ab-ı hayat

• Kan. Ebedî hayata sebep olan hayat suyu (diye tâbir edilen) bu kelime, edebiyatta : "çok güzel ifâde, lâtif söz, parlaklık, letâfet" mânalarında geçer.
• Tas : Aşk-ı hakiki, aşk-ı ilâhi, ilm-i ledün, mârifetullah'tan kinayedir. Âb-ı Hızır, âb-ı hayvan, âb-ı beka gibi isimlerle de söyle

abdulhamid ll

• (mi: 1842-1918) 34' üncü Osmanlı Padişâhıdır. 33 yıl saltanatta kalmış olan bu şefkatli Sultan,İslâmiyete son derece bağlı idi. Yüksek bir siyaset adamı ve devlet işlerini bizzat takibeden bir zattı. Memlekette bolluk ve refahı te'min için çalıştı. (R.Aleyh)

adem-i merkeziyyet

• Bir idâri taksimattaki parçaların (vilâyet, belediye ve köy) muayyen hususlarda kendi kendilerine idare yetkileri. Bir yere bağlı olmaksızın veya bir yerden idare edilmeksizin olan muamele. Bütün kısım ve şubelerin kendi kendilerini idare tarzı.

adetullah / âdetullah

• Allah'ın kâinatta uyguladığı kanun ve prensipler.

• Allah'ın kâinatta câri olan usûl ve kanunu, sünneti.

• (Sünnetullah da denir.) Tabiatta canlı cansız bütün varlıkların nasıl hareket edeceklerini belirliyen Allah'ın emirleri, O'nun koyduğu değişmez düzen. Meselâ oksijenle hidrojenin birleşmesinden su meydana gelir. Işık, geldiği açıya eşit bir açı ile yansır ki, bunlar birer âdetullahdır. "Âdetullah" y

ahar

• Hattatların kullandıkları kâğıda sürülen nişastalı yumurta. (Farsça)
• Kahvaltı. (Farsça)
• Bir nevi çelik. (Farsça)

ahilik

• Asırlar önce Anadolu'da gelişen bir halk ocağı. Sosyal bir kuruluş olan ahilik iş alanında adam yetiştirmek, çalışma sevgisini aşılamak, istihsali çoğaltmak gibi gayeleri vardı. Günlük hayatta ise teavün, yoksulları koruma gibi insani duyguları; ayrıca müzik, silah kullanma, binicilik kabiliyetlerin

ahya / ahyâ

• Hayatta olanlar, yaşayanlar.

ahyed

• Hz. Peygamberin (A.S.M.) Tevrattaki bir ismidir. (Bazı metinlerde Uheyd, Uhidu, Uheydu, Uhyidu şeklinde yazılıdır.)

• Peygamberimizin Tevrattaki ismi.

akademi

• yun. Yüksek mekteb.
• Âlimler, edebiyatçılar heyeti.
• Eflatun'un vaktiyle talebesine ders verdiği yer.
• Çıplak modelden yapılan insan resmi.
• Belli bir ilmin gelişme ve ilerlemesini te'min maksadı ile müşterek tetebbularda veya serbest tedrisatta bulunan salâhiyetl

akd-i muavaza

• Hibe ve sadaka gibi teberruattan olmayıp iki taraftan ivaz verilerek yapılan akd, ivazlı akd. Satış, trampa gibi.

akl-ı külli / akl-ı küllî

• Kâinatta görülen umumi ahenk. Her şeyi kavrayan akıl.

aktab-ı erbaa

• Ehl-i sünnet âlimleri ve mütebahhir ve maneviyatta çok ileri zatlar tarafından şimdiye kadar dört büyük kutup olarak bilinen veliler. (Seyyid Abdulkadir-i Geylâni, Seyyid Ahmed-i Bedevi, Seyyid Ahmed-i Rufâi, Seyyid İbrahim Desuki.)

alet / âlet

• Bir işte veya bir san'atta kullanılan vasıta. Bir makinayı vücuda getiren ve işlemesine yardım eden parçalardan her biri.
• Sebeb, vesile, vesâit.
• Edevat. Avadanlık.

• Bir iş veya sanatta kullanılan vasıta.

ali-fıtrat / âli-fıtrat

• Yüksek fıtratta olan.

amazon

• Milattan önce yaşamış İskitlerin kadın askerlerine verilen isim. Göğüslerini dağlatarak küçükten harbe alıştırılan bu İskit kadınlarının şiddetli muharebeler yaptıkları yazılıdır.
• Güney Amerika'da büyük bir nehir adı.

amel-i kalil

• Amel-i kesirden az olan hareket. Bir rek'atta bir uzuvla yapılan ve namazdan sayılmayan bir hareket veya ardı ardına yapılan üçten az hareket.

amelmande

• İş yapmaz hâle gelmiş olan. Muattal. Battal. Çok yaşlı. Sakat veya hasta olup çalışamaz hâle gelmiş olan. (Farsça)

anasır-ı tabayi / anâsır-ı tabâyi

• Tabiattaki unsurlar; dağ, taş, deniz vs. gibi.

anka-meşrebane

• Anka meşrebi halinde, kanaat sahibi. Eski edebiyatta kanaat sahiplerine kinaye olarak söylenir.

aramide / ârâmide

• Rahat olan, dinlenen, sükûn halinde ve rahatta bulunan. (Farsça)

aşere-i mübeşşere

• Peygamberimizin (a.s.m.) hayatta iken Cennet ile müjdelediği on Sahabi.

asil

• Esas. Yedek olmayan.
• Köklü.
• Edebli, soylu.
• Fık: Muamelâtta kendi nâmına hareket eden.
• Akşam vakti.
• Ölüm, mevt.

astronomi

• yun. Kozmoğrafya. Gök ilmi. Felekiyat.Astronomi ilmi dünyanın birgün hareketinin duracağını; coğrafya, karaların alçalarak dünyanın sularla kaplanacağını, iklimin değişerek canlılar için yaşanmaz hâle geleceğini; fizik, güneşin birgün söneceğini, kâinattaki enerjinin artık kullanılamaz, işe yaramaz

atom

• yun. Maddenin bölünemez en küçük parçası manasında eski çağ felsefesinde kullanılan bir tâbir, günümüze kadar gelmiş ve ilmî tabir olarak kalmıştır. Atom, maddenin bölünmez bir parçası değil, kendisi de daha küçük parçalardan yaratılmış çok küçük bir âlemdir. Dünyada, kâinatta ve atom âleminde hep a

attar / عطار

• Attar, baharatçı. (Arapça)

attari / attârî / عطاری

• Attarlık. (Arapça - Farsça)
• Attar dükkanı. (Arapça - Farsça)

ayat-ı kevniye / âyât-ı kevniye

• Kâinatta yaratılan varlıkların Cenâb-ı Hakkın varlık ve birliğine olan işaretleri, delil oluşları.

ayat-ı tekviniye / âyât-ı tekvîniye

• Kâinatta Allah'ın varlığına ve birliğine delil olan varlıklar.

ayıklanma

• (Biyolojide) Çevre şartlarına en iyi uyabilen canlıların hayatta kalıp çoğaldığı, uyamıyanların öldüğü ve nesillerinin yok olduğu, böylece canlılardan tabii bir tekâmül (evrim) meydana geldiğini savunanların ileri sürdüğü bir tâbirdir. (Türkçe)

ayşum / ayşûm

• Nebatattan bir ot.

azade-hayat

• Hayattan kurtulmuş. Ölmüş. (Farsça)

ba'delmilad / ba'delmîlâd / بعدالميلاد

• Milattan sonra, İsa'dan sonra. (Arapça)

bab

• Evlat sahibi erkek. Ata, ecdat. (Farsça)
• Gemi halatlarının bağlandığı yer. (Farsça)
• İnşaatta ağırlıkların bindirildiği direk. (Farsça)
• Mânevi rehber, şeyh. (Farsça)
• Bektaşi şeyhi. (Farsça)
• Hayırhah ve muhterem. (Farsça)
• Daha çok zencilerde olan bir hastalık cinsi.Aile reisi babadır. Babanın hayatt (Farsça)

bab-ı ali / bâb-ı âlî

• Yüksek kapı.
• Tanzimattan önce sadrazam kapılarının, daha sonra da hükümet dairelerinin çoğunun içinde toplandığı bina.
• Mc: Osmanlı Hükümeti.

