ishak aleyhisselam / ishâk aleyhisselâm

• Şam ve Filistin ahâlisine (halkına) gönderilen peygamberlerden. İbrâhim aleyhisselâmın ikinci oğlu olup, annesi hazret-i Sâre'dir. İbrâhim aleyhisselâmın dînini insanlara tebliğ etti. İsmi, Kur'ân-ı kerîmde on yedi yerde bildirilmiştir.

islam ahlakı / islâm ahlâkı

• İslâm dîninin bildirdiği ahlâk.

merhaba

• "Hoş geldiniz" mânâsına iltifât tâbiri.
• "Râhat oturun" mânâsına bir iltifat tâbiri.

müceddid / müceddîd

• Yenileyici, kuvvetlendirici. İslâm dînini kuvvetlendiren, bid'atleri yâni İslâm dînine sokulmak istenen reformları, hurâfeleri söküp atan ve sünnetleri ortaya çıkaran âlim.

a'mal-i mükellefin / a'mâl-i mükellefîn

• Dini emirleri yerine getirmekle yükümlü olanların amelleri, işleri.

a'mal-i saliha / a'mâl-i sâliha

• Dinin emir ve yasaklarına uygun iyi iş ve davranışlar.

a'mal-i şer'iyye / a'mâl-i şer'iyye

• İslâm dîninde yapılması emredilen ibâdetler ve işler.

ab-dest

• Namaz ve sair dini ibadetler için usulüne uygun olarak, el, ağız, burun, yüz, dirseklere kadar kolları ve topuk kemiği üzerine kadar ayakları üçer defa yıkamak ve kulaklara, başa ve enseye meshetmektir. (Farsça)
• Azarlama, paylama. (Farsça)

abadile / abâdile

• Abdullahlar. Peygamber efendimizin Eshâb-ı kirâmı (arkadaşları) arasında fıkıh ve hadîs-i şerîf ilimlerinde şöhret bulmuş Abdullah adını taşıyan sahâbîler. Abâdile, Abdullah kelimesinin çokluk şeklidir. Peygamber efendimizin Eshâb-ı kirâmı arasında Abdullah isimli üç yüz kadar sahâbi bulunmaktaydı.

abdal

• t. Safdil, ahmak, bön.
• Afganistan'da yaşıyan bir Türk kavminin adı, bu kavimden olan kimse.
• Anadoludaki bazı göçebelerin adı ve bunlardan olan kimse.
• Derviş, ermiş, kalender. Kendini Allah'a adamış. Ona teslim olmuş, bu yolda çile çekmiş kimse. (Bak : Ebdal)

abdiyet

• Kulluk.
• Kul olduğunu bilerek dininde, emredildiği üzere ibâdet ve itaatte bulunmak.

adab / âdâb

• Edebler, güzel huylar, iyi haller ve davranışlar; her konuda haddini bilip sınırı aşmamak. Müfredi (tekili) edeb'dir.

adab-ı dindarane / âdâb-ı dindarane

• Dinî edep ve kurallar.

adem-i salabet / adem-i salâbet

• Dinin emirlerini korumada ve uygulamadaki ciddiyetsizlik, gevşeklik.

adet / âdet

• Bir şehir ve memleketteki insanların, yapageldikleri usûller, gelenekler, alışılmış şeyler. An'ane, örf.
• Kitab, sünnet, icma' ve kıyasdan sonra ikinci derecedeki dînî delillerden biri. Dînin ve aklın beğendiği şeyler.

agarr

• Çok sıcak gün.
• Kendini beğenmiş.
• Asil, âlicenâb.
• Beyaz.

ahaveyn

• İki kardeş.
• İslam âlimlerinden olan Urfalı Vaiz Mahmud Kâmil efendinin babası Mustafa Kâmil Efendi ve amcası Urfalı Mehmed Efendi.

ahiret / âhiret

• Bu dünyadan sonra gideceğimiz ebedi âlem. Âhiret, kıyamet koptuktan sonra, bütün varlıkların ve insanların devamlı kalacakları yerdir. Orada ölüm yoktur, hayat sonsuzdur; dinin emirlerine bağlı olanlar için cennet; dine bağlı olmıyanlar için de cehennem vardır. Âhirete inanmayan insan müslüman olama

ahiretlik / âhiretlik

• Ahiret kardeşi. (Arapça - Türkçe)
• Evlat edinilen öksüz. (Arapça - Türkçe)

ahkam-ı din / ahkâm-ı din

• Dinin hükümleri, esasları.

ahkam-ı diniye / ahkâm-ı diniye

• Dinin hükümleri, esasları.

ahkam-ı şer'iyye / ahkâm-ı şer'iyye

• İslâm dîninde bir işin yapılması veya yapılmaması gerektiğini bildiren hükümler. Emirler ve yasaklar. Bunlara Ahkâm-ı ilâhiyye, Ahkâm-ı İslâmiyye ve Ahkâm-ı Kur'âniyye de denir.

ahlak-ı hasene / ahlâk-ı hasene

• Güzel huylar. Dînin ve aklın beğendiği huylar.

ahlak-ı zemime / ahlâk-ı zemîme

• Kötü ahlâk. Dînin ve aklın beğenmediği huylar.

ahretlik

• Ahiret kardeşi. (Arapça - Türkçe)
• Evlat edinilen öksüz. (Arapça - Türkçe)

akaid / akâid

• Akîdeler. Akîde kelimesinin çoğulu. İslâm dîninde inanılacak şeyler, îmân bilgileri.

• Akîdeler, inançlar, dinin itikadî hükümleri.

akaid-i diniye

• Dinin inanç esasları, temelleri.

• Dini akideler. İmâni esaslar.

akib

• Ayağın ökçesi. Adamın evlâdı, evlâdının evlâdı.

aksü'l-amel

• Tepki, istenilen şeyin zıddının hâsıl olması.

aktab-ı mehdiyyin / aktâb-ı mehdiyyîn

• Büyük Mehdînin bazı vasıflarını taşıyan büyük velîler.

alim-i salih / âlim-i salih

• Dinin emirlerine uyan, ilmiyle amel eden, âlim.

alkol

• Mayalanmış içkilerin damıtılmasıyla elde edilen sıvı madde. Sarhoş edici etkisi vardır. Alkollü içkiler hem beden sağlığına, hem de ruh sağlığına zararlıdır. Dinimizde her türlü alkollü içkinin azı da çoğu da haramdır. (Fransızca)

allahu a'lemu bimuradihi / allahu â'lemu bimuradihi

• Asıl maksadını en iyi bilen ancak Allah'tır.

amel

• İş. Çalışma. Bir emri veya vazifeyi yerine getirme.
• Kâr, iş işleme.
• Dini bir emri yerine getirme, tatbik etme. İtaat. İbâdet.

• Yapma, uygulama; dinin emirlerini yerine getirme.

amentü / âmentü

• İslâm dîninde inanılması lâzım olan altı temel esas.

amil / âmil

• İş yapan.
• İslâmiyet'in emirlerini yapıp, yasaklarından sakınan.
• Herhangi bir bölgenin zekât, harac, öşr ve ganîmetlerinin tahsîli (toplanması) için, halîfe, sultan, melik veya emir tarafından vazîfelendirilen ve yerine göre dînin emirlerini öğreten me'mur.

amine / âmine

• Emin olan. Kalbinde korku olmayan kadın.
• Peygamberimiz Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâmın öz annesinin adı. Yirmi sene yaşamıştır. Hazret-i İbrahim Aleyhisselâmın dini üzere idi. (R. Aleyha)

an'ane-i diniye / an'ane-i dîniye

• Dinî gelenek.

antropomorfizm

• Sosy. İnsan şeklinde putlara inanma ve tapma esasına dayanan batıl bir din. Allah'ı insan vasıflarıyla tasavvur eden dinî inançlar da antropomorfizm'in başka kılıkta görünüşleridir. Meselâ aslı bozulmuş Musevilik ve Hıristiyanlıkta Allahın insan şeklinde düşünülmesi antropomorfizm denilen putperestl

arz-ı didar / arz-ı dîdâr

• Kendini gösterme, güzelliğini gösterme.

arz-ı nefs

• Hizmette ve fedakârlıkta nefsini ve kendini ileri sürme.

arzu-yu diyanet

• Dinî emirlere uyma isteği.

asar-ı diniye / âsâr-ı diniye

• Dini eserler.

ashab-ı akıl ve nakil

• Akıl ve bilim sahipleri ve dinî bilgileri nakleden kimseler.

aşık-ı didar-ı pak / âşık-ı didâr-ı pâk

• Temiz yüzün âşıkı.
• Edb: Evvelce ordularda, kışlalarda, köy odalarında ve mahalle kahvelerinde gerek kendinin, gerek başkalarının sözlerini sazla dile getiren kimse; halk şâiri.

asus / asûs

• Yalnız yürüyüp, otlayan deve.
• Yanından insanlar uzaklaşmayınca kendini sağdırmayan deve.
• Av arayan kimse.

avam / avâm

• Amme'nin çoğulu, halk, topluluk.
• Müctehid (âyet ve hadîslerden şer'î yâni dînî hükümler çıkaran İslâm âlimi) olmayan, mukallid (yâni mezhebinin usûl ve kâidelerini anlayıp taklîd eden).
• Dînî ilimlerden haberi olmayan câhiller.
• Olgunlaşmamış, irşâda (öğrenip, aydınlanmaya) muht

avunmak

• t. Oyalanmak, kendi kendini eğlendirmek.
• İnek vs. nin gebe kalması.

ayin / âyin

• Merâsim. Usûl. Görenek. Dinî âdâb. Âdet, örf ve kanun.
• Ziynet, süs.İslâm'da fıkıh lisânı âyin kelimesini kabul etmemiştir. Bazı vakıflar, filân câmide herhangi bir tarikat âyini icra için te'sis yapacakları zaman vaki olan müracaatlarında fetvahâne tarafından verilen müsaadelerde âyi

• Tören, âdet.
• Dinî bazı gösteriler. Mevlevî âyini gibi.

• Dinî tören.

ayise / âyise

• Âdet yâni hayz görmekten ümidini kesmiş yaşlı kadın.

azimet / azîmet

• Dinî emirlere tam uyma.

azimet-i şer'iye / azîmet-i şer'iye

• Dinî azimet; dinde takva ile hareket etmek.

aziz / azîz

• İzzetli. Çok izzetli. Sevgili. Çok nurlu.
• Dost.
• Şerif.
• Nadir.
• Dini dünyaya âlet etmeyen.
• Sireti temiz.
• Ermiş. Mânevi kudret ve kuvvet sahibi.
• Mağlup edilmesi mümkün olmayan ve daima galib olan manasında Cenab-ı Hakk'ın bir ismidir.

ba's

• Gönderme, yollama, gönderilme.
• Allah'ın bir peygamberi, Hak dinine davete memur buyurması.
• Dirilme veya diriltme.

bab-ı cibril / bâb-ı cibrîl

• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem Medîne-i münevverede yaptırdığı mescidinin doğu tarafındaki kıbleye yakın olan kapısı. Bu kapıya, hazret-i Osman'ın evinin karşısında bulunması sebebiyle Bâb-ı Osmân; Resûlullah efendimiz hazret-i Osm an'ın evini ziyâret etmek üzere bu kapıdan girip

bad-ber

• Uçurtma. (Farsça)
• Daima kendini methettiği halde elinden bir iş gelmiyen kimse. (Farsça)

bad-per

• Kağıttan yapılmış olan uçurtma. (Farsça)
• Hodbin, kendini beğenen ve öven kimse. (Farsça)
• Kamçı topacı. (Farsça)

bagiyy

• (Çoğulu: Begâyâ) Haddini tecavüz eden.
• Zina edici, zâni.

bagy

• Azgınlık. Zulüm, İsyan.
• İstemek, talep etmek.
• Haddini tecâvüz etmek.
• Yaranın şişmesi.
• (Yağmur) şiddetle yağmak.

bahteri / bahterî

• Salına salına yürüyen, yürüyüşü güzel olan adam.
• Mağrur, kibirli. Kendini beğenmiş.

balapervaz

• Yüksekten uçan.
• Kendini olduğundan yüksek makamda gösterip gururlanan.

banka

• İtl. Faizle para alıp veren, kredi, iskonto, kambiyo işlerini gören ticari kuruluş.Faiz dinimizde günahtır. Bankalar dar gelirlilerin paralarını faiz karşılığı toplar, zenginlere daha yüksek faizle verir. Bunlar dar gelirlilerin tasarruf ettikleri paralarla bir iş yeri açar, bir mal üretir ve bu mal

batıl / bâtıl

• Fânî, geçici, devamlı olmayan, yok olan.
• Abes, boş, boşuna, sebebsiz yere, yok yere.
• Hırsızlık, gasb, kumar gibi dînin helâl etmediği, izin vermediği kazanç yolu.
• Şirk, putlara tapmak.

