a'mal-i beşeriye / a'mâl-i beşeriye

• İnsanların amelleri, iş ve hareketleri.

a'mal-i mükellefin / a'mâl-i mükellefîn / اَعْمَالِ مُكَلَّف۪ينْ

• Dini emirleri yerine getirmekle yükümlü olanların amelleri, işleri.

• İbâdetle yükümlü olanların amelleri.

akaid-i diniye

• Dinin inanç esasları, temelleri.

aksa-yı meram

• Meramların, arzuların en sonu. Emellerin son haddi.

amal-i beşerin tenahisizliği / âmâl-i beşerin tenâhîsizliği

• İnsanın arzu, istek ve emellerinin sonsuzluğu, bitmez ve tükenmez olması.

anber-ter

• Güzellerin zülüfleri ve benleri. (Farsça)
• Mc: Geceleyin. (Farsça)

arazi-i uşriyye / arâzi-i uşriyye

• Mahsûlünden (ürününden) uşur denilen zekatın alındığı topraklar. Müslüman devletlerde harb ile alınıp gâzîlere (askerlere) taksim edilen veya isteyerek İslâm'ı kabûl edenlerin ellerinde bırakılan yâhut devlet reisinin (başkanının) izni ile müslümanlar tarafından işlenip faydalanılır hâle getirilen m

ashab-ı yemin / ashâb-ı yemin

• Ahid ve yeminlerinde sebât edenler. Kendi kazançlarından ziyâde Cenab-ı Hakk'ın lütuf ve ikrâmına kavuşacakları ümid edilenler. Allah'a itâatleri ve amelleri iyi olup ahirette amel defterleri sağ taraftan verilecek olanlar. Sağcılar. Mukaddesatçılar. Kur'an ve İmân yolunda Allah (C.C.) için çalışanl

asma

• Elleri veya bacakları eğri olan.

berat gecesi

• Arabi Şâban ayının onbeşinci gecesi. Şâban ayı mübarek şuhur-u selâseden (üç aylardan) olup, onbeşinci gecesi mahlûkatın rızıklarına, ömürlerine, amellerine dâir taraf-ı İlâhîden meleklere tâlimat verildiği hususunda rivâyât-ı sahiha vardır.

berr

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). İhsân eden, iyilik eden, yâni her iyilik kendisinden olan, îmân edip, iyi ameller yapmayı nasîb edip, bunlara karşılık âhirette sevâb ve dünyâda sıhhat, kuvvet, mal, makam, evlâd ve yardımcı lar veren.
• Îtikâdı doğru, amelleri i

birader-i pür-emel

• Çokça emelleri arzu ve istekleri olan kardeş.

cennet

• İnananların dünyadaki güzel amellerine mükafaten sonsuza kadar kalacakları güzellikler âlemi.

cıvata

• Arkası iri başlı ve ucu somun geçmek üzere yivli vida. Başlıca potrelleri, demir ve tahtaları birbirine bağlamaya yarar.

defter-i a'mal / defter-i a'mâl / defter-i â'mâl / دَفْتَرِ اَعْمَالْ

• İnsanların amellerinin iyilik veya, kötülüklerinin meleklerce kaydolunduğu manevî defter.

• Amellerin kaydedildiği defter.

• Amellerin (yazıldığı) defter.

dest-keş

• Gözleri görmeyen bir kimseyi ellerinden tutup dolaştıran. (Farsça)
• Kazanç. Kâr. (Farsça)
• Yay gibi elde kolaylıkla idare olunabilen şey. (Farsça)
• Dilenci. (Farsça)
• Bir işten vazgeçen. (Farsça)

ehass-ı amal / ehass-ı âmâl

• Emellerin en hası.

ehass-ı emel

• Arzu ve emellerin en özeli.

emhar

• (Tekili: Mehr) Mehrler, nikâh bedelleri. Zevceynin ayrılmaları halinde kadına verilecek olan ve nikâhta kararlaştırılan para ve sair eşyalar.
• (Mühür) Taylar, at yavruları.

erkan-ı islamiye / erkân-ı islâmiye

• İslâmiyetin esasları, temelleri, rükünleri. (Şehâdet getirmek, Namaz kılmak, Oruç tutmak, Zekât vermek ve Hacca gitmek.)

esar

• Esirlerin ellerini bağladıkları ince kayış.

esasat-ı diniye / esâsât-ı diniye

• Dinin esasları, temelleri.

