acube-i hilkat-i rabbaniye / acube-i hilkat-i rabbâniye

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın yarattığı varlıklardaki şaşkınlık veren özellikler.

adalet-i rabbaniye / adalet-i rabbâniye

• Herşeyi idare ve terbiye eden Allah'ın adaleti.

adil / âdil

• Adalet sahibi, herşeye hakkını veren Allah.

adil-i bilhak / âdil-i bilhak

• Sonsuz adalet sahibi, adaletle iş gören, herşeyin hakkını veren Allah.

adil-i hakim / âdil-i hakîm

• Herşeyi hikmetle yapan, sonsuz adalet sahibi Allah.

adil-i hakim-i zülcelal / âdil-i hâkim-i zülcelâl

• Sonsuz yücelik ve haşmet sahibi olan ve herşeye adaletle hükmeden Allah.

ahir

• Herşeyden sonra da var olan, varlıkların sonrasına da hâkim.

ahmak

• (Humk. dan) Pek akılsız, sersem, şaşkın. Anlayışsız.

ahsen-ül halıkin / ahsen-ül hâlıkîn

• Hâlıkıyyet mertebelerinin en güzel ve en münteha mertebesinde olan bir Hâlık-ı Zülcelal. Her şeyi herşeyle münasebetine lâyık bir tarzda güzel yaratan Hâlık. (C.C.)

ahsenü'l-halıkin / ahsenü'l-hâlıkîn

• Herşeyi en güzel bir tarzda ve şekilde yaratan Allah.

akide-i tevhid

• Tevhid inancı; herşeyin bir olan Allah'a ait olduğuna inanma.

akil-ül küll / âkil-ül küll

• Herşeyi yiyen.

akliyyun

• (Rasyonalistler) Herşeyin hakikatını akıl ile bulma iddiasında olan, hadiseleri yalnız akıl ile araştırıp hakikat ve hikmetlerini tam bulamayıp, aklına güvenip dine tâbi olmayan filozoflar ve onların yolunda kalarak dalâlete gidenler. Bunlar iki kola ayrılır. Uluhiyeti ve vahyi inkâr eden birinci kı

alem-i mülk ve melekut / âlem-i mülk ve melekût

• Görünen ve görünmeyen âlem, herşeyin dış ve iç yüzü.

alim-i ezeli / alîm-i ezelî

• Herşeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan ve ilminin başlangıcı olmayan sonsuz ilim sahibi Allah.

alim-i hafiz / alîm-i hafîz

• Sonsuz ilmiyle herşeyi hakkıyla bilen ve herşeyi koruyup saklayan ve yarattıklarını esirgeyip gözeten Allah.

alim-i hakim / alîm-i hakîm

• Herşeyi hakkıyla bilen ve hikmetle yaratıp donatan Allah.

alim-i inayetkar / alîm-i inayetkâr

• Sonsuz lütuf, yardım ve ihsan sahibi ve herşeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan Allah.

alim-i kadir / alîm-i kadîr

• Her şeyi hakkıyla bilen, herşeye gücü yeten, herşeyi yapabilen, sonsuz güç ve kudret sahibi Allah.

alim-i kerim / alîm-i kerîm

• Sonsuz cömertlik ve ikram sahibi ve her şeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan Allah.

alim-i küll-i şey / alîm-i küll-i şey

• Herşeyi bilen ve herşey ilmi dahilinde olan Allah.

alim-i külli şey / âlim-i külli şey

• Herşeyi bilen ve herşey ilmi dahilinde olan Allah.

alim-i rahim / alîm-i rahîm

• Herşeyi hakkıyla bilen ve rahmetinin çok özel tecellîleri olan sonsuz şefkat ve merhamet sahibi Allah.

alim-i zülcelal / alîm-i zülcelâl

• Sonsuz ilmiyle herşeyi bilen ve sınırsız haşmet ve yücelik sahibi olan Allah.

allah

• İnsanı, dünyayı, kâinatı, görülen veya görülemiyen bütün varlıkların yaratıcısı. Allah ezelidir; yani varlığının başlangıcı yoktur, çünki yaratılmamıştır ve varlığı devamlıdır, sonsuzdur. Hiç bir şey yokken o yine vardı. Allah'ın ilmi, kudreti ve iradesi ve diğer sıfatları da sonsuzdur. O herşeyi ve

allam / allâm

• Herşeyi en iyi bilen, Allah.

amir-i mutlak / âmir-i mutlak

• Kayıtsız şartsız herşeye hâkim olan.

amme nevalühü

• "Cenâb-ı Hakkın lütuf ve ihsanı herkese veya herşeye şâmildir." meâlinde.

an'ane

• Âdet, örf.
• Ağızdan nakledilen söz, haber.
• Ist: Bir haberin veya bir hadis-i şerifin "an filân, an filan" diye râvileri bildirilmek suretiyle olan nakil.
• Silsile.
• Müezzin ezân okurken "teganni" ederse; ona da "An'ane" denir.

argo

• Bir meslek veya topluluk sınıfı arasında kullanılan özel söz. (Fransızca)
• Mc: Serserilerin ve külhanbeylerin kullandığı söz veya deyim. (Fransızca)

arş

• Bağ çardağı.
• Gölgelik.
• Kürsü, taht, yüce makam. En yüksek gök. Allahın kudret ve saltanatının tecelli yeri. (Arş kâinatı kaplar. Allah'ın kudreti ve ilmi de herşeyi kaplar.)
• Fevkiyyet, ulviyyet.
• Arş-ı Alâ, Arş-ı Rahman, Arş-ı İlâhi, Arş-ı Yezdan, Felek-i Eflâk

• Taht, yüce makam; Allah'ın büyüklük ve yüceliğinin ve herşeyi kuşatan sınırsız egemenliğinin tecelli ettiği yer.

arş ve kürs

• Allah'ın büyüklük ve yüceliğinin ve herşeyi kuşatan sınırsız egemenliğinin tecelli ettiği iki yer.

arş-ı ala / arş-ı âlâ

• Allah'ın büyüklük ve yüceliğinin ve herşeyi kuşatan sınırsız egemenliğinin tecelli ettiği yüce yer.

arş-ı azim / arş-ı azîm

• Allah'ın büyüklük ve yüceliğinin ve herşeyi kuşatan sınırsız egemenliğinin tecelli ettiği yer.

asar-ı sani / âsâr-ı sâni

• Herşeyi mükemmel ve san'atlı bir şekilde yaratan Allah'ın eserleri.

asev

• (Asven) Serkeşlik. Taşkınlık, serserilik.

asime

• Akılsız, şaşkın, sersem. (Farsça)

asime-gi / asime-gî

• Akılsızlık, şaşkınlık, sersemlik. (Farsça)

asiven / âsiven

• Şaşkın, sersem, aklı dağınık. (Farsça)

asr-ı evvel

• İlk asır.
• Ist: Fey-i zevâle ilâveten, herşeyin gölgesi kendisinin bir misli daha uzadığı zamandan başlayıp, iki misli uzayıncaya kadar süren ikindi vaktidir. (Fey-i zevâl; güneş tam ortada iken, gölgenin uzunluğudur.)

asr-ı sani / asr-ı sâni

• İkinci asır.
• Ist: Fey-i zevâle ilâveten, herşeyin gölgesi kendi boyunun iki misli daha uzadığı zamandan başlayan ikindi vaktidir. (Fey-i zevâl; güneş tam ortada iken, gölgenin uzunluğudur.)

aşug

• Bilinmiyen, meçhul, yabancı. (Farsça)
• Serseri. (Farsça)

aval

• Sersemlik derecesinde saf olma, bönlük.

avare / âvâre

• Başıboş, serseri, boş gezen. İşsiz güçsüz. (Farsça)

• Serseri.

avaregi / avaregî

• Avarelik, serserilik, işsiz güçsüzlük, aylaklık. (Farsça)

ayat-ı tevhid / âyât-ı tevhid

• Tevhid delilleri; herşeyin bir olan Allah'a ait olduğunu bildiren deliller.

aydın

• Aydınlık.
• Açık, âşikâr, açıkça görünen.
• Mübârek, mesut. Bilgili, okumuş, görgülü.Bugün bazı çevrelerde batı ilim ve felsefesini tahsil edip benimseyenlere de "aydın" denilmektedir. Aklı gözüne inmiş, yani herşeyi maddi ölçülerle yorumlamaya alışmış, kalbi maddeci felsefe ile

ayine-i samed / âyine-i samed

• Samed aynası; Kendisinin hiçbir şeye ihtiyacı olmayıp herşeyin Kendisine muhtaç olduğu Cenâb-ı Hakkın tecellî ettiği ayna.

ayine-i samedani / âyine-i samedânî

• Herşeyin kendisine muhtaç olduğu halde, hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın isim ve sıfatlarını yansıtan ayna.

ayine-i samedaniye / âyine-i samedâniye

• Hiçbir şeye muhtaç olmayan ve herşeyin Kendisine muhtaç olduğu Allah'ın eserlerini gösteren ayna.

ayine-i samediyet / âyine-i samediyet

• Herşey Kendisine muhtaç olduğu halde Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın tecellîlerini gösteren ayna.

azamet-i sani / azamet-i sâni

• Herşeyi san'atlı ve mükemmel bir şekilde yaratan Allah'ın yüceliği, büyüklüğü.

aziz-i cebbar / azîz-i cebbâr

• Dilediği herşeyi yapabilecek kudrete sahip olan, herşeyi ve herkesi ister istemez kudretine boyun eğdiren, izzet ve yücelik sahibi Allah.

azze cemalühü / azze cemâlühü

• Allah'ın sonsuz cemâli, güzelliği herşeyi kuşatmıştır.

bab-ı hıfz ve hafiziyet / bâb-ı hıfz ve hafîziyet

• Cenab-ı Hakk'ın herşeyi muhafaza edip varlığını devam ettirmesi bahsi.

bab-ı hikmet / bâb-ı hikmet

• Cenab-ı Hakk'ın herşeyi hikmetli ve maslahatlı yaratması bahsi.

babük

• Ahmak, sersem adam.

bad-peyma

• Başıboş, boş gezen, âvâre, serseri. (Farsça)

bahil

• Avâre, başıboş, serseri.
• Yularsız deve. Deyneği olmayan çoban.

bahir / bâhir

• Yalancı. Ahmak, serseri adam.
• Kırmızı kan.

balıkhane kapısı

• Topkapı Sarayı'nın Marmara kıyısındadır. Padişahlarca cezandırılan vezirler burada idam edilir, sürgün edileceklerse buradan gemilere bindirilirlerdi.

bani-i zülcemal / bâni-i zülcemâl

• Sonsuz güzellik sahibi, herşeyin yapıcısı olan Allah.

bargah-ı samediyet / bârgâh-ı samediyet

• Herşey Kendisine muhtaç olduğu halde Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın huzuru, yüce katı.

bedbin / bedbîn

• Kötümser, herşeyin kötü yönünü gören.

bedel

• (Çoğulu: Bedelât) Elde ve ayakta olan zahmet ve ağrı.
• Karşılık. Bir şeyin yerine verilen ve yerini tutan şey. İvaz.
• Başkasının adına hacca giden.
• Gr: Söz esnâsında bir şeyi sıfatı veya vasfı ile beraber söylersek ve fakat kasdımız o şeyin vasfı veya sıfatı değil de zâ

beladet

• Ahmaklık, sersemlik, kalınkafalılık. Budalalık.

beleh

• Sersemlik, bönlük, ahmaklık, budalalık.

belid

• (Belâdet. den) Ahmak, sersem, bön, budala.

beraber mi-zenend her şey / beraber mî-zenend her şey

• Herşey berâber söylüyor, çarpıyor, konuşuyor.

berahin-i sani / berahin-i sâni

• Herşeyi mükemmel ve san'atlı bir şekilde yaratan Allah'ın varlığının delilleri.

beyhoş

• (Bihûş) Şaşkın. Akılsız. Deli. Serseri. (Farsça)

bi-huş / bî-huş

• Akılsız. Sersem, bunak.

bi-mekan / bî-mekân

• Mekânsız, yersiz, yurtsuz. (Farsça)
• Serseri. (Farsça)

bihuş / bîhuş / bîhûş

• Akılsız, sersem.

• Şaşkın, sersem.