batıniyye / bâtıniyye

• Mecûsîlikteki ve çeşitli bâtıl dinlerdeki inanışları İslâm dînindenmiş gibi göstermeye çalışan İranlı Meymûn bin Deysân el-Kaddah tarafından kurulan bozuk yol.

bayi' / bâyi'

• Satan, satıcı, dînimizce satış yapabilme ehliyetine sâhib kimse.

bayram

• İslâm dîninin bildirdiği ve müslümanların neşelenip sevindikleri Fıtr (Ramazan) ve Kurban bayramı.
• Cumâ günü.
• Allahü teâlânın emirlerine uyup, yasaklarından sakınarak, günâh işlemeden, haram lokma yemeden geçirilen günler.
• Müslümanın rûhunu teslim (vefât) edeceği zama

be-didar

• Görünür olmak, kendini göstermek. Meşhur. Namdar. (Farsça)

beldah

• Kişinin kendini yere vurması.

beliğ / belîğ

• Belagâtçi; belâğat ilminin inceliklerini bilen, maksadını noksansız ve güzel sözlerle anlatabilen kimse.

bencillik

• Kendini beğenmek, kendini büyük görmek, enâniyet.

berahime

• Berehmenler. Bâtıl ve sapkın Hind ve Mecûsi dinindekilerin reisleri.

bevar

• Mahvolma, çürüme, yok olma.
• Kadının kocaya varmayıp evde kalması.

bey'-i mekruh / bey'-i mekrûh

• Aslı ve sıfatı İslâmiyet'e uygun ise de kendisine dînin yasak etmiş olduğu bir şey karışmış olan satış.

bi-namaz / bî-namaz

• Namaz kılmayan, namazı terkeden, namazsız. Beynamaz. Namaz, İslâmın temel şartlarından biridir. Peygamberimiz (A.S.M.), namaz dinin direğidir demiştir. Namazını terkeden dininin direğini yıkmış olur. Beş vakit namaz için bir saat yetmektedir. İnsan bir günün 24 saatinden bir saatini Allah'ın huzurun (Farsça)

biat

• Bağlılığını, itimadını bildirmek. Birisinin hakemliğini veya hükümdarlığını kabul etmek. El tutarak bağlılığını alenen izhar etmek. Bağlılığını tazelemek.
• Rey vermek.

bid'at

• (Bid'a) Sonradan çıkarılan âdetler.
• Fık: Dinin aslında olmadığı hâlde, din namına sonradan çıkmış olan adetler. Meselâ: Giyim ve kıyafetlerde, cemiyet (toplum) hayatındaki ilişkilerde, terbiye ve ahlâk kurallarında, ibadet hayatında yani dinin hükmettiği her sahada, dine uygun olmaya

birr

• İyilik, güzellik, hayır, anaya babaya itaat.
• Dininde ibadetinde kuvvetli olan.
• Bağışta bulunma.

birunane

• Haddini aşarak. Haddini tecavüz ederek.

bivegi / bivegî

• Dulluk. Kocasız kadının hâli. (Farsça)

bolis çukuru

• Kendini beğenenlerin, kibirlilerin, büyüklük taslayanların, Cehennem'de şiddetli azâba uğrayacakları yer.

boşanmak

• Eşi ile olan nikâh bağını bozmak. Eşinden ayrılmak. (Medeni kanun, boşama yetkisini mahkemeye bırakmıştır. İslâm dini evlenmeyi Allah'ın emirleri dahilinde karşılıklı rızaya bağlı hür bir sözleşme olarak gördüğünden kadınla erkek boşanma yetkisinin kimde olacağını da kararlaştırabilirler. İsterlerse (Türkçe)

brahmanizm

• (Bak. BRAHMA DÎNİ)

budei / budeî

• (Hindistan'da) Buda Dininden olan. (Farsça)

• Buda dininden olan.

buhari-işerif / buhârî-işerîf

• İslâm dîninde Kur'ân-ı kerîmden sonra en kıymetli, en üstün kitap. Kütüb-i sitte adı verilen meşhur altı hadîs kitabının birincisi.

büyü

• Cin gibi manevî varlıklar aracılığı ile insan veya başka varlıklar üzerinde etki meydana getirme işi. Dinimiz büyücülerin şerrinden, kötülüklerinden Allah'a sığınmamızı emreder. Müslüman büyücülük yapmaz.

büyüklenmek

• Kendini büyük görmek, büyüklük taslamak. (Kötü huylardan biridir, günahtır.) (Türkçe)

ca'feri / ca'ferî

• Şiilerden İmam-ı Ca'fer-i Sâdık Hazretlerine bağlı olduklarını iddia edenler.Bütün mânâsıyla İslâmiyet'e bağlı olup şeriatın emirlerine göre amel eden ve Âl-i Beyt'in büyük bir dinî şahsiyeti olan İmam-ı Ca'fer-i Sâdık Hazretlerine bağlılık iddiasının doğru olması için, o zat gibi olmağa ve Hz. Muha

cahuf / cahûf

• Mağrur, kibirli, kendini beğenmiş.

carre

• Komşu kadını.
• Yularından çekilen deve.

casus

• (Çoğulu: Cevâsis) Hafiye. Gizli sırları haber veren. Kendi asıl şahsiyetini gizleyip, kendini iyi şahsiyet şeklinde göstererek ve gizli yollarla bir devletin askeri, siyasi ve mâli durumlarına dair haberleri başka bir devlet menfaatına olarak toplayıp bildiren kimse.

cazibe-i umumiye-i islamiye / câzibe-i umumiye-i islâmiye

• İslâm dininin genel çekim gücü.

cebbar-ı hodfuruş / cebbâr-ı hodfuruş

• Kendini beğendirmeye çalışan zorba.

cehl

• İlimsizlik, bilgisizlik, dînî bilgilerden haberi olmamak.

cehl-i mürekkeb

• Bilmediği halde kendini bilmiş sayma; katmerli cehalet.

• Câhil olduğu hâlde, câhilliğini bilmeyip, kendini âlim zannetmek.

celabib

• (Tekili: Cilbâb) Kadının bütün vücudunu örten ve dıştan giyilip bol olan çarşaf nevi. Yaşmaklar. Baş ve yüz örtüleri, ferâceler.

celd

• Lügat mânası, deri üzerine vurmaktır.
• Fık: Muhsen olmayan mükellef zâni veya zâniyenin muayyen uzuvlarına vech-i mahsus üzere değnek veya kamçı ile vurmaktır. Bu ceza, mücrimin cildi yani derisi üzerine tatbik edildiği cihetle "celde" adını almıştır.

cem-i müennes

• Gr: Müfredinin şeklini bozmadan sonundaki müennes alâmeti olan (e "t") kaldırılıp yerine (ât) getirilir. Müslime(t) : Müslimât gibi.

cem-i mükesser

• Gr: Cemi yapılacağı zaman müfredinin şekli bozularak yapılan cemi. Kaide dışı yapılan, kaideye uymadan yapılan cemi. Kitab; kütüb, gibi.

cem-i müzekker

• Gr: Müfredinin şeklini bozmadan sonuna (în, ûn) getirilerek yapılan cemi: Müslimîn, müslimûn gibi.

cem-i sahih

• Gr: Bu cemi yapıldığı zaman müfredinin şekli bozulmaz. İki türlüdür. Cem-i müzekker, Cem-i müennes.
• Mat: Toplama.

cemiyet-i diniye

• Dinî kuruluş.

cenah

• Kanat, taraf, kısım. (Vicdanın ziyası ulum-u diniyyedir. Aklın nuru, fünun-u medeniyedir. İkisinin imtizacı ile hakikat tecelli eder. O iki cenah ile talebenin himmeti pervaz eder. İftirak ettikleri vakit, birincisinde taassub, ikincisinde hile, şüphe tevellüd eder. Mün.)

cenh

• Kuşun kanadını vurması.

cennet

• Allah'a (C.C.) inanan ve O'na ibadet ve itaat edenlerin, iman ve İslâmiyyet'e ihlâs ve sadâkatle hizmet edenlerin, Kur'ana bir hizb-ül Kur'ân olarak mücâhidâne bir sûrette hizmetkâr olan mücâhidlerin, cihâd-ı diniyye erlerinin âhirette fazl-i İlâhi ile gidip ebediyyen içinde kalacakları mekân ve mes

cereyan / cereyân

• Akma, akış, gidiş. Hareket. Akıntı. Gezme. Mürûr. Vuku, vâki olma.
• Mc: Aynı fikir ve gaye etrafında toplananların meydana getirdikleri faaliyet ve hareket. Bu hareket; dinî, fikrî veya siyasî hareketler gibi birbirlerinden farklı sahalarda olabilir.

cerre çıkma

• Eski zamanda medrese talebelerinin, mübarek üç aylar olan Receb, Şaban ve Ramazanda köylere dağılıp halka, ahaliye dini nasihatlarda bulunmak, namaz kıldırmak veya müezzinlik etmek suretiyle para ve erzak toplamaları.

cibt ve tagut

• Haç ve put. Allah'tan başka canlı cansız mabut edinilmiş şeyler.

cihad / cihâd

• (Cehd. den) Düşman ile muharebe. İlim ve imanla, sözle, fiile, mal ve canla bütün kuvvetini sarf etmek. Allah (C.C.) yolunda muharebe. Din için çalışmak. Erkân-ı imâniye ve esasât-ı diniyeyi muhafaza ve imânı takviye için cehd ve gayret etmek. Şeriat-ı Garrâ'nın ahkâmını muhafaza, Kelimetullah'ı i'l

• İnsanların, İslâmiyeti işitmeleri, müslüman olmakla şereflenmeleri veya müslümanların dînine, vatanına ve nâmusuna saldıran düşmanı defetmek için yapılan muhârebe yâhut mal, can, söz, neşriyat ve diğer vâsıtalarla İslâmiyeti anlatmak ve müdâfa etmek.

cihad-ı dini / cihad-ı dinî

• Dinî değerler için mücadele etme, gayret ve çaba harcama.

cihad-ı diniye

• Dinî cihad, mücadele.

cilveger / جِلْوَه

• Kendini gösteren.

cimrilik

• Dînin ve vicdânın, mürüvvetin (insanlığın) vermeyi emrettiği yerde vermemek. Vermek kendisine zor gelmek. Bahillik, pintilik.

circis / circîs

• Îsâ aleyhisselâmdan sonra gönderildiği rivâyet edilen peygamber veya velî. Şam diyârında ve Filistin'de yaşadı. Îsâ aleyhisselâmın dîninin hükümlerini insanlara bildirdi.

cömerdlik

• Dînin, vicdânın ve mürüvvetin (insanlığın) vermeyi emrettiği yerde vermek kendisine zor gelmemek.

cud

• Cömertlik. Sahilik. Eli açık olmak. Muhtaçların vaziyetlerini, durumlarını bildirmeğe meydan vermeksizin lütuf ve ihsanda bulunma hâleti. Mücahede-i diniye ve neşr-i hakaik-ı Kur'aniye ve imaniye hizmetinde mutemed zâtlara lüzumunda maddeten de iştirak etmek fedakârlığı.

cudi-i islamiyet / cûdî-i islâmiyet

• İslâmiyetin Cûdî Dağı; insanları maddî ve mânevî tufanlardan ve felâketlerden koruyan İslâm dini için bir benzetme olarak kullanılmış.

cum'a

• Toplanma.
• Perşembeden sonraki gün. Müslümanların kudsî tâtil günü olup, o güne mahsus namazla mükelleftirler. Memur ve işçilerin cuma namazı vakti serbest bırakılmamaları din hürriyetine aykırıdır. Yahudiler ve hristiyanlar haftalık dinî törenleri için cumartesi ve pazar günü serbest

cümle-i cezaiye / cümle-i cezâiye

• Şart cümlesinin ikinci kısmı. Misâl: "Eğer lügatı rehber edinirsen, kelimelerin mânasını anlarsın" cümlesindeki "kelimelerin mânasını anlarsın" cümlesi, cümle-i cezâiyedir.

cüret

• Ataklık, kendini bilmezlik.

cüretkar / cüretkâr

• Atak, kendini bilmez.

da'va / da'vâ

• Takib edilen fikir, iddia.
• Bir kimsenin hakkını aramak üzere mahkemeye müracaat etmesi.
• Hakkı olanın iddia etmesi. Kendini haklı görüp veya zannedip üstün fikirlilik iddia etmek.
• Mes'ele.
• İnat. Ayak diremek.
• Cenab-ı Hak'tan hayır ve rahmet dilemek.

daire-i meşrua

• Dinin uygun gördüğü helâl daire.

danyal aleyhisselam / danyal aleyhisselâm

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Mûsâ aleyhisselâmın dîninin hükümlerini insanlara tebliğ etti (duyurdu).

darül hikmetil islamiye

• (Dâr-ül Hikmet-il İslâmiye) Bu teşkilât, son devirlerde gerek imparatorluk ve gerekse İslâm Aleminde ortaya çıkan bir takım dini mes'elelerin halli ve İslâma yapılan hücumların İslâm ahkâmına göre cevaplandırılması için 12 Ağustos 1334 (25 Ağustos 1918) tarihinde 5. Mehmed Reşat ve Şeyhülislâm Musa

deccal / deccâl / دَجَّالْ

• Kıyametten önce ortaya çıkarak yandaşlarıyla birlikte dini yıkmaya çalışan azgın kimse.

