enkal

• İşkence âletleri. Bukağılar, kayıt ve kelepçeler.
• Nefsin cismani alâkalara ve bedeni lezzetlere bağlanıp kalması.

enva-ı ihsan / envâ-ı ihsan

• Bağışların türleri.

enva-ı ihsanat / envâ-ı ihsânât

• İyiliklerin çeşitleri, bağışların türleri.

envar-ı vücud / envâr-ı vücud

• Varlık nurları; Rabbiyle olan bağdan ortaya çıkan varlık nurları, ışıkları.

erba'in / erba'în

• Kırk günlük riyâzet. Maddî bağları azaltıp, mânevî tarafı kuvvetlendirmek ve kalb aynasını parlatmak için, tasavvuf büyükleri tarafından konan usûllerden biri; kırk gün az yemek, az içmek, az konuşmak, çok ibâdet etmek. Buna çile de denir.

erta

• Bir ağaç cinsidir ve yaprağıyla debbağlar sahtiyan boyarlar.

eş'ari / eş'arî

• Ehl-i sünnet vel-cemâat yolunun iki büyük imâmından biri. Ebü'l-Hasen Ali bin İsmâil Eş'arî. 879 (H. 266) yılında Basra'da doğdu. 941 (H. 330) yılında Bağdâd'da vefât etti.
• Ehl-i sünnet vel-cemâat îtikâdını Ebü'l-Hasen Eş'arî hazretlerinin açıkladığı şekilde öğrenip inanan.

eşaire

• (Tekili: Eş'ari) Dinde meşhur imam Eb-ul-Hasan-ül-Eş'arî'ye bağlı olan sünnet ehlinin bir kısmı.

esar

• Esirlerin ellerini bağladıkları ince kayış.

esbabperest

• Allah'ı unutarak sebeblere haddinden ziyade değer veren. Her şeyi bir sebebe bağlayıp, Allah'ın fâil ve her şeyin hâkimi olduğunu inkâr eden veya ona kıymet vermek istemeyen.

eşcar-ı bağ

• Bahçenin, bağın ağaçları.

eshab-ı tercih / eshâb-ı tercîh

• Hanefî mezhebinde, fıkıh âlimlerinin beşinci tabakası. Bunlar, ictihâd gücüne sâhib olmayan, sâdece bağlı oldukları mezhebdeki müctehidlerin ictihadları (verdikleri hükümleri) arasından delili kuvvetli olan ictihâdı seçen âlimlerdir.

esid

• Ev önü.
• Bağlanmış kapı.

esma-i mevsule / esmâ-i mevsule

• Mânâsı kendisinden sonra gelen cümle içinde açıklanan ve bu cümleyi kendinden sonra gelen cümleye bağlayan kelimelerdir.

esma-i mevsule ve müpheme / esmâ-i mevsûle ve müpheme

• Gr. ism-i mevsuller; mânâsı kapalı isimler; mânâsı kendisinden sonra gelen cümle ile açıklanan ve bir ismi başka bir cümleye bağlayan kelimedir.

esr

• Esir etmek.
• Muhkem bağlamak.
• Takviye etmek.
• Göbeğinde illeti olan.

estağfirullah

• Allahü teâlâdan hatâ ve kusurlarımı bağışlamasını dilerim, mânâsına; mübârek, kıymetli bir söz.

etba / etbâ

• Tâbî olanlar, bağlılar.

etba'

• Tâbi olanlar, bağlı olanlar, emri altında bulunanlar.

etum

• Su kaplumbağası.

eysar

• Çadır eteğini kazığa bağlamakta kullanılan kısa ipler.
• Ot.

eyyam-ı şer'iye / eyyâm-ı şer'iye

• Kur'ân'daki ölçülere uyan günler; gökyüzünde her cismin kendi etrafında dönmesiyle gün, bağlı olduğu sistem etrafında dönmesiyle de yine ona ait sene oluşur. Meselâ Sirius yıldızının bir günü ise bin senedir.

ezimme

• (Tekili: Zimam) Yularlar. Bağlar.

ezir

• Haykırma, bağırma. (Farsça)

fa-yı atıf / fâ-yı atıf / fâ-yı âtıf / فَايِ عَاطِفْ

• Arapçada kelimelerin başına gelen ve baştakî bir ifadeyle bağlantı kurulmasını ifade eden 'fâ' harfi.

• Bağlaç olan fe harfi.

falaka

• İki ucunda bir ipin iki uçları bağlı, bir sırıktan ibaret olan ceza âleti.

fart-ı merbutiyet

• Aşırı bağlılık.

farz

• Bir kimseyi bir vazifeye tayin etmek veya maaş bağlamak. Bir kimsenin kendi nefsine âid iken başkasına hibe ettiği muayyen bir şey. (Bunun zıddı "karz"dır.)
• Takdir veya beyan eylemek.
• Bir şeyi delmek, gedik açmak.
• Bir dâvaya mevzu ve rükün kılınan husus.
• Addet

fazl

• Lütuf, ihsan, bağış.

fazl u ihsan / fazl u ihsân

• Cömertlik ve bağışta bulunmak.

fekk-i rabıta / fekk-i râbıta

• Alâkayı kesme. Bağı koparma.

fena-i nefs / fenâ-i nefs

• İnsanın kendine ve başkalarına bağlılığının kalmaması. Benliği unutup, bırakması. Yâni Allahü teâlâdan başka hiç bir şeyi bilmemesi ve sevmemesi.

fenafillah / fenâfillâh

• Allah'a, Onda fâni olacak seviyede bağlanma.

fenafirresul / fenâfirresûl

• Resûlullaha (a.s.m.), onda fâni olacak seviyede bağlanma.

fenafişşeyh / fenâfişşeyh

• Tarikatlerde müridin şeyhine, onda fâni olacak şekilde bağlanması.

ferah-bahş

• Sevinç veren, sevindiren. Ferah bağışlayan. (Farsça)

feryad / feryâd / فریاد

• Bağırıp çağırma. Yüksek sesle medet istemek. Figan. (Farsça)

• Bağırıp çağırma.

• Bağırma, çığlık. (Farsça)
• İmdat isteme. (Farsça)
• Feryâd etmek: Bağırmak, çığlık atmak (Farsça)

feryad eden

• Bağıran.

feryad ü figan

• Bağırıp çağırma, ağlayıp sızlama.

feryad u fizar / feryad u fîzar

• Yüksek sesle bağırıp haykırmak, yardım istemek.

feryad-bahşa

• Feryâd ettiren, bağırttıran. (Farsça)

feryad-ı matem

• Matem hâlinde derin üzüntülerin bağırıp çağırarak dile getirilmesi.

feryat

• Bağırma.

fesil

• (Çoğulu: Efsâl-Fisâl) Adi, yaramaz kimse.
• Bağ çubukları dikmek.

feyyaz-ı müteal / feyyâz-ı müteâl

• Hiçbir kayıt ve şarta bağlı olmadan çok bereket ve bolluk veren yüce Allah.

feyz

• İhsan, bağış, kerem.

feyz-bahş

• Feyiz ve bereket veren, feyiz bağışlayan. (Farsça)

fi'l-i ihtiyari / fi'l-i ihtiyâri

• Yapılıp yapılmaması insanın kendi seçimine bağlı olan fiil.

fidam

• (Feddâm) : Su kabının üzerine koydukları süzgeç.
• Mecusilerin ağızlarını bağlamakta kullandıkları bez.

figan / figân / فغان

• Ağlayıp sızlama, bağırıp çağırma. (Farsça)

• Feryat etme, ah çekme. (Farsça)
• Figân eylemek: Bağırmak, feryat etmek, inlemek. (Farsça)

figan-perver / figân-perver

• Feryad ettiren, bağırtan. (Farsça)

fırka müteassıpları

• Parti mutaassıpları, parti bağnazları.

fırka-i naciye / fırka-i nâciye

• Kur'an-ı Kerim'e ve Sünnet-i Seniyeye sıkı sıkıya bağlı olup Ehl-i Sünnet ve Cemaat yolundan ayrılmayan müslümanlar. Bunlar kıyamete kadar lütf-u İlahî ile devam eder.

forsa

• Buharlı gemilerin icadından evvel yelkenli gemilerde kürek çekmeğe mahkum harp esirleri. Bunlar, kaçmamaları için birer ayakları güvertelere çakılı bulunurlardı. Ayaklarından bağlı olmaları münasebetiyle bunlara payzen namı da verilirdi. Bununla birlikte payzen tabiri, daha çok cürüm ve cinayet erba

gabgab

• (Çoğulu: Gebâgıb) Çifte gerdan çene altı. Şakak.

gabit / gabît

• (Çoğulu: Gubut) Çukur yer.
• Bir dere ismi.
• Üstüne mıhfe bağlanan çok kuvvetli hayvan.

gaferahullah

• Allah onu bağışlasın.

gaffar / gaffâr / غفار / غَفَّارْ

• (Gufran. dan) Günahları örten, günahları bağışlayıcı. Mağfireti çok.
• Kullarının günahlarını afveden Cenâb-ı Hak (C.C.)

• Ne kadar çok ve büyük olursa olsun, dilediği kullarının her türlü suç ve günahını defalarca bağışlayan Allah.

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Günah, kusur ve kabahatları çok bağışlayan.

• Günahları affeden ve bağışlayan Allah.

• Bağışlayıcı Tanrı. (Arapça)

• Çok bağışlayan (Allah).

gafir-üz zenb

• Günahları örtüp afveden, suçları bağışlayan Cenab-ı Hak (C.C.) (Farsça)

gafur / gafûr / غفور

• Çok merhamet eden, günahları bağışlayan Allah.

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kulların günâh, ayıb ve hatâlarını pek çok örtüp, bağışlayan.

• Çok bağışlayan, çok affeden. (Allah'ın adlarından biri)

• Bağışlayıcı. (Arapça)

gafurü'r-rahim / gafûrü'r-rahîm

• Kullarının günahlarını çok bağışlayan ve kullarına özel rahmet, merhamet ve şefkat gösteren Allah.

galaka

• Deri dibâgat ağacı.

galfak

• Geniş, vâsi.
• Yumuşak.
• Su içinde yetişen yassı yapraklı bir ot.
• Kurbağa yosunu.

galif

• Gön ve deri dibâgat etmekte kullanılan bir ot.

gall

• Girmek, sokmak, akmak.
• Boynunu, elini zincir ile bağlamak.
• Hâinlik yapmak. Hıyanet etmek.
• Ganimet malından hırsızlık etmek.

gamgama

• Haykırma. Muharebe edenlerin bağırtısı.
• Kalb dinlendiğinde işitilen ses.
• Sözü, belirsiz söylemek.
• Kalbin bulunduğu yer.

• Bağırtı, haykırış.

gatata

• (Çoğulu: Gıtât) Bağırtlak cinsinden bir kuş.

gaylem

• Kul, cariye.
• Kablumbağanın erkeği.
• Mevzi ismi.
• Mugaylân ağacı.

gayr-ı menkul

• Naklolunamayan, taşınamayan (tarla,bağ, ev gibi) mallar.

gayr-ı meş'ur

• Şuursuz, bilinçsiz; şuurla bağlantısı olmayan, farkedilmeyen.

gazefe

• Bağırtlak kuşu.

gazır

• İyi dibâgat olunmamış deri.

gem vurmak

• Mecaz yoluyla mâni olmak, zabtetmek, bağlamak yerinde kullanılan bir tabirdir.

gerden-bend

• Boyuna bağlanan nesne, boyun bağı. (Farsça)
• Gerdanlık. (Farsça)

gerden-beste

• Boynu bağlı. İtâatli. Boyun eğmiş. (Farsça)

girih

• Bağ, düğüm. (Farsça)

girih-bend

• Bağcı, düğümcü. (Farsça)
• Uçkur. (Farsça)

girih-küşa

• Düğüm açan, bağı çözen. (Farsça)
• Mc: Müşkülâtları yenen, zorlukları halleden. (Farsça)

gıriv / gırîv

• Bağırma, feryat etme, çığlık atma, bağrışma. (Farsça)

gisu-bend / gîsu-bend

• Saç örgüsü, saç bağı. (Farsça)
• Altundan yapılmış kadın tarağı. (Farsça)

gisubend / gîsûbend / گيسوبند

• Saç bağı. (Farsça)

gufran / gufrân / غفران

• Mağfiret, bağış.

