a'raz / a'râz

• Varlıkta kalabilmesi için başka bir şeye muhtâc olan hâssalar (özellikler), sıfatlar. Araz'ın çokluk şeklidir.

a'şar

• (Tekili: Öşür) Öşürler. Arazi mahsüllerinden alınan onda bir nisbetindeki vergiler.
• Mahsül alan zengin müslümanların zekâtları.

a'yan-ı sabite / a'yan-ı sâbite

• Tas: İlm-i İlâhide eşyanın ezelden beri sâbit olan sûret ve hakikatları. Mevcudat-ı ilmiye.

ab-ı abisteni / ab-ı âbistenî

• Nebatların beslenip büyümesi için zaruri olan su ve yağmur.
• Gebeliğe sebep olan su, meni.

ab-ı hayat / âb-ı hayât

• Hayat suyu. Saf ve berrak su. İnce ve derin mânâlı söz. Tasavvufta mürşid-i kâmil denilen evliyâ zâtların, insanların mânen canlı, kalblerinin uyanık olmalarına vesîle olan mübârek sözleri, mânevî nazarları (bakışları) ve kıymetli kalblerinden fışkır an teveccüh. Bir şeyin kıymetini kuvvetli bir şek

abdal

• Evliyadan fazla nuraniyet kazanmış ve bir anda birkaç yerde görünebilen zâtlar.

acaib-i san'at

• Hayranlık uyandıran san'atlar.

acar

• (Tekili: Ecr) Sevaplar, ücretler, mükâfatlar.
• Kiralar.

aded-i enfas / aded-i enfâs

• Canlıların hayatları boyunca aldıkları nefeslerin sayısı.

ağraz / ağrâz / اغراض

• Maksatlar, arzular, amaçlar.

• Kinler, garazlar, kötü maksatlar.

• Maksatlar. (Arapça)

ağraz-ı dünyeviyye

• Dünyevî maksatlar, dünyevî niyetler, amaçlar.

ağraz-ı faside / ağrâz-ı fâside

• Bozuk maksatlar, bozguncu niyetler.

ağraz-ı nefsaniyye / ağraz-ı nefsâniyye

• Nefsanî maksatlar, nefsî arzular.

ağraz-ı şahsiyye

• Şahsî maksatlar, ferdî niyetler.

ahar

• Hattatların kullandıkları kâğıda sürülen nişastalı yumurta. (Farsça)
• Kahvaltı. (Farsça)
• Bir nevi çelik. (Farsça)

ahkam-ı maneviyye / ahkâm-ı mâneviyye

• Allahü teâlânın zâtına ve sıfatlarına âit bilgiler, tasavvuf bilgileri.

ahlak-ı ilahiyye / ahlâk-ı ilâhiyye

• Allahü teâlânın sıfatlarına ve isimlerine uygun sıfatlarla sıfatlanmak. Allahü teâlânın ahlâkı ile ahlâklanmak.

ahmed-i faruki / ahmed-i fârukî

• (Hi. 971-1034) (İmam-ı Rabbanî) Hz. Ömer (R.A.) ahfadından olduğundan Fârukî denilmiştir. Kendisi demiştir ki: "Hakaik-i imaniyeden bir mes'elenin inkişafını, binler ezvak ve mevâcid ve kerâmata tercih ederim." Hem demiş ki: "Bütün tarikatların nokta-i müntehası hakaik-i imâniyenin vuzuh ve inkişâfı

ahmed-i rüfai / ahmed-i rüfâî

• (Hi: 512-578) Büyük bir veliyullahtır. Pek çok kerametleri görülmüştür. İmam-ı Musa Kâzım Hazretlerinin evlâtlarından olup, dine büyük hizmetler etmiştir. (R.A.)

ahyal

• (Tekili: Hayl) : Atlar, at sürüleri. Atlı kıtalar.

ahzar

• (Tekili: Hazer) Endişeler, ihtiyatlar.

akaid

• (Tekili: Akide) Akideler. İtikad olunan hakikatlar. İtikada dâir kaziye ve hükümler, esaslar.

• Akideler, inanılan hakikatlar.

aks-ül amel

• İstenilen şeyin zıddı hasıl olması. Tersine oluş. (Reaksiyon)
• Edb: Edebi san'atlardandır. Bir cümle veya mısrânın altını üstüne getirmekle, başka bir cümle veya mısrâ yapmaktır. Pertev paşanın: "Her düzün bir yokuşu, her yokuşun bir düzü var." mısrâında olduğu gibi.

aktab / aktâb

• (Tekili: Kutb) Kutublar. Hak tarikatların reisleri, şahları.

• Kutublar. Tasavvufta yüksek derecelere ulaşmış mübârek, kıymetli zâtlar Kutb'un çokluk şeklidir.

aktab-ı erbaa

• Ehl-i sünnet âlimleri ve mütebahhir ve maneviyatta çok ileri zatlar tarafından şimdiye kadar dört büyük kutup olarak bilinen veliler. (Seyyid Abdulkadir-i Geylâni, Seyyid Ahmed-i Bedevi, Seyyid Ahmed-i Rufâi, Seyyid İbrahim Desuki.)

aktar / aktâr

• (Tekili: Kutr) Kuturlar. Çaplar. Dâirenin merkezinden geçen doğru hatlar.
• Her taraf.
• Güzel kokulu yağlar vesaire satan adam. Güzel kokular tâciri.
• Ecza, ilâç satan adam.
• Mahalle aralarında bazı baharatla iğne, iplik vesaire satan satıcı.

• Kuturlar, çaplar, dairenin merkezinden geçen hatlar, bölgeler, taraflar. Her taraf.

alem-i gayb / âlem-i gayb

• Zâhir duygularımızla bilinemeyen ve ervah ve meleklere, cinlere mahsus olan âlem. Mâzi ve müstakbeldeki mahlukatın mânevi hayatlarının âlemi.

alem-i kevn ü fesad / âlem-i kevn ü fesâd

• Oluşumlar ve bozulmalar dünyası, icatlar ve tahripler âlemi.

aleyhi efdalüssalatü ve ekmelüsselam / aleyhi efdalüssalâtü ve ekmelüsselâm

• En üstün selâmlar ve en mükemmel salâtlar onun üzerine olsun.

aleyhi ekmelüssalatü vesselam / aleyhi ekmelüssalâtü vesselâm

• En mükemmel salâtlar ve selâmlar onun üzerine olsun.

alim / âlim

• Bilen, ilim sâhibi.
• Her şeyi bilen mânâsına Allahü teâlânın sıfatlarından biri.
• Zamânın fen ve edebiyât bilgilerinde yetişmiş, Kur'ân-ı kerîmin ve yüzbinlerce hadîs-i şerîfin mânâsını ezberden bilen, İslâm'ın yirmi ana ilmi ve bunların kolları olan seksen ilminde mütehassıs (uzman),

allah

• İnsanı, dünyayı, kâinatı, görülen veya görülemiyen bütün varlıkların yaratıcısı. Allah ezelidir; yani varlığının başlangıcı yoktur, çünki yaratılmamıştır ve varlığı devamlıdır, sonsuzdur. Hiç bir şey yokken o yine vardı. Allah'ın ilmi, kudreti ve iradesi ve diğer sıfatları da sonsuzdur. O herşeyi ve

anasır-ı hisabiyye / anâsır-ı hisabiyye

• Mat : Bir hesabı yapmak için gerekli olan mâlûmatlar.

arif-i esrar / ârif-i esrar

• İlâhî sır ve hakikatlara vâkıf olan.

aşere-i mübeşşere

• Hz. Peygamber'in (A.S.M.) kendilerine Cennetlik olduklarını müjdelediği sahabelerdir. Bu kişiler Allah'ın emirlerine bağlılıkta ve din hizmetindeki fedailikte Allah'ın rızasını tam kazanmışlardır. Bu zatlar şunlardır: Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali, Hz. Abdurrahman bin Avf, Hz. Ubeyde b

asfaf

• (Tekili: Saff) Saflar, hatlar.

asfiya / asfiyâ

• Sâfiyet, takvâ ve kemâlât sâhibi ve Peygambere (A.S.M.) vâris olup, onun meslek ve gayelerini ihyaya ve tatbike çalışan muhakkik zatlar.

