abkari / abkarî

• Mutlaka kusuru olmayan. Kâmil.
• Bir kavmin seyyid ve şerifi, efendisi. Beşer san'atı olmayan.
• Çok güzellik.
• Bir nevi döşek.

adet / âdet

• Usul, görenek, alışılmış davranış. Huy, tabiat. Toplumda nesiller boyunca uyulan ve kamuoyunda (umumî efkârda) saygı ve müeyyideye sahip hareket kaideleri (Sosyoloji). İslâm cemiyetinde âdetler de İslâmî olur, İslâma uygun olur. Müslüman, İslâma aykırı âdetlere uymaz. Cemiyetin yabancı âdetlerle boz

ahmed-i bedevi / ahmed-i bedevî

• (Seyyid) (Hi. 596-675) Mısır'ın en büyük velilerindendir. Hz. Ali neslinden gelir. Bir çok lâkabı vardır. Ona Afrika bedevileri tarzında (yüzü örten peçe) taşıdığından dolayı (el-Bedevi) deniyordu. 626 yılına doğru onda deruni bir tahavvül vukua geldi. Yedi kıraat üzere Kur'an okudu ve Şafii fıkhı t

akl-ı matbu'

• Yaradılıştan olup, her çocukta olan akıl. Öğrenmeden var olan fıtrî akıl. Bu akıl mümeyyiz olmayıp kabil-i hitap değildir.

akl-ı mesmu'

• Kabil-i hitab olan akıl. Sonradan tecrübe ve bilgiyle gelişen akıl. Hayrı ve şerri fark edebilen ve mümeyyiz olan kimsenin aklıdır.

aktab-ı erbaa / aktâb-ı erbaa

• Ehl-i sünnet âlimleri ve mütebahhir ve maneviyatta çok ileri zatlar tarafından şimdiye kadar dört büyük kutup olarak bilinen veliler. (Seyyid Abdulkadir-i Geylâni, Seyyid Ahmed-i Bedevi, Seyyid Ahmed-i Rufâi, Seyyid İbrahim Desuki.)

• Dört büyük kutub zât (Seyyid Abdülkadir-i Geylâni, Seyyid Ahmed-i Bedevî, Seyyid Ahmed-i Rufâî ve Seyyid İbrahim Desukî).

basiret

• Hakikatı kalbiyle hissedip anlama. Kalbde eşyanın hakikatlarını bilen kuvve-i kudsiyye. Ferâset. İm'ân-ı dikkat.
• İbret alınacak hidâyet sebepleri. Beyyine. Hüccet.
• Bir evin iki tarafının arası.
• Yer üstündeki kan.

bedevi / bedevî

• Çölde yaşayan. Göçebe. Medeni olmayan ve şehir hayatı yaşamıyan.
• Seyyid Ahmed-i Bedevî nâmındaki büyük bir zâtın tarikatı ve onun mensubu olan.

bedeviyye

• Evliyânın büyüklerinden Seyyid Ahmed Bedevî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

beyyinat

• (Tekili: Beyyine) Beyyineler. Bürhanlar.

beyyine

• (Bak: BEYYİN)

bü'bü'

• Her nesnenin aslı.
• İzzet, kerem.
• Zeyrek akıllı, zarif kişi.
• Hâkim, seyyid.
• Gözbebeği.
• Mc: Çok kıymetli ve değerli olan şey.

cebhe

• Yüz, ön taraf. Harp sahası. Muharebe edilen yer.
• Alın.
• Bir binanın veya o cinsten bir şeyin ön tarafı.
• Gökteki ayın menzillerinden birisinin ismi olup arslan suretinin cephesidir, dört yıldız arslan alnına benzetilmiştir.
• Bir kavmin ve cemaatin seyyidi.