• Bağışlama. (Arapça)

guk / gûk / غوک

• Kurbağa. (Farsça)

• Kurbağa. (Farsça)

gulgul

• Bağrışıp çağrışma. Şamata, gürültü. Velvele.
• Ağız tarafı dar olan bir kabdan akan suyun çıkardığı ses.

gulgule-i etfal

• Çocukların gürültüsü, çocukların bağrışıp çağrışmaları.

gülistan-ı bağ-ı cinan / gülistan-ı bâğ-ı cinan

• Cennetlerdeki bağların gül bahçeleri.

gürmih

• Çivi. (Farsça)
• Hayvan bağlanan büyük kazık. (Farsça)

gurrende

• Hiddetle bağıran, şiddetle gürliyen. (Farsça)

guvas

• Feryâd edip, "imdat!" diye bağırmak.

habail

• (Tekili: Hibale) Ağ, tuzak, bağ, kement.

habis

• Bağışlanan şey. Mukabilinde bir ücret istenmeyen şey. Parasız olarak verilen nesne.

hablü'l-metin-i islamiye / hablü'l-metin-i islâmiye

• İslâmiyetin sağlam bağı, ipi.

hablü'l-metin-i milliyet / hablü'l-metîn-i milliyet

• Kopmaz bir bağ ile insanları birbirine bağlayan milliyet, millî özellikler.

hadaik-ı hassa / hadaik-ı hâssa

• Saray bahçeleri. Bunlar biri saray içinde, diğeri saray dışında olmak üzere iki kısımdı. Saray içindeki bahçe ve bostan işleriyle meşgul olanlara "Has Bahçe Bostancıları"; saray dışındakilere ise "Hassa Bostancıları" denilirdi. Saray dışı bahçe ve bostanların bazıları şunlardı: Kadıköy bağı, Davut P

hademe

• Hizmetçiler, hâdimler.
• (Çoğulu: Hıdâm) Halhal.
• Devenin ayağını bağladıkları kayış.

hadreban

• Feryadı şiddetli olan, çok fazla bağıran.

hakb

• Devenin semerini karnına bağlamakta kullanılan ip.
• Tutulmak.

hakile / hakîle

• Uzun buğday.
• Bağırsak içinde olan su.

hal'

• Debbâğların dibâgat ettikleri derinin kazıntısı.
• Vurmak.
• Men etmek, engel olmak.
• Hediye vermek, atâ etmek.
• Cima etmek.

halbes

• (Çoğulu: Halâbis) Bahadır, kahraman. Bir şeye sımsıkı bağlanıp ayrılmayan kişi.

halem

• Helâk olmak.
• Dibâgat yaparken derinin kurtlanması.

halid bin sinan

• Benî Abes kabilesinin Bin-Bagis'ten ehl-i tevhid bir zat olup; Hz. Peygamber Efendimiz, bu zat hakkında: "O bir nebi idi, fakat onun kavmi onu zâyi etti" buyurmuşlardır. Kendisi Peygamberimizin zamanına yetişememiştir.

halidiyye / hâlidiyye

• Evliyânın büyüklerinden Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Nakşibendiyye yolunun bir kolu olan Hâlidiyye yolu daha çok Anadolu, Irak ve Sûriye taraflarında yayılmıştır.

haliyye

• Bağından boşanmış deve.
• Yabancı bir yavru emziren deve.
• Büyük gemi.
• Arı kovanı.
• Ahlâktan kinâyedir.
• (Çoğulu: Haliyyât) Bekâr kadın, evlenmemiş kız.

hall ü akd

• Çözme ve düğümleme. İdame etme. Müşkül mes'eleleri ve işleri halledip neticeye bağlama.

hall ü fasl

• Çözme ve ayırma. Açıklayarak bitirme. Bir mes'eleyi müsbet bir neticeye bağlama.

hamail

• (Tekili: Himâle) Tılsım, muska.
• Kılıç kayışı, kılıcı bele bağlamaya yarayan kayış.

hanif

• İslâmiyetten evvel Allah'ın birliğine inanan ve Hz. İbrahim'in (A.S.) dininden olanların vasfı.
• İslâmiyete kuvvetle bağlı olan ve ilmiyle âmil olan kimse.
• Eğri.
• Eski kötü hallerinden vazgeçip hakka ve doğruluğa yönelen.

• İslâmiyetten önce Allah'ın birliğine inanan ve Hz. İbrahim dinine bağlı olan kimse.

hannan-ı mennan / hannân-ı mennân

• Rahmetlerin en hoş cilvesini kullarına bağışlayan ve sonsuz minnete lâyık olduğunu gösterecek şekilde kullarını nimetlendiren Allah.

hanzal

• Zakkum. Zakkum ağacı. Ebu Cehil karpuzu denilen portakal büyüklüğünde mevyesi çok acı bir nebat. Karga kabağı diye de adlandırılır.

harf-i atıf

• Gr: İki kelime veya cümleyi birbirine bağlayan harf. Vav ve fe gibi. Bunlar bir kelimeyi veya cümleyi diğer bir kelime veya cümle üzerine atıf ve rabtederler. Bu harflerden evvelkine: ma'tufun aleyh, sonrakine ise, ma'tuf denir.

• Atıf harfi, bağlaç; (Ar. gr.) bir mânâ bütünlüğünü korumak için, kelime veya cümle grubu arasındaki irtibatı sağlayan harf, "vav" gibi.

hariciye / خارجيه

• Dışa bağlı, dışarıya ilişkin. (Arapça)
• Dışişleri bakanlığı. (Arapça)

harun

• Musa Peygamber'in (A.S.) yardımcısı ve büyük kardeşi.
• Bağdad Abbasî Halifelerinden Harun-ür Reşid.

haşa-i batın / haşâ-i batın

• Bağırsaklar.

hatabahş

• Kabahatleri affeden, kusurları bağışlayan. (Farsça)

hatar

• Bir şeyin etrafını çevreleyen çember nev'inden şeyler.
• Çadırın eteklerine bağlanan parça.

hatat

• Bağırma, çağırma, feryâd etme.

hatem-i sadaret / hâtem-i sadaret

• Padişahın sadrazamlarda bulunan mührü. Buna "hâtem-i vekâlet", "hâtem-i şerif" veya "mühr-i hümayun" da denilirdi. İlk zamanlar yüzük şeklinde idi ve parmağa takılırdı. Sonraları zincire bağlı olarak sadrazamlar, boyunlarına asarlardı. Bundan ayrılmak, vazifeden azledilmek demek olduğu için; mühürü

hatm-ı hacegan / hatm-ı hâcegân

• Nakşibendiyye yolunda fâidesi, feyz ve bereketi çok olan bir vazîfe. Bu yolun veya ona bağlı kolun büyüğünün koyduğu evrâdın (Belli zikr ve duâların okunmasının) toplu veya yalnız olarak yerine getirilmesi.

hatt-ı münasebet

• Bağlantı hattı, ilgi bağı.

hatt-ı muvasala

• Bağlantı hattı.

havass-ı (hamse-i) batına / havass-ı (hamse-i) bâtına

• Kalbe bağlı beş duyğu: Hiss-i müşterek (hayâl kuvveti), müdrike (akıl), vehim (vâhime), hâfıza, mutasarrıfa (meydana getirici hayal kuvveti).

havass-ı hamse-i batına / havass-ı hamse-i bâtına

• Kalbe bağlı beş duygu; hayal, akıl, vehim, hafıza, mutasarrıfa.

havass-ı refia / havâss-ı refia

• Tar: Eyüp Kadılığı eskiden Çatalca'ya kadar uzanır ve Çatalca'da kadının bir vekili bulunurdu. İkinci meşrutiyete kadar bütün mahkeme işleri, kadının tayin ettiği bir naib tarafından idare edilirdi. Meşrutiyet devrinde diğer kadılara yapıldığı gibi, Eyüp Kadılığına da maaş bağlandı. Şer'î ve nizamî

haviyye

• (Çoğulu: Havâyâ) Yağlı bağırsak.
• Bağırsak.
• Deve palanı.

havsa

• Bağır.
• Bağırın yanındakiler.

havtel

• Büluğa eren oğlan.
• Bağırtlak yavrusu.

hayat-bahş

• Hayat bağışlayan, hayat veren, zindelik veren. (Farsça)

hayati / hayatî

• Hayata ve yaşamağa ait. Hayatla alâkalı. Hayat için mecburi olan.
• Mc: Çok önemli bir şeyin bağlı bulunduğu başka bir şey. Temel.

hayt

• İp. Kalın ip.
• İplik. Bağ.
• İki şeyi birbirine bağlayan.
• Dikiş dikmek.
• Tanyeri ağarması.

• Bağ, ip.

• İp, bağ.

hayt-ı ittisal

• Bağlayan, birleştiren bağ.

hayt-ı münasebet

• İlişki bağı.

hayt-ı nurani / hayt-ı nuranî

• Nurlu bağlantı. Nurâni râbıta.

hayt-ı semavi / hayt-ı semâvî

• Gökten inen bağ.

hayt-ı vasıl

• Birleştirici bağ, irtibat bağı.

hayt-ı vuslat

• Kavuşma bağı.

haytu'l-emel

• Ümit ipi; ümit bağlayacak bir sebep.

hayy-ı murtabıt

• Bağlı olan canlı.

hayy-ı murtabit

• Aslına bağlı olan canlı.

hazaze

• Tıb: Bulaşıcı, müzmin bir cilt hastalığı olup sonradan bağırsaklara geçerse öldürücü olur.

hazine-i ihsan ve kerem

• İyilik ve bağış hazinesi.

hazk

• Bağlamak.

hazm

• Cem'etmek, toplamak.
• Zaptetmek.
• Kast etmek.
• Bağlamak.
• Yumuşak yüksek yer.
• Sağlam re'y. Doğru ve kat'i karar.
• Basiretle hareket etmek.

heb

• (Vehb. den) Bağışla, lutfet (mânasına emir, duâ)

heb-lena / heb-lenâ

• Bize lutfet. Bize ihsan et, bağışla.

hecace

• (Çoğulu: Hecâcât) Kurbağa.

hedaya

• (Tekili: Hediye) Hediyeler. Lütuf ve ihsanlar. Bağışlar.

hedhede

• Bağırma, ötme.
• Devenin bağırması, kuşun ötmesi.

hediye

• Fakir veya zengin bir kimseye ikrâm için hîbe (bağış) olarak verilen veya gönderilen mal.

• Parasız verilen, bağışlanan şey. Armağan.

heds

• Sürmek.
• Reddetmek.
• Haykırıp bağırmak.

hemheme

• Rüzgârın esmesi ile ağaç yapraklarından çıkan sesler.
• Aslan bağırması.
• Deve sesi.

herek

• Asmaları, fidanları, fasulye gibi tırmanıcı nebatları bağlamak için yanlarına dikilen sırık, değnek.

hevakar / hevakâr

• Günahlı işlere hevesli. Hevâ ve hevesine bağlı. (Farsça)

hevde

• Bağırtlak kuşu.

heys

• Atâ etmek, vermek, bağışlamak.
• Hareket.

hibale / hibâle / حباله

• (Çoğulu: Habâil) Maddi ve manevi şeylerde tuzak, ağ.
• Kement, bağ.

• Bağ. (Arapça)
• Tuzak. (Arapça)

hibale-i izdivac

• Evlilik bağı.

hibat

• (Tekili: Hibe) Bağışlar, hibeler.

hibe / هبه

• Bağışlamak. Parasız ve karşılıksız vermek. Bağışlanan şey.
• Hal ve şân.

• Bağış. Bir malı karşılıksız olarak başkasına verme. Hibe edilen mala hediye denir.

• Bağışlama bağış.

• Bağış.

