a

• 1928 senesinde alınan Türk alfabesinin "a" harfi, Osmanlıcadaki elif ve ayın harflerine yakın bir ses verir.

a'la-yı illiyyin / a'lâ-yı illiyyîn

• Cennette en yüksek derece, olgun kişilerin Allah katındaki dereceleri.

a'ver

• Tek gözlü. Bir gözü kör. Yek-çeşm. (Âhirzamanda gelecek Süfyan adındaki bir zâlimden "Aver" diye rivayetlerde bahsedilmesi, sadece dünyayı görecek bir gözü olduğu ve âhireti görecek imân gözünün olmadığından kinayedir.)

ab-süvar

• Su üstünde yüzen. (Farsça)
• Sudaki kabarcık. (Farsça)

abdal

• t. Safdil, ahmak, bön.
• Afganistan'da yaşıyan bir Türk kavminin adı, bu kavimden olan kimse.
• Anadoludaki bazı göçebelerin adı ve bunlardan olan kimse.
• Derviş, ermiş, kalender. Kendini Allah'a adamış. Ona teslim olmuş, bu yolda çile çekmiş kimse. (Bak : Ebdal)

abdest

• Namaz ve diğer bâzı ibâdetlerin yerine getirilebilmesi için yapılması lâzım gelen yüzü, dirseklerle berâber kolları yıkamak, başın dörtte birini mesh etmek ve topuklarla berâber ayakları yıkamaktan ibâret temizlik. Namazın dışındaki farzlardan biri.

abesiyyun

• Kâinatın ve hâdiselerin başı boş, faydasız ve gayesiz, kendi kendine, Haliksız olduğuna inanmak isteyen bâtıl yoldaki felsefeciler. Zamanımızda Ekzistansializm "Varoluşculuk" adı altında yeniden ortaya çıkan bir varlık ve hayat felsefesidir. İki kola ayrılmıştır. Bunlardan uluhiyeti inkâr edenler, h

acaib-i mucizat / acâib-i mûcizât

• Mucizeyle yaratılan mahluklardaki şaşırtıcı özellikler.

acb

• Kuyruk sokumu. "Us'us" denilen küçük kemik. Her şeyin kuyruk dibi ve nihâyeti. Fâtiha-i hilkat olan küçük kemik.Acb-üz zeneb diye Hadis-i Şerifte ismi geçen ve insanın kuyruk sokumundaki en küçük kemik.

• Kuyruk sokumundaki küçük kemik.

acube-i hilkat-i rabbaniye / acube-i hilkat-i rabbâniye

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın yarattığı varlıklardaki şaşkınlık veren özellikler.

adakk

• İnce, dakik.

adem-i salabet / adem-i salâbet

• Dinin emirlerini korumada ve uygulamadaki ciddiyetsizlik, gevşeklik.

adetullah / âdetullah

• Allahın yaratıklardaki kanunları.

afak / âfâk

• İnsanın dışı ve dışındaki şeyler. Ufk'un çokluk şeklidir.

afaki / âfâkî

• İnsanın dışındaki şeyler.
• Uzak memleketlerden hac ibâdetini yapmak için gelenler.

ahenk

• Seslerin arasındaki uygunluk. Düzgün tarz ve gidiş. (Farsça)

ahirdeki / âhirdeki

• Sondaki.

ahlak-ı ameli / ahlâk-ı amelî / اخلاق عملى

• Uygulamadaki ahlak anlayışı.

ahmeş

• İnce, dakik.

ahsenü'l-kasas

• Kur'ân'daki kıssaların en hoş ve güzel olanı.

ahval-i hazıra / ahvâl-i hâzıra

• Şu andaki hâller.

akika

• Yeni doğan bir çocuğun başındaki ana tüyü. Yahut böyle bir çocuk için Cenab-ı Hakk'a şükür niyetiyle kesilen kurbanın adı. Bu kurbana "Nesike" de denir.

akkal / akkâl

• Çok yiyen, obur.
• Tıb: Etrafındaki etleri çürütüp mahveden (yara).

akl-ı küll / عقل كل

• Doğadaki genel uyum.
• Cebrail.

alabanda

• İtl. Gemilerde dümeni tam sancağa veya iskeleye kırma, yahut geminin bir tarafındaki toplara ateş etme kumandası.
• Mc:Şiddetle kınama ve azarlama.

albay

• Yarbay ile tuğgeneral arasındaki askeri rütbede olan üstsubay.

alem-i ceberut / âlem-i ceberut

• Âlem-i azamet ve kudret. (Bununla âlem-i esmâ ve sıfât kasdolunur. Muhakkıkların ekserisine göre bu, âlem-i evsattır. Yâni üstte olan Lâhut âlemi ile altta bulunan melekut âlemi arasındaki âlem. Amiriyyet-i umumiyyeyi muhit olan berzahtır. Ceberut, ibranice "kudret" mânasındadır).

alfabe

• Bir lisandaki sesleri gösteren harflerin, belli bir sıraya göre dizilmiş takımı. (Fransızca)
• Okuyup yazmayı yeni öğrenecekler için başlangıç kitabı. (Fransızca)
• Bir işin başlangıcı. (Fransızca)

allam-ül guyub / allâm-ül guyub

• Esma-i Hüsnadandır. Bütün gaybları, geçmişi, geleceği, hazırda olmayanı, dünyadakileri, âhirettekileri ve her şeyi bilen Cenab-ı Hak.

amelnüvis

• Kasların çalışmasındaki değişiklikleri işaretleyen âlet. (Farsça)

analoji

• Mant. Benzetme yoluyla sonuç çıkarma. Bilinmeyen bir durum, bir hadise, bir münasebet ve bir varlık hakkında hüküm vermek için bilinen bir benzeri hakkındaki bilgilerden faydalanılarak muhakeme yürütülmesidir. Bu tarz düşünce çok defa düşüneni yanlış sonuca götürür. Muhtemel olanın muhakkak zannedil

anasır-ı arziye / anâsır-ı arziye

• Dünyadaki unsurlar, elementler.

ansiklopedi

• yun. Bir sahadaki bilgileri veya bütün bilgileri sistemli veya alfabetik bir şekilde sıralayan eser.

antut / antût

• Çöl ortasındaki küçük dağ ve tepe.

apsis

• Yönlü bir eksen üzerinde bulunan bir noktanın, başlangıç noktasına olan uzaklığının cebirsel değeri. (Fransızca)
• Bir noktanın, fezadaki yerini tesbite yarıyan ana çizgilerden yatay olanı. (Fransızca)

araf / ârâf

• Cennet ile cehennem arasındaki yer.

arak

• Ter, rutubet.
• Dağdaki yol.
• Çukur.
• Deve izleri.
• Sıra sıra olan şey.
• Zenbil.
• Menfaat, sevab, karşılık.
• Süt.

areometre

• yun. Sıvıların yoğunluk derecesini ölçmeye yarayan âlet. Arşimet'in keşfettiği kanuna istinad edilerek yapılan bu alet, içi boş cam bir silindir ile bunun üst kısmındaki dereceli bir çubuktan ibarettir.

aruz

• Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere etrafındaki nahiye ve köyler.
• Edb: Şiirin ahenk ölçülerinden, nazmın vezinlerinden bahseden ilim. Arap, Fars, Türk şiirinde kullanılan vezin ki, hecelerin uzunluk (kapalılık) ve kısalık (açıklık) değerlerine dayanır.
• Bir beytin birinci

arz-hane

• İstanbuldaki Topkapı sarayında bulunan Hırka-i Şerif odasının dışında kalan aralık oda. (Farsça)

arz-ı rum

• (Erzurum) Rum memleketi. Şimdiki Anadolu. Anadolunun şarkındaki bir vilâyet adı.

arz-ı tazimat / arz-ı tâzimât

• Karşısındakine büyük bir hürmetle takınılan tavır ve hareket.

asar-ı esma-i ilahiye / âsâr-ı esmâ-i ilâhiye

• Allah'ın isimlerinin eserleri, varlıklardaki izleri, yansımaları.

asdagan

• Tıb: Kollarımızdaki nabız damarları.

ashab-ı kehf / ashâb-ı kehf

• Mağara arkadaşları. Bunlar, zamanlarındaki zalim hükümdarlarının şerrinden mağaraya sığınan ve orada yıllarca uyutulduktan sonra tekrar diriltilen, köpekleri ile birlikte, yedi sekiz kişiydiler.

aşirat / âşirât

• Dakikanın sâniye, sâlise gibi on birim küçüğü olan zaman dilimleri.

aşire / âşire

• Saatin dakika ve saniye gibi on birim küçüğü olan zaman dilimi.

aşire-i dakika / âşire-i dakika

• Saatin dakika ve saniye gibi on birim küçüğü olan zaman dilimi.

aşiret / aşîret

• Dil ve kültürü büyük ölçüde aynı türden olan, birçok boydan oluşan, yapısındaki aileler arasında sosyal, ekonomi, din, kan veya evlilik bağları bulunan göçebe veya yerleşik nitelikteki topluluk; oymak.

asya

• Dünyadaki kıt'aların en büyüğü. (Farsça)
• Değirmen. (Farsça)

atf

• Bağlama, bağlaç; kendinden öncekiyle sonraki kelime veya cümle grubu arasındaki irtibatı kuran edat.

atf-ı tefsir

• Bir mânada olup mücerred tasdik ve te'kid için "ve" ile müteradifine (aynı mânadaki kelimeye) atfolunan kelime. Meselâ: "İhsan ve kerem, hüzün ve keder" ifadesindeki "ve" ler gibi. Diğer bir ifade ile: Aynı olan ayrı iki kelimenin birlikte kullanılması. ("deli divâne"de olduğu gibi.)

ati / âtî / آتى

• Gelecek. (Arapça)
• Âtîdeki: İlerideki, aşağıdaki, gelecek olan. (Arapça)

atvak

• (Tekili: Tavk) Tasmalar. Gerdanlıklar, boyuna takılan mücevherler.
• Tâkatler, kuvvetler.
• Boyundaki halka çizgiler.

avali / avalî / avâlî

• Büyük ve sayılı kimseler. Büyükler. Yüceler.
• Medine etrafındaki semtler.

• Yüceler, büyükler. Medine etrafındaki semtler.

avret

• Eksik. Gedik. Gizlenmesi lâzım gelen şey. Dinen örtülmesi vâcib olan âzâ, ud yeri. Utanılacak ve hayâ edilecek şey. Erkeklerde göbek ile diz kapağı arasındaki kısım.
• Kadın. Zevce. Nikâhlı.
• Gece uykuya yatacağı vakit ve seherden evvel uykudan kalkılacak saate de şeriat örfünde

avrupa

• Dünyadaki kıtalardan biri.

ayasofya

• İstanbul'daki bu ilk kilisenin açılış resmi Mi : 325 tarihinde yapılmıştır. 513 senesi Ocak ayının 13-14. gecesi bir yangın esnası bina kâmilen yanmış. O zaman İmparator Justinyanus yeniden yaptırmış. 573 de binanın resm-i küşâdı yapılmıştır.Osmanlılarca 29 Mayıs 1453'de İstanbul fethedilince Fatih

ayet / âyet

• Kurândaki her bir cümle, delil, bellik.

ayet-i hasbiye / âyet-i hasbiye

• "Allah bize yeter; O ne güzel Vekîl'dir" mânâsındaki "Hasbünallâhü ve ni'me'l-Vekîl" âyet-i kerimesi; Âl-i İmrân Sûresinin 173. âyeti.

ayet-i müdayene / âyet-i müdâyene

• Kur'ân'daki (Bakara, 281) borçlu ve alacaklı hakkındaki âyet.

• Kur'an-ı Kerim'de (Sure-i Bakara, 281. âyet) borçlu ve alacaklı hakkındaki âyet. (Bu âyet vasatî olarak bir sahife uzunluğundadır.)

azizan / azîzan

• Azizler. Kelimenin sonundaki ân takısı Arabça'da ikilik, Farsça'da çokluk ifâde eder.
• "İki azîz (velî)" mânâsına İslâm âlimlerinin ve evliyânın büyüklerinden Ali Râmitenî hazretlerine verilen lakab.
• Büyükler, evliyâ. Birisiyle oturup kalbin toparlanmazsa Kalbindeki dünyâ düşüncesini s

ba-hem

• Birlikte. Beraber. (Arabçadaki "Maa" mânasına) (Farsça)

ba-i kasem / bâ-i kasem

• Arabçada yemin maksadı ile kelime başına getirilen bâ. "Billâhi" gibi.
• Farsçada: Bâ diye yazılırsa; ile, beraber, birlikte, sâhip mânalarına gelir. Arapçadaki Zû gibidir.

bab-ı cibril / bâb-ı cibrîl

• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem Medîne-i münevverede yaptırdığı mescidinin doğu tarafındaki kıbleye yakın olan kapısı. Bu kapıya, hazret-i Osman'ın evinin karşısında bulunması sebebiyle Bâb-ı Osmân; Resûlullah efendimiz hazret-i Osm an'ın evini ziyâret etmek üzere bu kapıdan girip

bab-ür-rahme / bâb-ür-rahme

• Rahmet kapısı. Medîne-i münevverede Peygamber efendimizin yaptırdığı mescidin batı duvarındaki iki kapıdan biri. Bâb-ül-Âtike ve Bâb-üs-Sûk diye de bilinir.

bagel

• Ilık su. Sıcak ve soğuk olmayan, harareti ikisinin arasındaki bir ısıda olan su. (Farsça)

bahar

• Kış ile yaz arasındaki mevsim. İlk bahar. Rebi'. (Farsça)

bahas

• Deve tırnağı.
• Ayak eti.
• Parmak diplerinin ayak tarafındaki etleri.
• Gözün üstünde veya altında beliren yumruca et.

banket

• Bir otomobili uçtan uca kaplayan ve tek parçadan ibaret olan oturacak yer.
• Karayollarında asfaltın her iki yanındaki balastlı kısım.

barik / barîk

• İnce. Nârin. Dakik. (Farsça)

başaltı

• t. Gemilerin baş tarafında tayfa ve er koğuşları.
• Yağlı güreşlerde baş'ın altındaki derece.

basur / bâsûr

• (Çoğulu: Bevâsir) Tıb: Mayasıl. Kalın bağırsakta ve makadın etrafındaki siyah kan damarlarının şişmesi ve bazen iltihablanması sebebiyle, makadın içinde ve dışında meydana gelen memeler yüzünden makaddan kan ve cerahat gelmesi hastalığı.

batarya

• İtl. Elektrik elde etmek için hazırlanmış şişeler takımı.
• Ask: Bir subayın emrine verilen belli sayıdaki ağır silâhlarla bunların hizmetinde bulunan insan, hayvan ve malzemenin hepsine birden verilen isim.

batha

• Çakıllı, taşlı büyük dere.
• Dağ arasındaki dere.
• Mekke-i Mükerreme'nin eski bir ismi.
• Kamışlık ve sazlık yer.

bayram namazı

• Fıtr (Ramazan) ve Kurban bayramının birinci günü güneş doğduktan yaklaşık 45 dakika sonra erkeklerin cemâat hâlinde kılmaları vâcib olan iki rek'atlik namaz.

bayzar

• Sövme, sövüp sayma.
• Rahmin başlangıcındaki et parçası.

baz-güşa

• İnsandaki ayırdetme kuvveti. (Farsça)

bazergan / bâzergân

• Tüccar, alış veriş eden esnaf. (Farsça)
• Bezirgan. (Farsça)
• Ağa makamındaki yahudilere verilen isim. (Farsça)

bedevi / bedevî

• Çölde yaşayan. Göçebe. Medeni olmayan ve şehir hayatı yaşamıyan.
• Seyyid Ahmed-i Bedevî nâmındaki büyük bir zâtın tarikatı ve onun mensubu olan.

bediülbeyan

• Beyanındaki görülmedik güzellik.

bel

• t. Geminin orta kısmı.
• Bedenin ortası. Göğüs ile karnın arası.
• Yüksek dağın iki zirvesi arasındaki kavisli kısmı veya alçakça olan geçit ve boğazı.

ben

• (Bak: Ene) t. Psk: Şuurlu kişiliğimiz. Başlangıçta çocuğun benliği şuurlu değildir. Kendisini başkasından ayıramaz. Fakat canlı olarak ihtiyaç ve istekleri vardır. Benin bu şuursuz haline "alt ben" denir. Kendisi ile başkası arasındaki farkı anlamaya, münasebetler kurmaya, düşünmeğe başlayınca şuurl

ber

• Üzere, üzerine, yukarı mânasına (ve Arabçadaki "Alâ" yerine edat-ı isti'lâdır) (Farsça)
• Göğüs, sine, bağır, sadır. (Farsça)
• Fayda. (Farsça)
• Hamil. (Farsça)
• Hıfz. (Farsça)
• Yan. (Farsça)
• Taraf. (Farsça)
• Nâkil. Götürücü. (Farsça)
• Meyve. (Farsça)
• Yaprak. Varak. (Farsça)
• Meme. (Farsça)
• Genç kadın. (Farsça)
• E (Farsça)

ber-vech-i ati

• Gelecek tarz üzere. Aşağıdaki gibi. (Farsça)

ber-vech-i zir

• Aşağıdaki gibi. Gelecekte görüleceği üzere. (Farsça)

beraat-ül istihlal / berâat-ül istihlâl

• Bir eserin içindekilerini güzel bir başlangıçla baş tarafında anlatmak. İyi bir alâmet. Güzel bir başlangıç.
• Bir ibarede müradif ve mukni birkaç kelime bulunması, hüsn ve insicamdaki ibarenin vech-i mergub üzere te'lif ve terkibi.
• Maaş, rütbe, nişan için hükümetçe bildirilen

berak

• (Çoğulu: Berkân) Göz kamaşmak.
• Bir yaşındaki kuzu.

beray / berây

• İçin, dolayı, binâen. (Arabçadaki "Li, li ecli" yerinde bir tâbirdir.) (Farsça)

berzah

• İki âlemin arası. Kabir. Dünya ile âhiret arası.
• Perde.
• Sıkıntılı yer.
• İki yer arasındaki geçit.
• Mani'a, engel,. Ölen insanların ruhları kıyamete kadar berzah âleminde bulunurlar. Berzah büyük ve mânevi bir âlemdir. Dindar olup cennetlik olanlar, berzah âlemin

• İki şey arasındaki mesafe, aralık.
• Can sıkıcı.
• İnce uzun kara parçası.
• Dünya.
• Ruhların kıyamete kadar bulunacakları yer.

• Dünya ile âhiret arasındaki âlem.

berzah alemi / berzâh âlemi

• Dünyâ ile âhiret arasındaki âlem; kabir âlemi.
• Tasavvufta âlem-i misâle verilen ad.

berzah-ı esma / berzah-ı esmâ

• Allah'ın güzel isimlerinin tecellîsindeki ara bölgeler, isimler arasındaki mânâlar.

besmele-i hayat-ı dünyeviye

• Dünyadaki hayatının ilk başladığı zaman dilimi.

bevn

• İki şey arasındaki mesafe. Uzaklık.
• Fazilet, meziyet.

beylik

• Merkeze tam bağlı olmayarak bir beyin yönetimi altındaki ülke, emirlik, emaret, mirlik.

beynunet / beynûnet

• Fâsıla, iki şey arasındaki mesafe, aralık.
• Fark, ihtilaf, muhalefet. Zıddiyet, anlaşmazlık, terslik.
• Ayrılmak, firkat.