cürcani / cürcanî

• (Seyyid Şerif Ali Bin Muhammed) : (Hi: 760-830) Astarabad (Cürcan) civarında Tacu'da doğmuştur. Mısır'a giderek orada çeşitli âlimlerden ders okumuştur. Şiraz'da müderrislik yapmıştır. Sa'duddin-i Taftazanî ile kapanan Mütekaddimîn devrinden sonra açılan Müteahhirîn-i Ulemâ devrinin birincisi bu Sey

delil

• Kılavuz. Doğru yolu gösteren. Meçhûlü keşfetmekte ve malumun sıhhatını isbat etmekte vasıta ve âlet ittihaz olunan husus.
• Beyyine. Bürhan.

dıame

• (Çoğulu: Diam-Deâyim) Evin direği.
• Ulu, şerif kişi, seyyid.

dindar

• Dinî kaidelere hakkıyla riayet eden, dininin emirlerini yerine getiren, mütedeyyin. (Farsça)

emir

• Emredici olan. Seyyid. Şerif. Bir memleketin, bir aşiretin veya kabilenin reisi.
• Büyük ve meşhur bir soydan gelen.
• Hz.Peygamber'in (A.S.M.) soyundan gelen.
• Zengin.

emvat / emvât

• (Tekili: Meyyit) Meyyitler. Ölüler.

• Ölüler. Meyyitin çoğulu.

evsat-ı mufassal / evsât-ı mufassal

• Kur'ân-ı Kerimin 86. suresi olan Tarık Suresinden 98. sure olan Beyyine Suresinin sonuna kadar olan surelerdir.

eyama

• (Tekili: Eyyim) Bekârlar, evli olmayanlar.

eyyim

• Bekâr, dul. Eyyim; gerek bikir, gerek seyyib olsun zevci olmayan kadına ve zevcesi olmıyan erkeğe denir ki, buna bekâr denir. Bundan başka eyyim; hür kadına ve bir kimsenin kızı, hemşiresi, teyzesi gibi yakın hısmına da ıtlak edilir.

fahr-i kainat / fahr-i kâinat

• (Fahr-i Âlem, Zübde-i Kâinat, Seyyid-i Kâinat) Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) nâmları. Bütün âlemin kendisi ile şeref bulduğu, iftihar ettiği Hz. Muhammed (A.S.M.).

fena fiş-şeyh / fenâ fiş-şeyh

• Tasavvuf ilminde talebenin velî olan hocasının arzû ve isteklerine tâbi olması, irâdesini isteğini onun eline bırakması. Ölü yıkayıcının elindeki meyyit (ölü) gibi olması. Ona hiç bir işinde muhâlefet etmemesi.

gamıza

• Kolay anlaşılmayan ince mes'ele. Derin.
• Mâruf ve mütebeyyin olmayan hesab.

geylani / geylanî

• Seyyid Abdulkadir-i Geylanî, Gavs-ül A'zam, Gavs, Kutub gibi mecâzi nâm ile bilinen bu zât (Hi: 470-561) yılları arasında yaşamış ve Kadirî Tarikatının müessisidir. Müteaddid müridlerinden bir çoğu sonradan veli olarak meşhurdurlar. Derslerinin te'siriyle birçok Hristiyan ve Museviler Müslüman olmuş

hakim ebu abdullah

• Muhammed bin Abdullah ibn-i Beyyi' (Hi: 321-405) Sâmâniye Devleti Nişabur Kadılığında bulunmuş büyük muhaddislerden, Şafiî fakihlerinden, asrının en büyük din âlimi diye bilinen bir zattır. Bir çok eser te'lif etmiştir. Başlıcaları: El Müstedrek Ale-s Sahihayn, Kitab-ül İlel, El-İklil, El-Emali, Ter

halife-i evvel

• Devlet dairelerinde yazı işlerinde çalışanlar. Tanzimattan evvel kalem teşkilâtı; halife, halife-i sâni, halife-i evvel olmak üzere üç derece idi. Ondan sonra bir kısım dairelerde bunun yerine baş kâtib, bazılarında da mümeyyiz-i evvel denilmiştir.

harici / haricî

• Dışarıya âit olan. İçeriye âit olmayan. Dış ile alâkalı. Ecnebiye âit.
• Zorba ve âsi olan.
• Seyyid olmadığı halde seyyidlik iddia eden.
• Vaktiyle Hazret-i Ali Kerremallâhü veche'ye âsi olan fırka-i dâlle ashabından herbiri.