• Bağışlama, hibe. (Arapça)

hibe-name

• Bir kimseye birşey hibe edip bağışlamak üzere yazılan kâğıt. (Farsça)

hibek

• (Çoğulu: Hubük) Rüzgârın lâtif estiği zaman denizde veya kumda meydana getirdiği yol yol kırıntılar ve dalgacıklar. Saçların kıvırcıklığından hâsıl olan dalgalanmalar. Kelimenin aslı olan "habk" sıkı bağlayıp muhkem kılmak; ve kumaşı sıkı, sağlam ve üzerinde san'at eseri zahir olacak vecihle güzel b

hıbve

• (Çoğulu: Hubâ) Gökyüzüne yayılmış büyük bulut.
• Dizlerini büküp, mak'adı üzerine oturup, elleri dizleri altından bağlamak.
• Bele takılan şey.

hicar

• Aygır atın ön ayağını arka ayağının birisine sağlamak.
• Devenin ayağını bileğinden semer ağacına bağladıkları ip.

hidam

• (Tekili: Hizmet) Hizmetler. Vazifeler.
• (Hademe) Devenin ayaklarına bağlanan halkalar, kayışlar. Ayak bilezikleri, ayak köstekleri.

hilmi / hilmî

• Hilm'e ait ve hilm'e bağlı.

hırz-ı can

• Bağrına basıp canı gibi korumak. Canı koruyan. Canını teslim ederek sığınmak.

hısım

• Soyca ve evlenme neticesinde aralarında bağ bulunanların beheri. Akraba.

hıyata

• Terzilik, dikiş dikme işi.
• Tıb: Ameliyat esnasında kesilip yarılan yerin tekrar kaynaması için dikilmesi.
• Ameliyatta dikiş için kullanılan bağırsak ve benzeri şeylerden yapılan iplik.

hiyerarşi

• Mevkilerin, salâhiyeterin ve rütbelerin önem sırası. (Fransızca)
• Sıra gözetilerek yapılan herhangi bir tasnif. (Fransızca)
• Huk: Aynı teşkilâta bağlı kişiler arasında yukarıdan aşağıya bir kontrol imkânı veren ve bu suretle astı üste bağlayan alâka. (Fransızca)

hizam

• Kolan ve bağırdak denilen nesne. (Beşikte çocuklara bağlarlar.)

hizan / hîzan

• Kalkan, sıçrayan. (Farsça)
• Bitlis vilâyetine bağlı bir kaza ismi. (Farsça)

hizb-ül kur'an

• Kur'an Cemaatı. Kur'an'a ciddi ve samimi olarak bağlanıp, ona hizmet için mücahidane bir surette çalışan ve fenâlıklardan korunan müslümanların topluluğu ve cereyanı.
• Kur'an'ın bir cüz'ünün dörtte biri.
• Zikir ve dua için Kur'an'dan alınmış bir kısım âyetler.

hizbullah

• Allah'a bağlı olan topluluk; Kur'ân ve iman hizmetinde bulunanlar.

homa

• Denizli'nin Çivril ilçesine bağlı ve şimdiki ismi Gümüşsu olan bir kasaba.

horasan

• İran'ın doğusunda bir memleket adı. (Farsça)
• Erzurum vilâyetine bağlı bir kasaba adı. (Farsça)
• Tuğla tozu ile kireçten yapılan bir nevi sağlam harç ismi. (Farsça)
• Kelime mânası: Doğan güneş. (Farsça)

hubb

• (Hibâb - Hibb - Mehabbet) Sevgi, muhabbet, bağlılık, dostluk. Bir şeyi birisine sevdirmek.
• Hulus, lüzum ve sübut.
• Muhafaza ve imsâk.

hubb-u ehl-i beyt

• Ehl-i Beyt'e olan sevgi ve bağlılık. Hz. Peygamber'in (A.S.M.) neslinden gelenleri, onun izinden gidenleri ve onun yolunda sâdık olup sebat edenleri sevmek. (Farsça)

hülagu / hülâgu

• Mi: 1258' de Bağdadı zaptederek halkını kılıçtan geçirmiş, Abbasi Halifesi Musta'sımı ve bütün âile efradını öldürtmüştür. Cengiz Hanın torunu, Tülay Hanın oğludur. Tarihde en çok kan döken hükümdar olarak bilinir. Abbasi Devletini yıkan Moğol Başkumandanıdır.

hulusname

• Yalnız muhabbet, alâka ve bağlılığı göstermek üzere sunulan mektub. (Farsça)

hurafecilik

• Gerçekle bağdaşmayan iddialarda bulunma.

huran

• Dimeşk eyaletine bağlı çok geniş bir bölgenin adı.

hurc

• Meşinden veya çadır bezi gibi şeylerden yapılmış büyük heybe ve sandık. Meşinden yapılan bu heybe ve sandıklar arka taraflarındaki meşin kollarla hayvanların semerine bağlanır ve iki hurc bir hayvana yüklenirdi. Eski zamanın uzun yolculuklarında kullanılırdı. Eskiden İstanbulun meşhur yangınlarında

huruf-u atıf

• Atıf harfleri, bağlaçlar; (Ar. gr.) mânâ bütünlüğünü korumak için, kelime veya cümle grubu arasındaki irtibatı sağlayan harfler; "vav, bel, fe" gibi.

huruş / hurûş

• Coşma, bağırma.

hüsn-ü ta'lil

• Edb: Herhangi bir hâdisenin hakiki sebebini saklayarak, güzel ve hayalî bir sebep göstermeye hüsn-ü ta'lil denir. Bu gösterilen sebep hakiki olmamalı, fakat güzel olmalıdır.Bağ-ı âlemde yüzün menendi bir gül isteyüp.Cüst ü cu idüp gezer gülzarı bülbül şah şah. (Fatih Sultan Mehmed)Bülbülün, gül bahç

huvar

• Bağırış, çığlık, sayha, avaz.

hüzahiz

• Bağırgan deve.
• Keskin kılıç.
• Çok su.
• Fitne.

hüzn-ü gurubi / hüzn-ü gurubî

• Sevilen ve bağlanılan herşeyin batıp gitmesinden ortaya çıkan hüzün.

i'kad

• Düğümlemek. Bağlamak. Bend etmek.

i'lamat

• (Tekili: İ'lam) Bir dâvânın mahkemece nasıl bir hükme bağlandığını gösteren resmî vesikalar.

i'nan

• Büyü ile bağlanma.

i'tifa'

• Bağış dileme, afvedilmesini isteme.

i'tikadat / i'tikadât

• (Tekili: İ'tikad) İnanışlar. Bağlanışlar ve inançlar.

i'tikal

• Sağmak için koyunun ayaklarını iki bacağı arasına alma.
• Devenin dizini büküp bağlama.
• Güreş yaparken rakibini sarmaya getirip yıkma.

i'timad

• (İtimad) Güvenerek bağlanmak. Emniyet etmek. Bir şeye kalben güvenip dayanmak.

i'tiyaş

• Geçinme. İdareli yaşama.İ'TİZA' : Bir kavim veya kimseye bağlı bulunma.

ianat / iânât / اعانات

• Yardımlar, bağışlar. (Arapça)

iane / iâne / اعانه

• Yardım, bağış. (Arapça)

iare-i mutlaka

• Bir mülkün, bir eşyanın sâhibi tarafından hiç bir şart ve kayda bağlı kalmayarak başka birine ödünç verilmesi.

ibad

• Devenin ayağını bağladıkları ip.

ibn-i ishak

• (Ebu Abdullah Muhammed) Medine'de büyümüştür. Hz. Muhammed'in (A.S.M.) hayatına dair vak'aları derin bir alâka ile toplamağa başladı. Daha sonra Mısır'a, oradan da Irak'a gitti. Hi: 151 veya 152 tarihinde Bağdat'ta vefat etti. Siyere dair iki eser vücuda getirmiştir.1. Kitab-ül Mübtedâ ve Kısâs-ul E

ibra / ibrâ

• Bağışlanma, temize çıkma, aklanma.

ibrahim-vari

• İbrâhim (A.S.) gibi. Fani, gelip geçici şeylere kalbini bağlamamak sureti ile. (Farsça)

iç il müderrisleri

• İstanbul, Edirne ve Bursa'da ve bunlara bağlı yerlerde 150'şer akça ve daha fazla yevmiyeleri olan medrese müderrisleri. (Türkçe)

icar

• Kadının başına bağladığı nesne.

icdaf

• Bağırıp çağırma.

idade

• Kol bağı.

idare fitili

• Eskiden geceleyin yatak odalarını aydınlatmak için zeytinyağı konmuş küçük bir tabağın içinde yakılan bir çeşit fitilin adıdır. Küçük petrol lâmbalarına da idâre denildiği için bunların fitillerine de bu ad verilir.

iddet

• Kocasının ölümüyle dul kalan veya talak (boşama) ve fesh (nikâhın bozulması) sebebiyle evlilik bağı çözülen kadının yeniden evlenebilmesi için beklemesi gereken zaman.

idealist

• İdeal ve mefkûre sahibi. (Fransızca)
• İdealizm felsefesine bağlı kimse. (Fransızca)

ifdal

• (Fadl. dan) Lütuf ve bağış. İhsan.

iflat

• Kement veya bağdan kurtulup kaçma.

iğreti

• t. Ödünç, borç, kendi malı olmayan. Yerli ve sabit olmayan, muallak gibi duran.
• Muvakkat, bağlı bulunmayan, geçici.
• Fıtrî olmayan, sahte, sun'î.

igrik

• Çok bağırıp böğüren (hayvan).

ihab

• Verme, bağışlama.

ihbas

• Eteğinde bir şey gizleme.
• Hapsetme.
• Vakfetme. Hayır yollarında mal ve hayvan bağışlama.

ihlas

• (Hulus. dan) Kalbini safi etmek. İçten, samimi, riyasız sevgi. İçten gelen sevgi ile doğruluk ve bağlılık.
• Sırf Allah emretmiş olduğu için ibadet etmek. Yapılan ibadet ve işlerde hiçbir karşılık ve menfaati, hakiki ve esas gaye etmeyerek yalnız ve yalnız Allah rızasını esas maksat ve

ihnak

• (Hunk. dan) Kin bağlama. Gazaplandırma.

ihnet

• Gazap, öfke. Hiddet.
• Kalb katılığı.
• Kin bağlamak.

ihsan / ihsân / احسان

• İyilik, lütuf, bağışlamak.
• Sahilik etmek, cömertlik yapmak.
• Allah'ı görür gibi ibadet etmek.
• Güzel bilmek. Güzel eylemek.

• İyilik etme.
• Bağış, bağışlama.
• Sağlamlaştırma.

• Bağış, ikram, lütuf.

• Bağış. (Arapça)
• İyilik. (Arapça)

ihsan eden

• Bağışlayan, veren.

ihsan etmek

• Bağışlamak.

ihsan-ı ilahi / ihsan-ı ilâhî

• Allah'ın ihsanı, ikramı, bağışı.

ihsan-ı ilahiye / ihsan-ı ilâhiye

• Allah'ın ihsanı, ikramı, bağışı.

ihsan-ı mahsus

• Özel iyilik ve bağış.

ihsan-ı rabbani / ihsan-ı rabbânî

• Herşeyi terbiye ve idare eden Allah'ın ihsanı, ikramı, bağışı.

ihsan-ı rahmani / ihsan-ı rahmânî

• Bütün yarattıklarına karşı çok merhametli olan Allah'ın ikramı, bağışı.

ihsan-ı şahane / ihsan-ı şâhâne

• Padişahın ihsanı, bağışı.

ihsanat / ihsânât

• İyilikler, bağışlar, lütuflar.

ihsanat-ı hususiye-i rabbaniye / ihsanat-ı hususiye-i rabbâniye

• Allah'ın terbiye ve idaresinin özel yardım ve bağışları.

ihsanat-ı ilahiye / ihsânât-ı ilâhiye

• Allah'ın lûtuf ve bağışları.

ihsanat-ı külliye-i ilahiye / ihsânât-ı külliye-i ilâhiye

• Allah'ın herşeyi kuşatan bağış ve iyilikleri.

ihsanat-ı mahsusa / ihsânât-ı mahsusa

• Özel ihsanlar, yardımlar, bağışlar.

ihsanat-ı rabbaniye / ihsânât-ı rabbâniye

• Allah'ın lütuf ve bağışları.

ihsanat-ı şahane / ihsânât-ı şahane

• Padişahın bağış ve iyilikleri.

ihsanat-ı uhreviye / ihsânat-ı uhreviye

• Ahiretteki ihsanlar, bağışlar.

ihsandide

• (Çoğulu: İhsandidegân) İhsan görmüş, bağış almış. Birinin lütfunu görmüş, minnettar. (Farsça)

ihsanen

• İhsan suretiyle. Bağışlayarak, lütuf ve iyilik ederek.

ihsanperver

• Bağışta bulunmayı pek seven.

ihsanperverane / ihsanperverâne

• Bağışta bulunmayı pek sever şekilde.

ihtirasat-ı dünyeviye / ihtirâsât-ı dünyeviye

• Şiddetli arzu ve hırs ile dünyaya bağlılık.

ihtiyari / ihtiyarî / ihtiyârî / اختياری

• Mecburi olmayan. İsteğe bağlı. Bir kimsenin isteğine bırakılmış olan.

• İsteğe bağlı, iradeyle yapılan.

• İsteğe bağlı, istemekle.

• Kişisel seçime bağlı, isteğe bağlı. (Arapça)

ihtizam

• Kemer takma, kuşak bağlama.

ıkal

• İkl, bağ, bend.
• Daha ziyade Arabların başlarına koyup sardıkları bağ, agel.

ikal / ikâl / عقال

• Ayak bağı, ayak köstegi.
• Bağ, bend.

• Bağ.
• Ayak bağı.