barbut altını

• Tanzimattan önce Osmanlılarda kullanılan bir çeşit altın sikke. Yüzlük Mecidiye altını kıymetinde ve ayarında, iki kırat ağırlığında idi.

bari'

• Bir kalıptan döker gibi, düzgün, tertipli ve güzel yaratan. Aza ve cihâzatları birbirine mütenasip ve kâinattaki umumî nizama ve gayelere uygun ve münasebettar olarak halkeden Cenâb-ı Hak (C.C.)

basar

• (Çoğulu: Ebsâr) Görme duygusu.
• Kalble hissetme. Kalb gözü.
• Gözün görmesi.
• İdrak. Fikir.
• İlm-i Kelâm'da: Kendi şânına lâyık bir vecih ile Cenab-ı Hakk'ın "görme sıfatı"dır. Kâinatta hiçbir şey O'nun görmesinden hâriçte kalamaz.

battaliye

• (Battal. dan) Eskiden, işi bitmiş olan resmi kağıtların konduğu torbaya denirdi.

beldaran

• Geçit yerleri muhafızlarının adı. Tanzimattan sonra bunlara zaptiye denmiştir. İkinci Meşrutiyetten beri jandarma olarak adlandırılırlar.

belki

• Umulur, ihtimal, olabilir.
• Hattâ.
• Kat'iyyetle. Dahi. Şüphesiz.

beraat / berâat

• Haşmet, metanet. İlim ve şecaatta, güzel vasıflarda emsâlinden üstünlük. Hüsn ve cemâlde tam olmak,emsâlinden üstün olmak.

berhayat / berhayât / برحيات

• Hayatta olan, sağ. (Farsça - Arapça)
• Berhayât bulunmak: Yaşamak, hayatta olmak. (Farsça - Arapça)

bülsün

• Mercimek mesabesinde hububattan bir habbe. (Bâzı yerde mercimek de derler.)

burhan-ı inni / burhân-ı innî

• İnneli (elbetteli) delîl. Eserden müessire (o eseri yapana), san'attan san'atkâra ve netîceden sebebe götüren delîl. Kelâm (akâid) ilminde daha çok bu delîl kullanılır.

burhan-ı tatbik / burhân-ı tatbîk

• Kelâm ilminde Allahü teâlânın varlığını ve kadîm (ezelî), olduğunu (başlangıcının olmadığını) isbâtta kullanılan delîllerden biri.

burhan-ı temanü / burhân-ı temânü

• Kelâm ilminde Allahü teâlânın varlığını ve birliğini isbâtta kullanılan delîl.

burhanü't-temanü / burhanü't-temânü

• Kâinatta iki ilâh kabul edildiği takdirde, bunların birbirlerine engel olacakları ve dolayısıyla düzenin bozulacağından hareketle tevhide dair elde edilen delil.

busayri / busayrî

• (Şeref-üd-din) (Mi: 1213-1295) Busayr'da doğdu. Meşhur Arap şair ve hattatıdır. "Kaside-i Bürde" sahibidir. Esas ismi "El-Kevakib-üd-Dürriyye fi Medh-i Hayrilberiyye" olan kasidesine; tutulmuş olduğu hastalıktan, rü'yasında Resûlullah'ın hırkasını (bürde) üzerine örtüp şifa bulması sebebiyle "Kaside

cahil

• Tecrübesiz. Bilgisiz. Genç. Toy.
• Allah'ı unutmuş olan. Gafil. (Dünya ve kâinatta Allah'ın bunca eserleri sergilenip dururken bunların sanatkârını ve yaratıcısını tanımamak cahilliğin en akılsızcasıdır.)

çavuş

• Vaktiyle divanlarda hükümdarların hizmetinde bulunan yaver veya muhzır gibi subaylara denilirdi. Tanzimattan evvelki Osmanlı saray teşkilatında çavuşlar, padişahın yaverleri ve çavuşbaşı mabeyn müşiri idi.
• Onbaşıdan üstte ve assubaydan alttaki derecede olan asker.
• İşçilerin b

cedavil-i ekvan / cedâvil-i ekvan

• Kâinattaki cedveller, kanallar.

cedvar

• Nebâtattan zerâvende benzer bir ottur ve mâcun yapılır.

cemiyet-i kainat / cemiyet-i kâinat

• Kâinat cemiyeti, dayanışma içinde olan kâinattaki tüm varlıklar.

cevn

• Ak, ebyaz, beyaz.
• Kara, esved. (Ezdattandır)

çirkab-ı hayat-ı maddiye / çirkâb-ı hayat-ı maddiye

• Maddî hayattaki çirkef, bataklık.

cune / cûne

• (Çoğulu: Cuven) Attarların kutusu ve tablası.

dahiye-i edeb / dâhiye-i edeb

• Edebiyatta dâhi olan, eşine az rastlanan büyük edib.

danişmend

• (Çoğulu: Dânişmendân) Bilgili, ilimli. (Farsça)
• Tanzimattan evvel, kadıların yanında stajyer olarak çalışan kimseler için kullanılan bir tâbirdi. (Farsça)

dek

• Edat olup zaman ve mekân için kullanılır. "Hatta, tâ, kadar" mânalarına gelir. Meselâ: Akşama dek çalıştım. (Türkçe)

delail-i afakiye / delail-i âfâkiye / delâil-i âfâkiye

• Afaka âit deliller. Kâinattaki deliller.

• İnsanın kendi dışındaki deliller, kâinattaki deliller.

delil-i ihtirai / delil-i ihtirâî

• Kâinatta her bir varlığın kendinden beklenen neticeleri yerine getirebilecek şekilde kabiliyetlerine göre en üst derecede yoktan yaratılması.

delil-i inayet

• Allah'ın inâyetinin tecellisinden gelen ve kâinatta görülen hikmet ve maslahatlara uygun en mükemmel nizam ve tam esaslı san'at; ve kâinattaki eşyaların menfaat ve faydalarını bildiren âyetler, bu inâyet delilini gösteriyorlar.

derc

• İçine almak. Katmak.
• Kitaba koymak.
• Nakışlı kâğıt üzerine yazılan yazı.
• Hattatın yazılmış kâğıt tomarı.

didaktik

• yun. Mevzuu, hikmet ve nasihattan ibaret olan söz. Öğretici.

dü'bub

• Zayıf nesne.
• Çirkin huylu, kısa boylu kimse.
• Kolay yol.
• Uzun at.
• Karınca nevinden bir nev.
• Hububattan bir cins.

dünyalık / dünyâlık

• İnsanın hayatta muhtâc olduğu şeyler, para, mal v.s.

ebcel

• Cüssesi büyük olan iri yapılı adam.
• Atta ve devede bulunan bir damar. (İnsanda o damara, "ırk-ı ekhal" derler.)

ebtal

• (Tekili: Battâl) Yiğitler, cesurlar, döğüşken erler.

ecram-ı kainat / ecram-ı kâinat

• Kâinattaki kütleler; cisimler.

ef'al-i ilahiye / ef'âl-i ilâhîye

• Kâinattaki varlıkları ortaya çıkaran İlâhi fiiller.

ehl-i şuhud

• Kâinatta tevhid delillerini aynen seyreden, İlâhi ve gizli sırlarını Hakkın izni ile gören şuhud ehli. Veli. (Farsça)
• Görecek derecede kat'i kanaat sâhibi olan enbiyâ ve evliyalar. (Farsça)

eimme-i isna aşer / eimme-i isnâ aşer

• On iki imâm. Silsile-i sâdâttan olup müceddit olan imâmlar hakkındaki bir tâbirdir. Bu zâtlar esasât-ı İslâmiye ve hakaik-i Kur'âniye ve imâniyenin, dini esasların ve şeriatın muhafazasına çalışan, saltanat işlerine karışmayan mânevi riyâset ve ilim sahibi şahsiyetlerdir.

emanet / emânet

• Emîn, güvenilir olmak. Peygamberlerde bulunması lâzım olan yedi sıfattan biri.
• Fıkıh ilminde, güvenilen kimseye bırakılan mal.

emin

• Kalbinde korku ve endişesi olmayıp rahatta olan. Korkusuz.
• Kendisinden korkulmayan.
• Kendine inanılan. İtimat edilen.
• İnanan, güvenen.
• Çok iyi bilen, şüphe etmeyen.

emr-i itibari / emr-i itibârî

• Hakikatta, hariçte vücudu olmayıp, var kabul edilen emir, iş. (İnsanın fiilleri, kesbi gibi.)

enva-ı alem / envâ-ı âlem

• Kâinataki nev'iler, türler; kâinatta bulunan çeşitli varlıklar.

erkan-ı azime-i kainat / erkân-ı azîme-i kâinat

• Kâinattaki büyük temel unsurlar, varlıklar.

esbab-ı kainat / esbab-ı kâinat / esbâb-ı kâinat / اَسْبَابِ كَائِنَاتْ

• Kâinattaki sebepler.