• İki şey arasındaki mesafe, aralık.
• İhtilaf, anlaşmazlık, ara açıklığı.

bezm-i elest

• Elest Meclisi; Allah'ın ruhları yarattığında, "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" anlamındaki sorusuna, ruhların, "Evet, Rabbimizsin" diye cevap verdikleri an.

bi-

• Başına eklendiği kelimeyi "e" haline getirir. İle, için mânâlarını vererek Farsçadaki "be" edatıyla aynı vazifeyi görür. Harf-i cerdir. Yâni; kendinden sonraki kelimeyi esre ("İ" diye) okutur. Yemin için de kullanılır.

bid'at

• (Bid'a) Sonradan çıkarılan âdetler.
• Fık: Dinin aslında olmadığı hâlde, din namına sonradan çıkmış olan adetler. Meselâ: Giyim ve kıyafetlerde, cemiyet (toplum) hayatındaki ilişkilerde, terbiye ve ahlâk kurallarında, ibadet hayatında yani dinin hükmettiği her sahada, dine uygun olmaya

bilanço

• ing. Ticarî bir müessesenin muayyen bir devre sonunda alacak verecek durumunu göstermek üzere meydana getirdiği cetvel.
• Mc: Herhangi bir işte belirli bir müddet sonundaki iyi ve kötü neticelerin karşılıklı durumu.

binsar

• (Binsır) Serçe parmakla orta parmak arasındaki parmak. Yüzük parmağı.

blöf

• ing. Karşısındakini yanıltmak veya yıldırmak için aslı olmayan şeyleri gerçekmiş gibi göstermek.

bolşevik / بُولْشَوِيكْ

• Çoğunluktan yana anlamına gelen Rusça kelime, 1903 yılında düzenlenen Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin İkinci Kongresi'nde Vladimir Lenin ve Julius Martov arasında yeni kurulmakta olan partinin üyelik tanımı üzerine başlayan görüş ayrılığı sonucu yaşanan ayrışmadaki taraflardan Lenin yanlısı grup.

bolşeviklik

• Bolşevik, çoğunluktan yana anlamına gelen Rusça kelime, 1903 yılında düzenlenen Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin İkinci Kongresi'nde Vladimir Lenin ve Julius Martov arasında yeni kurulmakta olan partinin üyelik tanımı üzerine başlayan görüş ayrılığı sonucu yaşanan ayrışmadaki taraflardan Lenin yanlısı grup. Kongrede Lenin yanlıları çoğunlukta olduğu için Rusça çoğunluk anlamına gelen Bolşevik olarak, azınlıktaki Martov yanlıları da Menşevik olarak adlandırılacaktır.

  Kongreden sonra iki taraf arasında birleşme girişimleri olsa da birleşme gerçekleşmeyecek ve 1912 yılında kesin ayrım yaşanacaktır. Bolşevikler Ekim Devrimi ile iktidarı alacaklar ve Sovyetler Birliği'ni kuracaklardır.

Bolşevizm

• Rusça'da çoğunluk anlamına gelir.
  Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi (RSDIP) içindeki ayrılıkta Lenin ile aynı görüşü savunanlar kongre çoğunluğu sağlamışlar ve bu tarihten sonra Leninist görüşleri savunmanın diğer adı Bolşevizim olmuştur. Bu kelimenin Rusça'daki zıddı; Menşevik.
  Bu kongrede azınlıkta kalan grup ise Menşevikler olarak adlandırılmıştır. Marksist literatürde menşevik bir hakaret olarak kullanılır.

burc

• Güneşle dünya arasındaki hayâlî dilimlerin her biri.

büruc

• (Tekili: Burc) Burç, aslında âşikar şey mânasına gelir. Her bakanın gözüne çarpacak şeklide zâhir olan yüksek köşk mânasına da kullanılmıştır.
• Bunlara teşbihen veya zuhur mânâsıyla semâdaki bir kısım yıldızlara veya bazı yıldızların toplanmasından meydana gelen şekillere ve farazi su

burzag

• Şişmanca, etine dolgun delikanlı.
• Delikanlılık çağındaki neşe.

çakşır

• İnce kumaştan yapılan uzun bir çeşit şalvar.
• Kuşların ayağındaki tüy.

cami-i emevi / câmi-i emevî

• Şam'daki Emevî Camii.

cami-ül ezher

• Mısır'daki en büyük üniversitenin adı.

candane

• Tepe ile alın arasındaki yer, bıngıldak. Beyin. (Farsça)

caniha

• Bir tarafa meyleden veya bir cenahı tutan.
• Göğüs altındaki iyeği.

çar-yek

• Çeyrek, dörtte bir. (Farsça)
• Saatin dörtte biri, onbeş dakika. (Farsça)
• Mecidiye denilen gümüş sikkenin dörtte biri ki, beş kuruşluk bir gümüş sikkedir. (Farsça)

cazibe kanunu

• Madde âleminde geçerli olan Cenab-ı Hakk'ın tekvini bir kanunudur. Bu kanuna göre iki madde birbirini aralarındaki mesafe ile ters orantılı; kütle ve miktarlarıyla orantılı olarak çeker.

cebel-i rahmet

• "Rahmet dağı" mânâsına, Arafat ovasındaki tepe.

cebriye

• İnsandaki iradeyi inkâr eden batıl bir mezhep.

celiyyat

• (Tekili: Celi) Aşikâr, açık, aleni, meydandaki şeyler.

cem-i müennes

• Gr: Müfredinin şeklini bozmadan sonundaki müennes alâmeti olan (e "t") kaldırılıp yerine (ât) getirilir. Müslime(t) : Müslimât gibi.

cemaat

• Topluluk. Bir yere toplanmış insanlar. Takım, bölük.
• Fık: Bir imama uyup namaz kılan müslümanların heyeti. Bir mezhebe tâbi bir heyet teşkil eden ahali.
• Aralarındaki münasebetleri din, örf ve âdetlere göre tanzim eden, akrabalık, komşuluk, hemşehrilik gibi rabıtalarla birbiri

cemaat-i çilingiran-ı hassa / cemaat-i çilingirân-ı hâssa

• Tar: Saraydaki çilingirlik işlerini yapmakla muvazzaf sanatkârlar zümresi.

cemaat-ı mücellidan-ı hassa / cemaat-ı mücellidân-ı hâssa

• Tar: Saraydaki kitabları ciltlemekle vazifeli sanatkârlar.

cemal-i masnuat / cemâl-i masnuat

• Allah'ın yaratıklarındaki sanatkârane, mükemmel, kusursuz güzellikler.

cenin

• (Cenne. den) Ana karnındaki harekete başlıyan çocuk.
• Gizli ve mestur, saklı olan şey.

• Ana karnındaki çocuk.

cenn

• (Cünün) Bir şeyi setretmek, gizlemek.
• Ana karnındaki cenin, gizli olmak.

cennet

• İnananların dünyadaki güzel amellerine mükafaten sonsuza kadar kalacakları güzellikler âlemi.

cerahat

• Yaradan akan irin. Yaralı vücudda toplanan kandaki küreyvât-ı beyzâdan (ak yuvarlardan) mürekkeb kan. Yaradan akan beyaz akıcı cisim.

cereyan-ı hikmet

• Hikmetin cârî, yürürlükte olması; dünyadaki hâdiselerin sebepler altında, fayda ve gayelere yönelik olarak cereyan etmesi.

cevahir-ül-kelimat

• Şemsi adındaki bir zat tarafından Arapçadan Türkçeye kaleme alınan 108 sahifelik bir lügat kitabının adı.

cezalet-i beyaniye

• Beyan ilmine ait ve beyan sahasındaki cezâlet.

cezalet-i nazmiye

• Kur'ân'ın nazmındaki güzellik, üstünlük ve akıcılık.

cezm

• (Cezim) Kat'î karar. Yemin. Kararlaştırmak.
• Kesmek.
• Niyet. Tahmin. Takdir.
• İlzam.
• İcâbe.
• Gr: Arabçada kelime sonundaki harfi sâkin okumak. Kur'ân-ı Kerim okurken harfleri yerlerine vaz'edip mahrecinden çıkarırken tâne tâne, fesahat, beyan ve teenni ve

cihaz-ı insaniye

• İnsandaki bir duygu.

cüddet

• (Çoğulu: Cüded) Dağ arasındaki yol.
• Şekil, tarz, işaret.
• Çizgi.

cum'a-i bala / cum'a-i bâlâ

• (Yukarı Cum'a) Osmanlılar devrinde, Selânik Vilâyetinin Serez sancağındaki bir kaza merkezi.

cüz'i ihtiyar / cüz'î ihtiyar

• İnsandaki sınırlı irade.

cüz-i ihtiyar

• İnsandaki çok az seçim gücü, irade.

cüz-ü ihtiyar

• İnsandaki çok az seçim gücü, irade.

dabh

• Atların koşu esnasındaki nefeslerinin sesleridir ki, sahil denilen kişnemek değil, yemi ve sahibini gördüğü zaman yaptığı gibi hamhame denilen sesi de değil; hızlı nefes sesi olan bir harıltı ve hohlamadır. Denilmiştir ki: Dabh, bir at ve bir de köpek koşarken olur.

dabiret-üt tuyur / dâbiret-üt tuyur

• Kuşların, ayakları arasındaki parmak.

dakaik

• (Tekili: Dakayık) (Dakik) İncelikler. Anlaşılması çok dikkat isteyen incelikler. Çok ince. Anlaşılması dikkat isteyen keyfiyetler.

dakayık / dakâyık / دقایق

• İncelikler. (Arapça)
• Dakikalar. (Arapça)

dakik / dakîk / دقيق

• İnce, hassas. (Arapça)
• Dakika şaşmayan. (Arapça)

dakika / dakîka / دقيقه

• İncelik. (Arapça)
• Dakika. (Arapça)

dakika-i ömr

• Ömür dakikası.

dakika-i vahide / dakika-i vâhide

• Bir dakika.

dalgakıran

• Bir limandaki tekneleri dalgaların te'sirinden muhafaza etmek için denizde yapılan set. (Türkçe)

defter-i a'mal / defter-i a'mâl

• Amel defteri, insanların dünyadaki hayır ve kötülüklerin kaydedildiği defter.

delail-i afakiye / delâil-i âfâkiye

• İnsanın kendi dışındaki deliller, kâinattaki deliller.

delil-i nakli / delil-i naklî

• Kur'an, Hadis-i Şerif veya diğer mukaddes kitaplardaki verilen haberler ile olan delil.

dereke

• Aşağı inen basamak. Aşağı mertebe.
• Sıfırın altındaki derece. Düşüklük.

derk-i dekaik

• İnce ve dakik şeyleri iyice kavrama, anlama.

devr-i senevi / devr-i senevî

• Dünyanın güneş etrafındaki yıllık hareketi.

dikkat / دقت

• İncelik, dakik oluş. Ehemmiyet ve kıymet verme.

• Dakiklik. (Arapça)
• İncelik. (Arapça)
• Dikkat. (Arapça)

dil

• t. Lisan, zeban.
• Ağızdaki tat alma duygusu ve konuşma uzvu.
• İnsanların konuştukları lehçelerin her birisi. Lügat.
• Muhtelif âlât ve edevâtın uzunca ve yassı, ekseriya oynak kısımları.
• Coğ: Denizin içine uzanmış üstü düz mumluk, uzunca kara parçası.
• Mc:

dinamik

• yun. Cisimlerin hareketleriyle bunları meydana getiren sebebler arasındaki alâkayı araştıran mekanik ilminin bir kolu.
• Hareket eden, durup dinlenmek bilmeyen, hareketli.
• Fls: Sâbitin zıddı olarak bir kuvvet tesiriyle dâim hareket halinde bulunan ve bulunduran, bir değişmesi,

dinar / dînâr

• Bir miskal (4.8 gram) ağırlığındaki altın para.

dirhem-i şer'i / dirhem-i şer'î

• Peygamber efendimiz zamânında kullanılan (3,36) üç gram ve otuz altı santigram ağırlığındaki gümüş para.

divanhane

• Odalar arasındaki büyük salon. Büyük ev. Divan kurulacak büyük oda. Saraylarda odalar hâricinde olan büyük salon. (Farsça)

diyanet / diyânet

• Allahü teâlâ ile kul arasındaki dînî iş, ibâdet.

dübb-ü ekber

• Büyük ayı tâbir edilen, kutup yıldızı ile beraber etrafındaki yedi yıldız.

duha vakti / duhâ vakti

• Kuşluk vakti. Oruç zamânının yâni imsak ile iftar vakti arasındaki müddetin dörtte birinin tamam olmasından îtibâren başlayan vakit.

dümdar / dümdâr

• Ordunun arkasındaki kuvvet.

e

• Gr: İstifham, sorgu edatı. (Ezehebe Nuri: Nuri gitti mi? derken Ezehebe'nin başındaki "E" harfi gibi)
• Arapça kelimelerin sonuna "e" gelerek onları müennes yapmaya yarar. Âdil, Âdile... Emin, Emine... Kâmil, Kâmile... Nuri, Nuriye... gibi.

ecinne

• (Tekili: Cenin) Ceninler. Ana karnındaki çocuklar.

edakk

• En dakik, pek ince, çok mühim.

ehadis-i kudsiye / ehâdis-i kudsiye

• Peygamber Efendimizin doğrudan Cenâb-ı Haktan naklettiği Kur'ân dışındaki sözler.

ehl-i arz

• Dünyadakiler. Yerdekiler.

ehl-i tekke

• Tekkeye giden ve oradaki zikirleri yapan kişiler; Osmanlı döneminde, sadece tasavvuf ve tarikat eğitimi verilen tekkelerde mânevî ilim tahsil edenler.

ehram

• Mısır'daki Firavunların piramit şeklindeki mezarları.

ehşa

• Karındaki iç uzuvlar. Karında olan.

eimme-i isna aşer / eimme-i isnâ aşer

• On iki imâm. Silsile-i sâdâttan olup müceddit olan imâmlar hakkındaki bir tâbirdir. Bu zâtlar esasât-ı İslâmiye ve hakaik-i Kur'âniye ve imâniyenin, dini esasların ve şeriatın muhafazasına çalışan, saltanat işlerine karışmayan mânevi riyâset ve ilim sahibi şahsiyetlerdir.

ekoloji

• yun. Canlı varlıklarla çevreleri arasındaki münasebetleri araştıran biyoloji kolu.

emval-i zahire / emval-i zâhire

• Sâime denilen hayvanlar ile bir kısım arazi mahsulâtı ve madenleri ile yer altındaki hazineler ve gümrüklere uğrayan ticaret mallarıyla, nakitler.

enfas-ı ma'dude

• Sayılı nefesler. İnsan hayatı. Miktarı muayyen olan ömür dakikaları.

engizisyon / اَنْگِيزِيسْيُونْ

• Ortaçağdaki işkenceci hristiyan mahkemeleri.

envar-ı tevfik-i ilahi / envâr-ı tevfik-i ilâhî

• Allah'ın yardımı ve başarıya ulaştırmasındaki nurlar.

enyab

• Çenenin yan tarafındaki kesici veya azı dişleri.

erham / erhâm

• Kadınlardaki çocuk yatağı, rahimler.
• Akrabalar.

esfel-i safilin / esfel-i sâfilîn

• Sefillerin en sefili. Cehennem'in en aşağı tabakasındakiler.

eshab-ı kehf / eshâb-ı kehf

• Mağara arkadaşları; Îsâ aleyhisselâmdan sonra din düşmanları her tarafı kapladığı bir zamanda, dinlerini korumak için her şeylerini terk edip, hicret eden ve Efsûs (Tarsus)'daki mağarada bulunan yedi kişi ile Kıtmîr adındaki köpekleri. Kur'ân-ı kerîm de Kehf sûresinde kıssaları uzun bildirilmektedir

etene

• Hayvanlarda ana ile cenin arasındaki kan alış-verişini temin eden organ.
• Bitkilerde yumurtacıkların yumurtalığa yapışık bulundukları doku.

ev'iye-i şa'riyye

• Tıb: Siyah ve kırmızı kan damarları arasındaki gayetle ince olan damarlar.

evasıt / evâsıt / اواسط

• Ortalar, ortadakiler. (Arapça)

evsat / اوسط

• Orta, ortadaki. (Arapça)

evveliyat

• Başlangıçlar. Mukaddemat. İlk öndekiler. İbtidaki cihetler.
• Her akıllının tereddütsüz tasdik ve kabul edeceği hususlar.
• Man: Mücerred mevzu ve mahmulleri arasındaki nisbet tasavvur edilince aklın kat'iyyetle teslim ve tasdik ettiği kaziyeler.

eymen vadisi / eymen vâdisi

• Musa'nın (A.S.) tecelliye mazhar olduğu Tûr Dağı'ndaki vadi.

eyser

• Sol taraf. Soldaki.
• Pek kolay.

eyyam-ı şer'iye / eyyâm-ı şer'iye

• Kur'ân'daki ölçülere uyan günler; gökyüzünde her cismin kendi etrafında dönmesiyle gün, bağlı olduğu sistem etrafında dönmesiyle de yine ona ait sene oluşur. Meselâ Sirius yıldızının bir günü ise bin senedir.

eyyühe'l-azizin azizi / eyyühe'l-azîzin azizi

• Ey Azizin azizi; Aziz olan Üstadın yanındaki aziz.

faiz

• Ödünç verilen para için alınan ve şer'an haram olan kâr. Faizin iş hayatındaki mânası, "sen çalış, ben yiyeyim"dir. Küçük tasarruf sahiplerinin paraları bankalarda toplanıp, büyük yekûnlere ulaşır. Banka bu parayı aldığından daha büyük faizle iş sahiplerine kredi olarak verir. İstihsâl edile

fakr-ı beşeri / fakr-ı beşerî

• İnsandaki fakirlik, her şeye muhtaç olma özelliği.

faris

• İran. İranlı.
• Binici, süvâri.
• Ferasetli, anlayışlı.
• İrandaki Şiraz vilâyeti.

farisan

• (Tekili: Fâris) Osmanlı İmparatorluğunun kuruluş devrelerinde eyâletlerde hudutlardaki muhafız askerler.

fasid kan / fâsid kan

• Üç günden yâni yetmiş iki saatten -beş dakika bile az olsa- gelen kan, yeni başlayan (baliğa, ergen) olan için on günden çok sürüp, onuncu günden sonra gelen kan, yeni olmayanlarda (kadınlarda) âdetten çok olup on günü de aştığında âdetten sonraki gü nlerde gelen kan, hâmile ve âyise (ihtiyar) kadın

fasl

• (Fasıl) İki şey arasındaki ek yeri. Mafsal.
• Hak söz. Hak ile bâtılın arasını fark ve temyiz ile olan hüküm ve kaza. (Buna "Faysal" da denir) Halletmek. Ayrılma. Çözme.
• Bölüm.
• Mevsim.
• Aynı makamda çalınan şarkı.
• Çocuğu memeden kesmek.
• Birini zem

fecc

• (Çoğulu: Ficâc) Açık yer. İki dağ arasındaki geniş yol. Tarik-i vâsi'.

fehd

• (Çoğulu: Fühud) Pars denilen canavar.
• Semer ortasındaki mıh.
• Gafil olmak.

felak

• Tan zamanı, subh, fecir.
• İki tepe arasındaki düzlük.
• Bütün mahlukat.
• Suçlunun ayağına vurulan tomruk, falaka.
• Cehennem.

felsefe-i sakime / felsefe-i sakîme

• Hastalıklı felsefe; yanlış yoldaki felsefe.

fena-yı dünyevi / fenâ-yı dünyevî / فَنَا

• Dünyadaki yok olma.

fenn-i hayvanat

• Zooloji ilmi; hayvanları inceleyen ve onlar hakkındaki bilgi veren ilim dalı.

fenn-i hikmet-ül eşya

• Tabiat bilgisi. Eşyadaki intizam, mükemmellik ve insanlara olan faydaları ve onlardan faydalanmak hakkında bilgi veren ilim kolu.

fennin iliştiği

• Bazı materyalist bilginlerin maddî ilimleri kullanarak Kur'ân'daki bazı âyetlerin gerçek dışı olduğunu ileri sürmeleri.

ferisa / ferîsa

• (Çoğulu: Feris-Ferâyis) Boş böğür ile kürek arasındaki et.

fersah

• Uzunluk ölçüsü birimidir, iki çeşittir: Deniz fersahı: 5555 m. Kara fersahı: 4444 m.
• İki şey arasındaki açıklık.
• Sükun ve hareket arasındaki vakit.
• Zaman. Saat.
• Dâimî ve çok olup aslâ kesilmeyen şey.

fertute

• Kadın esirler hakkında kullanılan tâbirlerdendir. Esir edilen kadınlar hakkındaki diğer tâbirler şunlardır: Mâriye, ümmülveled, acuze, duhter, yekdest, yekçeşm, mâyube.

fetanet / fetânet

• Fatinlik, zihin açıklığı, zihnin yaratılıştan bir şeyi çabuk ve iyi anlamak hususundaki istidadı, zeyreklik.

fetehat

• (Tekili: Fetha) Fethalar, arapçadaki üstün işaretinin adı.

feth-i islam / feth-i islâm

• Tuna nehri üzerinde Kladova kasabası yakınlarındaki bir kalenin adı.
• İslâmların fethetmesi.

fetiyle

• Yanmış fitil ucu.
• Bükülmüş ince sicim.
• İki parmak arasındaki kir.

fetret / فترت / فَتْرَتْ

• Uyuşukluk, zayıflık.
• Vahy ve semavî hükümlerin sükûn zamanı olduğu için, iki peygamber-i zişan devirleri arasındaki zaman.
• Vukuu âdet halinde olan şeyin kesilme zamanı veya kesilmesi.
• İki vakıa arasındaki geçen zaman. Terakki ve teâli devirleri arasındaki hareketsiz,

• İki peygamber veya padişah arasında peygambersiz veya padişahsız geçen zaman.
• İki vakıa arasındaki zaman.