• Kıyâmete yakın çıkacak, yalancı, dini tahrîb edecek şahıs.

deffe

• Yan, yüz.
• Kitab cildinin iki tarafından herbiri.

deha-i kudsi / deha-i kudsî

• Dinin derin hakikatlarını anlamakta yüksek mahareti olan dehâ. Dinî dehâ.

delil-i şer'i / delîl-i şer'î

• Dînî bilgilerin elde edildiği delîl, kaynak.

demagoji

• yun. Halkı kendi menfaati için okşama siyâseti. Halkın hoşuna gidecek sözlerle insanların sevgisini kazanarak kendi maksadını elde etmeğe çalışmak. Halk avcılığı. Cerbeze.

deneycilik

• (Ampirizm) Fels: İnsan zihninde mevcut her bilginin ve her düşüncenin kaynağı tecrübe (deney) olduğunu iddia eden felsefi görüş. Bu görüş, tecrübenin ehemmiyetini belirtirken aklın ve dinin rolünü inkâr ediyor. Tecrübe maddi dünyayı anlamak için gerekli ama, yeterli değildir. Tecrübe görüneni ve müş

dergah / dergâh

• Makam, kapı girişi, eşik. Tasavvuf mektebi. Tasavvufta yetişmiş ve yetiştirebilen evliyâ zâtlar tarafından, talebelere, tasavvuf, İslâm ahlâkı ve diğer dînî ilimlerin ve zamânın fen ilimlerinin okutulduğu yer.
• Cenâb-ı Hakk'ın rahmet kapısı.

ders-i içtimai ve islami / ders-i içtimaî ve islâmî

• Sosyal hayat ve İslâm dini hakkında verilen ders.

deruhde

• Üstüne almak. Kendini vazifeli bilmek. (Farsça)
• Üzerine alınan iş. (Farsça)

derviş / dervîş

• Allahü teâlâdan başka şeyleri kalbinden çıkarıp bütün âzâsıyla İslâm dîninin emir ve yasaklarına uyan, dünyâ malına gönül bağlamayan kimse.

din ehli

• Dindarlar; dinin emir ve yasaklarına uyanlar.

din-i ahmedi / din-i ahmedî

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) dini, İslâmiyet.

din-i ferid

• Tek ve benzersiz olan hak din. İslâm dini.

din-i hıristiyani / din-i hıristiyanî

• Hiristiyanlık dini.

din-i isa / din-i isâ

• Hz. İsâ'nın dini.

din-i islam / dîn-i islâm

• İslâm dini.

din-i islamiyet / din-i islâmiyet

• İslâmiyet dini.

din-i mübin-i islam / din-i mübîn-i islâm

• Hak ve hakikati açıklayan İslâm dini.

din-i muhammed

• Hz. Muhammed'in dini, İslâmiyet.

din-i muhammedi / din-i muhammedî

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) dini.

dindar

• Dinî kaidelere hakkıyla riayet eden, dininin emirlerini yerine getiren, mütedeyyin. (Farsça)

dinen

• Dinî olarak, din açısından.

dini tedrisat / dinî tedrisat

• Dinî eğitim ve öğretim.

dinperver

• Sağlam dindar, dine hizmet eden. Salabet-i diniye sâhibi. (Farsça)

• Dindar, dinini seven.

• Dini seven.

diyanet / diyânet

• Dindarlık. Dinin hükümlerine riâyet ve muktezasınca amel etmek. Din emirlerinin hüsn-ü ihtiyar ile tatbiki. Din işleri.

• Allahü teâlâ ile kul arasındaki dînî iş, ibâdet.

diyanet alemi / diyanet âlemi

• Dinî konuların ele alındığı alan.

diyanet ve şeriat-i islamiye / diyanet ve şeriat-i islâmiye

• İslâm dini ve şeriatı; Allah tarafından bildirilen hükümlerin hepsi, İslâm.

diyaneten

• Dinî yönden.

donanma

• Kendini donatma, deniz kuvveti, ışıklı şenlik.

eazım-ı müçtehidin / eâzım-ı müçtehidîn

• Âyet ve hadisler başta olmak üzere, diğer dinî delillerden hüküm çıkarma bilgi ve kabiliyetine sahip olan büyük İslâm âlimleri.

ebahir

• Kuş kanadının üçüncü mertebede olan yelekleri.

edeb

• Güzel hallere ve huylara sâhib olma ve utanılacak hareketlerden sakınma, her hususta haddini bilip, sınırı gözetme hâli.
• Namazda müstehab ve mendup olan şeyler.

edib / edîb

• Güzel hasletleri kendinde toplayan, haddini bilen.
• Düzgün, güzel ve pürüzsüz söz söyleyen ve yazan, edebiyatçı.

ef'al-i mükellefin / ef'âl-i mükellefîn

• İslâm dîninde mükelleflerin (dînî vazîfeleri yerine getirmekle yükümlü, sorumlu kimselerin) yapmaları ve sakınmaları lâzım olan emirler ve yasaklar. Ahkâm-ı İslâmiyye (fıkıh bilgileri), din bilgileri.

egoist

• Bencil, hodpesent, hodbin, kendini beğenmiş, menfaatperest.

egoizm

• Bencillik. Kendi menfaatını ön plâna alma. Her işi ve davranışta kendini düşünme. Bencillik, hem ahlâk, hem de dinde reddedilen kötü bir huydur. Bencillikten kurtulmanın çaresi, İslâm terbiyesidir. (Fransızca)

ehl

• (Ehil) Yabancı olmayan, alışık olduğumuz.
• Dost, sahip, mensup. Evlâd, iyal. Kavm, müteallikat. Usta, muktedir ve becerikli anlamıyla ehil ve ehliyet İslâmiyette önemli bir husustur. Dinimiz, bize işleri ehline vermemizi emreder. Cemiyette işler, mevkiler, makamlar, görevler, ehline v

ehl-i bid'a

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışanlar.

ehl-i bid'a ve ilhad / ehl-i bid'a ve ilhâd

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışanlar ve inkârcılar.

ehl-i bid'a ve mülhid

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı şeyleri dine mal etmeye çalışanlar ve dinsizler.

ehl-i dalalet ve bid'a / ehl-i dalâlet ve bid'a

• Dinin aslında olmadığı halde, sonradan çıkarılan zararlı âdet ve uygulamaları dine mal etmeye çalışan, doğru ve hak yoldan sapmış olanlar.

ehl-i iman ve taat

• İman eden ve dinin emirlerine uyanlar.

ehl-i medaris

• Osmanlı döneminde dinî ilimlerin tahsil edildiği yüksek eğitim kurumlarına mensup olanlar.

ehl-i re'y

• İçtihadda, dînî hükümleri bildirmede İmâm-ı A'zam ve Irâk âlimlerinin yoluna tâbi olanlar. Bunlara ehl-i kıyâs, eshâb-ı re'y de denir.

ehl-i rivayet / ehl-i rivâyet

• Dînî kaynaklardan hüküm çıkarırken Hicâz âlimlerinin yoluna tâbi olanlar. Bunlara; ehl-i hadîs, ehl-i eser de denir.

ehl-i suffa

• Medîne-i münevverede, akrabâları ve evleri bulunmayan, Peygamber efendimizin mescidinin suffa denilen ve üzeri hurma dallarıyla örtülü bölümünde kalan eshâb-ı kirâm.

ehl-i ulum-u diniye / ehl-i ulûm-u diniye

• Dinî ilimlerle meşgul olanlar, din âlimleri.

ehl-i usulüddin

• Din usulculeri; dinin usul ve prensiplerini bilen, itikada ait meseleleri ispat eden âlimler.

ehlen sehlen

• Hoş safa geldiniz.

ehlen ve sehlen

• Hoş geldiniz, sefa geldiniz.

• Hoş geldiniz, safâ geldiniz (meâlinde söylenir.)

ehlen-sehlen

• Hoş geldiniz.

eimme-i isna aşer / eimme-i isnâ aşer

• On iki imâm. Silsile-i sâdâttan olup müceddit olan imâmlar hakkındaki bir tâbirdir. Bu zâtlar esasât-ı İslâmiye ve hakaik-i Kur'âniye ve imâniyenin, dini esasların ve şeriatın muhafazasına çalışan, saltanat işlerine karışmayan mânevi riyâset ve ilim sahibi şahsiyetlerdir.

ela / elâ

• Arapça'da başlama ve tenbih edatı, "öyle değil mi?", "dikkat ediniz" gibi anlamlara gelir.

elhamdü lillahi ala dini'l-islam ve kemali'l-iman / elhamdü lillâhi alâ dîni'l-islâm ve kemâli'l-îmân

• İslâm dinini ve kusursuz bir imanı nasip ettiği için Allah'a hamd olsun.

elti

• İki kardeş zevcelerinin her birine nisbetle diğeri. Bir kadının kaynının zevcesi. (Türkçe)

elyesa' aleyhisselam; / elyesa' aleyhisselâm;

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. İlyâs aleyhisselâmdan sonra peygamber olarak gönderilmiş ve Mûsâ aleyhisselâmın dînini yaymakla vazîfelendirilmişti. İsmi Kur'ân-ı kerîmde bildirilmiştir.

emanat-ı mukaddese / emânât-ı mukaddese

• İslâm dîni ve târihi bakımından büyük önem taşıyan, Peygamber efendimize ve diğer din büyüklerine âit bâzı mübârek şahsî eşyâ ve hâtıralar. Mukaddes emânetler. Bunlar: Hırka-i Saâdet, Seyf-i Nebevî, Nâme-i Saâdet, Mühr-i Seâdet, Dendân-ı Seâdet, Lıhy e-i Seâdet, Nakş-ı Kadem-i şerîf, Sancak-ı şerîf,

emr-i bi'l-ma'ruf ve nehy-i ani'l-münker / emr-i bi'l-ma'rûf ve nehy-i ani'l-münker

• Dinin iyi gördüğü şeyleri emretmek ve kötü gördüğünden sakındırmak.

emr-i bi-l-maruf, nehy-i anil-münker

• Dinin emirlerini, Kur'âni ve İslâmi hakikatleri neşretmek ve bildirmek, men'edilen şeyleri de yaptırmamak. İyiliği, İslâmi hususları emretmek ve teşvik etmek, kötülüğü men'edip yaptırmamağa sevketmek. (Fakat bu kudsi vazifeyi âdabına itaat ve riâyet ederek ifâ etmek lâzımdır, zirâ bu itaat da dinimi

enaniyet / enâniyet

• Kendini beğenip büyük görme, bencillik. Egoistlik.

enaniyet-i nefsiye / enâniyet-i nefsiye

• Nefsin bencilliği, kedini beğenmesi.

enaniyetsiz / enâniyetsiz

• Kendini beğenmeme, gurursuz.

enva-ı salihin / envâ-ı salihîn

• Dinin emir ve yasaklarını eksiksiz olarak yerine getirenler.

erbab-ı tarikat

• Kendini tarikata, tasavvufa verenler.

ergen

• (Bâliğ) Çocukluk çağından gençlik çağına geçmiş olan, aklı ermeğe başlamış, bâliğ.Erginlik çağına gelen müslüman genç, namaz kılmak, oruç tutmak, zekat vermek gibi Allah'ın farz kıldığı emirlerini yerine getirmeğe mükellef (yükümlü) olur. Küçük yaştan itibaren derece derece gerekli dini bilgiyi öğre

ermel

• (Çoğulu: Erâmil) Ayakları siyah olan koyun.
• Kadını olmayan erkek.