• Günahlardan arınmış büyük zatlar.

asfiya-i müdekkikin / asfiya-i müdekkikîn

• İslâmî hakikatların tetkik ve bilinmesinde çok dikkatli ve sâdık olan büyük İslâm âlimleri.

asfiya-i muhakkikin / asfiya-i muhakkikîn

• Hz. Peygamberin çizgisinde yaşayan ve hakikatleri delilleriyle bilen ilim ve takvâ sahibi büyük zatlar.

ashab / ashâb

• (Tekili: Eshâb) (Sahib) Arkadaş olanlar. Sahip olanlar, kullanma yetkisine sahip kişiler.
• Halk, ahali.
• Sahabeler, yani Peygamberimiz Hz. Muhammed'i (A.S.M.) görmüş ve mü'min olarak ona ve onun mesleğine bağlı kalmış olan zatlar. Bu kişiler, insanlık, doğruluk ve her türlü faz

ashab-ı kehf / ashâb-ı kehf

• Kur'ân-ı Mu'ciz-ül Beyan'da bahsi geçen ve devirlerinin zâlim padişahından gizlenerek ve onun şerrine âlet olmaktan çekinerek, beraberce bir mağaraya saklanıp, Rabb-ı Rahimlerine (C.C.) sığınan, dindar ve makbul büyük zâtlar. İsimleri rivâvette şöyle sıralanır: Yemlihâ, Mekselinâ, Mislinâ, Mernüş, D

ashab-ı suffa / ashâb-ı suffa

• Suffa ehli. Bunlar, Hz. Peygamberin (A.S.M.) mescidine bitişik üstü örtülü, etrafı açık bir yerde otururlardı ve orada yaşarlardı. Bu zatların yaşayışları ve hâlleri din hizmeti, hayatı bakımından büyük değer taşımaktadır. Bütün hayatları Peygamberimiz'in (A.S.M.) yanında bulunarak Kur'ânın en yükse

aska'

• Atların ve kuşların başının ortasında beyazlık olanı.
• Kanarya kuşu.

asra'

• Zor olan şey. Güç nesne.
• Kanatlarının uçlarında beyazlıklar olan tavşancıl kuşu.

aşşab

• (Aşşeb. den) Nebatları, bitkileri toplayarak ve misallerini kurutarak her biri üzerinde ilmî incelemeler yapan âlim.

atıf / âtıf

• (Atf. dan) Yüzünü çeviren, bakan. Meyleden, yönelen.
• Bağlaç.
• Şefkat edici kimse. Merhametli, müşfik.
• Yarış atlarının altıncısı.
• Gr: İki kelimeyi birbirine bağlayan harf veya kelime.

avaid

• (Tekili: Âide) İratlar, gelirler. Aidat.
• Tahsisât.

avam

• Halktan ilmi irfanı kıt olan kimse. Okuyup yazması az olan. Fakirler sınıfından.
• Tas : Hakikata tam erememiş, tevhidin derin hakikatlarından haberi olmayan.
• Halkın ekseriyeti.

ayanısabite / ayânısâbite

• Varlıkların ilâhî ilimde ezelden beri bulunan hakikatları.

ayetü'l-kürsi / âyetü'l-kürsî

• Allah'ın varlığından ve bir kısım mühim sıfatlarından bahseden Bakara Sûresinin 255. âyeti.

ayin / âyin

• Merâsim. Usûl. Görenek. Dinî âdâb. Âdet, örf ve kanun.
• Ziynet, süs.İslâm'da fıkıh lisânı âyin kelimesini kabul etmemiştir. Bazı vakıflar, filân câmide herhangi bir tarikat âyini icra için te'sis yapacakları zaman vaki olan müracaatlarında fetvahâne tarafından verilen müsaadelerde âyi

ayine

• Ayna. Mir'ât. Kendisine tecelli ve aksedeni gösteren veya bildiren şey. (Ayna, ışığı aksettirip gösterdiğinden dolayı esmâ-i İlâhiyeyi de bize gösteren ve Cenab-ı Hakk'ın sıfatlarına âyinelik eden mevcudata da mecazen "âyine" denilmektedir.) (Farsça)
• Vasıta ve mazhar mânasına da gelebilir.(Farsça)

ayine-i samedani / âyine-i samedânî

• Herşeyin kendisine muhtaç olduğu halde, hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın isim ve sıfatlarını yansıtan ayna.

azamet-i kibriya / azamet-i kibriyâ

• Zâtının büyüklüğü ve sıfatlarının sınırsız oluşu.

azimet / azîmet

• Kuvvetli irâde, istek, arzu. Haramlardan, dinde yasak edilen şeylerden sakınmakla berâber, mümkün olduğu kadar ruhsatlardan yâni dinde izin verilen kolaylıklardan uzak durup; evlâyı, en iyi olduğu bildirilenleri, nefse zor gelenleri yapmak; takvâ yol u.

bab

• Evlat sahibi erkek. Ata, ecdat. (Farsça)
• Gemi halatlarının bağlandığı yer. (Farsça)
• İnşaatta ağırlıkların bindirildiği direk. (Farsça)
• Mânevi rehber, şeyh. (Farsça)
• Bektaşi şeyhi. (Farsça)
• Hayırhah ve muhterem. (Farsça)
• Daha çok zencilerde olan bir hastalık cinsi.Aile reisi babadır. Babanın hayatt (Farsça)

bakara suresi / bakara sûresi

• Kur'an-ı Kerim'in 2. Sûresi olup Medine-i Münevvere'de nâzil olmuştur. (Bu sûre, Mûsâ Aleyhisselâm'ın risâleti ile o milletin seciyelerine girmiş olan bakarperestlik mefküresini kesip öldürdüğünü, bir bakarın zebhi ile anlatır ve şu cüz'i hadise ile beşerin dünyevî menfaatlarına en çok vesile olan ş

bari'

• Bir kalıptan döker gibi, düzgün, tertipli ve güzel yaratan. Aza ve cihâzatları birbirine mütenasip ve kâinattaki umumî nizama ve gayelere uygun ve münasebettar olarak halkeden Cenâb-ı Hak (C.C.)

barigah-ı ehadiyet / bârigâh-ı ehadiyet

• Herbir vaklıkta isim ve sıfatlarıyla tecellî eden Allah'ın huzuru; İlâhî dergâh.

basar

• Âletsiz ve şartsız olarak, gizli ve âşikâr (açık) her şeyi görmesi mânâsına, Allahü teâlânın sübûtî sıfatlarından biri.

basir

• Basiret sâhibi ve anlayışlı olan. Hakikatları anlayan. En iyi ve en çok anlayışlı. Kalb gözü ile gören.
• İt, köpek, kelp.

basiret

• Hakikatı kalbiyle hissedip anlama. Kalbde eşyanın hakikatlarını bilen kuvve-i kudsiyye. Ferâset. İm'ân-ı dikkat.
• İbret alınacak hidâyet sebepleri. Beyyine. Hüccet.
• Bir evin iki tarafının arası.
• Yer üstündeki kan.

bedi' ilmi / bedî' ilmi

• Lafz (söz) ve mânâ ile ilgili bâzı san'atlar ile sözün süslenmesini öğreten ilim.

beka / bekâ

• Allahü teâlânın sıfatlarından. Allahü teâlânın varlığının sonsuz olması, hiç yok olmaması.
• Bekâ-billah.

belinograf

• Telefon hatlarıyla fotoğraf, şekil ve yazıyı uzak mesafeye nakleden cihaz. (Fransızca)

bem

• Bazı sıfatlara katılarak mübalağa beyan eder.

beni / benî

• Oğullar, evlâtlar, çocuklar. (Aslı: Benûn-Benîn)

berevat / berevât / بروات

• Beratlar. (Arapça)

beyde

• Gr: "Enne" lâfzı gibi, "şu kadar var ki, lâkin" mânâsında istisna edatlarındandır.

biat-ı rıdvan

• Kur'an-ı Kerim'in 48. Sûresi olan Fetih Sûresinde zikri geçen, Hz. Peygamber'e (A.S.M.) bağlılıklarını bildiren sahabelerin biatlarıdır. 1400 veya daha fazla olduğu bildirilir. Bu cemaata Ashab-ı Rıdvan da denir. (R.A.)

bida / bidâ

• Bidatlar, sonradan çıkan şeyler.

bida'

• (Tekili: Bid'at) Bid'atlar. Sonradan meydana çıkan şeyler.

bidiyat / bidîyât

• Bidatlar, dine sonradan sokulanlar.

bir gözü kör deha

• Kur'ân'ın gösterdiği gerçekleri görmeyen ve sadece dünyevî maksatları gözeten zekâvet, dâhîlik.

bırtıl

• (Çoğulu: Berâtıl) Rüşvet.
• Meşru olmayarak, kanunen bir iş gördürmek için vazifeli olan kimseye rüşvet olarak verilen şey ki, para vesair menfaatlardır.

biyoğrafi

• Şahısların hayatlarını mevzu edinen yazı çeşitlerine verilen isim.

büdela / büdelâ

• Bedeller. Ricâlü'l-Gayb denilen Allahü teâlânın insanlardan gizlediği evliyâ zâtlar. Bedîl'in çokluk şeklidir. Ebdâl de denir.

bürhan-ı natık / bürhan-ı nâtık

• Konuşan bürhan. Mecaz olarak Peygamberimiz Hz. Muhammed (A.S.M) kastedilir ki; bütün hakikatları isbat ve izhar etmiştir.

büruz / bürûz

• Zâhir olmak. Görünmek, ortaya çıkmak. Olgun bir velînin sevenlerinde bâzı sıfatlarının zâhir olması, görünmesi.

busat

• (Tekili: Bisat) Bisatlar, döşekler, kilimler, minderler, keçe yaygıları.