• Şaşkın, sersem.

biiznillahi teala / biiznillâhi teâlâ

• Herşeyden yüce olan Allah'ın izniyle.

boşanmak

• Eşi ile olan nikâh bağını bozmak. Eşinden ayrılmak. (Medeni kanun, boşama yetkisini mahkemeye bırakmıştır. İslâm dini evlenmeyi Allah'ın emirleri dahilinde karşılıklı rızaya bağlı hür bir sözleşme olarak gördüğünden kadınla erkek boşanma yetkisinin kimde olacağını da kararlaştırabilirler. İsterlerse (Türkçe)

bül-game

• Herşeye hevesli olan. (Farsça)

burhan-ı sani / burhan-ı sâni

• Allah'ın herşeyi mükemmel bir şekilde ve san'atla yaratmasının delili.

burhan-ı tevhid

• Tevhidin sarsılmaz delili; herşeyin bir olan Allah'a ait olduğunu gösteren güçlü ve sarsılmaz delil.

büsre

• Herşeyin ucu ve başı.
• Herşeyin tâzesi.
• Genç kız veya oğlan.
• Hurma koruğu.
• Biraz büyümüş olan ekşi ot.

cebbar / cebbâr

• Dilediği herşeyi yapabilecek kudrete sahip olan, herşeyi ve herkesi ister istemez kudretine boyun eğdiren, kudret ve azamet sahibi Allah.

cemiyet-i hayatiye

• Hayatın kapsamlılığı; insanın hayatının herşeyle alâkalı ve irtibatlı oluşu.

cenab-ı halık / cenâb-ı hâlık

• Herşeyin yaratıcısı olan sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah.

cenab-ı hallak-ı rahim / cenâb-ı hallâk-ı rahîm

• Sonsuz şefkat, merhamet, şeref ve yücelik sahibi olan herşeyin yaratıcısı Allah.

cenab-ı kadir-i kayyum / cenâb-ı kadir-i kayyûm

• Herşeye gücü yeten, sonsuz güç ve kudret sahibi olan ve herşeyi Kendi varlığıyla ayakta tutan Allah.

cenab-ı mevla / cenâb-ı mevlâ

• Herşeyin efendisi, koruyucusu ve sahibi olan Allah.

cilve-i hitab-ı rabbani / cilve-i hitab-ı rabbânî

• Herşeyi yaratıp terbiye eden Allah'ın hitabının cilvesi, yansıması.

cilve-i samediyet

• Herşey Kendisine muhtaç olduğu halde Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın isim ve sıfatlarının varlıklar üzerindeki yansımasının görünümü.

cum'a

• Toplanma.
• Perşembeden sonraki gün. Müslümanların kudsî tâtil günü olup, o güne mahsus namazla mükelleftirler. Memur ve işçilerin cuma namazı vakti serbest bırakılmamaları din hürriyetine aykırıdır. Yahudiler ve hristiyanlar haftalık dinî törenleri için cumartesi ve pazar günü serbest

cum'a gecesi / cum'â gecesi

• Perşembe'yi Cumâ'ya bağlayan gece.

cum'at

• (Tekili: Cum'a) Perşembeden sonra gelen günler. Cum'alar.

cumeat

• (Tekili: Cum'a) Perşembeden sonra gelen günler. Cum'alar.

cumuat

• (Tekili: Cum'a) Perşembe gününden sonra gelen günler. Cum'alar.

delil-i sani / delil-i sâni

• Herşeyi mükemmel bir san'atla yaratan Allah'ın delili.

deng

• Hayran, şaşkın, şaşmış olan, ahmak, ebleh, bön, sersem. (Farsça)
• İki katı maddenin tokuşmasından hasıl olan ses. (Farsça)
• Pergel noktası. (Farsça)

der-beder

• Serseri, kapı kapı dolaşan. (Farsça)
• Dağınık, perişan. (Farsça)

dergah-ı samedaniye / dergâh-ı samedâniye

• Herşey Kendisine muhtaç olduğu halde Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın yüce katı.

ders-i umumi / ders-i umumî

• Herkesi ve herşeyi içine alan ders.

dest-i kudret-i rabbaniye / dest-i kudret-i rabbâniye

• Herşeyi terbiye ve idare eden Allah'ın kudret eli.

dest-i tasarruf-u kudret

• Allah'ın herşeyi dilediği gibi kullanan ve yöneten kudret eli.

destgah-ı levh-i mahfuz-u hakikat / destgâh-ı levh-i mahfuz-u hakikat

• Gerçekte herşeyin bütün ayrıntılarıyla yazıldığı kader levhasının tezgâhı.

dıkak

• Herşeyin ufalmışı, incesi, kırıntısı.
• Şirden adı verilen bağırsak.

dil-i avare / dil-i âvâre

• Serseri gönül.

dükkan-ı rabbani / dükkân-ı rabbânî

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın bir dükkân gibi düzenleyerek bütün ihtiyaç maddelerimizi depoladığı yeryüzü.

ebrkar / ebrkâr

• Şaşkın, sersem, ne yapacağını bilmeyen adam. (Ebr'in "bulutun" yerinde durmayıp gezici olmasından kinâye olarak, bu mânayı aldığı sanılmaktadır.) (Farsça)

ef'al-i umumiye-i muhita / ef'âl-i umumiye-i muhîta

• Herşeyi kuşatan genel fiiller, işler.

egosantrizm

• Psk: Benmerkezcilik. Zihnî gelişmenin ilk çocukluk safhası. Bebek büyüyüp kendi varlığı ile başka varlıkları ayırmaya başladığı zamanlarda kendine has bir düşünce tarzı ile düşünür. Sanki dünyada en önemli varlık kendisi, herşey onun emrine ve isteğine hazır olmalı. Annesi, babası, diğer insanlar ve (Fransızca)

ehl-i iman / ehl-i îmân

• Allah'a ve Allah'tan gelen herşeye inanan kimseler, mü'minler.

ehl-i iman ve irfan

• Allah'a ve Allah'tan gelen herşeye inanan kimseler ve ilim sahipleri.

ehl-i iman ve tevhid

• Allah'a ve Allah'tan gelen herşeye inanan ve bunu ilân eden kimseler, mü'minler.

ehl-i tabiat

• Herşeyin tabiatın tesiriyle meydana geldiğine inananlar.

ehl-i tevhid

• Allah'ın birliğine ve herşeyin Ondan geldiğine iman edenler.

ehl-i vahdetü'l-vücud

• Allah'tan başka varlık olmadığı, herşeyin Allah'ın tecellîsi olduğunu kabul edenler.

ehl-i vahdetü'ş-şuhud

• Görünen herşeyin Allah'ın varlığını gösterdiğini söyleyen kimseler.

ehvar

• Şaşkın, şaşırmış kimse. Alık, sersem adam. (Farsça)

el-evvel

• İbtidası olmayıp, herşey üzerine sâbık olan.

elhamdü lillahi ala rahmaniyyetihi ve ala hakimiyyetihi / elhamdü lillâhi alâ rahmâniyyetihî ve alâ hakîmiyyetihî

• Hamd ve şükür sonsuz merhamet sahibi ve herşeyi hikmetle, bir gaye ve maksatla yaratan Allah'a aittir.

elvah-ı mahfuza / elvâh-ı mahfuza

• Herşeyin kaderinin kaydedilip muhafaza edildiği mânevî levhalar.

elvah-ı misaliye / elvâh-ı misâliye

• Herşeyin görüntülerinin kaydedildiği tablolar.

emr-i halık / emr-i hâlık

• Herşeyi yaratan Allah'ın emri.

er-rahim / er-rahîm

• Şefkati ve merhameti herşeyi kuşatan Allah.

eser-i rahmet-i ilahiye / eser-i rahmet-i ilâhiye

• Allah'ın herşeyi kuşatan sonsuz rahmetinin eseri.

esma-i fatır / esmâ-i fâtır

• Herşeyi yoktan ve harika üstün sanatıyla yaratan Allah'ın isimleri.

esma-i rabbaniye / esmâ-i rabbâniye

• Herşeyi terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın isimleri.

etemm / اَتَمّْ

• Herşeyi ile tamam.

evvel

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Herşeyin başlangıcı olan, varlığından önce yokluk geçmeyen, hiç bir şey yok iken, vâr olan.

• Herşeyden önce var olan ve yaratıkların önceki hâllerine de hükmeden Allah.

evvel-be-evvel

• Herşeyden önce, ilk, evvelâ.

evvel-emirde

• İşin başlangıcında, herşeyden önce.

evvela

• İlkönce, birinci olarak, herşeyden önce.

fa'al-i hallak / fa'âl-i hallâk

• Herşeyi devamlı olarak yaratan, dilediğini dilediği gibi yapan Allah.

faaliyet-i rabbaniye / faaliyet-i rabbâniye

• Herşeyi terbiye ve idare edip egemenliği altında bulunduran Allah'ın faaliyet ve icraatı.

faaliyet-i rububiyet

• Herşeyi terbiye ve idare eden Allah'ın faaliyeti.

fail-i hakim / fâil-i hakîm

• Herşeyi hikmetle yapan Allah.

fail-i hakim-i rahim / fâil-i hakîm-i rahîm

• Herşeyi sonsuz hikmet ve rahmetle yapan Allah.

fasl-ı hitab / fasl-ı hitâb

• İki söz arasını ayıran kelime veya isimlerden biri. Önsözden sonra asıl maksada giriş.
• Fık: Şahitlerin gösterdiği delil veya yeminlerinden sonra hâkimin hükmetmesi.
• Hakkı bâtıldan ayırarak, nizaı ayırt edip kesmek ve halletmek. Herşeyi kemal-i vüzuh ile fasledip hakikatını gö

fatır-ı alim / fâtır-ı alîm

• Herşeyi bilen ve harika üstün san'atıyla yaratan, sonsuz ilim sahibi Allah.

fatır-ı hakim-i zülcemal / fâtır-ı hakîm-i zülcemâl

• Sonsuz güzellik sahibi, herşeyi hikmetle ve harika üstün sanatıyla yaratan Allah.

fatır-ı kadir / fâtır-ı kadîr

• Herşeye gücü yeten yaratıcı, Allah.

fatır-ı kàdir / fâtır-ı kàdir

• Herşeye gücü yeten yaratıcı; Allah.

fatır-ı kerim / fâtır-ı kerîm

• Sonsuz cömertlik ve ikram sahibi olan ve herşeyi hârika, eşsiz sanatıyla yaratan Allah.

fatır-ı kerim-i zülcemal / fâtır-ı kerîm-i zülcemâl

• Sonsuz güzellik, lütuf ve cömertlik sahibi ve herşeyi hârika üstün sanatıyla yaratan Allah.

fatır-ı rahim / fâtır-ı rahîm

• Rahmeti herşeyi kuşatan ve benzersiz şeyleri üstün sanatıyla yaratan Allah.

fatır-ı rahman / fâtır-ı rahmân

• Rahmet ve şefkati sınırsız olan ve herşeyi yoktan yaratan Allah.

fatır-ı zülcelal / fâtır-ı zülcelâl

• Sonsuz haşmet sahibi olan ve herşeyi benzersiz üstün sanatıyla yaratan Allah.

fatır-ı zülcemal / fâtır-ı zülcemâl

• Sonsuz güzellik sahibi ve herşeyi benzersiz yaratan Allah.

fedai / fedaî

• Dâvası ve gayesi uğruna herşeyini çekinmeden feda edebilen.

fedakarane / fedakârane

• Canını ve herşeyini feda eder derecesinde. Her türlü eziyet ve zahmetlere göğüs gererek, dâvası uğruna sebat edene yakışacak surette. (Farsça)

feleğin ters dönmesi

• Herşeyin tersine dönmesi, dengelerin alt-üst olması.

felek

• Gök, gök katı, devir.
• Tâli', baht.
• Büyük ve dâirevi olan şey.
• Her gök seyyaresinin gezdiği âlem.
• Dünyâ, âlem,
• Bir zilli âlet.
• Yuvarlak kütük, kızak. (Felek her türlü esbab-ı cefasın toplasın gelsin Dönersem kahpeyim millet yolunda bir azimetten

felsefe-i tabiiye ve maddiye

• Herşeyi tabiata ve maddeye dayandıran felsefe.

fena fillah / fenâ fillâh / فَنَا فِي اللَّهْ

• Herşeyi Allah'tan bilme, kendi arzularını terk edip Allah'da fânî olma.

fenafillah / fenâfillâh / فَنَا فِي اللّْٰهْ

• Kendinde olan herşeyi Allah'tan bilme, O'nda fânî olma.

ferd-i samed

• Bir ve tek olan ve Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan, ama herşey Ona muhtaç olan Allah.

fettah / fettâh / فَتَّاحْ

• Herşeyi lâyık olduğu şekil ve suretlerde açan, fetihler ve açılımlar müyesser eden Allah.

