abdulkahir-i cürcani / abdulkahir-i cürcanî

• (Bak: Cürcanî)

afv-i anil ceraha

• Huk: Kendisine cinayet yapılmış olan kimsenin, yaralanmadan dolayı malik olduğu kısas, diyet veya hükümet-i adl; yani, ehl-i vukufca tayin edilen diyet hakkını caniye bağışlamasıdır.

aned

• Cânib ve nâhiyeler.

bezl-i can

• Canını esirgemeden vermek.

camit

• Eski ve Ortaçağlarda Giresun ile Samsun arasında kalan dağlık mıntıkaya verilen ad. Osmanlılar zamanında bu kelime Canik olarak kullanılmıştır.

can-efşan

• Bir dâvâ uğrunda canını veren, canını feda eden. (Farsça)

can-nisar

• Canını harcayan, canını fedâ eden. (Farsça)

canbaz / cânbâz / جانباز

• (Çoğulu: Canbazan) Can ile oynayan, canını tehlikeye koyan, canbaz.
• Hayvan alış-verişi ile uğraşan kimse.
• Aldatan, hilekâr, hile yapan.
• Eskiden atlı fedai asker.

• Canını hiçe sayan. (Farsça)
• Fedai. (Farsça)
• Cambaz. (Farsça)

canbeleb

• Ölecek halde, canı dudakta.

canefşan / canefşân / جان افشان

• Canını hiçe sayan, fedai. (Farsça)

canfeşan / cânfeşân / جان فشان

• Canını hiçe sayan, fedai. (Farsça)

cani

• Cinayet işlemiş olan. Birisini öldürmüş veya yaralamış bulunan. Caniler nasıl haksız yere insanı öldürüyorlar ve onların hayatlarına son veriyorlarsa; kâfirler, inkârcılar, dinsizler de birer cani sayılırlar. Çünkü Allah'ın eserleri olan canlı ve cansız varlıklar onun sonsuz kudretini, ilmini, irade

canibeyn

• İki taraf, iki cânib, iki yan.

caniha

• (Bak: CANİH)

caniyane / câniyâne

• Canicesine.

• Câni gibi, cânice.

caniye

• Cani; acımasız ve gaddar; cinayet işlemiş olan.

cannisar / cânnisâr / جان نثار

• Canını feda eden. (Farsça - Arapça)

cansipar / cânsipâr / جان سپار

• Canını feda eden. (Farsça)

cansiper

• (Cansupâr): Canını feda eden. (Farsça)

cansiperane / cansiperâne / cânsiperâne / جان سپرانه

• Canını feda edercesine. (Farsça)

• Canını fedâ edercesine, canını siper ederek.

• Canını verircesine.

• Canını feda edercesine. (Farsça)

cenab

• (Çoğulu: Ecnibe) Evin etrafı, çevresi.
• Cânib.
• Nâhiye.

cerim

• Kabahatli, câni, suç işlemiş.
• (Çoğulu: Cirâm) Kuru hurma.
• Hurma çekirdeği.

cevanib

• (Tekili: Cânib) Cânibler, yanlar, taraflar.

cinayetkar / cinayetkâr / جنایتكار

• Câni, cinayet işleyen. (Arapça - Farsça)

cürcani / cürcanî

• (Abdülkahir) Hicri beşinci asrın ikinci yarısında yaşamış büyük âlimlerden ve Arapçanın dâhi mütehassıslarındandır. Dindarlığı ve takvası da çok ileri olduğu nakledilir... Asıl adı: Abdülkahir-el Cürcanî olan bu Zâtın ilk tahsilini memleketi Cürcan'da yaptığı biliniyor. Adı ve künyesi şu şekilde olu

delail-i i'caz / delâil-i i'câz

• Kur'ân'ın mu'cizeliğini gösteren deliller (Kur'ân'ın mu'cizeliğini ispat eden Abdülkahir Cürcânî'nin belâgat ilmine dair eserine telmih vardır.).

delailü'l-i'caz / delâilü'l-i'câz

• Abdülkâhir-i Cürcânî'nin, Kur'ân-ı Kerim'in edebî yönünü anlattığı bir eseri.

dercan / dercân

• Canına sokma, içine alma.

deri

• Farsçanın sahihi, fasih olanı. (Kapı demek olan "der" ismi Farsça olduğu halde Arapça sayılarak müennesi "deriyye" yapılmıştır.) (Farsça)
• Havası hoş ve lâtif. Yeşilliği bol olan dağ eteği. (Farsça)

diyet-i kamile / diyet-i kâmile

• Huk: Öldürülen şahsın nefsine bedel olarak, câniden veya ailesinden alınan tam diyet olup, miktarı öldürülen kişiye göre değişir.

