a'raz / a'râz

• Varlıkta kalabilmesi için başka bir şeye muhtâc olan hâssalar (özellikler), sıfatlar. Araz'ın çokluk şeklidir.

a'rem

• Alacalı, benekli (şey).

abadile / abâdile

• Abdullahlar. Peygamber efendimizin Eshâb-ı kirâmı (arkadaşları) arasında fıkıh ve hadîs-i şerîf ilimlerinde şöhret bulmuş Abdullah adını taşıyan sahâbîler. Abâdile, Abdullah kelimesinin çokluk şeklidir. Peygamber efendimizin Eshâb-ı kirâmı arasında Abdullah isimli üç yüz kadar sahâbi bulunmaktaydı.

abese irca

• Mantık ve matematikte bir isbat şeklidir. Bir hükmün doğruluğunu isbat için, bu hükmü inkâr eden diğer hükmün yanlışlığı isbatlanır. Meselâ: Allah'ın varlığının inkâr edilmesinin imkânsızlığını veya abesiyetini göstermek, Allah'ın varlığını isbat yollarından biridir. Bu, "Abese irca" yolu ile isbat

abid / âbid

• İbâdet eden. Farzları ve vâcibleri yerine getirdikten sonra çeşitli nâfile ve yapılması sevab olan işlere de devam eden. Çokluk şekli, ubbâd'dır.

abraş

• Alaca benekli at.
• Klorofil azlığından dolayı açık renkte lekeleri olan bitki yaprağı.

açalya

• yun. Fundagillerden, güzel çiçekli bir bitki ve çiçeği.

adalet-i mahza-yı kur'aniye / adalet-i mahzâ-yı kur'âniye

• Kur'ân'da emredilen ve bütün yönleriyle hak ve hukuku esas alan adalet; 'Hak haktır, küçüğüne büyüğüne bakılmaz' şeklinde ifade edilen, ferdin ve masumun hakkını hiçbir gerekçeyle çiğnenmesine izin vermeyen adalet.

ade / âde

• Âdet kelimesinin arabca terkiblerdeki kısalmış şekli. Meselâ: Harikulâde, alelâde, fevkalâde.

adem-i salabet / adem-i salâbet

• Dinin emirlerini korumada ve uygulamadaki ciddiyetsizlik, gevşeklik.

adeten

• Görenek şekliyle, âdet olarak.

afak / âfâk

• İnsanın dışı ve dışındaki şeyler. Ufk'un çokluk şeklidir.

aft

• Pelteklikten sözü zorlukla söylemek. Kekemelik.

agleb

• Daha galib. Çok kerre, ekseriya. Çoğu. ("Ağleben - Ağlebâ" şeklinde de kullanılır.)

ahbar / ahbâr

• Haberler. Haberin çokluk şekli.
• Bir kavim, kabîle, şahıs, ülke, bölge, şehir veya bir hâdise hakkında nakledilen bilgiler.
• Allahü teâlânın, Kur'ân-ı kerîmde, geçmişte olanlara, gelecekte ve âhirette olacaklara dâir bildirdiği şeyler.

ahen-can / ahen-cân

• Demir canlı. (Farsça)
• Katı yürekli. (Farsça)
• Sabırlı, tahammüllü. (Farsça)

ahen-dil

• Demir yürekli, kahraman. (Farsça)
• Merhametsiz, acımasız kimse. (Farsça)

ahenindil / âhenîndil / آهنين دل

• Katı yürekli. (Farsça)
• Yiğit. (Farsça)

ahestegi / ahestegî

• Yavaşlık, acele etmemeklik. (Farsça)

ahkam / ahkâm

• Hükümler. Allahü teâlânın emirleri ve yasakları. Hükm'ün çokluk şeklidir.

ahlak / ahlâk

• İnsanda yerleşmiş huylar. Hulkun çokluk şeklidir.

ahsen-i takvim sureti / ahsen-i takvim sûreti

• Yaratılışın tam kıvamı ve en güzel şekli.

ahu-dil

• Ceylan yürekli. (Farsça)
• Mc: Korkak. (Farsça)

ahval / ahvâl

• Hâller. Tasavvuf yolunda bulunan kimselerin, kalblerinde meydana gelen değişmeler. Hâl'in çokluk şeklidir.

ahyed

• Hz. Peygamberin (A.S.M.) Tevrattaki bir ismidir. (Bazı metinlerde Uheyd, Uhidu, Uheydu, Uhyidu şeklinde yazılıdır.)

ajanda

• Akılda tutulması icab eden şeyleri not etmeye yarayan, takvim şeklinde tanzim edilmiş defter.

akd

• Anlaşma, sözleşme. Nikâh, hibe (bağış), vasiyet, alış-veriş gibi işlerde taraflardan birinin teklifi, diğerinin kabûlü ile gerçekleşen sözleşme.

akis

• (Aks) Bir şeyin zıddı, simetriği, tersi.
• Hareketli bir cismin hareketinin tersine dönmesi.
• Bir şeyin evvelinin âhirine, âhirinin evveline dönmesi.
• Çarpışma, çarpıp geri dönme.
• Mantıkta: Bir düşünme ve akıl yürütme şekli; bir iddianın konusunu yüklem, yüklemini

akrebe

• Dişi akrep.
• Çevik ve zeki cariye.
• Ayakkabı bağcığı.
• Kazan, tencere gibi eşyaları ateş üzerine asmağa yarayan "S" şeklindeki kanca.

aktab / aktâb

• Kutublar. Tasavvufta yüksek derecelere ulaşmış mübârek, kıymetli zâtlar Kutb'un çokluk şeklidir.

ala

• Yükseklik. Büyüklük. şeref. şan.

alam-ı ebediye / âlâm-ı ebediye

• Sürekli acılar, sonsuza kadar sürecek elemler.

alaye

• Yüksek yer, yükseklik.

aleddevam / على الدوام

• Devamlı, sürekli.

• Sürekli. (Arapça)

alelinfirad

• Teklikle, bir olarak.

alelistimrar / alelistimrâr / على الاستمرار

• Sürekli, aralıksız. (Arapça)

alem-i bakiye / âlem-i bâkiye

• Sürekli ve kalıcı dünya.

aleyh

• (Aleyhi - Aleyhâ) (Alâ edatının zamirle birleştiği zamanki şekli.) Aleyhinde, onun hakkında, onun üzerine.

algı

• (İdrak) İnsanın kendi varlığından veya çevresinden aldığı uyarımların, zihinde yorumlanması, mânalandırılması. Doğru idrak gibi yanlış idrak da olabilir. Yanlış idrak göz yanılması yâhut olmıyan bir şeyi görmek şeklinde olabilir. Dünyayı, idrak sayesinde tanıyoruz. Bir idrakte hem afâki (objektif, n

alize

• Tropikal bölge denizlerinde sürekli olarak esen rüzgârın adı. (Fransızca)

alya

• Yüksek yer, yükseklik.
• Gökyüzü.

amentü billahi'l-vahidi'l-ehad / âmentü billâhi'l-vâhidi'l-ehad

• Allah'ın birliğine ve tekliğine iman ettim.

amin-i daimi / âmin-i daimî

• Sürekli tekrarlanan "Allahım kabul eyle!" duası.

an be an

• Her an, sürekli.

an'aneli sened

• Hadîs aktarımında Peygamber Efendimize (a.s.m.) varıncaya kadar "filandan, o da filandan" şeklinde oluşan isim listesi.

anasır-ı hisabiyye / anâsır-ı hisabiyye

• Mat : Bir hesabı yapmak için gerekli olan mâlûmatlar.

antropomorfizm

• Sosy. İnsan şeklinde putlara inanma ve tapma esasına dayanan batıl bir din. Allah'ı insan vasıflarıyla tasavvur eden dinî inançlar da antropomorfizm'in başka kılıkta görünüşleridir. Meselâ aslı bozulmuş Musevilik ve Hıristiyanlıkta Allahın insan şeklinde düşünülmesi antropomorfizm denilen putperestl

aristokrasi

• yun. Âlimlerin ve cemiyette en iyilerin iktidarına dayanan hükümet şekli. Tarihte soylu, imtiyazlı, toprak sahibi, zenginlerin hâkimiyetine dayanan hükümet şekli. Bu şekli ile oligarşi veya plütokrasi adıyla da anılmaktadır. İmtiyazlı azınlığın, çoğunluğu idare etmesidir.

arnavut

• (Rumca ve Arnavutçadan) Balkan yarımadasının batı tarafında oturan bir kavimdir. Osmanlı devrinde, Kosova, İşkodra, Manastır, Yanya vilâyetleridir. Şimdi müstakil bir devlet olup, Türkçede Arnavutluk şeklinde söylenir.

arras

• Gürleyen, şimşek çakan.
• şimşekli.

ars

• Şimşekli ve yıldırımlı bulut.

arzu-dar / arzu-dâr

• Hevesli, talebli, istekli, arzulu. (Farsça)

arzu-mend

• İstekli.

arzukeş

• Arzulu, istekli.

asliyet

• Asıllık, köklülük, soyluluk, gerçeklik.

ateş-har / ateş-hâr

• Keklik. (Farsça)
• Merhametsiz, şefkatsiz ve zalim adam. (Farsça)

atmosfer

• Dünyanın çevresini kuşatan 100 km. kalınlığında, çeşitli gazlardan meydana gelen gaz tabakası. Başka gök cisimlerini kuşatan gaz tabakalarına da atmosfer denir.
• Bir yerdeki mânevi hava.
• Basınç birimi. 0 derecede 76 cm. yükseklikteki bir civa sütununun 1 cm. karelik alan üzeri

ayan / âyan

• Parlamentonun aldığı kararları düzeltmek için üyelerinin bir kısmı devlete mensup, bir kısmı da halktan seçilmiş olan meclis ve bu meclis üyelerinin her biri ("âyan meclisi", "âyandan falan zat" şeklinde kullanılır).

ayat-ı vücub / âyât-ı vücub

• Varlığı vacip ve mutlaka gerekli olan Allah'ın âyetleri, delilleri.

ayine-i mevcudat / âyine-i mevcudat

• Bir ayna şeklinde olan varlıklar.

ayn-ı mün'akis

• Aynaya vurup oradan ziyası, resmi, şekli gelen veya görünen şeyin kendisi.

baharistan

• İlkbaharın hüküm sürdüğü zaman. (Farsça)
• Yeşil ve çiçekli yer. (Farsça)
• Molla Câmi'nin eseri. (Farsça)

bahşiş-i şairane / bahşiş-i şairâne

• Şair tarafından şiir şeklinde sunulan bahşiş ve hediye.

baki / bâkî

• Sürekli, kalıcı.

baki kalma / bâki kalma

• Sürekli var olma.

baki-i layezal / bâkî-i lâyezâl

• Hiçbir zaman yok olmayan, varlığı kalıcı ve sürekli olan Allah.

baki-i sermedi / bâkî-i sermedî

• Varlığı sonsuz ve sürekli olan Allah.

bakteri

• Basit, çekirdeksiz, bölünerek çoğalan tek hücreli canlılara verilen addır. Çeşitli şekilleri vardır: Kürevî (coccus), çubuk şeklinde (basil), virgül şeklinde (vibriyon), burmalı (spiril).Bakteriler ya tek tek, ya da birkaçı bir arada bulunmalarına göre de ayrı adları vardır. Havanın oksijeni ile yaş (Fransızca)

balon

• Isıtılmış hava veya havadan daha hafif bir gazla doldurulan ve bununla havada uçabilen balon şeklindeki araç.

barik

• Şimşek. Işık. Şimşekli bulut. Yıldırım parıltısı.

barograf

• yun. Hava basıncını ölçen bir alet. (Bu alet vasıtasıyla bir yerin yüksekliği de ölçülür.)

başid dağı / bâşid dağı

• Van civarında bulunan ve yüksekliği 3750 m. olan bir dağdır, kayıtlarda "Başet Dağı" olarak anılır.

basir

• Kararmış.
• Ekşi yüzlü ve katı yürekli kimse.

basiret-kari / basiret-kârî

• Basiretlilik, önceden görmeklik.

başit

• Van civarında bulunan ve yüksekliği 3750 m. olan bir dağdır, günümüzde "Başet Dağı" olarak anılır.

basite

• Yükseklik ölçen yayvan güneş saati.
• Döşeme minder.
• Düz yer.

batt

• Kaz.
• Kaz şeklinde yapılmış olan sürahi, su kabı.

bayeste

• Lüzumlu, gerekli, zaruri. (Farsça)

bayiste / bâyiste

• Zaruri, lâzım, gerekli. (Farsça)

bayrak

• Devletin belirli alâmetlerini hâvi ve belirli renklerde kare veya dikdörtgen şeklinde yapılmış olan bez. Sancak, alem.

behur

• Tütsü. (Dilimizde buhur şeklinde kullanılır)

behv

• (Behve) Misafir odası.
• Yer altında hayvan ağılı. (Bu iki mananın cem'i Ebhâ-Bühüvv şeklindedir)
• Geniş meydan, yer.
• Göğüsün içi, boğazdan mideye kadar olan aralık.
• Rahim ile mahrecinin arası.

beka

• Devamlılık, sürekli ve devamlı olma.

bekà

• Devamlılık, süreklilik.

bekà-i ilahi / bekà-i ilâhî

• Allah'ın varlığının sürekli ve kalıcı olması.

beka-i vücud / bekâ-i vücud

• Varlık özelliğinin sürekli olması.

bekre

• Kuyu ve benzerlerinde kullanılan makara, çıkrık, çark.
• Mafsallarda bulunan makara şeklindeki kemik.

berdevam / berdevâm / بردوام

• Sürekli, devam eden. (Farsça - Arapça)

berekat / berekât

• Bereketler, hayırlar, iyilikler, bolluklar. Bereket'in çokluk şekli.

berem

• Asma ve kabak çardağı. (Farsça)
• Üzüm çubuklarının altına konulan çatal şeklindeki ağaç. Herek. (Farsça)

berr

• (Çoğulu: Ebrâr) Va'dinde sâdık. Sözünde duran. Muhsin. Keremkâr.
• Nimetleri herkese, umuma ihsan eden.
• Gerçeklik, sıdk.
• Susuz, kuru yerler.
• Toprak. Yeryüzü, yer.

bervech

• Şeklinde, biçiminde.

berze

• İpekli kumaş (Farsça)
• Yakışıklı, nâzik. (Farsça)
• Ekin, zirâat. (Farsça)
• Dal, budak. (Farsça)
• Letâfet, zerâfet. (Farsça)

besalet

• Yiğitlik, bahadırlık, sağlam yüreklilik.

besatin-i daime / besâtîn-i daime

• Daimi ve sürekli bahçeler.

besin

• Zihayat varlıkların yaşama, gelişme ve çalışmaları için gerekli olan çeşitli gıda maddeleri. (Türkçe)

bevaşe

• Çiftçilerin harman savurmakda kullandıkları çatal şeklindeki tahta kürek, yaba.

bezm-i ezel-i elestü

• Cenâb-ı Hak ezelde ruhları yarattığında, "Ben Rabbiniz değil miyim?" şeklindeki soruya bütün ruhların, "Evet Sen Rabbimizsin" diye söz vermeleri ânı; "Elest meclisi" veya "Bezm-i elest" şeklinde de ifade edilir.

bi'at / bî'at

• Sözleşme, söz verme, teslimiyet.
• Devlet başkanı durumunda olan kimseye, senin başkanlığını, idâreciliğini kabûl ettim, iyi ve faydalı her sözüne itâat edeceğim, şeklinde söz vermek, bağlılığını bildirmek.

bil'iltizam

• Gerekli görerek.

bilvücub

• Gerekli olarak.

bini / binî

• Burun. (İnsan ve deniz için kullanılır.) (Farsça)
• Dağ tepesi. (Farsça)
• Zirve, uç nokta. (Farsça)
• Yayın ele alınan kısmının ucu. (Farsça)
• Görürlük, görmeklik. (Farsça)

bişkel

• Elem, keder, gam, tasa, kasavet. (Farsça)
• Orak şeklinde ağaç anahtar. (Farsça)
• Kıvırcık saç. (Farsça)

bitevi / bitevî

• (Biteviye) t. Sürekli, durmadan.
• Bütün yekpare.

bobin

• Tel veya iplik sarılmaya mahsus silindir şeklinde makara. (Fransızca)

Bolşevik

• Kongrede Lenin yanlıları çoğunlukta olduğu için Rusça "çoğunluk" anlamına gelen Bolşevik olarak, azınlıktaki Martov yanlıları da Menşevik olarak adlandırılacaktır.
  Kongreden sonra iki taraf arasında birleşme girişimleri olsa da birleşme gerçekleşmeyecek ve 1912 yılında kesin ayrım yaşanacaktır. Bolşevikler Ekim Devrimi ile iktidarı alacaklar ve Sovyetler Birliği’ni kuracaklardır. Lenin ve Martov yandaşları kongredeki durumlarına göre Rusça “bolshinstvo” (çoğunluk) ve “menshinstvo” (azınlık) olarak adlandırılırlar. Kongredeki delegeler sürekli olarak saf değiştirdikleri için birleşim başarısız olacak ve parti fiilen ikiye bölünecektir.