• Herşeyi her cihetle açan (Allah).

fettah-ı allam / fettâh-ı allâm

• Herşeyi en ince ayrıntılarına varıncaya kadar bilen ve her şeye ayrı ayrı sûretler veren; Allah.

fettahiyet / fettâhiyet

• Herşeyi uygun şekilde açma fiili.

fevka'l-küll

• Hepsinin, herşeyin üstünde.

fihriste-i san'at-ı rabbaniye / fihriste-i san'at-ı rabbâniye

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın sanatlı bir şekilde yarattığı varlıkların özeti ve listesi.

fiil-i tezyin ve ihsan

• Herşeyi güzel ve süslü bir şekilde yapma fiili, işi.

gevden

• Sersem, ahmak, şaşkın, anlayışsız. (Farsça)

gına-yı rabbaniye / gınâ-yı rabbâniye

• Herşeyi terbiye eden ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın sonsuz zenginliği.

gul

• Safdil, ahmak, bön, sersem. (Farsça)

habir

• Haberli. Haberdar. Agâh. Âlim. Arif-i billâh.
• Herşeyi bilen Allah (C.C.)

habir-i basir / habîr-i basîr

• Kendisine hiçbir şey gizli kalmayacak şekilde bilen, herşeyden haberdar olan ve her şeyi gören Allah.

hadise-i rububiyet

• Herşeyi terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın gerçekleştirdiği hadise.

hafiz-i alim / hafîz-i alîm

• Herşeyi koruyup saklayan, ilmi herşeyi kuşatan sonsuz ilim sahibi Allah.

hafız-ı hakiki / hâfız-ı hakikî

• Asıl olarak herşeyi koruyup saklayan ve yarattıklarını esirgeyip gözeten Allah.

hafiz-i hakim / hafîz-i hakîm

• Herşeyi hikmetle yapan ve koruyup saklayan Allah.

hafiz-i zülcelal / hafîz-i zülcelâl

• Sonsuz haşmet ve yücelik sahibi, büyük küçük herşeyi kaydedip koruyan Allah.

hafiz-i zülcelal-i ve'l-ikram / hafîz-i zülcelâl-i ve'l-ikram

• Sonsuz haşmet, yücelik ve ikram sahibi olan, herşeyi koruyup gözeten ve muhafaza eden Allah.

haim

• (Hâyim) Hayrette kalan. Mütehayyir. Sersem.

hak

• Herşeyi hakkıyla yaratan, varlığı hak olan ve her hakkın sahibi olan Allah.

hak teala / hak teâlâ

• Herşeyi hakkıyla yaratan, varlığı hak olan ve her hakkın sahibi olan yüce Allah.

hakikat-i kainat / hakikat-i kâinat

• Yaratılmış olan herşeyin aslı, esası.

hakikat-i külliye

• Herşeyle ilgisi olan, çok büyük ve geniş hakikat.

hakikat-i muhita

• Herşeyi kuşatan gerçek.

hakikat-i rakibane / hakikat-i rakîbâne

• Herşeyi gözetleyen bir zâta yakışan hakikat.

hakikat-ı tevhid

• Herşeyin bir olan Allah'a ait olduğunu bilme ve inanma hakikati, gerçeği.

hakim-i bimisal / hâkim-i bîmisâl

• Hikmet sahibi; herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve yerli yerinde yaratan ve eşi, benzeri olmayan Allah.

hakim-i ezeli / hâkim-i ezelî

• Varlığının başlangıcı olmayıp sürekli var olan ve herşeyi hikmetle yapan Allah.

hakim-i hafiz / hâkim-i hafîz

• Herşeye hükmeden ve herşeyi saklayıp koruyan Allah.

hakim-i hakem-i hakim-i zülcelali ve'l-cemal / hâkim-i hakem-i hakîm-i zülcelâli ve'l-cemâl

• Herşeyin hâkimi, her varlığın küllî hükmünü veren, her şeyi hikmetle ve yerli yerinde yaratan, sonsuz büyüklük ve güzellik sahibi.

hakim-i hakim / hâkim-i hakîm

• Herşeyi hikmetle yapan ve herşeyi hükmü altında tutan Allah.

hakim-i kerim / hakîm-i kerîm

• Herşeyi hikmetle belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan ve sonsuz cömertlik ve ikram sahibi Allah.

hakim-i layezal / hakîm-i lâyezâl

• Varlığının sonu olmayan, herşeyi hikmetle yapan Allah.

hakim-i müdebbir / hâkim-i müdebbir

• İlmiyle herşeyin sonunu görüp idare eden, ona göre hikmetle iş yapan Allah.

hakim-i mutlak / hâkim-i mutlak

• Herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan sınırsız hikmet sahibi Allah.

hakim-i rahim / hakîm-i rahîm

• Herşeyi hikmetle yapan her bir varlığa özel şefkat ve merhameti olan Allah.

hakim-i zülcelal / hâkim-i zülcelâl

• Sonsuz haşmet ve yücelik sahibi ve herşeyi hikmetle yapan Allah.

hakim-i zülcemal / hakîm-i zülcemâl

• Sonsuz güzellik sahibi ve herşeyi hikmetle yaratan Allah.

hakim-i zülkemal / hâkim-i zülkemâl

• Sonsuz mükemmellik sahibi ve herşeye hükmeden Allah.

hakimiyet / hâkimiyet

• Hikmetlilik; Allah'ın herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratma sıfatı ve tecellîsi.

halayık / halâyık

• Mahluklar, yaratılmış herşey.

halık / hâlık

• Yaratıcı, herşeyi yaratan Allah.

halık teala / hâlık teâlâ

• Herşeyi var eden, yüce yaratıcı, Allah.

halık-ı adl u hakim / hâlık-ı adl u hakîm

• Herşeyi adaletle ve hikmetle yaratan Allah.

halık-ı ferd / hâlık-ı ferd

• Bir ve benzersiz olan, herşeyi yaratan Allah.

halık-ı hakim-i alim / hâlık-ı hakîm-i alîm

• Her şeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan ve yarattığı herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan Allah.

halık-ı küll / hâlık-ı küll

• Herşeyi yaratan Allah.

halık-ı külli şey / hâlık-ı küllî şey

• Herşeyin yaratıcısı olan Allah.

halık-ı rahim / hâlık-ı rahîm

• Rahmeti herşeyi kuşatan, her bir varlığa ayrı ayrı şefkatini gösteren ve herşeyi yaratan Allah.

halik-ı rahim / hâlik-ı rahîm

• Sonsuz şefkat ve merhamet sahibi ve herşeyi yaratan Allah.

halık-ı rahim ve hakim / hâlık-ı rahîm ve hakîm

• Sonsuz merhamet sahibi olan ve herşeyi hikmetle yaratan Allah.

halık-ı rahman ve rahim / hâlık-ı rahmân ve rahim

• Rahmeti herşeyi kaplayan ve herbir varlıkta rahmet ve şefkati tecelli eden yaratıcı, Allah.

halık-ı teala / hâlık-ı teâlâ

• Herşeyi yaratan, yüce yaratıcı Allah.

halık-ı zülcelal / hâlık-ı zülcelâl

• Sonsuz büyüklük, haşmet sahibi olan ve herşeyi yaratan Allah.

halik-ı zülcelal / hâlik-ı zülcelâl

• Büyüklük sahibi ve herşeyin yaratıcısı olan Allah.

halık-ı zülkemal / hâlık-ı zülkemâl

• Sonsuz mükemmellik sahibi olan ve herşeyi yoktan yaratan Allah.

hallak-ı hakim / hallâk-ı hakîm

• Herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan Yaratıcı.

hallak-ı kainat / hallâk-ı kâinat

• Kâinatı ve içindeki herşeyi yaratan Allah.

hallak-ı lemyezel / hallâk-ı lemyezel

• Varlığı asla son bulmayan ve herşeyi sürekli olarak çokça yaratan Allah.

hallakıyet-i külliye / hallâkıyet-i külliye

• Herşeyi kuşatan yaratıcılık.

hallakıyet-i rabbaniye / hallâkıyet-i rabbâniye

• Herşeyin rabbi olan Allah'ın yaratıcılığı.

hamis / hamîs

• Beşinci. Hamis günü. Perşembe günü.

hane ber-duş

• Evi omuzunda. Avare. Serseri.

harac-ı mukasseme

• Arazinin hâsılatından yerin tahammülüne göre alınacak bir vergidir. bu harac, hâsılata taallûk eder. Bir sene içinde hâsılat tekerrür ederse bu harac da tekerrür der. Fakat mahsulât mevcud olmayınca bu vergi de alınmazdı.

haşl

• Herşeyin âdisi, bayağısı.

hatem-i rabbani / hâtem-i rabbânî

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın mührü.

hatem-i samediyet / hâtem-i samediyet

• Allah'ın hiçbir şeye muhtaç olmayıp herşeyin Kendisine muhtaç olmasını gösteren damga.

havl ve kuvvet-i rabbani / havl ve kuvvet-i rabbânî

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın sonsuz kudret ve kuvveti.

havl ve kuvvet-i samedani / havl ve kuvvet-i samedanî

• Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan, ama herşey Kendisine muhtaç olan Allah'ın güç ve kuvveti.

hayta

• Serseri, serkeş kimse.
• Ask: Osmanlılarda görevli bir sınıf askere verilen ad. Hayta birlikleri, üstün savaş kabiliyeti olan askerlerden kurulur, lüzumunda düşman topraklarına akın yapmak için de kullanılırdı. Sonraları düzenleri bozulduğunda eşkiyalığa başladılar; bundan dolayı "hayt

hayy u kayyum / hayy u kayyûm

• Her an diri olan ve herşeyi ayakta tutan Allah.

hayy-ı kayyum / hayy-ı kayyûm

• Her an diri olup her canlıya hayat veren ve herşeyi ayakta tutan Allah.

hayy-ı kayyum-u ezeli / hayy-ı kayyûm-u ezelî

• Varlığının ve diriliğinin başlangıcı olmayıp her canlıya hayat veren ve herşeyi ayakta tutan Allah.

hayy-u kayyum / hayy-u kayyûm

• Her an diri olan ve herşeyi ayakta tutup varlığını devam ettiren Allah.

hazaze

• Tıb: Bulaşıcı, müzmin bir cilt hastalığı olup sonradan bağırsaklara geçerse öldürücü olur.

hazret-i hak

• Herşeyi hakkıyla yaratan, varlığı hak olan ve her hakkın sahibi olan Allah.

heme ez ost

• Herşey ondandır.

heme ezost

• Herşey Ondandır.

heme ost

• Herşey Odur.

hercai / hercaî

• (Hercâyî) Her yerde bulunur, kendine mahsus belirli bir yeri bulunmayan. Serseri, derbeder.
• Kararsız, sebatsız, vefasız, dönek, mütelevvin.

hetr

• Bunama, alıklaşma. Ateh getirme, ihtiyarlıktan çocuk gibi olma.
• Sersemleşme, aptallaşma.
• Birisini kötüleme.
• Acib emir.
• Zahmet, meşakkat.
• Enine yarmak.

hidayet-i hak

• Herşeyi hakkıyla yaratan, varlığı hak olan ve her hakkın sahibi olan Allah'ın doğru yola iletmesi.

hidemat-ı rabbaniye / hidemât-ı rabbâniye

• Herşeyin Rabbi olan Allah'a yönelik hizmetler.

hikmet

• Herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması.

hikmet-i alem / hikmet-i âlem

• Âlemin hikmeti, herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması.

hikmet-i amme / hikmet-i âmme

• Herşeyi kuşatan hikmet.

hikmet-i basire / hikmet-i basîre

• Her şeyi gören hikmet; herşeyi belli bir gayeye göre yerli yerinde yapan Allah'ın hikmeti.

hikmet-i ebediye

• Allah'ın sonsuz hikmeti; herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratması.

hikmet-i ezeliye / hikmet-i ezelîye

• Allah'ın ezelî hikmeti, herşeyi yerli yerinde ve bir gaye ve faydaya yönelik yapması.

hikmet-i ilahi / hikmet-i ilâhî

• Allah'ın herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratması.

hikmet-i kainat / hikmet-i kâinat

• Kâinatın yaratılmasındaki hikmet; herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması.

hikmet-i mutlaka

• Sınırsız hikmet; yaratılıştaki gaye, herşeyin yerli yerinde ve anlamlı oluşu.

hikmet-i rabbani / hikmet-i rabbânî

• Kâinatın Rabbi olan Allah tarafından herşeyin belirli gayelere yönelik olarak anlamlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratılması.

hikmet-i samedaniye / hikmet-i samedâniye

• Herşey Ona muhtaç olduğu halde Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın kâinatta gözettiği gaye ve fayda.

hikmettar

• Herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yapan.

hilkat-i rabbaniye / hilkat-i rabbâniye

• Herşeyi terbiye ve idare eden Allah'ın yaratıcılığı.

hıyre-ser

• Sersem, alık. (Farsça)

hıyre-serane

• Alıkçasına, sersemcesine. (Farsça)

hıyre-seri / hıyre-serî

• Alıklık, sersemlik. (Farsça)

hıyreser / خيره سر

• Sersem. (Farsça)

hoppa

• Herşeye girişen hafif mizaçlı çocuk tabiatında olan kimse. Yersiz davranışlarda bulunan, dilediğince davranan kişi. Delişmen, şımarık.

hüma kuşu / hümâ kuşu

• Devlet kuşu. (Hikâyede: Gölgesi kimin başına düşerse o padişah olurmuş, derler. Hümâyun da buradan gelmiştir. Tayr-ı hümâyun, tâlih kuşu, uğur kuşu gibi isimlerle söylenir.)

humar / humâr

• Sarhoşluk veren ve haram olan içkiden sonra gelen baş ağrısı.
• Sersemlik.
• Bir şeyin acısı burnundan gelmesi.