bütçe

• Devletin veya diğer kuruluşların yıllık gelir ve giderlerini (sarfiyat ve varidatlarını) gösteren ve bunlarla ilgili harcamaları tayin eden hesap işleri. (Fransızca)

cabi / câbi

• (Cibâyet. den) Eskiden Evkaf gelirlerini ve zekâtları toplayan tahsildar.

cadde-i kübra

• Büyük cadde.
• Mc: En selâmetli yol. Kur'an yolu. Sahabe ve Peygamber vârisi olan büyük zatların, müçtehidlerin yolu.

cahid

• Mânen, kavlen, kalemen ve maddeten cihad eden. Mücâhid olan. Din düşmanı ile elinden geldiği kadar mânen, kavlen, kalemen ve maddeten cenkeden, vuruşan. Mümkün olduğu kadar gayretle çalışan. Kur'an ve İman hakikatlarının neşrinde çalışmak suretiyle mücahede eden.

cani

• Cinayet işlemiş olan. Birisini öldürmüş veya yaralamış bulunan. Caniler nasıl haksız yere insanı öldürüyorlar ve onların hayatlarına son veriyorlarsa; kâfirler, inkârcılar, dinsizler de birer cani sayılırlar. Çünkü Allah'ın eserleri olan canlı ve cansız varlıklar onun sonsuz kudretini, ilmini, irade

celal / celâl

• Allahü teâlânın kahr ve gazab sıfatlarından. Azamet, büyüklük, ululuk, hiçbir şeye muhtâç olmamak.

cem'iyet

• Tenasüp ve tezat gibi söz san'atları yoluyla birbirine uyan veya zıt olan sözleri bir arada bulundurma san'atı.

cem'iyyet

• (Cemiyet) Topluluk, birlik. Hey'et.
• Bir yere cem' olma.
• Mânevi birlik teşkil eden cemaat.
• Huk: Kazanç paylaşmaktan başka bir maksadla, ikiden ziyade şahsın ilim ve mâlumâtlarını ve faaliyetlerini devamlı bir şekilde birleştirmek suretiyle bir esas nizamnameye müstenid

cemali / cemalî

• Allah'ın sonsuz lütuf, ihsan, rahmet ve merhametine dair isim ve sıfatlarının tecellisiyle ilgili; lütuf ve cemal tecellisi gibi.

cennet-i ala / cennet-i âlâ

• Cennet katlarının en yükseği.

ceraim

• (Tekili: Cerime) Cerimler, suçlar, kabahatlar, cinayetler.

ceraim-i müştereke

• Müşterek işlenen suçlar. Ortak kabahatlar.

cerre çıkma

• Eski zamanda medrese talebelerinin, mübarek üç aylar olan Receb, Şaban ve Ramazanda köylere dağılıp halka, ahaliye dini nasihatlarda bulunmak, namaz kıldırmak veya müezzinlik etmek suretiyle para ve erzak toplamaları.

cilve-i bedayi / cilve-i bedâyi

• Benzersiz san'atların tecellîleri, görüntüleri.

cilve-i samediyet

• Herşey Kendisine muhtaç olduğu halde Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın isim ve sıfatlarının varlıklar üzerindeki yansımasının görünümü.

cinn

• Bir cins ateşten yaratılmış olup, dünyanın insandan sonra en mühim sekenesidir. Akıl ve şuur sâhibi olup pekçok şer ve isyan yapabildikleri gibi "Peygamberlerin ve semâvî kitabların irşadlarıyla" insana yetişememekle beraber terakki edip yüksek kemâlatlara çıkabilen mahluktur. İnsanlar gibi

cud

• Cömertlik. Sahilik. Eli açık olmak. Muhtaçların vaziyetlerini, durumlarını bildirmeğe meydan vermeksizin lütuf ve ihsanda bulunma hâleti. Mücahede-i diniye ve neşr-i hakaik-ı Kur'aniye ve imaniye hizmetinde mutemed zâtlara lüzumunda maddeten de iştirak etmek fedakârlığı.

cünban / cünbân

• "kımıldanan, kımıldatan, sallanan, oynayan, oynatan, hareket eden" mânâlarına gelir ve sıfatlar yapar. Dünbâle-cünbân : Kuyruk sallayan. (Farsça)

dabh

• Atların koşu esnasındaki nefeslerinin sesleridir ki, sahil denilen kişnemek değil, yemi ve sahibini gördüğü zaman yaptığı gibi hamhame denilen sesi de değil; hızlı nefes sesi olan bir harıltı ve hohlamadır. Denilmiştir ki: Dabh, bir at ve bir de köpek koşarken olur.

daire-i akaid

• İnançların, itikatların dairesi.

daire-i esma ve sıfat / daire-i esmâ ve sıfât

• Allah'ın isim ve sıfatlarının tecellî dairesi.

defif

• Ağır ağır gitmek.
• Kuşun, ayakları yerde iken kanatlarını salıp hareket ettirmesi.

defter-i iltifatat-ı rahmaniye / defter-i iltifâtât-ı rahmâniye

• Sonsuz merhamet sahibi olan Allah'ın iltifatlarını içine alan defter.

deha-i kudsi / deha-i kudsî

• Dinin derin hakikatlarını anlamakta yüksek mahareti olan dehâ. Dinî dehâ.

delil-i inayet

• Allah'ın inâyetinin tecellisinden gelen ve kâinatta görülen hikmet ve maslahatlara uygun en mükemmel nizam ve tam esaslı san'at; ve kâinattaki eşyaların menfaat ve faydalarını bildiren âyetler, bu inâyet delilini gösteriyorlar.

derecat / derecât

• Dereceler, yukarı katlar.

derece-i şuhud

• İmanı ve mânevi hakikatları, mânevi terakki yoluyla görmek seviyesinde olan iman mertebesi.

derekat / derekât / دركات

• Derekeler, aşağı katlar.

• Katlar. (Arapça)
• Basamaklar. (Arapça)

dergah / dergâh

• Makam, kapı girişi, eşik. Tasavvuf mektebi. Tasavvufta yetişmiş ve yetiştirebilen evliyâ zâtlar tarafından, talebelere, tasavvuf, İslâm ahlâkı ve diğer dînî ilimlerin ve zamânın fen ilimlerinin okutulduğu yer.
• Cenâb-ı Hakk'ın rahmet kapısı.

devlet-abadi / devlet-abadî

• Hindistan'ın Devlet-âbâd şehrinde imal edilen ve güzel san'atlarda kullanılan bir çeşit kâğıt. (Farsça)

devletlü utufetlü

• Vezirlere, müşirlere, padişah damatlarına verilen ünvan.

deyacir

• (Tekili: Deycür) Karanlıklar, zulümatlar.

deyn

• Borç, hazır ve mevcûd olmayan mal.
• Hazır olmayıp, ayrı olarak bulunduğu yeri bildirilmeyen her türlü mal ile hazır ise de ayrı olarak gösterilmeyen kıyemî (çarşıda benzeri bulunmayan, bulunsa da fiyatları farklı olan) mal.
• Zekât verecek kimsenin elinde, yanında olmayıp başkasında bul

dimişki / dimişkî

• Şam şehriyle alâkalı. Şam'a ait ve müteallik.
• Şam'da yapılan ve güzel san'atlarda kullanılan bir nevi kâğıt.

duhan

• Duman. Tütün.
• Kur'an-ı Kerim'in 44. suresinin adı.
• Mc: Gaflet ve dalâlet dumanı ki, hakikatların görünmesine mâni olur. Arap lisanında galib olan şerre, duhan tesmiye ederler.
• Kıtlık ve kuraklık.

dürece

• Süllem, merdiven.
• Bağırtlak kuşu. (Kanatlarının içi siyah ve dışı boz olan bir kuş.)

düsür

• (Tekili: Disar) Perçinler, halatlar, kenetler. Geminin tahtalarını birbirine bağlayan rabıtalar.

eali

• (Tekili: A'lâ) İtibarı ve şerefi yüksek zâtlar. İyiler. Günahtan sakınan temiz ve sâlih amel sâhibi kimseler.

ebarik

• Balçıklı, kumlu yer.
• (Tekili: Ebrak) Alaca atlar.

ebazir

• (Tekili: Ebzâr) Yemeklere katılan baharatlar, kurumuş kekikler.

ebdal / ebdâl

• Bedeller. Dünyânın nizâmı, düzeni ile vazîfeli olup, Allahü teâlânın insanlardan gizlediği büyük zâtlar. Biri vefât edince, yerine başkası getirildiğinden bu isimle anılmışlardır. Bunlara Ricâlü'l-Gayb da denir.

ebna-yı vatan / ebnâ-yı vatan

• Vatan evlâtları.