• Bağ. (Arapça)
• Köstek, pranga. (Arapça)

ikram

• Ağırlamak. Hürmet etmek. Saygı göstermek.
• İltifat olarak bir şeyler vermek.
• Bağış.
• Hesap dışı verilen şey veya yapılan indirme, tenzilât.
• Allah'ın lütfu ve ihsanı. (İkramın izharı, yani Allah'ın lütfu ve ihsanı olan ikramın izharı tahdis-i nimettir. İnsanın ne

• Bağış, iyilik.

ikram buyurma

• İhsan etme, bağışlama.

ikram buyurulan

• Bağışlanan, ihsan edilen.

ikram-ı rabbani / ikram-ı rabbânî

• Herbir varlığa muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın bağış ve ihsanı.

ikram-ı sübhani / ikram-ı sübhânî

• Her türlü kusur ve eksiklikten uzak olan Allah'ın bağış ve ihsanı.

ikramat / ikrâmât

• (Tekili: İkram) İkramlar, hürmetler, bağışlar.

• Bağışlar, ikramlar, ihsanlar.

ilama / ilâma

• Isparta'nın Eğirdir ilçesine bağlı bir köydür.

ilcac

• Feryad etme, bağırma.

ilel-i müteselsile

• Zincir gibi birbirine bağlı olup devam eden sebepler, illetler.

• Zincir gibi birbirine bağlı olup devam eden sebepler, illetler.

ilhani / ilhanî

• İlhanlık. İlhanla alâkalı. İlhanın idare ettiği devlet şekli, imparatorluk. Bu idareye bağlı memleketler. İlhan olma hâli.

ilm-i kelam / ilm-i kelâm

• Kelime-i şehâdeti ve buna bağlı olan îmânın altı temel bilgisini öğreten ilim.

ilm-i muhtar

• Seçim serbestliği bulunan ve bağımsız hareket eden bir ilim sahibi.

iltihab-ı a'ver

• Tıb: Körbağırsağın iltihabı.

iltiva-yi em'a / iltiva-yi em'â

• Tıb: Bağırsağın kendi üzerine helezoni biçimde kıvrılması.

iltizam-ı hak

• Hakka sarılma ve bağlanma.

iltizam-ı hikem

• Hikmetlere sarılma, hikmetlere bağlılık.

iltizam-perverane

• Bağlanarak, sarılarak.

imam-ı a'zam

• (Hi: 80-150) Hanefi Mezhebinin imamı. Asıl ismi: Ebu Hanife Nu'man bin Sâbit'tir. Bağdatlı olup Abbasiler devrinde yaşamıştır. Fıkıh ilminin en ileri geleni olup, bu ilmin tedvin ve tervicinde çok büyük hizmet etmiştir. Böyle zâtların vicdan-ı umumiye nezdinde idareyi, hak ve adalette selâmet için,

imdad-ı vahidiyet / imdad-ı vâhidiyet

• Her şeyin bir tek noktaya bağlanmasından gelen yardım ve destek.

imkan ve ihtimal dairesi / imkân ve ihtimâl dairesi

• Olabilirlik, varlığı ile yokluğu eşit olan ve varlığı Allah'ın var etmesine bağlı olan daire.

imkani / imkânî

• Varlığı ile yokluğu eşit olan, varlığı Allah'ın var etmesine bağlı olan.

imma

• (Terdid edatıdır) "Ya, veya" diye tercüme edilir.. Şek, şüphe, ibahe, bağışlamak, hayret vermek mânâlarını da ifade eder.

imtisalen

• Bağlı olarak, imtisal ederek, uyarak, tâbi olarak.

in'am / in'âm / انعام

• Bağış, ihsan. (Arapça)
• Bahşiş. (Arapça)

in'amat-ı rahmaniye / in'âmât-ı rahmâniye

• Allah'ın sonsuz şefkat ve merhametiyle bağışladığı nimetler.

in'ikad / in'ikâd / انعقاد

• Akdetme. Bağlanma.
• Fık: İcab ve kabulün taraflarca eseri zâhir olup, meşru bağlılık ve alâkadarlık.
• Kurulma. Toplanma.

• Bağlanma. (Arapça)
• Toplanma. (Arapça)

inabe / inâbe

• Günahları terk ile Hakka dönüş. Hakka tâbi bir mürşide bağlanmak.

• Bir büyüğe, evliyâ bir zâta intisab etmek, bağlanmak sûretiyle yapılan tövbe.

inadiyye

• Eşyanın hakikatini inkâr etme felsefesine bağlılık.

inale

• Kavuşturma, vâsıl etme, nâil etme, ulaştırma.
• Yemin, kasem, and.
• İhsanda bulunma, bağışta bulunma.

incibar

• Kırılmış olan kemiğin bağlanıp tekrar kaynaması.

indab

• (Nedeb. den) Yara iyileşip kabuk bağlama.

inikad / inîkad

• Kurulma, gerçekleşme, bağlanma.

inkılabat-ı zamaniye / inkılâbât-ı zamaniye

• Zamana bağlı olarak meydana gelen değişimler.

inkıyad / inkıyâd / انقياد

• Boyun eğme, bağlanma.

• Bağlanma, boyun eğme. (Arapça)

insidad-ı em'a / insidad-ı em'â

• Tıb: Bağırsakların birbirine dolanması neticesinde tıkanması.

intikaz

• Bozulma.
• Çözülme, battal edilme.İNTİMA'Â : Birine mensub olma, intisâb etme. Bir kimseye bağlanma.
• (Kuş) bir yerden uçup, başka bir yere konma.

intisab / intisâb / انتساب

• (Nisbet. ten) Bir yere, bir kimseye mensub olmak. Mâiyyetine girmek. Bağlanmak.

• Bağlanma, kapılanma.

• Bağlanma, mensup olma.

• Mensûb olma, bağlanma. Bir işe, bir mesleğe girme. Bir mürşîd-i kâmile (rehbere) bağlanma, talebe olma.

• Bağlanma.

• Bir yere mensup olma. (Arapça)
• Bir yere bağlanma, bir yerde çalışmaya başlama. (Arapça)

intisab-ı imani / intisab-ı imanî

• İman ederek Allah'a bağlanma.

intisab-ı ubudiyet

• Kulluk bağı.

intisaben

• Bağlanarak, mensup olarak.

intisap

• Bağlanma, mensup olma.

intisap etme

• Mensup olma, bağlanma.

intisap etmek

• Bağlanmak, mensup olmak.

intitak

• Kemer veya kuşak bağlama.

inzimam

• Bağlanma.
• Yular ile bağlanma.

ira

• Bağış yapma, iyilikte bulunma.
• Çakmaktan ateş çıkarma. Parlama.

ırak-ı arab / ırâk-ı arab

• Arap Irak. Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan ve Bağdat'ın kuzeyine kadar uzanan topraklara Osmanlı İmparatorluğu zamanında verilen isim.

ıras

• Devenin başını ayağına bağladıkları ip.

irca / ircâ

• Geri döndürme, bağlama.

irfad

• Yardım etme, bağışta bulunma. Hediye verme.

irhem yareb

• Tıb: Bağırsak tıkanması veya dolanması.

irtam

• Hatırlamak için parmağa iplik bağlama.

irtibat / irtibât / ارتباط / اِرْتِبَاطْ

• Bağlanmak, raptedilmek. Muhabbet, dostluk ve alâkadarlık.
• Düşmana karşı cenk için hudutta at sahibi olmak.

• Bağ, ilişki.

• Bağlılık, ilgi.

• Bağlantı, ilişki, ilgi. (Arapça)

• Bağlanma.

irtibat etme

• Bağlı olma, bağlanma.

irtibat-ı ruhi / irtibat-ı ruhî

• Ruhsal bağlanma, ruhsal münasebet.

irtikaz

• (Rekz. den) Dikilme.
• Bağlanma.
• Tıb: Nabız atma.

ırzal

• Bağcıların arslan korkusundan dolayı ağaçların üzerinde yaptıkları yatak.
• Avcıların, yatağında topladıkları kuru ot.

ısabe

• (Çoğulu: Asâib) Cemaat, topluluk.
• Tıb: Yaraları sarmakta kullanılan bağ, yara bantı.
• Başa sarılan ve şeâir-i İslâmiyeden olan sarık.

ısam

• Göze çekilen sürme.
• Kırba bağı.
• Kırba örtüsü.

isar

• Sargı, bağ.
• Esirlik, kölelik.

isare

• Esir etmek ve gezdirmek.
• Bağ, bend.

işfak

• Acıyarak sakınma. Şefkat ve inayet etme.
• Sevme.
• Sakınma ve korkma.
• Azaltma.
• Lütfetme, bağış, ihsan.

ıskalariya

• Geminin üst kısmına çıkabilmek için iskele, yani merdiven teşkil etmek üzere çarmıhlara aykırı ve kazık bağı ile bağlanmış ince halatlar.

islamiyet

• İslâmlık.
• İslâm oluş. Teslimiyet, inkıyad, bağlılık, hakka tarafgirlik ve iltizamdır. (İslâmiyet güneş gibidir, üflemekle sönmez; gündüz gibidir, göz yummakla gece olmaz. Gözünü kapayan yalnız kendine gece yapar. Münazarat)

ismah

• Cömert ve eli açık olma.
• İtâatli ve bağlı etme.

ısr

• Ahd. Sözleşme. Yemin.
• Kulakta küpe deliği.
• Şiddetli ahkâm ve teklifler.
• Altındakini yerinde tutan ağırlık, bağ.

isti'fa

• Affını, azlini, bağışlanmasını istemek.
• Kendisinin memuriyetten affını taleb etmek.

isti'naf

• Önceki cümlelere bağlı olmayıp ilerdeki muhtemel sorulara cevap teşkil etme.

iştibak-ı tesanüd-ü nazm / iştibak-ı tesânüd-ü nazm

• Bir ağ gibi birbirine bağlanıp dayanmış olan nazım, diziliş.

istibdad

• Başlı başına olmak. Keyfî idare sistemi.
• Zulüm ve tahakküm. İdaresi altındakilerin istemediği şeyleri yalnız kendi keyfine göre zorla ve zulümle yaptırmaya çalışmak. Kanun ve nizamlara bağlı olmayarak, çok defa da kanun namına kanunsuzluk yaparak, keyfi hükmünü icra ettirmek. Kimseyi

istidradi / istidrâdî

• Bir sözde asıl gayeden bahsederken bağlantılı olarak ikinci derece başka konulardan bahsetmek.

ıstıfaf

• Dizilme. Sıralanma. Saf bağlama.

istiğfar / istiğfâr

• (Gufran. dan) Afv dilemek. Cenab-ı Hak'tan kusurlarının affedilmesini, günahlarının bağışlanmasını dilemek. Tevbe etmek. Yalvarmak. " Estağfirullâh" demek.

• Mağfiret (bağışlanmak) istemek. Allahü teâlâdan kusurlarının ve günâhlarının affedilmesini bağışlanmasını dilemek. Tövbe etmek.

istiğna-yı istiklaliyet / istiğnâ-yı istiklâliyet

• Minnetsiz ve tam bağımsızlık.

istihab

• (Hibe. den) Hibe ve hediye olarak isteme. Bağış olarak arzulama.

istihkamat-ı muttasıla / istihkâmât-ı muttasıla

• Bir birine bitişik ve bağlı olarak yapılmış olan sığınaklar olup, daha ziyade şehirlerin ve mühim mevkilerin etrafına yapılır.

istihmam

• Bir kimse, bağlı olduğu cemâate ait işler için her türlü sıkıntıya düşme.
• Ehemmiyet verme.

istiklal / istiklâl / استقلال / اِسْتِقْلَالْ

• Bağımsızlık.

• (Kıllet. den) Kendi başına olmak, kimseye bağlı olmayış, müstakil oluş.
• Az bulma, kâfi görmeme.
• Rey sahibi olup keyfi iş görme ve başkasının emrine ve fikrine tâbi olmaktan uzak kalma.

• Bağımsızlık.

• Bağımsızlık.

• Bağımsızlık. (Arapça)

• Bağımsız olma.

istiklal harbi / istiklâl harbi

• Bağımsızlık, Kurtuluş Savaşı.

istiklal-i islam / istiklâl-i islâm

• İslâmın bağımsızlığı.

istiklaldarane / istiklâldârâne

• Bağımsızca.

istiklaliyet / istiklâliyet

• Bağımsızlık.