• Sarhoşluğun verdiği sersemlik, başağrısı.

humari / humarî

• Sarhoşluktan gelen sersemlik hâli.

humeka

• (Tekili: Hamik) Ahmak, sersem.

huneyn vak'ası

• Hicretin sekizinci senesinde şirkten kurtulmamış bazı Arap kabileleri Mekkeyi geri almak maksadıyla hücum ettikleri zaman burada müslüman askerlere karşı gelerek başlangıçta galip gibi görünmüşlerse de daha sonra galebe ve zafer, İslâm askerlerine nasib olmuştur. Bu muhârebede Sahabe-i kiramdan birç

hüve'l-batın / hüve'l-bâtın

• O Bâtındır; bütün varlıkların içyüzlerini mükemmel bir fabrikanın harika makineleri gibi yaratıp işleten ve herşeyin iç âlemine hükmeden Allah'tır.

hüzn-ü gurubi / hüzn-ü gurubî

• Sevilen ve bağlanılan herşeyin batıp gitmesinden ortaya çıkan hüzün.

ibahi / ibahî

• Herşeyi mübah sayan.

iç

• t. Herşeyin içerisi, dâhil, derun.
• Bir şeyin ortasındaki kısım, göbek.
• Karın, mide.
• Kalb, vicdan, gönül.
• Harem dairesi.
• Bir şeyin görünmez ciheti, bâtın.

icadat-ı rabbaniye

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın, yarattığı varlıklar.

icraat-ı rabbaniye / icraat-ı rabbâniye

• Herşeyi terbiye ve idare edip egemenliği altında tutan Allah'ın icrâatları, fiilleri.

ihata-i kudret

• Allah'ın kudretinin herşeyi kuşatması.

ihsan-ı halık / ihsan-ı hâlık

• Herşeyin yaratıcısı olan Allah'ın lütuf, ihsan ve ikramı.

ihsan-ı rabbani / ihsan-ı rabbânî

• Herşeyi terbiye ve idare eden Allah'ın ihsanı, ikramı, bağışı.

ihsanat-ı külliye-i ilahiye / ihsânât-ı külliye-i ilâhiye

• Allah'ın herşeyi kuşatan bağış ve iyilikleri.

ihtiyar-ı amm / ihtiyar-ı âmm

• Allah'ın herşeyi kuşatan iradesi, seçme ve tercih gücü.

ilam-ı rabbani / ilâm-ı rabbanî

• Herşeyin Rabbi olan Allah‘ın bildirmesi.

ilan-ı sani / ilân-ı sâni

• Herşeyi san'atlı bir şekilde yaratan Allah'ı ilân.

ilan-ı tevhid / ilân-ı tevhid

• Herşeyin bir olan Allah'a ait olduğunu ilân etme.

ilm-i allamü'l-guyub / ilm-i allâmü'l-guyûb

• Gayb âlemini ve herşeyi bilen ve kendisinden hiçbir şey gizli kalmayan Allah'ın ilmi.

ilm-i ezeli / ilm-i ezelî

• Allah'ın herşeyi ve bütün zamanları kuşatan sonsuz ilmi.

ilm-i ilahi / ilm-i ilâhî

• Allah'ın herşeyi kuşatan sınırsız ilmi.

ilm-i ilahiye / ilm-i ilâhiye

• Allah'ın herşeyi kuşatan sınırsız ilmi.

ilm-i muhit / ilm-i muhît

• Herşeyi içine alan ilim.

ilm-i muhit-i ezeli / ilm-i muhit-i ezelî

• Allah'ın, geçmiş ve gelecek bütün zamanları ve herşeyi kuşatan sonsuz ilmi.

ilm-i muhit-i ilahi / ilm-i muhit-i ilâhî

• Allah'ın herşeyi kuşatan ilmi.

ilm-i muhit-i ilahiye / ilm-i muhit-i ilâhîye

• Allah'ın herşeyi kuşatan ve kapsayan ilmi.

iltizam-ı hilaf / iltizam-ı hilâf

• Muhalefet hastalığı; herşeyin muhâlif, zıt tarafını alma.

imam-ı ca'fer-i sadık / imam-ı ca'fer-i sâdık

• (Hi: 83-148) Hazret-i Ali'nin (R.A.) torununun torunudur. Medine-i Münevvere'de yaşamıştır. Annesi, Hazret-i Ebu Bekir'in soyundandır. Mânevi nüfuzu çok ileri idi, dine büyük hizmetleri görüldü. Demiştir ki: "Kim nefsi için nefsi ile mücâhede ederse, keramete kavuşur, kim de Allah için nefsi ile müc

imtihan-ı rabbani / imtihan-ı rabbânî

• Herşeyi terbiye edip idaresi altında bulunduran Allah'ın imtihanı.

in-şae

• Eğer isterse, istediği gibi...

inayet-i hak / inâyet-i hak

• Herşeyi hakkıyla yaratan, varlığı hak olan ve her hakkın sahibi olan Allah'ın yardımı.

inayet-i samedani / inâyet-i samedânî

• Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmadığı halde herşeyin Kendisine muhtaç olduğu Allah'ın yardımı.

inayet-i şamile / inâyet-i şâmile

• Herşeyi içine alan İlâhî yardım ve koruma.

inşaalah

• Allah dilerse, izin verirse.

inşaallah / inşâallah

• Allah izin verirse. Allah nasibederse (meâlindedir).

• Her zaman Allahü teâlânın adını anmağa alışmak ve Allahü teâlâ dilerse olur mânâsına bütün işlerini Allahü teâlânın dilemesine havâle etmek için söylenen söz.

• Allah dilerse.

inşaallahü'r-rahman / inşaallahü'r-rahmân

• Kullarına karşı çok merhametli olan ve rahmet eserleri bütün varlık âlemini kuşatan Allah dilerse.

intizamperver

• İntizamı çok seven, herşeyi tertipli ve düzenli yapan.

irade-i külliye

• Allah'ın herşeyi kaplayan iradesi.

irade-i şamile / irade-i şâmile

• Herşeyi kuşatan irade.

işarat-ı harika-i aleviye

• Hz. Peygamberden (a.s.m.) aldığı derse binaen Hz. Ali'nin (r.a.) harika işaretleri.

işarat-ı rabbaniye / işârât-ı rabbâniye

• Herşeyi terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın işaretleri.

isbat-ı sani-i vahid ve nübüvvet ve haşir ve adalet / isbat-ı sâni-i vahid ve nübüvvet ve haşir ve adalet

• Herşeyi en mükemmel san'atla yaratan Allah'ın birliğinin, peygamberliğin, âhiret ve Mahkeme-i Kübrânın, adalet ve kulluğun ispatı.

ism-i ahir / ism-i âhir

• Allah'ın her herşeyin sonunu hayırlı ve verimli sonuçlarla donattığını ifade eden ismi.

ism-i hafiz / ism-i hafîz

• Herşeyi koruyan, bütün özellikleriyle kaydedip muhafaza eden anlamına gelen Allah'ın bir ismi.

ism-i halık / ism-i hâlık

• Herşeyi var eden yaratıcı mânâsında Allah'ın ismi.

ism-i kayyum / ism-i kayyûm

• Allah'ın herşeyi Kendi varlığıyla ayakta tuttuğunu ifade eden ismi.

izhar-ı rububiyet

• Rablığını gösterme; Allah'ın her bir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri verdiğini, onları terbiye ve idare ettiğini ve herşeyi egemenliği altında tuttuğunu göstermesi.

izn-i hak

• Herşeyi hakkıyla yaratan, varlığı hak olan ve her hakkın sahibi olan Allah'ın izni.

kader

• Allahın herşeyi ezelden bilip takdir etmesi.

kader-i ezeli / kader-i ezelî

• Ezelî kader; Allah'ın ezelî ilmi ile kâinatta olmuş ve olacak herşeyi bilip takdir etmesi.

kader-i sübhani / kader-i sübhânî

• Her türlü eksiklikten sonsuz derecede yüce olan Allah'ın ezelî ilmi ile kâinatta olmuş ve olacak herşeyi bilip takdir etmesi.

kadir / kadîr

• Bir işi yapmaya gücü yeten. Kudret sâhibi ve herşeye kudreti yeten. (Allah C.C.)

• Herşeye gücü yeten, herşeyi yapabilen, sonsuz güç ve kudret sahibi Allah.

kàdir

• Herşeye gücü yeten, sonsuz güç ve kudret sahibi Allah.

kadir-i alim / kadîr-i alîm

• Herşeyi bilen, sonsuz güç ve kudret sahibi Allah.

kadir-i alim-i mutlak / kadîr-i alîm-i mutlak

• Herşeye gücü yeten ve herşeyi bilen, sınırsız kudret ve ilim sahibi Allah.

kadir-i bimisal / kadîr-i bîmisâl

• Herşeye gücü yeten, sonsuz güç ve kudret sahibi olan, eşi ve benzeri olmayan Allah.

kadir-i ezeli / kadîr-i ezelî

• Herşeye gücü yeten, varlığının başlangıcı olmayıp zamanla sınırlı olmayan Allah.

kadir-i hakim / kadîr-i hakîm

• Herşeyi hikmetle yaratan sonsuz kudret sahibi Allah.

kadir-i kayyum / kadîr-i kayyûm

• Sonsuz kudret sahibi olan, herşeyi Kendi varlığıyla ayakta tutan ve dilediği gibi onları idare eden Allah.

kadir-i kerim / kadîr-i kerîm

• Sonsuz cömertlik sahibi olan ve kudreti herşeye yeten Allah.

kadir-i külli şey / kadîr-i külli şey

• Sınırsız güç ve kudret sahibi olan ve herşeye gücü yeten Allah.

kàdir-i külli şey / kàdîr-i külli şey

• Sınırsız güç sahibi olan ve herşeye gücü yeten Allah.

kadir-i mutlak / kadîr-i mutlak

• Kudreti herşeyi kuşatan, sınırsız güç ve kudret sahibi Allah.

kàdir-i mutlak

• Herşeye gücü yeten, sınırsız güç ve kudret sahibi Allah.

kadir-i mutlak / kâdir-i mutlak

• Herşeye gücü yeten, sınırsız güç ve kuvvet sahibi Allah.

kadir-i rahim / kadîr-i rahîm

• Gücü herşeye yeten, rahmeti herşeyi kuşatan Allah.

kadir-i zülcelal / kadîr-i zülcelâl

• Kudreti herşeyi kuşatan ve sonsuz haşmet ve yücelik sahibi Allah.

kadir-i zülcemal / kadîr-i zülcemâl

• Kudreti herşeyi kuşatan ve sonsuz rahmet sahibi olan Allah.

kadir-i zülkemal / kadîr-i zülkemâl

• Kudreti herşeyi kuşatan, mükemmellik ve kusursuzluk sahibi Allah.

kafiye

• Tâbi olan şey.
• Herşeyin son tarafı.
• Edb: Manzum yazılan satırların ses bakımından sonlarının aynı olması. (Yaman, duman, saman... gibi.)

kahhar / kahhâr

• Herşeye her zaman mutlak galip gelen ve boyun eğdiren Allah.

kahhar hakim / kahhar hâkim

• Kahreden ve herşeye hükmeden güç ve kuvvet sahibi.

kahhar-ı zülcelal / kahhâr-ı zülcelâl

• Haşmet ve yücelik sahibi ve herşeye her zaman mutlak galip gelen ve kahretmeye gücü yeten Allah.

kaide-i külliye

• Açık ve sarih olan kaide ve hüküm. Herşey hakkında tatbik edilebilen, umumi kaide.

kainat halıkı / kâinat hâlıkı

• Evrenin ve herşeyin sahibi olan Allah.

kainat maliki / kâinat mâliki

• Evrenin ve yaratılmış herşeyin gerçek sahibi olan Allah.

kainat sahibi / kâinat sahibi

• Evrenin ve herşeyin yaratıcısı ve sahibi Allah.

kainat sultanı / kâinat sultanı

• Evrenin ve herşeyin yaratıcısı ve Sultanı Allah.

kainatın sahibi / kâinatın sahibi

• Evrenin ve herşeyin yaratıcısı ve sahibi Allah.

kainatın sanii / kâinatın sânii

• Kâinatı, evreni ve içindeki herşeyi sanatla yaratan Allah.