• Kongrede Lenin yanlıları çoğunlukta olduğu için Rusça "çoğunluk" anlamına gelen Bolşevik olarak, azınlıktaki Martov yanlıları da Menşevik olarak adlandırılacaktır.
  Kongreden sonra iki taraf arasında birleşme girişimleri olsa da birleşme gerçekleşmeyecek ve 1912 yılında kesin ayrım yaşanacaktır. Bolşevikler Ekim Devrimi ile iktidarı alacaklar ve Sovyetler Birliği’ni kuracaklardır. Lenin ve Martov yandaşları kongredeki durumlarına göre Rusça “bolshinstvo” (çoğunluk) ve “menshinstvo” (azınlık) olarak adlandırılırlar. Kongredeki delegeler sürekli olarak saf değiştirdikleri için birleşim başarısız olacak ve parti fiilen ikiye bölünecektir.

borç

• Bir kimsenin başka birine bir şey yapmasını veya vermesini gerekli kılan yükümlülük.

bostan-ı bekà

• Devamlı, sürekli bahçe.

büdela / büdelâ

• Bedeller. Ricâlü'l-Gayb denilen Allahü teâlânın insanlardan gizlediği evliyâ zâtlar. Bedîl'in çokluk şeklidir. Ebdâl de denir.

buğat / buğât

• Bâğîler, âsîler. Haksız olarak devlete isyan eden, karşı gelenler. Bâğî'nin çokluk şeklidir.

buhar

• Suyun buğu haline gelmiş şekli.
• Seyyal, lâtif cisim.

bülendi / bülendî

• Yükseklik, yücelik. (Farsça)

burak

• Peygamber efendimizin göklere çıkarıldığı, bilinmeyen yerlere götürüldüğü gece (mîrac gecesinde) üzerine bindiği ve kendisini Mekke'den Kudüs-ü şerîfe kadar götüren (taşıyan) Cennet hayvanı. Burak, dünyâ hayvanlarından değildir. Erkekliği ve dişiliği yoktur. Çok hızlı giderdi.

burc

• Kale, yüksek bina.
• Herhangi bir şekli gösteren ve özel ad alan sâbit yıldızlar topluluğu, galaksi.
• Güneşin girip çıktığı on-iki burçtan her biri: Yengeç, kova, akrep.

burs

• Devlet veya bazı müessese yahut şahıslarca tahsil veya ilmî tetkik için gerekli masraflara kullanmak üzere verilen para. (Fransızca)

büruc

• (Tekili: Burc) Burç, aslında âşikar şey mânasına gelir. Her bakanın gözüne çarpacak şeklide zâhir olan yüksek köşk mânasına da kullanılmıştır.
• Bunlara teşbihen veya zuhur mânâsıyla semâdaki bir kısım yıldızlara veya bazı yıldızların toplanmasından meydana gelen şekillere ve farazi su

caka

• (Argo) Gösteriş, çalım. Caka, mal mülk, giyim, kuşam, yahut hareket davranış yoluyla olabilir. İslâm'da gösterişin her şekli haram ve günahtır. Bugün bazı kimseler ve aileler gösteriş belâsı yüzünden maddî sıkıntılara düşmekte, israfa sürüklenmektedir. İşledikleri günahın cezasını bu dünyada da çeki

çark

• (Çarh-Çerh) Dönen pervaneli tekerlek. (Farsça)
• Vapur, değirmen ve dolap çarkı. (Farsça)
• Bir makinenin dönen tekerleği, çok zaman bu tekerlek makineyi çalıştırır. Her çeşit tekerlekli makine. (Farsça)
• Dönerek işleyen âlet. (Farsça)
• Koz: Birbiri içinde dönen feleklerden mürekkeb kâinat, felek, efl (Farsça)

çarmıh

• (Çar: Dört; Mıh: Çivi) Salib. Suçluyu haça germek için kurulmuş, haç şeklinde darağacı. (Farsça)
• Geminin direkleri başından aşağıya inen kalın ipler. (Farsça)

• (Dörtçivi) Suçluyu cezalandırmak için kurulmuş haç şeklinde darağacı.

• Suçluyu bağlamak için kurulmuş haç şeklinde ağaç.

çarmih / çârmîh

• Dört çivi. Birbiri üzerine dikey olarak konulmuş iki tahtadan meydana gelen, suçluları îdâm etmek için kullanılan haç şeklindeki darağacı. Bu cezâya çarptırılan kişi iki yana açılmış kollarından ve bağlanmış ayaklarından çivilenerek öldürülürdü.

çarşaf

• Yatağın üstüne serilen veya yorgana kaplanan bez örtü.
• Kadınların kullandığı baştan örtülen, pelerinli eteklikli sokak elbisesi. Kadınların örtünmesi farzdır. Bu maksatla çarşaf ucuz, pratik, hafif olması ve zengin fakir herkesin kolayca sağlıyabilmesi bakımından yaygın olarak kulanı

çartak / çârtâk / چارطاق

• Çardak. (Farsça)
• Kare şeklinde çadır. (Farsça)

casus

• (Çoğulu: Cevâsis) Hafiye. Gizli sırları haber veren. Kendi asıl şahsiyetini gizleyip, kendini iyi şahsiyet şeklinde göstererek ve gizli yollarla bir devletin askeri, siyasi ve mâli durumlarına dair haberleri başka bir devlet menfaatına olarak toplayıp bildiren kimse.

cebanet

• Korkaklık, ürkeklik. Korkulmayacak şeylerden bile korkmak.

• Korkaklık, ürkeklik.

cebri nefy

• "İnsan iradesizdir. Yaptığı işlerde mecburdur. Kendi seçme gücü yoktur" şeklindeki iddiayı reddetme; iradesizliği reddetme.

ceharet

• Sesin yüksek olması. Ses yüksekliği.

çelenk

• Eskiden kadınların süs için başlarına taktıkları mücevher veya madenlerden yapılmış sorguç. Halka şeklinde çiçek veya yapraklı dal demeti. (Cenazelere çelenk göndermek İslâm âdeti değildir, israftır.) (Farsça)

celil-i layezal / celîl-i lâyezâl

• Varlığı sürekli, haşmet ve yüceliği sonsuz olan Allah.

cem-i müennes

• Gr: Müfredinin şeklini bozmadan sonundaki müennes alâmeti olan (e "t") kaldırılıp yerine (ât) getirilir. Müslime(t) : Müslimât gibi.

cem-i mükesser

• Gr: Cemi yapılacağı zaman müfredinin şekli bozularak yapılan cemi. Kaide dışı yapılan, kaideye uymadan yapılan cemi. Kitab; kütüb, gibi.

cem-i müzekker

• Gr: Müfredinin şeklini bozmadan sonuna (în, ûn) getirilerek yapılan cemi: Müslimîn, müslimûn gibi.

cem-i sahih

• Gr: Bu cemi yapıldığı zaman müfredinin şekli bozulmaz. İki türlüdür. Cem-i müzekker, Cem-i müennes.
• Mat: Toplama.

cemal-i sermedi / cemâl-i sermedî

• Sürekli devam eden güzellik.

cemil-i lemyezel / cemîl-i lemyezel

• Varlığı sürekli, güzelliği sonsuz olan Allah.

cenab-ı hallak-ı alem / cenâb-ı hallâk-ı âlem

• Âlemin yaratıcısı olan, çokça ve sürekli olarak yaratan Allah.

cesaret / cesâret

• Yüreklilik, korkusuzluk.

çeşm-dar

• Bekliyen, gözliyen. (Farsça)

cesurane / cesurâne / cesûrâne

• Yiğitçesine, cesaretli olarak, yüreklice, cesaretle. (Farsça)

• Cesaretli olarak, yüreklice.

cevher-dar / cevher-dâr

• Elmaslı. (Farsça)
• Noktalı harf. Meselâ: Cim, şın harfleri gibi. (Farsça)
• Eskiden kullanılmış tüfeklerden birinin ismi. (Farsça)
• Siyah ve beyaz dalgalı, benekli kılıç. (Farsça)

cevval / cevvâl

• Sürekli hareket hâlinde olan.

çiçekdanlık

• Çiçeklik.

çiçekdar / çiçekdâr

• Çiçekli.

çiçektar

• Çiçekli.

ciğer-dar / ciğer-dâr

• Yürekli, ciğerli, cesâretli. (Farsça)

cihat-ı selase / cihât-ı selase

• Üç uzunluk: En, boy, yükseklik.

cihaz

• Çeyiz ve avadanlık.
• Cenazenin kaldırılması için gerekli olan eşya.

cihet-i nazım ve intizam

• Tertip ve düzen şekli.

cilbend

• Büyük cüzdan. Evrak koymaya mahsus birçok gözlere ayrılmış cüzdan şeklinde çanta ki, koltuk altına alınır.

çille

• Farsça (40) rakamını gösteren (Çihille) kelimesinin telaffuzunda aldığı şekildir. Daha çok (Çile) şeklinde söylenir.

cilve-i hayat-ı sermedi / cilve-i hayat-ı sermedî

• Sürekli ve sonsuz olan bir hayatın görüntüsü, aksi.

cinayet ve ictinadan himayet etmek

• Kesilme ve mevyelerin toplanma teklikesine karşı korumak.

çirag

• Fitil, kandil, mum, lâmba. (Farsça)
• Çırak. (Farsça)
• Talebe, öğrenci, şakird. (Farsça)
• Tekaüd, emekli, emekliye ayrılmış olan kişi. (Farsça)

çiredest / çîredest / چيره دست

• Yetenekli, becerikli. (Farsça)

cism-i sanevberi / cism-i sanevberî

• Çam kozalağı şeklinde olan cisim; kalb.

cism-i vücud

• Vücut cismi, şekli.

cübn

• (Cübün) Ürkeklik. Korkaklık. Korkak olmak.
• Peynir.

cumhuriyet

• Devlet reisi, millet veya Millet Meclisleri tarafından seçilen hükümet şekli. Demokraside temsili hükûmet şekli. Halkın hür olarak seçtiği temsilciler (Millet vekilleri ve senatörler) aracılığı ile egemenliğini, (hâkimiyetini) kullanmasına dayanan hükûmet şekli. Cumhuriyetin birbirinden farklı üç ta

dahi / dâhî

• Üstün yetenekli.

dahiye

• Üstün yetenekli kimse.

daim / دائم / dâim

• Devam eden. (Daimî, daima, daimen şeklinde de söylenir.)

• Sürekli.

• Sürekli, devamlı. (Arapça)

daima

• Devamlı, sürekli.

daimane / dâimâne

• Sürekli olarak.

daime

• Sürekli; fertlerde her zaman gerçekleşiyor olma.

daimi / daimî / dâimî / دائمى

• (Devam. dan) Sürekli, devamlı.

• Devamlı, sürekli.

• Devamlı, sürekli.

• Sürekli, devamlı. (Arapça)

daimi huzur / dâimî huzur

• Sürekli olarak Allah'ın huzurunda bulunduğunun bilincinde olma.

daimü't-tecelli / dâimü't-tecellî

• Tecellîsi daimî, sürekli olan.

dairevari / dâirevâri

• Daire şeklinde.

dairevi / dairevî / dâirevî

• Daire şeklinde.

• Daire şeklinde. Daire gibi.

• Daire şeklinde.

dall-bi'l-iktiza / dâll-bi'l-iktizâ

• İktiza ile delalet etme, sözün gereklilik yolu ile delâlet etmesi.

dameni / damenî

• Eteklik. (Farsça)
• Kadın başörtüsü. (Farsça)

dar-ı teklif / dâr-ı teklif

• Dünya. Allah'ın teklif ve emirleri ile vazifeli olduğumuz yer olan dünya.

daraka

• (Çoğulu: Derk- Edrâk-Dırâk) Deriden yapılmış olan kalkan.
• Gırtlağın hançereyi meydana getiren kıkırdaklarından kalkan şeklinde olanı.

de'b-i edeb

• Edebî usul, kaide. Edeb kaidesi. Edebiyat âdeti, şekli, tarzı.

debabic

• (Tekili: Dibâc) Dallı, çiçekli ipek kumaşlar.

delail-i mücesseme-i musattaha / delâil-i mücesseme-i musattaha

• Bir satıh hâline getirilmiş cismânî deliller (düz bir kâğıt üzerine şekli çizilmiş deliller).

demokrasi

• Yöneticilerin halk tarafından seçildiği idare şekli.