esasat-ı şeriat / esâsât-ı şeriat

• Şeriatın, dînin esasları, temelleri.

esasat-ı sünnet-i seniye / esâsât-ı sünnet-i seniye

• Sünnet-i Seniye'nin esasları, temelleri.

esham-ı umumiye

• Tanzimat devrinde devletin, halka borç karşılığı olarak verdiği hisse bedelleri.

evtar

• (Tekili: Veter) Tek, eşi olmayan (harf).
• Saz telleri. Yay.

evvel-ül-evail / evvel-ül-evâil

• Evvellerin evveli.
• Hâdiselerin başlangıcı.

fakıra

• Büyük musibet, zahmet, meşakkat. Dâhiye. Belleri kırıp parçalayan şiddet.

fezail-i a'mal / fezâil-i a'mâl

• Amellerin faziletleri, üstünlükleri.

fistan

• Kadınların bellerinden aşağı giydikleri geniş ve uzun elbise. Ayrıca Arnavutlarla Rumların, dizlerine kadar giydikleri kırmalı elbiseye de bu ad verilir.
• Direklerin güverte ıskaçalarını sudan muhafaza için üzerine kalın bırandadan çevrilen kılıf.

gedikli

• t. Tar: Yeniçeri efradı arasında eskilikleri dolayısıyla imtiyazlı olanlar. Bunlar diğer yeniçerilerden ayrılmak için bellerine seraser denilen kumaştan kuşak sararlardı.
• Yıkık, çentikli ve düşük yeri olan.
• Mülk olduğu halde vakfa ait bir tarafı olan.
• Deniz assubayı k

güllabici

• Tar: Akıl hastahanelerindeki gardiyanlar. Bunlar ellerinde kamçı olduğu halde deliler arasında dolaşıp azgın delileri döverek uslandırmak vazifesiyle mükellef olduklarından, dışarda bu türlü tavır takınanlara da mecaz yoliyle güllâbici denilirdi.

hakaik-ı akaid-i islamiye / hakâik-ı akâid-i islâmiye

• İslâmın temellerini meydana getiren iman hakikatleri, inanç esasları.

hakka / hâkka

• Kıyamet günü.
• Âfet. Devamlı musibet. (Herkesin ve her kavmin amellerini isbat ve izhar eylediğinden kıyamet gününe bu isim verilmiştir)

hancer

• Ucu sivri, iki tarafı keskin büyük bıçak. Halk dilinde hançer şeklinde kullanılır. Divan edebiyatında şâirler, güzellerin kaşlarını hancere benzetirlerdi.

haşirdeki mizan

• Haşir meydanındaki amelleri tartan terazi; insanın öldükten sonra âhirette diriltilerek Allah'ın huzurunda toplanmasının ardından günah ve sevapların tartılacağı İlâhî terazi.

hıbve

• (Çoğulu: Hubâ) Gökyüzüne yayılmış büyük bulut.
• Dizlerini büküp, mak'adı üzerine oturup, elleri dizleri altından bağlamak.
• Bele takılan şey.

hıkab

• Arap kadınlarına mahsus bir nevi kumaştır, onu bellerine kuşanıp süslerini ve zinetlerini ona takarlar.

hornito

• İsp. Küçük fırın.
• Jeo: Genellikle patlamalar neticesinde meydana gelen, lâv fışkırmalarının volkan selleri yüzeyinde meydana getirdiği kabarcık.

hüsn-ü makta'

• Edb: Bir manzumenin, bilhassa gazellerin son beyti demek olan "makta" dan evvelki beyit.

illiyyun

• (Tekili: İlliyyîn) (Aliyyu) Cennetin en yüksek tabakası. Ahirete giden tam kâmil mü'minlerin yeri. Hafaza meleklerinin divanları ismidir ki, salihlerin amelleri oraya yükseltilir. Ahirette yüksek dereceye, dergâh-ı rızâya en yakın olan derecedir.

imaret kemeri

• Eskiden medresenin en güçlü, kuvvetli, kıdemli ve sözü dinlenen talebesi hakkında kullanılır bir tabirdi. Ayrıca bu tabir, medrese talebelerinden iaşe işlerine bakmak üzere bir sene müddetle seçilenler hakkında da kullanılırdı. Bunlar, bellerine kemer taktıkları için bu isim verilmişti.

inziac

• Yerinden koparma, sökülme.
• Tas: Allah'a tam teveccüh ederek dünyevî emelleri bırakmak.