ermiya aleyhisselam / ermiyâ aleyhisselâm

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Hârûn aleyhisselâmın neslindendir. Mûsâ aleyhisselâmın dîninin hükümlerini bildirmekle vazîfelendirilmişti.

eş'ari / eş'arî

• Eş'arî mezhebi veya o mezhepte olan. Asıl adı Eb-ul Hasan-ül-Eş'arî olan İmam-ı Eş'arî, Ehl-i Sünnet itikadını âyetlere, hadislere göre izah ve şerh ederek tesbit etmiştir. Ehl-i Sünnet Mezhebi itikadına tercümanlık ederek İslâmiyet'e büyük hizmet etmiştir. (Hi. 260-324) İtikada dâir meydana koyduğu

• Ehl-i sünnet vel-cemâat yolunun iki büyük imâmından biri. Ebü'l-Hasen Ali bin İsmâil Eş'arî. 879 (H. 266) yılında Basra'da doğdu. 941 (H. 330) yılında Bağdâd'da vefât etti.
• Ehl-i sünnet vel-cemâat îtikâdını Ebü'l-Hasen Eş'arî hazretlerinin açıkladığı şekilde öğrenip inanan.

esaret

• Esirlik. Kölelik. Kullara kendini teslim etmiş olmak. Başka milletten olanlara boyun eğmek.

esas-ı din

• Dinin esası, temeli.

esasat-ı diniye / esâsât-ı diniye

• Dinin esasları, temelleri.

esasat-ı şeriat / esâsât-ı şeriat

• Şeriatın, dînin esasları, temelleri.

esrar-ı din

• Dinin sırları.

ezan-ı muhammedi / ezân-ı muhammedî

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) tebliğ ettiği dinin ezanı; tevhidi ilân etmek amacıyla yüksek sesle yapılan kutsal davet.

ezan-ı muhammedi (a.s.m.) / ezan-ı muhammedî (a.s.m.)

• Hz. Muhammed'in tebliğ ettiği dinin ezanı; tevhidi ilân etmek amacıyla yüksek sesle yapılan kutsal davet.

fahir

• (Fâhire) İftihar eden. Kendi amelini ve kendini beğenen. Övünen.
• Şa'şaalı. Ağır. Parlak. Şanlı.
• Büyük ve iyi nesne.
• Koruğu büyük çekirdeksiz hurma.
• Memeleri büyük deve.

fahriye

• Bir kimsenin kendini medih için söylediği söz veya şiir. Fahre mensub ve müteallik olan.

fahşa / fahşâ

• Çirkin. Dînin ve aklın beğenmediği şeyler.

fahurane

• Kendini beğenerek. Kendini medhederek. Çok övünerek. (Farsça)

fakih / fakîh

• Fıkıh âlimi. Dînin amelî (yapılacak işlerle ilgili) hükümlerinde mütehassıs âlim. Çoğulu fukahâdır.
• Müctehid. Kur'ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde açıkca bildirilmemiş olan hükümleri, açık ve geniş olarak bildirilenlere benzeterek meydana çıkarabilen derin âlim. İctihâd derecesine

fakir

• Biçâre, muhtaç, yoksul. İslâm dini, ev kirası, yiyecek, içecek, giyecek, ilaç, yakacak gibi zorunlu ihtiyaçları karşılandıktan sonra yılda 96 gram altın alabilecek kadar geliri olmayanları fakir sayar. Fakirlerden vergi alınmaz, İslâm devleti zorunlu ihtiyaçlarını karşılamada, tedavi, tahsil (öğreni

fanatik

• Bir dinin veya mezhebin çok aşırı taraftarı olan. (Fransızca)

fani olma / fâni olma

• Bir meseleye kendinden geçer derece kendini verme.

faridat-ı adile / farîdât-ı âdile

• Dînimizin dört temel kaynağından icmâ' ve kıyâs.

fark-ı fahiş / fark-ı fâhiş

• Çok fazla, haddini çok aşan fark.

fazilet

• Değer. Meziyet, iyilik, ilim ve iman, irfan itibarı ile olan yüksek derece. Dinî ve ahlâkî vazifelere riayet derecesi. Fazl ve hüner cihetiyle olan yüksek derece. Bir şeyin başka şeylerden cemal ve kemal ve fayda cihetiyle üstünlüğü, müreccah olmasına sebep olan keyfiyet.

faziletfüruş

• Kendini faziletli göstermeğe çalışan. Fazilet satan. (Farsça)

feda-yı can / fedâ-yı cân

• Canını verme, canını fedâ etme, kendini kurban etme.

fedai / fedâî

• Fedakâr, kendini bir hizmete adayan.

• Feda eden, kendini adayan.

fedailik

• Fedakârlık, kendini bir hizmete adama.

fen yobazı

• Fen bilgisinde mütehassıs (uzman) olmadığı hâlde, kendisini fen adamı ve müslüman olarak gösterip müslümanların dînini, îmânını bozmağa, İslâmiyet'i içerden yıkmağa çalışan kimse.

fena / fenâ

• Tasavvuf ilminde bir terim. Kendini yok görmek. Mâsivâyı, Allahü teâlâdan başka her şeyi unutmak, mahlûkların (yaratılmışların) sevgi ve düşüncesini gönülden çıkarmak. Allahü teâlâyı çok zikir (anma) netîcesinde meydana gelen kendini unutma hâli.

feraiz / ferâiz

• Farzlar, yapılması mecburi olan dinî emirler.

feraiz-i diniyye / ferâiz-i diniyye

• Dinin farzları.

fetret / فَتْرَتْ

• Dînî teblîğin insanlara ulaşmadığı dönem.

fetret-i mutlaka

• İnsanlara, doğru ile yanlışı ayırt ettirecek hiçbir semâvî dinin hükmetmediği dönem.

fetva / fetvâ / فتوی

• Dinî hüküm, karar.

• Bir meseleyle ilgili dinî hüküm.

• Kadının verdiği şer'î karar. (Arapça)

fevait / fevâit

• Kasten, bilerek terketmekle olmayıp, dînin kabûl ettiği herhangi bir sebeble, özürle kaçırılmış farz veya vâcib namazlar. Fâitenin çoğuludur.

feyl

• Hamile kadının sütü.

fıkh-ı ekber

• Yüksek fıkıh. Dinî bilgilerin en mühim olanı. İmana dair ilim.
• İmam-ı Azam hazretlerinin meşhur eserinin ismi.

fıkhü'l-ekber

• En büyük fıkıh, dinî bilgilerin en mühim olanı; Akaid ilmi.

fıkıh

• (Fıkh) Derin ve ince anlayış. Bir şeyi, hakkı ile, künhü ile bilmek. İnsanlar arasındaki ilişkilerle ilgili olarak dinî hükümleri ayrıntılı delilleriyle bilmek. Müslümanlar, müslüman olmaları itibariyle Allah'ın emirlerine tâbidirler, uyarlar. Fıkıh ilmi, hangi şartlarda Allah'ın hangi emrin

fikr-i infiradi / fikr-i infiradî

• Tek başına olma fikri, bireysel düşünce, sadece kendini düşünme.

fikr-i ruhbaniyet

• Hıristiyanlık dininde Allah ile kullar arasında vasıta olarak ruhbanların bulunması gerektiğine dair düşünce.

firaş-ı kavi / firaş-ı kavî

• Fık: Evli kadının firaşı mânâsına gelir bir tabirdir. (Bununla bilâdavet neseb sabit olup, nefy ile neseb nefy olunmayıp, lâkin laan ile nefy olunur.)

firaset

• Zihin uyanıklığı. Bir şeyi çabukça anlayış kabiliyeti. Bir kimsenin ahlâk ve istidadını yüzünden anlamak. Firasetin bir nev'i, sebebini anlamadan ve ilham eseri olarak vücuda gelen seziştir. Diğer nev'i ise kesbîdir. Muhtelif huy ve tabiatları bilmek neticesinde hâsıl olur.
• Yiğitlik.

firavuncuk

• Küçük bir Firavun; kendini Firavun gibi ilâh seviyesine çıkaracak derecede büyük gören.

firavuncuklar

• Kendini Firavun gibi ilâh seviyesine çıkaracak derecede büyük görenler.

firavunluk

• Firavun gibi kendini beğenen, kendini üstün gören.

fırka-i naciye / fırka-i nâciye

• Kurtuluş fırkası. Cehennem'den kurtulacağı bildirilen fırka. İslâm dîninde doğru îtikâd üzere olanlar. Peygamber efendimiz ve Eshâbının ve bu büyüklere tâbi olan Ehl-i sünnet âlimlerinin yolunda bulunanlar.

fısk

• Haddini tecavüz. Günah. Haktan ayrılmak.
• Fık: Allah'ın emirlerini terk ve O'na isyan etmek ve doğru yoldan sapıp çıkmak. Böyle olanlara şeriat dilinde "fâsık" denir.

fıtr bayramı

• Müslümanların iki dînî bayramından birisi olan Ramazan bayramı.

fıtratullah

• Allahü teâlânın dîni, İslâmiyet.

fuhş

• Haddini aşma.
• Kötülük, namusa aykırı hareket.

• Edeb ve terbiyeye uymayan hareket.
• Haddini aşmak. Çirkin, kötü. İş ve sözde taşkınlık. Haram.
• Çok günah ve çok fena bir fiil olan zina.

füru' / fürû'

• Dal, asıldan türeyen. Fer'in çokluk şeklidir.
• Fıkıh ilminde (İslâm hukûkunda) çocuklar, torunlar ve onların çocukları.
• Ahkâm-ı şer'iyye yâni İslâm dîninde ibâdet, münâkehât (nikâh, boşanma, nafaka), muâmelât (alış-veriş, ticâret, kirâlama v.b) ve ukûbâtla (cezâlarla) ilgili hükümler.

füruat-ı şeriat

• Dinin temel meselelerinden ayrılan dalları, alt bölümleri.

fürut

• (Çoğulu: Efrât) Haddini tecavüz eden.
• İsraf.
• Zayi.
• Yüksek mevzi.

gafak

• Yağmurun yavaş yavaş yağması.GAFER (Gufâr)Ğ : Kadının baldırında, alnında veya başka yerinde olan kıl.

gala

• Yüksek kıymet, pahalılık.
• Bir şeyin haddini aşması.

gali / galî

• Pahalı. Kıymetli. Ağır.
• Haddini tecâvüz eden, haddini aşan.

gaşeyan

• Kendinden geçmek. Kendini kaybetmek. Bayılmak. Gaşyolmak.

gaşyolma

• Kendinden geçme. Kendini bilemez hale gelmek.

gayl

• Irmak, nehir.
• Ağaç, şecer.
• Cima etmek.
• Kadının hâmile iken çocuğuna süt emzirmesi.

gayretullah

• Allah'ın hak dinini koruma sıfatı.

gaza / gazâ

• İnsanların İslâmiyet'i işitmeleri, müslüman olmakla şereflenmeleri yâhut müslümanların dînine, vatanına ve nâmusuna tecâvüz eden düşmanı kovmaları için yapılan muhârebe.

gaza ordusu / gazâ ordusu

• Allahü teâlânın rızâsı için O'nun dînini yaymak, din, nâmus ve vatanı korumak için düşmanla savaşan müslüman askerler.

gazi / gâzi

• Allahü teâlânın dînini yaymak, din, nâmus ve vatanına saldıran düşmanı kovmak için savaştıktan sonra geri dönen müslüman.

giran-ser

• (Çoğulu: Giranserân) Mağrur, kibirli, gururlu, kendini beğenmiş. (Farsça)

giran-seri / giran-serî

• Kibirlilik, mağrurluk, enaniyetli oluş, kendini beğenmişlik. (Farsça)

giranser / girânser / گران سر

• Mağrur, kendini beğenmiş, kasıntı. (Farsça)

gıtrif

• Mütekebbir, gururlu, kendini beğenmiş.

gıyas-üd din

• Dinin intişar etmesine yardımı dokunan kimse.

gulv

• Haddini tecavüz etmek, haddini aşmak.
• Yiğitlik zamanının evveli ve sür'ati.

günah / گناه

• Suç, kabahat. (Farsça)
• Dinî suç. (Farsça)

gurur / gurûr

• Kendini beğenme duygusu, böbürlenme.

gururiyet

• Böbürlenme, kuruntuya kapılarak kendini yüksek görme.

gusl

• Boy abdesti; dinin gerekli gördüğü hallerde maddî, mânevî temizlik için şartları dahilinde yıkanma.