kalb

• Vücudun kan dolaşımı merkezi. Yürek.
• Gönül.
• Herşeyin ortası.
• Bir halden diğer bir hale çevirme. Değiştirme.
• İmanın mahalli.
• Fuâd, sıkt-ül ilim, tâbut-ül ilim, beyt-ül hikmet, via-i ilim de denilir. (Dâima değiştiği ve hareket halinde olduğu için kalb i

kalem-i kudret-i samedaniye / kalem-i kudret-i samedâniye

• Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayıp herşeyin Kendisine muhtaç olduğu Allah'ın kudret kalemi.

kalender

• Dünyayı terkederek elini çekip Allah yolunda giden kimse. (Farsça)
• Dünyâdan elini çekip herşeyi hoş gören kimse. (Farsça)
• Dünya alâkalarından uzak, alâyişe aldanmaz hakikat adamı. Filozof. (Farsça)

kalenderi / kalenderî

• Feylesofluk; kalenderlik; dervişlik; serserilik. (Farsça)
• Edb: Halk edebiyatı tâbirlerindendir. Halk şâirleri "mef'ulü, mefaîlü, mefaîlü, feûlün" vezninde tanzim ettikleri gazele bu adı verirler. (Farsça)

kanber

• Hz. Ali'nin (R.A.) sâdık, vefakâr ve sevgili kölesinin adı.
• Mc: Bir evin gediklisi.
• Herşeye burnunu sokan, her düğün ve eğlencede bulunan bir adamdan kinâye olarak kullanılır.

kanun-u ihata-i ilmi / kanun-u ihata-i ilmî

• Allah'ın ilminin herşeyi kuşatmasının kanunu.

kanun-u ilm-i muhit

• Allah'ın herşeyi kuşatan ilminin kanunu.

kanun-u külli / kanun-u küllî

• Herşeyde geçerli kanun.

karanitıs

• Kişiyi sersem eden dimağ dolgunluğu.

karz-ı hasen

• Ödünç verme, çarşıda benzeri bulunan herşeyi, belirsiz bir zaman sonra, aynısı geri verilmek üzere verme.

kaside-i rabbani / kaside-i rabbânî

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ı öven şiir.

kast ve irade

• Yönelme ve isteme; burada herşeyi kuşatan, Allah'ın küllî iradesi kastediliyor.

kayyum / kayyûm

• Herşeyi kendi varlığıyla ayakta tutan ve varlıklarını devam ettiren.

• Herşeyi Kendi varlığıyla ayakta tutan ve varlıklarını devam ettiren Allah.

kayyum-u baki / kayyûm-u bâkî

• Devamlı hayat sahibi olan ve herşeyi her an ayakta tutan Allah.

kayyum-u sermedi / kayyûm-u sermedî

• Varlığı sürekli olan ve herşeyi her an ayakta tutan Allah.

kayyum-u zülcelal / kayyûm-u zülcelâl

• Herşeyi kendi varlığıyla ayakta tutan ve varlıklarını devam ettiren, büyüklük ve yücelik sahibi Allah.

kayyumiyet / kayyûmiyet

• Allah'ın daimî mevcudiyeti ve herşeyi her an ayakta tutması.

• Allah'ın bütün herşeyi ayakta tutması, varlığını devam ettirmesi.

kaza ve kader-i ezeli / kaza ve kader-i ezelî

• Allah'ın ezelî ilmi ile kâinatta olmuş ve olacak herşeyi bilip takdir etmesi ve takdir olunan şeylerin zamanı gelince yaratılması.

kaziye-i zanniye

• Man: Karineler ve emârelerden alınmış olan kaziyyeye denir ki; akıl galip zan ile hüküm eylerse de, onun nakzını dahi tecviz eder, bu cihetle zanniyatın cümlesi nazaridir.

kelam-ı rabbani / kelâm-ı rabbânî

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın kelâmı.

kelimat-ı rabbaniye / kelimât-ı rabbâniye

• Herşeyi yaratıp terbiye eden Allah'ın kelimeleri, sözleri.

keş

• (Keşiden) Çekmek fiilinin emir kökü. Birleşik kelimeler de yapılır. Meselâ: Cefâ-keş : Cefâ çeken. Esrar-keş : Esrar çeken, esrar içen serseri. (Farsça)

kesret-i suhulet

• Herşeyde kolaylığın bulunması.

ketumane

• Ketum olup ağzı sıkı olan, herşeyi söylemiyen kimseye yakışır surette. (Farsça)

keyfema yeşa' / keyfemâ yeşâ'

• Nasıl isterse, istediği gibi.

keyfemayeşa / keyfemâyeşâ

• Nasıl isterse.

• Canı nasıl isterse.

• Kendi keyfince, keyfi nasıl isterse, başıboş.

kitab-ı hikmet-i samedaniye / kitab-ı hikmet-i samedâniye

• Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan ancak herşey Kendisine muhtaç olan Allah'ın hikmetlerle dolu kitabı, İlâhî amaç ve hikmetleri gösteren kitap.

kitab-ı mübin / kitâb-ı mübîn

• Herşeyi açıkça beyan eden kitap, Kur'ân-ı Kerim.

kitab-ı samedani / kitab-ı samedânî

• Herşey Kendisine muhtaç olduğu halde, Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın bir yazı gibi yarattığı kitap.

kıyamet-i umumiye

• Genel, herşeyi içine alan kıyamet.

kudret-i fatıra / kudret-i fâtıra

• Herşeyin yaratıcısı olan Allah'ın kudreti.

kudret-i halık / kudret-i hâlık

• Herşeyi yaratan Allah'ın kudreti.

kudret-i muhita / kudret-i muhîta

• Herşeyi kuşatan sınırsız güç ve iktidar.

kudret-i rabbaniye / kudret-i rabbâniye

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın sonsuz kudreti.

kudret-i samedaniye / kudret-i samedâniye

• Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmadığı ve herşeyin Kendisine muhtaç olduğu Allah'ın sonsuz kudreti.

kudret-i sani / kudret-i sâni

• Herşeyi san'atla yaratan; güç, kuvvet, iktidar sahibi Allah.

kudsi hikmet / kudsî hikmet

• Maddî manevî herşeyin kutsal gaye ve faydalarını öğreten ilim.

külhani

• Serseri, çapkın, âvâre. (Farsça)

külli / küllî

• Külle mensub. Cüz'iyat ve ferdlerden meydana gelmiş olan. Umumi, bütün.
• Çok, ziyade, fazla.
• Man: İnsan dediğimiz zaman küll'ü ve küllîyi ifade etmiş oluyoruz. İnsanın eli, ayağı, kolu, gözü dersek cüz' ve cüz'îyi ifade etmiş oluruz. Dünya denilirse küll; dünyanın karaları, kı

külliyat-ı şuun / külliyât-ı şuûn

• Allah'ın herşeyi kuşatan işleri ve icraatları.

kur'an-ı cami' / kur'ân-ı cami'

• Herşeyi içinde bulunduran Kur'ân-ı Kerim.

kur'an-ı camii / kur'ân-ı câmii

• Herşeyi içine alan Kur'ân.

kur'an-ı samedani / kur'ân-ı samedânî

• Herşey Kendisine muhtaç olduğu halde, kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın Kur'ân'ı, kâinat kitabı.

kurs / قُرْصْ

• Daire şeklinde olan herşey.

kuşe-i ferag

• İnsanın, herşeyden feragat edip çekildiği köşe.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kuva-yı sariye / kuvâ-yı sâriye

• Kâinattaki herşeye sirayet edip giren mânevî güçler, kuvvetler.

lasiyyema

• Bâhusus. Hususan. Buna gelince. Herşeyden ziyade. Ençok.

lek

• Ahmak, ebleh, sersem. (Farsça)
• Yüzbin. (Farsça)
• Kırmızı boya çıkarmaya yarayan bir maden. (Farsça)

levh-i a'la / levh-i a'lâ

• Levh-i Mahfûz; herşeyin bütün ayrıntılarıyla yazıldığı kader levhası, Allah'ın ilminin bir adı.

levh-i ezeli / levh-i ezelî / لَوْحِ اَزَل۪ي

• Olacak herşeyi Allahın ezelden bilerek yazdığı kader levhası.

levh-i mahfuz

• Herşeyin bütün ayrıntılarıyla yazıldığı kader levhası, Allah'ın ilminin bir adı.

levh-i mahfuz-u a'zam / levh-i mahfûz-u a'zam / لَوْحِ مَحْفُوظِ اَعْظَمْ

• Herşeyin yazılı olduğu en büyük kader levhası.

levh-i mahfuz-u azam / levh-i mahfuz-u âzam

• Herşeyin bütün ayrıntılarıyla yazıldığı büyük mânevî kader levhası.

levh-i misali / levh-i misâlî / لَوْحِ مِثَالِي

• Herşeyin görüntülerinin muhafaza edildiği levha.

lutf-u hak / lûtf-u hak

• Herşeyi hakkıyla yaratan, varlığı hak olan ve her hakkın sahibi olan Allah'ın ihsanı, yardımı.

ma'den

• Maden.
• Bir haslet veya hususiyetin kaynağı.
• Herşeyin aslî mekânı, menbâ ve me'hazı olan yer.
• Toprak, taş, kum gibi maddelerle karışık demir vesairelerin vaziyetlerine de maden denir.

ma-hala

• (Bir istisnâ edatıdır) Mâadâ mânasına gelir, kendinden sonraki kelimeyi nasb eder. (Allah'tan başka herşey fânidir) cümlesinde olduğu gibi.

maarif-i rabbaniye

• Herşeyi yaratıp terbiye eden Allah'ın ihsan edip öğrettiği ilim, irfan.

mabud-u zülcelal / mâbud-u zülcelâl / mâbûd-u zülcelâl

• Sonsuz haşmet ve heybet sahibi ve herşeyin kendisine ibadet ettiği Allah.

• Sonsuz haşmet ve heybet sahibi ve herşeyin kendisine ibadet ettiği Allah.

mabud-u zülcemal / mâbud-u zülcemâl

• Herşeyin kendisine ibadet ettiği sonsuz güzellik sahibi Allah.

maddi felsefe / maddî felsefe

• Aklı esas alıp herşeyi maddî ölçülere göre değerlendiren düşünce sistemi; materyalist felsefe.

maddiyun

• Materyalistler, herşeyi madde ile açıklamaya çalışanlar.

maddiyunluk

• Materyalizm; herşeyi madde ile açıklamaya çalışma.

maddiyunun dinsizliği

• Materyalistlerin dinsizliği; herşeyi madde ile açıklamaya çalışanların dinsizliği.

maddiyyunluk

• Maddecilik, materyalizm, herşeyi madde ile açıklamaya çalışma gayreti.

mahbub-u baki / mahbub-u bâkî / mahbûb-u bâkî

• Varlığı hiçbir zaman son bulmayan ve herşeyden daha sevgili olan Allah.

• Varlığı hiçbir zaman son bulmayan ve herşeyden daha sevgili olan Allah.

mahmur

• (Hamr. dan) Sarhoşluğun verdiği sersemlik.
• Uyku basmış ağırlaşmış göz. Baygın göz.

mahv ve sekir

• Allah'ın varlığı karşısında kendini ve herşeyi yok sayma ve Onun karşısında mânevî sarhoşluk hâlinde olma.

makam-ı rıza

• Allah'tan gelen herşeye razı olma derecesi.

makasıd-ı rabbaniye / makasıd-ı rabbâniye

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın yüce maksatları, gayeleri.

makàsıd-ı rabbaniye / makàsıd-ı rabbâniye

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın yüce maksatları, gayeleri.

makine-i rabbaniye / makine-i rabbâniye

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın makinesi.

malik-i hakiki / mâlik-i hakikî

• Herşeyin gerçek sahibi olan Allah.

malik-i kerim / mâlik-i kerîm

• Bol ihsan ve ikram sahibi olan, herşeyin sahibi olan Allah.

malik-i rahim / mâlik-i rahîm

• Özel şefkat ve merhameti olan ve herşeyin sahibi Allah.

malik-i rahim-i kerim / mâlik-i rahîm-i kerîm

• Bol ihsan ve ikram sahibi; sonsuz şefkat ve merhamet sahibi olan herşeyin sahibi Allah.

malik-i zülcelal / mâlik-i zülcelâl

• Sonsuz haşmet ve yücelik sahibi ve herşeyin sahibi olan Allah.

malik-i zülkemal / mâlik-i zülkemâl

• Sonsuz kemâl sahibi ve herşeyin gerçek sahibi.

mamelek / mâmelek

• Sahip olunan herşey.

mana-yı ismi / mânâ-yı ismî

• İsme dair mânâ. Bir şeyin sadece kendisini bilip tanımak. Bir şey başka şeyleri tanıttığı, bildirdiği veya sevdirdiği için olan mânâya da mânâ-yı harfî denir. Bir ağacı gölgesinden, zahirî görünüşünden, bize verdiği meyvesinden dolayı alâka gösterir ve seversek mânâ-yı ismî ile seviyoruz demektir. A

marifet-i sani / mârifet-i sâni

• Herşeyi sanatlı bir şekilde yaratan Allah'ı tanıma ve bilme.