• Bağımsızlık.

istiklaliyet-i mutlaka / istiklâliyet-i mutlaka

• Kesin ve sınırsız bağımsızlık.

istıktab

• (Kutb. dan) Kutuplaşma, bir kutubun etrafında toplanma, bir kutuba bağlanma.

iştirat

• (Şart. dan) Şarta bağlama, şarttlaşma.

itikadat-ı imaniye / itikadât-ı imaniye

• İmanla bağlantılı inanışlar.

itlak

• Bağlama, asma.

ittiba / ittibâ

• Tâbi olma, bağlanma, uyma.

ittiba etme / ittibâ etme

• Tâbi olma, bağlanma.

ittiba eyleme / ittibâ eyleme

• Tâbi olma, bağlanma.

ittiba-ı sünnet-i muhammediye / ittibâ-ı sünnet-i muhammediye

• Hz. Muhammed'in (a.s.m.) sünnetine bağlanma.

ittihab

• (Hibe. den) Karşılıksız olarak verilen bir bağışı kabul etme.

ittisal / ittisâl

• Ulaşmak. Bitişmek.
• Birbirine dokunmak. Yakınlık. Bağlılık. Kavuşmak.

• Bağlılık, bitişiklik.

izafe / izâfe

• Bir şeyi bir kimseye veya bir şeye nisbet etmek, yakın etmek. İsnâd etmek. Katmak, katıştırmak.
• Bir şey üzerine meylettirmek, havale olmak, bağlanmak.
• Mal etmek.
• Gr: İki isimden meydana gelen bağlılık tamlaması.

• Katma, ilâve etme, bağlama.

• Bağlama, yükleme.

izafet / izâfet / اضافت

• Bir şeyi bir kimseye veya bir şeye nisbet etmek, yakın etmek. İsnâd etmek. Katmak, katıştırmak.
• Bir şey üzerine meylettirmek, havale olmak, bağlanmak.
• Mal etmek.
• Gr: İki isimden meydana gelen bağlılık tamlaması.

• İki şey arasındaki ilgi, bağ.
• İsim tamlaması, isim takımı.

• İlgi, bağ. (Arapça)
• Tamlama. (Arapça)

izafet-i maklub

• Ters çevrilmiş terkib. Muzaf-un ileyh ile muzafın yer değiştirmesi olup, böylece birleşik isim ve sıfatlar yapılır. Bu terkibler semâidir; işitilmekle öğrenilir, bir kaideye bağlı değildir. Her terkib bu şekle sokulmaz. Meselâ: Tâb-ı meh: Meh-tâb: Ay ışığı. Çeşm-i âhu: Ahu-çeşm: Ceylân gözlü. Nazar-

izafeten

• İsnad etmek suretiyle, isnad ederek, ona bağlıyarak.

izafi / izafî / izâfî

• İzafetle alâkalı, izafete dâir. Ona bağlamak suretiyle. Alâkalı göstererek.

• Başka bir şeye göre olan; bağlı olduğu şeye göre değişen; rölatif.

izafiyye

• Münasebet. Bağlı oluş. Alâkalılık.

izafiyyet

• Alâka mahiyeti. Bağlılık.

jartiyer

• Çorap bağı. (Fransızca)

ka'm

• (Çoğulu: Kiâm) Devenin ağzını bağladıkları şey.
• İçinde silah saklanan kap.
• Bağlamak.
• Öpmek.

kaat

• Gadap, hiddet, öfke.
• Darlık.
• Yaşlı koyun.
• Davar memesi.
• Bağırma ve çığlık şiddeti.

kaba necaset / kaba necâset

• İnsandan çıkınca abdesti veya guslü gerektiren her şey, eti yenmeyen hayvanların, (yarasa hâriç) ve yavrularının yüzülmüş, dabağlanmamış derisi, eti, pisliği ve bevli ile süt çocuğunun pisliği, bevli ve ağız dolusu kusmuğu, insanın ve bütün hayvanlar ın kanı ile şarab, leş, domuz eti ve kümes ve yük

kabil-i telif

• Uygun olan, bağdaşan.

kabkaba-i ibil

• Devenin bağırması.

kaburga

• Göğüs kemiklerinin beheri. Göğüs kemiklerinin bel kemiğine bağlanmak suretiyle meydana getirdikleri şeklin bütünü.
• Gemi, sandal, kayık gibi deniz nakil vasıtalarının hayvan kaburgasına benzeyen ve omurga üzerine kaldırılan eğri ağaçları.

kafs

• Sıçramak.
• Hafiflik.
• Sevinç, neşat.
• Hayvanın ayaklarını bağlamak.

kahhar / kahhâr

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Düşmanlarından, cebbâr (kibirli, zorba, zâlim), inâdcı, nîmetlere nânkörlük edenleri öldürüp, onları zelîl (aşağı, hakîr) etmekle dünyâda kahreden, âhirette düşmanları olan kâfirlere ebedî; îmâ nlı ölen mü'minlere, af ve mağfiret etmezse (bağı

kaide-i rabt

• Bağlama kaidesi, bağlama cümlesi.

kal'a-bend

• Bir kale içinde yaşamağa mahkûm olmuş olan. Kal'aya bağlanmış. (Farsça)

kalb hastalığı

• Kalbin Allahü teâlâdan başkasına bağlanması.

kalb huzuru / kalb huzûru

• İç rahatlığı, gönül hoşluğu. Kalbin Allahü teâlâdan başkası ile olmaması; Allah'tan başkasına bağlanmaması.

kalb toparlanması

• Kalbin Allahü teâlâdan başka şeylere bağlanmaktan kurtulması.

kalb-i bendeleri / kalb-i bendelerî

• Size bağlı kalbim, sizin köleniz olan kalbim.

kalb-i selim / kalb-i selîm

• Şek (şüphe) ve şirkten (Allahü teâlâya ortak koşmaktan), küfür ve nifâktan arınmış, dâimâ Allahü teâlâya bağlı kalb.

kalben terketme

• Kalbini bağlamama.

kambahş / kâmbahş

• Herkesin isteğini yerine getiren. (Farsça)
• Bağışçı, ihsan edici. (Farsça)

kamit

• Bağlanmış.
• Tam olgun, kâmil.

kanun

• Tabiat olaylarının bağlı olduğu değişmez kaide.

kanun-u kerem

• Cömertlik, bağış ve ikram kanunu.

karabet-i nesebiye

• Kan bağından gelen yakınlık.

karamil

• Örülüp ucu sarkıtılan saç bağı.

karar

• Değişmez hâle gelmek.
• Sabit ve sakin olmak.
• Ne az ne çok olan tam ölçü. Ölçülülük.
• Gitmeyip kalmak.
• Oturaklı yer. Sâkin olacak yer.
• Anlaşılan ve sabit hâle gelen son karar sözü.
• Mahkemece verilen son söz ve neticeye bağlama.
• Dolanmak.

karargir / karargîr / قرارگير

• Karara bağlanmış. Kararı verilmiş. (Farsça)

• Karar verilmiş. (Arapça - Farsça)
• Karargîr olmak: Karara bağlanmak. (Arapça - Farsça)

karf

• Töhmet etmek, ayıplamak.
• Ayıp isnad etmek.
• Dibâgat olunmuş deriden yapılan dağarcık gibi bir kap.

kasatura

• Askerlerin, bellerine bağlayıp taşıdıkları ve süngü gibi kullandıkları düz ve kısa kılıç.

kat'-ı intisap

• Mensubiyet bağını kesme.

kat-ı sıla-i rahim

• Hısım-akrabayı ve özellikle anne-babayı terk etme, bağlantıyı kesme.

katolik

• Hıristiyanlardan bazılarınca Hz. İsa'nın (A.S.) vekili telâkki ettikleri papanın reisliği altında Hıristiyanlıkta bir mezheb ve bu mezhabe bağlı olanlar. (Fransızca)

kavaid-i usuliye / kavâid-i usuliye

• Metod kuralları; ilmî disiplinlerle bağlantılı metod kuralları.

kavkal

• Bağırtlak kuşunun erkeği.
• Keklik.
• Turaç kuşu.

kavl-i kadim / kavl-i kadîm

• İmâm-ı Şâfiî'nin Bağdâd'daki ilk ictihâdlarına (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden çıkardığı hükümlere) verilen ad. Bunlara onun mezheb-i kadîmi de denir. İmâm-ı Şâfiî, kavl-i kâdimini el-Hucce adlı eserinde topladı. Mısır'a yerleşince, muhîtin (y örenin) örf ve âdetlerini de nazar-ı îtibâra (dik

kavm

• (Kavim) Bir peygambere tâbi ve bağlı insan topluluğu. Aralarında dil, âdet, örf, kültür birliği olan cemâat, topluluk. Millet. Bir işe başlamak.
• Pazar kurmak.
• Müşteri ile anlaşmak.

kavz

• (Çoğulu: Akvâz-Akâviz-Kızân) Küçük kum tepesi.
• Düşmek.
• Bağlamak.

kayd / قيد

• Kelepçe, bağ.
• Bağlamak.
• Bir şeyi bir yere yazmak.
• Deftere geçirmek.
• Sınırlamak.
• Şart.

• Bağlanma, bağlayacak şey.
• Bir yere yazma.
• Sınırlama, belirtme.
• Önem verme, unsurlama.

• Yazma, bağ.

• Bağ. (Arapça)
• Zincir. (Arapça)
• Kayıt. (Arapça)

kayd-ı esaret

• Esaret zinciri, bağı.

kayd-ı istibdat

• Baskı ve despotluk bağı, kelepçesi.

kayd-ı maddiyat

• Maddi kayıt, bağ.

kaydetmek

• Yazmak.
• Bağlamak.
• İlgilenmek, alâkalanmak.

kayıd / قَيْدْ

• Bağ, sınırlama.

kayıt

• Yazma, bağ.

kaynan

• At ve deve ayaklarının ip bağlanacak ve bukağı vuracak yeri.

kaza-i muallak / kazâ-i muallak

• Allahü teâlânın yaratılmasını şarta bağlı olarak takdîr ettiği ve şart meydana gelince yarattığı şeyler.

kaza-i mübrem / kazâ-i mübrem

• Allahü teâlânın şarta bağlı olmaksızın yaratılmasını takdîr ettiği, yaratılması muhakkak olan şeyler.

kazabe

• Kesinti. Bağ ağacından ve diğer ağaçtan kesilen parçalar.

kaziye-i şartiye

• İki cümleden oluşan ve bir cümledeki hükmün diğer bir cümledeki şarta bağlı olduğu önerme.

kebl

• Bağlamak.
• Kovanın ağzını iki kat edip dikmek.

kefalet-i mutlaka

• Huk: Bir kayıt ile bağlı olmıyan kefalet.

kefareten / kefâreten

• Günahın bağışlanmasına vesile olarak, bedel olarak.

keffaret / keffâret

• İşlenen bir hata veya günahın bağışlanmasına vesile olması için verilen sadaka veya tutulan oruç, karşılık.

keffaretü'z-zünub / keffaretü'z-zünûb

• Günahlara keffaret, günahların bağışlanmasına vesile.

• Günahlara keffaret, günahların bağışlanmasına vesile.

keffáretü'z-zünub / keffáretü'z-zünûb

• Günahların bağışlanmasına vesile.

keffaretü'z-zünub / keffâretü'z-zünub / keffâretü'z-zünûb

• Günahların bağışlanmasına vesile.

• Günahlara kefaret, günahların bağışlanmasına vesile.

keffaretüzzünub / keffâretüzzünub

• Günahlara keffaret, günahların bağışlanmasına vesile.

kelam-ı mecazi / kelâm-ı mecazî

• Gerçek anlamında kullanılmayıp, aralarındaki ilgi, bağ ve benzerlikten dolayı başka anlamda kullanılan söz.

kemal-i imtisal / kemâl-i imtisâl

• Eksiksiz bir şekilde bağlanma, boyun eğme.

kemal-i ittisal

• Tam, sıkı bir bağlantı, ilişki.

kemal-i ittisal ve ittihad

• Sıkı bir bağ, ilişki ve birlik.

kemal-i sadakat / kemâl-i sadakat / kemâl-i sadâkat / كَمَالِ صَدَاقَتْ

• Tam ve mükemmel bağlılık; sağlam ve sarsılmaz kalbî bağlılık.

• Tam bir bağlılık.

kemal-i sadakat ve ihlas / kemâl-i sadakat ve ihlâs

• Tam ve mükemmel bağlılık ve samimiyet.

kemal-i teslim / kemâl-i teslim

• Tam bir bağlılık, teslimiyet.

kemer

• Yay gibi eğik olan yapı. (Farsça)
• Bele bağlanan kuşak. (Farsça)
• İç çamaşırın bele rastlayan kısmı. (Farsça)

kemerbend

• Kemer bağı. (Farsça)
• Kemeri takılmış. Belinde kemer olan. (Farsça)
• Mc: Derviş. (Farsça)

kemerbeste

• Kuşak bağlamış, hazırlanmış.