• yun. (Demos: Halk; Kratia: İdare, iktidar) Halk iktidarına dayanan hükümet şekli. Devlet iktidarını elinde bulunduranların, halkın çoğunluğunun iradesiyle seçildiği hükümet şeklidir. Tatbikatı üç şekildir:1- Vasıtasız hükümet şekli: Halk, devlet iktidar ve hâkimiyetini vasıtasız olarak kullanır. Kan

deneycilik

• (Ampirizm) Fels: İnsan zihninde mevcut her bilginin ve her düşüncenin kaynağı tecrübe (deney) olduğunu iddia eden felsefi görüş. Bu görüş, tecrübenin ehemmiyetini belirtirken aklın ve dinin rolünü inkâr ediyor. Tecrübe maddi dünyayı anlamak için gerekli ama, yeterli değildir. Tecrübe görüneni ve müş

derecat

• (Tekili: Derece) Dereceler, basamaklar, kademeler, yükseklikler, mertebeler.

derece-i hakkaniyet

• Gerçeklik, doğruluk derecesi.

derece-i lüzum

• Gereklilik seviyesi.

derece-i melekiye

• Yüksek olan meleklik mertebesi, derecesi.

derece-i ulviyet

• Yücelik, yükseklik derecesi.

dereke-i kelbiyet

• Köpeklik derecesi, seviyesi.

dervah

• Şaşkın, şaşırmış olan, hayran. (Farsça)
• Başaşağı asılmış. (Farsça)
• Lâzım, zaruri, lüzumu olan, gerekli. (Farsça)

desen

• Eşyanın, rengini göstermeden, yalnız şeklinin bir satıh üzerine çizilmişi. (Fransızca)
• Bir kumaşı süsleyen şekiller. (Fransızca)

deşne-i subh

• Tan yeri. (Bu tabir, tan yerinin ilkönce hançer şeklinde göründüğünden kinaye olarak denmiştir.)

devam / devâm / دوام

• Bir halde bulunma, sürekli olma, daimîlik.
• Bir işe veya bir memuriyete gidip gelme.
• Sebat.

• Süreklilik. (Arapça)
• Kalıcılık. (Arapça)
• Devam. (Arapça)

deveran-ı dünya / deverân-ı dünya

• Dünyanın sürekli dönmesiyle meydana gelen büyük gelişmeler.

devle

• "Devlet" kelimesinin Arapça tabirlerde geçen bir şekli.
• İki asker muharebe ettiklerinde birinin diğerine galip olması. (Düvlet malda; devlet harpte ve mertebede kullanılır.)

deysem

• Köpekten olmuş kurt eniği.
• Sultan böreği denilen kırmızı çiçekli bir ot.

diba / dîbâ / دیبا

• İpekli kumaş. (Farsça)

dıhye

• Çok yakışıklı Medineli bir Sahabî; Hz. Cebrâil Peygamberimize birkaç defa onun şeklinde gelmiştir.

dil-aver / dil-âver

• Yiğit. Cesaretli. Yürekli. (Farsça)
• Gönül alıcı. (Farsça)

dil-averan / dil-âverân

• (Tekili: Dil-aver) Dilaverler, yürekliler, yiğitler.

dil-teşne

• Kalbi susamış. Gönlü çok istekli, çok özlemiş. (Farsça)

dilaver / dilâver / دلاور

• Yürekli, yiğit. (Farsça)

dilir / dilîr / دلير

• (Çoğulu: Dilirân ) Bahadır, cesur, cesaretli, yiğit, yürekli.

• Yürekli, yiğit. (Farsça)

diliran / dilirân

• (Tekili: Dilir) Bahadırlar, cesurlar, cesaretliler, yiğitler, yürekliler.

diliri / dilirî

• Mertlik, yiğitlik, yüreklilik. (Farsça)

din

• Ceza, ivaz.
• İman ve amel mevzuu olarak insanlara Cenab-ı Hak tarafından teklif olunan Hak ve hakikat kanunlarının hey'et-i mecmuasıdır. Din, kâinatın, dünyanın hayatın ve insanın yaratılış gayeleri ve var oluş şekillerini açıklıyarak, onları mânasızlıktan ve abesiyetten kurtarır. İns

dirak

• Tâbi olmaklık, itaat etmeklik.

direktuvar

• Fransız ihtilâlinin üçüncü yılında Konvansiyon'un yerine geçen idare şekli. (Fransızca)

diyanat / diyânât

• Allahü teâlâ ile kul arasında olan işler, ibâdetler. Teklik şekli, diyânettir.

domaniç

• Kambur. Tümsekli, fırlak.

dua-yı fiili / dua-yı fiilî

• Fiilî dua, gerekli şartları ve sebepleri yerine getirme.

dur-bini / dur-binî

• İlerisini görürlük, uzağı görmeklik. (Farsça)

düstur-u hakikat

• Gerçeklik prensibi.

eb'ad-ı selase / eb'âd-ı selâse

• Üç uzaklık ki bunlar : En, boy, yükseklik (derinlik).

ebrar / ebrâr

• İyi kimseler. Îmânlarında sâdık (doğru), Allahü teâlânın yasak kıldığı şeylerden sakınıp, emirlerine uyan, bozuk inanışlardan, kötü ahlâktan ve çirkin işlerden uzak duranlar. Teklik şekli berr'dir.

ebreş

• Alaca benekli at.
• Kırmızı ve beyazdan meydana gelen alaca renk.

ef'al-i mükellefin / ef'âl-i mükellefîn

• Mükellef olanların (yani; Cenâb-ı Hakk'ın teklif ve emirlerini kabul ve vazifeli kimselerin) yaptıkları amel ve işler. Bunlar şu isim altında sıralanır: Farz, vâcip, sünnet, müstehab, mübah, mekruh, haram, sahih bâtıl, fâsid, helâl.

ehadis / ehâdîs

• Hadîs-i şerîfler. Peygamber efendimizin mübârek sözleri, işleri ve görüp de bir şey demedikleri, mâni olmadıkları şeyler. Hadîs'in çokluk şeklidir.

ehadiyyet / احديت

• Teklik.

ehille

• (Tekili: Hilâl) Hilâller. Yeni hilâl şeklinde olanlar.

ehl-i iştiyak

• Çok istekli kimseler.

ehl-i veber ve badiye / ehl-i veber ve bâdiye

• Çölde sürekli hareket halinde yaşayan insanlar.

ehl-i veber ve badiyet / ehl-i veber ve bâdiyet

• Çölde sürekli hareket halinde yaşayan insanlar.

ehl-i zahir / ehl-i zâhir

• Âyet ve hadislerin sadece lâfızlarına, şeklî mânâlarına göre tefsir yapıp hüküm veren âlimler.

ehl-i zikir

• Allah'ı sürekli olarak zikredenler, ananlar.

ehl-i zikir ve münacat / ehl-i zikir ve münâcât

• Sürekli olarak Allah'ı zikredip ananlar ve Allah'a yalvarıp zikredenler.

ehram

• Mısır'da Firavunların piramit şeklindeki mezarları.

• Mısır'daki Firavunların piramit şeklindeki mezarları.

ekvator

• Hatt-ı istivâ. Dünyayı kuzey ve güney diye müsavi iki yarım küreye ayırarak, ikisinin arasından geçtiği farzedilen çember şeklindeki büyük çizgi. (Fransızca)
• Yer yuvarlağının tam ortasında farzedilen ve dünyayı iki müsavi kısma ayıran (ve kırk bin kilometre olan) çember. (Fransızca)

el-aks-ül müstevi / el-aks-ül müstevî

• Man: Mevzuu mahmul ve mahmulü de mevzu kılmak. "İnsan hayvandır" kaziyesinde her iki kelimenin yerlerini değiştirerek "Bazı hayvan insandır" dediğimiz şeklindeki kaziyenin adıdır.

elastikiyyet

• Esneklik. Elâstiklik. (Fransızca)

elbette

• (Te'kid edâtı) Kat'i veya kat'iye yakın hükümlerde kullanılır. Yazılı sözlerde daha çok "elbet" şeklinde geçer.

elhan / elhân

• Sesi mûsikî perdelerine uydurmak için, mânâ bozulacak şekilde, harfleri ve kelimeleri değiştirerek, sesi alçaltıp yükselterek, çeneyi oynatarak okumak. Lahn'in çokluk şeklidir.

elzem / الزم

• Daha gerekli.

• Çok gerekli. (Arapça)

elzemiyet

• Daha gereklilik.

• Çok lüzumlu ve gerekli oluş.

elzemiyyet

• Pek lüzumlu ve gerekli olan bir şeyin hâli. Son derecede lüzum, gereklilik.

emaneten

• Emanet yoluyla, emanet olarak.
• Bir resmî daire tarafından bizzat, ihale şeklinde ve iltizam suretiyle olmayarak.

embriyoloji

• yun. Biy: Canlıların başlangıçtan itibaren gelişmesini inceliyen biyoloji ilminin bir bölümü. İkiye ayrılır: 1- Ontogonez: Yumurtadan yavruların meydana gelişini inceler. 2 - Flogenez: Canlıların ilk yaratılışı ile bugünkü şekli arasında meydana gelen değişmeleri inceler. Dünyada başlangıçtan bugüne

entimem

• yun. Man: Mantıkta kısaltılmış kıyas şekli. Öncül veya had denilen ve bilinen kaziyelerden biri söylenmeden sonuca varmak. Örnek: (Orucu bozdu, o halde 61 gün keffareten oruç tutması gerekir.) Burada hadlerden biri (Orucu bozan, 61 gün keffareten oruç tutar), kaziyesi biliniyor kabul edilerek söylen

ergavan

• Bir kırmızı çiçek. Ercüvân denilen kırmızı çiçekli ağaç.

ergen

• (Bâliğ) Çocukluk çağından gençlik çağına geçmiş olan, aklı ermeğe başlamış, bâliğ.Erginlik çağına gelen müslüman genç, namaz kılmak, oruç tutmak, zekat vermek gibi Allah'ın farz kıldığı emirlerini yerine getirmeğe mükellef (yükümlü) olur. Küçük yaştan itibaren derece derece gerekli dini bilgiyi öğre

esas-ı lazım ve metin / esas-ı lâzım ve metin

• Gerekli ve sarsılmaz esas, temel kural.

esbab-ı mucibe / esbâb-ı mûcibe / اَسْبَابِ مُوجِبَه

• Gerekli kılan sebebler.

esma-i mütecelliye-i ilahiye / esmâ-i mütecelliye-i ilâhiye

• Allah'ın sürekli tecellî edici isimleri.

esuf / esûf

• Fazlaca eseflenen, pek üzülen, çok kederlenen, çok fazla acıyan, yufka yürekli.

eşya-yı seyyale / eşya-yı seyyâle

• Akıp giden ve sürekli değişen şeyler.

evc-i rif'at

• Yüksekliğin son noktası, zirvesi, tepesi.

evceb

• Çok vacib. Çok gerekli. Çok lüzumlu.

evrad-ı kudsiye-i şah-ı nakşibendi / evrâd-ı kudsiye-i şah-ı nakşibendî

• Şah-ı Nakşibendî'nin sürekli olarak okuduğu kutsal virdler, zikirler.

evrad-ı muntazama

• Düzenli ve sürekli tekrarlanan zikirler.

eydi

• (Tekili: Yed) Eller.
• Mc: Kuvvetler. (Daha çok Eyâdi şeklinde kullanılır.)

faaliyet-i daime

• Sürekli faaliyet, iş.

fahamet

• (Fehâmet) Büyüklük. Kadr ü şânı yüksek. (Eskiden büyük zatlara veya sadrazamlara karşı kullanılan hitab şekli idi. Fehametli Sultânım... gibi)

fayton

• Tek körüklü, dört tekerlekli, atlı binek arabası.

feha

• Horultulu uyku.
• Şişman kadın.
• Ayaklarda olan gevşeklik.

fehale

• Erkeklik, aygırlık.

felke

• Ayın dolunay şekli.

fenn-i maani / fenn-i maânî

• Mânâ ilmi, anlam bilim; sözün maksada, duruma ve yerine uygunluğundan bahseden ve hâlin gerekliliğine yakışması yollarını gösteren ilim.

ferahe

• Zeyreklik. Çok akıllılık. Davarın gayretli olması.

feraiz / ferâiz

• Bir kimse vefât edince, bıraktığı malın kimlere verileceğini ve nasıl dağıtılacağını öğreten ilim, mîrâs hukûku.
• Farzlar. Farîzanın çokluk şekli.

ferdaniyet / ferdâniyet

• Yalnızlık, teklik. Ferdlik. Yektâlık.

• Teklik, birlik, benzersizlik.

• Birlik ve teklik.

ferdiyet

• Birlik, teklik, eşsiz ve benzersiz oluş.

• Teklik, birlik.

ferhundegi / ferhundegî

• Mes'utluk, mutluluk, mübareklik, kutluluk. Uğurluluk. (Farsça)

ferruh-fal / ferruh-fâl

• Bahtı açık, şanslı, talihli, uğurlu.Ferruhî : f. Mübareklik, uğurluluk, meymenet. (Farsça)

fetanet / fetânet

• Fatinlik, zihin açıklığı, zihnin yaratılıştan bir şeyi çabuk ve iyi anlamak hususundaki istidadı, zeyreklik.

feyz

• (Çoğulu: Füyuz) Bolluk, bereket.
• İlim, irfan. Mübareklik.
• Şan, şöhret.
• İhsan, fazıl, kerem. Yüksek rütbe almak.
• Suyun çoğalıp çay gibi taşması. Çok akar su.
• Bir haberi fâş etmek.
• İçindeki düşüncesini izhar etmek.

feyz ü rif'at

• İlerleme, bolluk ve yükseklik.

fihristevari / fihristevâri

• Özet şeklinde, başlıklar halinde.

fıkra

• Yazıda bir bahis.
• Parağraf.
• Kanun maddelerinden her bir kısım.
• Kısa haber.
• Küçük hikâye.
• Omurga kemiklerinin her biri.
• Bend.
• Kıssa.
• Gazetelerde gündelik hâdiselerin kısaca yazılmış şekli.

firavun

• Eski Mısır krallarının lâkabı; katı yürekli, inatçı ve zâlim kimseler için kullanılan bir tabir.

firazi / firazî

• Yukarılık, yükseklik. (Farsça)

fisal

• (Tekili: Fasıl) Ayrılmış olanlar.
• Yavrunun sütten kesilmesi.
• Kısa duvar.
• İnsanların lehinde veya aleyhinde söz söyleyerek para toplıyan.
• Ana sütünden kesilmiş hayvan yavrusu (Füslan, fislan şeklinde de olur.)

fıtnat

• Cibillî ve fıtrî ve âni anlamak ve idrak etmek.
• Hikmet.
• Zekâvet, basiret, tedbir, fatânet, zeyreklik. Fıtnet diye de okunur. (Zıddı: Gabâvet'tir.)

fonoğraf

• Gromofonun ilk şekli, ses cihazı.

• Gramofonun ilk şekli. Ses cihâzı. Sesi alıp tekrar veren âlet. (Fransızca)

fukaha / fukahâ

• Fıkıh âlimleri. Fakîhin çokluk şekli.

füru' / fürû'

• Dal, asıldan türeyen. Fer'in çokluk şeklidir.
• Fıkıh ilminde (İslâm hukûkunda) çocuklar, torunlar ve onların çocukları.
• Ahkâm-ı şer'iyye yâni İslâm dîninde ibâdet, münâkehât (nikâh, boşanma, nafaka), muâmelât (alış-veriş, ticâret, kirâlama v.b) ve ukûbâtla (cezâlarla) ilgili hükümler.

fütur / fütûr / فتور

• Yeis. Ümidsizlik. Usanç.
• Zaaf.
• Keder, gam.
• Gevşeklik.

• Usanç, gevşeklik.

• Bezginlik, gevşeklik.

• Usanç, gevşeklik.

• Zayıflık, gevşeklik, bezginlik, endişe.