• Aynı cinsten iki hâdise (olay) arasındaki kesinti devresi.
• İki peygamber veya iki hükümdâr arasında peygambersiz ve hükümdârsız geçen zaman.

• İki peygamber arasındaki bulanık zaman.

• Duraklama. (Arapça)
• İki olay arasındaki zaman. (Arapça)

• İki dönem arasındaki boşluk zamanı.

fetva

• Bir hâdise, bir muâmele hakkındaki hükm-ü şer'îyi ehli olanın haber vermesi ve o hükme dair verilen mâlumat, bilgi.

fetva emini

• Şeyhülislâm kapısındaki Fetvahane'nin başında bulunan zata verilen ünvandır. Şeyhülislâma sorulan şer'i meselelerin fetvalarını hazırlamak, istida ile vukubulan suallere cevap vermek ve şer'iyye mahkemelerinden verilen ilâmları tetkik etmek vazifeleriyle mükellefti. Maiyyetinde Fetvaemini muavini, İ

fevkani / fevkânî / فوقانى

• Üstteki, yukarıdaki. (Arapça)

feza

• Yıldızlar arasındaki geniş boşluk. Gökyüzü.
• Yer geniş olmak.
• Açık sahra.
• Saha.
• Yerde akan su.

fıkıh

• (Fıkh) Derin ve ince anlayış. Bir şeyi, hakkı ile, künhü ile bilmek. İnsanlar arasındaki ilişkilerle ilgili olarak dinî hükümleri ayrıntılı delilleriyle bilmek. Müslümanlar, müslüman olmaları itibariyle Allah'ın emirlerine tâbidirler, uyarlar. Fıkıh ilmi, hangi şartlarda Allah'ın hangi emrin

fina / finâ

• Şehir kenarı, büyük mezarlıklar (fabrika, mektep, kışlalar) ve kasabadakilerin harman yapmak, hayvan koşturmak, eğlenmek için devamlı kullandıkları yerler.

fitil

• Eskiden ağırlık ölçüsü olarak kullanılan dirhemin kesirlerinden biri. Dirhemin dörtte birine: denk; dengin dörtte birine: Kırat; Kıratın dörtte birine: Fitil denilir.
• Eski Fitilli tüfeklerin namlusundaki baruta ateş vermek için kullanılan kükürtlü ip veya kaytan parçası.
• Topa

fitne-i ahirzaman / fitne-i âhirzaman

• Âhirzamandaki fitne. Deccal fitnesi.

fıtra

• Fitre; ihtiyâcı olan eşyâdan ve borçlarından fazla olarak nisab (dinde zenginlik ölçüsü) miktârı malı, parası olan her hür müslümanın Ramazan bayramının birinci günü sabahı fakirlere vermekle yükümlü oldukları belli miktardaki buğday veya arpa yahut hurma veya kuru üzüm veya kıymetleri kadar altın v

fitrak

• Atın terkisi, terki kayışı, eyerin ardındaki tasma. (Farsça)

fürce / فُرْجَه

• İki şey arasındaki açıklık, yarık.

gabari

• Kara nakil vasıtalarındaki yükün yükseklik ölçüsü. (Fransızca)

gaben-i fahiş / gaben-i fâhiş

• Piyasadaki en yüksek satılandan altın ve gümüşte %2,5 ve daha fazlasına, urûzda yâni ölçülüp tartılan ve taşınabilen mallarda %5, hayvan için %10, binâ için %20'den, ibâdet konularında lâzım olan şeylerde de piyasadaki fiyatından iki misli fazla olan aldanmalar.

gamus

• Şiddetli emir.
• Süngü ile vurup, ucunu diğer taraftan çıkarmak.
• Karnındaki yavrusu belli olmayan deve.

garaib-i nukuş

• Nakışlardaki harikâlıklar.

gayya

• Cehennemin beşinci tabakasındaki çok korkunç bir kuyunun adı. İçine düşenin kolay kolay kurtulamıyacağı korkunç yer.

gile / gîle

• İki dağ arasındaki yol, vadi. (Farsça)
• Şikâyet. (Farsça)
• Üzüm tanesi. (Farsça)

gırandi direği

• Geminin ortasındaki en büyük direk. Bu yekpâre olmayıp üst üste dört direkten mürekkepti.

gulüvv

• Ayaklanma. Taşkınlık.
• Üşüşme. Hücum. Saldırış.
• Edb: Mübalağanın son derecesi. Üçe ayrılan mübalağanın diğer iki derecesinden biri tebliğ, öteki iğraktır. Aşağıdaki parçada mübalağa gulüv derecesindedir: Gökler gürüldese, şimşekler çaksa Volkanlar fışkırsa, lâvları aksa,Kıyısı

gurbet diyarı

• Asıl vatanın dışındaki yerler.

gurre

• Parlaklık, aklık.
• Atın alnındaki beyazlık.
• Arabi ayın ilk günü.

gurve

• Burnun ucundaki kıkırdaktan yapılmış yumuşak kısım.

habbül büluğ

• (Habb-ül büluğ) Erginlik çağındaki erkek ve kız çocukların yüzlerinde ve alınlarında çıkan sivilceler.

haber / خَبَرْ

• Cümle başındaki ismin ardından gelen ve onu tanımlayan bölüm.

habt

• Yanlış hareket.
• Maktulün kanının heder olması.
• Bozma, ibtâl etme, muteberliğini kaybettirme.
• Bir bahis veya münazarada karşısındakinin hatasını isbat ile onu ilzam edip susturma.

hadaik-ı hassa / hadaik-ı hâssa

• Saray bahçeleri. Bunlar biri saray içinde, diğeri saray dışında olmak üzere iki kısımdı. Saray içindeki bahçe ve bostan işleriyle meşgul olanlara "Has Bahçe Bostancıları"; saray dışındakilere ise "Hassa Bostancıları" denilirdi. Saray dışı bahçe ve bostanların bazıları şunlardı: Kadıköy bağı, Davut P

hadis-i garib / hadîs-i garîb

• Yalnız bir kişinin bildirdiği sahîh hadîs. Yahut, aradaki râvîlerden (nakledenlerden) birine, bir hadîs âliminin muhâlefet ettiği hadîs.

hadis-i kudsi / hadîs-i kudsî

• Peygamber Efendimiz (a.s.m.), Cenâb-ı Haktan "Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur" diyerek rivayet ettiği (naklettiği) Kur'ân-ı Kerîm dışındaki sözler.

hadis-i munfasıl / hadîs-i munfasıl

• Aradaki râvîlerden (nakledenlerden), birden ziyâdesi (fazlası) unutulmuş olan hadîs-i şerîfler.

hafud

• Karnındaki yavrusunu âzası belirmeden düşüren deve.

hakikat mesleği

• Varlıkların ve olayların ardındaki gerçeği araştıran yol, Kur'ân yolu.

hakikat-ı hariciye / hakikat-ı hâriciye

• Birşeyin zihin dışındaki gerçekliği, dış gerçeklik.

hakikat-i muazzama-i mevtiye

• Ölümün ardındaki çok büyük hakikat.

hakıne

• Boğaz altındaki çukurcuk.

halas

• Üzüm ağacına benzer bir ağaç (yanındaki ağaca sarılır gider; hoş kokusu vardır; akik gibi taneleri olur.)

hale / hâle

• Parlak daire, halka; ayın etrafındaki parlak halka.

halif

• İki dağ arasındaki yol.
• Eski elbise.
• Arkadan gelen. Sonradan gelen. Birinin yerine geçen.

halita-i dimaği / halita-i dimağî

• Akıldaki muhtelif mes'ele ve fikirler. Dimağdaki karışık, muhtelif bilgiler. (Farsça)

halk-ı cedid

• Ba'sü bade-l mevt, yeniden yaratılış. Yeniden yeniye tekrâren yaratılma. Ana karnındaki çocuğun, insan suretine inkılâb ettiği devre.

haman

• Peygamber Hz. Musa (A.S.) zamanındaki Mısır Fir'avununun vezirinin ismi.

hamdele

• Elhamdülillah veya bu mânâdaki sözler. Elhamdülillah sözünün mânâsı, Allahü teâlâya hamd olsun, ben her hâlimde O'ndan memnûnum demektir.

hame

• Yük.
• Ana karnındaki çocuk.

haml

• Yük.
• Sırtına yük alıp getirmek.
• Kadının karnındaki çocuk.
• İsnad. Yüklenme.

hams

• Açlık.
• Yaradaki şişin inmesi.

hane-i avarız

• Avarız ve bedel-i nüzul ve buna benzer vergiler ve tekâlifin toplanmasında tutulan ölçü. Buradaki hanenin, lügat mânası olan evle münasebeti yoktur. Kasabalar, köyler nüfuslarına ve emlâk ve arazilerinin miktar ve hâsılatlarına göre hane itibar edilir ve mahallî masraflarla sair vergiler ona göre ta

hanire / hanîre

• (Çoğulu: Hanâyir) Parmak başlarındaki boğum.
• Kadınların yün ve pamuk attıkları yay.
• Kirişi olmayan yay.

haratin-i hassa / haratîn-i hassa

• Osmanlılar zamanında Topkapı Sarayı'ndaki bir sınıf san'atkârın adı idi. Bunlar demir ve ağaç eşyayı tesviye ederlerdi. Bugünkü tâbirle tornacı demekti. Bileziklerden çarklara ve silâh yivlerine kadar her çeşit şey yaparlardı.

harekat-ı fikriye / harekât-ı fikriye

• Fikir hareketleri, düşünce alanındaki hareketler.

hareket-i mihveriye

• Mihver, eksen etrafındaki muntazam hareket.

harf-i atıf

• Atıf harfi, bağlaç; (Ar. gr.) bir mânâ bütünlüğünü korumak için, kelime veya cümle grubu arasındaki irtibatı sağlayan harf, "vav" gibi.

harhara

• Uykuda horlamak.
• Kedinin mırıldayışı.
• İki dere arasındaki düzlük.

hariciyat

• Dış dünyadaki şeyler, gerçekler.

hariçteki

• Dışarıdaki.

harika-i hakikat / hârika-i hakikat

• Hakikat hârikası, varlıkların ardındaki gerçeğe ulaşmada hârika olan.

has kardeşler

• Özel kardeşler; Üstadın çok değer verdiği, ilk sıradaki talebeler.

has şakirt

• Üstadın çok değer verdiği ilk sıradaki talebesi.

has şakirtler

• Özel talebeler; Üstadın çok değer verdiği, ilk sıradaki talebeler.

hasasa

• (Çoğulu: Hasâs) Fakirlik.
• Hali yaramaz olmak.
• Küçük delik.
• İki kişinin arasındaki açıklık.

hasele

• Tıb: Karnın göbek ile kasık arasındaki kısmı.

haşir ve neşr-i dünyeviye

• Dünyadaki varlıkların yeniden diriltilip yayılmaları.

haşirdeki mizan

• Haşir meydanındaki amelleri tartan terazi; insanın öldükten sonra âhirette diriltilerek Allah'ın huzurunda toplanmasının ardından günah ve sevapların tartılacağı İlâhî terazi.

haşiye / hâşiye

• Sayfanın altındaki açıklama yazısı.

haslar

• Üstadın çok değer verdiği, ilk sıradaki talebeler.

haslet

• İnsanın yaratılışındaki huy, mîzâc, tabîat, karakter.

haşr-i bahari / haşr-i baharî

• Bahardaki diriliş, bahar mevsiminde bitkilerin ve hayvanların dirilişi.

hatim / hatîm

• Kâbe-i Muazzama'nın şimal tarafındaki taş. Duvar gibi olan sur.

hatita

• (Çoğulu: Hatâyit) İki tarafındaki yerlere yağdığı hâlde kendisine yağmur yağmayan yer.

hatt-ı şehriyari / hatt-ı şehriyarî

• Tar: Padişahın yazısı manâsına gelen bir kelimedir. Eskiden padişahlar "hatt-ı hümayun" "hatt-ı şerif" adı verilen emirleri kendi el yazılarıyla yazdıkları gibi, başkalarına yazdırdıklarının başına da imzalarını koyarlardı. İşte bu türlü vesikalardaki padişahların el yazılarına "hatt-ı şehriyarî" de

hatve

• (Hutve) Adım. Bir adım atışta iki ayak arasındaki mesafe. Bir adım atmak.

havassu'l-havas

• En üst makamdaki mühim şahıslar, büyük âlimler.

havsa

• Bağır.
• Bağırın yanındakiler.

havye

• Tıb: Yaranın etrafındaki kabarık etler.

hayat-ı hayvaniye-i maddiye-i dünyeviye

• Maddî dünyadaki canlı hayat.

hayat-ı sariye / hayat-ı sâriye

• Varlıklara sirayet etmiş olan umumî hayat; Cenâb-ı Hakkın Hayat sıfatının bir tecellîsi olan varlıklardaki hayatın mebdei, kâinatın hayatı, ruhu.

hayz

• Sıhhatli bir kızın veya âdet zamânı son dakikasından îtibâren tam temizlik (hiç kan gelmeden en az on beş gün) geçmiş olan kadının önünden çıkan ve Hanefî mezhebine göre en az üç gün (ilk görülmesinden îtibâren yetmiş iki saat), en çok on gün devâm eden kan.

hecil

• İki dağ arasındaki çukurca kısım. Vâdi.

hecl

• İki dağ arasındaki çukur ve düz yer.
• Atmak.

helhel

• Seyrek, ince, dakik şey.
• Öldürücü zehir.

her dem

• Her zaman, her dakika. Dâimâ. (Farsça)

herru

• "Ne olursa olsun. Ya batar ya çıkar." mânâsındaki "ya herrû ya merrû tâbirinde geçer.

heves ve heva / heves ve hevâ

• Dünyadaki lezzet ve zevkleri isteyen his ve arzular.

hey'et-i asliye

• Aslındaki şekil ve suret.

hicab

• Perde. Örtü. Hâil.
• Utanma. Kendini kusurlu bilip insanlar arasından çekilmek.
• Men'etmek.
• Allah ile kul arasındaki perde.
• Setretmek. Gizlemek.

hicab-ı kalb

• Kalbin boşlukları arasındaki zarların her biri.

hidayet-i fıtrıye

• Yaratılıştan gelen hidayet; kötü tercih ve telkinlerle bozulmamış olan insanı yaratılışındaki doğruluk.

hikemiyat-ı kur'aniye / hikemiyat-ı kur'âniye

• Kur'ân'daki hikmetler, hikmetli meseleler.

hikmet-i dakika

• Dakik hikmet; ince ve derin olan İlâhî sebep, gaye.

hikmet-i hayatiye

• Hayatta olmasındaki hikmet.

hikmet-i hükumet / hikmet-i hükûmet / حِكْمَتِ حُكُومَتْ

• Hükûmetin icrâatındaki asıl maksad.

hikmet-i iman

• İman etmenin ardındaki hikmet, gaye.

hikmet-i kainat / hikmet-i kâinat

• Kâinatın yaratılmasındaki hikmet; herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması.

hikmet-i san'at-ı rabbaniye

• Bütün varlıkları yaratılış gayelerine göre terbiye edip idaresi ve egemenliği altında tutan Allah'ın san'atındaki hikmet, gaye, fayda, sır.

hikmet-i teşri'iye

• Yasamadaki hikmet, kanun koymadaki gaye, fayda.

hil'at

• Yüksek makamdaki zatların beğendiği kimseye ve takdir edilen zevata giydirdiği kıymetli, süslü elbise. Kaftan.

hılt / خلط

• Safra, sevda, dem (kan) ve balgam olmak üzere insan vücudundaki dört ana maddenin herbiri. (Arapça)

hilye

• Güzel sıfatlar. Süs. Zinet. Cevher. Güzel yüz.
• Kılıcın sapındaki veya kınındaki zinet.
• Suret. Hey'et. Görünüş.

hirabe

• Şehir dışındaki yerlerde yapılan eşkiyalıklara katılma. Dağlarda yapılan haydutluklarda bulunma.

hıred

• Akıl, fikir, zihin. İnsandaki düşünce ve anlayış kuvvesi. (Farsça)

hırvati / hırvatî

• Tar: Sipahilerin başlarına giydikleri külâh tarzındaki başlık.

hizbü'l-kur'an / hizbü'l-kur'ân

• Kur'ân'daki iman hakikatlerini insanlara ulaştırma hizmetini yürütenler.

hörgüç

• Devenin sırtındaki tümsek.

huh

• (Çoğulu: Huvhât) Şeftali.
• Duvardaki ışık girecek delik.

hükm

• (Hüküm) Karar. Emir. Kuvvet. Hâkimlik. Amirlik.
• İrade. Kumanda. Nüfuz.
• Kadılık etmek.
• Tesir. Cari olmak.
• Makam.
• Bir dâvanın veya bir meselenin tedkik edilmesinden sonra varılan karar.
• Man: Fikirler ve tasavvurlar arasındaki râbıtayı tasdik veya

humbaracı

• Ask: Yeniçeri teşkilâtı zamanındaki topçu eri. Bu teşkilâtın mensubları havan toplarıyla humbara attıkları için bu adı almışlardı.