dürr-i can / dürr-i cân

• Canın incisi. Çok sevgili. (Farsça)

ehl-i salib / ehl-i salîb

• Haç sâhipleri. Târihte papalığın teşvikiyle müslümanlara karşı birleşerek seferler tertipleyen, milyonlarca insanın canına kıyan, devletlerin yıkılmasına sebeb olan hıristiyan milletler topluluğu, haçlılar, hıristiyanlar.

elif

• Birinci harf-i hecânın adı.
• (Ülfet. den) : Bütün harflerle ülfet edebildiği için böyle isimlendirilmiştir. Ebcedî değeri de bire delâlet eder.

enha

• (Tekili: Nahv) Nahvlar, taraflar, canibler, cihetler, yanlar.
• Yollar, tarikler.

esrarü'l-belaga / esrarü'l-belâga

• Abdülkâhir-i Cürcânî'nin, belâgat hakkında bir eseri.

esrarü'l-belagat / esrarü'l-belâgat

• Abdülkâhir-i Cürcânî'nin, belâgat hakkında bir eseri.

etraf

• (Tekili: Taraf) Taraflar, yanlar, canibler, yönler, uçlar, kıyılar.

feda'i / fedâ'î / فدائى

• Yoluna canını hiçe sayan. (Arapça)

feda-yı can / fedâ-yı cân

• Canını feda etme, yolunda canını verme.

• Canını verme, canını fedâ etme, kendini kurban etme.

fedakarane / fedakârane

• Canını ve herşeyini feda eder derecesinde. Her türlü eziyet ve zahmetlere göğüs gererek, dâvası uğruna sebat edene yakışacak surette. (Farsça)

fevd

• Tavşancıl kuşunun kanadı.
• Ölmek.
• Canip, taraf, yön.

giran-hatır

• Canı sıkılmış, gücenmiş. (Farsça)

guş-i kabul-i cane / gûş-i kabul-i câne

• Canın kabul kulağı; birşeyi can kulağıyla dinleme.

hafif ikrah / hafîf ikrâh

• Şiddetli olmayan zorlama. Canın veya uzvun telefine yol açmayan, yalnız acı ve eleme sebeb olacak derecedeki dövme ve hapsetme gibi şeylerle yapılan zorlama.

halvet-i faside / halvet-i fâside

• Karı-kocanın aralarında şer'î mâni olmasına rağmen birleşmeleri.

halvet-i sahiha

• Karı-kocanın aralarında şer'î mâni bulunmaması halinde birleşmeleri.

hamme

• (Çoğulu: Humm) Kaplıcanın sıcak suyu.
• Kuyruk yağının kıkırdağı.
• Kızdırmak mânasına mastar da olur.

hareket-i ahmakane ve caniyane / hareket-i ahmakâne ve câniyane

• Aptalca ve cânice yapılan hareket.

hattiyye

• (Çoğulu: Hatyât) Canı, kıymeti yüce olmak.
• Küçük ok.

hazafir

• (Tekili: Hizfâr - Hazfur) Cânibler.
• Bir kavmin meşhurları, ileri gelenleri, şereflileri.
• Hepsi. Tümü. Mecmu'u.

hazık

• (Çoğulu: Havâzik) Mesti dar olan.
• Cânip, taraf.

heyet-i hafife

• Cümledeki her bir parçanın tek tek mânânın hafiif olduğunu göstermesi; hafif yapı.

hıdn

• Koltuk altından yan başına varana kadar, kucak.
• Nahiye.
• Canip, taraf.

hıfz-ı emanet

• Canı muhafaza etme.
• Bırakılan emaneti koruma.

hırz-ı can

• Bağrına basıp canı gibi korumak. Canı koruyan. Canını teslim ederek sığınmak.

hırzıcan / hırzıcân

• Canı gibi koruma.

hışaş

• Başı küçük adam.
• Küçük başlı yılan.
• Devenin burnuna geçirdikleri burunduruk.
• Kuşlardan, dimağı olmayan.
• Çuval.
• Cânip, taraf.
• Sinir.

hiyal

• Taraf, yan, cânib. Hizâ.
• Bir hayvanın kısır olma hâli.

hukuk-u zevciye

• Karı ile kocanın birbirlerine karşı hâiz olduğu haklar. Aile hukuku.

icane

• (Çoğulu: Ecanin) Hamam taşı.
• İçinde bez ve kaftan yıkanılan kap.

icazet / icâzet

• İzin, diploma, şehâdetnâme. Çeşitli ilimlerde üstâdın (hocanın) talebesine, yetiştiğine dâir verdiği belge, diploma.

icazet-i mutlaka / icâzet-i mutlaka

• Çeşitli ilimlerde üstâdın (hocanın) talebesine yetiştiğine ve başkalarını da yetiştirebileceğine dâir verdiği izin veya bu izni ifâde eden belge, diploma.