• Kainattaki sebebler.

esbab-ı tabiiye / esbab-ı tabîiye / esbâb-ı tabîiye / اَسْبَابِ طَب۪يعِيَه

• Tabiattaki sebepler.

• Tabiattaki sebebler.

esir

• Bütün kâinatta bulunan ve her tarafı kaplamış olan lâtif madde. Elektrik, ışık ve hararetin yayılmasına vasıtalık eden madde. Görülmeyen ve varlığı bütün ehl-i ilimce kabul edilen lâtif, rakik, elâstikiyeti hâiz seyyal madde.

evliya

• (Tekili: Veli) Veliler. Nefsine değil, dâimâ Cenab-ı Hakk'ın rızâsına tâbi olmağa çalışan, ibâdet ve taatta, takvâ ve riyâzatda çok yüksek mertebelere ulaşıp Allahın (C.C.) mahbubu ve karibi olan büyük ve ender zâtlar.

evsat

• Ortada olmak.
• Vasatta olan. Orta. Orta hâlli.

evtan

• (Tekili: Vatan) Vatanlar, insanın doğup büyüdüğü ve sevdiği memleketler, hatta uğrunda can verilen topraklar.

eyyam-ı kur'aniye

• Kur'an-ı Kerim'e göre olan günler (...Semavatta herhangi bir kürenin kendi etrafında bir defa dönmesi ile gün; mensub olduğu seyyarenin etrafında bir defa dönmesi ile de senesi meydana gelir. Her yıldızın kendine göre bir günü ve senesi vardır. Meselâ: Şems-üş-şumusun bir günü ellibin sene ve Şi'ra

felah / felâh

• Selâmet. Saadet. Kurtuluş. Hayır ve ni'metlerde refah, rahatta dâim olmak. Fevz ve zafer. Necat ve beka.
• Sahur yemeği.
• Şakketmek.

• Kurtuluş, selâmet, mutluluk, hayır ve nîmetlerde, râhatta dâim olmak.

feza-yı kainat / feza-yı kâinât / فَضايِ كَائِنَاتْ

• Kâinattaki uzay boşluğu.

fünun-u kevniye

• Kevne (kâinattaki fizikî, kimyevî ve hayatî hâdiselere) dair fenler.

gunm

• Bir şeye meşakkatsiz nâil olmak veya düşmandan doyumluk almak mânalarına gelir ve alınan doyumluğa da isim olarak ıtlak olunur ki ganimet de, her iki mânada böyledir. Şeriatta ise ganimet, küffardan anveten, yani harben alınan maldır. Binaenaleyh, velevse harbin neticesi olsun bir sulh ve ahd ile al

habt

• Şiddetli vurma, battal etme, unutma.

hadisat-ı kainat / hâdisât-ı kâinat

• Kâinatta meydana gelen olaylar.

hafave

• Bir kimseyi mübâlâga ile sormak.
• Şefaat etmek.
• İkramda ve iltifatta mübâlağa etmek.

hafız / hâfız

• Alçaltıcı.
• İnsana haddini bildiren.
• Rahatta olan.

hakaik-i alem / hakaik-i âlem

• Kâinattaki hakikatler, gerçekler.

hakaik-i kainat / hakaik-i kâinat

• Kâinatta gizli olan hakikatler, gerçekler.

hakikat-ı uzma-yı kainat / hakikat-ı uzmâ-yı kâinat

• Kâinattaki en büyük hakikat.

halife-i evvel

• Devlet dairelerinde yazı işlerinde çalışanlar. Tanzimattan evvel kalem teşkilâtı; halife, halife-i sâni, halife-i evvel olmak üzere üç derece idi. Ondan sonra bir kısım dairelerde bunun yerine baş kâtib, bazılarında da mümeyyiz-i evvel denilmiştir.

hallak-ı alim / hallâk-ı alîm

• Küçük büyük, gizli açık, geçmiş ve gelecek her şeyi hakkıyla bilen ve kâinatta her şeyi yaratan Allah.

hasm-ı ca'li / hasm-ı ca'lî

• Huk: Hakikatta hasım olmadığı halde, hasım imiş gibi hâkim önünde husumeti kabul eden kimse.

hatta / hattâ / حتى

• Üstelik, hatta. (Arapça)

hattat / خطاط

• Hattat, güzel yazı yazan. (Arapça)

havari

• Yardımcı.
• Hz. İsa'nın (A.S.) yardımcı ve sahabeleri olan 12 zâttan her biri.

havariyyun

• Hz. İsa'nın (A.S.) yardımcı ve sahabeleri olan 12 kişinin hepsine birden verilen isim. Bunlar: İsa'nın (A.S.) Petrus adını verdiği Yunus'un oğlu Simun, kardeşi Andreas, Yakub, Zebedi'nin oğlu Yuhanna, Filipus ve Bartholomaeus, Matta ve Tomas, Alte'nin oğlu Küçük Yakub, Gayur Simdeu, Yakub'un oğlu Ya

hayat-alud / hayat-âlûd

• Hayattar, hayat dolu.

hazakat

• İhtisas. Meharet peyda etmek. Üstad olmak. Bir san'atta, hususan tıbda gereği gibi öğrenip mâhir ve mütehassısı olmak.

hecin

• Pek hızlı yürüyen bir cins deve.
• Arap atı ile diğer cins attan doğmuş melez at.

heyamola

• Eskiden ramazanlarda para toplamak gayesiyle mahalle çocukları tarafından teşkil edilen bir nevi dilenci alaylarında söylenen bir tâbirdir.
• Eskiden gemiciler gemi demirini çekerken veyahut bir amele inşaatta ağır bir şey kaldırırken yahut da şahmerdanı yukarı çekerken kuvvetbirliğini

hikmet

• İnsanın, mevcudatın hakikatlerini bilip hayırlı işleri yapmak sıfatı. Hakîmlik. Eşyanın ahvâlinden, hârici ve bâtini keyfiyetlerinden bahseden ilim. (Buna İlm-i Hikmet deniyor)
• Herkesin bilmediği gizli sebeb. Kâinattaki ve yaradılıştaki İlâhî gaye.
• Ahlâka ve hakikata faydalı

hikmet-i amme / hikmet-i âmme

• Her şeyin alakâlı olduğu İlâhî gaye. Her şeyi kanun ve nizamına itaat ettiren umumi faydalar. Yaratılıştaki, kâinattaki umumi ve ilâhi gaye.

hikmet-i amme-i kainat / hikmet-i âmme-i kâinat

• Bütün kâinatta geçerli olan hikmet.

hikmet-i hayatiye

• Hayatta olmasındaki hikmet.

hikmet-i ilahiye / حِكْمَتِ اِلٰهِيَه

• Allah'ın yarattığı mahlukatta gözettiği asıl maksad ve fayda.

hikmet-i intizam

• Kâinatta var olan düzenin bir gaye ve faydaya yönelik olarak, mânâlı ve tam yerli yerinde olması.

hikmet-i samedaniye / hikmet-i samedâniye

• Herşey Ona muhtaç olduğu halde Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın kâinatta gözettiği gaye ve fayda.

hilafet-i arziye / hilâfet-i arziye

• Yeryüzü halifeliği; yeryüzünde Allah'ın izni dairesinde ve Onun adına icraatta bulunma şeklinde, insana verilen görev.

hilafet-i ru-yi zemin / hilâfet-i rû-yi zemin

• Yeryüzünde Allah'ın izni dairesinde ve Onun adına icraatta bulunma şeklinde insana verilen görev.

hitamuhu miskün

• Onun mühürü (sonu) misktir, meâlinde Mutaffifîn Suresi'nin 26. âyetinden bir kısımdır. Onda Cennet nimetlerinden bahsedildiği gibi, bu kelâm tatbikatta sözün, sohbetin sonunu hoş ve güzel sözle bitirmeğe denilir.

hıyata

• Terzilik, dikiş dikme işi.
• Tıb: Ameliyat esnasında kesilip yarılan yerin tekrar kaynaması için dikilmesi.
• Ameliyatta dikiş için kullanılan bağırsak ve benzeri şeylerden yapılan iplik.