irfal

• Elleri sallıyarak yürüme.
• Eteği sarkıtma.

istilam / istîlâm

• Selâmlamak. Hac ve umre ibâdetinde Kâbe'yi tavafa (etrâfında dönmeye) başlarken veya tavaf sırasında Hacer-ül-esved (Cennet'ten indirilen taşın) önüne gelindiğinde, elleri namaza durur gibi kaldırıp tekbir, tehlîl getirerek (Allahü ekber, lâilâhe ill allahü vallahü ekber diyerek) onu selâmlamak ve e

istişraf

• Ellerini güneş ışığına siper etme.

işve

• Güzellerin gönül çeken naz ve edâsı. Gönül çekici tavır.

ka'bet-ül amal / kâ'bet-ül âmâl

• İsteklerin ve emellerin yönelmiş olduğu yer.

kablo

• Telgraf, telefon hatlarında veya elektrik akımı iletmede kullanılan izole edilmiş tellerin bütünü. (Fransızca)

kamilin-i nev'-i beşer / kâmilîn-i nev'-i beşer / كَامِل۪ينِ نَوْعِ بَشَرْ

• İnsan nev'inin mükemmelleri.

kasatura

• Askerlerin, bellerine bağlayıp taşıdıkları ve süngü gibi kullandıkları düz ve kısa kılıç.

kasr-ı meşid-i nurani / kasr-ı meşîd-i nuranî

• Temelleri sağlam ve etrafına aydınlık saçan saray.

katibin-i kiram / kâtibîn-i kiram

• İnsanın yaptığı bütün amelleri yazan melekler.

kemençe

• Çiftçilerin tarlalara kimyevi gübre atmak için kullandıkları bir nevi âlet. (Farsça)
• Tırnağı tellerine değdirmekle ses çıkaran kemana benzer küçük bir çalgı âleti. (Farsça)

kenb

• İş yapmaktan ellerin iri iri olması.

kuffaz

• Kadınların ellerine ve ayaklarına taktıkları bir süs eşyası.
• Eldiven.

makta'

• Kesilen yer, kat'edilen yer, kesinti yeri.
• Uzun bir cismin enliğine kesildiği yerin görünüşü.
• Edb: Her manzumenin, hususen gazellerin ve kasidelerin ilk beytine matla', son beytine makta' denir; makta'da şâirin ismi bulunur.

mazmaza

• Gusül veya abdest alırken, elleri yıkadıktan sonra üç kere ağız dolusu su alıp ağızda çalkalamak.

mesh

• Mest denilen ayakkabıyı abdestle giydikten sonra, abdest bozulup, yeniden alırken, ayakları yıkamayıp elleri ıslatarak, sağ elin yaş beş parmağını sağ mest, sol elinkini de sol mest üzerine boylu boyunca yapıştırıp ayak parmakları ucundan bacağa do ğru çekme.
• Bir uzva veya sargıya ıs

mizan / mîzan

• Terazi, ölçü, tartı.
• Akıl, idrak, muhakeme. Mikyas.
• Fık: Mahşerde herkesin amellerini tartmağa mahsus bir adâlet ölçüsü olup, hakiki mâhiyeti ancak âhirette bilinecektir.
• Mat: Yapılan hesabın doğruluğunu anlamak için yapılan diğer bir hesap. Sağlama.

• Terazi, ölçü âleti, tartı, ölçü.
• Mahşerde amellerin tartılmasını yapacak olan şey.

mizan-ı azam / mizan-ı âzam

• Mahşer günü amellerin ölçüldüğü büyük terazi.

mizan-ı ekber

• Mahşer günü amellerin ölçüleceği büyük terazi.

mizan-ı haşir

• Haşir terazisi, büyük hesap günü olan haşir meydanında amelleri tartan terazi.

mubataşa

• İki kişi elleriyle birbirlerini kucaklamağa çalışma.

müctenih

• (Cenah. dan) Meyillenen, bir tarafa eğilen.
• Secdede usulüne göre ellerini yere koyup dirseklerini açarak kollarını kanat şeklinde tutan.

muhasara

• Bir kişinin, diğer kimsenin elini tutup yürümesi veya ellerini birbirinin kuşağına sokup yürümeleri.

muhasebe-i a'mal / muhasebe-i a'mâl

• Amellerin değerlendirilmesi.

muhdar

• (Muhzar) Hazırlanmış.
• Amellerinin sâhifelerini müşâhede etmiş olarak.

