzeban / شيرین زبان

• Tatlı dilli. (Farsça)

• Tatlı dilli. (Farsça)

süryaniler / süryânîler

• Hıristiyanlıktaki katolik mezhebine bağlı olan ve süryânî dili ile konuşan bir hıristiyan topluluğu.

ta'ziye / تعزیه / تَعْزِيَه

• Yeni ölen birisinin yakınlarının acısını paylaşır söz söylemek, teselli etmek. Baş sağlığı dilemek. "Allah sabr-ı cemil ihsan etsin" diye söylemek.

• Başsağlığı dileme. (Arapça)
• Şiîlikte yas töreni. (Arapça)

• Baş sağlığı dileme.

ta'ziyet / تعزیت

• Başsağlığı dileme. (Arapça)

takdir

• Beğeniyi dile getiren ifade.

takdir eden

• Beğendiğini dile getiren.

taratun

• Fârisî dilince söyleşmek. Farsça konuşmak.

tasarruf eden

• Herşeyi dilediği gibi idare edip kullanan.

tasarruf etme

• Bir şeyde değişiklik yapma vs. gibi dilediği gibi hareket etme.

tasarruf-u azim / tasarruf-u azîm

• Büyük tasarruf; herşeyi kendi emri altında tutarak dilediğini dilediği şekilde yapmak.

tasarruf-u mutlak

• Kayıtsız, sınırsız tasarruf, dilediği şeyi dilediği gibi yapma.

tasarruf-u rabbani / tasarruf-u rabbanî

• Her bir varlığı terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın bütün kâinattaki varlıkları dilediği gibi kullanması ve idare etmesi.

tasarrufat-ı rububiyet / tasarrufât-ı rububiyet

• Allah'ın her şeyi dilediği gibi kullanması ve yönetmesi.

tavsiye

• Vasiyet bırakma.
• Ismarlama, sipariş etme.
• Birini iyi tanıtma, işinin olmasını dileme.

taziye / tâziye

• Yakını ölen kimseye baş sağlığı dileme.

taziyet / tâziyet

• Baş sağlığı dileme.

tebelbül-ü akvam / tebelbül-ü akvâm

• Kavimlerin, ayrı ayrı milletlerin farklı dilleri konuşması.

tel'in

• Lânetleme, lânet etme. Bir kimsenin Allahü teâlânın rahmetinden uzak olmasını dileme.

telemmüc

• Yemek artığını dil ile ağızda aramak.
• Tatmak.
• Yemek.

temenni / temennî

• Sebebe yapışmadan, gerekli çalışmayı yapmadan, Allahü teâlâdan bir şeyin olmasını dileme.

tercüman / ترجمان

• Çevirmen. (Arapça)
• Duyguları, görüşleri dile getiren. (Arapça)

tereffuk

• (Rıfk. dan) Tatlı dil ve güler yüzlülükle davranma. Yumuşaklıkla muâmele etme.

uzubet-i lisan / uzubet-i lisân

• Tatlı dillilik. Dil tatlılığı.

vasıfane / vâsıfâne

• Vasıfları dile getirerek.

velvele-i teşhir ve takdis

• Güzellikleri sergilemek ve bütün eksikliklerden uzak görmeyi dile getiren sesler.

vildan / vildân

• Allahü teâlânın cennettekilere hizmet için nûrdan yarattığı güler yüzlü ve tatlı dilli hizmetçiler.

yekzeban

• Söz birliği. Ağız birliği. Sözde beraberlik.
• Aynı dili konuşan. Bir dilde.

yuhanna

• Îsâ aleyhisselâma îmân eden on iki havârîden biri. İbrânî dilinde Yahyâ demektir.Rumca'da Yohannes, İngilizce'de Can, Fransızca'da Jan denir. Dört İncîl'i yazanlardan biridir. Îsâ aleyhisselâmın teyzesinin oğlu idi. Yüz senesinde Efes'te öldü. Hır istiyanlar, on ikinci ayın yirmi yedisinde y