akıntı

• Bir sıvı cismin mütemadiyen hareketi, akış.
• Nehir veya deniz suyunun bir tarafa doğru cereyanı.
• Bazı hastalıklarda vücuttaki bir delikten cerahat akması.

akis

• (Aks) Bir şeyin zıddı, simetriği, tersi.
• Hareketli bir cismin hareketinin tersine dönmesi.
• Bir şeyin evvelinin âhirine, âhirinin evveline dönmesi.
• Çarpışma, çarpıp geri dönme.
• Mantıkta: Bir düşünme ve akıl yürütme şekli; bir iddianın konusunu yüklem, yüklemini

alem-i cismaniyat / âlem-i cismâniyât

• Cismânî varlıkların bulunduğu âlem, varlıklar dünyası.

alem-i kevn ü fesad / âlem-i kevn ü fesad

• Cismani âlem. Bir taraftan vücuda gelip, diğer taraftan da harab olan fâni âlem.

alem-i mülk / âlem-i mülk

• Görünen maddî ve cismanî âlem.

alem-i mülk ve şehadet / âlem-i mülk ve şehadet

• Gözle görünen maddî ve cismanî âlem.

alotropi

• Kimya bakımından bir değişiklik olmadığı halde bir cismin ayrı hususiyetler göstermesi hali. Meselâ : Kırmızı ve beyaz fosfor arasında, birleşim farkı yoktur. Buna rağmen renklerinin ayrı oluşu bir alotropi halidir.

anka

• İsmi olup cismi bilinmeyen bir kuş. Çok büyük olduğu anlatılır. Zümrüd-ü Anka ve Simurg gibi isimlerle de anılır.
• Uzun boyunlu kadın.
• Arabdan bir kimsenin lakabı.
• Zahmet, meşakkat.

anka-yı muğrib

• İsmi var, cismi yok. Ankâ kuşu.

avalim-i ulviye ve ruhiye ve cismaniye / avâlim-i ulviye ve ruhiye ve cismâniye

• Yüce âlemler, ruh âlemleri, cismânî âlemler.

bu'd

• (Çoğulu: Eb'ad) Uzaklık. Baid olma.
• Aralık.
• Geo: Bir cismin uzunluk, genişlik ve derinliği.

cehennem-i cismani / cehennem-i cismanî

• Cismen, bedenen yaşanacak olan cehennem azabı.

cemal-i mücerred / cemâl-i mücerred

• Cismânî olmayan, yalın, soyut güzellik.

cirm / جرم

• Cismin kapladığı yer, hacim. (Arapça)

cirm-i sema / cirm-i semâ

• Gök cismi.

cisim

• (Cism) Varlığı bilinen, hayyiz olan, mekânı, ciheti, uzunluğu, genişliği ve derinliği olan şey.

cism-i beşeri / cism-i beşerî

• İnsan cismi, bedeni.

cism-i devlet

• Devletin cismi, bedeni.

cism-i mübarek

• Peygamberimizin mübarek cismi, bedeni.

cism-i muhammedi / cism-i muhammedî

• Peygamberimiz Hz. Muhammed'in pâk ve temiz cismi, bedeni.

cism-i velayet / cism-i velâyet

• Velîlik bedeni, cismi.

cism-i vücud

• Vücut cismi, şekli.

cismani / cismanî / cismânî / جِسْمَان۪ي

• (Cismaniye) Bedene mensub, vücutla alâkalı.
• Mânevi ve ruhani karşılığı. Maddi ve cisimli olmak.

• Cisme âit.

cismaniye-i nebatiye

• Bitkisel olan cismî yapı, cisimsel bünye.

cismaniyet

• Cismânilik. Maddi beden sahibi olmak hâli.

cüsman

• Organlarla birlikte vücudun tamamı.
• Her nesnenin cismi ve cesedi.

damar

• t. İstidad. Huy, tabiat, inat.
• İnsan bedeninde kanın dolaştığı yollar, şiryan.
• Irk.
• Toprağın içindeki maden filizleri ve su tabakası.
• Damar veya köke benzeyip bir cismin her tarafına uzanan yollar.
• Mermer ve ona benzer dalgalı şeylerdeki çizgiler.

darir

• (Çoğulu: Edirrâ) Kör, a'mâ.
• Nefis.
• Cismin bakiyyesi.
• İri vücutlu fakir kişi.

delail-i mücesseme-i musattaha / delâil-i mücesseme-i musattaha

• Bir satıh hâline getirilmiş cismânî deliller (düz bir kâğıt üzerine şekli çizilmiş deliller).

disiplin

• Uyulması lâzım gelen kaide ve yasaklar. (Fransızca)
• Nizam ve intizam te'mini için zihnî, ahlâkî, ruhî, cismanî tâlim ve terbiye. (Fransızca)

ekran

• Üzerine bir cismin hayalinin aksettirildiği saydam olmayan düz satıh.