mebhut

• Hayretle, şaşkın, mütehayyir. Sersem.

mef'ul-ü sarih

• Doğrudan doğruya mef'ul demektir. Bir harf-i cerle ifâde olunmaz. "Nuri dalı kırdı" cümlesinde "dal" mef'ul-ü sarihtir. "Nuri daldan düştü" dersek, bunu arapça ifâde için (min) harf-i cerri ile söyleyebiliriz. İşte böyle harf-i cerle söylenen mef'ullere, "mef'ul-ü gayr-i sarih" denir. Bunlar mef'uld

meftihane / meftihâne

• Yeni bir kitaba veya yeni bir derse başlarken, talebelere hocası tarafından verilen başlama ziyafeti.

meftuhane

• Başlangıç için verilen ziyâfet. Bir kitabı okumaya veya yeni bir derse başlarken, talebelere hocası tarafından verilen başlama ziyafeti. (Farsça)

mehyum

• Şaşmış, hayrette kalmış, şaşırmış.
• Sevgi ve aşkdan serseme dönmüş.

melik-i kadir / melik-i kadîr

• Sonsuz güç ve kudret sahibi ve herşeyin sahibi olan Allah.

menhum

• Nasıl yerse yesin karnı doymaz kimse.
• Bir şeye çok hırs gösteren kişi.

meraşid

• (Tekili: Merşed) Gaye ve maksada ulaştıran doğru yollar.

merasim

• (Tekili: Mersem) Resmi merasimler. Âdet hükmündeki gösterişler. Resmi muameleler.
• Şiveler. Âdetler.

mertebe-i rıza / mertebe-i rızâ

• Allah'tan gelen herşeye razı olanların mertebesi.

mertebe-i tevhid

• Herşeyi bir olan Allah'a verme ve Ona ait kılma mertebesi, derecesi.

meşher-i sun'-i rabbani / meşher-i sun'-i rabbânî

• Herşeyi terbiye eden Allah'ın san'at eserlerinin sergilendiği yer.

mevcudiyet-i rabbaniye / mevcudiyet-i rabbâniye

• Herşeye hâkim olan ve herşeyi istediği şekilde terbiye eden Allah'ın varlığı.

mevlel-muvalat / mevlel-muvâlât

• Bir zımmînin yâni gayr-i müslim (müslüman olmayan vatandaşın) veya harbî yâni vatandaş olmayan pasaportlu bir kâfirin bir müslümanın yardımı ile îmâna gelerek, bu müslümanı velî kabûl edip ona; "Sen benim mevlâmsın (velîmsin), şâyet ben bir cinâyet(suç) işlersem diyetini (borcunu) sen ver, ben ölünc

mir'at-ı vacibü'l-vücud ve'l-mennan / mir'ât-ı vâcibü'l-vücud ve'l-mennân

• Varlığı zorunlu olup var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan ve yarattıklarına herşeyi karşılıksız veren Allah'ın isim ve sıfatlarını yansıtan ayna.

misali levha / misâlî levha

• İçlerinde herşeyin fotoğrafının kaydedildiği levha.

misali levhalar / misâlî levhalar

• İçlerinde herşeyin fotoğrafının kaydedildiği levhalar.

mu'cize-i kudret-i samedaniye / mu'cize-i kudret-i samedâniye

• Herşey Kendisine muhtaç olduğu halde Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın kudret mu'cizesi.

mü'minler

• Allah'a ve Allah'ın kesin olarak bildirdiği herşeye inanıp iman eden kimseler.

mübdi

• (Bedâ. dan) Herşeyi hiçten halk eden.
• Başlayan.
• Gizli sırları açıklayan.

mücemmil

• Herşeyi en güzel şekilde yaratan Allah.

mucib-i bizzat / mûcib-i bizzat

• İradesiyle değil de varlığı icabı herşeyi yapmaya mecbur olan.

mucid-i hakim / mucid-i hakîm

• Herşeyi hikmetle yaratan, var eden Allah.

müdebbir

• İdare eden, ilmiyle herşeyin sonunu görüp ona göre hikmetle iş yapan Allah.

müdebbir-i hakim / müdebbir-i hakîm

• Herşeyi hikmetle yaratan ve herşeyi idare eden Allah.

müdebbir-i rahim-i zülcemal / müdebbir-i rahîm-i zülcemâl

• Sonsuz güzellik sahibi, herşeyi şefkat ve merhametle sevk ve idare eden Allah.

müdebbirane / müdebbirâne

• Tedbirli bir şekilde, herşeyi önceden düşünerek.

müdebbiriyet

• Allah'ın idare etme ve ilmiyle herşeyin sonunu görüp ona göre hikmetle iş yapma sıfatı.

muhabbet-i rabbaniye / muhabbet-i rabbâniye

• Herşeyi terbiye eden Allah'ın mahlukatını sevmesi.

muhsi / muhsî

• Herşeyin sayısını bilen Allah.

mukaddir

• Herşeyi tam bir ölçü ile takdir edip yaratan Allah.

mukteza-yı ihata-i ilmi / mukteza-yı ihata-i ilmî

• Allah'ın ilminin herşeyi kuşatmasının gereği.

mukteza-yı ism-i hakim / mukteza-yı ism-i hakîm

• Allah'ın herşeyi hikmetle yaptığını bildiren isminin gereği.

mülhid-i bihuş / mülhid-i bîhuş

• Sersem mülhid, akılsız inkârcı.

mülk

• Herşeyin görünen dış yüzü.

mülken

• Herşeyin görünen dış yüzü olarak.

munazzım

• Herşeyi en güzel bir şekilde düzenleyen Allah.

münevvir

• Herşeyi nurlandıran, aydınlatan, ışıklandıran, Allah.

mürebbi / mürebbî

• Terbiye eden, eğiten, yetiştiren.
• Herşeyi terbiye ve idare eden, besleyip büyüten Allah.

mürebbi-i hakim-i zülcelal / mürebbî-i hakîm-i zülcelâl

• Herşeyi hikmetle yapan ve terbiye eden, sonsuz haşmet ve yücelik sahibi Allah.

mürebbi-i rahim / mürebbî-i rahîm

• Şefkat ve merhamet herbir varlık üzerinde görülen ve herşeyi yaratılış gayelerine göre terbiye eden Allah.

mürettib

• Herşeyi tertip ve düzene sokan Allah.

musannıf

• Herşeyi istediği surette ve mükemmel bir şekilde sınıflandıran, düzenleyen Allah.

musavvir / مُصَوِّرْ

• Herşeye kendine lâyık güzel şekil ve suretler veren Allah.

• Herşeye layık sûret veren (Allah).

müşkil-pesendan / müşkil-pesendân

• (Tekili: Müşkil- pesend) Herşeyi kolay kolay beğenmiyenler.

mutasarrıf-ı hakim / mutasarrıf-ı hakîm

• Herşeyi hikmetle yapan ve dilediği gibi kullanan sonsuz tasarruf ve yetki sahibi Allah.

mutasarrıf-ı kadir / mutasarrıf-ı kadîr

• Herşeyde istediği gibi tasarruf eden ve herşeye gücü yeten Allah.

mutasarrıf-ı zişan / mutasarrıf-ı zîşân

• Şan ve şeref sahibi ve herşeyde istediği gibi tasarruf eden Allah.

müteaddi

• (Udvan. dan) Başkasının hakkına tecavüz eden, saldıran, sataşan.
• Gr: Lâzım fiilinin mukabili. Fiil eseri fâilden mef'ul denilen diğer bir isme geçerse o halde fiil müteaddi olur. Geçişli fiil. (Anlatmak, düşündürmek gibi)

mütevellihane / mütevellihâne

• Sersemlik ve hayranlıkla. (Farsça)

müz

• Gr: Harf-i cer oldukları zaman (Fi: ) vazifesini görürler. Zarf veya isim olduklarında ismin başına gelirlerse kendileri mübteda, sonra gelen haber olur. Fiilin başına gelirlerse kendilerinden önceki bir fiilin mef'ulünfihi olarak mahallen mensub bulunurlar.

müzakere

• Bir iş hakkında konuşmak, bir iş için önceden danışıp görüşmek.
• Talebenin derse çalışması.

müzeyyin

• Herşeyi eşsiz sanatıyla süsleyen, güzelleştiren Allah.

na-perva

• Pervasız, korkusuz, aldırışsız, çekinmez. (Farsça)
• Sersem. (Farsça)

nafıka

• (Çoğulu: Nevâfık- Nüfeka) Arab tavşanının (diğer adı; tarla fâresi dedikleri hayvanın) iki yuvasından gizli olanın adıdır. Bu hayvan, bunun tavanını yeryüzüne çok yakın yapar. Belirli olan kasia dedikleri yuvasında tehlike hissederse hemen nâfıkanın tavanını delerek kaçar. Münafıklar buna benzediği

nakkaş / nakkâş

• Herşeyi san'atlı bir şekilde nakış nakış işleyen Allah.

nakkaş-ı zülcelal / nakkâş-ı zülcelâl

• Herşeyi nakışlı ve süslü bir şekilde yaratan, sonsuz haşmet ve yücelik sahibi Allah.

nakş-ı san'at-ı rabbaniye / nakş-ı san'at-ı rabbâniye

• Herşeyin Rabbi olan Allah'a ait san'atlı nakış.

nazar-ı külli / nazar-ı küllî

• Herşeyi görebilen bakış.

nuhbe

• Herşeyin seçkini, iyisi.
• Seçkin, seçilmiş, müntehab, güzide.
• Korkak.

nur-u ehadiyet / nûr-u ehadiyet

• Allah'ın herşeyde görülen kendine ait birlik tecellisi, nuru.

pencşenbih

• Beşinci gün. Perşembe. (Farsça)

perde-i rahmet-i amme / perde-i rahmet-i âmme

• Herşeyi kaplayan rahmet perdesi.

put

• Allah'tan başka tapılan herşey.
• Heykel. Sanem. Kendisinden medet beklenen veya lâyık olmadığı hürmet kendine yapılan maddi mânevi resim, heykel ve her çeşit cisim.

rabb-i ala / rabb-i âlâ

• Herşeyden yüce olan Rab.

rabb-i hakim / rabb-i hakîm

• Herşeyi hikmetle belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan ve herbir varlığın her türlü ihtiyacını karşılayıp idare eden Allah.

rabb-i kerim / rabb-i kerîm

• Sonsuz ikram ve ihsan sahibi, herşeyi idare ve terbiye edip egemenliği altında bulunduran Allah.

rabb-i muhtar-ı hakim / rabb-i muhtar-ı hakîm

• Herbir varlığın her türlü ihtiyacını karşılayan, dilediğini dilediği gibi yapan, herşeyi belirli maksat ve faydalara uygun ve tam yerli yerinde yaratan Allah.

rabb-i zülcelal / rabb-i zülcelâl

• Sonsuz heybet ve yücelik sahibi olmakla beraber herşeyin Rabbi olan Allah.

rabb-i zülcelal-i ve'l-ikram / rabb-i zülcelâl-i ve'l-ikram

• Sonsuz heybet ve yücelik sahibi olmakla birlikte çok ikramda bulunan ve herşeyin Rabbi olan Allah.

rahim / râhim

• Rahmeti herşeyi kuşatan, sonsuz şefkat ve merhamet sahibi Allah.

rahim-i hakim / rahîm-i hakîm

• Herşeyi hikmetle yapan, sonsuz şefkat ve merhamet sahibi Allah.

rahim-i zat-ı zülcelal / rahîm-i zât-ı zülcelâl

• Rahmeti herşeyi kuşatan sonsuz haşmet ve yücelik sahibi olan Zât, Allah.

rahmet-i hakime / rahmet-i hâkime

• Allah'ın herşeye hükmeden rahmeti.

rahmet-i ilahiye / rahmet-i ilâhiye

• Allah'ın herşeyi kuşatan sonsuz rahmeti.

rahmet-i muhita

• Herşeyi kuşatan geniş rahmet.

rahmet-i rabbani / rahmet-i rabbânî

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın sonsuz rahmeti.

rahmet-i vasia-i külliye / rahmet-i vâsia-i külliye

• Herşeyi kuşatan geniş İlâhî şefkat ve merhamet.

rahmet-i vasia-i muhita / rahmet-i vâsia-i muhîta

• Allah'ın herşeyi kuşatan geniş rahmeti.

rastbin / rastbîn

• Herşeyin hak ve doğrusunu görüp farkeden. (Farsça)

regaib gecesi

• Receb ayının ilk perşembe gününün akşamı (Cuma gecesi).

rıza-yı bari / rızâ-yı bâri / رِضَايِ بَار۪ي

• Herşeyi uygun ve düzgün yaratan Allahın rızâsı.

rıza-yı samedani / rızâ-yı samedânî

• Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayıp herşey Kendisine muhtaç olan Allah'ın rızası.

rıza-yı samedaniye / rızâ-yı samedanîye

• Herşey Kendisine muhtaç olduğu halde, Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın rızası, razı olması.

rububiyet-i mutlaka

• Allah'ın herşeyi kuşatan, kayıtsız ve sınırsız egemenliği, yaratıcılığı, terbiyesi.

rububiyet-i sani

• Herşeyi mükemmel ve san'atlı bir şekilde yaratan Allah'ın bütün mahlûkatı besleyip terbiye etmesi, idaresi ve egemenliği altında bulundurması.

rububiyyet-i mutlaka

• Herşeyi kaplayan ve idaresi altına almış olan Allah'ın rububiyeti.

saalik

• Dilenciler.
• Serseriler.
• Kalenderler.
• Dervişler.

sahib-i alem / sahib-i âlem

• Bütün âlemin, yaratılmış herşeyin sahibi Allah.

sahib-i kainat / sahib-i kâinat

• Evrenin ve herşeyin yaratıcısı ve sahibi Allah.

sahib-i zülcelal / sahib-i zülcelâl

• Büyüklük ve haşmet sahibi ve herşeyin sahibi Allah.