hukuk-u umumiye-i kainat / hukuk-u umumiye-i kâinat

• Genel kâinat hukûku; kâinattaki bütün varlıkların hakları.

hulbe

• Hububattan olan böy.

hümanizm

• Lât. Edb: İslâmiyete mugayir ve aykırı eski Yunan ve Lâtin edebiyatı ve felsefesi taraftarlığı hareketi.
• Fls: İnsan menfaatını hayatta değer ölçüsü kabul eden ve dine tâbi olmayan, insana aşırı hâkimiyet tanımak isteyen ve maddeperest, dinsiz, imansız bir cereyan, bir fikir ve bâtıl

i'caz-ı san'at / i'câz-ı san'at

• San'attaki olağanüstülük; burada bir benzerini yapma konusunda başkalarını âciz bırakan Kur'ân san'atının olağanüstülüğü kastedilmektedir.

iane-i askeriye

• Tanzimattan sonra cizye yerine Hristiyan tebeadan alınan vergi. Bu vergi sonradan "bedel-i askerî" adını almış ve 1908 Temmuz inkılâbına kadar devam etmiştir.

ibadet

• Allah'ın (C.C.) emirlerini yerine getirmek ve nehiylerinden kaçmak. Yapılmasında sevab olup, ihlâsla yapılan herhangi bir amel. Şeriatta bildirildiği gibi Allah'a kulluk etmek. Kâinatın ve dolayısıyla insanların hilkatindeki hikmet ve gaye.

ibn-i hümam

• (Hi: 788-861) Hanefî fukahasından meşhur bir zattır. Şer'î ilimlerde, edebiyatta mütehassıs idi.

ibrik

• (Çoğulu: Ebârik) Topraktan, tenekeden, hattâ bakırdan, gümüşten, altundan yapılan emzikli su kabı.
• Abdest almağa, çay, kahve v.s. yapmağa yarayan ayrı ayrı ve türlü türlü kaplar.
• İyi ve parlak kılıç.

ibtal

• Battal etmek. Çürütmek. Hükümsüz bırakmak.

ibtal-i hiss

• Duygusunu battal etmek ve uyuşturmak.

icnaf

• Doğruluktan ayrılma. Sadakattan uzaklaşma.

igtinam-ı fırsat

• Fırsatı yakalama, fırsattan istifade etme.

ihbat

• Mahveylemek. Battal ve geçmez hale koymak.
• Kuyunun suyu çoğalmak veya bitmek.
• İşin karşılığını vermek.
• Amelin sevabını giderip, hiçe indirmek.

ihdar

• (Heder. den) İptal etme, battal etme, hükümsüz bırakma.
• Boşa harcama.

ihsab

• Ucuzlama, fiattaki azalma.

ikindi divanı

• Tanzimattan evvel sadrazamların kendi konaklarında yaptıkları divanlar. Bu divan ikindi namazından sonra toplandığı için bu adı almıştı. Bâb-ı Âlî teşkilâtının ilk şekli olarak Divan-ı Hümayun, muayyen günlerde toplandığı zaman, vezir-i azamlar da divanda bitirilemeyen veya arza lüzum görülmeyen işl (Türkçe)

iknaiyyat-ı hitabiyye

• Kelâm ilmine ait bir ıstılahtır. Zannî olan aklî delil demektir. Bürhanın aşağı mertebesidir. Aklı, muhalif fikirlerle karışmamış ve bürhanı anlayamayacak kimseler için kullanılır. İsbattan çok ikna vasfı taşır.

iktisad

• Tutum, biriktirme. Her hususta itidal üzere bulunmak. Lüzumundan fazla veya noksan sarfiyattan kaçınmak.
• Edb: Beyit veya kasideyi birbirine vasl ile uzatmak.

imam-ı malik / imam-ı mâlik

• (Hi: 93-179) Medine-i Münevvere'de doğdu. İmâm Mâlik bin Enes diye anılır. Mâlikî Mezhebinin imamı. El-Muvatta isimli eseri, "Kütüb-ü Sitte"ye dahil olacak kıymettedir. Mezhebinin mensubları, Afrika ve Endülüs'te çok yayılmıştır. Bu mezhepte olana "Malikî" denir.

inşa / inşâ

• Varlıkları var olan şeylerden, kâinattaki var olan unsurlardan yaratma.

intibak

• Uyma, uygun hale gelme. Edebiyatta iki zıd şeyin ortak özelliğini bulup birleştirme.

intikaz

• Bozulma.
• Çözülme, battal edilme.İNTİMA'Â : Birine mensub olma, intisâb etme. Bir kimseye bağlanma.
• (Kuş) bir yerden uçup, başka bir yere konma.

intizah

• Suç ve kabahattan sıyrılma. Temize çıkma.
• Def-i hâcet yaptıktan sonra temizlenme. Tahâretlenme.

intizam-ı alem / intizam-ı âlem

• Kâinattaki düzenlilik.

intizam-ı kainat / intizam-ı kâinat

• Kâinattaki düzenlilik.

intizam-ı kamil-i kainat / intizam-ı kâmil-i kâinat

• Kâinattaki mükemmel intizam, düzenlilik.

intizamat-ı san'at / intizâmât-ı san'at

• San'attaki düzenlilik.

işkal / işkâl

• Sözün kendisinde bulunan bir incelik, derinlik sebebiyle veya bir edebi san'attan dolayı mânâsı, düşünülmeden anlaşılamayacak derecede kapalılık.

istihsan

• Beğenmek, güzel bulmak. Bir şeyin iyi olduğu kanaatında bulunmak. Beğenilmek.
• Fık: Kıyası terkedip, nassa, yani, âyet ve hadis-i şeriflerin hükümlerine en uygun olanı almak. Şeriatta; zorlaştırmayan hükümle, râcih delil ile amel etmektir.

kablelmilad / kablelmîlad / قبل الميلاد

• Milattan önce. (Arapça)

kader

• Cenâb-ı Hakk'ın kâinatta olmuş ve olacak her şeyin evsafını ve havassını ve sâir geleceğini ve geçmişini ezelden bilip, levh-i mahfuzunda takdiri ve yazması. Takdir-i İlâhî.
• Ezelî kısmet.
• Tali'. Baht. Şans.

• Cenab-ı Hakk'ın kâinatta mevcut her şeyin bütün özelliklerini ezelden bilip takdir etmesidir.

kader kalemi

• Allah'ın ezelî ilmi ile kâinatta olmuş ve olacak her şeyi bilip takdir etmesi ve kudretiyle yazması, yaratması.

kader-i ezeli / kader-i ezelî

• Ezelî kader; Allah'ın ezelî ilmi ile kâinatta olmuş ve olacak herşeyi bilip takdir etmesi.

kader-i sübhani / kader-i sübhânî

• Her türlü eksiklikten sonsuz derecede yüce olan Allah'ın ezelî ilmi ile kâinatta olmuş ve olacak herşeyi bilip takdir etmesi.

kafedan

• Attarların eczâ koydukları kese veya torba.

kalfa

• Sarayla konaklardaki cariyeler hakkında kullanılan bir tâbir idi. Konaklarda bu tâbir, daha çok bunların eskileri ve yaşlıları hakında kullanılırdı. Gençlerine "kız" denilir ve adlarıyla çağrılırlardı.
• Eski tarz mekteblerde öğretmen yardımcısı.
• Bir san'atta usta ile çırak ara

kanun

• (Çoğulu: Kavânin) Herkesin uyması için devletin teşri kuvveti tarafından konulan her türlü meşru nizam, kaide, emir, nehiy ve yasaklar.
• Kaziye-i külliye. Kâinatta Allah'ın koyduğu değişmez nizam.

kanun-ı ilahi / kânûn-ı ilâhî

• Allahü teâlânın kullarının dünyâ ve âhirette huzûr ve seâdete (mutluluğa) kavuşmaları için Peygamberleri (aleyhimüsselâm) vâsıtasıyla insanlara bildirdiği emirleri ve yasakları, İslâmiyet.
• Allahü teâlânın kâinâtta (varlık âleminde) koyduğu nizâm, düzen.

kanun-u edebi / kanun-u edebî

• Edebiyatta geçerli olan kanun.

kanun-u hafiziyet / kanun-u hafîziyet

• Allah'ın bütün kâinatta geçerli olan muhafaza edicilik kanunu.