• Vatan evlatları.

ecniha

• (Tekili: Cenah) Kanatlar. Cenahlar. Taraflar.

edevat

• (Tekili: Edat) Aletler. Takımlar, parçalar.
• Gr. Fiil veya isimlere eklenen küçük kelime veya harfler. Edatlar.

efahim

• (Tekili: Efhâm) Büyük zatlar. Pek büyük, muhterem kimseler.

efendi

• (Rumcadan) Sahib, mâlik, mevlâ. Ağa. Şer'î hâkim, kadı, molla. (Saygı ve nezâket mübalağası olarak kullanılır. Eskiden büyüklere ve şâyân-ı hürmet zâtlara Efendimiz denildiği gibi, her zaman için Hz. Peygamber Aleyhissalâtu Vesselâm'a da, mü'minler Efendimiz diyerek hürmet ve sevgilerini ifade ederl

efgan

• Acı ile bağırıp çağırmalar. Feryatlar ve istimdat. (Farsça)

efras

• (Tekili: Fers) Atlar. Beygirler.

ehad

• Bir, tek. Allah'ın sıfatlarından.

ehl-i istiğrak

• Mânevî bir coşku ve heyecan ile kendinden geçmiş hâle gelen zâtlar.

• Manevi bir coşkunlukla kendinden geçmiş hâle giren zatlar.

ehl-i keşf

• His ve akılla anlaşılamayan şeylerin, kalbine doğduğu velî zâtlar.

• Perdeli olan ve zâhir hislerle bilinmeyen hakikatları, Cenab-ı Hak'kın lütf u ihsanı ile bilen veliler. (Farsça)

ehl-i keşif ve keramet

• Allah'ın bir ikramı olarak, olağanüstü hal ve hareketlerin kendilerinde görüldüğü velî zâtlar ve mâneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini gözleme yeteneğine sahip insanlar, veliler.

ehl-i keşif ve zevk ve şuhud ve müşahede

• Maneviyat âlemlerinde iman hakikatlerini Allah'ın lütuf ve ihsanıyla gözleme yeteneğine sahip olan veli zâtlar (k-ş-f;.

ehl-i salah / ehl-i salâh / اَهْلِ صَلَاحْ

• Bütün güzel sıfatları üzerinde toplayanlar.

ehl-i zevk

• Zevklenenler, lezzet alanlar.
• Tas: Cenab-ı Hakk'a yakınlıkla, kurbiyetle veya uyanık kalble iman ve Kur'an hakikatlarından zevk alanlar.

ehlullah

• Allah adamları, Allahü teâlânın emirlerine uyup, O'nun sevgisini ve ism-i şerîfini gönlünden hiç çıkarmayan evliyâ zâtlar.

eimme-i isna aşer / eimme-i isnâ aşer

• On iki imâm. Silsile-i sâdâttan olup müceddit olan imâmlar hakkındaki bir tâbirdir. Bu zâtlar esasât-ı İslâmiye ve hakaik-i Kur'âniye ve imâniyenin, dini esasların ve şeriatın muhafazasına çalışan, saltanat işlerine karışmayan mânevi riyâset ve ilim sahibi şahsiyetlerdir.

eimme-i verese

• Vâris olan imamlar. Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmın mânevi vârisi olan büyük zâtlar, mürşidler, imamlar.

ekanim

• (Tekili: Uknum) Asıllar, rükünler, zatlar.

elfaz

• (Tekili: Lafz) Lafızlar. Sözler. Lügatlar.

emani-i mahsusa

• Hususi arzular, özel maksatlar.

emn-ül-azl

• Peygamberlere mahsûs sıfatlardan biri. Peygamberlerin peygamberlikten azl edilmemesi, atılmaması.

emzice

• (Mezc. den) Mizaclar, tabiatlar, huylar, meşrebler.

• Mizaçlar, tabiatlar, huylar.

endüstri

• Sanayi, imalât, sanatlar. Hammaddeyi mâmul eşya hâline getirme. Bu da ikiye ayrılır. 1- Küçük sanayi: Ev ve atölyelerde basit âlet ve makinelerle eşya imalâtıdır. 2- Büyük sanayi: Su buharı, akaryakıt, elektrik, atom enerjisi gibi büyük çapta enerji kaynaklarından faydalanılarak fabrikalarda seri hâ (Fransızca)

enflasyon

• Piyasaya gerektiğinden fazla kâğıt para çıkartmaktan dolayı paranın değeri düşüp fiyatların yükselmesi. (Fransızca)

erham-ür rahimin / erham-ür râhimîn

• Merhametlilerin en merhametlisi.
• Allah'ın (C.C.) sıfatlarındandır.

ervah-ı neyyire ashabı / ervâh-ı neyyire ashâbı

• Nurlu ruh sahipleri; manevî âlemlerdeki nurlara ulaşan büyük zâtlar.

es'ar / es'âr / اسعار

• (Tekili: Sı'r) Narhlar. Satılan şeylerin bilinen ve değişmeyen fiatları.

• Fiyatlar. (Arapça)

esbat

• Rahatlar, huzurlar.
• Haftanın son günleri.

eşhas-ı müthişe / eşhâs-ı müthişe

• Dehşet verici icraatlar yapacak olan şahıslar.

eslaf-ı izam / eslâf-ı izâm

• Önceden gelmiş olan büyük zâtlar.

• Evvelce gelmiş olan büyük zâtlar. (İmâm-ı A'zam, İmâm-ı Şâfii gibi)

esma ve sıfat-ı ilahiye / esmâ ve sıfât-ı ilâhiye

• Cenab-ı Allah'ın isim ve sıfatları.

esma-ül hüsna

• Allah'ın isimleri. Cenab-ı Hakk'ın güzel isim ve sıfatları.

esmaü'-hüsna / esmâü'-hüsnâ

• Allah'ın güzel isim ve sıfatları.

esrar

• (Tekili: Sır) Sırlar. Gizli hikmetler ve mânalar. Bilinmeyen şeyler.
• Keyif veren zehir. Uyuşturucu madde.
• Elinde ve el ayasında olan hatlar.

essalavat

• Peygamberimiz Resul-ü Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm Efendimize veya Cenab-ı Hakk'a (C.C.) karşı hamd, şükür ve teşekkür ifade eden dua, selâm ve salâvâtlar.

et-tahiyyatü

• Bütün mahlukatın hayatları, kal ve hâl dilleri ile Hâlıkları olan Allah'a (C.C.) karşı yaptıkları hamdler, şükürler, mânevi hayat hediyeleri.

etbak

• (Tekili: Tabak ve Tabaka) Yemek tepsileri, sofraları. Büyük sahanlar.
• Tabakalar, dereceler, mertebeler, katlar.
• Kabileler, kavimler, aşiretler.

evasıt / evâsıt

• (Tekili: Evsât) Vasatlar, orta hal ve vaziyetler.

• Vasatlar, orta hâlli olanlar.

evliya

• (Tekili: Veli) Veliler. Nefsine değil, dâimâ Cenab-ı Hakk'ın rızâsına tâbi olmağa çalışan, ibâdet ve taatta, takvâ ve riyâzatda çok yüksek mertebelere ulaşıp Allahın (C.C.) mahbubu ve karibi olan büyük ve ender zâtlar.

evrad-ı tarikat / evrâd-ı tarikat

• Tarikatların virdleri, zikirleri.

evsaf / evsâf

• (Tekili: Vasf) Vasıflar, sıfatlar.

evsaf ve şuunat-ı rabbaniye / evsâf ve şuûnât-ı rabbâniye

• Cenâb-ı Hakkın yüce sıfatları ve terbiye edicilikle ilgili nitelikleri.

evsaf-ı azamet ve celal / evsaf-ı azamet ve celâl

• Alah'ın haşmet, yücelik ve büyüklüğünü gösteren sıfatlar.

evsaf-ı celal ve cemal / evsâf-ı celâl ve cemâl

• Cemâl ve celâl sıfatları, güzel ve haşmetli nitelikler.

evsaf-ı celaliye ve cemaliye / evsâf-ı celâliye ve cemâliye

• Cenâb-ı Hakkın sonsuz güzellik ve haşmetini bildiren sıfatları.

evsaf-ı cemal / evsâf-ı cemâl

• Cenâb-ı Allah'ın güzelliğine ait sıfatları.

evsaf-ı cemal ve celal ve kemal / evsâf-ı cemâl ve celâl ve kemâl

• Güzellik, haşmet ve mükemmellik bildiren sıfatlar.

evsaf-ı kemal / evsâf-ı kemâl / اَوْصَافِ كَمَالْ

• Mükemmel vasıflar, nitelikler, sıfatlar.

• Mükemmel sıfatlar.

evsaf-ı kemaliye / evsaf-ı kemâliye / evsâf-ı kemâliye / اَوْصَافِ كَمَالِيَه

• Mükemmel, noksansız sıfatlar.