şahid-i ezeli / şâhid-i ezelî

• Ezelden beri bütün zamanları ve herşeyi gören ve herşeye şahid olan Allah.

sahife-i tevhid

• Herşeyin bir olan Allah'a ait olduğunu gösteren birlik sayfası.

saik-i hakim / sâik-i hakîm

• Herşeyi hikmetli bir şekilde bir amaca yönlendiren Allah.

saltanat-ı amme-i sübhaniye / saltanat-ı âmme-i sübhâniye

• Her türlü kusurdan yüce olan Allah'ın herşeyi kuşatan egemenliği.

saltanat-ı külliye

• Herşeyi kuşatan ve herşeye hükmeden egemenlik.

sam

• Ölüm, mevt.
• Yer altındaki altın damarı.
• Gök kuşağı.
• Ateş.
• Sersemlik hastalığı.
• Hazret-i Nuh'un (A.S.) oğullarından birinin ismi.

samed

• Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan, ama herşey Ona muhtaç olan Allah.

• Allahın, "herşey kendisine muhtaç olduğu hâlde kendisi hiçbir şeye muhtaç değil," mânâsındaki ismi.

samedani / samedânî

• Hiçbir şeye muhtaç olmayıp herşeyin kendisine muhtaç olduğu Allah'a ait olan.

samedaniyet / samedâniyet

• Herşey Kendisine muhtaç olduğu halde, Allah'ın hiçbir şeye muhtaç olmaması.

samediyet

• Allah'ın hiçbir şeye muhtaç olmayıp herşeyin Kendisine muhtaç olması.

samediyet-i ilahiye / samediyet-i ilâhiye

• Allah'ın hiçbir şeye muhtaç olmayıp herşeyin Ona muhtaç olması.

san'at-ı rabbaniye / san'at-ı rabbâniye

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın san'atı.

san'atkar / san'atkâr

• Herşeyi san'atlı ve mükemmel bir şekilde yaratan Allah.

san'atkar-ı zülcemal / san'atkâr-ı zülcemâl

• Sonsuz güzellik sahibi olan ve herşeyi san'atlı bir şekilde yaratan Allah.

sani / sâni

• Herşeyi sanatlı yaratan Allah.

sani' / sâni'

• Herşeyi mükemmel bir san'atla yaratan Allah.

sani-i adl / sâni-i adl

• Herşeyi sanatlı bir şekilde yaratan ve sonsuz adâlet sahibi olan Allah.

sani-i alim / sâni-i alîm

• Sonsuz ilim sahibi olan ve herşeyi san'atla yaratan Allah.

sani-i alim-i zülcemal / sâni-i alîm-i zülcemâl

• Sonsuz güzellik sahibi olan ve sonsuz ilmiyle herşeyi san'atlı bir şekilde yaratan Allah.

sani-i basir / sâni-i basîr

• Herşeyi gören ve sanatla yaratan Allah.

sani-i ebedi / sâni-i ebedî

• Varlığının sonu olmayan ve herşeyi mükemmel bir san'atla yaratan Allah.

sani-i ehad / sâni-i ehad

• Zâtı bir olan ve herşeyi san'atlı bir şekilde yaratan Allah.

sani-i ezeli / sâni-i ezelî

• Varlığının başlangıcı olmayan ve herşeyi san'atlı ve mükemmel bir şekilde yaratan Allah.

sani-i hakim / sâni-i hâkim

• Herşeyi hikmetle ve san'atla yapan Allah.

sani-i hakim-i zülcelal / sâni-i hakîm-i zülcelâl

• Herşeyi san'atla ve hikmetle yaratan, sonsuz büyüklük ve haşmet sahibi Allah.

sani-i hayy-ı kayyum / sâni-i hayy-ı kayyûm

• Her an diri olan ve herşeyi san'atlı bir şekilde yaratıp ayakta tutan Allah.

sani-i kadir / sâni-i kadîr

• Herşeye gücü yeten ve herşeyi san'atla yaratan Allah.

sani-i kadir-i zülcelal / sâni-i kadîr-i zülcelâl

• Sonsuz haşmet ve azamet sahibi, herşeye gücü yeten, herşeyi sanatla yaratan Allah.

sani-i kainat / sâni-i kâinat

• Kâinatı ve herşeyi mükemmel bir sanatla yaratan Allah.

sani-i kerim / sâni-i kerîm

• Sonsuz cömertlik ve kerem sahibi ve herşeyi san'atla yaratan Allah.

sani-i külli şey / sâni-i külli şey

• Herşeyi san'atlı bir şekilde yaratan Allah.

sani-i mu'ciznüma / sâni-i mu'ciznümâ

• Mu'cize gösteren ve herşeyi san'atlı bir şekilde yaratan Allah.

sani-i muhteşem / sâni-i muhteşem

• İhtişam sahibi ve herşeyi sanatlı bir şekilde yaratan Allah.

sani-i mukaddes / sâni-i mukaddes

• Her türlü kusur ve noksandan yüce olan ve herşeyi san'atla yaratan Allah.

sani-i musavvir / sâni-i musavvir

• Herşeyi istediği surette, mükemmel ve sanatlı bir şekilde yapan Allah.

sani-i rahim / sâni-i rahîm

• Özel şefkat ve merhamet tecellîsi olan, herşeyi san'atla yaratan Allah.

sani-i rahman / sâni-i rahmân

• Sonsuz şefkatiyle yaratıklarını esirgeyip rızıklandıran ve herşeyi mükemmel birşekilde san'atlı olarak yaratan Allah.

sani-i vacibü'l-vücud / sâni-i vâcibü'l-vücud

• Varlığı zorunlu olan, var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan ve herşeyi san'atla yaratan Allah.

sani-i vahid / sâni-i vâhid

• Tek olan ve herşeyi san'atlı yapan Allah.

sani-i vahid-i ehad / sâni-i vâhid-i ehad

• Her şeyi san'atla yaratan, birliği herşeyi kaplayan ve herbir şeyde görünen Allah.

sani-i zü'l-celal ve'l-ikram / sâni-i zü'l-celâl ve'l-ikrâm

• Sonsuz haşmet ve ikram sahibi ve herşeyi san'atla yaratan Allah.

sani-i zülcelal / sâni-i zülcelâl

• Sonsuz haşmet ve yücelik sahibi ve herşeyi san'atla yaratan Allah.

sani-i zülcemal / sâni-i zülcemâl

• Sonsuz güzellik sahibi olan ve herşeyi san'atla yaratan Allah.

sani-i zülkemal / sâni-i zülkemâl

• Sonsuz kemâl sahibi ve herşeyi sanatla yaratan Allah.

sanii / sânii

• Herşeyi sanatlı bir şekilde yaratan Allah.

şefkat-i rububiyet / şefkat-i rubûbiyet

• Herşeyi idare ve terbiye eden Allah'ın şefkati.

• Herşeyi terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın şefkati.

semi' / semî'

• Herşeyi duyan ve işiten Allah.

semi-i mutlak / semî-i mutlak

• Herşeyi kayıtsız şartsız işiten Allah.

şems-i sermed

• Devamlı olarak herşeyi nurlandıran ve aydınlatan Allah.

şems-i sermedi / şems-i sermedî

• Devamlı Güneş, bu tabir devamlı olarak herşeyi nurlandıran ve aydınlatan Allah için bir benzetme olarak kullanılır.

serasime / serâsîme / سراسيمه

• Sersem. (Farsça)

• Afallamış, sersemleşmiş. (Farsça)

serasimegi / serasimegî

• Sersemlik. (Farsça)

sergeşte

• Sersem. Başı dönmüş. Avâre ve mütehayyir olan. Hayrette kalmış. (Farsça)

sersam

• İnsana sersemlik veren bir hastalık. (Farsça)
• Sersem. (Farsça)

serseriyane / serseriyâne

• Serserice.

• Serserice.

• Serserice. (Farsça)

sevk-i rabbani / sevk-i rabbânî

• Herşeyi terbiye ve idare eden Allah'ın sevki ve yönlendirmesi.

sıfat-ı irade / صِفَتِ اِرَادَه

• Allahın herşeyi kuşatan irâde sıfatı.

sıfat-ı muhita / sıfât-ı muhita

• Herşeyi kuşatan sıfatlar.

sikke-i samediyet

• Allah'ın hiç birşeye muhtaç olmadığını, fakat herşeyin Kendisine muhtaç olduğunu gösteren mühür.

sikke-i ulya-yı rahimiyet / sikke-i ulyâ-yı rahîmiyet

• Rahmeti herşeyi kuşatan Allah'ı gösteren yüce damga.

sırr-ı hikmet-i ezeliye

• Allah'ın herşeyi bir gaye ve faydaya yönelik olarak yapmasındaki sır.

sırr-ı tevhid

• Birleme esprisi; herşeyin bir olan Allah'a ait olmasının sırrı, Ona ait kılma sırrı.

sofestai / sofestaî / sofestâî

• (Sevfestâi) Kâinatın yaratıcısını, Cenab-ı Hakkı kabul etmemek için herşeyi inkâr eden. Müsbet veya menfi hiç bir hükme varmayan, daima şüphe içinde kalmayı esas alan felsefi bir doktrinin (Septisizm) mensubu. Septik. Alemde hakikat namına hiç bir şey tanımayan ve hakikatı araştırmaktan sarf-ı nazar

• Şüpheci; herşeyi, hattâ kendisini dahi inkâr eden, olumlu veya olumsuz hiçbir hükme varmayan daima şüphe içinde kalmayı esas alan bir felsefi zihniyet ve tutum sahibi, septik.

sofestailer / sofestâîler

• Kâinatın yaratıcısını kabul etmemek için herşeyi, hatta kendilerini dahi inkâr edenler.

sofra-i rabbani / sofra-i rabbâni

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın kulları için hazırladığı sofra.

sosyalizm

• İktisadî teşebbüsleri ve teşekkülleri devlete vermek isteyen görüş. İştirakiyecilik. Güya, herkese müsavi mal verme esasını idare sisteminde yerleştirmeyi ve mal birliğini iddia eden ve insan fıtratına zıt olarak hürriyetleri daraltıcı ve din aleyhdarı bir sistem. Serserilere, zenginlerin mallarını (Fransızca)

su'luk

• (Çoğulu: Saâlik) Fakir.
• Dilenci.
• Serseri.

şüf'a

• Bir malı müşteriye, mal olduğu fiata satmak.
• Huk: Satılmakta olan bir yerde hissesi bulunan veya oraya bitişik komşu olanın satılan şeyi almakta birinci derecede hakkı olması. Şüf'a sahibi kendinden habersiz satılan şeyi, dava ederse, bedelini ödeyerek müşteriden geri alabilir.
• <

sultan-ı levlak / sultan-ı levlâk

• Bütün herşeyin onun sevgisi ve getirdiği nur sebebiyle yaratılan Sultan; Peygamber Efendimiz (a.s.m.).

sultan-ı levlake levlak / sultan-ı levlâke levlâk

• Hayatın ve herşeyin yüzü suyu hürmetine yaratıldığı; Hz. Muhammed.

sultan-ı mutlak

• Herşeye hükmeden, sınırsız egemenlik sahibi sultan.

sultan-ı zülcelal / sultan-ı zülcelâl

• Sonsuz yücelik ve haşmet sahibi, herşeyin sultanı olan Allah.

sümud

• Taganni eylemek.
• Eğlenmek.
• Kibirlenip somurtmak.
• Kafa tutmak.
• Sersem olmak.

şümul-ü hikmet

• Allah'ın hikmetinin herşeyi kapsaması.