hurc

• Meşinden veya çadır bezi gibi şeylerden yapılmış büyük heybe ve sandık. Meşinden yapılan bu heybe ve sandıklar arka taraflarındaki meşin kollarla hayvanların semerine bağlanır ve iki hurc bir hayvana yüklenirdi. Eski zamanın uzun yolculuklarında kullanılırdı. Eskiden İstanbulun meşhur yangınlarında

hürriyet

• 1908'de II.Meşrutiyet'in ilânı ile birlikte gerçekleşen yeni sistemin halk arasındaki adı.

huruf-u atıf

• Atıf harfleri, bağlaçlar; (Ar. gr.) mânâ bütünlüğünü korumak için, kelime veya cümle grubu arasındaki irtibatı sağlayan harfler; "vav, bel, fe" gibi.

hurufumukattaa / hurûfumukattaa

• Sûre başlarındaki şifreli harfler.

hüsn-ü basar

• Görme sıfatındaki güzellik.

hüsn-ü ifham

• Anlatımdaki güzellik.

hüsn-ü masnuiyet

• Sanatındaki güzellik.

hüsn-ü nur

• Nurdaki güzellik.

hüsn-ü zann

• (Hüsn-i Zan) Bir kimsenin veya bir hâdisenin iyiliği hakkındaki vicdâni ve iyi kanaat. İyi fikirde bulunup, iyi olacağını düşünmek.

huşşa'

• Kulak ardındaki yumruca kemik.

hut

• Balık. Büyük balık.
• Şubat ayı içinde güneşin girdiği ve semanın cenub yarısındaki burcun ismi.

hutut-u cevher

• Kılıcın çelik kısmındaki dalgalı çizgiler, meneviş, hare, dalgır (Buradaki maksat; kalemle kılıcın güç birliğidir.).

hutve

• Adım atıldığı zaman iki ayak arasındaki mesafe.
• İz.

huy

• İnsandaki yerleşmiş özellik.

huzu'

• Mahviyet ve tevazu hali, alçak gönüllü olmak. Allah'ın azametini, celal ve cemalini, büyüklüğünü tahattur ve tefekkürden hâsıl olan, insandaki huzur ve huşu' hâli.

huzur-u irfanınıza baş koydum

• "Üstün ilim ve zekâdan hâsıl olan olgun şahsiyetinizin önüne baş koydum" anlamında karşısındakine karşı bir saygı ve hürmet bildiren ifade.

i'lamat-ı şer'iye mümeyyizi

• Şeyh-ül İslâm kapısındaki fetvahanenin üç kaleminden biri olan "İlâmat Odası"nın başındaki memurun ünvanı idi. Kadılar tarafından verilen ilâmları tetkik vazifesiyle mükellef olduğu için, bu memuriyete, ulemadan tanınmış olanlar tâyin edilirdi.

i'rab / i'râb

• Düzgün konuşma ve hakikatı belirtme.
• Arapça kelimelerin sonundaki harf veya harekenin değişmesi.

i'tikal / i'tikâl

• (Ekl. den) Kemirme, kemirerek yeme.
• Dalgaların, deniz kenarlarındaki karaları döğerek aşındırması.
• Tıb: Yaranın, vücudu yemesi. Yaranın büyümesi.

ibad

• Tıb: Bacaklarda diz mafsalının iç kısmındaki büyük damar.

ibik

• Horozun başındaki kırmızımsı bir renkte uzanmış et parçası.

ibiş

• Hımbıl, salak.
• Orta oyunu ve kukladaki şahıslardan biri.

ibre

• İnce iğne gibi âlet.
• Saatlerde veya pusuladaki rakamlara işâret eden ince âlet.
• Çam gibi ağaçların yaprağı.

iç

• t. Herşeyin içerisi, dâhil, derun.
• Bir şeyin ortasındaki kısım, göbek.
• Karın, mide.
• Kalb, vicdan, gönül.
• Harem dairesi.
• Bir şeyin görünmez ciheti, bâtın.

iddianame / iddiânâme

• İddia yazısı; savcının, yapılan soruşturmalar neticesinde tutuklu hakkındaki suçlamalarını bildirmek üzere mahkemeye sunduğu yazı.

ifade-i naşir / ifade-i nâşir

• Yayımcının yazar ve eseri hakkındaki sözü.

iffet

• İnsan rûhundaki yapıcı kuvvetin, yâni şehvetin iyiye kullanılmasından ortaya çıkan huy. Nefsi kötü isteklerinden men etmek. Âr, nâmus, hayâ duygusu.

ifrad sigası

• Gr. tekil kipi; yani "ateş yaktı" anlamındaki "istevkade" fiilinin 3. tekil şahıs kipinde olması kastediliyor.

ihtilalat-ı beşeriye / ihtilâlât-ı beşeriye

• İnsanlardaki ihtilaller, karışıklıklar.

iktidar / iktidâr / اقتدار

• Güçlülük, kudret. (Arapça)
• Görev başındaki yönetim. (Arapça)

iktidar-ı imani / iktidar-ı imanî

• İmandaki iktidar ve güç.

ilah

• Arabçadaki "ilâ âhir" kelimesinin kısaltılmışı. "Sonuna kadar, böylece devam eder" demektir.

ilahe'l-evveline ve'l-ahirin / ilâhe'l-evvelîne ve'l-âhirin

• Baştakilerin ve sondakilerin İlâhı, Allah.

ilzam eden

• Delil getirerek karşısındakini susturan.

imame / imâme

• İslâma mahsus baş kisvesi olan sarık. Zırhlı külâh.
• Çubuk ve sigaralığın başına takılan ağızlık.
• Tesbihin başındaki ve ipin iki ucu içinden geçen uzunca tane.

• Eskiden müslümanların başlarına sardığı, bugün ise, sadece din görevlilerinin namaz kıldırırken ve dînî vazîfeleri yerine getirirken giydikleri başlık üzerine sarılan sarık.
• Tesbîhin ucundaki uzun tâne.

imsak vakti / imsâk vakti

• Oruca başlama zamânı. Ufkun bir yerinde beyazlığın başladığı vakit. Bundan (6-10) dakika sonra beyazlık ufk üzerinde ip gibi yayılınca sabah namazının vakti başlar.

inayet-i bari / inâyet-i bâri

• Varlıklardaki organ ve donanımı gayelere uygun yaratan Allah'ın ihsanı, yardımı.

inha

• Bir hususu resmen bildirme, tebliğ.
• Bir memurun daha üst makamdaki bir memura bir maddeyi hâvi olmak üzere yazdığı kağıt.
• Ulaştırma, yetiştirme.

inkılabat-ı ruhi / inkılâbât-ı ruhî

• Ruhta ve iç yapıdaki değişmeler.

inne-ma / inne-mâ

• Ancak edatı ile, beyan olunan şey hakkındaki hükmü, maadâsından nefy etmek için kullanılır.

intizam-ı hikmet

• Hikmetin düzenlemesi; herbir şeyin bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde olmasındaki düzenlilik.

intizam-ı mahlukat / intizam-ı mahlûkat

• Varlıklardaki disiplin, düzen.

inzal / inzâl

• İndirmek.
• Kur'ân-ı kerîmin, Ramazân-ı şerîf ayında Kadir gecesinde Levh-i mahfûzdan, dünyâ semâsındaki Beyt-ül-izze denilen makâma bir defâda, topluca indirilmesi.

ırak-ı acem / ırâk-ı acem

• (Acem Irakı) Tar: Irak'ın Dicle nehrinden başlayarak İran sınırındaki yüksek dağlık mıntıkaya kadar uzanan bölgesine Osmanlılarca verilen ad.

irsad

• Gözetlemek.
• Hâzır ve âmâde eylemek.
• Mükâfat vermek.
• Edb: Secili ve kâfiyeli bir cümlede ses uyumundaki ana sesi önce tanıtıp, ondan sonra gelecek kelimeyi tanıtma sanatıdır. Meselâ:Elemin Kays'a kıyas etme din-i mahzunun, Yok idi aklı ne derdi var idi Mecnunun. (Baki)

ışa' / ışâ'

• Yatsı zamanı. Akşam ile yatsı namazı arasındaki vakit.
• Güneş batmasından ertesi günü fecre kadar olan zaman.

işa-i evvel / işâ-i evvel

• Yatsının ilk vakti. Batıdaki mer'î (görünen) ufuk hattı üzerinde, kırmızılığın kaybolması ile başlayan vakit. Güneşin üst kenarının ufk-ı mer'î altında, on yedi derece yüksekliğe indiği vakit.

işa-i sani / işâ-i sânî

• Batıdaki mer'î ufuk hattı üzerinde beyazlığın kaybolması ile başlayan vakit; güneşin üst kenarının ufk-ı mer'î altında on dokuz derece yüksekliğe indiği ve şafağın kaybolduğu tam karanlık vakit.

ıskalara

• Gemi arması merdiveni.
• Harp gemilerinin sol taraflarındaki merasim merdiveni.

ıslah-ı zat-ül beyn / ıslah-ı zât-ül beyn

• Aralarındaki kırgınlığı kaldırarak iki kişiyi barıştırma.

islav

• Rus, Ukran, Beyaz Rus, Çek, Slovak, Leh, Sloven, Sırp, Hırvat ve Bulgar gibi milletlere, lisanlarındaki yakınlık dolayısıyla verilen ortak isim. (Fransızca)

ism-i bedi' ve hakim / ism-i bedî' ve hakîm

• Allah'ın örneksiz olarak, eşsiz bir şekilde yaratan, ismi ile her işini hikmetle yapan mânâsındaki ismi.

ısr

• Ahd. Sözleşme. Yemin.
• Kulakta küpe deliği.
• Şiddetli ahkâm ve teklifler.
• Altındakini yerinde tutan ağırlık, bağ.

istiarat / istiârât

• İstiareler; hakiki mânâ ile mecâzî mânâ arasındaki benzerlikten dolayı bir kelimenin mânâsını geçici olarak alıp başka bir kelime için kullanma san'atı.

istiare / istiâre

• Hakiki mânâ ile mecâzi mânâ arasındaki benzerlikten dolayı bir kelimenin mânâsını geçici olarak alıp başka bir kelime için kullanma san'atı; "arslan" kelimesini "cesur adam" için kullanmak gibi.

istibdad

• Başlı başına olmak. Keyfî idare sistemi.
• Zulüm ve tahakküm. İdaresi altındakilerin istemediği şeyleri yalnız kendi keyfine göre zorla ve zulümle yaptırmaya çalışmak. Kanun ve nizamlara bağlı olmayarak, çok defa da kanun namına kanunsuzluk yaparak, keyfi hükmünü icra ettirmek. Kimseyi

istidad-ı zatiye / istidad-ı zâtiye

• Zâtındaki istidat, kabiliyet, yetenek.

istidadat-ı beşeriye / istidâdât-ı beşeriye

• İnsandaki kabiliyetler, yetenekler.

istidkak

• İncelemek, dakik olmak.

istikra / istikrâ

• Birey veya olayları tek tek inceleyerek onlardaki ortak vasıfları tesbit etmek sûretiyle çıkartılan genel sonuç; tümevarım, endüksiyon; yani peygamberleri tek tek araştırıp "peygamberliğin sebebi olan küllî esaslar"ı tespit etmek bir istikra işlemidir. İşte bu esaslar Peygamber Efendimizde en mükemm

ıstılah

• Tabir, deyim. Belirli bir topluluğun, bir lafzı lügat mânasından çıkararak başka bir mânada kullanmaları.
• Bir ilim veya mesleğe âid kelime. Terim. Erbab-ı ilim arasındaki ve herkesin anlamadığı kelime.
• Muvafakat. Uygunluk. Barışmak. İttifak.

istinaf

• Baştan başlamak. Yeniden başlamak.
• Gr: Sözün başlangıcı.
• Huk: Dâvâ Mahkemesinin verdiği hükmü beğenmeyip bozulmasını daha üst mahkemeden istemek. Dâvâ mahkemeleri ile Temyiz Mahkemesi arasındaki bir derece yüksek mahkemeye verilen isim.

ittihad-ı islam / ittihad-ı islâm

• İslâm birliği. İttihad-ı İslâmın varlığı ve devamı için: 1-İslâm milliyetini esas alıp, menfi unsuriyet fikrini bırakmak. 2-İslâm dünyasındaki dini cemaatler, gayede ve dinî esaslarda ittifak edip teferruat meseleleri medar-ı niza etmemek. 3-İslâm devletleri arasında meşveret-i şer'iyeyi yapmak.Bunl

izafet / izâfet

• İki şey arasındaki ilgi, bağ.
• İsim tamlaması, isim takımı.

jön türk

• Genç Türk. 1868'den sonra, Avrupa'daki gibi, güya yenilik ve terakki isteyen Genç Osmanlılara Avrupalılarca takılan isim. (Fransızca)

ka'de

• Bir defa oturuş. Oturma.
• Ist: Namazdaki bir defa oturuş. Teşehhüd için, Ettahiyyâtü duâsını okumak maksadı ile olan oturuş. Birinci oturuşa Ka'de-i ulâ, ikinciye de Ka'de-i âhire denir.

ka'de-i ula / ka'de-i ûlâ

• Üç ve dört rekatli namazların ikinci rek'atındaki oturuş.

kab

• Çok eski devir silâhlarından olan yayın kabzası (tutacak yeri) ile köşesi arasındaki mesafe, her "yay" da "iki kab" olan miktar.

kabb

• İnce belli olmak.
• Gönlün eğlendiği gönül eğlencesi.
• Makara ortasındaki ağaç.

kabiliyet-i zatiye / kabiliyet-i zâtiye

• Zâtındaki kabiliyet, istidat.

kabuk

• Bir şeyin dışındaki sert örtü, kışır.
• Bazı hayvanların katı mahfazaları.

kabzımal

• Meyve ve sebze yetiştiricileriyle, satıcı arasındaki aracı.

kadı

• Tanzimat'a kadar her türlü davaya, Tanzimat ile Medeni Kanun arasındaki dönemde ise yalnız evlenme, boşanma, nafaka, miras davalarına bakan mahkemelerin başkanları.

kadime

• Ordunun ileri karakolu.
• Kuşun kanadının ön tarafındaki uzun tüyleri.

kadir alayı

• Tar: Kadir gecesi padişahların saraydan çıkıp, civardaki camilerden birinde namaz kılmaları münâsebetiyle yapılan merâsim.

kahkaha

• Yanındakiler işitecek kadar gülmek.

kaim-makam

• Birinin yerine geçen. Kaymakam. Bir kazayı (İlçe) idâre eden memur. Osmanlılarda, binbaşı ile miralay arasındaki askeri rütbe. Yarbay.

kalfa

• Sarayla konaklardaki cariyeler hakkında kullanılan bir tâbir idi. Konaklarda bu tâbir, daha çok bunların eskileri ve yaşlıları hakında kullanılırdı. Gençlerine "kız" denilir ve adlarıyla çağrılırlardı.
• Eski tarz mekteblerde öğretmen yardımcısı.
• Bir san'atta usta ile çırak ara

kalu bela / kalû belâ

• Cenab-ı Hak ruhları yaratıp, onlara Rabbiniz değil miyim, meâlinde: "Elestü Bi-Rabbiküm" buyurduğunda, ruhlar: "Evet Rabbimizsin" meâlindeki Kalu Belâ diye cevap verdiklerini bildiren Kur'andaki bir tâbirdir.

kamis

• Gömlek.
• Döl yatağını kaplayan ince deri.
• Bâzı nebatlardaki ince zar.

kanun-u sarahat-i kur'aniye / kanun-u sarâhat-i kur'âniye

• Kur'ân'daki açıkça belirtilen kanunu, hüküm.

karaca ahmed sultan

• Barla ile Barla Gölü arasında "Karadut" mevkiinde, bir ziyaretgâhtır. Barla'ya yaya yirmi dakikalık bir mesafededir.

karn-ı zaby

• Geyiğin başındaki çatal boynuz.

kaşağı

• Hayvanları kaşıyıp tozlarını düşürmeğe mahsus âlet.
• İhtiyar kimselerin, sırtlarını kaşımak için kullandıkları, ağaçtan uzun saplı ve bir ucundaki levhası dişli bir âlet.

kasas-ı kur'aniye / kasas-ı kur'âniye

• Kur'ân'daki kıssalar.

kasem-i istimdad

• Yardımcı, kuvvetlendirici mânâsındaki yemin.

kasemat-ı kur'aniye / kasemât-ı kur'aniye / kasemât-ı kur'âniye

• Kur'andaki ahitler, yeminler.

• Kur'ândaki geçen yeminler.

kası'a

• Yaban fâresinin ini. Yuvası ve bu yuvadaki iki deliğinden âşikâr olanıdır. Diğeri gizlidir.

kavaid

• (Tekili: Kaide) Kaideler. Hareket porgaramları. Dil öğreten bir kitaptaki kaideler. Arab lisanındaki kaidelerin dercedildiği gramer kitabı.

kavl-i kadim / kavl-i kadîm

• İmâm-ı Şâfiî'nin Bağdâd'daki ilk ictihâdlarına (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden çıkardığı hükümlere) verilen ad. Bunlara onun mezheb-i kadîmi de denir. İmâm-ı Şâfiî, kavl-i kâdimini el-Hucce adlı eserinde topladı. Mısır'a yerleşince, muhîtin (y örenin) örf ve âdetlerini de nazar-ı îtibâra (dik

kaza orucu / kazâ orucu

• Oruç tutmamayı mubâh kılan (dînde bildirilen) bir özür sebebiyle vaktinde tutulamayan veya tutarken bir özür sebebiyle yâhut kast (bilerek) olmadan bozulup, Ramazân bayramının birinci, Kurban bayramının birinci, ikinci ve üçüncü günleri dışındaki zam anlarda gününe gün tutması gereken Ramazân-ı şerî

kelam-ı mecazi / kelâm-ı mecazî

• Gerçek anlamında kullanılmayıp, aralarındaki ilgi, bağ ve benzerlikten dolayı başka anlamda kullanılan söz.

kemal-i zat / kemâl-i zât

• Zâtındaki mükemmellik.

kemerbeste-i ubudiyet

• Cenab-ı Hakkın huzuruna çıkıp, kollarını önden bağlar şekilde, emre hazır vaziyette bekleyip, kulluğunu ifâde ve ilân etmek. (Namazdaki gibi)

kesb

• İnsandaki seçme hareketi, istek, ihtiyâr. İsteğin uygulama safhasına sokularak ortaya konulması.
• Kazanmak, kazanç.

kezame

• (Çoğulu: Kezâyim) İki kuyu arasındaki yarıklar ve delikler. (Su birinden birene akar).
• Terazi iplerinin kendinde toplandığı halka.

kıble açısı

• Bir beldeden güney veya kuzeyden kıble istikâmetine çıkan iki doğru arasındaki açı.

kıble saati

• Herhangi bir yerde, güneşin kıble hizâsında bulunduğu andaki vakit. Güneşin hangi saatte kıble hizâsında bulunduğu hesâb edilir ve takvimlere yazılır. Bu saatler hergün değişmektedir.

kınkın

• Yol gösterici, kılavuz.
• Bir cins çekirge.
• Yer altındaki suyun miktarını bilip kazan kimse.

kıraet / kırâet

• Ağız ile okumak. Kendi kulakları işitecek kadar sesli okumağa hafif kırâet, yanındakilerin işiteceği kadar sesli okumağa cehrî (sesli) kırâet denir.
• Namazın içindeki farzlardan biri.

kiramen katibin / kirâmen kâtibîn

• Sağ ve sol yanımızdaki günah ve sevap yazan melekler.

kırgız

• Türk Milletlerinden büyük bedevi bir kavim olup Asyanın kuzeybatısında ve Türkistanla Sibirya arasında, başka bir deyimle Türkistanın kuzey taraflarında ve Doğu Türkistanın kuzeyinde olarak Rusya ile Çin hududunda bulunuyorlar. Batı tarafındakilere Kırgız ve Kazak; Çin hududundakilere ise Kara Kırgı

kirpas

• Padişah veya vezir konaklarındaki divanhâne. (Farsça)

kirpik

• Göz kapağının kenarındaki kıllar.
• Bir nevi taş.
• Hayvan ve nebatların beden yapısında bâzı küçük ve ince uzantılar.

kısmet

• Bölmek ve ayırmak. Bahşetmek. Taksim etmek.
• Fık: Hisse-i şâyiayı, yani, taksim olunmamış maldaki hisseleri sahiplerine tahsis etmektir.

kıssa-i temsiliye

• Temsil tarzındaki kıssa, ibretli hikâye.

kıt'a

• (Çoğulu: Kıtat) Dünyanın kara parçalarından her biri.
• Memleket. Ülke.
• Mat: Bir dairenin bir yayı ile onun çapı arasındaki kısım.
• Tıb: Kesik organın vücudda kalan parçası.
• Ask: Çok kalabalık olmayan askerî kuvvet.
• Edb: En az iki beyitten yapılmış manzum

kitab-ı ilzam ve iskat / kitab-ı ilzam ve iskât

• Karşısındakini delillerle mağlup edip susturan kitap.

kitabsız kafirler / kitabsız kâfirler

• Ehl-i kitâbın dışındaki kâfirler, dinsizler.

kıtmir / kıtmîr

• Ashab-ı Kehf'in köpeğinin adı.
• Hurma ile çekirdeğinin arasındaki ince zar. Çekirdeğin arasındaki ince pürüz.
• Hakir ve küçük olan şeylerde mesel olmuştur.