kanun-u kader-i ilahi / kanun-u kader-i ilâhî

• Allah'ın meydana gelecek hadiseleri gerçekleşmeden önce sonsuz ilmiyle belirlediği ve bütün kâinatta geçerli olan kanunlar.

kanun-u tabiiye

• Tabiî kanun; kâinatta ve sosyal hayatta doğal olarak yürürlükte olan kanun.

karh

• Yaralama.
• Hasta olmak.
• Bedende çıkan yara.
• Su olmayan yerde kuyu kazmak.
• Yanlış ve yalanla hakkı değiştirmek ve battal etmek.

kavanin-i adatullah / kavânin-i âdâtullah

• Âdetullah kanunları; kâinatta işleyen İlâhî yasalar, yaratılış kanunları.

kavanin-i icraat / kavânîn-i icraat

• Kâinattaki, tabiattaki İlâhî icraat ve faaliyet kanunları.

kavanin-i tabiiye

• Allah'ın kâinata koyduğu tabiat kanunları, kâinattaki kanunlar.

kaza ve kader-i ezeli / kaza ve kader-i ezelî

• Allah'ın ezelî ilmi ile kâinatta olmuş ve olacak herşeyi bilip takdir etmesi ve takdir olunan şeylerin zamanı gelince yaratılması.

kaziye-i nazariyye

• Man: Aklın bir delil ile tasdik eylediği kaziyye. Delilinin mukaddematı yakiniyyattan ise, yakiniyye'dir ve illâ zanniye olur.

kehdel

• Genç hâtun.
• Yaşlı hâtun, acuze. (Ezdattandır)

kemal-i san'at / kemâl-i san'at

• San'attaki mükemmellik.

kemal-i san'at ve sıfat / kemâl-i san'at ve sıfat

• San'at ve sıfattaki mükemmellik.

kemalat-ı san'at / kemâlât-ı san'at

• San'attaki mükemmellikler.

keramet-i kevniye

• Kudret-i Rabbaniyenin ihsanı ile letâfet kesbedip havada uçmak, uzun yolu kısa zamanda gitmek, bir mü'minin bir sıkıntısı hâlinde Cenab-ı Hakk'a dua edip ind-i İlâhîde makbul bir zâttan yardım istemekle, o zatın, izn-i İlâhi ile o muztar kimsenin imdadına yetişmesi, kale gibi muhkem bir yerde üzerin

ketebe

• Kâtibler. Yazıcılar.
• Bir hattatın yazdığı eserinde imza yerinde "Ketebehu; Onu yazdı" mânasında kulllanılır.

kıyamet / kıyâmet

• Allahü teâlânın emri ile İsrâfil aleyhisselâmın sûr denilen ve nasıl olduğunu bilmediğimiz bir âlete üfürmesi, (nefha-i ûlâ: Birinci üfürme) ile bütün canlıların ölüp, her şeyin yok olması, kâinâttaki (varlık âlemindeki) nizâmın, düzenin bozulması, kıyâmetin kopması.
• Her canlının ölü

kıyas-ı fukaha

• Hakkında açıkça âyet ve hadis bulunmayan mes'elelere dâir; ilim ve irfanda allâme ve mütebahhir, ilmi ile amelde ve Sünnet-i Seniyyeye ittiba ve imtisalde, ibadet ve taatta, takva ve verada, züht, azimet ve riyazetle, terakki ve taâli eden müctehid fukaha tarafından kıyas ile verilen hüküm.

kıymet-i san'at

• San'attaki kıymet, değer.

klasik / klâsik

• Zamanın değerini yitirmeyen, sanatta kuralcı, alışılmış.

kudret

• Güç. Takat.
• Her yeri kaplayan kudretullah.
• Varlık. Ehliyet. Becerebilme.
• Zenginlik.
• Kabiliyet.
• İlm-i kelâmda: Allah Teâlâ'ya mahsus ezelî ve ebedî ve bütün kâinatta tasarruf eden sıfattır.

kudret-i mümkinat

• Kâinattaki varlıkların kudreti, gücü.

kürek cezası

• Tanzimattan önce ve yelkencilik devrinde işledikleri ağır cürümden dolayı harp gemilerinden kürek çekmek üzere gemi hizmetine verilen kimseler. Bu gibiler, gemilerde kürek çektikleri için bu tâbir meydana gelmiştir.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kuva-yı sariye / kuvâ-yı sâriye

• Kâinattaki herşeye sirayet edip giren mânevî güçler, kuvvetler.

latime / latîme

• (Çoğulu: Letâyim) Misk.
• Güzel kokular konulan kap.
• Attarlar pazarı.
• Güzel kokulu nesneleri götüren deve.

letaif-i belağat / letâif-i belâğat

• Belâğattaki incelikler, ifadelerdeki edebî güzellikler.

leyan

• Huzur ve rahatta olan.

lugavi / lugavî

• Lügata mensup. Lügata, kelimeye âit. Lügattan anlayan. Mecazî olmayıp hakiki bir mânaya delâlet eden kelimeye âit olan.

ma-i mevsufe / mâ-i mevsufe

• Şey mânasında nekre olup bir sıfattan evvel kullanılır. (Nazartu ilâ mâ mu'cebin leke: Sana hoş gelen şeye baktım) cümlesindeki gibi...Bazan da sıfatsız olur. (Ni'me-mâ: Ne güzeldir) (Meselen-mâ: Bir misâl olarak) kelimelerinde gördüğümüz gibi.

maftur

• (Fıtrat. dan) Yaradılışta olan. Fıtratta bulunan.
• Yaradılmış.

maharet-i san'at

• San'attaki ustalık.

mahiyat-ı eşya / mâhiyât-ı eşya

• Kâinattaki eşya ve varlıkların mâhiyetleri, temel özellikleri ve asıl yapıları.

mahiyat-ı mümkinat / mâhiyât-ı mümkinât

• Kâinattaki varlıkların mâhiyetleri; varlığıyla yokluğu eşit olan ve varlığı Cenâb-ı Hakkın var etmesine bağlı olan varlıkların temel özellikleri, asıl yapıları.

malzeme-i cerrahiye-i ruhiye / malzeme-i cerrâhiye-i ruhiye

• Mânevî ameliyatta kullanılan malzeme.

mantıku't-tayr

• Kuş dili, Feridüddin Attar'ın meşhur eseri.

maraz-ı hayat-ı içtimai / maraz-ı hayat-ı içtimaî

• Toplumsal hayattaki hastalık.

mattal

• (Mattâle) Devamlı olarak borcunu ileri atıp geciktiren.

mebde-i ruh

• Ruhun başlangıç ve çıkış noktası; ruhun başlangıç noktası olan kâinattaki genel hayat; kâinatın ruhu.

medeniyet

• Adaletseverlik, insanca iyi ve ferah yaşayış. Şehirlilik. Yaşayışta, içtimaî münâsebetlerde, ilim, fenn ve san'atta tekâmül etmiş cemiyetlerin hâli.
• İslâmiyetin emirlerine göre, usulü dâiresinde yaşayış.

mefsuh

• Hükümsüz bırakılmış. Yürürlükten kaldırılmış. Battal edilmiş.

mehter

• (Mih-ter) Daha büyük. (Farsça)
• Reis. (Farsça)
• Seyis. Osmanlı askeri mızıkası ve buna mensub müzikçiler. (Farsça)
• Vaktiyle Bâb-ı âli çavuşu. (Farsça)
• Rütbe, nişan veya vazife alanların evlerine müjde götürenler. (Farsça)
• Tanzimattan önce Pâdişah çadırını kurmağa vazifeli asker. (Farsça)
• At uşağı.(Farsça)

mele'

• (Çoğulu: Emlâ) Bir cemâatin ileri gelenleri.
• Hırs, tama'.
• Zan.
• Güzellik.
• Fls: Kâinatta hiçlik şeklinde boşluk olmadığını, her yerin dolu olduğunu ifade eden bir tabirdir.
• Dolu mekân.
• Kalabalık, güruh, cemaat, topluluk. Halk.

meşarit

• (Tekili: Mişrat) Keskin bıçaklar. Ameliyatta kullanılan keskin hekim bıçakları.

meslek

• Yol. Usul. Gidiş.
• San'at. Geçim için tutulan yol.
• Sistem.
• Mezheb. Mâneviyatta tutulan yol.

mesnevi / mesnevî

• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin (kuddise sirruh) yirmi altı bin beytten meydana gelen ve altı defter olan meşhûr eseri.
• Edebiyâtta bir nazım şekli olup, iki mısrânın bir biri ile kâfiyeli hâli. Bu sebeple her beyti kâfiyeli olan eserlere mesnevî denir.