heyn

• (Heyyin) Kolay. Rahat.
• Vakar. Sükunet.

heyrea

• Çoban düdüğü.
• Meyyitin kabrine toprak dökmek.

hiyac

• Vuruşma, kıtal.
• Müteheyyiç olmak. Muztarib olmak.
• Otun kuruması.

hz. hasan

• Hz. Ali'nin (R.A.) oğludur. Hz. Peygamber'in (A.S.M.) sevgili torunudur. Cennet'le tebşir olunmuştur. Hz. Peygamber (A.S.M.) kendisi için cennet gençlerinin seyyidi buyurmuştur.

kabr suali / kabr suâli

• Ölü defn edildikten sonra kabre gelen Münker ve Nekîr adlı iki meleğin meyyite îmândan ve îtikâddan sordukları suâller.

kalmes

• Ulu kişi, seyyid.

kari'

• Ulu kişi, seyyid.

keramat-ı gavsiye / kerâmât-ı gavsiye

• Seyyid Abdülkadir-i Geylâni'nin kerâmetleri.

keramet-i gavsiye / kerâmet-i gavsiye

• Seyyid Abdülkadir-i Geylâni'nin kerâmeti.

kerbela

• Irakta Seyyid-üş şühedâ Hz. İmam-ı Hüseyin Efendimizin (R.A.) meşhed-i mübârekleri olan yer. (Cibril var haber ver Sultân-ı Enbiyâya.Düşdü Hüseyin atından sahra-yı Kerbelâya) (Kâzım)

keyyis

• (Keyyise) Akıllı, anlayışlı, kiyasetli, idrakli, zeki.
• Zarif.

lazım-ı beyyin / lâzım-ı beyyin

• Bu tabirin masdariyet şekli "Lüzum-u beyyin" olup ikisi aynı mânaya gelir. Herhangi bir şey hatıra gelince hiç bir delil ve emareye ihtiyaç olmadan o şeyle beraber düşünülmesi zaruri olan diğer bir şey. Meselâ: İnsan denildiği zaman, kabiliyet-i ilim ve san'at akla gelmesi gibi...

levs

• Pislik, murdarlık. Kir.
• Zor. Kuvvet.
• Tam olmayan, zayıf beyyine.
• Bir şeyi ağızda öte beri gevelemek.
• Deprenmek.
• Bulaştırmak ve karıştırmak. Bulaşıklık.
• Cerâhet, yara.

lüzum-u beyyin

• İspata ihtiyacı olmayan şey, apaçık gereklilik. Meselâ körlük görmemenin, cahillik ilimsizliğin lüzûm-u beyyinidir.

• İsbata ihtiyacı olmayan şey. Cehil, ilimsizliğe lüzum olması gibi. Ve yine meselâ: Kör olmak, görmemezliğe delildir. (Lüzum-u beyyin'in zıddı: "Lüzum-u gayr-ı beyyin"dir. İsbata ihtiyacı olan şey demektir.)

memut

• Meyyit. Ölmüş.

mesavi

• (Tekili: Su') Kötü haller. Fenalıklar. Seyyieler. (Mehâsinin zıddı.)

mesbut

• Meyyit, ölü.
• Deli, aklı gitmiş.

meyt

• (Meyyit) Ölü. Cansız. Ölmüş. Hareketsiz.

mirza

• Reis. Bey.
• Büyük kimselerin çocuğu. Beyzâde.
• Bazı İslâm topluluğunda iyi sülâleden olanlara, şehzâdelere, seyyidlere verilen ünvân olmakla beraber, bugün bir isim olarak çokca kullanılmaktadır.

mübeyyizin / mübeyyizîn

• (Tekili: Mübeyyiz) Müsveddeleri temize çeken kâtibler.