• Gevşeklik. (Arapça)
• Bıkkınlık. (Arapça)

fütur vermek

• Usanç, gevşeklik vermek.

gabari

• Kara nakil vasıtalarındaki yükün yükseklik ölçüsü. (Fransızca)

gasl

• Yıkama. Gusül. Şartlarına uygun şeklide boy abdesti almak.
• Birisini döğüp vücudunu acıtmak.

gayr-ı memnun

• Devamlı. Kesiksiz.
• Minnetsiz, sürekli.

ger

• Türkçedeki "eğer" kelimesinin kısaltılmış şekli. Eğer, şayet mânasındadır. (Farsça)

gerdendade-i tevfik / gerdendâde-i tevfik

• Gerekli çalışma ve vazifeleri yerine getirdikten sonra neticeye boyun eğme ve sonucu Allah'tan bekleme.

gül

• Küçük ve dikenli bir ağaçta olup şeklinin ve kokusunun güzelliği ile meşhurdur. Şairlere göre bülbülün sevgilisidir. Pek çok cinsi vardır. (Farsça)

gulampare

• Dost, sevgili, mahbup. (Halk ağzında kulampara şeklinde kullanılır.)

gulet

• İki direkli ve yan yelkenli gemi. (Fransızca)

güşad

• Açılış, açılma, açma. (Farsça)
• Bir cins ok atma şekli. (Farsça)

gusl

• Boy abdesti; dinin gerekli gördüğü hallerde maddî, mânevî temizlik için şartları dahilinde yıkanma.

gutme

• Pelteklik, kekemelik.

hac

• İslâm'ın beşinci şartı. Gerekli şartları kendinde bulunduran (bülûğa ermiş yâni ergen, hür, zengin, aklı başında) her müslümanın ömründe bir defâ ihramlı (dikişsiz) bir elbise ile Mekke'ye gidip Kâbe'yi ziyâret etmesi ve Arafât denilen yerde bir mikt âr durması ve bâzı vazîfeleri yerine getirmesi.

hacb

• İslâm mîrâs hukûkunda bir vârisi (hisse sâhibini) diğer bir vârisin bulunmasından dolayı kısmen veya tamâmen mîrastan menetmek. Bir vârisi mîrâstan kısmen (payının azalması şekliyle) mahrûm etmeğe hacb-i noksan, mîrastan hiç alamamak şeklinde mahrûm etmeğe hacb-i hirman denir.

hacel

• Keklik kuşu.

hacele

• (Çoğulu: Hacel-Hacelân-Haclâ) Dişi keklik.
• Çeşitli elbiselerle süslü gelin evi.

hacer-ül esved

• (El-Hacer-ül Esved) Kâbe'de bulunan meşhur siyah taş. Rengi siyah olduğundan "Esved" denmektedir. (İslâm Ansiklopedisi'ne göre: Kâbe'nin şark köşesinde olup, yerden bir buçuk metre yükseklikte kapıya yakın bir yerde yerleştirilmiş, üç büyük ve bir kaç tane de küçük parçadan müteşekkil ve gümüş bir h

hacer-ül-esved

• Kâbe-i muazzamanın doğu köşesinde bir buçuk metre kadar yükseklikte bulunan ve Cennet yâkutlarından olan parlak, siyah taş.

hacerü'l-esved

• Kabe'nin doğu köşesinde olup, yerden bir buçuk metre yükseklikte bulunan semavî, kutsal siyah taş.

hacet / hâcet

• İhtiyaç, gereklilik.
• Def-i hâcet: Abdest bozma.
• Arz-ı hâcet: Eksiğini, isteğini bildirme.

hadaka

• Elmas.
• Her görüp beğendiğini aldırmak için kocasına teklif eden kadın.

hadd-i büluğ

• Büluğa erme yaşı. Teklif-i İlâhînin başladığı, namaz ve oruç gibi dinî emirleri ifaya başlanılan yaş.

hadd-i i'caz

• Edb: Fasahatın mu'cize şeklinde olanı.

hadim / hâdim

• (Hidmet. den) (Çoğulu: Huddâm) Hademe, hizmetçi, hizmet eden, işe yarayan.
• İmân ve İslâmiye'te ve millete faydalı olmağa çalışan.
• Erkekliği yok edilmiş olanlar. Bunlardan saraylarla büyük kişilerin konaklarında çalışanlara Hadim ağası denilirdi. Osmanlı İmparatorluğunda bunla

hadim ağası

• Erkekliği yok edilmiş olan. Böyle kimselere "Tavaşi" de denilirdi. Bu gibiler, yabancı erkekler için mahrem sayılan harem dairesine girip çıktıkları ve muhafaza ile beraber harem hizmetini de gördükleri için kendilerine "Hâdim Ağası" adı verilirdi.

hahan / hâhân / خواهان

• İstekli, arzulu, tâlib. (Farsça)

• İsteyen, istekli. (Farsça)

hahişger / hâhişger / خواهشگر

• Arzulu, istekli.

• Arzulayan. İsteyen. İstekli. (Farsça)

• İstekli. (Farsça)

hahişgeran / hâhişgeran

• Hâhişgerler, istekliler, tâlibler. (Farsça)

hahişkar / hâhişkâr / خواهشكار

• İsteyen, istekli.

• İstekli. (Farsça)

hahişkerde / hâhişkerde / خواهش كرده

• İstekli. (Farsça)

hakikat-ı hariciye / hakikat-ı hâriciye

• Birşeyin zihin dışındaki gerçekliği, dış gerçeklik.

hakikat-i remziye

• İnce işaret şeklinde ifade edilen mânânın gerçeği.

hakikat-i vahy

• Vahyin gerçekliği.

hakikat-i vakıa

• Olayın gerçekliği.

hakikatli

• Gerçekliğe sahip.

hakim-i ezeli / hâkim-i ezelî

• Varlığının başlangıcı olmayıp sürekli var olan ve herşeyi hikmetle yapan Allah.

hakkaniyet

• Gerçeklik ve doğruluk.

hal-dar

• Benli, benekli. (Farsça)

hald

• Devamlılık. Süreklilik. Dâimi. Bâki.

halevar

• Ay şeklinde olan, hilâl gibi olan. (Farsça)

halhale

• Esneklik, elâstikiyet.

halka

• Ortası boş yuvarlak şekil.
• Dâire şeklinde olan şey.

halka-i zikir

• Tasavvufta, zikir esnasında daire şeklinde oturmak.

halkavi / halkavî

• Halka şeklinde.

hallak / hallâk

• Çokça ve sürekli olarak yaratan Allah.

hallak-ı azim / hallâk-ı azîm

• Çoklukla ve sürekli olarak yaratan büyük, yüce Allah.

hallak-ı baki / hallâk-ı bâkî

• Hiçbir zaman yok olmayan, varlığı kalıcı ve devamlı olan, her şeyi sürekli olarak çokça yaratan Allah.

hallak-ı kerim / hallâk-ı kerîm

• Sonsuz cömertlik ve ikram sahibi olan; çokça ve sürekli olarak yaratan Allah.

hallak-ı lemyezel / hallâk-ı lemyezel

• Varlığı asla son bulmayan ve herşeyi sürekli olarak çokça yaratan Allah.

hallakıyet-i daime / hallâkıyet-i daime

• Sürekli yaratıcılık.

hami / hamî

• Gevşeklik, hamlık. (Farsça)

haminne

• Hanım nine sözünün bozulmuş şekli, büyük anne.

hamse

• Mesnevi şekliyle yazılmış beş kitabdan ibaret bir takım demektir ki, böyle eser meydana getirmiş olanlara "Hamsenüvîs", yâhut "Hamseci" denilir. XII. yüzyıla kadar hamse-nüvîslik mutâd değildi. 1195'de vefat etmiş olan Genceli Şeyh Nizamî, manzum olarak beş kitab yazmış ve hepsine birden "penc genç"

hancer

• Ucu sivri, iki tarafı keskin büyük bıçak. Halk dilinde hançer şeklinde kullanılır. Divan edebiyatında şâirler, güzellerin kaşlarını hancere benzetirlerdi.

handa hand

• Devamlı gülme, sürekli olarak gülme. (Farsça)
• Devamlı gülen, sürekli gülen. (Farsça)

hanis / hanîs

• Zayıflık, gevşeklik.

hararetli

• Çok istekli.

harbcu

• Kavga çıkarmaya istekli olan, savaş arzu eden.

harekat-ı muttaride / harekât-ı muttaride

• Sürekli ve düzenli hareketler.

hareke

• Arapça harflerin u, e, i şeklinde okunacağını gösteren işaretler. (Zamme "ötre" fetha "üstün" kesre "esre" (gibi)
• Hareket lafzının Arapça terkibde aldığı şekil.

hareket-i muttaride

• Sürekli ve düzenli hareket.

hareket-i vaz'iye

• Hareket şekli, hareket konumu ve pozisyonu.

hareket-i zaile-i hadise / hareket-i zaile-i hâdise

• Var olma ve yok olma şeklinde görülen hareket.

harf-i mezid

• Arabçada masdar olan kelimeye harf ilâvesi ile başka masdar yapılır. Bu ilâve edilen harflere "Harf-i mezid" denir. Meselâ: kelimesinde harf-i aslî üçtür. (mükâtebe) dendiği zaman, "Müfâale masdarı şekline göre, mim ve elif harfleri, harf-i meziddendir" denir.

harhar

• Devamlı arzu, sürekli istek. (Farsça)
• Gönül üzüntüsü, iç sıkıntısı. (Farsça)
• Devamlı kaşıntı. (Farsça)

harif

• (Hırfet. den) Meslekdaş, san'at arkadaşı. Teklifsiz dost.
• Herif, âdi insan.

harik / harîk

• Erkekliği olmayan adam.

harika-i şecaat

• Yiğitlik ve yüreklilikte benzersiz olma.

hariri / harîrî / حریری

• İpekli. (Arapça)

haris / harîs

• Hırslı, bir şeye çok düşen, istekli.

harpüşte

• Balıksırtı şeklinde olan, harpuşta. (Farsça)

hasba

• Hafif tahkir yerinde kullanılan bir tabirdir. Halk dilinde "haspa" şeklinde kullanılır.

hasek

• Kin, adavet, hased.
• Savaş âletlerinden, üç köşeli diken şeklinde bir silâh.

hasenat / hasenât

• Allahü teâlânın beğendiği işler, iyilikler. Hasenenin çokluk şekli.

haslet-i hamra / haslet-i hamrâ

• Güçlü haslet; hamiyet, gayret ve mahçubiyetten kaynaklanan ve yüz kızarması şeklinde kendini gösteren haslet.

hassa-i lazime-i zaruriye / hassa-i lâzime-i zaruriye

• Bir şeyde bulunması mutlaka gerekli olan özellik, nitelik.

hatai

• Tezhib ıstılahlarındandır. Resim gibi tabiatı taklid ederek yapılmayıp, san'atkârlar arasında kabul edilen çeşitli gül şekli gibi irili ufaklı yapılan şekiller.
• Türkistan'da Hatay şehrinde imal edilen bir cins dayanıklı kâğıt.

hatem-i sadaret / hâtem-i sadaret

• Padişahın sadrazamlarda bulunan mührü. Buna "hâtem-i vekâlet", "hâtem-i şerif" veya "mühr-i hümayun" da denilirdi. İlk zamanlar yüzük şeklinde idi ve parmağa takılırdı. Sonraları zincire bağlı olarak sadrazamlar, boyunlarına asarlardı. Bundan ayrılmak, vazifeden azledilmek demek olduğu için; mühürü

hatim / hatîm

• Kâbe'nin şimâl (kuzey) duvarı hizâsında yarım dâire şeklindeki duvarcık ile Kâbe-i muazzama arasında kalan yer.

havaic

• (Havâyic) İhtiyaçlar. Hâcetler. Gerekli ve lüzumlu şeyler.

havaic-i zaruriye / havâic-i zaruriye

• Gerekli ihtiyaçlar, giderilmesi lüzumlu olan ihtiyaçlar; yeme içme, ev ve binek gibi temel ihtiyaçlar.

havale / havâle

• Borçlunun, alacaklıya, borcumu falan kimseden al deyip, alacaklının, bu teklife, sözleşme yerinde râzı olması. Ciro etme.

havale-i müeccele

• Huk: Havale edilen şeyin vadesi geldiğinde ödenmesi şeklinde yapılan havale.

havzan

• Sarı çiçekli, güzel kokulu bir çiçek. Nilüfer çiçeği.
• Tarhun otu.

hayat-ı daime

• Sürekli hayat.

hayat-ı maneviye ve bakiye / hayat-ı mâneviye ve bâkiye

• Mânevî ve kalıcı ve sürekli olan hayat.

hayat-ı sermediye

• Devamlı, sürekli hayat.

hayat-ı vacibe / hayat-ı vâcibe

• Varlığı gerekli olan hayat.

hayt-ul ebyaz

• Fecir zuhurunda ufukta ip şeklinde görülen beyazlık.

hayti / haytî

• Tel şeklinde olan.

haytü'l-ebyaz

• Beyaz iplik, fecir zamanı, ufukta bir çizgi şeklinde beliren ve giderek artan sabah ağartısı.

hayvani ruh / hayvânî rûh

• İnsanda istekli hareketleri yaptıran kuvvet.

hayy-ı baki / hayy-ı bâkî

• Sürekli var olan ve sonsuz hayat sahibi olan Allah.

hazari / hazarî

• Köyde ve kasabalarda yaşayanların yaşayış şekli ve tarzlarına ait. Şehirli.
• Sulh ve asâyiş, sükun ve istirahat zamanlarına mensub ve müteallik. Barış ve güvenle alâkalı.

hazık / hâzık / حاذق

• Usta, yetenekli, ehil. (Arapça)

helezon

• Saat zenbereği gibi gittikçe daralan daire şekli. Sümüklü böcek kabuğu şeklinde olan.

helezoni / helezonî

• Helezon şeklinde olan. Sümüklü böcek kabuğu şeklinde olan, gittikçe darlaşır daire biçiminde olan.

hendese

• Geo: şekil bilgisi.
• Mat: Çizgi, yüzey ve hacim olarak bu üç şeklin özelliklerini ve ölçülerini inceleyen matematik kolu.

hendesi / hendesî

• Muntazam şekli ile alâkalı ve hendeseye dâir. Geometrik şekle dâir.
• Geometri ile alâkalı ve müteallik.

herem

• Kocamak, yaşlanmak, ihtiyar olmak.
• Mısır'da firavunlar zamanından kalmış piramit şeklindeki mezarların beheri.
• Geo: Mahrutî şekil, piramit.

heşaşet

• Şâdlık, hafiflik, irtiyah.
• Gevreklik.

hetlan

• Sürekli yağan hafif yağmur.

hevadar / hevâdâr / هوادار

• İstekli, taraftar. (Arapça - Farsça)

heveskar / heveskâr / هوسكار

• Hevesli, istekli.