hablullah

• Allahü teâlânın ipi, Kur'ân-ı kerîm veya İslâm dîni.

haç

• Birbirini dik olarak kesen iki doğrunun meydana getirdiği, hıristiyanlık dîninin sembolü olarak kabûl edilen şekil. Buna salîb ve istavroz da denir.

haccac

• Çok eskiden Irakta vâlilik yapan fakat, Hz. Resul-ü Ekremin (A.S.M.) soyundan gelenlere ve onlara taraftar olanlara çok zulmeden, haddini aşmış bir zâlimin ünvânı. Asıl ismi Yusuf bin Sakafi'dir. Haccac-ı Zâlim diye de anılır.

hacegan yolu / hâcegân yolu

• Daha çok nübüvvet kemâlâtına (olgunluklarına, üstünlüklerine) kavuşturan Hazret-i Ebû Bekir'den gelen yolun, Yusuf-ı Hemedânî hazretlerinden îtibâren aldığı isim. Bu yol sonradan Nakşibendiyye adını almıştır.

hacetaş / hâcetaş

• Eskiden bir efendinin müteaddit kölelerinden her biri. (Farsça)

hadd-i büluğ

• Büluğa erme yaşı. Teklif-i İlâhînin başladığı, namaz ve oruç gibi dinî emirleri ifaya başlanılan yaş.

hadd-na-şinas

• Haddini bilmez. (Farsça)

haddini tecavüz etme

• Haddini aşma, ileri gitme.

hadesten taharet / hadesten tahâret

• Namaza başlamadan önce yerine getirilmesi gereken farzlardan biri. Abdesti olmayan kimsenin abdest alması, cünüb olanın, hayız ve nifas hâli sona eren kadının boy abdesti alması.

hadi / hâdî

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kullarından dilediğine doğru yolu gösteren, kullarının havâssına (seçilmişlerine) doğrudan insanların avâmına (havâsstan aşağı derecede olanlara) yarattıkları varlıkları vâsıtasıyla kendini tan ıtan yüce Allah.

hadim-i islam / hâdim-i islâm

• İslâmın hizmetçisi, İslâm dinine hizmet eden kimse.

hadis-i muallak / hadîs-i muallak

• Senedinin yalnız ibtidasından bir veya birkaç ravisi hazf edilmiş olan hadistir. Meselâ: Bir zat kendi şeyhini ve şeyhinin şeyhini zikr etmeksizin onların fevkindeki râvilerden itibaren senedi zikr etse ta'likte bulunmuş olur. (Ist. Fık.K.)

hadnaşinas / hadnâşinas / حدناشناس

• Haddini bilmez. (Arapça - Farsça)

hafi / hafî

• Gizli, kapalı.
• Usûl-i fıkıh ilminde, mânâsı açık olduğu hâlde söyleyenin maksadını ifâde etme husûsunda kapalı, gizli söz.
• Tasavvufta âlem-i kebîrdeki beş latîfeden biri.

hafız / hâfız

• Alçaltıcı.
• İnsana haddini bildiren.
• Rahatta olan.

haham

• Mûsevilerin dinî reisi, râhibi, âlimi.

hahambaşı

• Musevîlerin dînî lideri.

• Musevîlerin dinî lideri.

hain / hâin

• Birine kendini emin (güvenilir) tanıttıktan sonra o emniyeti, güveni bozacak iş yapan. Eminin zıddı.

hakaik-i diniye

• Dini esaslar, dini meselelere ait hakikatler, gerçekler.

hakikat-i din

• Dinin hakikati, esası.

hakikat-i din ve dünya ve insan ve iman

• Dinin, dünyanın, insanın ve imanın gerçeği.

hakimiyet-i milliye / hâkimiyet-i milliye

• Millî egemenlik (İslâm dini, şeriatı ve inancının egemenliği).

hal'

• Kaldırma. Kal' etme.
• Hükümdarı tahttan indirmek. Azletmek.
• Mansıb ve mesnetten ihraç etmek.
• Elbise gibi şeyleri soymak.
• Bir şeyi izâle edip ayırmak ve terketmek.
• Karısını boşamak. Evlâdını evlâdlıktan reddetmek.

halet-i gaşy / hâlet-i gaşy

• Kendini bilmeyecek derecede baygınlık.

halife-i raşide / halîfe-i râşide

• İnsanlara, İslâm dînini anlatma vazîfesini Peygamber efendimiz gibi yapan ve âyet-i kerîmelerde veya hadîs-i şerîflerde halîfe olacağı işâret olunan halîfe. Buna, Halîfe-i âdile de denir.

haliye

• (Çoğulu: Havâlî) Kendini süsleyen kadın.

hamiyet-füruş

• Kendini beğenerek vatanı ve milleti koruma noktasında çok gayretli olduğunu iddia eden.

• Kendini beğenip hamiyetli olduğunu iddia eden. Hamiyetli olduğunu göstermeğe çalışan. (Farsça)

hamiyet-i diniye

• Dinî hamiyet; dini korumak ve yüceltmek maksadıyla çalışma, dinden gelen yüce duygularla din uğruna fedakârlıkta bulunma.

hamiyet-i diniye-i milli / hamiyet-i diniye-i millî

• Dinî ve millî esasların harekete geçirdiği hamiyet ve gayret duygusu.

hamiyyet

• Dîni, milleti himâye etmekte, korumakta, şerefini savunmakta tenbellik etmeyip, bütün kuvveti ile gayret etmektir.

haml

• Yük.
• Sırtına yük alıp getirmek.
• Kadının karnındaki çocuk.
• İsnad. Yüklenme.

hamza

• Abdulmuttalib'in oğlu olup, Resulüllah'ın (A.S.M.) amcasıdır. Önceleri, İslâm dinine karşı olanlarla beraberdi. Ebucehil'in İslâm düşmanlığını çok ileri götürmesi karşısında, imana girip Ebucehil ve din düşmanlarına karşı çıktı ve İslâm'a büyük hizmetleri oldu. Uhud Gazası'nda 57 yaşında iken şehid

hanif / hanîf

• İslâmiyetten evvel Allah'ın birliğine inanan ve Hz. İbrahim'in (A.S.) dininden olanların vasfı.
• İslâmiyete kuvvetle bağlı olan ve ilmiyle âmil olan kimse.
• Eğri.
• Eski kötü hallerinden vazgeçip hakka ve doğruluğa yönelen.

• İslâmiyetten önce Allah'ın birliğine inanan ve Hz. İbrahim dinine bağlı olan kimse.

• Sapıklıktan, yanlış inanışlardan Hakk'a, doğruya meyleden, dönen, müslüman. İslâmiyet'ten önce Arabistan'da putlara tapmayıp, hazret-i İbrâhim'in dîni üzerine bulunanlara verilen isim. Çoğulu hunefâ'dır.

harbiye nazırı

• Askerlik işleriyle alâkalı dairenin başında bulunan memura verilen ünvandır. Kuva-yı Milliyenin Anadolu'da kurduğu hükümette "Milli Müdafaa Vekili" adını taşıyan bu ünvan, Osmanlı Hükümetine 1908 Temmuz inkılâbı arifesinde kurulan Said Paşa kabinesiyle girmiştir. Ondan evvel "Serasker" adını taşıyor

harc

• Gider, sarfiyat, bir iş için kullanılan madde.
• Vergi.
• Çıkmak.
• Yeni çıkan bulut.
• Yemâme vilayetinde bir yer.
• Ecir.
• Buğday. (Dinimizde lüzumsuz harcamak, israf haramdır. Zillet ve fakirliğe sebeptir.)

harhara

• Uykuda horlamak.
• Kedinin mırıldayışı.
• İki dere arasındaki düzlük.

hasanet

• Bir yerin çok sağlam ve korunulacak tarzda olması.
• Kadının kendisini haramdan koruması.

haslet-i hamra / haslet-i hamrâ

• Güçlü haslet; hamiyet, gayret ve mahçubiyetten kaynaklanan ve yüz kızarması şeklinde kendini gösteren haslet.

hasna / hasnâ

• Çok fazlasıyla kendini haramdan saklayan kadın. Çok iffetli, çok nâmuslu kadın.

hasr-ı nefs

• Kendini o işe adama.

hatel

• Kahretmek.
• Ahdini bozmak.
• Aldatmak.

hatib / hatîb

• Hitâbeden. Söz söyleyen. Cemaate, topluluğa karşı güzel söz söyleyen kimse.
• Câmi'de müslümanlara dini nasihatlar ve güzel sözlerle hitâbeden vazifeli zat.

• Câmide müslümanlara dînî nasîhat eden ve hutbe okuyan.

hatice / hatîce

• (Hadîce) Vakitsiz ve erken doğan kız çocuğu.
• Fetva metinlerinde kadını temsil eden umumi isimlerden birisi. (Ötekiler: Hind, Fâtıma ve Zeyneb'dir.)

hatr

• Ahdini bozmak, sözünde durmamak.

havariyyun

• Hz. İsa'nın (A.S.) yardımcı ve sahabeleri olan 12 kişinin hepsine birden verilen isim. Bunlar: İsa'nın (A.S.) Petrus adını verdiği Yunus'un oğlu Simun, kardeşi Andreas, Yakub, Zebedi'nin oğlu Yuhanna, Filipus ve Bartholomaeus, Matta ve Tomas, Alte'nin oğlu Küçük Yakub, Gayur Simdeu, Yakub'un oğlu Ya

havass-ı refia / havâss-ı refia

• Tar: Eyüp Kadılığı eskiden Çatalca'ya kadar uzanır ve Çatalca'da kadının bir vekili bulunurdu. İkinci meşrutiyete kadar bütün mahkeme işleri, kadının tayin ettiği bir naib tarafından idare edilirdi. Meşrutiyet devrinde diğer kadılara yapıldığı gibi, Eyüp Kadılığına da maaş bağlandı. Şer'î ve nizamî

havat

• Tavşancıl kanadının fısıltısı.
• Ses, sadâ.

haviye / hâviye

• Cehennem'in yedinci tabakası. Burada inanmadıkları hâlde inanmış görünen münâfıklar ile müslüman iken İslâm dînini terk eden mürtedler azâb görecektir.

hayat-ı din

• Dinî yaşam.

hayat-ı diniye / hayat-ı dîniye

• Dinî hayat.

hayat-ı diniye ve ebediye ve uhreviye

• Ebedî hayat , dinî hayat ve âhiret hayatı.

hayız

• Kadınlarda her ayın belirli günlerinde kanama ile kendini gösteren özel bir hâl, âdet hâli, hayz.

hayr

• İyilik. Dînin ve aklın beğendiği, güzel ve faydalı gördüğü şey.

hayz

• Sıhhatli bir kızın veya âdet zamânı son dakikasından îtibâren tam temizlik (hiç kan gelmeden en az on beş gün) geçmiş olan kadının önünden çıkan ve Hanefî mezhebine göre en az üç gün (ilk görülmesinden îtibâren yetmiş iki saat), en çok on gün devâm eden kan.

• (Çoğulu: Hiyaz) Kadınlara mahsus aybaşı. Kadının âdet hâli. Böyle bir kadına hayize denir. (Kadını döl yatağı denen rahminden, bir hastalık veya çocuk doğurma sebebi olmaksızın, muayyen müddetlerde kan gelmesine o kadının "aybaşısı" denir. Buna ve kan geldiği müddete de hayız müddeti denir. İslâmiye

hazret-i mehdi / hazret-i mehdî

• Âhirzamanda gelip dini takviye edecek ve Müslümanların imanlarını yenileyecek olan zât.

hebenneka

• Ahmaklığı darb-ı mesel olmuş bir kimsedir.
• Mc: Zeki ve becerikli olmadığı halde kendini öyle sanan.

helal / helâl

• Allah'ın müsaade ettiği şey. Haram olmayan. Dinî bakımdan kullanılmasında, yenilip içilmesinde, dinlenmesi veya bakılmasında yahut dokunulmasında nehiy olmayan.
• İhramdan çıkan hacı.