• Mükemmel sıfatlar.

evsaf-ı kemaliye ve cemaliye ve celaliye / evsâf-ı kemâliye ve cemâliye ve celâliye

• Cenâb-ı Allah'ın mükemmel, güzel ve haşmetli vasıfları, sıfatları.

evsaf-ı kudsiye / evsâf-ı kudsiye

• Mukaddes vasıflar, sıfatlar.

evsaf-ı masume / evsaf-ı mâsume

• Mâsum sıfatlar.

evsat / evsât

• (Tekili: Vasat) Ortalar. Vasatlar.

ey sübhanımız

• Ey bütün mükemmel sıfatların sahibi ve bütün eksikliklerden, bütün noksan sıfatlardan uzak, acz ve şerikten münezzeh olan Rabbimiz!.

ez'af

• (Tekili: Zı'f) Bir şeyi iki katı yapan fazlalıklar. Katlar.

fahamet

• (Fehâmet) Büyüklük. Kadr ü şânı yüksek. (Eskiden büyük zatlara veya sadrazamlara karşı kullanılan hitab şekli idi. Fehametli Sultânım... gibi)

faruk / fâruk

• Haklıyı haksızı ayırmakta pek mahir olan. Hz. Ömer'in sıfatlarından biri.

fatanet

• (Fetânet) Zihin açıklığı. Çabuk kavrayış ve anlayış. Sağlam anlayış. Fıtnetlik.
• Müteyakkız oluş.
• Peygamberlerin sıfatlarından biridir.

faysal

• Kesin hüküm; karmaşık bir meseleyi kesin hatlarıyla çözümleme, yanlışı doğrudan ayırma.

fazail / fazâil

• İnsanda iyilik etmeye ve fenalıktan çekinmeye karşı devamlı ve değişmez istidatlar, güzel huylar.

fazalat

• Necasetler, kazuratlar, murdarlıklar, pislikler.

ferh

• Civciv. Tavuk veya kuş yavrusu.
• Nebatların diplerinde çıkan filiz.

fesadat / fesâdât

• Fesatlar, bozukluklar, karışıklıklar.

fetanet / fetânet

• Peygamberlerde bulunması lâzım olan sıfatlarından biri. Peygamberlerin; bütün insanların en akıllısı, en zekîsi ve en anlayışlısı olmaları.

feteva

• (Tekili: Fetva) Fetvalar. Ehliyet sâhibi bir din âliminin bir mes'ele hakkında müsbet veya menfî haber ve malûmatları.

fiat / fîât / فيئات

• Fiyat. (Arapça)
• Fiyatlar. (Arapça)

fihriste-i makasıd

• Maksatların anlatıldığı liste.

firaset

• Zihin uyanıklığı. Bir şeyi çabukça anlayış kabiliyeti. Bir kimsenin ahlâk ve istidadını yüzünden anlamak. Firasetin bir nev'i, sebebini anlamadan ve ilham eseri olarak vücuda gelen seziştir. Diğer nev'i ise kesbîdir. Muhtelif huy ve tabiatları bilmek neticesinde hâsıl olur.
• Yiğitlik.

fireuni / fireunî

• Hat, minyatür, tezhib gibi güzel san'atlarda kullanılan bir kâğıt cinsi.

fiskil

• Yarış atlarından cemeleden sonra geleni.

fünun / fünûn

• Nev'iler, çeşitler, sınıflar, tabakalar.
• Hünerler, sanatlar, ilimler, fenler.

fünun-u hikmet

• Hikmet san'atları.

gaffar / gaffâr

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Günah, kusur ve kabahatları çok bağışlayan.

galatat

• Galatlar, hatalar, yanlışlar.

gane / gâne

• Bazı sayıların sonlarına eklenerek "lik" halinde sıfatlar yapılır. (Meselâ: Cihâr-gâne: f. Dörtlük.) (Farsça)

garaz-ı siyasi / garaz-ı siyasî

• Siyasal maksatlar.

girih-küşa

• Düğüm açan, bağı çözen. (Farsça)
• Mc: Müşkülâtları yenen, zorlukları halleden. (Farsça)

gönder

• Tar: Seferde ordunun ve ileri gelen vezir ve diğer devlet ricalinin atlarına bakmak ve sair zamanlarda ise has ahır ve çayır hizmetlerinde kullanılmak üzere gayr-ı müslimlerden ve hasseten Bulgarlardan tertip edilmiş bir sınıf olan voynukların her mıntıkada iki, üçü ve dördü hakkında kullanı

ha

• "İşte!" mânasınadır. (Farsça)
• Cemi edatıdır. Kelimelerle birleşerek onları çoğul yapar. Meselâ: Ayine-hâ : Aynalar. Der-hâ : Kapılar. Esb-hâ : Atlar. Zülüf-hâ : Zülüfler. (Farsça)

habeşi / habeşî

• Habeş memleketi ahalisinden olan. Habeş'e mensub ve müteallik olan.
• Koyu esmer renkli adam.
• Hat, tezhib, minyatür gibi güzel san'atlarda kullanılan bir cins kâğıt.

hafi okumak / hafî okumak

• Namazda sessiz okumak. İmâmın öğlen, ikindi ve üç ve dört rek'atlı namazların üç ve dördüncü rek'atlarında sessiz okuması.

hakaik / hakâik

• Hakikatlar, gerçekler.

hakaik-i ilahiye / hakaik-i ilâhiye

• Allah'ın zât ve sıfatlarına ait gerçekler.

hakaik-i latife / hakaik-i lâtife

• Tatlı, şirin hakikatlar, ince mânâlı gerçekler.

hakaik-ı nisbiye

• Nisbete, ölçüye göre olan hakikatlar.

hakaiknüma / hakâiknümâ

• Hakikatları gösteren.

hakayık-ı seb'a

• Yedi hakikat. Fatiha suresinin yedi âyeti. İmanın altı şartı ve İslâmiyet ile yedi olan mühim hakikatlar. Kur'an-ı Kerim'in yedi vechile hârika olması gibi hakikatlar.

hakayık-ül vekayi'

• Hâdiselerin hakikatları.

halaik

• (Tekili: Halayık) (Halk) Mahlukat. Yaratılmışlar.
• Huylar. Tabiatlar.

hane-i avarız

• Avarız ve bedel-i nüzul ve buna benzer vergiler ve tekâlifin toplanmasında tutulan ölçü. Buradaki hanenin, lügat mânası olan evle münasebeti yoktur. Kasabalar, köyler nüfuslarına ve emlâk ve arazilerinin miktar ve hâsılatlarına göre hane itibar edilir ve mahallî masraflarla sair vergiler ona göre ta

hasail / hasâil / خصائل

• Hasletler, tabiatlar. (Arapça)

hasais

• (Tekili: Hasîse) Kötü huylar, fena tabiatlar.

hata

• Yarış atlarının sekizincisi.

hatib

• Hitâbeden. Söz söyleyen. Cemaate, topluluğa karşı güzel söz söyleyen kimse.
• Câmi'de müslümanlara dini nasihatlar ve güzel sözlerle hitâbeden vazifeli zat.

havass / havâss

• Seçilmişler. İlimde ve tasavvuf yolunda yüksek dereceye ulaşmış olan zâtlar.

• (Tekili: Hâss - Hâssa) Hâslar. Hâssalar. Keyfiyetler. Hususlar.
• Dindarlık ve doğruluğu ile, ilmiyle âmil olup mâneviyat mertebelerinde yükselmekle makbul ve muteber olan zatlar.
• Zenginler sınıfı.
• Kur'anî ve manevî sırlara ve hususlara vâkıf bulunan, ilim, ibadet, tâat

havbavat

• Nefsler. Zâtlar.

haziyy

• Mertebeli, değerli kişi.
• Yarış atlarının sekizincisi.

hel

• Arapçada soru cümlesinin başına gelen bir harf olup; em bel kad edatları yerinde ve ceza mânasına emri ve bazan isbat, bazan da nehiy için kullanılır.

herek

• Asmaları, fidanları, fasulye gibi tırmanıcı nebatları bağlamak için yanlarına dikilen sırık, değnek.

hey'et-i umumiye

• Umumi hey'et. Bir şeyin teferruatları nazara alınmadan olan umumi durumu.

hibal

• (Tekili: Habl) Urganlar. İpler, halatlar.

hil'at

• Yüksek makamdaki zatların beğendiği kimseye ve takdir edilen zevata giydirdiği kıymetli, süslü elbise. Kaftan.

hila'

• (Tekili: Hil'at) Hükümdar veya vezirler tarafından bir kimseye mükâfat olarak giydirilen kaftanlar, hil'atlar.

hılye

• Güzel sıfatlar, iyi hasletler.
• Süs, zinet.
• Peygamberimiz Hz.Muhammed'in (A.S.M.) evsafı ve bundan bahseden kitab.

hilye

• Güzel sıfatlar. Süs. Zinet. Cevher. Güzel yüz.
• Kılıcın sapındaki veya kınındaki zinet.
• Suret. Hey'et. Görünüş.