elektroliz

• Fiz: Birleşik bir cismi elektrik vasıtasıyla elemanlarına ayırma işi.

enkal

• İşkence âletleri. Bukağılar, kayıt ve kelepçeler.
• Nefsin cismani alâkalara ve bedeni lezzetlere bağlanıp kalması.

eyyam-ı şer'iye / eyyâm-ı şer'iye

• Kur'ân'daki ölçülere uyan günler; gökyüzünde her cismin kendi etrafında dönmesiyle gün, bağlı olduğu sistem etrafında dönmesiyle de yine ona ait sene oluşur. Meselâ Sirius yıldızının bir günü ise bin senedir.

felek

• Gök cisminin yörüngesi.

hacim

• Oylum, bir cismin uzayda doldurduğu boşluk.

hacm

• (Hacim) Bir cismin kapladığı yer. Cirm. Cüsse.
• Emmek. Massetmek.

hareket

• Kımıldanma. Davranış. Yola çıkmak. Bir cismin sabit bir noktaya göre yerinin veya durumunun değişmesi. Sarsıntı.

haşeviyye

• Allahü teâlâyı mahlûklara,yaratıklarına benzeten, madde, cism diyen bozuk fırka, topluluk.

hatır-ı nefsani / hatır-ı nefsanî

• Tas: Dünya ve nefis muhabbetinin cismanî kuvvete galebesi.

hayyiz

• Yer.
• Cihet, yön.
• Mekân. Vüs'at. (Cismin kapladığı hacim)

hulul etmek / hulûl etmek

• Girmek, yer etmek; bir cismin başka bir cisme girmesi, iki şeyin birleşmesi. Allahü teâlânın kula girmesi sûretiyle onun ilâhlaştığını kabûl edenlerin bozuk ve yanlış görüşü.

katel

• Nefs. Cismin bakiyyesi.

katt

• Katı bir cismi yontma, enine kesme.
• Saçın kıvırcık olması.
• Narhın, fiatın fazla olması.

kedkede

• Ağır ağır seğirtmek.
• Katı bir cisme dokunmaktan çıkan ses.

kenet

• (Esâsı: Kinet) İki sert cismi birbirine bağlamak için çakılan iki ucu kıvrık madeni parça.

kıyas-ı istisnai / kıyas-ı istisnâî

• Bir kıyasın sonucunun aynı yahut karşıt halinin öncüllerde hem anlam hem de şekil bakımından bulunmasıyla meydana gelen kıyas; meselâ, "mıknatıs bu cismi çekiyor; o halde bu cisim demirdir" cümlesi gibi.

kütle

• (Kitle) Bir cismi terkib ve teşkil eden kısımların bütün hey'etine denir. Toplu şey. Deste. Yığın. Külçe.

kütle-i nariye / kütle-i nâriye

• Yanan ve ışık veren gök cismi.

lemsiyet

• Bir cisme veya bir mâdene parmakla dokunmaktan gelen his.

levg

• Ağızda bir cismi çiğneyip sonra dışarı tükürmek.
• Yalamak.

ma'dum-ül cisim

• Cismi olmayan.

madde

• Zahir duygularla hissedilen, ruhâni olmayıp, ağırlığı olan, cismâni bulunan.
• Asıl, esas, cevher, mâye.
• Bend, fıkra, kısım.
• İlm-i Kelâmda: His âzâmız üzerine bir takım muayyen ihtisâsât husule getiren veya getirebilen, her şey.
• Tıb: Çıbanın içinde hasıl olan ya

maddeten

• Cismen. Madde ve cisim olarak.
• İş olarak, iş ile.
• Gözle görülür ve elle tutulur şekilde.

maddi / maddî

• (Maddiye) Cismâni. Madde ile alâkalı olan. Maddeye ait.
• Paraca ve malca.
• Paraya ve mala fazlaca ehemmiyet veren.
• Dokunma, koklama, görme, işitme, tatma ile hissedilip duyulan şeyler.

maddiyat

• (Tekili: Maddiyet) Maddi ve cismâni şeyler. Gözle görülüp elle tutulur cinsten şeyler.

maddiyet

• (Çoğulu: Maddiyât) Gözle görülüp elle tutulan şey. Cismâni.

mahluk / mahlûk

• Yaratılmış; yoktan vâr edilmiş. Rabbimiz cism değildir, zamânı, mekânı yok. Maddeye hulûl eylemez, böyle olmalı îmân. Mahlûka muhtaç değildir, ortağı benzeri yok, Her şeyi O'dur yaratan hem de varlıkta tutan.

makta'