• Dinin izin verdiği şey.

hevaperest

• Sadece gayr-ı meşru lezzet ve hevesinin peşinde. Cenab-ı Hakk'ı, dinin emirlerini unutmuş, nefsine şiddetle muhabbet eden. Nefsine tapınır derecede Haktan gafil. (Farsça)

hevesat-ı gayr-ı meşrua

• Dinin izin vermediği arzu ve istekler.

hicab

• Perde. Örtü. Hâil.
• Utanma. Kendini kusurlu bilip insanlar arasından çekilmek.
• Men'etmek.
• Allah ile kul arasındaki perde.
• Setretmek. Gizlemek.

hicr

• (Hicir) Men'etmek, bırakmak.
• Şer'an haram olan şey.
• Semud Kavmi'nin bulundukları vadinin ismi.

hicret

• Bir yerden başka bir yere göç etmek.
• Resûlullah efendimizin Mekke-i mükerremeden Medîne-i münevvereye göç etmesi.
• Müslüman bir kimsenin, dînini korumak için, kâfir memleketinden, İslâm memleketine göç etmesi.
• İslâm memleketinde fitne ve kötülük bulunan bir yerden iyi bir yere

hidad

• Dul olan bir kadının mâtem tutup süsten vazgeçmesi.

hıfz-ı din

• Dinin korunması.

hikmet-i diniye

• Dinin hikmeti, sırrı.

hile-i şer'iyye / hîle-i şer'iyye

• Şer'î (dînî) çâre. Müslümanların, İslâmiyet'e uymaları ve haram işlememeleri için ihtiyatlı yol aramaları. Herhangi bir hususta İslâmiyete uymağa mani bir durum bulununca o şeyi yapabilmek için kolay olan bir çâre aramak veya bu sûretle bulunan çıkış yolu.

hillet

• Bir yere konup istirahat eden cemaat.
• Yorgunluk. Kırgınlık.
• Boşanmış kadının iddet müddetinin sona ermesi.

hind

• Hindistan'ın kısa adı.
• Bir kadın adı. (Asr-ı saadette Hazret-i Hamza'nın ciğerlerini yiyen kadın, Ebu Süfyan'ın karısı.)
• Fetva metinlerinde kadını temsil etmek üzere kullanılan umumi isimlerden birisi. Diğerleri: Fatıma, Hatice, Zeyneb.

hırka

• Bez parçası. Bezden mâmul elbise.
• Tas: Mânen dünya zevk u safâsından çekilip kendini ibadete verenlerin elbisesine hırka-i tecrîd denir.

hiss-i dini / hiss-i dinî

• Dinî his.

hiss-i milli ve dini / hiss-i millî ve dinî

• Dinî ve millî his.

hiss-i selim

• Selim his. Her çeşit zarar verebilecek olan, müsbet olmayan ve şerre giden şeylerden kendini koruma hissi.
• Sağlam ve insanı yanıltmayan his.

hissiyat-ı diniye

• Dinî hisler, duygular.

hıtbe

• Huk: Bir kadının nikâhına talib olmaktır. Evlenmeyi taleb eden erkeğe: "hâtıb", evlenmesi taleb edilen kadına da "mahtube" denir.

hıyanet / hıyânet

• Hâinlik. Birine kendini emîn tanıttıktan sonra, o emniyeti bozacak iş yapmak; vefâsızlık, îtimâdı kötüye kullanmak, sözünde durmamak.

hiyela

• Kibir, gurur, enaniyet, kendini beğenmişlik.

hizmet-i islamiye / hizmet-i islâmiye

• İslâm dinine hizmet.

hizmet-i islamiyet / hizmet-i islâmiyet

• İslâm dinine hizmet.

hızve

• Kadının, kocası yanında hürmetli, izzetli ve mertebeli olması.

hod-endiş

• Kendini düşünen.

hod-endişane / hod-endişâne

• Yalnız kendini düşünerek.

hod-pesend

• Kendini beğenen.

hodara

• (Hod-ârâ) Kendini süsleyen, kendini medheden, öven. (Farsça)

hodbin / hodbîn / خُودْب۪ينْ

• Bencil, kendini gören.

• Kendini gören, kendini beğenmiş.

hodbinane

• Kendini beğenerek, kibirli bir şekilde.

hodbinlik

• Kendini görme, kendini düşünme; bencillik.

hodendiş

• Yalnız kendini düşünen, kendisi için endişe eden.

• (Hod-endiş) Kendini düşünen. Kendi için endişe eden. Başkasının işine yaramayan. (Farsça)

• Kendini düşünen.

hodendişlik

• Kendi için kaygılanma, endişe etme; kendini düşünme; bencillik.

hodfuruş / hodfurûş

• Kendini beğenerek satmaya çalışmak.

• Kendini beğendirmeğe çalışan. Övünen. (Farsça)

• Kendini öven.

hodfuruşane / hodfuruşâne / hodfurûşâne

• Kendini beğendirmeye çalışır bir şekilde.

• Kendini övüp beğendirmeye çalışarak.

hodfuruşluk

• Kendini beğendirmeye çalışmak, övünmek.

hodfüruşluk

• Kendi kendini beğenme, pahalıya satma.

hodgam / hodgâm

• Bencil, egoist, kendini beğenmiş.

• (Hodkâm) Kendi keyfini düşünen. Kendini beğenmiş. (Farsça)

• Kendini beğenmiş, bencil.

hodgami / hodgâmî

• Bencil, kendini düşünen.

hodkam / hodkâm / خودكام

• Kendini beğenmiş, kendini düşünen. (Farsça)

hodkamlık / hodkâmlık

• Kendini düşünme. (Farsça - Türkçe)

hodküş

• Kendini öldüren, intihar eden. (Farsça)

hodperest

• Mağrur. Kendini çok beğenen. Kibirli. (Farsça)

• Kendini çok beğenen, kendine tapan.

hodpesend

• Kendini beğenen.

• Kendini beğenen.

• Kendini beğenen. Mağrur. (Farsça)

hodpesendane / hodpesendâne

• Kendini beğenerek, mağrur bir şekilde.

• Kendini beğenmişcesine.

hodpesent

• Kendini beğenen.

hodsitay

• Kendini öven, medheden. (Farsça)

hoşamedgu / hoşâmedgû / خوش آمد گو

• Hoşgeldiniz diyen. (Farsça)

hubb-u nefis / حُبُّ نَفْسْ

• Kendini sevme, nefse düşkünlük.

• Kendini sevme.

hubb-u zat / hubb-u zât / حُبُّ ذَاتْ

• Kendini sevme.

• Kendini sevme.

huccet

• Senet, vesîka, delîl, burhân.
• Şer'î mahkemelerde bir dâvânın şâhitlerini dinledikten sonra kâdının verdiği hükmün yazıldığı îlâm, belge.

hudperestlik

• Bencillik, kendini düşünme. (Farsça - Türkçe)

hükmi temizlik / hükmî temizlik

• Kadının âdet bitiminden îtibâren on beş gün içinde kan gördüğü halde temiz kabûl edilmesi. Bu on beş gün içinde kan görülen bu kan fâsid kan yâni istihâza kanıdır.

hülagu / hülâgu

• Mi: 1258' de Bağdadı zaptederek halkını kılıçtan geçirmiş, Abbasi Halifesi Musta'sımı ve bütün âile efradını öldürtmüştür. Cengiz Hanın torunu, Tülay Hanın oğludur. Tarihde en çok kan döken hükümdar olarak bilinir. Abbasi Devletini yıkan Moğol Başkumandanıdır.

hulefa-i mehdiyyin / hulefa-i mehdiyyîn / hulefâ-i mehdiyyîn

• Mehdî olan halifeler; âhirzamanda gelen büyük mehdînin bazı niteliklerine sahip olan halifeler.

• Mehdi olan halifeler. Yani âhir zamanda gelen büyük mehdinin bazı vâsıflarına sahib olan halifeler.

hulf

• Ahdinde durmamak. Ahdini bozmak. Sözde durmamak.
• Nakz.

hulle

• Ağır, pahalı.
• Belden aşağı ve belden yukarı olan iki parçadan ibâret olan elbise.
• Cennet elbisesi.
• Fık: Üç defa kocasının boşadığı bir kadının dördüncü defa eski kocasına nikâh düşebilmesi için başka birine nikâhlanması. Müslim bir erkek karısını üç talak ile boşarsa,

• İslâmî nikâh hükümlerine göre üç defâ boşanmış bir kadının, tekrar aynı adam tarafından alınabilmesi için; başka bir erkek tarafından nikâhlanıp, düğün ve vaty olduktan sonra boşanması.

hulul

• Girme. Dâhil olma. İçine gizlice giriş.
• Birinin veya birkaç kimsenin sevgi veya itimadını kazanmak, içlerine onlardan görünüp girmek.
• Halletmek.
• Vuku' bulmak. Zuhur etmek.
• Gelip çatmak.
• Bir menzile inmek.
• Kim: Bazı akıcı cisimlerin vücud mesâmâ

humtane

• Kadının kaynanası.

humud

• Düşme. Zayıflama.
• Sâkin olmak. Soğumak. Ateş sönmiyerek alevi azalmak.
• Bayılmak ve kendini kaybetmek.
• Ne helâle, ne de harama iştihası olmamak.

hunefa'

• "Hanif"in çoğulu. Allah'ın birliğine inananlar, Hz. İbrahim dininden olanlar.

huneyn

• Mekke-i Mükerremeye üç mil mesafede ve Mekke ile Taif arasında bir vâdinin adı.

hurmat

• (Huremât - Hurumât) Haramlar. Dinin, yapılmasını menettiği şeyler. İşlenmesi günah olan işler.

hurmet-i müsahere / hurmet-i müsâhere

• Erkeğin herhangi bir kadın ile zinâ etmesi veya herhangi bir yerine unutarak ve yanılarak da olsa şehvetle (lezzet alarak) dokunması hâlinde, o kadının neseb (soy) ile ve süt ile olan anası ve kızları ile; kadının da o erkeğin oğlu ve babası ile evle nmesinin ebedî, sonsuz olarak haram, yasak olması

hürmet-i şer'iye

• Şeriata olan hürmet, dinî saygı.

hürriyet-i diniye

• Din hürriyeti. Herhangi bir kimsenin mensub olduğu dinin emirlerini ve icablarını yapmakta asayişe ve başkasının haklarına dokunmamak şartiyle serbest olması.

hürriyet-i vicdan

• Amme hukuku ile ferdî hukuka tecavüz etmemek şartıyla herhangi bir kimsenin her hangi bir fikir veya dini kabul etmekte veya kabul etmemekte serbest olması. Ancak, İslâmiyeti kabul etmiş olan bir kimse, İslâmın esaslarını kısmen de olsa, inkâr ve reddetmekte serbest değildir; İslâm hukukunda mürted

huruc-i fahiş / huruc-i fâhiş

• Haddini aşmak.
• Büyük isyan hareketinde bulunmak.

hurumiyye / hurûmiyye

• Bozuk Bâtıniyye fırkasının diğer bir adı. Bu sapık fırkada bulunanlar, birçok haramlara helâl dedikleri için, Hurûmiyye adını almışlardır.

hüsameddin

• Dinin keskin kılıcı.

hüseyin-i cisri / hüseyin-i cisrî

• (Hi: 1261- 1327) Suriye ulemasındandır. Baba ve annesi Ehl-i Beyt'tendir. Câmi-ül Ezher'de tahsil görmüş ve zamanının dinî, edebî ve felsefî ilimleriyle iştigal etmiştir. En meşhur eseri "Risale-i Hamidiye"sidir. Türkçeye ve Orducaya tercüme edilmiştir. 1307 senesinde Tercüman-ı Hakikat gazetesi, ki

hüsn-ü ifade

• Güzel anlatım, maksadını güzelce dile getirme.

hutbe

• Dinî konuşma.

huzur-u etemm

• Kulun kendini her yönüyle Allah'ın huzurunda hissetmesi.

huzur-u tevhid

• Her şeyin bir olan Allah'a ait olduğuna kesin olarak inandıktan sonra kendini herzaman Allah'ın huzurunda hissetme.

i'cab

• Şaşırtmak. Hayran etmek. Hayrete düşürmek.
• Hodpesendlik. Kendini beğenmişlik.

i'dam-ı nefs

• İntihar. Kendi kendini öldürmek.

i'kar

• Kadının dölyatağını sakatlama.

i'la-yı kelimetullah / i'lâ-yı kelimetullah

• Allah'ın adını yüce tutmak.

i'la-yıkelimetullah / i'lâ-yıkelimetullah

• Allahü teâlânın ismini yüceltmek, İslâm dînini yaymak.

i'tikad

• İnanmak. İnanç. Sıdk ve doğruluğuna kalben kararlı olmak. Gönülden tasdik ederek inanmak. Dinin temelini meydana getiren şeylere inanmak.

i'tizaz

• Kendini aziz, izzetli saymak.

iane-i askeriye

• Tanzimattan sonra cizye yerine Hristiyan tebeadan alınan vergi. Bu vergi sonradan "bedel-i askerî" adını almış ve 1908 Temmuz inkılâbına kadar devam etmiştir.

ibaha mezhebi / ibâha mezhebi

• Dinî kuralları, ahlâk ve namus prensiplerini, şahsî mülkiyet kavramını tanımayan sözde özgürlükçü batıl bir akım.

iç kale

• Kale duvarlarıyla çevrilmiş şehir ve kasabaların bazılarının ortasında ve en yüksek yerinde yapılan küçük kaleler. Bu çeşit kalelere "bâlâ hisâr" da denilirdi. Bu iç kaleler, düşmanın, surları geçmesi hâlinde veya şehirde bir isyân çıktığı zaman, hükümdar veya kumandanın çekilip kendini müdafaa etme (Türkçe)

icar

• Kadının başına bağladığı nesne.

icbar-ı nefs / icbâr-ı nefs

• Kendini zorlama, nefsini icbar etme.