• Güzel sıfatlar, Peygamberimizi tasvir eden yazılar.

hilye-i seadet / hilye-i seâdet

• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem görünüşü veya O'nun görünen bütün uzuvlarının şeklini, sıfatlarını, isimlerini ve güzel huylarını anlatan yazılar. Süslü levhalar üzerine yazılan bu yazılara Hilye-i şerîf de denir.

hindi / hindî

• Hind'e ait.
• Hind ahalisinden olan, Hindli.
• Bugün konuşulan Hind dillerinin en yaygın ve tanınmış olanı.
• Güzel sanatlarda kullanılan ve Hind'de yapıldığı için de bu ismi alan bir kağıt cinsi.

hıraş

• "Tırmalayan, kazıyan" anlamıyla bileşik sıfatlar yapar. Meselâ: Dil-hıraş : Gönlü tırmalayan, inciten. Samia-hırâş : Kulak tırmalayıcı. (Farsça)

hiref

• (Tekili: Hirfet) Meslekler, san'atlar.

hısal

• (Tekili: Haslet) Hasletler, huylar, tabiatlar. Ahlâk.

hisal-hısal

• Huylar, tabiatlar.

hizb

• Her gün devamlı olarak okunan, âyet ve salâvatlardan meydana gelen duâ.

hizmet-i imaniye

• İmana ait hizmet. İman ve Kur'an hakikatlarının mukni ve ilmi delillerle anlaşılmasına hizmet etmek; neşrinde, tebliğinde çalışmak.

hububat / hububât

• Habbeler, tâneli nebatlar, taneler.

hubul

• (Tekili: Habl) Urganlar, ipler, halatlar.

hudus ve imkan / hudus ve imkân

• Usul-üd din ve İlm-i kelâmın dâhi ulemâsının ve Hükemâ-i İslâmiyyenin gördükleri ve hadsiz bürhanlar ile isbat ettikleri hudus ve imkân hakikatları.

hulefa / hulefâ

• Halifeler; Fahr-i Kâinat (a.s.m.) Efendimizin vekili olarak Müslümanların başkanlığını yapan ve İslâmiyeti korumak ve yaşatmakla görevli olan zâtlar.

hulul / hulûl

• İlâhî sıfatların mahlûklar ile bütünleştiği onlara nüfuz ettiği esasına dayalı bâtıl bir görüş.

huluvv

• Boş olmak, hâlî oluş. Boşluk. Boşta olmak.
• Huk: Tarafların anlaşarak evlilik hayatlarına son vermeleri.
• Huk: Bir gayr-i menkulün, muayyen bir bedel ile kiralanmış olmasından doğan kiracılık hakkı ve menfaati.
• Hava parası adıyla verilen meblağ.

huruf-u cazime / huruf-u câzime

• Başına geldiği müzari fiilin sonunu cezm (sükun) olarak okutan edatlar.

• Cezmeden harfler: lem, lemmâ, lâm-ül-emir, lâ-ün-nâhiye (nehyeden lâ edatı). Şart edatları da câzimdir.

huruf-u şartiye

• Şart edatları; Türkçe'de "eğer, şayet, …se, …sa" kelimelerinin karşılığı olarak kullanılan Arapça edatlar, in, lev gibi.

• (Bak: Şart edatları)

hutub

• Zorluk, güçlük.
• (Tekili: Hatb) İşler, maslahatlar. Mes'eleler.

hutuf

• (Tekili: Hatf) Ölümler, vefatlar.

hutut / hutût / خطوط

• Hatlar, yollar. (Arapça)
• Çizgiler. (Arapça)

hutut-u maneviye / hutut-u mâneviye

• Manevi hatlar, çizgiler.

hutut-u nuraniye

• Nurlu hatlar, çizgiler.

huvela'

• Çocuk anasından doğduğunda beraber çıkan ince nâzik deri. (Onda yeşil ve kızıl hatlar olur.)

huyul

• (Tekili: Hayl) Atlı alaylar.
• Atlar.
• Kötülerin meydana getirdiği kalabalık.

i'la-yı kelimetullah

• Allah kelâmının, İslâmiyetin ulviyetini ve hakikatlarının kıymetini bildirmek ve yaymak. Hakaik-ı Kur'âniye ve imâniyenin neşir ve tâmimine cehd ile çalışmak.

icraat-ı aliye / icraat-ı âliye

• Yüksek icraatlar, büyük iş ve faaliyetler.

icraat-ı hakimane / icraat-ı hakîmâne

• Hikmetli bir şekilde yapılan icraatlar.

icraat-ı ilahiye / icraat-ı ilâhiye

• Allah'ın icraatları.

icraat-ı rabbaniye / icraat-ı rabbâniye

• Herşeyi terbiye ve idare edip egemenliği altında tutan Allah'ın icrâatları, fiilleri.

içtihadat / içtihadât

• İçtihatlar; dinen kesin olarak belirtilmeyen konularda Kur'ân ve hadîse dayanarak hüküm çıkarma işlemleri.

içtihadat-ı şer'i / içtihadât-ı şer'i

• Şeriat hükümlerine dayanarak yapılan içtihatlar.

içtimaat-ı insaniye / içtimaât-ı insaniye

• İnsanlığın sosyal hayatları.

içtimaiyat-ı insaniye / içtimaiyât-ı insaniye

• İnsanlığın sosyal hayatları.

iftiraat

• (Tekili: İftira) İftiralar, asılsız isnatlar, aslı esası olmayan suç yüklemeler.

ihtiraat-ı beşeriyye / ihtirâât-ı beşeriyye

• İnsanlığın gerçekleştirdiği icatlar, buluşlar.

ilahiyyat / ilâhiyyât

• İnanılacak şeylerden bahseden kelâm ilminin; Allahü teâlânın varlığı, zâtı, sıfatları ve fiillerinden (işlerinden) bahseden bölümü.

ilm

• Bir şeyi hakkıyla bilmek, anlamak. Cehlin zıddı.
• Allahü teâlânın subûtî sıfatlarından. Her şeyi bilmesi.
• Bir şeyin sûretinin, görünüşünün zihinde şekillenmesi, bilme, bilgi.

ilm-i bedi' / ilm-i bedî'

• İlm-i beyânın üç bölümünden üçüncü bölümüdür ki, bediiyat da denir. Muktezâ-yı hâle uygun bir kelâmın lâfız ve mânâ bakımından daha da güzelleştirilmesinin kaidelerinden bahseder. Bu kaidelere Edebî San'atlar da denir.Her şeyin güzellik cihetlerinden bilhassa Arabi terkiblerden bahseder, kelâmın güz

• Lafz (söz) ve mânâ ile ilgili bâzı san'atlar yaparak sözün süslenmesini öğreten ilim.

ilm-i kelam / ilm-i kelâm

• Cenab-ı Hakk'ın zât ve sıfatlarından ve nübüvvet ve itikada ait mes'elelerinden İslâmî esaslar dairesinde bahseden ilim. Usul-üd din de denir. Bu hususlara çalışan İslâm allâmelerine "Mütekellimîn" denir.

ilmiye

• Fıkıh ve şeriat ilimleri, iman ve Kur'an hakikatları ve tahkiki iman dersleri ile iştigal eden zatların mensub oldukları yol. Alimlerin mesleği.

iltifatat / iltifâtât

• İltifatlar.

• İltifâtlar, lütuf ve iyilikler.

• İltifatlar, gönül almalar, lütfetmeler.

iltifatat-ı asar / iltifâtât-ı âsâr

• Eserlerin iltifatları.

iltifatat-ı binihaye / iltifatât-ı bînihaye

• Sonsuz iltifatlar.

iltifatat-ı fazılane / iltifâtât-ı fâzılâne

• İyilik ve ihsan sahibinden gelen iltifatlar, hoş sözler.

iltifatat-ı rahmet / iltifâtât-ı rahmet

• Allah'ın sonsuz rahmetinin iltifâtları.

imam-ı a'zam

• (Hi: 80-150) Hanefi Mezhebinin imamı. Asıl ismi: Ebu Hanife Nu'man bin Sâbit'tir. Bağdatlı olup Abbasiler devrinde yaşamıştır. Fıkıh ilminin en ileri geleni olup, bu ilmin tedvin ve tervicinde çok büyük hizmet etmiştir. Böyle zâtların vicdan-ı umumiye nezdinde idareyi, hak ve adalette selâmet için,

iman-ı billah / iman-ı billâh

• Allah'a ve O'nun sıfatlarına inanmak.

iman-ı gaybi / îmân-ı gaybî

• Allahü teâlânın zâtı, sıfatları, âhiret, melekler, Cennet, Cehennem, Mîzân, Sırat gibi gözle görülmeyen şeylere görmeden inanmak.

inadiye

• Eşyanın hakikatlarını, varlığını inkâr eden bir zümre.

iplikhane

• Eskiden suç işlemiş kimselerin hapsedilip çalıştırıldıkları yere verilen addır.
• Gemilere lüzumlu halatlarla yelken bezini yapan eski bir deniz müessesenin adı idi.

irade / irâde

• Allahü teâlânın sübûtî sıfatlarından. Allahü teâlânın dilemesi.
• İstemek, seçmek, dilemek tercih etmek.
• Tasavvuf yoluna yeni girenlerin başlangıç halleri. Allahü teâlânın rızâsına kavuşmaya azmedenler, karar verenler için ilk konak.

irfan

• Bilmek, anlayış, tecrübe ve zekâdan ileri gelen zihnî kemal.
• İkrar.
• Mücazat.
• Fık: Esrar-ı İlâhiyeye, iman ve Kur'an hakikatlarına vukufiyet. (İlim ile irfan ve ma'rifet arasında fark vardır: İlim, vech-i küllî ile, yani her vechesiyle bilmektir. İrfan ve marifet ise;

irşadat / irşâdât

• İrşatlar.

irşadat-ı aliye / irşâdât-ı âliye

• Yüksek irşatlar, doğru yolu göstermeler.

irtifas

• Fiatların yükselmesi, pahalılık.