ihtika'

• Bir şeyin sağlamlığı, muhkemliği.
• Dimağ heyecanı.

ila / îlâ

• Kocanın karısına dört ay veya daha çok zaman veya zaman söylemeyerek "Sana yaklaşmayacağım" diye yemîn etmesi.

ilye

• Sağrı, but. Kalçanın üst kısmı.

intihar / intihâr / انتحار

• Kendini öldürme, canına kıyma. (Arapça)
• İntihâr etmek: Kendini öldürmek, canına kıymak. (Arapça)

istifa-yı kısas

• Kısas hakkının bilfiil yerine getirilmesi. Câni hakkında kısas cezasının tatbik edilmiş olması.

kars

• İki parmağıyla çimdiklemek.
• Karıncanın ısırması.

kayın

• Kadının veya kocanın erkek kardeşi.

keşih

• (Çoğulu: Küşuh) Perâkende olmak, parça parça dağılmak.
• Böğür.
• Cânip, taraf.

keyfemayeşa / keyfemâyeşâ

• Canı nasıl isterse.

kıbel

• Yan, taraf, yön, cihet, cânib.

kütfane

• (Çoğulu: Kütfân-Ketâyif) Çekirgenin evvel kanatlanıp uçanı.

kutr

• Taraf. Canib.
• Nahiye. Mahal. Arzın veya semânın bir ciheti.
• Çap.
• Bölük. Bölge.
• Geo: Dairenin merkezinden geçip onu iki müsavi kısma bölen doğru parçası, çap.

lisan-ı nahvi / lisan-ı nahvî

• Arapçanın bir vasfı; intizam ve kaidelere, düsturlara bağlı belâgatlı dil.

masruf

• Sarfolunmuş, harcanılmış olan.

meccaniyet

• Ücretsizlik, meccanilik.

melekut

• Tam bir hâkimiyyetle, Saltanat-ı İlâhiyyenin müessiriyyet ve idâresinin esrarı. Her şeyin kendi mertebesinde, o mertebeye münâsib ruhu, canı, hakikatı. Bir şeyin iç yüzü, iç ciheti.
• Hükümdarlık. Saltanat.
• Ruhlar âlemi.

menbic

• Mevzi ismi. (Oraya nisbetle "menbicâni" derler.)

mevetan

• Canı olmayan nesneler.
• İhya olunmayan, ekilip biçilmeyen arazi.

mikleb

• Eskiden ciltlenen kitapların sol tarafındaki fazlalık parçanın adı.

müfarakat

• Ayrılık. Bir yere bırakıp gitmek. Dostlarından ayrı düşmek.
• Fık: Karı-kocanın talâk veya fesh ile birbirlerinden ayrılmaları.

muhafaza-i nefis

• Kişinin kendisini ve canını koruması.

münfail

• İnfiâl eden. Te'sir ile harekete geçen.
• Muztarib, kederli ve muğber olan. Bir şeyden canı sıkılan. Alınmış, gücenmiş.

müntekim

• İntikam alıcı. Zâlim ve mütekebbir (kibirli) cânîleri başkalarına ders olacak şekilde cezâlandıran, âsîleri ve taşkınlık yapanları şiddetli azâb ile azablandıran.

müste'min

• Eman dileyen. Emane, emniyete erişen, nâil olan. (Gerek müslim, gerek zimmî veya harbî olsun.) İstiman eden. Emin edilmiş.
• Canının bağışlanması şartiyle teslim olan.
• Tar: Osmanlı ülkesinde oturmalarına müsaade olunan yabancı devlet tebaası. Osmanlı devleti ile sulh halinde bu

naks

• Nakletmek.
• İfsad etmek, bozmak.
• Evmek. Acele etmek.
• Kimseye lâkap takmak.
• Ayıplamak.
• Kilise çanını çalmak. Çan çalmak, çana vurmak.

nakus

• Kiliselerde asılı bir vaziyette durup belirli vakitlerde çalınan çan. Kilisenin büyük çanı.

nevadir haberler / nevâdir haberler

• Hanefî mezhebi imâmlarından İmâm-ı Muhammed'in (El-Keysâniyyât), (El-Hârûniyyât), (El-Cürcâniyyât), (Er-Rukıyyât) adındaki kitablarıyla bildirilen din bilgileri, haberler.

pakbaz / pâkbâz / پاكباز

• Fedai. (Farsça)
• Canını hiçe sayan aşık. (Farsça)

ratanet

• Arapçanın hâricindeki bir dille konuşma.

reca

• Emel, ümit, yalvarmak.
• Cânib, taraf.
• İstek, arzu, dilek.

rekme

• Cem'olmuş, toplanmış.
• Yön, cânip.
• Parça, cüz'.

rica

• Yalvarmak, niyaz eylemek.
• Canib. Taraf.

ruh u canımla

• Ruh ve canımla, bütün içtenlikle.