• Kuşak bağlamış, hazır olmuş. Hazır olup emri bekler hâlde olan. (Farsça)

kemerbeste-i hizmet-i mevla / kemerbeste-i hizmet-i mevlâ

• Allah'ın huzurunda, Onun emrine hazır şekilde el bağlamak.

kemerbeste-i ubudiyet / kemerbeste-i ubûdiyet

• Cenab-ı Hakkın huzuruna çıkıp, kollarını önden bağlar şekilde, emre hazır vaziyette bekleyip, kulluğunu ifâde ve ilân etmek. (Namazdaki gibi)

• Kulluk için el bağlayıp Allah'ın huzurunda durma.

kenet

• (Esâsı: Kinet) İki sert cismi birbirine bağlamak için çakılan iki ucu kıvrık madeni parça.

keramat-ı kur'aniye / kerâmât-ı kur'âniye

• Kur'ân'ın kerametleri; ikramları, bağışları.

keramet

• Allah (C.C.) indinde makbul bir veli abdin (yâni, âdi beşeriyyetten bir derece tecerrüd edebilen zatların) lütf-u İlâhî ile gösterdiği büyük mârifet. Velâyet mertebelerinde yükselen bir abdin hilaf-ı âdet hâli.
• Bağış, kerem.
• İkram, ağırlama.

keramet-i sadakat

• Doğruluk ve bağlılığın kerameti.

kerdese

• Bağ, kayd.
• Ayağı bağlı olan kimsenin yürüyüşü.

kereb

• Kova bağladıkları ip.
• Suyu yatıp ağızla içmek.
• Hurma ağacının kökü.

keremkar / keremkâr

• Lûtfeden, bağışlayan.

• Kerem eden, ikram eden. Cömert, eli açık olan, bağışlayan. (Farsça)

kerh

• Bağdat şehrinde bir mevziin adı.

kerm

• (Çoğulu: Kürum) Bağ kütüğü. Asma, üzüm çubuğu.

kerram

• Bağcı.

keşef

• Kaplumbağa. (Farsça)

ketf

• Omuz. Omuz kemiği.
• Parça parça kesmek ve bağlamak.

keyfi / keyfî

• Keyfe, arzuya bağlı. İsteğe âid ve müteallik.

kımat

• Örtü, sargı. Sarılacak bez. Beşik bağırdağı.
• Keserken koyunun ayağını bağlamada kullanılan ip.

kımt

• Kamıştan yapılan evlerin kamışlarını bağladıkları ip.

kıtaf

• Bağdan üzüm kesecek ve ağaçtan yemiş devşirecek vakit.

kıtb

• (Çoğulu: Aktâb) Bağırsak.

koloni

• Bir ülkenin, sınırları dışında işgal ettiği ve yönettiği ülkeye sıkı bağlarla bağlı arazi. (Fransızca)
• Başka bir memlekete yerleşmeğe giden göçmen topluluğu veya bir topluluğun yerleştiği yer. (Fransızca)
• Bir memlekette bulunan yabancılar topluluğu. (Fransızca)

kolordu

• Üç tümen ve bağlı birliklerden meydana gelen büyük askerî birlik.

kompleks

• Bir anda kavranamıyacak şekilde çeşitli sebeblerden, unsurlardan meydana gelmiş. (Fransızca)
• Basit olmayan. Mürekkep. (Fransızca)
• İnsanların davranışlarına, ruh hâllerine yön veren birbirine bağlı şuuraltı hayallerinin bütünü. (Fransızca)

konsolos

• İtl. Yabancı ülkelerde yurttaşlarının haklarını korumak ve bağlı bulunduğu hükümete siyasî ve ticarî bilgileri vermekle vazifeli hariciye memuru.

kudsiyet

• Kutsallık; Cenâb-ı Hakka mensup ve doğrudan Ona bağlı olma; Kur'ân gibi.

kuduri / kudurî

• (Hi: 362 - 428) Bağdadlıdır. Ahmed İbn-i Muhammed Bağdâdi diye de anılır. Hanefi fıkıh âlimlerindendir. Bu zatın, fıkha dâir meşhur kitabının ismi de Kudurî'dir.

kulunç

• Tıb: Şiddetli bağırsak ağrısı. Omuzlarda ve vücutta bir ağrı.

kundak

• Küçük çocukları sıkı bağlamaya yarıyan bezler takımı.
• Yangın çıkarmak için bir yere sokulan, tutuşturulmuş yağlı bez çıkısı.

kurre

• Parlaklık. Tâzelik. Gözün parlak ve nurlu olması.
• Ağlamaktan sonraki serinlik.
• Dilşâd olmak.
• Bir atımlık şey.
• Kurbağa.

kürum

• (Tekili: Kerm) Üzüm kütükleri. Bağ kütükleri.

kusb

• (Çoğulu: Aksâb) Göden bağırsak denilen büyük bağırsak.

kusbe

• (Çoğulu: Kuseb) Göden bağırsak.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kuta'

• (Çoğulu: Kutâ-Kutevât) Atın arkalaşacak yeri.
• Bağırtlak kuşu.

kutb

• (Kutub) Dünyanın şimâl veya cenub uçları. (Güney ve kuzey taraflarının son kısımları.)
• Elektrik cereyânını meydana getiren veya mıknatısın uçlarından her biri.
• Dini bir meslek veya grubun başı. Bir çok müslümanların kendisine bağlandıkları azim ve büyük evliyaullahtan zamanın

kutb-u azam / kutb-u âzam

• En büyük kutup; birçok Müslüman'ın kendisine bağlandıkları büyük evliyadan zamanın en büyük mürşidi.

kuva-yı milliye / kuvâ-yı milliye

• İstiklâl Savaşında Anadolu'da kurulan hükümet ve buna bağlı askeri kuvvetler.

kuvvet-i irtibat

• Güçlü bağlantı.

kuvvet-i nispet

• Allah'a bağlı olmaktan kaynaklanan güç.

kuyud / kuyûd / قيود

• Kayıtlar, bağlar.

• Bağlar. (Arapça)
• Kayıtlar. (Arapça)

ladini / lâdinî

• Dinî olmayan, dinle bağlantısı bulunmayan.

lakpüşte

• Kaplumbağa. (Farsça)

laşe

• Cife. Kokmuş et parçası.
• Fık: Karada yaşayıp boğazlanmaksızın ölen veya şer-i şerife uygun olmayan şekilde kesilen kanlı hayvan ve bunların tabaklanmamış (dibagat edilmemiş) derileri.
• Yenilmesi şer'an haram olan ölmüş hayvan.
• Zayıf ve cılız hayvan.
• Mc: Kıyıda

latife

• Hoş söz. Şaka. Mizah. Söz ile iltifat. İnsanın çok ince ve hassas olup kalbe bağlı bir duygusu. (Mukabili ciddiyettir)

latife-i rabbaniye

• İnsanın kalbine bağlı ve bütün duygularının sultanı olan ince bir duygudur ki, İlâhî hakikatlar onunla hissedilip zevkedilir.

lebbeste

• (Leb-beste) Ağzı bağlı. Susan, konuşmayan. (Farsça)

lebeb

• (Çoğulu: Elbâb) Göğüste gerdanlık takılan yer.
• Atın göğsüne yapılan sinebend.
• Devenin ve sâir davarın göğsüne bağladıkları nesne.
• Dağ eteğinde olan azıcık yumuşak kum.

leff-ü neşr

• Sarıp bağlama ve çözüp yayma. Birkaç isim yazdıktan sonra onların her birine ait özellik veya görevleri ayrıca sıralama. Bu sıralama isimlerin sırasına uygun sırada olursa "mürettep" adını alır. Olmazsa "müşevveş" adını alır.

letb

• Gitmek.
• Devretmek.
• Bir şeyden ayrılmayıp, ona bağlanmak.

lett

• Bağlama.
• Karıştırma.
• Vurma, dövme, dayak atma.
• Yanaşma, yaklaşma.

lezz

• Bağlamak.

lisan-ı nahvi / lisan-ı nahvî

• Arapçanın bir vasfı; intizam ve kaidelere, düsturlara bağlı belâgatlı dil.

lutf / lûtf

• İyilik, bağış.

lutf-u dest-i manevi / lûtf-u dest-i mânevi

• Mânevî elin bağışı, ihsanı.

lütf-u ihsan

• Bağışın, ikramın güzelliği.

lütf-u irşad

• İyilik ve bağışla doğru yola erdirme.

lütf-u rabbani / lütf-u rabbânî

• Herbir varlığa muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın ihsanı, bağışı.

lütf-u rahman / lütf-u rahmân

• Rahmeti sonsuz, yarattıklarını esirgeyip koruyan, şefkat eden ve rızıklandıran Allah'ın iyilik ve bağışı.

lütf-u rububiyet

• Herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah‘ın iyilik ve bağışı.

lutuf / lûtuf

• İyilik, ihsan, bağış.

lütuf / lütûf

• İyilik, ihsan, bağış.

• Yardım, iyilik, bağış.

lütuf ve kerem-i binihaye / lütuf ve kerem-i bînihaye

• Sonsuz cömertlik, ikram ve bağış.

lütufkar / lütufkâr

• İyilik ve bağışta bulunan.

ma'fuv

• Affedilen, bağışlanan.

ma'füvv

• Suçu bağışlanmış, affolunmuş.
• Muaf tutulan, istisna edilen.

• Suçu afvedilmiş. Bağışlanmış.
• İstisnâ edilmiş, müstesnâ kılınmış, ayrı tutulmuş.

ma'kid

• Düğüm yeri. Bağ. Akdedilecek yer.

ma'kud

• (U, uzun okunur) Akdolunmuş, bağlanmış, düğümlü, bağlı.

• Bağlı, bağlanmış.

ma'nevi bağ / ma'nevî bağ

• Herhangi bir şekilde, iki şey arasında zihinde kurulan irtibat, ilgi. Buna mânevî râbıta da denir.
• Büyüklere hürmet, küçüklere şefkat, dînine bağlılık gibi mânevî değerler.

ma'tufun aleyh

• Bir rabt edatı ile kendisine bağlı olan kelime (Farsça)

ma-i mevsule / mâ-i mevsule

• Buna ism-i mevsul de denir. Kendinden sonra gelecek küçük cümleyi daha önce geçen cümleye bağlar. (Ketebtu mâ kultü: Söylediğimi yazdım, ne söyledimse yazdım) cümlesinde olduğu gibi.

maddiye

• Maddeyle bağlantılı.

mafüvv / mâfüvv

• Bağışlanmış.

mağfiret

• Örtme; Allahü teâlânın, kullarının günâhlarını bağışlaması.

• Bağışlama.

mağfiret-i ilahiye / mağfiret-i ilâhiye

• Allah'ın bağışlaması.

mağfiret-i kamile / mağfiret-i kâmile

• Tam bir bağışlayıcılık.

mağfur

• Günahları bağışlanmış, ölmüş kimse, rahmetli olmuş.

maglul

• Susuz kalmış. Su sıkıntısında bulunan.
• Eli bağlı. Zincirle bağlanmış kimse.
• Hapsedilmiş olan.

maglul-ül yed

• Eli bağlı.

mağrifet

• Allah'ın kullarını bağışlaması, yarlıgaması.

mags

• Bağırsak ağrısı.

mah-ı gufran / mâh-ı gufrân

• Günahların bağışlandığı ay.

mahall-i taalluk / mahall-i taallûk

• Bağlantılı ve ilgili olduğu yer, bölge.

mahamil

• Deve üzerine konan oturulacak sepetler. Mahmiller.
• Kılınç bağ askıları.
• İhtimâller.

mahatim

• (Tekili: Mahtum) Bağlanmış ve kilitlenmiş şeyler.
• Mühürlenmiş şeyler.

mahiyat-ı mümkinat / mâhiyât-ı mümkinât

• Kâinattaki varlıkların mâhiyetleri; varlığıyla yokluğu eşit olan ve varlığı Cenâb-ı Hakkın var etmesine bağlı olan varlıkların temel özellikleri, asıl yapıları.

mahiyet-i mücerrede / mâhiyet-i mücerrede / مَاهِيَتْ مُجَرَّدَه

• Bir şeyin ne olduğunun, kendi maddi vücudundan ve ona has kimliğinden bağımsız soyut hali.

mahkeme

• (Hüküm. den) Dâvaların görülüp hükme, karara bağlandığı yer. İcra-yı adalet için çalışan resmî daire.

• Hüküm verilen dâvâların görülüp, hükme (karâra) bağlandığı yer.

• Davaların görülüp karara bağlandığı yer.