ıskalariya

• Geminin üst kısmına çıkabilmek için iskele, yani merdiven teşkil etmek üzere çarmıhlara aykırı ve kazık bağı ile bağlanmış ince halatlar.

ıslahat-ı askeriye

• Askerlikte yapılan ıslahatlar. Askerî ıslahat.

ism-i a'zam

• En büyük isim. Allahü teâlânın bütün sıfatlarını kendinde toplayan ism-i şerîfi. Hadîs-i şerîfte İsm-i A'zamın Bekara ve Âl-i İmrân sûrelerinde olduğu bildirilmiştir. Bâzı âlimler, İsm-i A'zamın "Allahu lâ ilâhe illâ huvel hayy-ul-kayyûm" bâzıları "Lâ ilâhe illâ ente sübhâneke innî küntü minezzâlimî

ism-i tafdil

• Renge, şekil ve vasfa dâir (ef'al) vezninde olan mutlak ve uzuv noksanlığına delâlet etmemek üzere mukâyeseli üstünlük ifâde eden sıfatlardır. Daha büyük, en büyük, daha küçük, en küçük, en güzel, daha güzel gibi mânâlara gelir. (Kebir kelimesinin ism-i tafdili: Ekber; sağir kelimesinin ism-i tafdil

ismet

• Peygamberlerin sıfatlarından biri. Peygamberlerin, peygamber oldukları bildirilmeden önce ve sonra; küçük olsun, büyük olsun bilerek veya bilmeyerek günah işlemekten korunmuş olmaları.
• Günahlardan sakınma, kötü ve çirkin şeylerden uzak durma.

isnadat / isnâdât

• Asılsız isnatlar, dayandırmalar; yatıştırmalar.

ıstabl-ı has / ıstabl-ı hâs

• Padişahın atlarına mahsus ahır.

istidadat / istidâdât

• İstidatlar, kàbiliyetler.

istidadat-ı maneviye / istidâdât-ı mâneviye

• Manevî istidatlar, kabiliyetler.

istifta

• Fetva istemek. Şeriata ait bir mes'ele hakkında salâhiyetli zatlardan hakikati öğrenmek.

izafet-i maklub

• Ters çevrilmiş terkib. Muzaf-un ileyh ile muzafın yer değiştirmesi olup, böylece birleşik isim ve sıfatlar yapılır. Bu terkibler semâidir; işitilmekle öğrenilir, bir kaideye bağlı değildir. Her terkib bu şekle sokulmaz. Meselâ: Tâb-ı meh: Meh-tâb: Ay ışığı. Çeşm-i âhu: Ahu-çeşm: Ceylân gözlü. Nazar-

izmirli'ler

• İzmirli Hakkın Efendi gibi büyük zâtlar.

kabaih

• (Tekili: Kabayih) (Kabiha) Kabahatlar. Çirkin işler, kabih haller.

• Kabahatlar.

kabale

• Kadı'nın (hâkimin) verdiği hüccet.
• Toptan, götürü ile yapılan satış.
• Yahudilerin kendi cemaatlarına verdikleri vergi.

kablo

• Telgraf, telefon hatlarında veya elektrik akımı iletmede kullanılan izole edilmiş tellerin bütünü. (Fransızca)

kaddesallahü teala esrarehümül'aziz / kaddesallâhü teâlâ esrârehümül'azîz

• Daha çok tasavvuf büyüklerinin, evliyâ zâtların isimleri anılınca ve yazılınca söylenen veya yazılan Allahü teâlâ onların kıymetli sırlarını temiz, mübârek eylesin mânâsına duâ ve saygı ifâdesi. Bir kişi için Kaddesallahü sırrehü; iki kişi için Kadde sallahü sırrehümâ denir.

kadim / kadîm

• Başlangıcı olmayan.
• Allahü teâlânın zâtına âit sıfatlarından. Varlığının evveli, başlangıcı olmayan.
• Zaman bakımından eski olan şey.

kadir / kâdir

• Gücü yeten, kudret sâhibi.
• Allahü teâlânın sıfatlarından biri; gücü her şeye yeten, hakîkî kudret sâhibi.
• Gücü yeten.

kamis

• Gömlek.
• Döl yatağını kaplayan ince deri.
• Bâzı nebatlardaki ince zar.

kararit

• (Tekili: Kırat) Kuyumcu tartıları. Kıratlar.

kaside

• (Çoğulu: Kasâid) Onbeş beyitten az olmamak üzere, her beyit kafiyeli olarak, büyük kimseleri veya herhangi bir şeyi medh ü senâ eden, öven manzume şekli. Büyük zatları ve daha çok Cenâb-ı Hakk'ı veya Peygamberi (A.S.M.) medheden manzume.

kaşur

• (Çoğulu: Kaşurât) Yarış atlarının en sonra geleni.

katarat ve lemeat-ı hayat

• Hayat damlaları ve parıltıları; damlalara ve parıltılara benzeyen mahlûkatın hayatları.

kavadim

• (Tekili: Kadime) Kuyruklar.
• Kuşların kanatlarının ön tüyleri.

kaziye-i makbule

• Kabule mazhar olmuş hüküm ve iddia. İtimad edilir zâtların söyledikleri ve bu itimada binâen kabul edilen kaziyye.

kelam / kelâm

• Allahü teâlânın subûtî sıfatlarından. Cenâb-ı Hakk'ın, âlet, harf ve sese ihtiyaçtan münezzeh (uzak) olarak söylemesi.
• Îmân ve îtikâd bilgilerini delîlleri ile anlatan ilim.

• Söz, ilâhî sıfatlardan biri.

kelam-ı kibar / kelâm-ı kibâr

• Büyük, akıllı, veli ve meşhur zâtların güzel, veciz ve çok kıymetdâr olan sözleri ve kelâmı.

kelime-i tayyibe

• Allah ve Resulullah kelâmı. Dua, niyaz ve salâvatlar gibi kelâmlar. Meselâ (Sübhânallah velhamdülillah ve Lâilâhe illâllah vallahü Ekber) kelime-i tayyibedir.

kelime-i tenzih / kelime-i tenzîh

• Allahü teâlânın her türlü noksan sıfatlardan temiz ve uzak olduğunu ifâde eden "Sübhânellah" sözü.

kema / kemâ

• (Ke ile Mâ edatlarından mürekkebdir) "Gibi" mânâsına gelir.

kemal

• Kâmillik, olgunluk. Olgunlaşma. Erginlik. Bütün güzel sıfatlarla muttasıf olmak. Fazilet.
• Değer, baha.
• Fazlalık.
• Sıdk ile yapılan güzel iş.

kemal sıfatları / kemâl sıfatları

• Allahü teâlânın zâtında ve işlerinde hiçbir kusûr, karışıklık, değişiklik ve noksanlık olmadığını gösteren hayât (diri olmak), ilim (bilmek), sem' (işitmek), basar (görmek), kudret (gücü yetmek), irâde (istemek), kelâm (söylemek) ve tekvîn (yaratmak) sıfatları. Bunlara Subûtî, Hakîkî ve Kâmil sıfatl

kemal-i ilahi / kemâl-i ilâhî

• Allah'ın bütün noksanlıklardan yüce ve en mükemmel sıfatlara sahip olması.

kemal-i sıfat / kemâl-i sıfât / كَمَالِ صِفَاتْ

• Sıfatların mükemmelliği.

kemalat-ı sübhaniye / kemâlât-ı sübhâniye

• Bütün eksikliklerden yüce olan Allah'ın sonsuz mükemmellikteki sıfatları, nitelikleri.

keramet

• Allah (C.C.) indinde makbul bir veli abdin (yâni, âdi beşeriyyetten bir derece tecerrüd edebilen zatların) lütf-u İlâhî ile gösterdiği büyük mârifet. Velâyet mertebelerinde yükselen bir abdin hilaf-ı âdet hâli.
• Bağış, kerem.
• İkram, ağırlama.

kesm

• (Çoğulu: Ekâsim) Bir şeyi eliyle parmaklamak.
• Çok miktar atlar.

kibriya-yı azamet / kibriyâ-yı azamet

• Zât ve sıfatların büyüklüğün sonsuz ve daimî oluşu.

kıdem

• Allahü teâlânın zâtî sıfatlarından. Allahü teâlânın ezelî olması, varlığının başlangıcı bulunmaması.

kirpik

• Göz kapağının kenarındaki kıllar.
• Bir nevi taş.
• Hayvan ve nebatların beden yapısında bâzı küçük ve ince uzantılar.

kıyam bi nefsihi / kıyâm bi nefsihî

• Allahü teâlânın zâtî (zâtına âit) sıfatlarından; varlığı kendinden olan, hiçbir şeye muhtâc olmayan.

kıyemi / kıyemî

• Çarşıda benzeri bulunmayan, bulunsa da fiyatları farklı olan mal.