mübin / mübîn

• Açık, vâzıh, âşikâr. Ayân kılan, beyan ve izah eden.
• Dilediğine doğru yolu gösteren.
• Hak ile bâtılın arasını tefrik edip, ayıran. Hakkı hakkınca beyan ve izhar eden. (Mübin, bâne mânasına "ebâne" den beyyin, gayet açık, parlak demek olduğundan, Kitab-ı Mübin i'cazı zâhir olan

muhkemat-ı kur'aniyye

• Mânası açık ve te'vile ihtiyacı olmayan âyetler. Başka bir mânaya ihtimali olmayıp sarih emir ve nehiyleri müştemil olan âyetler. Bu âyetler mensuh veya anlaşılmayan şekilde müteşabih ve muhtemel olmayıp muhkem ve mübeyyin olmakla aslâ te'vile muhtaç olmazlar. Bâzı şeylerin haram olması veya enbiya

mukrem

• Bir kavmin ulusu, seyyidi.

mümeyyize

• (Bak: MÜMEYYİZ)

müsliman

• (Selâmet. den) İslâm olan. İslâm dininde bulunan, mü'min ve mütedeyyin olan.

mütekeyyis

• (Çoğulu: Mütekeyyisîn) Zeki ve akıllı gibi görünen.

mütekeyyisin / mütekeyyisîn

• (Tekili: Mütekeyyis) Akıllılık taslıyanlar, tekeyyüs edenler.

müteleyyin

• (Leyyin. den) Yumuşak olan. Gevşeyip yumuşayan.

mütemeyyiz

• (Çoğulu: Mütemeyyizîn) Seçilen, seçkin.

mütemeyyizin / mütemeyyizîn

• (Tekili: Mütemeyyiz) Seçkin kişiler, seçilen kimseler, mütemeyyizler.

müteseyyib

• (Çoğulu: Müteseyyibîn) Aldırış etmiyen, kayıtsız davranan.

müteseyyibin / müteseyyibîn

• (Tekili: Müteseyyib) Aldırış etmeyenler, kayıtsız davranan kimseler.

müteseyyid

• Seyyidlik isnad eden, seyyid olmadığı halde kendini seyyid gibi gösteren.

neyyirat

• (Tekili: Neyyir) Nurlular, nur saçanlar.

rabb

• Sâhib, mâlik, seyyid. Cenab-ı Hak (C.C.)
• Besleyen, yetiştiren, terbiye eden. Müstahik. Hüdâvend.

racih

• Üstün olan. Kıymetli, faziletli ve itibarı fazla olan.
• Fık: Beyyinatta, bürhan ve delilin tercihinde delili üstün, beyyinesi evlâ ve makbul olan taraf.

rett

• Şerif, seyyid.

rıfaiyye / rıfâiyye

• Evliyânın büyüklerinden Seyyid Ahmed Rıfâî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

sadat / sâdat / sâdât / سادات

• (Tekili: Seyyid) Seyyidler. Hazret-i Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm'ın soyundan gelenler ve onun izinden gidenler. Hususen Hazret-i Hasan neslinden gelenlere seyyid; Hazret-i Hüseyin neslinden gelenlere de Şerif denmektedir.

• Seyyidler, Hz. Peygamber'in soyundan gelenler.

• Seyyidler, Peygamberimizin neslinden olanlar.

• Seyyidler. Hazret-i Hüseyin'in soyundan gelenler.
• Evliyânın büyüklerinden olan zâtlar.

• Seyyitler. (Arapça)

sadat-ı azime / sâdât-ı azîme

• Büyük seyyidler, Hz. Peygamberin neslinden gelenlerin büyükleri.

sadat-ı ehl-i beyt / sâdât-ı ehl-i beyt

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) soyundan gelen seyyidler.

sade

• (Tekili: Seyyid) Seyyidler.

salat u selam / salât u selâm

• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem ism-i şerîfleri anılınca, işitilince veya yazılınca söylenen veya yazılan hayır duâlardan ibâret olan sözler yâni sallallahü aleyhi ve sellem, Allahümme salli ve sellim alâ seyyidinâ Muhammedin ve alâ âli seyyidinâ Muhammed, Essalâtü ves-selâmü aleyk