şafak

• Tan zamanı. Güneş doğmağa yakın zaman veya güneş battıktan sonraki alaca karanlık. Gündüz.
• Nahiye. Cânib.
• Nasihat eden kimsenin "Nasihatım te'sir etsin, sözüm tutulsun" diye ıslah için gayret göstermesi.
• Merhamet.
• Harf.

şati'

• (Çoğulu: Şevâti) Kenar, kıyı. Cânip, taraf, yön.

şehid / şehîd

• Şâhid olan.
• Meşhude. Allah (C.C.) yolunda canını feda eden müslüman. Hak için hayatını feda ederek ölen. Allah'ın rızasına eren. (Naklinde ve gaslinde Rahmet melekleri hazır oldukları için yahut kıyamette ümem-i sâlife hakkında istişhad olunan zevattan olduğu için yahut vefat etmeyip

• Allah yolunda canını feda eden Müslüman.

serfeda eden / serfedâ eden

• Başını, canını feda eden.

şerhu'l-mevakıf / şerhu'l-mevâkıf

• Meşhur kelâm âlimlerinden Seyyid Şerif Cürcânî'nin eseri.

seyyid şerif-i cürcani / seyyid şerif-i cürcanî

• (Bak: Cürcanî)

şezen

• Nahiye, cânip, taraf.
• Kaba ve sağlam yer.

sıbr

• (Çoğulu: Esbâr) Beyaz bulut.
• Taraf, yön, cânip.
• Çoğul, cemi.

ta'ciz

• (Acz. den) Huzursuz kılmak, rahatsız etmek, sıkıntı vermek, canını sıkmak.
• Eğlendirmek.
• Âciz etmek.
• Kadının ihtiyarlayıp âcizleşmesi.

taarrus

• (Çoğulu: Taarrusât) Kocanın, karısına karşı sevgisini göstermesi.

tam şehid / tam şehîd

• Allah yolunda canını fedâ eden; dînini, vatanını, bayrağını, nâmusunu müdâfaa ederken ölen, haksız yere öldürülen müslüman.

tassuc

• (Çoğulu: Tasâsic) Cânip. Nâhiye. İki tane.

tefci'

• (Çoğulu: Tefciât) Canını yakma, acıtıp ağrıtma. Dertli kılma.

tefdiye

• Canını başkası uğruna feda etme.

tefeccu'

• Canı yanma, acıma. Kaygılı olma, dertli olma.
• Belâ ânında hüzünlü olma.

tenasan / tenâsân / تن آسان

• Canının kıymetini bilen, rahatına düşkün. (Farsça)

tenperverlik

• Devamlı kendi canını ve rahatını düşünme, tenbellikten hoşlanma.

teslim-i rıza ve can

• Kendi rızasıyla ve canıyla teslim olma.

ticani / ticanî

• Kuzey Afrikada, hicri 1200 tarihlerinde Ahmed Ticanî adında bir şahıs tarafından kurulan bir tarikattır.

ticani meselesi / ticanî meselesi

• Ticanî tarikati konusu.

ticaniyye / ticâniyye

• Evliyânın büyüklerinden Ebü'l-Abbâs Ticânî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

tunb

• Nâhiye, cânip, taraf, yön.

urz

• Mania, engel. Açıktan hedef gibi bir şeye mâruz olup duran.
• Hâcet, ihtiyaç.
• Taraf, nâhiye, cânip.
• Vasat, orta.

varak-pare-i fazılane / varak-pâre-i fâzılâne

• Sizin çok değerli yaprak parçanız, kağıt parçanız.

vecd-efza / vecd-efzâ

• Vecdi artıran, heyecanı çoğaltan. (Farsça)

veled-i manevi / veled-i manevî

• Evlâdlığa kabul edilen, âhiret evlâdı. Bir hocanın talebesi. Mürid.

zeval / zevâl

• Yok olma, sona erme. Ölmez imiş âşık cânı, Hiç çürümez imiş teni, Aşk her kimi kıldı fânî, Ona zevâl ermez imiş.

zevc

• Çift. İki şeyden meydana gelen.
• Sınıf, cins, nev'.
• Karı ve kocanın herbiri.
• Koca, eş.

zevlak

• Taraf, cânib.

zıhar

• İki şey arasında münasebet ve mutabakat meydana getirmek. İki şeyi birbirine mutabık eylemek. Arka arkaya, mukabil kılmak.
• Karşılıklı yardımlaşmak.
• Fık: Bir kocanın, karısını müebbeden mahremi olan birisinin bakması câiz olmayan bir yerine teşbih etmesi.Meselâ, bir adam karıs

• Kocanın karısına "sen anam gibisin" demesi.