• Eshâb-ı Kehfin (Îsâ aleyhisselâmın dîninden olup, din düşmanları her tarafı kapladığı bir zamanda dinlerini korumak için her şeylerini terkedip hicret eden Efsûs (Tarsus)'daki mağarada bulunan yedi kişiden birinin köpeğinin adı.

kıyas

• Benzetmek, karşılaştırmak, mukâyese. İki şeyi birbiri ile karşılaştırmak. Benzeterek hüküm ve muhâkeme etmek.
• Man: Doğru kabul edilen iki hükümden bir üçüncü hükmü çıkarmak.
• Fık: İki belli şeyden birinin mahsus olan hükmünü, yâni, bu hükmün mislini, aralarındaki müttehid ille

kıyas-ı evlevi / kıyas-ı evlevî

• Evlâ kıyas; fer'deki illetin asıldaki illetten daha güçlü olduğu kıyas türü.

kıyas-ı evleviye

• Fer'deki illetin asıldaki illetten daha kuvvetli olduğu kıyas (Ferdeki illet.

kıyle

• "Denildi, söylendi" anlamına gelen bu kelime, bir mesele hakkındaki farklı rivayetleri fade eder.

kıymet-i asliye

• Aslındaki değer, önem.

kolağası

• Eskiden mevcud olan yüzbaşı ile binbaşı arasındaki rütbe. (Türkçe)

konak

• Menzil, yolculukta gece vakti inilen yer.
• Yolculukta bir yerde durma, dinlenme. İki menzil arasındaki yol.
• Büyük ev, zengin ve mükellef ikâmetgâh.
• Resmi dâire.

kudret-i kalemiye

• Yazı yazmadaki kuvvet; kalem gücü.

kulel-i seb'a

• İstanbul'daki yedi tepe.

kulfe

• Zeker ucundaki sünnet edilecek deri.

kumanya

• ing. Bir gemi içinde bulunan kimselerin beslenmeleri için gemiye doldurulan erzak. Gemi zahiresi.
• Eskiden piyade kayığının arka kısmındaki dolapçık.
• Gemi kileri. Geminin erzak koymağa mahsus yeri.

kunbul

• (Çoğulu: Kanâbil) Kalın vücudlu kimse. Sinirli ve hiddetli olan.
• 30 ilâ 40 yaş arasındaki kimse.
• At.
• Bomba.

küpeşte

• Geminin kenarlarındaki tahta siper.
• Parmaklığın üzerindeki düz ve kalın tahta.

küre

• (Kürre yanlıştır) Yuvarlak cisim.
• Şeklin sathındaki bütün noktalar merkeze aynı uzaklıktadır. Dünya da yuvarlak olduğundan "Küre-i arz" denilmiştir. "Küre-i zemin" de denir.

küreyvat

• Kandaki küçük yuvarlak cisimler. Küçük küreler.

küreyvat-ı beyza

• Kandaki beyaz renkte ve çok küçük kürecikler. Kan ve lenf gibi vücud mâyilerinde bulunan çekirdekli ve yuvarlak hücreler. Kırmızı küreciklere nisbetle azdırlar. Vazifeleri hastalık gibi düşmanlara karşı asker gibi müdafaadır. Ne zaman müdafaaya girseler Mevlevi gibi iki hareket-i devriye ile sür'atl

kurmay

• Ordunun muharebeye hazırlanmasında ve savaş sırasındaki sevk ve idaresi için hususi tarzda yetiştirilmiş subay.
• Mc: Becerikli.

kürsi / kürsî

• Makam.
• Arşın altındaki sema tabakası; Allah'ın yer ve gökleri kaplayan hükümranlığı ve ilminin tecellî ettiği yer.

• Arşı azamın altındaki makam.

kuseyra

• İyeği kemiklerinin altındaki kemik.

kuşluk vakti

• Orucun başlaması (imsak) ile güneşin batması arasındaki zamânın ilk dörtte biri geçince başlayan ve güneşin zeval (tepe) noktasına ulaşmasından, bir müddet öncesine kadar devâm eden vakit, duhâ vakti.

kuss ibn-i saide

• İslâmiyetten önce Arabistan'da yaşamış İyâd Kabilesinin ileri gelenlerinden, mühim hakikatlı bir şâirdir. Cârud gibi hakperesttir. Henüz Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm genç iken Suk-ı Ukaz panayırındaki hitabeti ile meşhurdur. Hitabesinde bir Hak Peygamber geleceğini ve onun en güzel bir d

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kütüb-ü mensuha-i semaviyye

• İslâma ve bütün beşeriyyete gönderilen Kur'an-ı Kerim'den evvel eski peygamberlere gelen -Tevrat, İncil, Zebur- namlarındaki şimdi hükmü kalkmış olan mukaddes kitablar.

kuva-yı insaniye / kuvâ-yı insaniye

• İnsandaki güçler, duygular, duyular.

kuvve-i hafıza-i insaniye / kuvve-i hâfıza-i insaniye

• İnsandaki hafıza duygusu, bellek.

kuvvet-i beyan

• Açıklamadaki, anlatımdaki güç.

latife-i insaniye / lâtife-i insaniye

• İnsandaki ince duygular.

lenger

• Gemiyi yerinde sâbit kılmak için denize atılan zincir ucundaki büyük demir çapa. (Farsça)
• Bakırdan yayvan ve kenarları genişçe sahan veya tepsi. (Farsça)

letafet-i tab'

• İnsan tabiatındaki, mizacındaki hoşluk, şirinlik.

letaif / letâif

• Lâtifeler; insanın mânevî yapısındaki ince duygulardan herbiri.

letaif-i beşer / letâif-i beşer

• İnsanın lâtileferi; insanın yapısındaki duyular ve duygular.

letaif-i i'caziye / letaif-i i'câziye

• Mu'cizelikteki incelik, dakiklik.

letaif-i insaniye / letâif-i insaniye

• İnsandaki ince ve yüce duygular.

lezzet-i iman

• İmandaki lezzet.

lezzet-i marifet

• İlim ve irfandaki lezzet.

li-aynihi / li-aynihî

• Kendisi ile bir. Aynı ile.
• Allah tarafından emrolunan bir şeydeki güzellik, ya li-aynihi bir hüsündür veya li-gayrihi bir hüsündür. Ya kendi zatındaki bir güzellikten dolayı hasendir veya başkasında sabit bir güzellikten dolayı bir hasendir. Meselâ: Biz iman ile me'muruz. İmandaki hü

liberal

• Ferdî hürriyet lehinde, hürriyete elverişli. Ferdî teşebbüs ve hürriyet haklarını korumak için en iyi vasıta, devletin salâhiyyetlerini mümkün olduğu kadar tahdid etmek fikri. Rusya'daki dinsiz sosyalistliğin zıddı. (Fransızca)

liff

• (Çoğulu: Elfâf) Sıklığından yanındaki ağaca girmiş ve dolaşmış olan ağaç.

lillahi şehidün / lillâhi şehîdün

• "Allah'a şahittir" (buradaki "şehîdün" erkekler için kullanılır).

limmi / limmî

• (limmiye - lümmi) (Niçin mânâsındaki "lime" den) Aleni. Açık.
• Nazari. Akla dayanan.

lita / lîta

• (Çoğulu: Lit) Kamış kabuğu.
• Karnın dışarısındaki derisi.

livata / livâta

• Lutilik.
• Erkekler arasındaki cinsi sapıklık.

• Erkekler arasındaki cinsî sapıklık. Homoseksüellik.

• Erkekler arasındaki cinsî münasebet, cinsel sapıklık.

lügnun

• (Çoğulu: Leganin) Çene ile boyun arasındaki et.

luka

• Meşhur olmuş dört İncil kitabından birisidir. Hz. İsa Aleyhisselâm'dan sonra mühim Hristiyan doktorlarından birisi olan Luka adındaki zatın yazdığı İncil'dir. Bu Zâtın (Mi: 70) yılında vefât ettiği yazılıdır.

lut aleyhisselam / lût aleyhisselâm

• Kur'ân-ı kerîmde ismi bildirilen peygamberlerden. Bugün Ürdün ile Filistin arasında bulunan Lût gölü yanındaki Sedûm şehri halkına peygamber olarak gönderildi. İnsanlara İbrâhim aleyhisselâmın dînini tebliğ etti.

ma / mâ

• Biz mânasınadır. (Farsça)
• Mim ile elif harfinden ibâret "Mâ". Arabçada muhtelif isimleri vardır. Ve çeşitli mânalara gelir. Cansız şeylere işaret eder. "Şu nesne, o şey ki..." mânâlarına gelerek kelimelerle birleşir. Meselâ: (Mâ-ba'd: Sondaki, alttaki.) (Farsça)

ma'lumat

• Bilinen şeyler, bilinenler. Bir iş veya mevzu hakkındaki bilgiler.

ma-i istifhamiyye / mâ-i istifhamiyye

• Sual için kullanılan kelimenin başında gelir. (Mâhâzâ: Bu nedir? Mâindek: Yanındaki nedir?) suallerinde olduğu gibi.

maacin / maacîn

• (Tekili: Ma'cun) Macunlar. Hamur kıvamındaki yoğurulmuş şeyler.

mabeyn

• Ara. Aradaki şey. İki şeyin arası.
• Haremle selâmlık arasındaki oda.
• Padişah yakınlarının bulunduğu oda.

maçin

• Çin'e tâbi, Doğu Türkistan tarafındaki çöllerde ve Târim nehrinin güneybatısındaki dağlarda oturan Türk milletinden bir kavimdir ve simaca Moğol ile Aryâ cinslerinden mürekkeb oldukları anlaşılıyor. İçlerinde sarı saçlı ve mavi gözlü adamlar dahi bulunuyorsa da lisan bakımından Doğu Türkistan'ın aha

macun

• Hamur kıvamındaki ilâç.
• Hamur gibi yoğurulmuş şey.

mafsal

• Tıb: Vücuddaki kemiklerin ekli olan oynak yerleri. Eklem.

magma

• yun. Jeo: Yanardağlardan çıkan hamur kıvamındaki yoğun madde.

mahfuzat / mahfûzât

• Hafızadakiler, korunanlar.

mahiyet-i ilmiye / mâhiyet-i ilmiye / مَاهِيَتِ عِلْمِيَه

• Bir şeyin hârici vücûdu dışındaki ilmî ciheti.

mahkeme-i kübra

• Öldükten sonra, âhiretteki ve Allah (C.C.) huzurundaki mahkeme. Bütün insanların muhakemesinin huzur-u İlâhiyede yapılacağı yer.

mahmud / mahmûd

• Övülmüş, övülen.
• Peygamber efendimizin güzel isimlerinden biri. Ahmed, Muhammed, Mahmûd, hep över seni Allah Senin isminle biter lâ ilâhe illallah Bundaki ince sırrı anlamaz, bilmez gümrâh, Kendi adıyla yazmış senin adını Rahmân
• Ebrehe'nin, Kâbe'yi yıkmak üzere ordusunda geti

mahrec

• Çıkacak yer.
• Ses ve harflerin ağızdan çıktıkları yer.
• Mat: Bayağı kesirde çizginin altındaki sayı. (Payda)
• Hususi bir meslek için adam yetiştirmeğe mahsus mekteb ve dâire. (Meselâ: Mekteb-i fünun-u harbiye zâbit mahrecidir.)
• Tarik-i ilmiyede büyük bir pâyeye v

mahrem

• İki dağ arasındaki yol.

mahya

• Ramazanlarda, kandillerde veya bayramlarda çifte minâreli olan camilerde iki minare arasına gerilen ipe asılmak suretiyle ışıklarla yazılan yazı veya yapılan resim.
• Dam çatısında iki eğik sathın birleştiği çizgi ve buradaki aralığı kapatmak için kullanılan uzunca, oluk biçiminde kire

maiyyet

• Yanındakiler.

makasıd-ı aliye-i ilahiye / makasıd-ı âliye-i ilâhiye

• Allah'ın kâinatı yaratmasındaki yüce maksatlar.

makasıd-ı ilahiye / makasıd-ı ilâhiye

• Allah'ın varlıkları yaratmasındaki maksatları.

makasıd-ı kur'aniye / makâsıd-ı kur'âniye

• Kur'ân'daki maksatlar ve hedefler.

makàsıd-ı rububiyet

• Allah'ın bütün varlık âlemini terbiye edip idaresi ve egemenliği altında tutmasındaki maksat ve gayeler.

makasıd-ı sübhaniye / makasıd-ı sübhâniye

• Her türlü eksiklikten uzak olan Allah'ın kâinatı yaratmasındaki maksatlar.

makatı'

• (Tekili: Ka, uzun okunur) Kesmeler. Kesişmeler. Kesişen yerler.
• (Kat') Sözdeki veya nazımdaki durak yerleri. Heceler.

manşet

• Bir gazetede ilk sayfanın en üst kısmındaki büyük puntolu başlık. (Fransızca)
• Bir gömleğin kol kısmına geçirilen ve elbisenin kolundan dışarı çıkan kumaş parçası. (Fransızca)

masiva / mâsivâ / mâsiva / ماسوی

• Allah'ın dışındaki varlıklar.

• Tanrı'nın dışındaki varlıklar. (Arapça)
• Dünyaya özgü her şey. (Arapça)

masivaullah / mâsivâullah

• Cenâb-ı Hakkın dışındaki her şey.

maslahat-ı ezaniye / maslahat-ı ezâniye

• Ezandaki maslahat, gaye, maksat.

materyalizm

• Allahü teâlâyı inkâr ve maddeyi her şeyin esâsı kabûl eden görüş, düşünce; toplum hayâtını ve fertler arasındaki münâsebetleri ve davranışları belirleyen tek faktörün madde olduğunu savunan felsefe akımı; maddecilik.

mavzer tüfeği

• Atış hızı dakikada ortalama altı mermi olan bir tüfek türü.

mazanna / مظنه

• Ermiş sanılan. (Arapça)
• Zan altındaki. (Arapça)

me'baz

• (Çoğulu: Meâbiz) Diz altındaki çukur.

mebsuten mütenasip / mebsûten mütenasip

• Doğru orantı; birbirine bağlı olan ve biri arttığında öteki de artan iki büyüklük arasındaki nispet.

mecer

• Koyunun karnındaki kuzu büyüdükçe durmaya kadir olmaması.
• Büyük asker.
• Susuzluk.

meclis-i tehlil

• "Allah'tan başka hiçbir ilâh yoktur" mânâsındaki "lâ ilâhe illallah" sözünü söyleyen meclis.

mecr

• Bir nesneyi devenin karnındaki yavrusuna bey'etmek. Devenin karınındaki yavrusunu bir malla değiştirmek.
• Çokluk asker.
• Akıl.

medar-ı saadet-i dünyeviye

• Dünyadaki mutluluğun kaynağı, sebebi.

mehasin-i medeniye-i kesire

• Çok sayıdaki medeniyet güzellikleri.

mekatib-i aliye / mekâtib-i âliye

• Yüksek mektebler. Yüksek okullar. Üniversite ayarındaki mektebler.

melaik-i medaris / melâik-i medâris

• Medreselerin melekleri, yüksek dinî eğitim kurumlarındaki meleklere benzeyen talebeler.

melaike-i arziye / melâike-i arziye

• Dünyadaki işlerle meşgul olan melekler.

melami / melamî

• Kınanmış ve ayıplanmışlardan olan.
• Hükema-i Kelbiyyun.
• Melami adındaki tarikata mensub olan.

melfuha

• (Çoğulu: Melâfih) Ana karnındaki erkek çocuk.

menhere

• (Çoğulu: Menâhir) Mahalle arasındaki süprüntülük.

menzil

• Yollardaki konak yeri.
• Ev.
• Bir günlük yol, konak.
• Mesafe.

menzil-i kamer

• Koz: Ayın dünya etrafındaki mahreki. Bu mahrekte aynı noktaya tekrar gelmek için geçen zaman.

mescid-i hif / mescid-i hîf

• Yetmiş peygamberin namaz kıldığı bildirilen Minâ'daki mescid.

meşhed

• Bir kimsenin şehid düştüğü yer. Şehidlerin mezarlığı olan yer.
• İnsanların cemaat olarak hazır olacakları yer.
• Şehâdet yeri. Hz. Hüseyinin (R.A.) Kerbelâdaki şehid düştüğü yer.
• İranda bir şehir adı.

mesih

• Bir şey üzerined eli yürütmek, bir şeyden ondaki eseri gidermek demektir.
• İsa Aleyhisselâm'ın bir ismidir. Elini sürdüğü, meshettiği hastaların iyileşmesinden kinâye olarak "İsa Mesih" denmiştir.

meşrutiyet / meşrûtiyet

• Devletin bir hükümdarın başkanlığı altındaki millet meclisi tarafından idare edildiği yönetim biçimi.

metali'

• Matla'lar. Tulu' edecek yerler veya zamanlar. Güneş veya benzerinin doğduğu yerler.
• Ast: Herhangi bir yıldızın i'tidal-i rebii (Arz'ın güneş etrafındaki gezmesinde, 20 Mart'ta bulunduğu) noktasından geçmek üzere başlangıç kabul edilen daire ile bu yıldızın semavî istiva dairesi üzeri

metanet / metânet

• Dinin emirlerini korumadaki kararlılık, dayanıklılık.