• Hevesli istekli, arzulu. Meyli ve arzusu olan, heves eden. (Farsça)

• Hevesli, istekli. (Arapça - Farsça)

heveskaran / heveskârân

• (Tekili: Heveskâr) İstekliler, hevesliler.

hevesnak / hevesnâk

• Hevesli, heves edici, istekli. (Farsça)

heykel

• Taş, tunç, kil ve alçı gibi maddelerden yontularak, kalıba dökülerek veya yoğurulup, pişirilerek yapılan insan, hayvan vs. şekli.
• Büyük bina, anıt, büyük ve yüksek yapı, âbide.
• Mc: Soğuk ve duygusuz kimse.
• Güzel ve yakışıklı kişi.

hıfzıssıhha

• (Hıfz-üs sıhha) Sağlıklı yaşamak için doğrudan doğruya kişi ve içinde bulunan çevrenin sağlıkla alâkalı şartlarını tetkik edip inceleyen, gerekli tedbirleri olan ve bu çeşit çalışmalardan bahseden hekimlik kolu veya sağlık bilgisi.
• Sıhhatini korumak. Sağlığını muhafaza etmek.

hilafet-i arziye / hilâfet-i arziye

• Yeryüzü halifeliği; yeryüzünde Allah'ın izni dairesinde ve Onun adına icraatta bulunma şeklinde, insana verilen görev.

hilafet-i ru-yi zemin / hilâfet-i rû-yi zemin

• Yeryüzünde Allah'ın izni dairesinde ve Onun adına icraatta bulunma şeklinde insana verilen görev.

hilafetname

• Tarikata intisab ile usulü dairesinde belirli mevkilere çıkarak irşad mertebesine yükselenlerden isteklilerin irşad ve terbiyesine ruhsat ve izni mutazammın şeyhi tarafından verilen mühürlü vesika.

hilal / hilâl

• Ay; yay şeklinde görülen ay.

• Yeni ay şekli. Yeni ay.
• Fık: Yay şeklinde görülen her yeni aya ve her ayın üçüncü gecesine kadar aya hilâl denir. 26 ve 27 nci gecelerdeki aya da hilâl, onda sonrakileri kamer denir.
• Cami kubbeleri ve minâre külâhları tepesine konulan alemlerin hilâl şeklinde olan uç kısmı.

hilali / hilalî

• Yeni ay şeklinde olan.
• Bir yazı stili.

hilye-i seadet / hilye-i seâdet

• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem görünüşü veya O'nun görünen bütün uzuvlarının şeklini, sıfatlarını, isimlerini ve güzel huylarını anlatan yazılar. Süslü levhalar üzerine yazılan bu yazılara Hilye-i şerîf de denir.

hınas

• (Tekili: Hünsâ) Kendisinde hem erkeklik ve hem de dişilik özelliği taşıyanlar.

hinas

• (Tekili: Hünsâ) Kendilerinde hem erkeklik, hem de kadınlık alâmetleri bulunan kimseler.

hınzır

• Domuz
• Pis ve katı yürekli kimse.

hıristiyanlık

• Îsâ aleyhisselâmın getirdiği hak din olan Îsevîliğin bozulmuş şekli.

hırt

• Erkek keklik.
• Hastalıktan dolayı, kesilmiş gibi parça parça olan bulaşık süt.

hışt

• Küçük mızrak şeklinde, ortasında ipten örtülü bir halka olan ve orta parmağa geçirilerek atılan eski bir savaş âleti.
• Kerpiç.
• Tuğla.

hitab-ı teşrifiye / hitab-ı teşrifîye

• Şereflendiren hitap; Allah'ın "ebedî kalmak üzere Cennete girin" şeklinde şereflendiren hitabı.

hitl

• Yorgun deve.
• Yağmurun aralıksız olarak yağması.
• Sürekli olarak gözyaşı akmak.

hizber

• (Hizebr) (Çoğulu: Hezâbir) Aslan, gazanfer. (Farsça)
• Mc: Cesur, yiğit, kahraman, yürekli adam. (Farsça)

hızk

• Zeyreklik, akıllılık.
• Ustalık, mahâret.

hubb-u lafz / hubb-u lâfz

• Lâfız sevgisi; kelimenin söyleyiş şekline meftun olmak.

hukuk-u tabiiyye

• İnsanın fıtratında bilkuvve mevcut olup, hak ile bâtılı, iyi ve fenayı bildiren ve insanların toplu bir şeklide yaşamalarını mümkün kılan hükümler.

hüllas

• İnsana ârız olan gevşeklik.

hulud / hulûd

• Ölmezlik, süreklilik, devamlılık.
• Yevm-i hulûd: Kıyamet günü.

hunsa

• Hem erkek, hem de dişi olan.
• Erkeklik ve dişilik alâmetlerini birlikte taşıyan bitki.

hünsa / hünsâ

• Erkek veya kadın olduğu belirsiz olan.
• Aynı çiçekte dişi veya erkeklik uzvunun bulunması.

• Kendisinde hem erkeklik hem dişilik alâmeti bulunan kimse.
• Aynı çiçekte erkeklik ve dişiliğin bulunması.

• Erkek ve kadın olduğu belli olmayan, hem erkeklik hem kadınlık uzvu bulunan kimse.

hünsaiyyet

• Aynı kimsede ve aynı zamanda hem erkeklik hem dişilik.

hurma

• Bir sıcak iklim meyvesi. (Farsça)
• Hurma şeklinde yapılan hamur tatlısı. (Farsça)

husa

• (Tekili: Husye) Erkeklik bezleri, hayalar.

husr

• Tıb: Peklik, kabızlık, inkıbaz.
• İdrar tutulması.

husye

• Erkeklik bezi. Haya. Erkeğin yumurtalığı.

husyetan

• Hayalar, çift haya. Erkeklik bezlerinin her ikisi. (Farsça)

hütul

• Sürekli yağmur yağma.

hütun

• Sürekli yağmur yağma.

huzur-u daimi / huzur-u dâimî

• Sürekli olarak Allah'ın huzurunda bulunduğunun bilinci içinde olma.

huzurkarane / huzurkârâne

• Kişinin kendisini Allah'ın huzurunda hissetmesi şeklinde.

iadeten / iâdeten

• Eskiyi yerine getirerek; ölümden sonra çürüyüp dağılan bedeni tekrar inşa edip diriltmek şeklinde.

ibcal

• Büyük saygı, tâzim ve tekrim. (Bu mânâlarda kullanılırsa da tebcil şeklinde kullanılması doğrudur.)

ibkà

• Bâkîleştirme, sürekli ve kalıcı hale getirme.

ibka / ibkâ

• Sürekli ve kalıcı hale getirme.

• Sürekli kılma, bakileştirme.

ibkà etmek

• Sürekli ve kalıcı hâle getirmek.

ibtizal

• Çokluğu sebebiyle bir nimetin kıymetini bilmeyip, hor kullanmak.
• Devamlı şeklide bir şeyi kullanmak.
• Edb: Herkesin bildiği bir sözü tekrar etmek. (Mümtâziyetin zıddıdır.)

iç cebehane

• Şimdiki askerî müzeye eskiden verilen addır. İç cebehâne tâbiri bilahare "Hazine-i esliha", Üçüncü Sultan Ahmed devrinde "Dâr-ül esliha", daha sonraları da "Harbiye ambarı" olarak değiştirilmiş, en sonunda "askerî müze" şeklini almıştır. (Türkçe)

icab / îcâb

• Lâzım. Gerekli. Lüzum. Sebeb olmak.
• Ist: Akitlerde ilk söylenen söz. Bir mal sahibinin müşteriye karşı, "Bu malımı sana şu kadar paraya sattım" demesidir. Müşterinin de kabul etmesine dair olan sözüne "kabul" denir. Şer'i ıstılahta buna "icâb ve kabul" denir.

• İhtiyaç.
• Teklif, bir sözleşme için alıcı veya satıcı tarafından ilk söylenen söz.

icabat / îcâbât / ایجابات

• Gereklilikler, gerekler. (Arapça)

icabi / icabî / icâbî

• Müsbet. İcaba âit, icaba dair.
• Lâzım, gerekli, zarurete müteallik.

• İcapla ilgili, gerekli.

icap

• Gerekli olan, gerekli görülen.

icaplar

• Gerekler, gerekli kılınanlar.

icaz-ı i'cazi / îcâz-ı i'câzî

• Kur'ân'ın mu'cizeliğini gösteren vecizliği, özlü söz şeklindeki ifade tarzı.

icşam

• Teklif etmek.

idare-i maişet

• Yaşayış için gerekli olan ihtiyaçlar.

ifadat-ı lazime / ifadat-ı lâzime

• Gerekli ifadeler.

ifraz

• Yükseklik. Rif'at. İrtifa'. (Farsça)

iğdiş

• Burulmuş, enenmiş hayvan. Erkeklik bezleri (hayaları) çıkarılmış at. Melez. (Farsça)

ihale

• Bir işi birisinin üzerine bırakmak. Bir hâlden diğer hâle dönmek.
• Artırma veya eksiltmeye çıkarılan bir işi en münâsib bulunan bir istekliye vermek.
• Zayıf addetmek.
• Muhal söz söylemek.

ihlas-mendane

• Temiz yürekli kimseye yakışır şekilde, ihlaslı kişiye uygun tarzda. (Farsça)

ihlas-perverane

• Temiz yürekli, ihlas sahibi bir kimseye yakışacak surette. (Farsça)

ihlas-perveri / ihlas-perverî

• Temiz yürekli, ihlas sâhibi olma. (Farsça)

ihsa'

• Yalnız bir ilim ve san'at dalıyla meşgul olup, o hususda ihtisas yapıp terakki etme. Husyelerini çıkarma, iğdiş etme, eneme, erkekliğini giderme.

ikaf

• (Vakf. dan) Vakfetme, malını vakıf şekline koyma.
• Bir işten vaz geçme, durdurma.

ikdamat

• (Tekili: İkdam) İlerlemeler. Sürekli çalışmalar.

ikiçifte

• Dört kürekli kayık. (Türkçe)

ikindi divanı

• Tanzimattan evvel sadrazamların kendi konaklarında yaptıkları divanlar. Bu divan ikindi namazından sonra toplandığı için bu adı almıştı. Bâb-ı Âlî teşkilâtının ilk şekli olarak Divan-ı Hümayun, muayyen günlerde toplandığı zaman, vezir-i azamlar da divanda bitirilemeyen veya arza lüzum görülmeyen işl (Türkçe)

iktisaren

• Kısa ve özet şeklinde.

iktiza

• Gerekme, gereklik.

iktiza-i nass / iktizâ-i nass

• Âyet ve hadîslerin gerektirdiği şey; nassın (âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîfin) hükmünün anlaşılabilmesi ve istenilen mânânın ortaya çıkması için sözün tamâmına bakılarak gerekli hükmün taktir edilmesi.

ila'

• Çok istekli ve tâlib kılma, haris etme.

ilahe

• Müşriklerin kadın heykeli şeklindeki putları. Bâtıl mâbud.

ilaveten / ilâveten

• İlâve olarak, ekliyerek, katarak, arttırarak.

ilca

• Gereklilik, zorlama.

ilcaat / ilcaât

• Gereklilikler, zorlamalar.

ilhamen / ilhâmen

• İlham olarak, Allah'ın kalbe yerleştirmesi şeklinde.

ilhani / ilhanî

• İlhanlık. İlhanla alâkalı. İlhanın idare ettiği devlet şekli, imparatorluk. Bu idareye bağlı memleketler. İlhan olma hâli.

illet-i tamme / illet-i tâmme

• Herhangi birşeyin var olması için gerekli sebeplerin tamamı.

ilmihal / ilmihâl

• "Hâl ilmi" mânâsında herkese gerekli olan dinî hükümleri bildirmek maksadıyla yazılan kitaplara verilen isim.

ilmin ulüvv-ü kadri

• İlmin değer ve kıymetinin yüksekliği.

iltizam / التزام / iltizâm

• Kendine lâzım kılma. İcrasına cehdettiği şeyi kendi üzerine vâcib kılma. Mülâzemet etme. Gerekli bulma.
• Tarafgirlik etme, birinin tarafını tutma.
• Onyedinci y.y. dan itibâren devlete gelir getiren kaynaklar, yavaş yavaş belirli bedel karşılığında şahıslara verilmeğe başlandı.

• Kendisi için gerekli sayma.
• Bilerek, isteyerek taraf tutma.

• Kayırma, taraf tutma, gerekli bulma.

• Kabul,gerekli bulma.

• Gerekli görme. (Arapça)
• Taraf tutma. (Arapça)

iltizam etme

• Gerekli görme.

iltizamkarane / iltizamkârâne

• Gerekli görerek.

imai / îmâî

• İma şeklinde.

imkan ve cünub / imkân ve cünûb

• Mümkün ve gereklilik.

inayet-i sermediye / inâyet-i sermediye

• Allah'ın sürekli olan nizamı, devamlı olan düzeni.

infirad

• Teklik, benzersizlik.

inhina / inhinâ / انحنا

• Eğri, yay. (Arapça)
• Kıvrılma, bükülme, yay şeklini alma. (Arapça)

inkıbaz / inkıbâz

• Büzülüp toplanma, çekilme.
• Kasvet, keder, sıkıntı.
• Kabızlık, peklik.

inşad

• Şiir şeklinde okuma.

inşibak

• Şebeke şeklinde olma.
• Balık ağı gibi birbirine geçme.

intikas

• Eksilme.
• İstibrâ için erkeklik organına su serpme.

intizam-ı muttarid

• Sürekli düzenlilik.

ırk

• Ayrı soyda olan, ayrı dilde konuşan değişik kültüre sâhip, şeklî özellikleri bulunan insan topluluğu, millet.

irtifa / irtifâ / ارتفاع

• Yükseklik.

• Yükseklik.

• Yükseklik. (Arapça)

irtifa almak

• Öğle vakti, güneşin yüksekliğini ölçerek zamanı belirlemek.
• Yükselmek.

irtifa' / irtifâ'

• Yükseklik.
• Yukarı kalkmak. Kaldırmak. Terakki.

• Yükseklik, yükselme.

irtifaen

• Yükseklikçe, yükseklik bakımından.

işa-i evvel / işâ-i evvel

• Yatsının ilk vakti. Batıdaki mer'î (görünen) ufuk hattı üzerinde, kırmızılığın kaybolması ile başlayan vakit. Güneşin üst kenarının ufk-ı mer'î altında, on yedi derece yüksekliğe indiği vakit.

işa-i sani / işâ-i sânî

• Batıdaki mer'î ufuk hattı üzerinde beyazlığın kaybolması ile başlayan vakit; güneşin üst kenarının ufk-ı mer'î altında on dokuz derece yüksekliğe indiği ve şafağın kaybolduğu tam karanlık vakit.

işaret-i aliye / işaret-i âliye

• Tar: Şeyh-ül islâm, defterdar ve yeniçeri ağası gibi maiyyet memurlarından biri tarafından yazılan takrir veya ilam üzerine sadrazamın kabul veya red şeklinde yazdığı yazı.
• Sadaret makamından çıkan emirler.

isbatiyecilik

• Bu felsefe nazariyesine göre, isbat yolu ile yakîn, şüphesiz bilginin elde edilebilmesi, tecrübelerle müşahadelerle ve vakıalara istinaden mümkün olacağı iddia edilir. İsbat şeklini ve sahasını daraltıp sadece maddiyata münhasır kılan bu anlayış yalnız maddiyata ait mes'eleler için doğrudur.

isfirar-ı şems vakti / isfirâr-ı şems vakti

• Güneşin sararması vakti. Tozsuz, dumansız, berrak bir havada güneş ışığının geldiği yerlerin veya kendisinin bakacak kadar sararmaya başlamasından (güneşin alt kenarının görünen ufuktan bir mızrak boyu yükseklikte olduğu vakitten) güneş batıncaya kadar geçen zaman. İslâm astronomi âlimleri, bir mızr

iskona

• İtl. Buharlı gemilerin icadından evvel kullanılan iki direkli yelkenli harp gemilerine verilen addı.