şümul-ü iradet

• Allah'ın herşeyi kaplayan iradesi.

şümul-u kudret

• Kudretin herşeyi kaplaması.

şümul-ü rahmet

• Cenâb-ı Hakkın rahmetinin herşeyi içine alması, kuşatması.

şuun ve ef'al-i rabbaniye / şuûn ve ef'âl-i rabbâniye

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın işleri, icraat ve fiilleri.

taahhüd-ü rabbani / taahhüd-ü rabbânî

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın garantisi.

tabiatperestlik

• Herşeyin tabiatın tesiriyle meydana geldiğini iddia etme, tabiatçılık.

tabii felsefe / tabiî felsefe

• Tabiatçı, materyalist felsefe; herşeyin tabiatın tesiriyle olduğunu savunan felsefî görüş.

tabiiyyun / tabiiyyûn

• Tabiatçılar, herşeyi tabiatın yaptığını, yarattığını idda edenler.

• Tabiatçılar, herşeyin tabiatın tesiriyle olduğunu savunanlar.

tabir-i samedani / tabir-i samedânî

• Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan, ama herşey Kendisine muhtaç olan Allah'ın yüce ifadesi, tabiri.

tahmidat-ı rabbaniye / tahmidât-ı rabbâniye

• Herşeyi terbiye ve idare eden Allah'a yapılan şükür ve övgüler.

tarik-ı hak

• Herşeyi hakkıyla yaratan, varlığı hak olan ve her hakkın sahibi olan Allah'ın yolu.

tasarruf eden

• Herşeyi dilediği gibi idare edip kullanan.

tasarruf-u azim / tasarruf-u azîm

• Büyük tasarruf; herşeyi kendi emri altında tutarak dilediğini dilediği şekilde yapmak.

tasarrufat-ı kudret-i rabbaniye / tasarrufât-ı kudret-i rabbâniye

• Herşeyi terbiye ve idare eden Allah'ın sonsuz kudretiyle varlıklar üzerinde dilediğini yapması.

tasarrufat-ı rabbaniye / tasarrufât-ı rabbâniye

• Herşeyi terbiye ve idare eden Allah'ın fiil ve tasarrufları.

tebarüz-ü uluhiyet / tebarüz-ü ulûhiyet

• Allah'ın yaratıcılık ve herşeye hâkimiyetinin kendisini göstermesi.

tecelliyat-ı samedaniye / tecelliyât-ı samedâniye

• Allah'ın herşeyin Kendisine muhtaç olduğu halde, Kendisinin hiçbir şeye muhtaç olmadığını gösteren yansımaları.

tecerrüd

• Soyunma, çıplak olma.
• Evli olmama.
• Tas: Mâsivadan alâkasını kesip, Allah'a müteveccih olup, ibadet ü taatla meşgul olma.
• İman ve İslâmiyete mücahidane ve fedakârane bir tarzda hizmetle iştigal etme.
• Herşeyden boş olma.

tefennün-i fi-l ibare / tefennün-i fi-l ibâre

• Bir defa söylenilmiş olan bir sözü ikinci defa söylemek icabederse, o aynı kelimeyi tekrarlamamak için başka kelime veya sözle aynı mânâyı ifade etme san'atı.

tekbir-i ekber

• En büyük tekbir; Allah'ın herşeyden büyük olduğunu ifade eden büyük tekbir cümlesi.

terci'-i bend

• Gazel şeklinde aynı vezinde yazılı manzumelerin "vâsıta" denilen bir beyti ile birbirine bağlanmış şekli. Vâsıta beyti tekerrür ederse terci-i bend; tebeddül ederse (değişirse) terkib-i bend olur. Bendlerin her birisine, terci-i bendlerde "terci'hâne"; terkib-i bendlerde "terkibhâne" denir. (Edb. L. (Farsça)

tereşşuhat-ı kitab-ı mübin / tereşşuhat-ı kitab-ı mübîn

• Herşeyi açıkça beyan eden Kur'ân'dan sızan feyizler, mânâlar.

terk-i masiva / terk-i mâsivâ

• Allah'tan başka herşeyi terketmek.

teshir-i rabbani / teshir-i rabbânî

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın herşeye boyun eğdirmesi.

teşhiye

• "Gönlün ne isterse sana vereyim" demek.

teveccüh-ü emr-i rabbaniye / teveccüh-ü emr-i rabbânîye

• Herşeyi terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın emrinin varlıklara yönelmesi.

tevellüh

• (Çoğulu: Tevellühât) (Veleh. den) Şaşakalma. Şaşırıp sersemleşme.
• Hayran etme.
• Kadını çocuğunden ayırma.

tevfikat-ı samedani / tevfikat-ı samedanî

• Hiçbir şeye muhtaç olmayan, ama herşey Kendisine muhtaç olan Allah'ın yardımları, muvaffakiyet bahşetmesi.

tevhid / tevhîd

• Birleme; herşeyin bir olan Allah'a ait olduğunu bilme ve inanma.

tevhid-i cami / tevhid-i câmi

• Çok kapsamlı ve herşeyi içine alan tevhid anlayışı.

tevhid-i mahz

• Saf tevhid inancı; herşeyin bir olan Allah'a ait olduğuna, hiçbir şirke girmeden tam mânâsıyla inanma.

tevhid-i muazzam

• Büyük tevhid; birleme, herşeyin bir olan Allah'a ait olduğunu bilme ve inanma.

tevhid-i şuhud / tevhid-i şuhûd

• Görünen ve şahit olunan herşeyin bir olan Allah'a ait olduğunu kabul etme ve görünen hiçbirşeyi Ona ortak koşmama.

• Görünen ve gözlemlenen herşeyi bir olan Allah'a verme ve Ona ait kılma.

tevlih

• Şaşırtma. Sersemleştirme.

turra

• (Tuğra) Mühür. Pâdişah damgası. Pâdişahın imzası.
• Kumaşın etrafındaki nişan ve işaret. Kumaşta ipekten çevrilen kenar.
• Herşeyin ucu ve kenarı.
• Alındaki saç. Tura.

turra-i samediyet

• Allah'ın hiçbir şeye muhtaç olmayıp herşeyin Ona muhtaç olması mânâsındaki sıfatını gösteren özel işaret mühür.

uluhiyet

• İlâhlık.
• Allah'ın kâinattaki tasarruf ve hâkimiyeti ile herşeyi kendisine ibadet ve itaat ettirmesi.

üslub-u hakimane / üslûb-u hakîmâne

• Hikmetli olan ifade tarzı; muhâtaba herşeyin gaye ve faydasını anlatan ve herşeyin gerçek mahiyetini bildiren tarzı, üslûbu.

üstad-ı küll / üstâd-ı küll / اُسْتَادِ كُلْ

• Herşeyin üstadı, hocası (Allah).

vahdaniyet-i rabbaniye / vahdâniyet-i rabbâniye

• Herşeyi terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın birliği.

vahdet-i sani / vahdet-i sâni

• Herşeyi san'atla yaratanın birliği; kâinatın san'atkârı olan Allah'ın birliği.

vahdet-ül vücud

• (Vahdet-üş şuhud) Her yerde ve herşeyde kalbini yalnız Allah ile meşgul etme hali ve yaşayışıdır.

vahdetü'ş-şuhud

• "Allah'tan başka herşeyin unutkanlık perdesiyle örtülmesi" tarzında tasavvufî bir görüş; Allah'tan başka varlıkları nisyan (unutma) perdesine sarmak.

vahdetü'ş-şühud

• İlâhi tecellilerin karşısında Allah'tan başka bir şeyin görülmemesi ve Allah'tan başka herşeyin unutkanlık perdesiyle örtülmesi.

vahid-i ehad / vâhid-i ehad

• Birliği herşeyi kapladığı gibi herbir şeyde de ayrı ayrı tecellîleri görülen Allah.

vahid-i ehad-i samed / vâhid-i ehad-i samed

• Bir ve tek olan, birliği bütün varlıkları kuşattığı gibi herbir varlıkta da tecellî eden, hiçbir şeye muhtaç olmayan, ama herşey Ona muhtaç olan Allah.

vahid-i kadir / vâhid-i kadîr

• Herşeye gücü yeten, sonsuz güç ve kudret sahibi olan, ve birliği herşeyi kaplayan Allah.

vassaf / vassâf

• Herşeyin vasıf ve özelliklerini bilen ve bildiren.

vazife-i teslim ve tefviz

• Kendini Allah'a teslim etme ve herşeyini Ona havale etme görevi.

velev

• Eğer, gerçi, her ne kadar da, hatta, ister, isterse.

• İsterse, her ne kadar.

velhan

• Şaşakalmış, şaşkın, sersem.

vücub ve vahdet-i sani / vücub ve vahdet-i sâni

• Herşeyi san'atla yaratan Allah'ın birliği ve varlığının zorunlu olması.

vücub-u sani / vücub-u sâni

• Herşeyi san'atlı bir şekilde yaratan Allah'ın varlığının gerekliliği.

vücud-u eşya

• Varlıkların yaratılması, herşeyin var edilmesi.

vücud-u sani / vücud-u sâni

• Herşeyi san'atlı bir şekilde yaratan Allah'ın varlığı.

ya hakim / yâ hakîm

• Ey herşeyi belirli maksat ve gayelere uygun olarak faydalı ve tam yerli yerinde yaratan, hikmet sahibi Allah.

ya rahim / yâ rahîm

• Ey rahmeti herşeyi kuşatan, sonsuz şefkat ve merhamet sahibi Allah.

yahud

• İsterseniz, veyâ. İyisi. (Farsça)

yed-i idam / yed-i îdam

• Herşeyi yok edebilen el.

yedi meratib-i tevhid

• Herşeyi bir olan Allah'a verme konusundaki yedi derece.

yevm-ül hamis

• Perşembe günü. Beşinci gün.

zalim-i ale'l-küll / zâlim-i ale'l-küll

• Bütün varlıklara ve herşeye zulmeden.

zat-ı alim / zât-ı alîm

• Herşeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan, sonsuz ilim sahibi Zât, Allah.

zat-ı bari / zât-ı bâri

• Herşeye bir kalıp ve bir şekil veren ve güzelce yaratan Zât, Allah.

zat-ı ehad ve samed / zât-ı ehad ve samed

• Birliği her bir varlıkta kendisini gösteren ve herşey Kendisine muhtaç olduğu hâlde Kendisi hiçbirşeye muhtaç olmayan Zât, Allah.

zat-ı ehad-i samed / zât-ı ehad-i samed

• Herşey Kendisine muhtaç olduğu halde Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan ve birliği herbir şeyde görünen Allah.

zat-ı ferd-i ehad-i samed / zât-ı ferd-i ehad-i samed

• Herşey Kendisine muhtaç olduğu halde Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan, bir ve benzersiz olup ortağı olmayan Zât, Allah.

zat-ı hafiz-i bizeval / zât-ı hafîz-i bîzevâl

• Herşeyi sonsuza kadar noksansız bir şekilde muhafaza eden Allah.

zat-ı hakim / zât-ı hakîm

• Herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan Zât, Allah.

zat-ı hakim-i hafiz / zât-ı hakîm-i hafîz

• Herşeyi koruyup saklayan ve hikmetli bir şekilde yapan Zât, Allah.

zat-ı hayy-ı kayyum / zât-ı hayy-ı kayyûm

• Her an diri olup her canlıya hayat veren ve herşeyi ayakta tutan zât, Allah.

zat-ı kadir / zât-ı kadîr

• Herşeye gücü yeten, sonsuz güç ve kudret sahibi Allah.

zat-ı kadir-i alim / zât-ı kadîr-i alîm

• Herşeyi hakkıyla bilen ve sonsuz güç ve kudret sahibi Zât, Allah.

zat-ı kadir-i hakim / zât-ı kadîr-i hakîm

• Sonsuz güç ve kudret sahibi ve herşeyi hikmetle yapan Zât, Allah.

zat-ı kadir-i zülcelal / zât-ı kadîr-i zülcelâl

• Kudreti herşeyi kuşatan ve sonsuz haşmet ve yücelik sahibi olan zât.

zat-ı kayyum / zât-ı kayyûm

• Herşeyi kendi varlığıyla ayakta tutan ve varlıklarını devam ettiren Zât, Allah.

zat-ı kayyum-u ezeli / zât-ı kayyûm-u ezelî

• Herşeyi kendi varlığıyla ayakta tutan ve varlıklarını devam ettiren, kendi varlığının da başlangıcı olmayıp sürekli var olan Zât, Allah.

zat-ı kayyum-u zülcelal / zât-ı kayyûm-u zülcelâl

• Herşeyi kendi varlığıyla ayakta tutan ve varlıklarını devam ettiren, büyüklük ve haşmet sahibi Allah.

zat-ı rahim / zât-ı rahîm

• Rahmeti herşeyi kuşatan, sonsuz şefkat merhamet sahibi Zât; Allah.