• Davaların görülüp hükme bağlandığı yer.

mahrek-i senevi / mahrek-i senevî

• Bir seyyarenin, bağlı olduğu kürenin etrafında dönmesiyle hâsıl olan farazî daire.

mahtum

• Mühürlenmiş. Damgalanmış.
• Kilitlenmiş.
• Bağlanmış.

mahz-ı fazl

• İyilik ve bağışın ta kendisi.

mak'ade

• Kurbağa.

makalid-i inkıyad

• İnkıyad, bağlılık kilitleri.

makbul

• Ayağı bağlı olan.

makrut

• Selem ağacının yaprağıyla dibâgat olan gön ve sahtiyan.

makud / mâkûd

• Bağlı.

maliki / mâlikî

• Ehl-i sünnetin ameldeki dört hak mezhebinden biri olan Mâliki mezhebine tâbi olan, bağlı olan kimse.

maliye / ماليه

• Devletin gelir ve gider işlerini takip eden bakanlık ve ona bağlı daireler. (Arapça)

maluliyet / mâlûliyet

• Bir sebebe ve illete bağlı olarak meydana gelme.

• Bir sebebe ve illete bağlı olma.

masarin / masarîn

• Bağırsaklar.

masdar

• Bir şeyin sudur ettiği (çıktığı) menba.
• Gr: Fiilin şahsa ve zamana bağlı olmayan şekli, fiil kökü. Okumak, yazmak, kitabet, kıraat, ahz, almak... gibi. Masdar kelimesi.; ism-i mekândır, sudur etmek mânasına gelir. Fiilin mâna ve lâfız ciheti ile mebde' ve me'hazidir.

masfuf

• (Masfufe) Saf bağlamış, dizilmiş. Sıra ile dizilmiş.

masvat

• Çok bağıran.

matbaha-i kudret

• Cenab-ı Hakk'ın âşikâr kuvvet ve kudreti ile bahçe, bağ, tarla ve bostan gibi yerlerde pişmiş gibi hazır gıda maddelerinin yetiştiği yer. Kudret mutbahı.

matlub-ı hakiki / matlûb-ı hakîkî

• Gerçekte taleb olunacak, kavuşmak istenilecek ve gönül bağlanacak olan Allahü teâlâ. Hakîkî Matlûb.

matufun-aleyh / mâtufun-aleyh

• Bir bağlama edâtı (bağlaç) ile kendisine bağlanan kelime, mânâ, maksat.

mavna

• Limanlarda, şamandıralara bağlı olarak yükleme ve boşaltma yapan gemilerden, kıyılara römorkör yedeğinde yük götürüp getiren tekne.

mebsuten mütenasip / mebsûten mütenasip

• Doğru orantı; birbirine bağlı olan ve biri arttığında öteki de artan iki büyüklük arasındaki nispet.

meclub / meclûb

• Tutkun, aşırı bağlı.

meclup / meclûp

• Tutkun, aşırı bağlı.

mecrur / mecrûr

• Çekilen, sürüklenen; gr. başına geldiği câr harfiyle önündeki fiilin mânâsı kendine bağlanan ve daima esreli okunan kelime.

mecs

• Ovmak. Dibagat etmek.

medbee

• Kabaklık, kabağı çok olan yer.
• Kul, abd.

medbug

• Dibâgat olunmuş, tabaklanmış.

medine-i selam / medine-i selâm

• Bağdat şehri.

medinetüsselam / medînetüsselam / مدینة السلام

• Bağdat. (Arapça)

meftun olma

• Tutulma, bağlanma.

meftuniyet / meftûniyet

• Düşkünlük, aşırı bağlılık.

mek'um

• Ağzı bağlı deve.

mekfuf

• Kulplarından sıkıca bağlanıp heybe gibi asılmış.
• Kilitlenmiş.
• Heybe.
• Dürülmüş, toplanmış.
• Men olunmuş. Yasak edilmiş.

mektub-u sadakat-medar / mektub-u sadâkat-medâr

• Sadâkate, bağlılığa kaynak olan mektup.

mektuf

• İki eli arkasına bağlanmış olan.

mel'eme

• Cem'etmek, toplamak.
• Terbiye etmek, düzeltmek, ıslâh etmek.
• Yara yırtığını bağlamak.

meleke-i feylesofane

• Filozoflar gibi ilimle bağlantılı meleke elde etme.

men'e

• Dibâgat için ısladıkları deri.

mencub

• Dibâgat olunmuş deri.
• Geniş kadeh.

menkabe / منقبه

• Ünlü kişilerin yaşamlarına ilişkin ve çoğu gerçekle bağdaşmaz öyküler. (Arapça)

mennan / mennân

• İhsan, bağış, nimeti çok olan ve çok veren, Allah.

mensub / mensûb / منصوب

• Bağlı, üye.

• Bağlı, ait, ilgili.

• Nispet edilen, ait, bağlı. (Arapça)

mensubat / mensubât

• Bağlılar, ilgililer.

mensubin / mensubîn

• Mensup olanlar, bağlı olanlar.

mensubiyet / منصوبيت

• Bağlılık, aitlik.

• Mensup olmak, bağlı ve ait olmak.

• Mensup olma, bağlı olma. (Arapça)

mensubiyyet

• Mensubluluk, ilgili, bağlı oluş. Alâkalı bulunuş.

mensup

• Bağlı.

mensup olmak

• Bağlı olmak, üye olmak.

menut / menût / منوط

• Asılı, muallâk.
• Bağlı. Mütevakkıf. Merbut. Vâbeste.
• Bir milletten olmayıp sonradan o millete dahil olmuş olan.

• Bağlı. (Arapça)

merbat

• Davar bağlayacak yer. Ahır, ağıl.
• Manastır.
• Tekke.

merbut / merbût / مربوط

• Bağlı. Rabtedilmiş. Mensub. Ekli. Ulaşmış, bitişmiş, bitişik.

• Bağlı.

• Bağlı, irtibatlı.

• Bağlı. (Arapça)

merbutan

• Merbut olarak. Bağlanmış ve ekli olarak.

merbutat / merbutât

• (Tekili: Merbut) Rabt olunup bağlanmış şeyler. Ekli ve bağlı şeyler.

merbutiyet / merbûtiyet / مربوطيت

• Bağlılık.

• Bağlılık.

• Bağlılık. (Arapça)
• Düşkünlük, aşırı ilgi. (Arapça)

merbutiyet-i kalbiye

• Kalp bağlılığı.

merbutiyyet

• Bağlılık.

• Bağlılık. Mensub oluş. Mensubiyyet. Eklilik.

merci'-i resmi / merci'-i resmî

• Bir idare veya memurun bağlı bulunduğu üst makam.

merci-i müteallik

• Harf-i cerrin bağlandığı fiil.

merfud

• İhsan edilmiş, armağan olarak verilmiş, bağışlanmış şey.

merhamet

• Şefkat, acıma, bağışlama.

merhamet-i şahane

• Mükemmel merhamet, bağış, ihsan.

merhun / مرهون

• (Rehin. den) Rehin edilmiş olan. Ödünç alınan bir şeyi teminata bağlamak için, onun yerine verilen herhangi bir şey.
• Belirli müddetle bir şeye bağlı olan.
• Edb: Mânası diğer beyit ile tamamlanan beyit.

• Rehinli, ipotekli. (Arapça)
• Zamana bağlı, bir şeye bağlı. (Arapça)

merkez-i irtibat

• Bağlantı merkezi.

mersus

• Sağlam yapı. Birbirine kenetlenmiş, kurşun veya lehim ile birbirine bağlanmış sağlam yapı.

mes'elede müctehid

• Mezheb reîsinin bildirmediği mes'eleler için, mezhebin usûl ve kâidelerine bağlı kalarak, dînî delillerden hüküm çıkaran âlimler.

meşdud

• (Meşdude) Kuvvetlice bağlanmış olan. Sıkıca bağlı. Sıkı.

mesed

• Hurma lifi.
• Liften yapılan ip.
• Deve kılından ve yününden yapılan urgan.
• Yemen diyarında biten bir ağacın adı.
• Bağ.

meşrut / meşrût

• Şartlı. Şart ile bağlı.

• Şarta bağlı.

meşrut olmak

• Şarta bağlı olarak gelen, şart kılınan.

meşruta / meşrûta

• Bir kimseye veya bir zümreye bırakılmış, bazı şartlara bağlı oluş.
• Sahibi tarafından veresesine satılmamak şartiyle bırakılmış ev vesaire.

• Şarta bağlanmış.

mest

• Adamın elini deve karnında yavrunun yattığı yere sokması.
• Bağırsak içinde iken sıvayıp çıkarmak.

mevat arazi / mevât arâzi

• Ölü arâzi. Bir kimsenin mülkünde bulunmayan, mer'a, baltalık ve harman yeri olarak kimseye verilmemiş olan ve gür sesli bir kimsenin köy ve kasaba evlerinin son bulduğu yerden bağırıp sesi duyulmayacak derecede köy ve kasabadan uzak yâni tahmînen yarım saatlik uzaklıkta olan dağlık, taşlık, kıraç, o

mevhibe / موهبه

• Bahşiş, ihsan, bağış.

• Allah vergisi, ihsan, bağış, hediyesi.

• İhsân, bağış, Allahü teâlânın kuluna ihsânı.

• Bağış. (Arapça)

mevhub

• (Çoğulu: Mevâhib) (Vehb. den) İhsan edilmiş, verilmiş, hibe olunmuş, bağışlanmış.
• Fık: Karşılıksız olarak birine verilmiş.

mevhubat

• (Tekili: Mevhub) Bağışlar, ihsanlar, bahşişler.

mevkuf

• Durdurulan. Vakfedilen. Dâimi bir halde bırakılan.
• Tevkif edilen. Tutulup hapsedilen.
• Ait, bağlı.

mevkufiyyet

• Maznunun hüküm giyinceye kadar hapsedilmesi. Hapsedilme hâli.
• Bağlı olma.

mevlana / mevlânâ

• "Efendimiz" mânâsına bir büyüğe karşı söylenen hürmet ve saygı ifâdesi.
• Evliyânın büyüklerinden Celâleddîn Rûmî'nin ve Hâlid-i Bağdâdî'nin ve bâzı büyüklerin lakabı.

mevleviler / mevlevîler

• Mevlevî tarikatına bağlı olanlar.

mia' / miâ'

• (Çoğulu: Em'â) Bağırsak.

mia-i a'ver / miâ-i a'ver

• Körbağırsak.

mia-i galiz / miâ-i galiz

• Kalınbağırsak.

mia-i isna-aşer / miâ-i isnâ-aşer

• Oniki parmak bağırsağı.

mia-i rakik / miâ-i rakik

• İncebağırsak.

miai / miâî

• (Miâiyye) Bağırsakla alâkalı.

miclat

• Ağaç budamada ve bağ filizini kesmekte kullanılan demir.

mihmel

• (Çoğulu: Mehâmil) Kılıç bağı.
• Büyük mahfe.

mihre

• Acemi ördekleri avlamak için su kenarlarına bağlanan ördek. (Farsça)

mikat

• Bağırdak ipi, (oğlancıkları beşikte onunla bağlarlar.)
• Kesilme ânında koyunun ayağını bağladıkları ip.

mikram

• Çok ikram ve kerem eden. Bağışlayan, ihsan eden.

mim'siz medeniyetperest

• Rezil ve aşağılık şeyleri hayat tarzı olarak kabul edip bağlananlar.

mirbat

• Davar bağlanacak bağ.

mirzah

• Üzüm çubuğunu yerden kaldırıp bağlayıp sardıkları ağaç.

mısvat

• Çok haykıran, çok bağıran.
• Ses kuvveti.

mişzeb

• Dişli orak.
• Bağcıların asma çubuğu kesecek âletleri.

miyanbeste

• Bel bağlamış. (Farsça)
• Mc: Hemen işe hazır. (Farsça)

mü'sad

• Bağlanmış ve berkitilmiş nesne.

mu'tekid

• İtikad eden, inançlı, dinine bağlı.