şerhu'l-mevakıf / şerhu'l-mevâkıf

• Meşhur kelâm âlimlerinden Seyyid Şerif Cürcânî'nin eseri.

server

• Reis. Baş. Seyyid. (Farsça)

seyda

• Efendi, hoca, şeyh, seyyid mânasına talebelerin hocalarına karşı söylediği bir hürmet lâfzıdır.

seyyiat

• (Tekili: Seyyie) Kötülük, günahlar, suçlar. Kötülüğe karşı çekilen sıkıntılar.

seyyibat / seyyibât

• (Tekili: Seyyib) Dul kalmış kadınlar.

seyyibe

• (Bak: SEYYİB)

seyyid-ül beşer

• İnsanların seyyidi, efendisi olan Hz. Muhammed (A.S.M.)

seyyid-ül kevneyn

• İki âlemin efendisi, seyyidi. Hz. Muhammed'in (A.S.M.) bir nâmı.

seyyid-ül mürselin / seyyid-ül mürselîn

• Resüllerin Seyyidi.

seyyid-üs-sakaleyn

• Sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâmın lakablarından. İnsanların ve cinlerin efendisi, iki cihânın seyyidi Muhammed aleyhisselâm.

seyyidü'l-alemin / seyyidü'l-âlemîn

• Âlemlerin seyyidi, efendisi olan Hz. Muhammed (a.s.m.).

seyyidü'l-kevneyn

• İki cihanın seyyidi, efendisi.

silsile-i şerafet ve siyadet / silsile-i şerâfet ve siyadet

• Soyunun bir taraftan Hz. Hasan—şeriflik—, diğer taraftan da Hz. Hüseyin—seyyidlik—vasıtasıyla Hz. Muhammed'in (a.s.m.) soyundan gelme silsilesi.

sitt

• Hanım. (Aslı seyyidet iken muharref ve âmi arapçada sitt ve sitte olarak kullanılır.)

siyadet / siyâdet / سيادت

• Seyyidlik.

• Seyyidlik, efendilik.

• Seyyidlik. (Arapça)
• Efendilik. (Arapça)

süeda / süedâ

• Seyyidler, efendiler.

sünusi / sünusî

• (Seyyid Muhammed bin Ali) (Hi: 1206 - 1276) Şâzelî (Şazilî) Tarikatının sonradan teşekkül eden kollarından birisinin kurucusudur. Cezayir'in büyük velilerindendir. Memleketinin bir çok yerlerini ve Mekke-i Mükerreme'yi ziyaret etmiş; Mısır'da, Bingazi'de tederrüsle iştigal etmiştir. Bingazi'de zaviy

tariz

• Cansız, kuru nesne.
• Meyyit, ölü.

telkin / telkîn

• Definden sonra meyyitin (vefât edenin) yüzüne karşı ayakta durarak okunan, kabir suâllerini ve cevaplarını bildiren sözler.

telyin

• (Leyyin. den) Yumuşatmak. Eritmek.
• İçi yumuşatmak, kabızlıktan kurtarmak.

temyiz / temyîz

• İyiyi kötüden ayırt etme. Bir kimsenin (meselâ çocuğun), satın alınan malın mülk olacağını ve satınca mülkten çıkacağını anlaması. İyiyi kötüden ayırt edebilene mümeyyiz denir.

teseyyüb

• (Seyyib. den) (Kadın) dul kalma.

ümera

• (Tekili: Emir) Emirler, beyler. Seyyidler. şerifler.
• Yüksek rütbeli zabitler.

umud

• (Tekili: Amud) Direkler. Sütunlar.
• Mc: Seyyidler. Askerî elçiler.

yasin

• Yâ Seyyid yâ insan gibi muhtelif manalar rivayet edilir. Şifredir Hazret-i Peygamber'in (A.S.M.) fıtraten, hilkaten, edeben ve ahlâken en yüksek olduğu herkesçe bilindiğinden bu isim kendisine verilmiştir.