• İnsanın kendini bir işe zorlaması.

icma'

• Toplanma. Dağınık şeyleri toplamak.
• Hazırlamak.
• Azm ve kasdeylemek.
• Topluluk. Fikir birliği. Bir mes'eleden âlimlerin ittihad etmesi.
• Fık: Sahabe-i Güzin Hazretlerinin (R.A.) ittifakları üzere akaid hükmüne geçmiş umur-u diniyenin tamamı.

icma-ı ümmet / icmâ-ı ümmet

• Aynı asırda yaşamış olan İslâm âlimlerinden müçtehit olanların, şeriatın bir meselesi hakkında verilen hükümde birleşmeleri, dinî bir konuda söz birliği etmeleri.

ictihad / ictihâd / اجتهاد

• Çalışma, çabalama. (Arapça)
• Görüş. (Arapça)
• Dinî kaynaklar ışığında görüş bildirme. (Arapça)

ictihah

• Kadının veya dişi hayvanların hâmile olması.

idare-i ruhiye ve diniyesine ve şahsiyesine ve beytiyesine ve karyesine / idâre-i ruhiye ve dîniyesine ve şahsiyesine ve beytiyesine ve karyesine

• Kendi ruhu, dini, şahsı, ailesi ve köyü ile ilgili idare ve onları yönetme.

idare-i şahsiye ve beytiye ve diniye

• Kendi şahsı, ailesi ve dini ile ilgili idare ve bunları yönetme.

iddet

• Bekleme müddeti.
• Sayılmış. Madud.
• Cemaat.
• Hıfz.
• Fık: Kocasından ayrılan kadının, başkası ile evlenebilmesi için, üç defa hayız görüp temiz oluncaya kadar geçen zaman. (Kocasından boşanırsa 100 gün, kocası ölürse 130 gün.)

• Kocasının ölümüyle dul kalan veya talak (boşama) ve fesh (nikâhın bozulması) sebebiyle evlilik bağı çözülen kadının yeniden evlenebilmesi için beklemesi gereken zaman.

• Bekleme süresi. İslâm hukukunda kocasından boşanan bir kadının 100 gün, kocası ölen bir kadının 130 gün bekleme müddeti. Bu müddet geçmeden başkasıyla evlenemez.

• Kocası ölen kadının bekleme süresi.

iddet-i haml

• Fık: Çocuk doğurmakla biten iddet. Kocası ölen veya boşanan gebe kadının, çocuğun doğmasını beklemesi demektir.

idrak-i basit / idrâk-i basît

• Tasavvuf yolcusunun kendini müşâhedede (görmede) fâni (yok) olması.

ifade-i cebriyye

• Zoraki ifade.
• Mat: Cebir işaretleri ile maksadını anlatma.

ifade-i meram

• Dilek ve maksadını anlatmak.

ifadetü'l-meram

• Dilek ve maksadını anlatma, maksadı ifade etme.

ifratkar / ifratkâr

• Pek ileri giden. Haddini aşan. (Farsça)

ifta / iftâ

• Fetvâ vermek, dînî bir mes'elenin hükmünü sözlü veya yazılı olarak bildirmek.

iftihar

• Övünmek. Kendini beğenircesine kendinden ve yaptıklarından bahsetmek.
• Başkasının iyi bir hali ile sevinmek.

igyal

• Hâmile kadının sütünü vermesi.

ıhdar

• Kendini gözlemek.
• Bir yerde durmak, ikâmet.

ihtifaz

• Darılma, küsme.
• Bir şeyi nefsine hasretme.
• Kendini sakınma, muhafaza etme.

ihtiras

• (Hiraset. den) Kaçınmak, kendini korumak, muhafaza etmek.
• Kesmek.

ihtirasi / ihtirasî

• Korunma, muhafaza olunma, kendini gözetme.

ıhtiva'

• Kendini aç bırakmak.

ihtiyar elden gitmek

• Mc: Kendini zaptedememek, hiddet ve gazaba gelmek, irâdeyi kaybetmek.

ihvan-üs-safa / ihvân-üs-safâ

• On birinci asrın ikinci yarısında Basra'da ortaya çıkan; "İslâmiyete birçok vehimler karışmış, onu bu vehimlerden temizlemek ancak felsefe ile mümkündür. İslâm dînini felsefe vâsıtasıyla saf hâle getirmelidir" diyen sapık ve gizli bir cemiyet, ekol.

ihya-yı din / ihyâ-yı din / ihyâ-yı dîn / اِحْيَايِ دِينْ

• Dinin diriltilmesi.

• Dini canlandırma, kuvetlendirme.

ila-yı kelimetullah / ilâ-yı kelimetullah

• Allah'ın adını yüceltmek; İslâmı ve Kur'ân'ı yayma.

ilahi / ilahî / ilâhî / الهى

• Cenâb-ı Hak ile alâkalı, Allah'a dâir. Cenab-ı Hakk'a aid ve müteallik.
• Ey Allahım, ey İlâhım! (meâlinde duâ içinde söylenir).
• Edb: Tasavvufî şairler tarafından dinî ve İlâhî fikirleri havi olmak üzere yazılmış olan ve makamla okunan şiirler.

• Tanrısal. (Arapça)
• İlahî, dinî şarkı. (Arapça)

ilm-i fıkıh

• Dînimizin emir ve yasaklarını bildiren ilim.

ilm-i hal / ilm-i hâl

• İslâm dininin her müslüman için bilinmesi gereken temel bilgileri.

ilm-i usuliddin / ilm-i usûliddin

• Dinin temel meselelerini ve gayelerini araştıran metod ilmi; metodoloji.

ilmihal / ilmihâl

• "Hâl ilmi" mânâsında herkese gerekli olan dinî hükümleri bildirmek maksadıyla yazılan kitaplara verilen isim.

imad-üd din

• Dinin direği.

imame / imâme

• Eskiden müslümanların başlarına sardığı, bugün ise, sadece din görevlilerinin namaz kıldırırken ve dînî vazîfeleri yerine getirirken giydikleri başlık üzerine sarılan sarık.
• Tesbîhin ucundaki uzun tâne.

iman

• İnanmak. İtikad. Hakkı kabul, tasdik ve iz'ân etmek. İslâmiyeti kabul edip amel etmek. Dini bütün hakikatleri kabul edip gereğini yerine getirmek.

iman-ı istidlali / îmân-ı istidlâlî

• İslâm dîninin îmân ve ibâdet bilgilerini, emir ve yasakları bir âlimden veya kitaptan okuyup, öğrenerek, bilerek inanmak.

imsak / imsâk

• Kendini tutmak. Bir şeyden el çekme.
• Oruca başlama zamanı.
• Hapsetmek.
• Şer'an müftirat denen şeylerden (orucu bozan şeylerden) nefsi hakikaten veya hükmen men' etmek.
• Yemez içmez adamın hâli. Cimrilik, hasislik, pintilik.

• Oruca başlama zamanı.
• Kendini tutmak, bir şeyden el çekmek.

inad / inâd

• Direnmek, muhâlefette (karşı çıkmakta) ısrar etmek. Kendini büyük görüp, hakkı, doğruyu kabul etmeme.

incaz-i va'd

• Va'dini yerine getirme. Verdiği sözünü tutma.

inhilak

• Kendini tehlikeye atma.

inkılab-ı azim-i dini / inkılâb-ı azîm-i dinî

• Dinî sahada meydana gelen büyük çaplı köklü değişim.

inni / innî

• Tecrübe ile edinilen, olaylardan çıkarılan netice.

inşaallah / inşâallah

• Her zaman Allahü teâlânın adını anmağa alışmak ve Allahü teâlâ dilerse olur mânâsına bütün işlerini Allahü teâlânın dilemesine havâle etmek için söylenen söz.

intıbaat

• (Tekili: İntiba') Edinilen intibalar.

intihar / intihâr / انتحار

• Kendini öldürme.

• Kendini öldürme, canına kıyma. (Arapça)
• İntihâr etmek: Kendini öldürmek, canına kıymak. (Arapça)

irtida'

• Dinin yasak ettiği şeyleri yapmama, geri durma.

irtidad / irtidâd

• Dinden dönme, İslâm dinini terk ederek başka bir dini seçme.

• Dinden çıkma. Müslüman iken, İslâm dînini terk etme.

irtidad-ı mutlak

• Tam dinsizlik, dinin bütün değerlerini red ve terk etme.

irtidadkar / irtidâdkâr

• Dininden dönen.

isa

• Dört büyük peygamberden birisidir. Hakiki Hristiyanlık dininin peygamberidir. Kur'an-ı Kerim'de meziyet ve senası geçmektedir. İncil, mukaddes kitabıdır. Vahiy ile kendine gönderilmiştir. Ancak kendisinden sonra Havarileri tarafından yazılmıştır.

ısdak

• Verilecek parayı kadının nikâhında tesbit edip kararlaştırma.

isevi / isevî

• Hz. İsa'nın (A.S.) dininden olan. Nasrani. Hristiyan.

• İsa aleyhisselâmın dininden olan kimse.

isevilik / isevîlik

• Hz. İsâ'nın dini, Hıristiyanlık.

• İsa aleyhisselâmın dini.

işgüzar

• Becerikli, çalışkan. (Farsça)
• Kendini göstermek için gerekmezken işe karışan. (Farsça)

ıskat-ı cenin

• Kadının çocuk düşürmesi.

islam alimi / islâm âlimi

• Dînî ilimleri bütün incelikleri ile zamânın fen bilgilerini de lüzûmu kadar bilen âlim.

islami / islamî / islâmî

• İslâm dinine mensub, İslâm ile alâkalı.

• İslâm dininden kaynaklanan.

islamiyet milliyeti / islâmiyet milliyeti

• İslâm dini, şeriatı ve inancı.

işmoil aleyhisselam / işmoil aleyhisselâm

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Hârûn aleyhisselâmın neslinden olup, Mûsâ aleyhisselâmın dînini tebliğ etmiştir.

isti'kaf

• Bir yere kapanma. Bir yerde kendini hapsetme.

istiare

• Ariyet istemek. Ödünç almak. Birinden iğreti bir şey almak.
• Edb: Bir kelimenin mânasını muvakkaten başka mânada kullanmak; veya herhangi bir varlığa, ya da mefhuma asıl adını değil de, benzediği başka bir varlığın adını verme san'atına istiare denir.Cesur ve kuvvetli bir insana "arsl

istib'al

• Kadını nikâh ile alma.

istibda

• (İstibra') Ayırmak. Uzak etmek.
• Küçük abdest bozduktan sonra idrardan temizlenmek, sidik eserinin tamâmen kesilmesini beklemek.
• Nikâhla alınan dul bir kadının gebe olmadığına kanaat getirmek için, kadın bir âdet görünceye kadar beklemek.

istifsad

• (Fesâd. dan) Bir şeyin bozulmasını arzulama, fesâdını isteme.

istifta

• Bir meselede dinin hükmünü sorma.

istika'

• (Saky. den) Su isteme. İçmek için su alma.
• Kendini zorlıyarak ve sun'i olarak kusma.

istikamet yolu

• Hak ve hakikate ulaştıran yol; İslâm dini.

istikbar

• (Kibr. den) Önemseme, ehemmiyet verme.
• Kibir, gurur, enaniyet. Kendini büyük görme, mağrurluk.

istiktal

• Ölümden korkmayarak kendini tehlikeye atma. Tehlikeli işlere yiğitçe atılma.

istimsak

• (İmsak. dan) Nefsine hâkim olma, kendini tutma.

istinca

• Birisinden maksadını istihsal etmek.
• İlm-i Hâlde: Pislikten temizlenmek. Abdest bozduktan sonra veya abdest almadan evvel; kan, sidik, meni' gibi şeylerin çıktıkları yeri temizlemek.

istinkah / istinkâh

• (Nikâh. dan) Bir kadını nikâhla alma, nikâhlamak isteme.

istitbab

• (Tıbb. dan) Doktora başvurma, kendini hekime gösterme.
• İlâç arama.
• Çare isteme, derdine devâ arama.