muhteba

• Dizlerini yere dikip ellerini dizlerine kavuşturup oturan; dizlerini iple bağlayıp oturan kimse.

mühur

• (Tekili: Mehr) Evlenirken erkek tarafından verilen nikâh bedelleri.

mukadderat-ı hayatiye

• Bütün canlıların hayatları müddetince geçirdikleri ve geçirecekleri tavır, hareket, şekil ve amelleri gibi hususiyetleri.

mukit / mukît

• Muhafaza eden. Hâfız. Amelleri zâyi' etmeyip koruyan. Gizliyi bilen. Gıda ve rızık veren.

mukmehun

• Elleri boyunlarına bağlı veya boyunlarından zincir takılı olarak azab çekenler.
• Başı yukarı kalkmış, gözleri bir yere dikilmiş ve etrafa bakamayan somurtmuş kimseler.

mumiyan

• Belleri ince olan güzeller. Kıl belliler. (Farsça)

münteha-yı amal / münteha-yı âmâl

• Emellerin sonu.

müsellemat-ı diniye / müsellemât-ı diniye

• Dinin kabul görmüş ve uygulanması zorunlu kaideleri, temelleri.

musfac

• Yassı başlı.
• Ellerini birbirine vurup sesini işittirdikleri kişi.

mütekasırin / mütekasırîn

• (Tekili: Mütükasır) Kısalık gösterenler.
• Ellerinden geldiği, becerebildikleri halde iş yapmayanlar.

muvazene-i a'mal / muvazene-i a'mâl

• Yapılan işlerin, amellerin tartılıp hesaplanması.

• Haşirde amellerin tartılıp hesabdelimesi.

nefis ve heva berzahları

• Nefis ve heva geçitleri, geçici lezzet ve arzu engelleri.

neşvünema-i a'mal / neşvünemâ-i a'mâl

• Amellerin yeşermesi, büyümesi.

nigarhane / nigârhane

• Resim ve heykeller bulunan yer. Resim ve heykel sergisi. (Farsça)
• Ressamların çalıştıkları atölye. (Farsça)
• Puthâne. (Farsça)
• Güzelleri çok olan yer. (Farsça)

nigaristan / nigâristan

• Resim ve heykel sergisi. (Farsça)
• Güzelleri çok olan yer. (Farsça)
• Puthane. (Farsça)

nuhbe-i amal / nuhbe-i âmâl

• Mefkure, ideal. Emellerin en sonu.

nuhur

• (Tekili: Nahr) Ayların evvelleri.
• Göğüsler.

nühur

• Ayların evvelleri.

pençe

• El ayası ile beş parmağın tamamı. (Farsça)
• Hayvanların ön ayaklarının parmaklarıyla tırnakları. (Farsça)
• Eskiden Şark hükümdarlarının imza yerine ellerini kırmızı boyaya sürüp, kâğıdın üstüne basmalarıyla olan şekil, tuğra. (Farsça)
• Mc: Kuvvet. Savlet, satvet. (Farsça)

peşrev

• (Aslı: Pişrev) Önde giden. (Farsça)
• Türk müziğinde bir saz eseri. (Farsça)
• Güreşten önce pehlivanların ellerini birbirine veya dizlerine çarparak ve biraz sıçrayarak yaptıkları oyun. (Farsça)
• Bir çeşit ok. (Farsça)

rüku / rükû

• Namazda elleri dizlere dayayarak eğilme hareketi, aşırı saygı gösterme.

rüku' / rükû'

• Namazın içindeki farzlarından biri. Namazda kıyamdan (ayakta durduktan sonra) elleri dizlere koyup eğilme.

• Huzur-u İlâhîde eğilmek. Namazda elleri dize dayamak suretiyle yere doğru eğilirken baş ile sırtı düz hale getirmek.

ruz-i ceza / rûz-i cezâ

• İnsanların diriltilip, hesâba çekilerek amellerinin karşılığının verileceği gün; mahşer günü, kıyâmet günü.

ruz-u ceza / rûz-u cezâ / رُوزِ جَزَا

• Amellerin karşılıklarının verildiği gün.

sahaif-i a'mal / sahâif-i a'mâl

• Amellerin yazıldığı sahifeler.

sahife-i amel

• Amellerin yazıldığı sayfa.

sald

• Kaypak taş.
• Taş gibi çok dayanıklı şey.
• Dağa çıkmak.
• Şiddetle ellerini yere vurmak.