ıskuna

• ing. İki direkli bir nevi yelkenli gemi.

ısr

• Ahd. Sözleşme. Yemin.
• Kulakta küpe deliği.
• Şiddetli ahkâm ve teklifler.
• Altındakini yerinde tutan ağırlık, bağ.

istiare-i bedia / istiâre-i bedia

• Güzel istiâre; istiârenin en mükemmel şekli, eşsiz, benzersiz olanı.

iştibak-ün-nücum / iştibâk-ün-nücûm

• Güneş battıktan sonra, yıldızların çoğunun görünmesi, yâni güneşin arka kenârının, şer'î ufuk altına on derece irtifâ'a (yüksekliğe) inmesi.

istidad vermek

• Yetenekli kılmak, filiz verecek tohumlar hâline getirmek,.

istidad-ı habis

• Kötü yetenekli, ruhsal özelliği bozuk.

istifham

• Sual sorup anlamak. Anlamak için sormak.
• Edb: Cevap istemek için değil, daha çok dikkati çekmek, hisleri kuvvetlerdirmek maksadıyla soru şeklinde söylemek san'atıdır. Şefkat, sevgi, hayret, kin ve nefret gibi duyguların te'siri altında vuku bulur.

istifham-ı inkari / istifham-ı inkârî

• Bir şeyin öyle olmayacağını soru sorma şekliyle ifade etme; "Hiç böyle olur mu?".

• Olumsuzu pekiştiren soru şekli. "Hiç yapar mı?" ifadesindeki gibi.

istignam

• Ganimet araştırmak, ganimet isteklisi olmak.

iştiha

• Meyil. Haz. Fazla istek. Arzu.
• Açlıktan gelen yemeğe karşı fazla isteklilik.

istihale

• Bir şeyin terkib ve asıl şeklinin başka hâle değişmesi. Başkalaşmak.
• Mümkün olmayış, imkânsızlık.

iştihalı

• Fazla arzulu ve istekli.

istikraen / istikrâen

• Eldeki verilerden hareketle genel bir hüküm verme şeklinde.

istiksam

• Yemin teklif etme.
• Bölüşme, taksim etme, paylaşma.

istimrar / istimrâr / استمرار / اِسْتِمْرَارْ

• Devam etme, süreklilik.

• Süreklilik. (Arapça)

• Sürekli olma.

istinas

• Alışmak. Ünsiyetli olmak. Vahşiliğin gitmesi. Ürkekliğin kalkması.

istitabe

• Tövbe ettirme. Tövbe teklif etme.

istitradiyat

• (Tekili: İstitrad) İstitrad şeklinde söylenen sözler.

iştiyak-engiz

• Çok arzulu ve istekli.

iştiyakaver / iştiyakâver

• Pek istekli.

ıtlak / ıtlâk

• Kayıtsız, sınırsız, mutlak olma; teklik, çokluk veya nitelik gibi şeylere bakılmaksızın kullanıldığı mânâya delâlet eden lâfız; kitap kelimesi gibi.

ıtlakat / ıtlâkât

• Mutlak bırakmalar; işaret ettiği fertlerden teklik, çokluk gibi belli bir mânâ ile kayıtlamama, serbest bırakma.

izale

• Halsiz bırakma.
• Uzun etekli elbise.
• Kadın yaşmağını açma.
• Sarığın ucunu uzatma.

izz-üd-din

• Dilimizde "İzzettin" şeklinde isim olarak kullanılan bu kelime; "Dinin kıymeti, ulviyet ve kudreti" anlamına gelir.

jaji / jajî

• Tereyağı ile karışık peynirin tuluma konan şekli. (Farsça)

kabce

• (Çoğulu: Kubec-Kibâc) Keklik kuşu.

kabil / kâbil / قابل

• Mümkün. (Arapça)
• Yetenekli. (Arapça)

kabul / kabûl

• Almak, râzı olmak. Alış-veriş, kirâlama, nikâh gibi sözleşmelerde yapılan teklife rızâ göstermek.

kaburga

• Göğüs kemiklerinin beheri. Göğüs kemiklerinin bel kemiğine bağlanmak suretiyle meydana getirdikleri şeklin bütünü.
• Gemi, sandal, kayık gibi deniz nakil vasıtalarının hayvan kaburgasına benzeyen ve omurga üzerine kaldırılan eğri ağaçları.

kabz

• El ile tutma, avuç içine alma, kavrama.
• Bir malı teslim alma.
• Peklik, kabız.

kadib / kadîb

• (Çoğulu: Kıdbân) İnce ve düz fidan, dal veya çubuk.
• Erkeklik âleti.

kadim-i baki / kadîm-i bâkî

• Varlığının başlangıcı olmayan ve sürekli hayat sahibi Allah.

kahinane / kâhinane

• Kâhin gibi ve ona benzer şeklide haberler veren. Bir nevi zan ile gaibden haber verir gibi. (Farsça)

kaide-i istidlal / kâide-i istidlâl

• Bir konu hakkında ispat için uyulması gerekli delil sunma kaidesi; çıkarımda bulunma kaidesi.

kal u kil / kal u kîl / kâl u kîl

• "Dedi denildi" şeklindeki nakiller.

• "Dedi, denildi" şeklindeki nakiller.

kale-kile / kale-kîle

• "Dedi-denildi" şeklinde yapılan aktarımlar.

• Dedi-denildi şeklindeki nakiller.

kalyon

• Buharlı gemilerin icadından evvel kullanılan yelkenli ve kürekli harp gemilerinden biri.

kamkari / kâmkârî

• Mutluluk, saâdet, bahtiyarlık. Murada ermeklik. (Farsça)

kanun-u tevafuki / kanun-u tevafukî

• Tevafuk ve denklik şeklinde oluşan kanun.

kar-nüma / kâr-nüma

• Menfaat gösteren. (Farsça)
• Usta çıkacak olan çırakların, ustalıklarını göstermek için yaptıkları örneklik iş. (Farsça)

karantina

• İtl. Bulaşıcı bir hastalığın yaygın olduğu bir ülkeden gelen kişileri, gemileri veya malları geçici olarak tecrit etme şeklinde alınan tedbir.
• Hastahanede yatması gereken hastaların kayıt ve kabul işlerinin yapıldığı yer.
• Bir bulaşıcı hastalığın yayılmasını önlemek üzere hast

kartak

• (Çoğulu: Karâtit) Kadife.
• Terlik.
• Etekli kaftan.

kaside

• (Çoğulu: Kasâid) Onbeş beyitten az olmamak üzere, her beyit kafiyeli olarak, büyük kimseleri veya herhangi bir şeyi medh ü senâ eden, öven manzume şekli. Büyük zatları ve daha çok Cenâb-ı Hakk'ı veya Peygamberi (A.S.M.) medheden manzume.

kasti hüküm / kastî hüküm

• Bir şeyin bizzat kendisi hakkında "bu doğrudur veya yalandır" şeklinde verilen hüküm; bilerek, birinci derecede karar konusu.

kat'iyyü'd-delalet / kat'iyyü'd-delâlet

• Metnin mânâya olan işareti kesin olması, "Acaba metinden bu mânâ mı kastediliyor?" şeklinde bir şüphenin bulunmaması.

katane

• Az yemeklik.

kavkal

• Bağırtlak kuşunun erkeği.
• Keklik.
• Turaç kuşu.

kayyum-u sermedi / kayyûm-u sermedî

• Varlığı sürekli olan ve herşeyi her an ayakta tutan Allah.

kebg

• Keklik. (Farsça)

kede

• "Mahal, ev, yer" anlamına gelir ve birleşik isimler şeklinde kullanılır. Meselâ: Ateşkede, bütkede, meykede... gibi. (Farsça)

keffaret-i yemin / keffâret-i yemîn

• Bir işi yapmak veya yapmamak husûsunda Allahü teâlânın ismini söyleyerek yemîn eden kimsenin yemînini bozunca cezâ olarak yapması gerekli olan şey.

kelbiyet

• Köpeklik.

kelime-i zikriye

• Sürekli anılan ve tekrar edilen cümle.

kemal-i hakkaniyet / kemâl-i hakkaniyet

• Tam ve mükemmel bir hakkaniyet, gerçeklik.

kemal-i hararet / kemâl-i hararet

• Tam istekli olma.

kemal-i sermedi / kemâl-i sermedî

• Sürekli devam eden mükemmellik.

kemal-i sermediyet / kemâl-i sermediyet

• Tam ve kusursuz süreklilik.

kemend

• Eskiden idam için boyna geçirilen yağlı kayış. (Farsça)
• Uzakta bulunan herhangi bir nesneyi yakalayıp çekmek için üzerine atılan ucu ilmekli uzunca ip. (Farsça)
• Geyik ve benzeri hayvanların yuları. (Farsça)
• Güzelin saçı. (Farsça)

keramat-ı gaybiye / kerâmât-ı gaybiye

• Allah'ın bir ikramı olarak gaybla ilgili verilen haberlerin doğru çıkması şeklinde gerçekleşen kerametler.

keramet-i gaybiye-i gavsiye

• Şeyh Abdülkadir-i Geylânî'nin geleceğe dair keramet şeklinde haber vermesi ve bu haberin gerçekleşmesi.

kerbele

• Ayaklarda olan gevşeklik. Yürüdüğünde balçık içinde yürür gibi yürümek.
• Buğday ve arpa gibi hububatın kalburlanması.

kerubiyan / kerûbiyân

• Azâb meleklerinin büyükleri. Kerûb kelimesinin Farsça çoğul şeklidir. Arabî çoğul şekli ise Kerûbiyyûn'dur.

kesalet / kesâlet / كسالت

• Tembellik, gevşeklik. (Arapça)

keşef

• Alın saçının ve kâkülün dâire şeklinde yukarı doğru devrik olması.

kesel

• Tembellik, gevşeklik, uyuşukluk.

ketumiyyet

• Ketumluk. Ağız sıkılığı. Sır vermemeklik.

keyfiyet-i teşekkül

• Oluşumun niteliği, şekli.

keyfiyet-i vaziyet

• Duruş şekli.

kıbab

• (Tekili: Kubbe) Kubbeler. Tepesi yarım küre şeklinde olan binâ damları.

kilyevi / kilyevî

• Böbrek şeklinde olan. Böbrekle ilgili.

kıraat-ı seb'a

• Kur'ân'ın yedi türlü okunuş şekli.

kıraet / kırâet

• Okuma, ibare sökme, düzgün ve sürekli okuma. Kur'ân okuma.

kıraet-i şazze / kırâet-i şâzze

• Arabî gramer şartlarına uyan ve mânâyı değiştirmeyen, fakat bâzı kelimeleri hazret-i Osman'ın çoğalttığı nüshaya benzemeyen Kur'ân-ı kerîm kırâeti (okunuş şekli).

kıyamet-i mükerrere-i nev'iye / kıyâmet-i mükerrere-i nev'iye

• Her bir varlık türünde sürekli olarak tekrarlanan ve kıyameti andıran var olma ve yok olma hadiseleri.

kıyas-ı hafi-yi hadsiye / kıyas-ı hafî-yi hadsiye

• Zihnin birşey hakkında, sezgi ve âni kavramayla yaptığı gizli kıyas. Meselâ "Eğer Ayın ışığı Güneşten gelmeseydi, durumu değiştikçe ışık yapısı değişmezdi" şeklinde zihne doğan gizli bir kıyasla aklın "O halde Ay ışığını Güneşten alır" şeklinde hükmetmesi.

kiyaset

• Zeki.
• Uyanıklık. Zekâ. Ferâset. Zeyreklik.

kotra

• ing. Tek direkli, yelkenli, narin küçük gemi.

kubbe

• Yarım küre şeklinde yapılan bina damı.

• Yarım küre şeklinde bina damı.

kubeb

• (Tekili: Kubbe) Kubbeler, kemerler. Tepesi yuvarlak, yarım küre şeklinde yapılan binâ damları.

kuddus

• Kusur ve noksanlıklardan müberrâ olan, en mukaddes. Hiç eksiği olmayan, pâk, temiz. Cenab-ı Hakk'ın sıfatlarındandır.
• Mübarekliğin hadsiz derecesini ifâde eder. "En mukaddes" gibi.

kuds

• Mübareklik. Kudsilik. Nezafet. Pâk olmak. Noksanlardan uzak olmak.

kuhciğer

• Dağ yürekli, kahraman, bahâdır, yiğit. (Farsça)

külah

• Takke. Kalpak. Baş örtüsü.
• Kazıkların toprağa girmesini kolaylaştırmak için uçlarına geçirilen huni şeklindeki demir gömlek.

külçe

• Eritilip tasfiye olunmamış veya topraktan çıkartıldığı gibi bulunan maden.
• Büyük parça şeklinde dökülmüş maden.

kulleteyn

• Eni boyu ve derinliği altmışar santimetre veya çapı 48, derinliği 96 santimetre olan bir küp veya silindir şeklindeki havuz veya 500 rıtl yâni 220 kg su.

kültür

• Bir milletin maddî ve mânevî varlıkları, yaşayış ve davranış şekli, kazanılan genel bilgi.

künud

• Nankörlük. Nimeti inkâr etmeklik.

küre

• (Kürre yanlıştır) Yuvarlak cisim.
• Şeklin sathındaki bütün noktalar merkeze aynı uzaklıktadır. Dünya da yuvarlak olduğundan "Küre-i arz" denilmiştir. "Küre-i zemin" de denir.

kürevi / kürevî

• Yuvarlak. Küre şeklinde.

• Yuvarlak, küre şeklinde.

küreviyet

• Yuvarlaklık, küre şeklinde olma.

küreyvat-ı beyza

• Kandaki beyaz renkte ve çok küçük kürecikler. Kan ve lenf gibi vücud mâyilerinde bulunan çekirdekli ve yuvarlak hücreler. Kırmızı küreciklere nisbetle azdırlar. Vazifeleri hastalık gibi düşmanlara karşı asker gibi müdafaadır. Ne zaman müdafaaya girseler Mevlevi gibi iki hareket-i devriye ile sür'atl

kurs / قُرْصْ

• Kelepçe.
• Çevrik nesne.
• Yuvarlak. Tekerlek şeklinde olan.

• Daire şeklinde olan herşey.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

küvm

• Bir yere toplanmış olan bir miktar deve.
• Yükseklik, yücelik.

kuyud ve hey'at / kuyud ve hey'ât

• Bir sözün bütününü meydana getiren harf, kelime gibi parçalarıyla bunların sarf ve nahiv (dilbilgisi) yönünden özellikleri; meselâ, erkeklik-dişilik, belirlilik-belirsizlik, isim-sıfat gibi.

kuyudat / kuyûdât

• Kayıtlar; bir sözün bütününü meydana getiren harf, kelime gibi parçalarıyla bunların sarf ve nahiv (dilbilgisi) yönünden özellikleri; meselâ, erkeklik-dişilik, belirlilik-belirsizlik, isim-sıfat gibi.

kuyudat-ı kelam / kuyûdât-ı kelâm

• Sözün kayıtları; bir sözün bütününü meydana getiren harf, kelime gibi parçalarıyla bunların sarf ve nahiv (dilbilgisi) yönünden özellikleri; meselâ, erkeklik-dişilik, belirlilik-belirsizlik, isim-sıfat gibi.

la ilahe illallah zikri / lâ ilâhe illâllah zikri

• "Allah'tan başka ilâh yoktur" mânâsına gelen kelime-i tevhidin sürekli olarak tekrarlanması.

labüd / lâbüd / لابد

• Lâzım, gerekli.