ıtfal

• Kadının oğlanını getirmesi.

ithaf

• Yazılan kitapta birinin adını anma.

ittihad-ı islam / ittihad-ı islâm

• İslâm birliği. İttihad-ı İslâmın varlığı ve devamı için: 1-İslâm milliyetini esas alıp, menfi unsuriyet fikrini bırakmak. 2-İslâm dünyasındaki dini cemaatler, gayede ve dinî esaslarda ittifak edip teferruat meseleleri medar-ı niza etmemek. 3-İslâm devletleri arasında meşveret-i şer'iyeyi yapmak.Bunl

ittika

• Sakınmak. Çekinmek. Günahlardan ve bütün kötülüklerden kendini çekmek. Takvâ ile amel etmek.

izn-i şer'i / izn-i şer'î

• Dinî izin.

izz-üd-din

• Dilimizde "İzzettin" şeklinde isim olarak kullanılan bu kelime; "Dinin kıymeti, ulviyet ve kudreti" anlamına gelir.

izzet-i diniye

• Dinî izzet, yücelik.

kadı / قاضى

• Dinî yargıç. (Arapça)

kadime

• Ordunun ileri karakolu.
• Kuşun kanadının ön tarafındaki uzun tüyleri.

kafir / kâfir

• İslâmiyette inanılması lâzım olan şeylerin hepsine veya birine inanmayan, dînin emirlerini beğenmeyen, hafife alan, alay eden.

kafir-i mutlak / kâfir-i mutlak

• Hiçbir dinî değere inanmayan inkârcı.

kahm

• (Kuhum) : Düşünmeden kendini bir iş içine atmak.

kalb-i salih

• Dinin emir ve yasaklarına uygun hareket eden insanın kalbi.

kalib aleyhisselam / kâlib aleyhisselâm

• İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Yâkûb aleyhisselâmın on iki oğlundan Şem'ûn'un neslindendir. Babasının ismi Yuknâ'dır. Kendisine Yûşâ aleyhisselâmdan sonra peygamberlik verildi. Mûsâ aleyhisselâma bildirilen dînin emir ve yasaklarını ins anlara tebliğ etti (bildirdi).

kamet-i namiye-i istidad-ı insani / kamet-i nâmiye-i istidad-ı insanî

• İnsan istidadının büyüyüp gelişen kameti, endamı, boyu.

kandil geceleri

• İslâm dîninin kıymet verdiği mübârek geceler.

karlayl

• (Thomas Carlyle) (Hi: 1210-1298) İskoçya'da doğmuş, Londra'da ölmüştür. İskoç tarihçisi ve filozofudur. Babası dindar bir duvarcı ustası idi, oğlunu papaz yapmak istiyordu. Onun dinî şüpheleri papaz olmasına mâni oldu. Yedi sene manevî mücahededen sonra imanî mes'elelerde istikrar elde edebilmiştir.

karun

• (A, uzun okunur) Peygamber Musâ (A.S.) devrinde yaşamış, malı ile mağrur olarak haddini aşmış ve Cenab-ı Hakkın zekât emrini dinlemediğinden Musa'nın (A.S.) duâsından sonra malı ile birlikte yere batmış olan dünya zengini. Cenab-ı Hakkın lütuf ve ihsanını kendine mâlederek nankörlük ve enaniyetinden

kaside-i emali / kasîde-i emâlî

• Ehl-i sünnet vel-cemâat îtikâdını anlatan ve altmış yedi beytten meydana gelen meşhûr kasîde. Kasîdenin asıl adı Bed-ül-Emâlî olup, yazarı Ali Ûşî'dir.

kassam

• Hayrı çok olan kimse.
• Yorulmuş, kendini bırakmış, mahzun kişi.
• Büyük hurma salkımı.
• Büyük et parçası.

katl-i nefs

• İntihar. Kendi kendini öldürme.

kavanin-i şeriat / kavânîn-i şeriat

• Şeriat kanunları; İslâm dininin her alanda koyduğu prensipleri.

kayın

• Kadının veya kocanın erkek kardeşi.

kebair

• (Tekili: Kebire) Büyük şeyler, büyük günahlar. Kebairin sıralanışı:-Allah'ı inkâr etmek.-Allah'a şirk koşmak.-Kat'iyyen sâbit olan dini bir hükme inanmamak.-Allah'ın rahmetinden ümidini kesmek.-Allah'ın cezasından, mekrinden ve azabından emin olmak.-Günah üzerinde ısrar etmek. Yâni, herhangi bir gün

kefen-i farz

• Erkek veya kadının vefât ettiğinde sarılarak örtüldüğü bezlerden bir parçası. Buna kefen-i zarûret (lâzım olan kefen) de denir.

keffaret / keffâret

• Dini suçun affı ümidiyle dünyada çekilen ceza.

kelimetullah

• Allahü teâlânın ism-i şerifi. Allahü teâlânın dîni.
• Îsâ aleyhisselâmın lakabı.

kemal-i gurur / kemâl-i gurur

• Tam bir gurur, kendini beğenmişlikle aldanma.

kemal-i zühd / kemâl-i zühd

• Allah korkusuyla tam olarak günahlardan kaçınıp kendini ibadete verme.

kers

• Kadının hayız görmesi.
• Cebretmek, zorlamak.

ketm-i nüfus

• Kendini göstermeme. Saklama.

kezaz

• (Kezazet) Hadden tecavüz etmek, haddini aşmak.
• Tıb: Nefes alamıyacak derecede mide dolgunluğu.

kibr

• Kendini başkasından üstün görme.

kıdn

• Havan.
• Kadının mahfe içinde kendisi için koyup sakladığı giyim eşyası.

kinayeten

• Hem gerçek, hem de mecâzi mânâya gelebilecek bir sözü mecaz yönüyle kullanmak suretiyle, maksadını kapalı bir şekilde, dolaylı anlatarak.

kitab / kitâb

• Edille-i şer'iyyenin (İslâm dînindeki hükümlerin, din bilgilerinin) birinci kaynağı olan Kur'ân-ı kerîm.
• Amel defteri.

kıtmir / kıtmîr

• Eshâb-ı Kehfin (Îsâ aleyhisselâmın dîninden olup, din düşmanları her tarafı kapladığı bir zamanda dinlerini korumak için her şeylerini terkedip hicret eden Efsûs (Tarsus)'daki mağarada bulunan yedi kişiden birinin köpeğinin adı.

kıvam-ı din

• Dinin direği.

kıyas-ı binnefs

• Nefsini misal alarak, nefsine kıyaslayarak. Bir şeyin bizzat kendini kıyas ederek yapılan kıyas.

kıymet-i diniye

• Dinî değer.

kokona

• Yaşlı rum kadını.

kötü arkadaş

• İnsanın dînini, îmânını, edebini, hayâsını ahlâkını bozan, dünyâ ve âhiret seâdetini kaybettiren arkadaş.

kötü huy

• Dînin ve aklın beğenmediği huy.

kudsi rejim / kudsî rejim

• Dinî yönetim; İslâmın ve Kur'ân'ın mukaddes hükümlerinin uygulandığı yönetim.

küfr

• Örtmek mânâsınadır. Kalbe âit bir sıfattır. Hak dini inkâr edip, hakkı inkâr edene ve gizleyene "kâfir" denilir. Kâfirliğin sıfatı küfürdür.
• Allaha inanmamak. Hakkı görmemek. İmansızlık.
• Allaha (C.C.) yakışmıyan sıfatlar uydurmak. Müslümanlığa uymayan şeylere inanmak.

• Örtmek; hakkı örtmek, kapamak, Hakk'ı inkâr etmek. Dinde bilinmesi ve inanılması zarûrî olan şeyleri ve ahkâm-ı şer'iyyeden (dînî hükümlerden) tevâtüren (kesin olarak) bildirilenleri inkâr etmek ve dinden olduğu herkesçe bilinen bir şeyi kabûl etmemek.

küfr-ü mutlak

• Tam bir küfür ve inkâr, hiçbir dinî değere inanmamak.

kuftehar

• Köfte yiyen. (Farsça)
• Geveze, çenesi düşük. (Farsça)
• Şarlatan. Kendini beğenmiş. (Farsça)
• Çapkın. (Farsça)

küla

• Kuş kanadının sonunda olan dört telek.

kumar

• Para vs. karşılığında oynanılan oyun. Meşru bir ihtiyacın karşılanması için bir çalışma sonucu olmadan piyango ve şans oyunları gibi haram yollarla kazanç elde etmektir. Dinimizde böyle oyunların her türlüsü haramdır.

kunut

• Yatsı veya sabah namazlarında ayakta okunan duâ. İbadet. Duâ. Taat. Şükür eylemek.
• Namazda dünya kelâmından imsak eylemek, yani kendini tutup konuşmamak.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kutb

• (Kutub) Dünyanın şimâl veya cenub uçları. (Güney ve kuzey taraflarının son kısımları.)
• Elektrik cereyânını meydana getiren veya mıknatısın uçlarından her biri.
• Dini bir meslek veya grubun başı. Bir çok müslümanların kendisine bağlandıkları azim ve büyük evliyaullahtan zamanın

kutb-ud din

• Dinin kutbu.

kütüb-i sitte

• Altı kitab. Kur'ân-ı kerîmden sonra, İslâm dîninin ikinci kaynağı olan hadîs-i şerîfleri ihtivâ eden ve doğruluğu İslâm âlimleri tarafından tasdîk edilen altı hadîs kitâbının hepsine birden verilen ad. Bunlar; İmâm-ı Buhârî'nin Sahîh-i Buhârî'si, İmâ m-ı Müslim'in Câmi'us-Sahîh'i, İmâm-ı Mâlik'in Mu

kuva-i diniye / kuvâ-i diniye

• Dinî kuvvetler.

kuvve-i amile / kuvve-i âmile

• İş yapan kuvvet. İnsan rûhuna âit iki kuvvetten birisi olan, fâideli ve başarılı işlerin yapılmasını sağlayan bilici kuvvetlerle edinilen bilgilere göre iş yapan kuvvet.

la / lâ

• Arabçada kelimenin başında nefy edatı'dır. Cevap yerine veya yersiz inkârda kullanılır. "Yoktur, değildir" gibi. Mâzi fiilinin evvelinde bulunan Lâ, duâiye olur. Lâ zâle sıhhatehu: "Sıhhati zâil olmasın" sözündeki gibi.
• Harf-i atıf da olur. Ve mâba'dını makabline nefyen rabt eder ve

ladini / lâdinî

• Dinî olmayan, dinle bağlantısı bulunmayan.

lafzen

• Geveze, çok konuşan. (Farsça)
• Övünen, kendini medheden. (Farsça)

laik / lâik

• Dine istinad etmeyen. Ruhanî olmayan kimse. Dini olmayan şey. Dinî olmayan fikir, dinî olmayan müessese, sistem veya prensip. Devleti dinî esas ve hükümler ile idare etmeyen sistem. Temel esasların ve kanunların menşeini ve teşri'de (kanun yapmakta) hareket noktasını ve değer ölçüsünü dine isnad etm (Fransızca)

• Dini olmayan, din dışı.

lataknetu / lâtaknetu

• Ayet-i Kerimeden bir kısım olup: Ümidinizi kesmeyiniz (meâlindedir.)

lazıme-i diyanet / lâzıme-i diyanet

• Dinin gerektirdiği.

lebbe

• Göğsün gerdanlık takılan yeri.
• Devenin ve sığırın, göğsünden boğazladıkları yeri.
• Evlâdını ve erkeğini seven kadın.

lebbeyk

• Buyurunuz, emrediniz.

leff-ü neşr

• Sarıp bağlama ve çözüp yayma. Birkaç isim yazdıktan sonra onların her birine ait özellik veya görevleri ayrıca sıralama. Bu sıralama isimlerin sırasına uygun sırada olursa "mürettep" adını alır. Olmazsa "müşevveş" adını alır.

lehviyat-ı gayr-ı meşrua / lehviyât-ı gayr-ı meşrua

• Dinin izin vermediği istekler ve eğlenceler.

leşker-i gaza / leşker-i gazâ

• Gazâ ordusu, savaşan askerler. Allahü teâlânın rızâsı için O'nun dînini yaymak, din, nâmus ve vatanlarını korumak için düşmanla savaşan müslümanlar.

levvame / levvâme