mevcudat-ı dünyeviye

• Dünyadaki varlıklar.

mevcudat-ı süfliye / mevcudât-ı süfliye / مَوْجُودَاتِ سُفْلِيَه

• (Semavata göre) Aşağıdaki varlıklar.

mevlid gecesi

• Peygamberimiz Muhammed Mustafâ sallallahü aleyhi ve sellemin doğduğu Rebî'ul-evvel ayının on birinci ve on ikinci günleri arasındaki gece.

meydan dayağı

• Eskiden askeri mekteblerle kışlalarda tatbik edilen cezalardan biridir. Meydanda tatbik edildiği için bu adı almıştır. Arkadaşını yaralamak, hoca ve zâbitine hakarette bulunmak gibi büyük kabahatlerden dolayı verilen bu dayak cezası, saf saf dizilen bütün talebelerin; asker ise kışladaki askerlerin

mezahim-i hazıra / mezahim-i hâzıra

• Bu zamandaki belâlar, zorluklar, anarşik hadiseler. İçtimâi zorluklar.

mezaristan ehli

• Mezardakiler.

mezaya-yı maani / mezâyâ-yı maânî

• Mânâlardaki meziyetler, üstünlükler.

mezebbe

• Sinekli yer.
• Dizin aşağısındaki kaba etlerin etrafı.

mezheb-i selef / مَذْهَبِ سَلَفْ

• Hicri ilk üç asırdaki salih insanların yolu.

mezrevan

• Dizin aşağısındaki kaba etlerin etrafı.

mıkleb

• Eski kitap ciltlerinin sol kenarındaki kapak. Ekseriya okunan yer belli olsun için araya konurdu.
• Saban demiri.

mikleb

• Eskiden ciltlenen kitapların sol tarafındaki fazlalık parçanın adı.

mina / minâ

• Mekke-i mükerremenin doğusundaki dağların eteğinden Arafât'a giden yol üzerinde bulunan yer. Hac ibâdeti esnâsında kurban kesmek ve cemre (şeytan) taşlamak için buraya gidilir. İbrâhim aleyhisselâm, kurban etmek için, oğlu İsmâil'i buraya götürmüştü.

mirved

• (Çoğulu: Merâvid) Milve makara ortasındaki demir, mihver.

mishelan / mishelân

• Geminin iki tarafındaki iki halka.

misk

• Bir cins güzel koku ismi. (Asya'nın büyük dağlarında yaşayan bir cins erkek ceylanın karınderisi altındaki bir bezden çıkarılır.)

mısr

• (Çoğulu: Emsâr) İki şey arasındaki perde, hâil.
• Memleket. Şehir.
• Afrika'nın şimalinde bir memleket ismi.
• Bir hububat adı.

miyane

• Ara. (Farsça)
• Orta, vasat. (Farsça)
• Helva gibi bazı yemeklerin pişme kıvamı. (Farsça)
• Ortaya serilen halı. (Farsça)
• Gerdanlığın ortasındaki büyük inci. (Farsça)

mu'cize-i tevafukıyye

• Kur'ân'daki tevafuka ait mu'cize, kelimelerin mu'cizeli bir şekilde birbirine uygunluğu.

mu'id / mu'îd

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Mahlûkâtı (yaratılmışları) dünyâdaki hayatlarından sonra öldürüp, ölümden sonra onları tekrar dirilten, hayât veren.

mu'temed

• Sözüne güvenilir kimse.
• Müctehîd âlimlerin dînî bir mevzûdaki sözlerinden esas alınan kavl (söz), ictihad.

muaheze

• Azarlama. Çıkışma. Darılma. Alay eder tarzda karşısındakini küçümseme. Tenkid.

muallim-i hikmet

• Hikmet öğretmeni; varlıklardaki hikmetleri, gaye ve sırları insanlara ders veren öğretmen.

muavvez

• Gerdanlık. Nazarlık. Nüsha geçirilecek yer.
• Evin etrafındaki mer'a.

mübayenet-i mahiyet

• Temel yapıdaki farklılık, farklı özelliklere sahip olma.

mübelliğ

• Tebliğ eden, bildiren, duyuran.
• Aynı namazı imâma tâbi olarak kılarken onun aldığı namaz tekbirlerini arka saflardaki cemâate duyuran kimse.

mücadele / mücâdele

• Karşısındakinin câhilliğini veya haksızlığını ortaya koymak ve kendisinin akıl, fazîlet ve şeref bakımından üstün olduğunu isbât etmek için iki kişinin bir şey üzerinde tartışması.

mücazefe / mücâzefe

• Söz ile karşısındakinin hakkını örtmek, aldatmak.
• Fık: Tartıp ölçmeden göz kararı ile yapılan tahmini satış. Götürü almak. Toptan satmak.

• Söz ile karşısındakinin hakkını örtme, aldatma.

• Söz ile karşısındakinin hakkını örtme, aldatma.

müdayene ayeti / müdâyene âyeti

• Borçlu ve alacaklı hakkındaki âyet; Bakara Sûresinin 281. âyeti.

müftehan

• Hoca ile talebeler arasındaki bir kitaba başlangıç ziyafeti. (Farsça)
• Hazineler. (Farsça)

mugalata / mugâlata

• (Galat. dan) Karşısındakini yanıltmak için söz söylemek. Doğruya benzer yanlış sözler. Safsata. Hatalı ve yanlış söz. Demagoji.
• Man: Vehimlerden terekküb eden kıyastır.

• Hatâlı ve yanlış söz, karşısındakini yanıltmak için söz söylemek veya bu sûretle söylenen söz.

muhabbet-i mecazi / muhabbet-i mecâzî

• Allah'ın dışındaki dünyevî varlıklara yönelik sevgi.

muhammed

• Peygamberimiz aleyhissalâtü vesselâmın "medhedilen" mânâsındaki ismi.

muhammedi / muhammedî

• Hz. Muhammed'e (A.S.M.) mensub olan. Müslüman. (Ecnebi dillerinde geçen bu mânadaki tabirlere göre Muhammedî, Muhammedîlik: Müslüman ve Müslümanlık mânasına gelmektedir.)

muhasama

• (Muhasamet) (Çoğulu: Muhâsamât) Muhalefet. İki taraf arasındaki düşmanlık. Birbiri ile çekişmek. Birbirine husumet etmek.

• İki taraf arasındaki düşmanlık.

muhasamat

• (Tekili: Muhasama) Düşmanlık. İki taraf arasındaki husumet.

muhatab ittihaz etmek

• Karşısındakilerini dinleyen.
• Dinleyici kabul edip, sözünü dinliyor bilmek.
• Konuşmaya lâyık görmek.

mühr-ü nübüvvet

• Peygamberlik mühürü. Peygamberimiz Hz. Muhammedin (A.S.M.) iki omuzu arasındaki (sırtındaki) peygamberlik işareti.

muhrez

• Kazanılmış, elde edilmiş.
• Sudaki balık, av hayvanları v.s. gibi, kimsenin malı olmayıp herkesçe faydalanılan bir şeyin ele geçirilmesi.

müjde-i işariye-i kur'aniye / müjde-i işariye-i kur'âniye

• Kur'ân'daki müjdeli işaret.

mukabele-i bilmisil

• Karşılaştığı aynı muameleyi sahibine iade etmek, o kimseye aynı muameleyi yapmak. Mukabil hareketi karşısındakine icra etmek.

mükabere / mükâbere

• (Kibr. den) Kendi sözünün haksızlığını ve karşısındakinin doğruluğunu bildiği hâlde kabul etmemek ve nizâ çıkarmak, kavga etmek. Kendini büyük görmek.

• Münakaşada ağız kalabalığı ile karşısındakini yenmeye çalışma, yanlışta direnme, büyüklenme.

mükabir / mükâbir

• Kendini büyük gören, karşısındakini küçümsüyerek, doğru sözünü kabul etmeyen. Haksız olduğu hâlde hak iddiasında bulunan.

mukaddime

• Evvel gelen. Öne geçen. Her şeyin evveli.
• Bir kitapta asıl maksada başlamadan evvel kitapda olan bahisler hakkında ve kitabın muhteviyatına dâir yazılan makale, önsöz.
• Alın. Nâsiye. Alındaki perçem.

mukhem

• Cümle arasındaki lüzumsuz ve fazla kelime.

mukim-üs sünnet / mukîm-üs sünnet

• Hz. Muhammed'in (A.S.M.) Tevrat ve Zebur'daki ismi, sünnet ikame eden.

mümeyyiz

• Temyiz eden, ayıran, iyiyi kötüyü farkeden.
• İmtihandaki talebenin bilgisini imtihan ederek yoklayan kimse.
• Gr: Tırnak işareti.

münasebat

• (Tekili: Münasebet) Münasebetler, ilgiler. İki kişi veya hey'et arasındaki bağlar, ilişkiler. Alâkalar.

münasebat-ı kelamiye / münâsebât-ı kelâmiye

• İfadeler arasındaki ilişki ve bağlantılar.

münasebet

• İki şey arasındaki tenasüb, uygunluk, yakınlık, bağlılık, mensubiyet, yakışmak, vesile, alâka.

münaza-un fih

• Hakkında ihtilaf mevcut olan şey, münakaşa edilen mes'ele. Aradaki husumete sebeb olan.

münker

• Allah'ın (C.C.) râzı olmadığı şey.
• İnkâr edilmiş olan.
• Şeriatın kabâhat ve haram diye bildirdiği şey. Makbul ve müstehab olmayıp, günah ve kabahat olan.
• Mezardaki suâl meleklerinden birisinin ismi. Diğerinin ise "Nekir" dir.

müreyra

• Buğday arasındaki "delice" dedikleri nesne.

mürur-u zaman

• Zamanın geçmesi.
• Bir iş ve dâva hakkındaki belli bir zamanın geçmesiyle o iş ve dâvanın hükümden düşmesi.

musa

• Beni İsrâil peygamberlerinden Hz. Musa'nın (A.S.) ismi. Dört büyük kitaptan birisi olan Tevrat, vahiy yoluyla kendisine gelmiştir. Yahudilerin en büyük peygamberidir. Şeriatı, İsa'ya (A.S.) kadar devam etti. Yusuf'un (A.S.) soyundan Yuşa nâmındaki peygamberi yerine tâyin ederek vefat etmiştir. Mısır

müşavere

• Bir iş hususunda iki veya daha fazla kimseler arasındaki konuşma ve danışma. İstişare etme. (Bir kavim müşaverede bulundu mu rüşd ü salâha nâil olur. Hadis meâli)

musibat-ı dünyeviye / musibât-ı dünyeviye

• Dünyadaki musibetler.

müstahfız

• Tar: Yeniçeriliğin kaldırılmasından evvel, kale, hisar ve memleket muhafazasında bulunan kimseler hakkında kullanılan bir tabirdi. İlk zamanlardaki müstahfızlık, daim hizmet hâlinde olduğu için kendilerine timar verilirdi. Sonraki müstahfızlık ise, harp gibi lüzum görüldüğü zaman askerlik hizmetine

müstebid

• Başlı başına, müstakil olan. Emri altındakilere söz ve hürriyet hakkı tanımayan, istibdat yapan. Despot.

müstehab

• Sevilmiş şey. Yapılması sevaplı olan.
• Fık: Peygamber efendimizin (A.S.M.) bazen yapıp bazen terkeylediği şeydir. Farz ve vacibin dışındaki sevaplı iş, sevap olduğu bilinen iş. Nafile, mendub, fazilet, tatavvu, edeb namları da verilir.

mütasarrıfa

• İnsandaki görünmeyen his organlarının beşincisi; his organları vâsıtası ile elde edilen duyuları ve mânâları karşılaştırıp, yeni mânâlar elde etmeye yarayan kuvvet.

mutavassıt

• Ortada vasıtalık eden. Arada ıslâh edici olan.
• Orta derecede. Orta hâlli.
• Sebeb.
• İyi ile kötü arasındakini alan.

mütekellimin / mütekellimîn

• Îman konularındaki âlimler.

mütesallik

• Etrâfındaki şeylere dolanarak yukarı doğru çıkan, tırmanan.

muvasala hattı

• İki şey arasındaki bağ, ilişki, irtibat.

muvazene-i eşya

• Varlıklardaki ölçü ve denge.

muvazene-i vasia / muvazene-i vâsia

• Geniş alandaki denge.

nabız-aşna / nabız-âşnâ

• Nabızdan anlayan. Mizaç bilen. Karşısındakinin zayıf taraflarını bilen. (Farsça)

nafaka-i iddet

• Fık: Kadının iddeti içinde muhtaç olduğu nafaka. Koca, boşadığı karısını iddeti bitinceye kadar infakla mükellef olduğu için bu müddet zarfındaki nafaka hakkında bu tâbir meydana gelmiştir.

nafe

• Derisi kürk yapımında kullanılan hayvanların postlarının karnı altındaki deri kısmı. (Farsça)

nakir

• Bir insanın hem cins ve aslı.
• Gayet fakir.
• Bir nevi kara sinek.
• Ağzı dar olan küçük kab.
• Hurma çekirdeğinin arkasındaki beyaz çukur.
• Kıymetsiz şey.

nakş-bendi / nakş-bendî

• Kalbde zikir yoluyla, tefekkür ile İlâhî sevgiyi, uyanıklığı nakşa çalışan mânâsiyle, Şeyh Bahâüddin Nakş-bendî nâmındaki azîm bir velinin kurduğu ve en ziyade hafî zikre dayanan tarikata mensub olan. (Silsile-i Nakşî'nin kahramanı ve bir güneşi olan İmam-ı Rabbanî (R.A.) Mektubat'ında demiş ki: "Ha (Farsça)

nami

• Büyüyen, artan, ürmee kuvveti olan. Nebat ve hayvandaki büyüyüp gelişme kuvveti.
• Farsçada: Namlı, şöhretli, ünlü.

namındaki / nâmındaki

• Adındaki.

nasl

• Okun ucundaki sivri demir. okun uçmasına yardım eden kanatlar.

natakte

• Söyledin. (mânasına karşısındakine hitabdır)

nazm-ı lafz / nazm-ı lâfz

• Lâfızdaki ahenkli diziliş, tertip ve düzen.

nazm-ı maani / nazm-ı maânî

• Mânâdaki ahenkli diziliş, tertip ve düzen.

nebati ve hayvani kuvveler / nebâtî ve hayvânî kuvveler

• İnsandaki bitkisel ve hayvanî duygular.

necva

• Gizli fısıltı. İki kişi arasında fısıldamak.
• Ağız koklamak.
• İki kişi arasındaki sır.

nef'i / nef'î

• Menfaat ile alâkalı, faydacı.
• Sihâm-ı Kaza nâmındaki hicivli şiirleri ile meşhur Erzurum - Hasankale'li olup İstanbul'da yaşamış bir şâirin adıdır. 1634'de 4. Murad devrinde bir hicviyesinden dolayı boğdurulup denize atılmıştır.

nefs-i hayvani / nefs-i hayvanî

• Hayvanî istekler. Canlılardaki yaşama ve hareket kuvvetleri.

nekahet

• Hastalıktan yeni kalkıp henüz iyileşmiş, iyiliğe yüz tutmuş olmak hâli. Hastalıkla sıhhat arasındaki hâl.
• Fehmetmek, anlamak, bilmek.
• Seri intikal etmek. Çok çabuk anlayış.

nesc

• (Nesic) Dokunuş, dokuma.
• Canlı mahluklardaki hücrelerin, Allah'ın (C.C.) kudretiyle ve kanunu dâiresinde yanyana gelip birleşerek uzuvların yapılışı. (Meselâ: Hayvanlarda deri, kemik, et vesâir kısımların yapılışı gibi)

nescolmak

• Dokunmak, örülmek, örülü hâle gelmek. Kumaş dokunması, bez dokunması. (Canlıların vücudundaki nescolunmak gibi)

neseb

• Soy, şecere. Çocuğu ana ve babaya bağlayan kan bağı. Ekseriya baba yönünden olan yakınlık için kullanılır. Babalar ve yukarıya doğru büyük babalar ile oğullar ve aşağıya doğru oğullar arasındaki alâkaya amûdî yakınlık; erkek kardeşler ile bunların oğ ulları ve amca oğulları arasındaki alâkaya ufkî y

nesif

• İki kişi arasındaki sır.

nesr

• Hamele-i Arş'tan olan bir melek.
• Akbaba, kartal.
• Nuh kavminin putlarından birisinin ismi.
• Yarayı deşmek.
• Kuşun, eti didiklemesi.
• Birinin aleyhinde konuşmak.
• Güneyde bir parlak yıldız. Buna Nesr-ül vâki' denir. Batıdaki yıldıza ise: Nesr-üt-Tair

nevaciz

• (Tekili: Nâciz) Azı dişlerinin arkasındaki altlı üstlü bulunan dişler.

nevadir haberler / nevâdir haberler

• Hanefî mezhebi imâmlarından İmâm-ı Muhammed'in (El-Keysâniyyât), (El-Hârûniyyât), (El-Cürcâniyyât), (Er-Rukıyyât) adındaki kitablarıyla bildirilen din bilgileri, haberler.

nezd

• Yan. Yakın. Karib. (Farsça)
• Göre, nazarında, fikrince. (Arapçadaki "ind" mânâsındadır) (Farsça)

nisab / nisâb

• Dinde zenginlik ölçüsü. İslâm dîninde, zenginlik ile fakirlik arasındaki maddî sınır.

nisal

• (Tekili: Nasl) Ok ve kargı gibi şeylerin uçlarındaki sivri demirler.

nısf-ül-leyl

• Gece yarısı yâni Akşam namazının girişi ile, sabah namazının girişi arasındaki vaktin ortası.

nizam-ı hilkat-i alem / nizam-ı hilkat-i âlem

• Kâinatın yaratılışındaki düzen.

nokta

• (Nukta) Benek.
• Durak, mevki. Mahâl.
• Göze ârız olan leke.
• Durak işareti.
• Tek karakol, tek nöbetçi.
• Yazıdaki durak işâreti.
• Mat: Hiçbir uzunluğu olmayan şekil.

nüame

• Eksen. Çark veya çıkrık ortasındaki mihver.

nükte-i kur'aniye / nükte-i kur'âniye

• Kur'ân'daki çok ince ve zarif mânâ.

nukuş-u masnuat / nukûş-u masnûât

• Sanatlı olarak yaratılan varlıklardaki nakışlar.

nun-u mütekellim-i maa-l gayr

• Mütekellim-i maalgayrın "nun" harfi. Fiildeki cemi' sigasındaki nun.

nusayri / nusayrî

• Eshâb-ı kirâma (Peygamber efendimizin arkadaşlarına) iftirâ eden şîanın kollarından. On birinci imâm olan Hasen bin Ali Askerî'nin adamlarından olduğunu söyleyen İbn-i Nusayr adındaki bozuk inanışlı kimseye uyanlar.

nusul

• Huruç etmek, çıkmak.
• Dühul etmek, girmek. (Ezdaddandır)
• (Tekili: Nasl) Mızrakların uçlarındaki sivri demirler. Temrenler.

nusus-u kur'aniye / nusûs-u kur'âniye

• Kur'ân'daki mânâsı açık olan âyetler.

nüşuta

• Devenin ayağındaki ilmikli düğüm. (İcabına göre çekip uzatılarak çözülür.)

nütac

• Doğurmak.
• Gebe devenin karnındaki yükü.

nuut

• (Tekili: Na't) Vasıflar, keyfiyetler, umuma şâmil sıfatlar.
• Peygamberimiz Aleyhissalâtü Vesselâm hakkındaki medhiyeler.

objektif

• Hakikatı olduğu gibi aksettiren. (Fransızca)
• Fotoğraf makinası ve dürbün gibi cihazlardaki mercekler. (Fransızca)
• Gaye. (Fransızca)
• Fls: Varlıkla alâkalı. (Fransızca)

örf-ü ulema

• Âlimler arasında geçerli olan, âlimler arasındaki gelenek.