• Çok gerekli, mutlaka,
• Ayrılık yok.

• Gerekli, lazım. (Arapça)

labüdd

• Çok lâzım. Elzem. Gerekli.
• Her halde. Mutlaka. Muhakkak.
• Ayrılık yok.

lafızperest / lâfızperest

• Kelimenin mânâsından çok, sözlerine önem veren ve kelimenin dış şekliyle çok meşgul olan kimse.

lafzi mu'cize / lâfzî mu'cize

• Kur'ân'ın lâfzına ait mu'cize; Kur'ân'ın yazı ve hat san'atıyla yazılırken farkında olmayarak "Allah" lâfızlarının alt alta gelmesi şeklinde görünen Kur'ân mu'cizesi.

lahlahaniye

• Pelteklik, kekemelik.

lando

• Üstü önden ve arkadan açılıp kapanır, körüklü, geniş araba nevilerinden biridir. Halk arasında "Landon" şeklinde telâffuz edilen bu araba, fayton ve kupalara nazaran daha ağır ve gösterişli idi. (Fransızca)

layenkatı / lâyenkatı / لاینقطع

• Kesintisiz, sürekli. (Arapça)

lazım / lâzım / لازم

• Lüzumlu, gerekli.
• Bir şeyden aslâ ayrılmayan. Bir işte beraber bulunmasına ve vücuduna ihtiyaç olan şey.
• Gr: Müteaddi olmayan.

• Gerekli.

• Gerekli. (Arapça)
• Geçişsiz. (Arapça)

lazım gelen / lâzım gelen

• Gerekli olmak.

lazım-ı beyyin / lâzım-ı beyyin

• Bu tabirin masdariyet şekli "Lüzum-u beyyin" olup ikisi aynı mânaya gelir. Herhangi bir şey hatıra gelince hiç bir delil ve emareye ihtiyaç olmadan o şeyle beraber düşünülmesi zaruri olan diğer bir şey. Meselâ: İnsan denildiği zaman, kabiliyet-i ilim ve san'at akla gelmesi gibi...

lazım-ı gayr-ı müfarık / lâzım-ı gayr-ı müfarık

• Ayrılması mümkün olmayan, terki câiz olmayan, ziyade gerekli, çok lüzumlu.

lazıme / lâzıme

• Gereklilik.

• Gerekli olan.

lazime / lâzime

• Gereklilik, zorunlu olarak ayrılmaz nitelik.

lazıme / lâzıme / لازمه

• Gerekli. (Arapça)

lazıme-i zaruriye / lâzıme-i zaruriye

• Varlığı zorunlu ve mutlaka gerekli olan zorunlu ve gerekli özellik.

lazime-i zaruriye-i beyyine / lâzime-i zaruriye-i beyyine

• Apaçık zorunlu bir gereklilik şeklinde; bir şeyin apaçık zorunlu niteliği.

lazime-i zaruriye-i zatiye / lâzime-i zaruriye-i zâtiye

• Zâtının ayrılmaz ve zorunlu gerekliliği.

lazımü'l-arz / lâzımü'l-arz

• Arz edilmesi gerekli olan.

lazımü't-tashih / lâzımü't-tashih

• Düzeltmesi gerekli.

lebabet

• Akıllılık, zeyreklik. Akıl sahibi olma.

lefef

• Pelteklik, kekemelik.
• Yorgunluk.
• Besililik, semizlik.

leffen

• Ekli, bitişik.

• Ekli, bitişik.

lehce

• Bir beldenin konuşma şekli, dil. Konuşma tarzı.

lehviyyat

• (Tekili: Lehv) Lehivler, kadınlı erkekli haram eğlenceler, oyunlar. Nefsanî gayr-i meşru oyun ve eğlenceler. (Farsça)

levazım / levâzım / لوازم

• Gerekli şeyler; bir bütünden ayrılmayan, bir işte beraber bulunması gereken şeyler.

• Gerekli olanlar.

• Gereçler, gerekli şeyler. (Arapça)

levazım-ı beşeriyet / levâzım-ı beşeriyet

• İnsan için gerekli olan şeyler.

levazım-ı beytiye

• Ev için gerekli ihtiyaçlar, gereçler.

levazım-ı taayyüş

• Yaşamı sürdürebilmek için gerekli olan şeyler.

levazımat / levâzımât

• Gerekli olan şeyler.

• Gerekli şeyler.

levazımat-ı beytiye / levâzımât-ı beytiye

• Ev için gerekli olan şeyler, ihtiyaçlar.

levazımat-ı hayat

• Hayat için gerekli olan şeyler.

levazımat-ı hayat-ı insaniye / levâzımât-ı hayat-ı insaniye

• İnsan hayatına gerekli olan şeyler.

levazımat-ı hayatiye / levâzımât-ı hayatiye

• Hayat için gerekli şeyler.

levazımat-ı insaniye / levâzımât-ı insaniye

• İnsanlar için gerekli şeyler.

levvame / levvâme

• Sürekli kendini kötüleyen nefis.

leylak

• Salkım şeklinde mor ve beyaz renkli çiçekleri olan bir nebat adı.

lezam

• Lâzım ve gerekli olma.
• Hiç ayrılmama.

lüknet

• Pelteklik, dil tutukluğu, kekeleme.

lüknunet

• Kekeleme, pelteklik, dildeki tutukluk.

lükunet

• Dildeki tutukluk, pelteklik, kekeleme.

lüzum / لزوم

• Lâzım olmak. Bir şey bir şeyden aslâ ayrı olmayıp onunla sâbit ve dâim olmak. Gereklilik.

• Gereklilik.

• Gereklilik.

• Gereklilik, lazım olma. (Arapça)
• Lüzum görmek: Gerekli bulmak. (Arapça)

lüzum-u beyyin

• İspata ihtiyacı olmayan şey, apaçık gereklilik. Meselâ körlük görmemenin, cahillik ilimsizliğin lüzûm-u beyyinidir.

lüzum-u kat'i / lüzum-u kat'î

• Kesin gereklilik.

lüzumi / lüzumî

• Gereklilik, lüzumluluk.

ma'ruş

• Üstü çardak şeklinde yapılı bina.

maal

• Yükseklik. İlerilik. Şereflilik.

maali / maalî / maâlî

• şerefler. Yükseklikler.
• Yüksek fikirler.
• şerefli vazifeler.

• Şerefler, yükseklikler.

maaşat

• (Tekili: Maâş) Maaşlar. Memur, emekli, dul, yetim vs. gibi kimselere verilen aylıklar.

maayiş

• (Tekili: Maişet) Geçinmek için gerekli şeyler.

mafsal

• Tıb: Vücuddaki kemiklerin ekli olan oynak yerleri. Eklem.

maharetli

• Becerikli, yetenekli.

mahbub-u layezali / mahbub-u lâyezâlî

• Sürekli var olan, asla yok olmayan, sonsuz sevgili, Allah.

mahbub-u sermedi / mahbub-u sermedî

• Varlığı sürekli olan sevgili, Allah.

mahlukat-ı seyyare / mahlûkat-ı seyyâre

• Sürekli hareket eden varlıklar.

mahrut-u nakıs / mahrût-u nâkıs

• Kesik koni şeklinde.

mahruti / mahrutî

• Koni şeklinde.

• Mahrut şeklinde olan. Altı daire ve üstü sivrilerek bir noktada birleşen, huni şeklinde olan. Konik.

mahzurat

• Haram sayılan ve sakınılması gerekli iş ve davranışlar.

mail / mâil / مائل

• Eğik. Bir tarafa eğilmiş. Eğri.
• Meyilli. Hevesli. İstekli.
• Düşkün.
• Benzer.

• Eğilmiş, meyilli, istekli, andırır, yörünge.

• Eğilimli, istekli. (Arapça)
• Eğimli, meyilli. (Arapça)
• Çalan. (Arapça)
• Mâil olmak: Eğilim göstermek. (Arapça)

maksur

• (Kasr. dan) Kasrolunmuş, kısaltılmış, kasılmış, alıkonulmuş.
• Mahbus.
• Kasrolunmuş nesne.
• Gelinin üzerine tutulan duvak.
• Gr: Bir kısım arapça kelimelerin sonunda yâ şeklinde yazılan, fakat elif gibi okunan harf. ( : Dâ'vâ) kelimesinde olduğu gibi. Buna, "Elif-i

malezim

• (Mâlezime) Lüzumlu ve gerekli şey. Malzeme.

malzeme-i cihadiye-i vahdaniye / malzeme-i cihadiye-i vahdâniye

• Allah'ın birliği yolunda mücadele için gerekli malzeme, donanım.

manevra

• Bir makinenin, bir cihazın işleyişini düzenleme veya idare etme işi ve şekli. (Fransızca)
• Ask: Muharebede düşmanın savaş gücünü yok etmek maksadıyla eldeki askerî kuvvetlerin en te'sirli bir biçimde düzenlenmesini te'min eden bütün hareketler. (Fransızca)
• Barış zamanında kıt'alara ve kurmay hey'etle (Fransızca)

manken

• Elbiseleri prova veya teşhir etmek için terzilerin ve hazır elbise satıcılarının kullandığı tahtadan, kartondan, madenden vb. insan şekli. (Fransızca)

masdar

• Bir şeyin sudur ettiği (çıktığı) menba.
• Gr: Fiilin şahsa ve zamana bağlı olmayan şekli, fiil kökü. Okumak, yazmak, kitabet, kıraat, ahz, almak... gibi. Masdar kelimesi.; ism-i mekândır, sudur etmek mânasına gelir. Fiilin mâna ve lâfız ciheti ile mebde' ve me'hazidir.

maşuk-u layezali / mâşuk-u lâyezâlî

• Varlıklar tarafından çokça sevilen ve sürekli var olan Allah.

materyal

• Gerekli olan bilgi, malzeme.

maun / mâun

• Malın zekatı.
• Kendisinden faydalanılacak şey, eve gerekli olan şeyler.

maye-i bekà / mâye-i bekà

• Bekà mayası; bekàyı ve süreklilği sağlayan maya.

maye-i hayat / mâye-i hayat

• Hayatın mayası, hayat için gerekli olan.

mazbata

• Bir toplantıda konuşulanların neticesinin yazılı şekli. Kararnâme.

mearif / meârif

• Kalb bilgileri. Çokluk şekli ma'rifet'tir.

mebde-i teayyün

• İlâhî kemâllerin, yüksekliklerin ilm-i ilâhîde başlangıcı ve ilk kaynağı.

mecleb

• Beyaz çiçekli bir otun adı. (Adam boyu uzar ve yaprağı zerdaliye benzer.)

medyun

• Verecekli.

• Borçlu, verecekli.

megesvar

• Sinek gibi. Sinek şeklinde. (Farsça)

mehmed

• Muhammed isminin Türkçede meşhur olmuş değişik şeklidir. Resul-i Ekrem Efendimize verilen ve sadece ona lâyık bulunan Muhammed (A.S.M.) ismine hürmeten bu değişiklik âdet olmuştur.

mehul

• Benli, benekli.

meksur

• (Kesr. den) Kırılmış, kesrolunmuş.
• Gr: "İ" şeklinde kesreli okunan harf.

mele'

• (Çoğulu: Emlâ) Bir cemâatin ileri gelenleri.
• Hırs, tama'.
• Zan.
• Güzellik.
• Fls: Kâinatta hiçlik şeklinde boşluk olmadığını, her yerin dolu olduğunu ifade eden bir tabirdir.
• Dolu mekân.
• Kalabalık, güruh, cemaat, topluluk. Halk.

melek

• Allahü teâlânın nûrdan yarattığı gözle görülmeyen mâsum (kötülüklerden korunmuş) varlıklar. Çokluk şekli, melâike'dir.

melekiyet / مَلَكِيَتْ

• Meleklik.

• Meleklik.

• Meleklik.

melfufen

• Sarılı olarak. Melfuf olarak. Leffen, ekli olan şey.

mels

• Enemek. Hayvanı iğdiş etmek, erkekliğini gidermek.

memdude

• Balçıklı ve kesekli yer.

men

• (İsm-i Mevsuldür) Şahsa delâlet eder. "O kimse ki, yahut, kimi, kim, kim ki" gibi mânâlara gelir. İstifham için olur, yerine göre tesniye (Menân) şeklinde ve cemi (Menun) gibi okunabilir. Akıl sahibleri hakkında kullanılır. Mevsule, şartiye, nekre-i tâmme, nekre-i mevsule olur.

menakıb / menâkıb

• Menkıbeler. Velîlerin, Allahü teâlânın sevgili kullarının güzel iş, hareket, söz ve kerâmetlerini konu edinen hikâye ve hâtıralar, bu hususta yazılmış kitapları. Menkabenin çokluk şeklidir.

menazır-ı sermediye / menâzır-ı sermediye

• Devamlı, sürekli manzaralar.

menfi siyaset

• Olumsuz siyaset; aşırı taraftarlık veya rakipleri yok etmek şeklinde uygulanan siyaset.

menzilet

• Derece, pâye, rütbe, mertebe. Yükseklik derecesi.
• Konak yeri, inecek yer. Hane, ev.

merbut

• Bağlı. Rabtedilmiş. Mensub. Ekli. Ulaşmış, bitişmiş, bitişik.

merbutan

• Merbut olarak. Bağlanmış ve ekli olarak.

merbutat / merbutât

• (Tekili: Merbut) Rabt olunup bağlanmış şeyler. Ekli ve bağlı şeyler.

merbutiyyet

• Bağlılık. Mensub oluş. Mensubiyyet. Eklilik.

mercan

• Denizde geniş resif meydana getiren ve mercanlar takımının örneği olan hayvan ve bunun kalkerli yatağından çıkarılan çoğu kırmızı renkte ve ince dal şeklinde bir madde. Bu madde boncuk gibi süs eşyası olarak kullanılır. Mercanlar ancak 40 metre kadar derinlikte yaşayabilirler.

merdanegi / merdanegî

• Cesurluk, yiğitlik, merdlik, erkeklik. (Farsça)

merdi / merdî

• Erlik, erkeklik. (Farsça)
• Merdlik, cesurluk, yiğitlik. (Farsça)
• İnsanlık, hamiyet. (Farsça)

merfu'

• Yükseltilmiş. Yüksekte. Terfi ettirilmiş. Ref' olunmuş.
• Hükümsüz bırakılmış.
• Gr: Zamme ile harekelenmiş harf. Yani: Harfin harekesi, ötre (mazmum) "u, ü, o, ö şeklinde" okunan harf.

merhun / مرهون

• Rehinli, ipotekli. (Arapça)
• Zamana bağlı, bir şeye bağlı. (Arapça)

mesalih-i beden / mesâlih-i beden

• Bedene gerekli ve faydalı işler.

mesh / مَسْخْ

• Şeklini değiştirerek çirkin bir hale koyma.