şefi-i ruz-i ceza / şefî-i rûz-i cezâ

• Herkesin yaptığı tüm amellerin karşılığını alacağı mahşer gününde, mü'minlere şefaat edecek olan Hz. Muhammed (a.s.m.).

şer'

• Emir ve nehy gibi hükümleri vaz' etmek.
• Bir işe başlamak.
• Dalmak.
• Girmek.
• Zâhir etmek, göstermek.
• Cenab-ı Hakk'ın emri. Âyet, hadis, icma-i ümmetle ve kıyas-ı fukaha ile sâbit olan dinin temelleri, şeriat.

serdengeçti

• Tar: Akıncılardan düşman ordusu içine dalmak veya muhasara altına alınan bir kaleye girmek için fedai yazılan kimseler. Bunlara ellerinde kınlarından sıyrılmış kılıçlarla bu tehlikeli işlere atıldıkları için "dalkılıç" da denilirdi. Düşman ordusuna dalacak veya kaleye girecek olanların dönmelerinden

sermele

• Yemeği sakalına döküp ellerini bulaştıra bulaştıra yemek.

sevab-ı a'mal / sevab-ı a'mâl / sevâb-ı a'mâl / ثَوَابِ اَعْمَالْ

• Amellerin sevabı, karşılığı.

• Amellerin sevabı.

şiare

• (Çoğulu: Şeâyir) Hac amelleri.
• Hac nişanları. İbadet için alem kılınan her nesne.

siccin / siccîn

• Şeytanların, kafirlerin (Allahü teâlâya ve Resûlullah efendimize inanmayanların) ve günahkâr mü'minlerin amellerini toplayan bir kitap; insanların ve cinlerin kötülerine mahsûs amel defterleri.
• Şakîlerin, kötülerin ve azâb olunan rûhların bulunduğu yer.
• Yerin altında veya Ceh

şiddet-i mevani / şiddet-i mevâni

• Mânilerin şiddeti, engellerin zorluğu.

şua / şûa

• Güneşten veya bir ışık kaynağından uzanan ışık telleri, ışın.

• Işın; bir ışık kaynağından çıkan ışık telleri.

şua'

• Bir ışık kaynağından uzanan ışık telleri.

sündüs-misal / sündüs-misâl

• Dokunuşunda altın, gümüş tellerin de bulunduğu bir tür ipekli kumaş gibi.

taabbüs

• Sayıklama.
• Havadaki bir şeyi tutmağa çalışır gibi ellerini sallıyarak hareket ettirme.

tağut

• Azgın, sapkın, îmansız, ilâh gibi saygı gören, heykellerine bile saygı duyulan, sapan ve saptıran.

tandır

• Ufak fırın.
• Elleri ve ayakları ısıtmak için üstü kapalı küçük mangal.

tarim

• Kalın bulut.
• Elleri ve ayakları kaba olan kimse.

tazminat / tazminât

• (Tekili: Tazmin) Zarar ve ziyana karşı ödenen bedeller.
• Zararların bedellerini ödetme.

tebellüd

• Ağır, tembel olma.
• Bir şeye tahassür ve teessüf etme. Pişmanlıktan dolayı "hay meded" diye ellerini birbirine çarpma.
• Yere düşme.

tecridhane

• Eskiden dervişlerin dünya işlerinden ellerini çekip yalnız başlarına yaşadıkları oda, yalnızlık odası.

tekemmül-ü mebadi / tekemmül-ü mebâdî

• Alt yapının gelişmesi; bir şeyin başlangıç prensiplerinin ve temellerinin zaman içinde gelişmesi, mükemmeleşmesi.

teyemmüm

• Su bulunmadığı veya bulunup da özür sebebiyle kullanmak mümkün olmadığı takdirde; temiz toprak veya taş, kum, kerpiç gibi toprak cinsinden bir şey ile hadesi yâni mânevî kirliliği, abdestsizliği gidermek için, elleri toprağa sürüp yüzü ve kolları mesh etmek.

usul ve erkan-ı imaniye / usul ve erkân-ı imaniye

• İmanın esasları ve temelleri.

usul-ü islamiye / usul-ü islâmiye

• İslâm'ın esasları, temelleri.

usulüddin / usûlüddin

• Dinin temelleri.

vahibü'l-a'mal ve'l-amal / vâhibü'l-a'mâl ve'l-âmâl

• Amellerin ve emellerin karşılığını veren Allah.

zera'

• İplik eğirmekte elleri çabuk olan.