örfünas

• İnsanlar arasındaki genel anlayış.

ortodoks

• Hıristiyanlık mezheblerinden. Ortodoks mezhebinin rûhânî (dînî) lideri patrik olup, merkezi İstanbul Fener'deki patrikhânedir. 1054 (H.446)'da İstanbul patriği olan Mihael Kirolarius, Roma'daki papadan ayrılarak Ortodoks kilisesini (mezhebini) kurdu. Roma'daki papaya tâbi olanlara katolik, İstanbul'

• Yun. İtalya'daki Papalığa bağlı olmayıp, İstanbul'daki Fener Patrikhanesine bağlı Hristiyan. Doğu kilisesine ve an'anelerine sıkı sıkıya bağlı Hristiyanların mezhebi.

osmanlı

• Osmanlı Devleti teb'asından olan.
• Anadolu Selçuklu Devleti'nin Bizans sınırındaki Beyliğin reisi olan Ertuğrul Bey'in vefatından sonra, Mi: 1288'de yerine geçen Osman Beyin kurduğu devlete mensup olan.

osmanlıca

• Osmanlılar zamanındaki Türkçe.

palikane

• Büyük han kapılarının ortasındaki küçük kapı. (Farsça)

pasinler cephesi

• Birinci Dünya Savaşı'nın ilk çıktığı sıralarda Erzurum yakınlarındaki Pasinler yöresinde Ruslar'a karşı açılan cephe.

peykan

• Okun ucundaki sivri demir.

pot kırmak

• Farkında olmıyarak karşısındakine dokunacak söz söylemek.

pranga

• İng. Eskiden ağır cezalı mahkûmların ayaklarına takılan kalın zincir.
• Halkalarıyla beraber iki okka yüz dirhem ağırlığındaki demire verilen addır.
• Umumi hapishanelerde, hapishanenin iç nizamını bozan ve taşkınlık gösteren mahkûmların ayaklarına da pranga vurulurdu.

pul

• Altın ve gümüş dışındaki mâdenî paralar.

rahm-ı mader / rahm-ı mâder

• Anne karnındaki çocuğun bulunduğu yer.

rahmet ve istirahat alemi / rahmet ve istirahat âlemi

• Berzâh âlemi; öldükten sonra ruhların gittiği, dünya ile âhiret arasındaki âlem.

raiyet / رَعِيَتْ

• Birinin idaresi altındaki halk.

rampa

• İki geminin birbirine veya bir geminin iskeleye yanaşıp bitişmesi. (Fransızca)
• Şose veya demiryolundaki yokuş. (Fransızca)
• Trenin eşya almağa mahsus yanaştığı set. (Fransızca)

ravda-i mutahhera

• Temiz bahçe. Medîne-i münevveredeki Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem) mescidinin içinde bulunan ve Peygamber efendimizin kabr-i şerîfi ile mescidin o zamanki minberi arasında kalan 26 m. uzunluğundaki mübârek yer. Ravda-i mukaddese, Ravda-i mübâreke de denir.

ravza-i mutahhara

• Fahr-i Kâinat Aleyhi Efdal-üs-Salavat ve Efdal-üt-tahiyyât Efendimizin Kabr-i Şerifiyle Minberin arasındaki saha.

• Peygamber Efendimizin (a.s.m.) kabri ile minberi arasındaki şerefli alan, Peygamber Mescidinin inşa edildiği ilk saha.

ravza-i şerife

• Peygamber Efendimizin (a.s.m.) kabri ile minberi arasındaki şerefli alan.

rede

• Sıra. Bir duvardaki tuğla veya taş sırası.

remmaa

• Oturak yeri.
• Çocukların başındaki oynak yer.

remz-i hikmet-i kainat / remz-i hikmet-i kâinât / رَمْزِ حِكْمَتِ كَائِنَاتْ

• Kâinatın yaratılışındaki gayenin ince işareti.

rivayet yolu / rivâyet yolu

• İctihâdda Medîne-i münevvere halkının âdetlerini kıyastan üstün tutan. Hicâz âlimlerinin yolu. Rivâyet yolundaki müctehidlerin büyüğü İmâm-ı Mâlik rahmetullahi aleyhtir.

röntgen

• Röntgen adında bir Alman âliminin 1896' da keşfettiği ışıklar. Bunlar gözle görülmediği halde fotoğraf camına tesir eder, vücuddan, tahta, kâğıt gibi maddelerden bu ışık geçebilir. Bazı hastalıkların teşhis ve tedavisinde de kullanılır.
• Vücuddaki iç uzuvların filmini çekmek.

rumeli

• Osmanlı İmparatorluğunun Avrupa Kıt'asındaki kısmı.

rutubet

• Yaşlık, nem, ıslaklık.
• Havadaki veya yapı içindeki nem.

sa'dane

• (Çoğulu: Sâdân) Develerin yediği dikenli ot.
• Devenin göğsü.
• Tırnak dibinin siniri.
• Terâzi kefesinin iplerinin altındaki düğme.
• Kadın memesinin etrafı.

sa'di-i şirazi / sa'di-i şirazî

• (Hicrî: 587-691) Şiraz'da doğdu. 30 yıl ilme, 30 yıl seyahate, 30 yıl da inzivada ibadetle çalıştı. En meşhur eserleri Bostan ve Gülistan adındaki ahlâkî ve imanî kitaplarıdır.

sa'y

• Hac ve ömre ibâdeti için Mekke-i mükerremeye gelen kimsenin Mescid-i Haram (Kâbe ve avlusu) yakınındaki Safâ ve Merve tepeleri arasında usûlüne göre Safâ'dan başlayarak Merve'ye ve Merve'den Safâ'ya yedi kere gidip gelmesi. Sa'y, dört gidiş ve üç gelişten ibârettir.
• Çalışmak, iş görm

saadet-i dünyevi

• Dünya hayatındaki mutluluk.

saadet-i dünyeviye

• Dünya hayatındaki mutluluk.

saadet-i hayat-ı dünyeviye

• Dünya hayatındaki mutluluk.

saadet-i hayat-ı uhreviye

• Âhiret hayatındaki mutluluk.

saadet-i hayatiye ve ebediye

• Dünya ve âhiret hayatındaki mutluluk.

saadet-i uhreviye

• Âhiret hayatındaki mutluluk.

saat / sâat

• Bir günün yirmi dörtte biri, saat. Zaman, vakit. Muayyen, belli bir vakit. Altmış dakikalık zaman.
• Kıyâmet.

• Zaman birimi, altmış dakikalık zaman, bir günün yirmi dörtte biri.
• Kıyâmet.

sabbag

• Boyayan, boyacı.
• Deri altındaki boyalı madde.

sabr-ı eyyub-u metanet / sabr-ı eyyub-u metânet

• Hz. Eyyub'un (a.s.) sabrındaki sağlamlık.

sadaka-i fıtır

• İhtiyâcı olan eşyâdan ve borçlarından fazla olarak, nisâb yâni dinde zenginlik ölçüsü miktarında malı, parası bulunan her hür müslümanın, Ramazân bayramının birinci günü sabâhı, fakirlere vermekle yükümlü oldukları belli miktarlardaki buğday, arpa, hurma veya kuru üzüm yahut kıymetleri kadar altın v

sadakte

• "Doğru söyledin, sâdıksın" mânasına karşısındakine söylenilen söz.

safa ve merve / safâ ve merve

• Kâbe-i muazzamanın yakınındaki iki tepenin adı. Hac ve umre esnâsında sa'y denilen hac vazîfesini yaparken Safâ tepesinden sonra Merve tepesine gidilir.

safahat-ı alem / safahât-ı âlem

• Dünya olayları, dünyadaki gelişmeler.

şafak / شفق

• Güneşin doğacağı sıradaki aydınlık. (Arapça)

safizm

• Kadının kadına şehvetle bakması ve dokunması. Kadınlar arasındaki homoseksüellik.

şahid / şâhid

• Bütün zamanlardaki yaratıkları ve onların her hâlini gören Allah.

sahife-i kevn ve vücud

• Kâinat kitabındaki yaratılmış, varlıklar sayfası.

sahih kan / sahîh kan

• Sekiz yaşını bitirip, dokuz yaşına bastıktan birkaç gün veya ay, yâhut seneler sonra, sıhhatli bir kızın veya âdet zamânı son dakikasından îtibâren tam temizlik (on beş gün) geçmiş olan kadının önünden çıkan ve Hanefî mezhebine göre, en az üç gün (ye tmiş iki saat) devâm eden kan; hayız ve aybaşı ka

sahih temizlik / sahîh temizlik

• Ergenlik çağına erişmiş bir kızda veya kadında, âdet zamânından sonra başlayan ve içinde hiç kan görülmeyen, öncesi ve sonrası hayız günleri olan on beş veya daha fazla sayıdaki temiz gün.

sahilsaray

• Deniz kenarındaki kâşâne, büyük yalı.

sahn

• Evin ortasındaki açıklık, avlu, oyuk.
• Boşluk. Boş yer. Orta, meydan, aralık.
• Sahne.
• Cami ve medreselerdeki umumun toplanmasına âit üstü kubbeli ve örtülü yer.
• Büyük kâse. Sahan.
• Zil.

sahur

• Gece uyanıklığı, uykusuzluk.
• Ayın etrafındaki hâle.
• Yer yüzünün gölgesi.

said

• Kolun, bilek ile dirseği arasındaki kısmı. Mirfak.

• Yukarıdaki temiz toprak, pislikten uzak pâk toprak. Yeryüzü.
• Yol, tarik.
• Mezar, kabir.
• Yüksek.
• Yukarı çıkan.

salabet-i diniye / salâbet-i diniye

• Dinin emirlerini korumakta ve uygulamadaki ciddiyet.

salig

• (Çoğulu: Sulag) Altı yaşındaki sığır.

sam

• Ölüm, mevt.
• Yer altındaki altın damarı.
• Gök kuşağı.
• Ateş.
• Sersemlik hastalığı.
• Hazret-i Nuh'un (A.S.) oğullarından birinin ismi.

şam

• Akşam. Akşam yemeği. "Şe'm, şâm" Arapçada "sol" mânâsına gelir. "Yemen" sağ demek olduğundan Hicaz'a nisbetle sol taraftaki memleketlere Şam, sağ tarafdaki beldeye de Yemen ismi verilmiştir.
• Suriye ve Lübnan memleketlerine de Şam denilmiştir.
• Arabların Dımışk dedikleri şehrin

şame

• Kadın baş örtüsü. (Farsça)
• Arapçada: Vücuddaki ben. (Farsça)

samed

• Allahın, "herşey kendisine muhtaç olduğu hâlde kendisi hiçbir şeye muhtaç değil," mânâsındaki ismi.

şamih

• Ali şey, yüksek.
• Mağrur, başını kaldırmış. Mütekebbir.
• Tıb: Vücuddaki beyin ve kemik gibi yerlerdeki çıkıntılı, tümsek yerler.

san'at

• Zanaat, ustalık; bir şey hakkındaki yöntemlerin tamamı; meslek kurallarının tümü.

saniye

• Dakikanın altmışta birisi. Çok kısa bir zaman.

• Dakikanın altmışta biri.

şarid

• Tutunup beğenilmiş ve yayılmış şiirler.
• Şiir tarzındaki ata sözleri.

şark uleması

• Doğu âlimleri, Anadolunun doğusundaki âlimler.

şarlatan

• Yalancı. Yüksekten atarak karşısındakini aldatan. Hayasız. (Fransızca)

sebeb-i dai / sebeb-i dâî

• Birşeyin ortaya çıkmasındaki gerektirici sebep.

seci'

• Edb: Nesrin kafiyesidir. Seci'ler, ya cümlelerin sonunda yahut arasında bulunur. Sondaki seci'ler bir kelime vasıtasiyle birbirine bağlanır, onlara "Seci'-i mukayyed" denilir. Aradaki seci'ler ise yekdiğerlerine bağlı olmadıklarından onlara sec'i-i mutlak tâbir olunur. İçiçe olan seci'lere "Seci' en

şeddad

• Kâfir.
• Çok eskiden Yemen'de Âd Kavminin hükümdarı Allah'a isyan ederek Cennet'e benzetmek iddiasiyle İrem bağını yaptırmış, bu bağdaki köşke girmeden kavmi ile yani taraftarlariyle birlikte gazaba uğramış, çarpılmış, yerin dibine geçmiştir.

seferi / seferî

• Seferde olan, misâfir, yolcu. Bulunduğu şehirden veya köyden gideceği yolun iki veya bir kenârındaki evlerin dışına çıkarken, senenin kısa günlerinde, insan veya deve yürüyüşü ile, son evden îtibâren üç günde gidilecek yere (Hanefî mezhebinde 104 kil ometre) gitmeye niyyet eden kimse.

şeffaf

• Saydam, bakıldığı zaman arkasındaki cisim görülen.

şehbender

• Ticaret nezaretinin teşekkülünden evvel ticaret işlerine bakmak ve tüccarlar arasındaki ihtilâfları halletmekle vazifelendirilen memurun ünvanı idi.

şehd-i şehadet

• Şehadet balı; İlâhî hakikatleri bilmenin ve idrak etmenin dünyadaki lezzeti.

şehper / شهپر

• Kuş kanadındaki en uzun tüy. (Farsça)

şeker-ab

• İki dost arasındaki kırgınlık, aradaki soğukluk. (Farsça)

seki

• Direğin altında konulan taş ayak, kürsü taşı, kapıların yanlarında ve bahçelerde havuzların etrafında yapılan sed ve peyke, odaların zeminden yüksekçe olarak bir kısmına yapılan döşeme yerlerinde kullanılır bir tabirdir.
• Atın ayağındaki beyaz nişana da bu ad verilir.

selaset-i beyan / selâset-i beyan

• İfade ve anlatımdaki akıcılık.

selefisalihin / selefisâlihîn

• Dinin ilk zamanlarındaki rehber âlimler.

sema'

• İşitmek, kulakla dinlemek.
• Mevlevilerin zikir esnasındaki dönüşleri.

semacet-i ibtida

• Sözün başlangıcındaki çirkinlik.

semen-i misl

• Satılan malın piyasadaki fiyatı.

semerat-ı cüz'iye / semerât-ı cüz'iye

• Az miktardaki verim.

sened

• Kuvvetli olabilecek söz.
• Tapu.
• Üzerine dayanılacak ve itimad edilecek şey. Mutemed. Melce'.
• İki kişi veya çok kimseler arasındaki anlaşmayı tesbit eden ve karşılıklı imzalanan kâğıt, vesika.

seretan

• Tıb: Kanser hastalığı.
• Yutmak.
• Yengeç.
• Cevza Burcu ile Esed Burcu arasındaki burcun ismi. (Rumi 9 Haziran'da başlar)

serhad

• Sınırbaşı, iki devlet arasındaki sınır boyu.

serhadlu / serhadlû

• Hudut boylarını bekleyen, hudutlardaki kalelerde vazife gören askerler.

serhat

• Sınırbaşı, iki devlet arasındaki sınır boyu.

seyr ü süluk-ü ruhaniye / seyr ü sülûk-ü ruhaniye

• Mânevî makamlardaki ruhanî seyir ve seyahat.

seyr-i bilad-ı kesire / seyr-i bilâd-ı kesîre

• Çok sayıdaki beldeleri gezme ve dolaşma.

seyr-i filmenam / seyr-i filmenâm

• Uykudaki veya rüyadaki seyr.

sidre / سِدْرَه

• Varlık aleminin sonundaki manevi ağaç.

sıhr

• Damat yahut enişte.
• Huk: Karı-kocadan biri ile diğerinin kan hısımları arasındaki akrabalık.

sihr

• (Sihir) Büyü, gözbağıcılık, büyücülük, hilekârlık.
• Aldatmak.
• Haktan uzaklaşmak. Bâtıl şeyi hak diye göstermek.
• Lâtif ve dakik olan şey. Büyü kadar te'siri olan şey.
• Şiir ve güzel söz söyleme gibi, insanı meftun eden hüner.

şıkk

• (Şikk) İslâmiyetin zuhurundan biraz önce yaşamış iki kâhinin adıdır. Bunlardan eskisi Arablarda ilk kâhindir. Acaib bir mahluk olup, alnının ortasında yalnız bir gözü (veya alnını ikiye ayıran bir alev) vardı. El Yaşkarî adındaki ikinci Şıkk, Satih ile birlikte devrinin en meşhur kâhiniydi. Satih'te

silsile-i kur'an / silsile-i kur'ân

• Kur'ân'daki tevafuklu ve bağlantılı ifadeler.

sina

• Musâ Peygamberin (A.S.) Allah (C.C.) kelâmına nâil olduğu, Süveyş ile Akabe Körfezi arasındaki bir yer ve bir dağ ismi. Cebel-i Musa veya Tur-u Sinâ da denir.
• İbn-i Sinâ'nın ceddinin ismi.

şiraze / şîrâze / شيرازه

• Kitap sırtındaki kumaş şerit. (Farsça)
• Düzen. (Farsça)

sırr-ı hikmet-i ezeliye

• Allah'ın herşeyi bir gaye ve faydaya yönelik olarak yapmasındaki sır.

sırr-ı iman / sırr-ı îmân

• İmandaki gizli gerçek.

siz misiniz şu şanlı ecdadımızla bizi rapt eden rabıtamızın hadd-i evsatı?

• Siz misiniz şu şanlı dedelerimizle bizim aramızdaki ortak bağ ve ortak nitelik.

skolastik

• Orta Çağda Hıristiyan âleminde, papazların dinî görüşüne ve onların baskısı altındaki dinî fikirlerine göre verilen felsefî fikirler.

• Lât. Kurun-u vustâda (Orta çağlarda) Hristiyan âleminde, papazların dinî görüşüne ve onların baskısı altındaki dinî fikirlerine göre yapılan tedrisat usulü.

stratosfer

• Atmosferin ortalama 30 km. kalınlığındaki ikinci tabakası. (Fransızca)

süham

• (Sühamî - Sühamiye) Lezzetli, sindirici, hoş içilecek şey.
• Kuş yelekleri arasındaki yumuşak tüyler.
• Yumuşak kumaş, elbise.

suhulet-i intişar

• Yayılmadaki kolaylık.

suk'a

• Başın ortasındaki beyazlık.