• Kesilen yer, kat'edilen yer, kesinti yeri.
• Uzun bir cismin enliğine kesildiği yerin görünüşü.
• Edb: Her manzumenin, hususen gazellerin ve kasidelerin ilk beytine matla', son beytine makta' denir; makta'da şâirin ismi bulunur.

merkez-i devr

• Hareket eden bir cismin, etrafında devrettiği nokta.

mesmur

• Cismen ufak olmakla beraber, sinirleri kuvvetli olan adam.

mevcudat-ı hariciye

• Maddî ve cismanî varlıklar.

mi'rac / mi'râc / مِعْرَا جْ

• Merdiven, süllem.
• Yükselecek yer.
• En yüksek makam.
• Huzur-u İlâhî. Peygamberimiz Hz. Muhammed (A.S.M.) Efendimizin, Receb ayının 27. gecesinde Cenab-ı Hakk'ın huzuruna ruhen, cismen, hâlen çıkması mu'cizesi ki; en büyük mu'cizelerinden birisidir.

• Peygamberimizin (asm) Cenab-ı Hakk'ın huzuruna cismen ve ruhen yükselmesi.

mücerredat

• Cismî olmayan, soyut kavramlar.

mücessem

• Cismi olan. Dış duygularımızla bilinip varlığından haberdar olduğumuz şey. Varlığı görünen. Cisimlenmiş olan. Bir şekli gösteren. Uzunluğu, genişliği ve kalınlığı olan cisim. Şekillenmiş.

mülk ve melekut / mülk ve melekût

• Görünen cismânî ve görünmeyen mânevî âlemler.

nar-ı beyza

• "Akkor, beyaz ateş" mânâsında olan bu tâbir fizikte: 1800 derece kadar olan hararette erimeyen cismin sıcaklık hâli demektir.
• Bir meyve adı.

nefs u cism

• Kişinin kendisi ve cismi.

nefs-i cismani / nefs-i cismânî / نَفْسِ جِسْمَانِي

• Cismin kendisi, beden.

nesimi küre / nesîmî küre

• Atmosferi olan küre, yerküre gibi atmosferi olan gök cismi, gezegen.

rekaket

• Kekeleme, dil tutukluğu.
• Sözün kusurlu oluşu. Belagattan mahrum olmak.
• Zayıf ve ince olmak, yufka olmak.
• El ile cismin hacmi ve cüssesini anlamak için yoklamak.
• Gevşeklik, zayıflık, dermansızlık.

ruhani / ruhanî

• Ruha ait, ruhla ilgili, gözle görülemeyen, cismi olmayan.

şahıs

• (Çoğulu: Eşhâs) Kişi, kimse. İnsanın cismanî hey'eti.
• İnsanın uzaktan görülen karaltısı.

sakb

• (Çoğulu: Sukub) İnce, uzun.
• Ev ortasında olan direk.
• İçi boş olmayan kuru cisme vurmak.
• Yakınlık.

şakul

• (Çekül) Geo: Bir yerin umumi hattını tâyin için kullanılan âlete denir. Bir ağır cismi ip ile yüksekten sarkıtmakla bir duvarın ne derece yatık, eğri veya doğru olduğu anlaşılması gibi.

şihab / şihâb

• Şahap, akanyıldız, gök cismi.

silhem

• Bir kimsenin cisminde değişiklik olması.

subr

• Her cismin tek kenarı ve yoğunluğu.
• Ufak taşlı yer.

suret-i cismaniye / suret-i cismâniye

• Cisme ait şekil; bedenî görünüş.

ta'yis

• Görmeden bir cismi eliyle aramak.

tahalhul

• (Halhal. dan) Ayağa bilezik takma.
• Bir cismin hacminin büyümesi, şişmesi.
• Hava cereyanı olması.

tahayyüz

• (Hayz. den) Yer tutmak, yer almak.
• Ehemmiyet kazanmak.
• Fiz: Herhangi bir cismin boşlukta yer alması.

takvir

• Bir cismi yuvarlak kesmek.

terbiye

• Allah'ın emirlerine itaat ederek ruhen ve cismen yükselmeye ve yükseltmeye çalışmak. Kemale ermeğe, nizam ve emirleri dinlemeğe çalışmak. Allah rızası yolunda gitmeyi öğrenmek.

vezn-i mahsus

• Özgül ağırlık. Bir cismin bir santimetre küp hacmindeki parçasının ağırlığı.
• Edb: Nazmın veya kelimenin belli kalıplarından her biri. Nazmın ahenk ölçüsü.

vücud-u harici / vücud-u hâricî

• Zâhir, ademden çıkmış olan. İlmî vücuddan âlem-i şehadete gelmiş olan. Maddî varlık, cismanî eşya.

zeveban etmek

• Fiz: Sıcaklığını artırarak bir cismin, katı hâlden sıvı hâline geçmesi. Erimiş olması.