• Şeklini değiştirip çirkin bir hâle sokma.

meşkuk

• Şekli, şüpheli. Kendinden şüphe edilen.

mesnevi / mesnevî

• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin (kuddise sirruh) yirmi altı bin beytten meydana gelen ve altı defter olan meşhûr eseri.
• Edebiyâtta bir nazım şekli olup, iki mısrânın bir biri ile kâfiyeli hâli. Bu sebeple her beyti kâfiyeli olan eserlere mesnevî denir.

meşrutiyet

• Başında hükümdar bulunmakla birlikte seçimle belirlenmiş bir yasama meclisine dayanan, yürütmesi denetime açık anayasal idare şekli; Osmanlılarda 1876 anayasasıyla başlayan, 1908 değişikliğiyle devam eden hukukî ve siyasi döneme verilen ad.

meşrutiyet-i meşrua / meşrutiyet-i meşrûâ

• Dine uygun olan meşrutiyet, yönetim şekli.

mest

• Ayakkabı.
• Sarhoş. Aklı başında olmayan. Kendinden geçercesine haz duymak mânasında "mest olmak" şeklinde kullanılır.

meşum

• Vücudu benekli adam.

metanet

• Sağlamlık. Kavilik. Sözünden ve kararından dönmemeklik. İnsanın, fikrinde sabır, azminde kavi ve akidesinde rüsuh sahibi olması. (Mukabili zaaf'dır) (Hak, iman ve İslâmiyet uğrunda metanet göstermek, çok kıymetli bir seciyyedir.)

mevakıf

• Üzerinde durulması gerekli noktalar; belli konuların işlendiği başlıklar.

mevcud-u lemyezel

• Varlığı zevâl bulmayan, sürekli var olan Allah.

mevcudat-ı dehhaşe-i seyyale-i mütemevvice

• Dalgalar hâlinde sürekli akıp gitmekte olan pek korkunç varlıklar.

mevsukiyet

• Sağlamlık, gerçeklik. İnanılır hâl.

meyyal / meyyâl

• Çok meyleden, eğilen. Çok istekli, düşkün.

• Meyilli, istekli.

meyyal-i i'tila / meyyal-i i'tilâ

• Yükselmeğe çok meyilli ve istekli.

mezahir / mezâhir

• Çiçekli yerler.

• Görünme yerleri, çiçekli yerler.

mezbub

• Sinekli.

mezebbe

• Sinekli yer.
• Dizin aşağısındaki kaba etlerin etrafı.

mezher

• Çiçeklik.

• Çiçeklik. Bir çiçeği içine alan şeylerin hepsi.

• Çiçeklik.

mezhere

• Çiçeklik.

• Çiçeklik, çiçek bahçesi.

micmer

• İçinde tütsü yakılan bakır yahut bronzdan küçük şamdan şeklindeki aletin adıdır. "Buhurdan" da denilir.

migferi / migferî

• Miğfer şeklinde olan, miğfer biçiminde olan.
• Miğferle ilgili.

mihi / mîhî

• Çivi şeklinde. Çiviye âit. (Farsça)

mik / mîk

• Çabuk ağlayan, yufka yürekli olan.

mikyasvari / mikyasvâri

• Ölçü şeklinde.

minkale

• Geo: Yarım dâire şeklinde dereceli geometri âleti. İletki.

monarşi

• Hâkimiyetin kaynağı birtek şahısta (Kral, padişah, han v.s.) olduğu kabul edilen devlet şeklidir. Bu şahsın, yani devlet başkanının yanında bir meclis (parlamento) olursa; meşruti monarşi; olmazsa; mutlak monarşi ismini alır. Ayrıca devlet başkanının iş başına gelmesi şekline göre, irsi veya seçimli (Fransızca)

mu'cizat / mu'cizât

• Mûcizeler. Allahü teâlânın peygamberlerine, peygamberliklerini isbât etmeleri için ihsân etmiş olduğu hârikulâde yâni âdet dışı (olağan üstü) hâller. Mûcize kelimesinin çokluk şeklidir.

mu'cize-i gaybiye

• Gerçekleri önceden bildirme şeklindeki mu'cize.

muan'an

• An'aneli; bir haberin veya hadisin ilk kaynağına ulaşıncaya kadar "filandan, o da filandan" şeklinde isim listesiyle birlikte nakledilmesi.

muarrifan / muarrifân

• (Tesniye şeklindedir) İki tarif edici. (Farsça)
• Tarif ediciler. Muarrifler. (Farsça)

mübarekiyet / mübârekiyet

• Mübareklik.

mücehhiz

• (Cihâz. dan) Gerekli cihazları hazırlayan. Techiz eden, donatan.

mücessem

• Cismi olan. Dış duygularımızla bilinip varlığından haberdar olduğumuz şey. Varlığı görünen. Cisimlenmiş olan. Bir şekli gösteren. Uzunluğu, genişliği ve kalınlığı olan cisim. Şekillenmiş.

mücip / mücîp

• İstenileni yapan, teklifi kabul eden.

müctenih

• (Cenah. dan) Meyillenen, bir tarafa eğilen.
• Secdede usulüne göre ellerini yere koyup dirseklerini açarak kollarını kanat şeklinde tutan.

müdahene / müdâhene

• Aldatmak, iki yüzlülük etmek, hîle ve yağcılık etmek. Kudreti olduğu, gücü yettiği hâlde dindeki gevşekliği sebebiyle haram işleyene mâni olmamak.

müdam

• Devam eden. Sürekli. Dâim ve bâki olan.
• Mübtelâ olan. (Her nefeste Allah adın de müdamAllah adı ile olur her iş temamSüleyman Çelebi)

muhaddeb

• Kamburlu, tümsekli, üstü yumru olan. Dürbin camı gibi yumru olan.

muhalled

• (Huld. dan) Ebedî. Dâimî. Bâki. Sürekli olarak kalan.

• Sürekli.

• Sürekli.

muhalledin / muhalledîn

• (Tekili: Muhalled) Sürekli ve dâimî olarak kalan şeyler.

muhallid

• (Huld. den) Ebedîleştiren. Devamlı, sürekli ve ebedî kılan.

muhannes

• İşlerini, sözlerini, hareketlerini ve şeklini kadınlara benzeten erkek.

muhteris

• Hırslı, aşırı istekli, hırsı tutku haline gelmiş.

mukantar

• (Kantara. dan) Kemer şeklinde olan köprü.
• Birbiri üstüne yığılmış çok şey.
• Muhkem.

mukantarat

• (Tekili: Mukantara) Köprüler. Kemer şeklinde olan yapılar.

mukarnes

• Kubbe biçiminde olan.
• İşlemeli, nakışlı ve rengarenk olan.
• Merdiven şeklinde dereceleri olan kubbe.

mukavves / مُقَوَّسْ

• Yay şeklinde.

• Bükülen, kavis şekline gelen.

mükellif

• Teklif eden.
• Vazife veren. İş veren.
• Zorluğa sevkeden.

muktezi / muktezî / مُقْتَض۪ي

• (Muktazî) Lüzumlu olduğu taayyün etmiş, anlaşılmış.
• İktiza eden. Gerekli. Lâzım.

• Gerekli kılan.

mukteziyat / mukteziyât

• Bir şeyi gerekli kılan sebepler.
• Allah'ın güzel isimlerinin gerektirdiği durumlar.

mukteziyyat

• İktiza eden şeyler. Gerekli olan ve icab eden şeyler.

mukzi / mukzî

• Gerekli görülmüş.
• Hüküm ve kazâ olunmuş.
• Tamamlanmış.

mülazeme

• Lüzumlu. Gerekli. Ayrılmaz. Lâzım.

mülazım / mülâzım

• Gerekli, lüzumlu, teğmen.

mülızz

• Lüzumlu, gerekli.
• Cür'et ve ısrar eden kişi.

mümted

• Uzayan. Sürekli, devamlı. Uzanmış, çekilmiş, imtidâd etmiş.

münkir-i küreviyet

• Dünyanın küre şeklinde olduğunu inkar eden, inanmayan.

muntazaman

• İntizamlı ve düzgün olarak. Muntazam bir tarzda.
• Devamlı ve sürekli olarak. Dâima.

muntazıran

• Bekliyerek, intizâr ederek.

muntazırane / muntazırâne

• Bekliyerek, muntazıran, intizâr ederek. (Farsça)

muntazırin / muntazırîn

• (Tekili: Muntazır) Bekliyenler, gözliyenler. İntizar edenler.

murabbauşşekl / مربع الشكل

• Dörtgen şeklinde, kare şeklinde. (Arapça)

mürdedil

• Gönlü ölmüş, katı yürekli, ham, hissiz, duygusuz insan.

mürettibhane

• Matbaalarda yazıların dizilip sahife şeklinde tertib edildiği yer.

mürgdil

• Kuş yürekli. Korkak. (Farsça)

murtabit

• Bağlı. İrtibatlı. Birbirine bitişik. Ekli.

mürtehen / مرتهن

• Rehinli, ipotekli. (Arapça)

müsaberet

• Sürekli olarak uğraşma.
• Bir şey yapmağa hemen girişme.

müsahele

• İşi sıkı tutmayıp gevşeklik göstermek. Kolaylaştırarak, kıymet vermiyerek tutmak.

müsahil

• Müsâhele eden. İşi sıkı tutmayıp gevşeklik gösteren.

müşakil

• Diğerine uygun olan, şeklini benzeten, şekilce benzeyen.

müsavat ve muvazenet-i etvar / müsâvat ve muvazenet-i etvar

• Tavır ve davranışlarda sürekli denge ve aynı seviyede olma.

musavvire

• Tasvir edilmiş. Suretlenmiş. Şekli çizilmiş.
• Kuvve-i hayâliye.

müşekkel

• (Şekl. den) Kalıbı, şekli, biçimi, kıyafeti gösterişli ve yerinde.
• Şekil verilmiş, şekillendirilmiş.

müselleme

• Herkes tarafından kabul edilen; doğruluğu, gerçekliği herkesçe kabul edilmiş olan.

müsellesüşşekl / مثلث الشكل

• Üçgen şeklinde. (Arapça)

müsemma-i vahid-i ehad / müsemmâ-i vâhid-i ehad

• Zât ve sıfatlarıyla bir olan ve birliği her bir şeyde tecelli eden şeklinde isimlendirilen Cenâb-ı Hak.

müsennem

• Kabartma. Kabartmalı olarak hakkedilmiş olan.
• Ev çatısı veya dam şeklinde olan.

müşevvek

• (şevk. den) Dikenli. Diken şeklinde sivri olan.

müstagni

• (Gani. den) Kimseden bir menfaat beklemeyen, bir şey istemeyen, istiğna eden, kimseye ihtiyacı olmayan. Gönlü tok, tok gözlü. Çekingen, nazlı.
• Gerekli ve lüzumlu bulmayan.

müstağni / müstağnî

• Doygun, yönlü, tek.
• Çekingen, nazlı davranan.
• Gerekli bulmayan.

müstaid / مستعد

• Yetenekli, uygun.

• Yetenekli. (Arapça)

müstait

• Kabiliyetli, yetenekli.

müştak

• İştiyaklı, çok istekli.

• (şevk. den) Arzu ve iştiyak gösteren, fazla istekli.

müştak olan

• Arzulu, istekli, düşkün.

müştakane / müştâkane

• Çok arzulu ve istekli bir şekilde.

müstedam

• (Devam. dan) Sürekli, devamlı. Sürüp giden.
• Devâmı istenilen.

müstedim / müstedîm

• (Devam. dan) Devamlı, daimî, sürekli.
• Devamını isteyen, istidame eden.

müstedir / müstedîr

• Daire şeklinde olan.

• Daire şeklinde olan, deyirmi.

• Yuvarlak, daire şeklinde.

müstehill

• Hilâl şeklinde görünen.
• Yeni doğmuş.

müstemiddane / müstemiddâne

• Yardım isteyerek, istimdad ederek, meded bekliyerek. (Farsça)

müstemir

• Devamlı, sürekli.

müstemirr

• (Mürur. dan) Devam eden, sürekli, arasız.
• Sağlam, muhkem, kavi, metin.

müstemirren

• Sürekli, devamlı olarak.

müstemit

• Harpte ölmekten yılmayan yürekli kimse.

müşteri

• Malı parayla alan. Satılan malı alan.
• Bir yıldız ismidir. Jüpiter.
• İstekli, arzulu.

mutavaat / mutâvaat

• İstekli olma, boyun eğme.

mütecessid

• Cesed şekline giren, tecessüd eden, vücud bulan.

mütedahilen müteselsil / mütedâhilen müteselsil

• İç içe girmiş daireler şeklinde zincirleme devam eden; küçükten büyüğe iç içe sıralanmış daireler.

mütegannim

• Bir şeyi ganimet bilen.
• Koyun şeklinde görünme.

• Koyun şeklinde görünen, ganimetçi.

mütehattim

• (Hatm. dan) Lüzumlu, gerekli.

mütehavvil

• Değişken, sürekli değişen.

mütekaid / متقاعد

• Tekaüd olan. Emekli.

• Emekli.

• Emekli.

• Emekli. (Arapça)

mütekaidin / mütekaidîn

• (Tekili: Mütekaid) Emekliler, emekliye ayrılmış olanlar.

mütekait

• Emekli.

mütekavvis

• (Kavs. dan) Yay gibi eğri. Yay şekline giren, kavislenen. Eğrilmiş, bükülmüş.

müteleyyis

• Arslan yürekli, arslan yürüyüşlü.

mütemadi / mütemâdi / متمادی / mütemâdî / مُتَمَاد۪ي

• Devamlı, kesiksiz, sürekli, daima.

• Devamlı, sürekli.

• Sürekli. (Arapça)

• Sürekli olan.

mütemadiyen / mütemâdiyen / متمادیا / مُتَمَادِيًا

• Devamlı, sürekli.

• Sürekli olarak.

• Sürekli olarak. (Arapça)

• Sürekli olarak.

müterasıf

• Saf şeklinde birbirine yanaşıp sıkışmış olan.

müterassıdin / müterassıdîn

• (Tekili: Müterassıd) Dikkatle gözetenler, rasad edenler, kollıyanlar, bekliyenler.

müteşakil

• Şekli birbirine benzeyenlerden herbiri, bir şekilde olan.
• Bir aruz vezninin ismi.

müteşecciane / müteşecciâne

• Yiğit gibi, yürekli olana benzer surette. (Farsça)

müteşevvik

• Şevkli, çok istekli olan.

müteşevvikane

• Çok istekli olan bir kimseye yakışır şekil ve surette. Şevkli bir tarzda. (Farsça)

müteşevvikin / müteşevvikîn

• (Tekili: Müteşevvik) şevkliler, çok istekli olan kimseler.

mütevaliyen / متواليا

• Sürekli olarak. (Arapça)

mütezehhir

• Çiçekli, çiçeklenen.
• Parıldayan.

mutlak

• Kayıtsız, sınırsız; teklik, çokluk veya nitelik gibi şeylere bakılmaksızın kullanıldığı mânâya delâlet eden lâfız; kitap kelimesi gibi.

• Kayıtsız, şartsız. Teklik, çokluk