meşveret-i şer'iye

• Şeriattaki istişare, işlerin istişare (danışıp görüşme) yoluyla halledilmesi, İslâmın öngördüğü meşveret.

mevcudat-ı alem / mevcudat-ı âlem

• Kâinattaki varlıklar.

mevcudat-ı kainat / mevcudat-ı kâinat

• Kâinattaki bütün varlıklar.

mevcudat-ı muntazama-i kainat / mevcudat-ı muntazama-i kâinat

• Kâinattaki düzenli varlıklar.

mevki-i içtimaiye

• Toplumsal hayattaki mevki, makam.

mezheb

• Yol. Gidilen yol. Tutulan çığır.
• Dinin esaslarında ve esas temel mes'elelerde bir olmakla beraber, teferruatta bazı muhtelif mes'eleler olması sebebiyle birbirinden az farklı müctehidlerin yolları. Müctehidlerden, kendilerine tâbi olunanların seçtikleri meslekleri. Füruatta Hanefi ve

mikşat

• Hattatların, kamış kalemlerinin kabuğunu soymakta kullandıkları âlet.

mu'amma / mu'ammâ

• Gizli, örtülü, anlaşılmaz veya anlaşılması güç şey.
• Edebiyâtta bir ad sorulacak şekilde düzenlenmiş manzûm bilmece.

muattal

• Tatil edilmiş. Kullanılmaz olmuş. Battal edilmiş. Terkedilmiş.
• İşsiz. Tenbel.

muaviye

• (Mi: 603 - 682) Sahabe-i Kiramdan olup Şam'da yirmi seneden ziyade valilik yaptı, sonra hilâfetini ilân etti. Yirmi sene de halifelik yaptı. Resul-i Ekrem Aleyhissalâtu Vesselâmın kayın biraderi ve vahiy kâtibi idi. Beni Ümeyye sülalesinden olan bu zattan itibaren İslâm Devletine, Emevi Devleti denm

mübtil

• İptal eden. Hükümsüz eden. Battal edici. Faydasız hale getiren.
• Hakkı bâtıl gören.

müdafaa

• Bir hücuma ve zarar veren bir harekete karşı durmak. Def'etmek. Savmak.
• Düşman hücumunu men'etmek.
• Mahkemede: İddiacının dâvasını def' edecek bir surette bir iddia dermeyân etmek, beyânatta bulunmak.

müfti / müftî

• (Fetva. dan) Fıkha dair mes'elelerin şeriattaki hükümlerini beyan ve açıklamağa memur olan zat.
• Genç ve kavi.

muhit-i enfüsi / muhit-i enfüsî

• Kapsamlı olan kendi dünyası; kâinattaki bütün mükemmelliklerin ve olgun hâsiyetlerin kapsamlı bir nümunesi hükmünde olan kendi zâtı ve iç dünyası.

mukattaat

• (Tekili: Mukattaa) Kat' edilmiş, kesilmiş şeyler.
• Kısaltmalar.
• Çeşitli gazel ve kasidelerden seçilmiş beyitler.
• Herbiri bir kelimeye delâlet eden harfler.

mukattarat

• (Tekili: Mukattar) Taktir edilmiş, damıtılmış sular.

mültehif

• Yorgan veya battaniye gibi bir şeye sarılmış olan.

mülük

• Burçak. (Hububattandır)

mümsiha

• Hattatların, kalemin mürekkebini silmekte kullandıkları bez.

münasaha

• Nasihat etme, nasihatta bulunma.

münasebet-i belağat / münasebet-i belâğat

• Belağattaki münasebet, uygunluk.

münhamenna

• Muhammed (A.S.M.) manâsına, Tevratta geçen İbrânice isimdir.

münib

• Hakk'a yönelen, günahları terk ile hakka dönen. Pişman olup dönen.
• Kâinattan yüzünü çevirip Bâki-yi Hakiki'ye yönelen.
• Güzel yağan faydalı yağmur.
• Bereketli ve verimli bahar.

münşi

• Varlıkları kâinattaki unsurlardan tekrar tekrar yaratıp inşâ eden, Allah.

mürekkebat-ı müteşabike-i mütesaide-i kainat / mürekkebat-ı müteşâbike-i mütesâide-i kâinat

• Kâinatta bir ağ gibi birbirine bağlanarak gittikçe genişleyen terkipler, bileşikler.

musattaha

• (Bak: MUSATTAH)

musavvibe

• Tasvib edilen. Kabul edilen.
• "Dört mezheb de hak'tır ve füruatta hak taaddüd eder" diyenlere, ilm-i usulde musavvibe denir.

musika-i kübra / musika-i kübrâ

• Bütün kâinatta cereyan eden İlâhi musikî.

müsnedün ileyh

• Özne, fail. Edebiyatta sözün birinci rüknüne denir. Kendine isnad edilen. (Nahivde buna mübtedâ denir)

mutaattıl

• İşsiz kalan, işlemez olan. Muattal.

mutalaa

• Bir mes'ele hakkında bilgi edinmek için tetkikatta bulunma, okuma, okuma ile meşguliyet.

mutasavvife

• Tarikatta ilerleyen.

mutasavvıfin

• Tarikatta ilerleyenler.

mütesellim

• (Selm. den) Teslim edilen şeyi alıp kabul eden.
• Tanzimattan evvel vali ve mutasarrıfların uhdelerinde bulunan sancak ve kazâların idaresine memur edilen kimseler. Bunlara "voyvoda" denirdi.
• Vergi tahsildarı.

müteşerri'

• Şeriat işleriyle uğraşan.
• İlim ve şeriatta âlim olan. Şeriatla amel eden.

muvazene-i kainat / muvazene-i kâinat

• Kâinattaki denge ve ölçü.

muvazene-i mevcudat

• Kâinattaki varlıkların ölçü ve denge içinde olması.

nahiye

• Yan taraf, kenar, civar, çevre.
• Küçük yer, bölge. İdari taksimatta, kazadan küçük, köyden büyük olan yerleşme merkezi.

nakia

• (Çoğulu: Nekâyi') Seferden gelen kimse için hazırlanan yemek.
• Yağma edilen hayvanlardan taksimattan önce boğazladıkları deve ve koyun.
• Damat için hazırlanan yemek.
• Ziyafet.

nasih / nâsih

• (Nesh. den) Battal eden, hükümsüz bırakan.
• Kitabın kopyasını çıkaran.

• Battal eden, hükümsüz bırakan. Daha önceki hükmü kaldıran.

natıka

• (Nutk. dan) Düşünüp söylemek hassası. Fesahat ve belâgatta söyleme kuvveti. Talâkat-ı lisan, güzel konuşabilme kabiliyeti.

natüralizm

• (Osm: Tabiiye) Fls: Kâinatta hâdiselerin ve varlıkların meydana gelişinde tabiat kuvvetleri dışında hiçbir sebep ve müessir kuvvet ve yaratıcı kabul etmeyen inkârcı, maddeci görüş.

nev-i kainat / nev-i kâinat

• Kâinattaki herbir tür.

niyet

• Kasd. Kalbin bir şeye yönelmesi.
• Fık: Yapılan bir vazife ile Cenab-ı Hakk'a taatta bulunmayı ve O'na mânen yaklaşmayı kasdetmektir.

nizam-ı alem / nizam-ı âlem

• Kâinatta Allah'ın koyduğu umumi nizam.

nizam-ı kainat / nizam-ı kâinat

• Kâinattaki düzen.

nizam-ı kamil-i kainat / nizam-ı kâmil-i kâinat

• Kâinattaki mükemmel düzen.

nizam-ı kevn

• Kâinattaki düzen.

nizamat-ı kainat / nizâmât-ı kâinat

• Kâinattaki düzenler.

nokta-i istinad

• Dayanma ve güvenme noktası. Kâinatta cereyan eden ve insana dehşet verip âciz bırakan hâdiseler karşısında insanın çok kuvvetli bir yere dayanmaya ve güvenmeye olan fıtri ihtiyacı.

rab'at

• (Çoğulu: Rabeât) Attarların dağarcığı ve kutusu.
• Orta boylu kimse.

racih

• Üstün olan. Kıymetli, faziletli ve itibarı fazla olan.
• Fık: Beyyinatta, bürhan ve delilin tercihinde delili üstün, beyyinesi evlâ ve makbul olan taraf.