şükle

• Gözün ağındaki kırmızılık.

sünnet

• Göbekle kasık arası.
• Atın bileğinin ardındaki uzunca kıllar.

süveyda-i kalb / süveydâ-i kalb

• Kalbin ortasındaki siyah nokta.

ta'zir-i eşraf

• Ümera, yüksek tüccar, köy a'yanı gibi şerefli kimseler hakkındaki ta'zirdi ki, ya bilvasıta ilâm suretiyle veya mahkemeye celbedilerek bilmuvacehe ihtar suretiyle yapılır.

ta'zir-i evsat

• İçtimai mevkileri orta hâlde bulunan kimseler hakkındaki ta'zirdir ki, hem mahkemeye bilcelb ilâm suretiyle, hem de hapis suretiyle yapılabilir.

taabbüs

• Sayıklama.
• Havadaki bir şeyi tutmağa çalışır gibi ellerini sallıyarak hareket ettirme.

tabakat-ı meşhure-i sahabe

• Meşhur sahabilerin kendi aralarındaki farklı dereceleri.

tabi'iyyeciler / tabî'iyyeciler

• Canlılarda ve cansızlardaki, akıllara hayret veren intizâmı (düzeni) ve incelikleri görerek, bir yaratanın varlığını söylemekle berâber; öldükten sonra tekrar dirilmeği, âhireti, Cennet'i ve Cehennem'i inkâr edenler (red edip, kabûl etmeyen, inanmaya nlar).

tabiat-ı mevhume

• Gerçekte olmadığı halde var diye düşünülen tabiat ve ondaki tesir.

tac

• Hükümdarların başlarına giydikleri mücevherli ve kıymetli taşlarla süslü başlık.
• Müslümanların, Peygamberimizin sünnetine uygun olarak veya onu temsilen başlarına sardıkları örtü; sarık, imame.
• Gelinlerin başlarına koydukları cevahirli süslü başlık.
• Kuşların başındaki

tahrif

• Bir yazıdaki cümlenin anlamını değiştirme.
• Bir yazıdaki adın veya cümlenin yerini değiştirme, bozma.

tahrifat

• Bir yazıdaki cümlelerin anlamlarını karıştırma, değiştirmeler.

tanzimat-ı hayriye

• Osmanlı Devletinde Sultan Abdülmecid zamanında başlayan ve (1839-1876) tarihleri arasındaki devreye Tanzimat-ı Hayriye denir. Sözde ıslahat için çalışılan devirdir. Bu, Gülhane Hatt-ı Hümayunu namında padişah fermanı ile başlatıldı. Bu devirde her şey yeniden tanzim edilecekti, yeni müesseseler kuru

tas'ir

• Kibirlenmekten dolayı karşısındakinin yüzüne bakmayıp, yüzünü çevirmek.

taşra

• İstanbul dışındaki yerler.

tatar

• (Tetar) (Arapçada: Teter) Bu isim, asıl itibariyle Moğol milletlerinden bir kavmin adıdır. Bu kavmin efrâdı, Cengiz Han askerlerinin pişdarları hükmünde olduğundan eski zamanlarda Moğollar mânasında kullanılmıştır.Arap ve Fars tarihlerinde de yukardaki mânada kullanılmıştır. Sonra bu isim bü

tavır

• (Tavr) Suret. Hareket, hal, vaziyet.
• Bir kerre, bir defa.
• İki şey arasındaki had ve fasıla.
• Kader.
• Miktar.

tazyikat-ı dünyeviye

• Dünyadaki sıkıntılar.

tearuz / teâruz

• İki kişi arasındaki zıddıyet. Karşıtlık.
• Çatışma.

tebayün

• İki şey arasındaki uyuşmazlık. Birbirinden ayrı ve başka olmak. İhtilâf vuku bulmak. Zıtlık.

tebayünat / tebayünât

• (Tekili: Tebayün) Tebayünler, iki şey arasındaki farklılıklar.

tecrübe-i meydan-ı imtihan

• İmtihan meydanındaki tecrübe, sınav.

tedvin

• Bir konudaki mevzuatı bir araya toplama.

tedvir

• Devrettirmek, döndürmek. Çevirmek.
• İdare etmek, yönetmek.
• Daire şekline sokmak.
• Edb: Bir mısradaki kelimelerin yerini değiştirmekle veznin ve mânanın bozulmamasıdır.
• Kur'an-ı Kerim kıraatında: Tahkik ile hadr ortasında bir okuma usulüdür. Her iki yönde meşru m

teennuk

• Varlıklardaki hikmetli, kusursuz ve pürüzsüz yaratılma özelliği.

tefavüt

• Farklılık. İki şey arasındaki fark. Uygunsuzluk. Tehâlüf.

tefsir-i hakaik-i kur'aniye / tefsir-i hakaik-i kur'âniye

• Kur'ân'daki hakikatlerin tefsiri, açıklaması.

tehlil

• "Allah'tan başka hiçbir ilah yoktur" mânâsındaki "lâ ilâhe illallah" sözünü söylemek.

tekrarat-ı kur'aniye / tekrarat-ı kur'âniye

• Kur'ân'daki tekrarlar.

telfik-i mezahib

• Dinî bir mes'elede, hak mezheblerin aynı o mes'ele hakkındaki zıd görüşleri cem'etmekle bir mezheb yapmak. Bu zıd görüşlerle amel etmeyi caiz görür. Fukaha ise bu tarzı caiz görmemişlerdir.Tevhid-i mezahib ise: Hak mezheblerin mes'eleleri arasında, tercih yoluyla bazı mes'elelerini alıp bir mezheb y

telvih / telvîh

• Kinaye yoluyla işaret etme; asıl mânâ ile kinâye yoluyla kastedilen mânâ arasındaki vasıtaların çok olması durumu.

telvin / telvîn

• Tasavvuf yolundaki talebenin kalbinde meydana gelen değişik haller.

temevvücat-ı havaiye

• Havadaki dalgalanmalar.

tenevvür-ü intibah

• Uyanışdaki nurlanma, aydınlanma.

tenezzül

• (Çoğulu: Tenezzülât) İnme, düşme. Aşağılama.
• Gönül alçaklığı. Karşısındakinin seviyesine göre tevâzu ile konuşmak.
• Yavaş yavaş inmek. Mekânını yukarıdan aşağıya nakletmek.

teoloji

• Fls: Cenab-ı Hakk'ın varlığı, birliği, sıfat ve isimleri ve hususiyetleri hakkındaki ilim. İlâhiyat. (Fransızca)

terakkiyat-ı hazıra / terakkiyat-ı hâzıra

• Zamanımızdaki ilmî ve teknik ilerlemeler.

terdid

• Geri çevirmek, geriletmek.
• Edb: Karşısındakini merakta bırakacak ve neticeyi sezdirmeyecek şekilde söz etmek.
• İki ihtimâlle fikir anlatmak. Muhatabın beklemediği bir surette sözü bitirerek söze kuvvet vermek.

tertib-i kur'an / tertib-i kur'ân

• Kur'ân'daki sûrelerin düzenlenmesi, sıralanması.

teşabüh-ü asar / teşabüh-ü âsâr

• Eserlerin birbirine benzemesi; varlıklardaki benzerlik.

teşahhusat-ı vechiye / teşahhusât-ı vechiye

• Yüze ait belirmeler, insanın simasındaki ayırdedilme özelliği.

teşehhüd

• Şehadet getirmek.
• Namazdaki şehadet miktarı oturmak ve "Et-tahiyyât" okumak.

teslim

• Bir emâneti verme.
• Kabul etme.
• Doğru ve haklı bulma.
• Selâmetle dua etme.
• Karşısındakinin hükmü altına girme.
• Kendini Allah'ın takdirine terketme, emri altına girme.
• Belâ ve âfetten korunur olma.
• Bir şeyi, yeni sâhibine verme.
• Da

tevafuk-u cifri / tevafuk-u cifrî

• Cifir ilmine göre kelime veya cümlelerin rakamsal değeri ile anlamı arasındaki uyum.

tevafukat-ı belagat / tevafukat-ı belâgat

• Belâgat kuralları gözetilerek yazılmış ifadeler arasındaki uyum.

tevafukat-ı harfiye

• Harflerin sıralanışındaki tevafuklar, münasebetler, uygunluklar.

tezekkür

• Hâfızadaki bilgileri, istenildiği zaman hatırlamak.

tih / tîh

• Çöl, susuz sahra. Sinâ yarımadasındaki çöl.

• (Çoğulu: Etyâh) Çöl. Susuz sahra. Sina yarımadasındaki çöl.

til'

• Etrafına çok iltifat eden kişi. Etrafdakilerle şakalaşan kimse.

tufan

• Çok şiddetli ve her tarafı kaplayan yağmur.
• Nuh Peygamber (A.S.) zamanındaki büyük su baskını hâdisesi.

tufye

• Mukul ağacının yaprağı. Yılanın arkasındaki hatta teşbih edilir.

tuhla

• Kara ile boz arasındaki renk.

tuhr

• Pâklık, temizlik, taharet.
• Kadınların iki âdet görmeleri arasındaki temizlik hâlleri. (Temizlik hâli uzayan, devam eden kadına "Mümtedet-üt tuhur" denir).

tuhur

• İki hayız arasındaki temizlik süresi.

tur-i sina / tûr-i sînâ

• Tûr dağı. Allahü teâlânın Mûsâ aleyhisselâmı peygamberlikle müjdelediği ve sonra Tevrât'ı indirdiği, Kızıldeniz'in kuzeyinde, Asya ve Afrika kıtalarının arasındaki Sinâ yarımadasının güney kısmında yer alan dağ.

turan

• Eski İranlılar tarafından Türkistan ve Tataristan taraflarına verilen isimdir. Turan, eskidenberi Türklerin oturduğu yerlere denirdi. "Türk" ile "Tur" kelimeleri arasındaki benzerlik de bu iki ismin bir asıldan ibaret olduğunu gösteriyor.

turra

• (Tuğra) Mühür. Pâdişah damgası. Pâdişahın imzası.
• Kumaşın etrafındaki nişan ve işaret. Kumaşta ipekten çevrilen kenar.
• Herşeyin ucu ve kenarı.
• Alındaki saç. Tura.

turra-i samediyet

• Allah'ın hiçbir şeye muhtaç olmayıp herşeyin Ona muhtaç olması mânâsındaki sıfatını gösteren özel işaret mühür.

uçbeyi

• Hudutlardaki sancakbeyleri hakkında kullanılan bir tâbir idi. Orta çağlarda Türk Devletinin uçbeyleri yarı müstakil idiler. Bağlı bulundukları devletler zayıfladıkça istiklâl dereceleri artar, neticede müstakil devlet olarak ortaya çıkanlar olurdu. Akkoyunlular, Karakoyunlular ve nihayet Osmanlılar

ukaz

• Mekke-i Mükerreme yakınındaki bir pazar adı.

uknum / uknûm

• Hıristiyanların kabûl ettiği teslis (üç tanrı) inancındaki üç asıl veya üç esas varlıktan her birine verilen ad. Üçüne birden üç uknum mânâsına ekânim-i selâse denir.

umman

• Büyük deniz. Okyanus.
• Hindistan ile Arabistan arasındaki büyük deniz.

üslem

• El arkasında hınsırla pınsır arasındaki damar.

usul bilgileri / usûl bilgileri

• İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe ile İmâm-ı Ebû Yûsuf ve İmâm-ı Muhammed'in kavillerini (ictihâdlarını, re'ylerini, sözlerini) içerisinde bulunduran El-Mebsût, Ez-Ziyâdât, El-Câmi-us-Sagîr, Es-Siyer-us-Sagîr, El-Câmi-ül-Kebîr, Es-Siyer-ül-Kebîr kitablarındaki fıkıh (din) bilgileri. Bu altı kitabı İmâm-ı Muha

vadi

• İki dağ arasındaki uzun çukur. Dere. Bir nehrin aktığı yer. Nehir yatağı.
• Yol, tarz, usül.
• Saha.

• Bir nehrin yatağı.
• İki dağ arasındaki uzun çukur.
• Yol, tarz, metod, dere.

vaha / vâha / واحه

• Vaha, çöl ortasındaki yeşil alan. (Arapça)

vahdet-i kudret

• Güç ve iktidardaki teklik.

vahdetü'l-vücud ehli

• "Allah'ın varlığı o kadar mükemmeldir ki, diğer varlıklar Ona göre bir gölge gibidir ve ‘varlık' adını almaya lâyık değiller" tarzındaki tasavvufî görüş sahipleri.

vahy-i gayri metluv / vahy-i gayri metlûv

• Allahü teâlâ tarafından peygamberlerin kalblerine bildirilen vahyi, peygamberlerin kendilerine âit kelimelerle yanındakilere bildirmesi. Hadîs-i kudsî.

vahy-i zımni / vahy-i zımnî

• Kur'ân-ı Kerim ve bazı kutsî hadisler dışındaki vahye ve ilhâma dayanan hadisler.

vakas

• Boynun kısa olması. Ateşe attıkları ufacık değnekler.
• İki nisap zekâtın arasındaki zekâtı olmayan hayvanlar.

vakıf / وَقِفْ

• Kurândaki durak yeri.

vakt

• Namazın dışındaki farzlardan birisi.
• Zaman

vapesin / vapesîn

• (Va-pesin) En gerideki, en sondaki. (Farsça)

vasati saat / vasatî saat

• Hakiki güneşe tâbi olmak üzere, muntazam hareket ettiği tasavvur olunan mevhum bir güneşin, o yerin nısfun nehârından (meridyeninden) arka arkaya iki defa geçişi arasındaki zamanın yirmi dörtte biri.

vasl

• Âşığın sevdiğine kavuşması. Kavuşmak.
• Birleştirmek, ulaştırmak.
• Gr: Ulama, ekleme.
• Edb: Sözü teşkil eden cümlelerin atıf ve rabt suretiyle birbirine bağlı olarak yazılması usulü ki, buna Sebk-i Mevsul da ta'bir edilir.
• Bir kelimenin sonundaki harfi, bir sonrak

vater

• Sonundaki. Çok uzak. (Farsça)

vav-ı atıf

• Atıf vavı, kelimeyi veya cümleyi birbirine bağlayan Arapçadaki vav harfi.

vazife-i dünyeviye

• Dünyadaki vazife.

vazife-i ubudiyet-i dünyeviye / vazife-i ubûdiyet-i dünyeviye

• Dünyadaki kulluk görevi.

vehle

• İrkilme ve ürkme.
• Dakika. An, lahza.

vücud-u ebter

• Kesik, sona ermiş varlık; kendisiyle Rabbi arasındaki bağı kesen varlık.

vücud-u zılli / vücud-u zıllî

• Gölge varlık (aynadaki güneş gibi).

vücuh

• (Tekili: Vech) Çehreler, yüzler, suretler.
• Tarzlar.
• Sebepler.
• İmkânlar.
• Münasebetler.
• Kur'an-ı Kerim okunuşundaki farklar.
• Bir memleketin ileri gelenleri.

vülat-ı emr / vülât-ı emr

• Vâliler. İşin başındakiler, idareciler. İdareye memur zâbitler.

ya'sub

• Arı beyi.
• Emir, bey, reis.
• Peygamberimiz Aleyhissalâtü Vesselâm'ın bir atının ismi.
• Atın alnındaki beyazlık.
• Bir nevi kuş.

yad-ı daşt / yâd-ı daşt

• Nakşibendiyye yolundaki on temel esastan biri. Zikrin, Allahü teâlâyı anmanın ve hatırlamanın kalbe yerleşmesi, meleke hâline gelmesi.

yad-ı gird / yâd-ı gird

• Hatırlamak; Nakşibendiyye yolundaki on temel esastan biri. Her an Allahü teâlâyı anıp hatırlamaya çalışmak.

yafuh

• Bıngıldak. Yeni doğan çocukların baş kemiklerinin arasındaki yumuşaklık.

yakaza

• Uyanıklık, dikkatli olma, uyku ile uyanıklık arasındaki hal.

yakub aleyhisselam / yâkûb aleyhisselâm

• Ken'an diyârındaki (Fenike denilen Sayda, Sur ve Beyrut ile Filistin ve Sûriye'nin bir kısmından ibâret olan eski bir memleket) insanlara gönderilmiş olan peygamber. İshâk aleyhisselâmın oğlu, Yûsuf aleyhisselâmın babasıdır. Yâkûb, İbrânice bir isim olup, "Allahü teâlânın saf ve temiz kıldığı kul" m

yedi meratib-i tevhid

• Herşeyi bir olan Allah'a verme konusundaki yedi derece.

yemin / yemîn

• Kuvvet. Bir haberi yâhut bir işi yapma veya yapmama husûsundaki azmi, iddiâyı (sözü); vallahi, tallahi şeklinde, Allahü teâlânın ism-i şerîfini anarak veya dînin izin verdiği sözlerle kuvvetlendirmek.

yevm-i fasl

• İnsanların kısım kısım ayrıldığı ve davalarının halledildiği kıyamet günü. Bundan başka kıyamet gününe aşağıdaki isimler de verilir: Yevm-ül cem', yevm-ül cevab, yevm-ül cezâ, yevm-üd din, yevm-ül ahd, yevm-ül feza-ul ekber, yevm-ül haşr, yevm-ül hisâb, yevm-ül ivaz, yevm-ül karar, yevm-ül karia, ye

yunus aleyhisselam / yûnus aleyhisselâm

• Musul yakınındaki Nineve (Ninova) ahâlisine gönderilen peygamber. Babasının ismi Metâ'dır. Yûnus aleyhisselâm Âsûr Devleti'nin başşehri ve önemli bir ticâret merkezi olan Nineve şehrinde doğdu.

zahire / zahîre

• Ambardaki tahıl, azık.

zamir

• Arapçada ismin yerini tutan harf (buradaki "he" harfi).

zat-ül beyn / zât-ül beyn

• İki kişi arasındaki düşmanlık.

zebh

• Boğazlama, kesme. Hayvanın boğazındaki yemek borusu, hava borusu, iki yandaki kan damarından üçünü bir anda kesmek.

zeka / zekâ

• Sebeb ile netîce arasındaki bağlılıkları bulmak, benzeyiş ve ayrılışları anlamak, yeni îcab ve vaziyetlere zihnin en iyi şekilde uyması.

zekat / zekât

• İslâm'ın beş şartından biri. Dînen zengin sayılan müslümanın nisab miktârındaki zekat malının belli zamanda belli miktârını zekat niyeti ile ayırıp emr edilen müslümanlara vermesi.

zekeriyya

• Benî İsrail peygamberlerinden ve Hz. Süleyman Aleyhisselâm'ın neslindendir. Beytül-Makdis'de Tevrat yazan ve kurban kesen reis idi. Zevcesi, Hz. Meryem'in teyzesi idi. Benî İsrail'in büyüklerinden olan İmran namındaki zatın karısı Hanne, Zekeriyya (A.S.) ın karısının kardeşidir. Hz. Meryem İmran kız

zellet-ül kari'

• Okuyanın yanılması. Namaz içinde, kırâat esnasındaki yapılan yanlışlık.

zelzele-i sekerat

• Ölüm anındaki sarsıntı.

zemzem

• Çok mübarek bir su.
• Kâbe-i Mükerreme'nin yanındaki maruf kuyu.
• Kelimenin lügat manası: Yavaş yavaş teganni ve terennüm eylemek, hafif ve yavaş yavaş türkü söylemek.
• Çok bol.

• Kâbe-i muazzamanın Hacer-ül-esved köşesi karşısındaki kuyudan çıkan mübârek su.

• Kâbe yakınlarındaki mübârek su.

zerrat-ı havaiye / zerrât-ı havâiye

• Hava zerreleri, havadaki atomlar.

zevil erham / zevil erhâm

• İslâm mîrâs hukûkunda, Eshâb-ı ferâiz (farz hisse sâhibi) ve asabe denilen kimseler dışındaki yakın akrabâ.

zevk-i imani / zevk-i imanî

• İmandaki zevk.

zıll-i zalil / zıll-i zalîl

• Gölgenin gölgesi, zayıf gölge (güneşin aynadaki görüntüsüne "güneşin gölgesi" denir).