• Bağlanmış.
• İnanmış. Dindar. İtikad eden. Dini bütün olan.

mu'tekil

• Sağmak için koyunun ayaklarını iki bacağı arasına çekip alan.
• Devenin dizini büküp bağlıyan.
• Güreşte rakibini sarmaya getirip yıkan.

muaf

• Afvolunmuş. İstisna edilmiş, ayrı tutulmuş. Bağışlanmış. Serbest.

muafiyet / muâfiyet / معافيت

• Muaf tutulma. (Arapça)
• Bağışıklık. (Arapça)

muafiyyet

• Bir hastalığa karşı aşı ile elde edilen hâl.
• Afvolunmuş olma. Bağışlanmış olma.

muazale

• Bir sözün mânasını başka sözle bağlayıp kelâmı arka arkaya getirme.
• Kafiyeyi ayrılmıyacak şekilde mâkabliyle bağlama.
• Sözde kelimeleri tekrarla kullanma.

mübagi / mübagî

• İsyan etme. Ayaklanma. Bâgi olma.

mubend

• Saç bağı. (Farsça)

mücanis

• Aynı özelliği gösteren, bağdaşık, diğeriyle aynı cinsten olan.

mücenned

• (Mücennet) Sıralanmış asker, saf bağlamış neferler.

müddei-yi umumi / müddei-yi umumî

• Milletin umum haklarını korumak üzere muhakemede hazır bulunan vazifeli, hukuk tahsilini bitirmiş hükümet memuru. Adliye bakanlığına bağlı, icra kuvvetini birlik halinde temsil eylemek üzere teşekkül eden, adlî idare makamında bulunan şahıs. Savcı.

müdebbag

• Tabaklanmış, dibâgat olunmuş.

müdebber

• (Dübur. dan) Azat olması efendisinin ölümüne bağlı bulunan köle.
• Düşünce ile hareket edilmiş.,

• Âzâd olması yâni serbest bırakılıp, hürriyetine kavuşması, efendisinin vefâtına (ölümüne) bağlı kılınan köle. Böyle olan kadına müdebbere denir.

müdebbire

• Azat olması, efendisinin ölümüne bağlı olan câriye.

müftekir / مفتقر

• Yoksul. (Arapça)
• Bağlı, muhtaç. (Arapça)

muhabbet-i hayat

• Hayata olan bağlılık, sevgi.

muhsin

• Yarattıklarına bağış ve iyiliklerde bulunan Allah.

muhsin-i kerim / muhsin-i kerîm

• Yarattıklarına sonsuz bağış ve ikramda bulunan Allah.

muhtariyet

• Özerklik, otonomi; bir topluluğun, bir kuruluşun ayrı bir yasaya bağlı olarak kendi kendini yönetme hakkı.

muhteba

• Dizlerini yere dikip ellerini dizlerine kavuşturup oturan; dizlerini iple bağlayıp oturan kimse.

mukarren

• Bağlanmış nesne.

mükatebe / mükâtebe

• Yazışma. Mektuplaşma. Birbirine yazma.
• Fık: Azâd edilmesi, bazı şartlara -mal kazanmak veya bir müddet hizmet etmek gibi neticeye- bağlı olan köle veya câriye ve bu azad hususunda yapılan mukavele.

mükatib / mükâtib

• Mektup yazan. Mektuplaşan.
• Fık: Köle veyâ câriyesinin azâd edilmesini bir kazanca veya bir müddete bağlayan efendi.

mukayyed / مقيد / مُقَيَّدْ

• Kayıtlanmış, bağlanmış; mutlak olmayan, bir sıfat, hâl, gâye veya şarta bağlı olan lafız (söz).

• Kayıtlı, bağlı, bağlanmış.
• Bir işe önem veren.
• Kaybolmuş, deftere geçmiş.

• Kayıtlı. Serbest olmayan. Sınırlı. Bağlı.
• Deftere geçmiş, kaydedilmiş olan. Bağlanmış. El veya ayağında zincir, kelepçe bulunan. Mevkuf olan.
• Bir işe ehemmiyet veren. İşine önem verip bakan.

• Kayıtlı, bağlı, sınırlı.

• Bağlı, zincire vurulmuş. (Arapça)
• Kayıtlı. (Arapça)

• Bağlı.

mükelleb

• Bağlı esir.

mukmehun

• Elleri boyunlarına bağlı veya boyunlarından zincir takılı olarak azab çekenler.
• Başı yukarı kalkmış, gözleri bir yere dikilmiş ve etrafa bakamayan somurtmuş kimseler.

muknia

• Kurbağa yavrusunun, yumurtadan çıktığı ilk hâli.

muktezay-ı rahmet / muktezây-ı rahmet / مُقْتَضَايِ رَحْمَتْ

• Bağışlama, şefkat etme, lutfetmenin gereği.

mülahafe

• Mülâzemet, devamlı bir işle meşguliyet. Bir işe bağlılık.
• İsrar etmek.

mülayemet

• Lâtife etmek, şaka yapmak.
• Sevinç izhar etmek.
• Yumuşaklık. Uygunluk. Yumuşak huyluluk.
• Bağırsakların yumuşaklığı.

mülazemet / mülâzemet

• Devamlı bir işle meşguliyet.
• Sımsıkı bir işe bağlılık.
• Staj görme.
• Gidip gelme.

• Bağlanma, devam.

mülazım

• Bir kimseye bağlı gibi olan.
• Maaşsız acemilik hizmeti.
• İlmiyyede: Medrese tahsilini bitirip icazet alan. Stajyer.
• Eskiden askerlikte yüzbaşıdan aşağı rütbelerin derecesi, ünvanı.

mülhakat / ملحقات

• (Tekili: Mülhak) Bir merkeze bağlı veya ait olan yerler.
• Ekler, ilâveler, katmalar.

• Ekler. (Arapça)
• Bir yere bağlı olan başka yerler. (Arapça)

mültesik

• (Lüsuk. dan) Birbirine bağlanmış. Yapışık, bitişik.

mültezim

• Kabul edip bağlanan.

mülzim değil

• Bağlayıcı değil; bağlayıcı olmadığı için uyulma zorunluluğu olmaz.

mümkinat / mümkinât

• Varlığı ile yokluğu imkân dahilinde olup Allah'ın var etmesine bağlı olanlar.

mümkinat dairesi

• Varlığı ile yokluğu imkân dahilinde olup Allah'ın var etmesine bağlı olan daire.

mümkün

• Varlığı ile yokluğu eşit olan ve varlığı ancak Allah'ın var etmesine bağlı olan varlık.

mümkünat

• Olması imkân dahilinde olan, varlığı Allah'ın var etmesine bağlı olan şeyler.

mümtesil

• İmtisal eden, sıkı sıkıya bağlanan ve yerine getiren.

mün'akıd

• İn'ikad eden, bağlanan, bağlanmış, düğümlenmiş.
• Teşkil olunmuş, resmi olarak iki taraf arasında kabul olunmuş. Kurulan, ictima eden.

mün'akid

• İki taraf arasında karara bağlanıp, kabul olunan, meydana gelen.

münadat

• Bağrışma.

münasebat

• (Tekili: Münasebet) Münasebetler, ilgiler. İki kişi veya hey'et arasındaki bağlar, ilişkiler. Alâkalar.

münasebat-ı dakika-i hafiye / münâsebât-ı dakika-i hafiye

• Gizli ve ince münasebetler, bağlantılar.

münasebat-ı hafiyye / münâsebât-ı hafiyye

• Gizli münasebetler, bağlantılar.

münasebat-ı hususiye / münasebât-ı hususiye

• Özel münasebetler, bağlar.

münasebat-ı kelamiye / münâsebât-ı kelâmiye

• İfadeler arasındaki ilişki ve bağlantılar.

münasebat-ı maneviye / münasebât-ı mâneviye

• Mânevî bağlantı.

münasebat-ı meşhure / münâsebât-ı meşhûre

• Meşhur ilgiler, bağlar.

münasebat-ı nahviye ve sarfiye / münasebât-ı nahviye ve sarfiye

• Dilbilgisi kurallarına ait münasebetler; fiil çekimi ve cümle yapısı ile ilgili kurallara ait bağlar.

münasebat-ı rabbaniye / münasebât-ı rabbâniye

• Rab olan Allah ile olan bağlantı, ilişki.

münasebat-ı şedide / münasebât-ı şedide

• Kuvvetli bağlantılar.

münasebat-ı tevafukiye / münâsebât-ı tevafukiye

• Birbirine uygun gelişmelerdeki bağlantılar, ilişkiler.

münasebat-ı tevafukıyet / münâsebât-ı tevafukıyet

• Uygunluk arz eden münâsebetler, bağlantılar.

münasebet / münâsebet

• İki şey arasındaki tenasüb, uygunluk, yakınlık, bağlılık, mensubiyet, yakışmak, vesile, alâka.

• Bağlantı, ilişki.

münasebet-i adediye

• Sayısal bağlantı, rakamsal ilişki.

münasebet-i hakikiye

• Gerçek bağlantı, ilgi.

münasebet-i hayaliye

• Hayalî münasebet, bağlantı.

münasebet-i intisabi / münasebet-i intisabî

• Bağlanmaya dayalı ilişki.

münasebet-i makule / münasebet-i mâkule

• Akla uygun bir bağ, ilgi, ilişki.

münasebet-i maneviye / münasebet-i mânevîye

• Mânevi bağlantı, ilişki.

münasebet-i ruhiye

• Ruhsal münasebet, bağlantı.

münasebetdar

• Bağlantılı, alâkalı.

münasebettar / münâsebettar

• İlgili, bağlantılı.

münasebettarane / münasebettarâne

• Bağlantılı olarak.

münessim

• Hayat veren, ruh veren. Allah.
• Lâyık olana maaş bağlıyan kimse.
• Köle âzâd eden.

münkatı'

• (Kat'. dan) İnkıta eden, kesilmiş, kesilen. Aralıklı ve son bulan.
• Arada bağ kalmıyan, ayrılmış.
• Herkesten ayrılıp bir kişiye bağlı kalan.

munsabig

• (Sıbg. dan) Boyanan, insibâg eden.

münsak

• Gönderilmiş olan.
• Birine bağlı olan ve peşinden giden.

münşid

• (Neşide. den) İnşad eden, iyi şiir okuyan.
• Bir şeyi zâyi edip " Varmı" diye bağıran.

muntalik

• (Talâk. dan) Salıverilmiş, bırakılmış.
• Bağsız.
• Kederi, hüznü ve gamı olmıyan. Sevinçli, mesrur, neşeli.

müntesib

• Bağlı, ilgili.

müntesibin / müntesibîn

• Bağlananlar, ilgililer.

• İntisab edenler, bağlananlar.

müntesip

• Bağlanan, bağlı.

müptela / müptelâ

• Bağımlı, düşkün.

müptela olan / müptelâ olan

• Bağımlı olan.

murabata

• Düşmanla karşılaşılacak yerlerde gözetip sebatla nöbet beklemek.
• Mülâzemet etmek.
• Bağlamak.

mürabata

• Bağlamak.
• Düşman gelecek yerleri gözleyip sakınmak.

murabbanişin

• Bağdaş kurup oturan. (Farsça)

murabıt

• Kalbini Allah'a bağlayan.
• Düşmanla karşılaşılacak yerlerde gözetip nöbet bekleyen.

• Bağlı.

murabıtin / murabıtîn

• (Tekili: Murâbıt) Kalblerini Allah'a bağlayanlar.
• Şeyhler, dervişler.

murakıb

• Murakabe eden. Teftiş ve kontrol eden kimse.
• Hıfzeden.
• Allah'a (C.C.) bağlanmış olan.

• Murakabe eden, koruyan.
• Allah'a bağlanmış.

mürekkebat-ı müteşabike-i mütesaide-i kainat / mürekkebat-ı müteşâbike-i mütesâide-i kâinat

• Kâinatta bir ağ gibi birbirine bağlanarak gittikçe genişleyen terkipler, bileşikler.

mürg-ab

• Su kuşu. (Farsça)
• Kurbağa. (Farsça)
• Ördek. (Farsça)

mürgab / mürgâb / مرغاب

• Ördek. (Farsça)
• Kurbağa. (Farsça)

mürid / mürîd / مرید

• İsteyen, tarikata girip şeyhe bağlanan.

• Buyuran. (Arapça)
• Şeyhe bağlı kişi, mürit. (Arapça)

murtabıt / murtâbıt

• İrtibatlı, bağlı.

• Birbirine bağlı, birbiriyle bağlantılı.

murtabit

• Bağlı. İrtibatlı. Birbirine bitişik. Ekli.

mürtabit

• Bağlı, bağlanmış.

mürtebit

• (Murtabıt) Bağlı, birbirine bitişik, bağlantılı, beraber.

• İrtibatlı, bağlantılı.

musahhar

• Teshir edilmiş. Ele geçirilmiş. Fethedilmiş.
• İstenilen hâle konulmuş.
• Birine bağlanmış.

musahhir

• Teshir eden. Elde eden. Zabt eden.
• İstenilen hâle koyan.
• Birine bağlayan.

müsakat

• (Ka, uzun okunur) Meyvesinin bir kısmını almak şartiyle bir bağı veya ağaçları bir kimseye verme.

müsakat şirketi / müsâkât şirketi

• Bağda üzüm, bahçelerde meyve ve bostanlarda sebze yetiştirmek için, toprak sâhibi ile çalışacak kimse arasında yapılan şirket, ortaklık.