rakımü'l-huruf / râkımü'l-hurûf

• Hattat, bu mektubu yazan.

rekaket

• Kekeleme, dil tutukluğu.
• Sözün kusurlu oluşu. Belagattan mahrum olmak.
• Zayıf ve ince olmak, yufka olmak.
• El ile cismin hacmi ve cüssesini anlamak için yoklamak.
• Gevşeklik, zayıflık, dermansızlık.

remz-i hikmet-i kainat / remz-i hikmet-i kâinat

• Kâinattaki hikmetin ince işareti.

riyazat

• (Tekili: Riyazet) Nefsi terbiye maksadıyla az gıda ile geçinmek, nefsini hevesattan men' ile faydalı fikir ve işle meşgul olmak.

rufai / rufaî

• Rufailik diye bilinen bir tarikatı kuran, bu tarikattan olan.

sabii / sabiî

• İtaattan ayrılmakla bâtıla meyleden.
• Yıldıza tapan sapkınlar veya yıldıza tapan ehl-i dalâlet kimselerden olanlar.

sadaka-i fıtr

• Ramazan bayramından evvel fıtra olarak verilen sadaka. Zengin (nisaba mâlik) her müslümanın (ihtiyar, genç, çocuk ve hattâ bunak da olsa) fakirlere vermeye mükellef olduğu sadakadır, vâcibdir. Nisaba mâlik olan bir müslüman, hem kendi nefsi için, hem de çocukları, hizmetçisi için sadaka-i fıtır veri

şadi

• Mahkeme hademesi. Mübâşir.
• İlimden, edebiyattan hissesi olan.
• Nağme ile şiir okuyan.

safiyullah

• Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (A.S.M.) bir ismidir. Bütün mahlukatta efdal ve Cenab-ı Hakk'ın ihsanı ile onlardan seçilip çıkarılmış tertemiz mânâsına Safiyullâh denilmiştir. Hz. Adem'in de (A.S.) bir ismidir.

sahaif-i kainat / sahaif-i kâinat

• Kâinatın sayfaları; görünen bir Kur'an olan kâinattaki varlıklar ve hâdiseler.

şahbal / شاهبال

• Kanattaki en uzun tüy. (Farsça)

salibe-i külliye

• Man: Bir şeyin nefyine delâlet eden kaziye. Bir şeyin bütün bütün olmadığını veya mevcudattan hiç birisine hâkim ve müessir olmadığını iddia ve isbat eden hüküm.

salimen / sâlimen

• Sağ, sağlam ve sıhhatta olarak.
• Emin olarak, emniyetle.

salimin / sâlimîn

• (Tekili: Sâlim) Sağ, sağlam ve sıhhatta olanlar. Sâlimler.

samiin / samiîn

• (Samiûn) Dinleyiciler.
• Bir nevi icraatta alâkadar olmayıp dinleyici olanlar, devam edenler.

saray-ı kabe-i ulya / sarây-ı kâbe-i ulyâ

• Bir saray hükmünde olan şu kâinatta her şeyin Rabbine yöneldiği yüce Kâbe.

şazeli / şâzelî

• Şazeliye tarikatını kuran büyük velî, bu tarikattan olan.

sebat

• Yerinden oynamamak, dayanmak. Kararlı olmak.
• Sözde durmak, ahde vefâ etmek. İman ve İslâmiyete hizmette, Allah'a ibadet ve taatta sâbit ve berkarar olmak.
• Bir meslekte, meşru bir kanaatte veya bir fikirde kararlı bulunmak, sağlamlık göstermek.

şecere-i meylü'l-istikmal-i alem / şecere-i meylü'l-istikmâl-i âlem

• Ağaç gibi dal budak salan kâinattaki gelişme eğilimi.

sefahet-i hayat

• Hayattaki dinen yasaklanmış olan zevk ve eğlencelere düşkünlük.

şehbal / şehbâl / شهبال

• Kanattaki en uzun tüy. (Farsça)

şehid

• Şâhid olan.
• Meşhude. Allah (C.C.) yolunda canını feda eden müslüman. Hak için hayatını feda ederek ölen. Allah'ın rızasına eren. (Naklinde ve gaslinde Rahmet melekleri hazır oldukları için yahut kıyamette ümem-i sâlife hakkında istişhad olunan zevattan olduğu için yahut vefat etmeyip

serçeşme

• (Çoğulu: Serçeşmegân) Çeşme başı, su başı. Pınar. (Farsça)
• Pir, şeyh. Baş. (Farsça)
• (Tanzimattan evvel) yardımcı askerlerin maddi işlerine bakan kimse. (Farsça)

sergüzeşt-i hayat / سَرْكُزَشْتِ حَيَاتْ

• Hayatta baştan geçenler.

şeriat-ı fıtriye

• Cenab-ı Hakk'ın kâinatta vaz'ettiği fıtrî kanunlar. Âlemin harekât ve sükûnetini tanzim eden ve Allahın irade sıfatından gelen kanunlar.

şeriat-ı fıtriye-i kübra / şeriat-ı fıtriye-i kübrâ

• Kâinattaki düzen ve intizamı sağlayan, bütün varlıkların tabi olduğu büyük kanun; tabiat kanunlarının bütünü.

şeriat-ı fıtriye-i kübra-yı ilahiye / şeriat-ı fıtriye-i kübrâ-yı ilâhiye

• Kainattaki düzen ve intizamı sağlayan, bütün varlıkların tabi olduğu büyük, İlâhi kanunlar.

şeriat-ı kübra-yı fıtriye / şeriat-ı kübrâ-yı fıtriye

• Yaratılışta konulan ilâhî büyük şeriat, kâinattaki kanunlar.

şeriat-i tekvini / şeriat-i tekvîni

• Allah'ın kâinatta koyduğu yaratılış kanunları.

şeriat-ı tekviniye / şeriat-ı tekvîniye

• Allah'ın kâinatta koyduğu yaratılış kanunları.

sevm-i şira'

• Bâyi'in (satıcının) ve müşterinin, mebî'e (mala) fiyat koymaları, bir fiyatta anlaşmaları.

şeyh

• Yaşlı adam.
• Bir kabilenin ileri geleni. Kabile reisi.
• Tarikatta müridlerin reisi.

seyr-i afaki / seyr-i âfâkî

• Terbiye ve mâneviyatta tekâmül yollarında, hariç âlemden, âfaktan başlamak suretiyle bulunan delillerle tekâmül edip nefsini ıslâh ve imâni ve Kur'âni hakikatlarda terakki etmek usulü.

seyr-i şuunat / seyr-i şuunât

• Kâinattaki hâdiseleri seyredip, görüp hakikatını anlamağa çalışmak.
• Hâdiselerin bir halde kalmayıp akışı, değişmesi.

şi'r

• (Şiir) Anlama, idrak.
• Edb: Edebiyatta kıymeti olan, nazımlı ve kafiyeli şair sözü.

şiff

• Ziyade, çok, fazla.
• Eksik, noksan. (Ezdattandır)

şiir

• Güzel tertibli manzume. Tahayyül ve tasavvurları ve bâzı hakikatları hoşa gidecek şekilde ifâde eden ölçülü söz.
• Man: Muhayyelâttan terekküb eden kıyas.

sirac-ı kurb-i ev edna / sirâc-ı kurb-i ev ednâ

• Yakınlığın, hatta daha da yakınlığın kandili (Peygamber Efendimiz Miracda Cenâb-ı Hakkın huzuruna geldiğinde Ona çok yaklaşmıştı. O yakınlık makamı kâinatta hiçbir varlığa nasip olmamıştır.).

sofestai / sofestâî

• Şüpheci; herşeyi, hattâ kendisini dahi inkâr eden, olumlu veya olumsuz hiçbir hükme varmayan daima şüphe içinde kalmayı esas alan bir felsefi zihniyet ve tutum sahibi, septik.

sofestailer / sofestâîler

• Kâinatın yaratıcısını kabul etmemek için herşeyi, hatta kendilerini dahi inkâr edenler.

şuhud-u kevniye

• Kâinatta görünüp yaşanan şeyler, gözlemler.

sült

• Hububattan buğdaya benzer bir tanenin adı.

sünnet-i hasene

• İlk asırda (Resûlullah efendimiz ve O'nun arkadaşları olan Eshâb-ı kirâm zamânında) asılları îtibâriyle bulunan, sonraları daha da geliştirilen, minâre, mektep yapmak ve kitâb yazmak gibi, İslâm'ın izin verdiği, hattâ emrettiği güzel ve faydalı işler.

sünnetullah

• Kâinatta yürürlükte olan İlâhî kanunlar.

süreyya

• Ülker (Pervin) yıldızı. Yedi (veya altı) yıldızlardır ki; ikişer ikişer karşılıklı dururlar ve Ayın geçtiği yerlere yakın görünürler. Gerdanlığa benzemesinden Felekiyâtta "Ikd-ı Süreyya" tabir edilir.

ta'til

• Çalışmağa ara vermek. Çalışmayı durdurmak. İzine başlamak.
• Kesmek.
• Muattal bırakmak.
• Ziynetsiz etmek, süssüz yapmak.
• Allah'ın sıfatlarını inkâr eden felsefecilerin mesleği.

ta'zir

• Siyaset.
• Tehdit etmek.
• Tazim ve tathir. Temizlemek ve hürmet etmek.
• Lügatta red, icbar, tahkir, te'dib, hak üzere tevkif mânalarına gelen bu tabir, İslâm hukukunda: Hakkında muayyen bir şer'î ceza olmayan suçlardan dolayı ulülemr (hükümdar, padişah) veya vekili tarafı

taaddi

• Saldırma.
• Düşmanlık.
• Ezme.
• Şeriattan ayrılma. Tecavüz etme. Zulmetme. Örf âdet ve mukavelenin hilâfına hareket etme.
• Gr: Fiilin geçer halde olması, müteaddi olması.

tabiat tağutları / tabiat tâğutları

• Tabiat putları; insanları Allah'a karşı isyana sevk eden tabiattaki her şey.

tabiatı taklid

• Tabiatta cari olan kanunları kelâmda da kendine göre tatbik etme.

taha / tâhâ

• Kur'an-ı Kerim'de mukattaat-ı hurufiyeden olup Cenab-ı Hak ile Peygamberimiz (A.S.M.) arasında bir şifredir.
• Peygamberimizin (A.S.M.) bir ismidir. Mânası hakkında muhtelif rivayetler vardır.

tahkim

• Hakem tayin etmek. Hâkim nasbeylemek.
• Kuvvetlendirme. Sağlamlaştırmak, kavileştirmek.
• Birisini fesattan men'eylemek.
• Mahkemede hasmın dâvalarının açıkça belli olması için hâkimi değiştirmek.

tasarruf-u amm / tasarruf-u âmm

• Genel tasarruf; bütün kâinatta görülen faaliyet ve icraat.

tasarruf-u rabbani / tasarruf-u rabbanî

• Her bir varlığı terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah'ın bütün kâinattaki varlıkları dilediği gibi kullanması ve idare etmesi.

tasrif

• İstediği şekilde idare etmek. Maslahatta tasarrufa izin vererek mutasarrıf kılmak.
• Bir şeyi bozup değiştirerek türlü şekillere koymak, evirip çevirmek.
• Gr: Bir kelimenin veya fiilin çeşitli zamanlara göre sıra ile söylenişi. Sarf kaidesi üzere kelimenin şeklini başka kelimele

teçhizat-ı hayatiye

• Hayatta kalmak için gerekli teçhizat, donanımlar.

tefessüh

• Alçaklaşmak. Bozulmak.
• Çürümek. Kokup dağılmak.
• Tâkattan düşmek.

tehekküm

• İstihza.
• Tevbih. Şiddetle azarlama. Görünüşte ciddi, hakikatta alaydan ibaret olan eğlenme.
• Edb: Tarizin tesirli olan kısmı.

tekvini evamir / tekvînî evâmir

• Kâinattaki kanunlar, İlâhî emirler.

temeşşi

• Yürüme (Mâneviyatta daha çok kullanılır.)

terakki / terakkî

• İlim, fen ve san'atta yükselme, ilerleme.
• Mânevî ilerleme, rûhen yükselme.

tercüman-ı ayat-ı tekviniye / tercüman-ı âyât-ı tekviniye

• Kâinatta Allah'ın varlığının birer delili olan maddî ayetleri insanlara tercüme eden, rehber.

tevhid-i celal / tevhid-i celâl

• Kâinatta var olan heybet, haşmet, görkem gibi her türlü celâlî hâlin bir olan Allah'a ait olduğunu kabul etme ve heybet ve haşmet hususunda hiçbirşeyi Ona ortak koşmama.

tevkif

• Alıkoyma, tutma. Hapis olarak bekletme. Vakfetme.
• Arafatta mevkaf olan yerde durdurmak.
• Bir kimsenin koluna bilezik takmak.

tılsım-ı kainat / tılsım-ı kâinat

• Kâinatın tılsımı, kâinattaki anlaşılması zor olup herkesin yalnız kendi akliyle bilemeyeceği gizli ve ince hakikatlar.

tılsım-ı muğlak-ı alem / tılsım-ı muğlâk-ı âlem

• Kâinattaki anlaşılması zor sır.

tufye

• Mukul ağacının yaprağı. Yılanın arkasındaki hatta teşbih edilir.

uluhiyet

• İlâhlık.
• Allah'ın kâinattaki tasarruf ve hâkimiyeti ile herşeyi kendisine ibadet ve itaat ettirmesi.

üslub-u mücerret / üslûb-u mücerret

• Sade, basit üslûp (Bu üslûpta tabiîlik, akıcılık, kısalık, mânâ ve maksada yetecek kadar izah nitelikleri vardır. Ders kitaplarında, günlük hayatta ve konuşmalarda genellikle bu üslûp kullanılır).

üslub-u müzeyyen

• (Ziynetli ve parlak üslub) Bu üslub tergib ve terhib (teşvik etme ve sakındırma) gibi hususları tazammun eder. Hitabiyat ve iknaiyatta kullanılır.

üstad

• (Üstaz) İlim veya san'atta üstün olan kimse. Usta, san'atkâr. Muallim, profesör. Bilgide veya san'atta veya amelde meharetli zât.

• İlimde ve sanatta üstün olan kimse, büyük muallim.

utle

• Boş ve muattal olmak.
• Hurma salkımı.
• Şahıs.

üveysi / üveysî

• (Üveysî tarzı) Veysel Karanî Hazretleri gibi sevdiği ve kendisine bağlı olduğu zatı görmeden ve gaybî olarak olan muhabbet ve bağlılık; ve bu muhabbetle bağlı olduğu zattan manevî feyz almak tarzı.

• Üstâdı, hocası olsun olmasın, hayatta veya vefât etmiş bir büyüğün rûhâniyetinden istifâde ederek, terbiye görerek yetişen, olgunlaşan kimse. Bu şekilde yetişme yoluna üveysîlik denir.

vahid-i i'tibari / vâhid-i i'tibarî

• Hakikatta olmayıp varlığı farazî olarak kabul edilen bir şey. Varlığına itibar edilen şey. (Ağırlık için kilo, uzunluk için metre bir vâhid-i itibarîdir.)

vahiy

• Bir fikrin, bir hakikatın veya emrin Allah (C.C.) tarafından Peygambere bildirilmesi.
• Lügatte vahiy: Kelâm, kitap, işaret, irsal, ilham, ifham, emir, teshir, bir şeyi harfiyyen i'lâm, bazı hususi maksadları tebliğ gibi mânalara gelir.
• Şeriatta vahiy: Dilediği ahkâmı, esrar ve

vakıat-ı hayat / vâkıât-ı hayat

• Hayattaki olaylar.

vedud

• Çok şefkatli. Kendisine çok sevgi beslenen. Cenâb-ı Hak. (Vedud ismine mazhar olan muhakkıkin-i evliya: "Bütün kâinatın mâyesi, muhabbettir. Bütün mevcudatın harekâtı muhabbetledir. Bütün mevcudattaki incizab ve cezbe ve câzibe kanunları, muhabbettendir." demişler.)

velev / وَلَوْ

• Eğer, gerçi, her ne kadar da, hatta, ister, isterse.

• Bile, hatta.

velev ki

• Eğer ki, hatta.

yütm

• (Bu kelime esasen infirad mânasına gelir) Bir çocuğun pederi vefat etmekle pedersiz kalması ki: Bu, yalnız insanlara mahsustur. Hayvanatta ise vâlidesiz kalmaya denir. Yetim de denir.

zelzele-i içtimai ve beşeri / zelzele-i içtimaî ve beşerî

• İnsanın sosyal hayattaki sarsıntıları.

zerrat-ı kainat / zerrât-ı kâinat

• Kâinattaki zerreler, atomlar.