kuddus

• Kusur ve noksanlıklardan müberrâ olan, en mukaddes. Hiç eksiği olmayan, pâk, temiz. Cenab-ı Hakk'ın sıfatlarındandır.
• Mübarekliğin hadsiz derecesini ifâde eder. "En mukaddes" gibi.

küfr

• Örtmek mânâsınadır. Kalbe âit bir sıfattır. Hak dini inkâr edip, hakkı inkâr edene ve gizleyene "kâfir" denilir. Kâfirliğin sıfatı küfürdür.
• Allaha inanmamak. Hakkı görmemek. İmansızlık.
• Allaha (C.C.) yakışmıyan sıfatlar uydurmak. Müslümanlığa uymayan şeylere inanmak.

küfr-i inkari / küfr-i inkârî

• Aslâ Cenab-ı Hakk'ı tanımayıp, İslâmiyet hakikatlarını ikrar ve tasdik etmemektir.

külliyat-ı şuun / külliyât-ı şuûn

• Allah'ın herşeyi kuşatan işleri ve icraatları.

kümmel

• (Tekili: Kâmil) Kâmiller. Olgunlar. İlmen, dinen ve mânen kâmil olan büyük zatlar. Büyük mâneviyat ve fazilet sahibi insanlar.

kutb-i irşad / kutb-i irşâd

• İnsanların irşâdına (doğru yolu bulmasına) ve hidâyetine (saâdete ve kurtuluşa ermesine) vesîle kılınan zâtların reisi.

kutb-ül-aktab / kutb-ül-aktâb

• Âlemin nizâmı ile alâkalanan, bolluk, kıtlık, sağlık-hastalık, barış-savaş, rızık, yağmur ve benzeri olaylarla vazîfeli kılınan ricâl-i gayb yâni herkesin tanımadığı zâtların reisi. Emrinde üçler, yediler, kırklar... denilen yine bu işlerle vazîfeli seçilmiş kimseler bulunur.

latife-i rabbaniye

• İnsanın kalbine bağlı ve bütün duygularının sultanı olan ince bir duygudur ki, İlâhî hakikatlar onunla hissedilip zevkedilir.

latim / latîm

• Babası ve annesi olmayan kişi.
• Yüzünün bir tarafı beyaz olan at.
• Yarış atlarının dokuzuncusu.

len

• Gr: (Muzâri fiilini nasbeden edatlardan birisi). Bir işin aslâ olamıyacağını ifade eder.

lezzat

• Lezzetler, tatlar.

lifafe

• (Çoğulu: Lefâif) Sargı.
• Kefen. Ölünün sarıldığı bez katlarının herbiri.
• Bazı çiçeklerin etrafını çeviren değişik yapraklar.

lokman hekim / lokman hekîm

• Kur'an-ı Kerim'de ismi geçen büyük zatlardan olup öğütleri ve ahlâkî, tıbbî sözleri ile tanınmıştır. Peygamber Davud (A.S.) zamanında yaşadığı rivayet edilmektedir. Peygamber veya veli olduğu hususunda ihtilaf vardır.

lugat

• (Tekili: A, uzun okunur) (Lügat) Lügatlar, kelimeler.
• Lügat kitapları.

lühmum

• (Çoğulu: Lehâmim) İnsanlardan ve atlardan iyi ve cevvâd olanlar.
• Sütü çok olan deve.

lütufname-i fazılane-i mergube / lütûfname-i fâzılane-i mergube

• Beğeniyi ifade eden üstün, yüksek iltifatlara mazhar olan mektup.

ma'lulin / ma'lulîn

• (Tekili: Ma'lul) Sakatlar. Hastalıklı ve illetli kimseler.

ma'rifet

• Bilme, tanıma, gönülle bilme. Allahü teâlânın sıfatlarını ve isimlerini hakkıyla bilme, tanıma. Ma'rifetullah.

ma'rifetullah

• Masnuat-ı İlâhiyeyi ve Kur'âni hakikatleri tefekkür ve tahsil ile veya lütf-i İlâhi ile kalbi inkişâf ve basirete sâhib olmak. Esmâ-i İlâhiyyeyi tanımak. İlâhi hakikatlara vukufiyet. Her işte Allah rızâsına en uygun hareket tarzını bilip amel etmek.

mahazır

• (Tekili: Mahzar) Mahzarlar, mürâcaatlar. Umumi istidatlar.

mahbub-u can

• Bütün insanların ve derece olarak yüksek makamlarda olan zâtların sevgilisi.

mahfiyat-ı san'at

• Gizli san'atlar.

mahiyat

• Mahiyetler. Esaslar. Hakikatlar. İç yüzleri.

makasıd

• Maksatlar, gayeler.

• Maksatlar, gayeler.

makàsıd

• Maksatlar.

makasıd / makâsıd / مقاصد

• Maksatlar. (Arapça)

makasıd-ı aliye / makasıd-ı âliye

• Yüce maksatlar, gayeler.

makasıd-ı aliye-i ilahiye / makasıd-ı âliye-i ilâhiye

• Allah'ın kâinatı yaratmasındaki yüce maksatlar.

makàsıd-ı aliye-i kudsiye / makàsıd-ı âliye-i kudsiye

• Her türlü kusur ve eksiklikten yüce olan İlâhî maksatlar, gayeler.

makàsıd-ı asliye-i kur'aniye / makàsıd-ı asliye-i kur'âniye

• Kur'ân'ın asıl maksatları, gayeleri.

makàsıd-ı azime / makàsıd-ı azîme

• Büyük maksatlar, gayeler.

makasıd-ı dünyeviye

• Dünyevî maksatlar, gayeler.

makasıd-ı esasiye

• Esas maksatlar, asıl gayeler.

makasıd-ı hayatiye

• Hayatın gaye ve maksatları.

makasıd-ı ilahiye / makasıd-ı ilâhiye

• Allah'ın varlıkları yaratmasındaki maksatları.

makàsıd-ı ilahiye / makàsıd-ı ilâhiye

• Allah'ın gözettiği yüce maksatlar, gayeler.

makàsıd-ı ilmiye

• İlmi maksatlar, gayeler.

makàsıd-ı irşadiye-i kur'aniye / makàsıd-ı irşadiye-i kur'âniye

• Kur'ân-ı Kerimin doğruluğu gösterme, uyarma maksatları.

makasıd-ı kelam / makasıd-ı kelâm

• Sözün gayeleri, maksatları.

makàsıd-ı külliye

• Büyük ve kapsamlı maksatlar, gayeler.

makasıd-ı kur'aniye / makasıd-ı kur'âniye

• Kur'ân-ı Kerimin maksatları, hedefleri, gayeleri.

makàsıd-ı kur'aniye / makàsıd-ı kur'âniye

• Kur'ân'ın maksatları.

makasıd-ı kur'aniye / makâsıd-ı kur'âniye

• Kur'ân'daki maksatlar ve hedefler.

makasıd-ı rabbaniye / makasıd-ı rabbâniye

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın yüce maksatları, gayeleri.

makàsıd-ı rabbaniye / makàsıd-ı rabbâniye

• Herşeyin Rabbi olan Allah'ın yüce maksatları, gayeleri.

makàsıd-ı san'atperverane / makàsıd-ı san'atperverâne

• San'ata olan düşkünlüğü ortaya koyan maksatlar.

makasıd-ı sübhaniye / makasıd-ı sübhâniye

• Her türlü eksiklikten uzak olan Allah'ın kâinatı yaratmasındaki maksatlar.

malulin / malûlîn / معلولين

• Hastalar, sakatlar. (Arapça)

masarif

• (Tekili: Masraf) Sarfiyatlar, masraflar. (Masârifât da denir.)

masdar-ı ca'li / masdar-ı ca'lî

• (Mec'ul) yapma olan masdar. Arapçada, bazı isim ve sıfatların sonlarına (-iyyet) ilâve edilerek yapılır. Meselâ: İnsan: İnsaniyyet, Şâir: Şâiriyyet. Câhil: Câhiliyyet. Merbut: Merbutiyyet gibi.Arapça veya Farsça kelimenin sonuna (-îden) eki getirilerek yapılır. Meselâ: Cenk. den, Cengîden: Cenk etme

mazhar-ı esma / mazhar-ı esmâ

• Çok sıfatlara ve isimlere mensub hâller kendinde görünen. İsimlere, isimlerinin üzerinde te'sirlerine mazhar (sâhib) olan.
• Cenab-ı Hakkın isimlerinin tecellisine mazhar ve âyine olmuş olan.

mecma-i evsaf-ı masume

• Masum sıfatların bir araya toplandığı yer.

melaik

• (Tekili: Melek) Melekler. Nurdan yaratılmış, fıtratları sâfi, makamları sabit, kendileri ma'sum mahluklar.

melek

• Nurdan yaratılmış, fıtratları sâfi, masum mahluk.
• Güzel huylu ve güzel olan kimse.

melekat / melekât

• (Tekili: Meleke) Melekeler. Tecrübe neticesi elde edilen alışılmış bilgiler. İsti'datlar.

melik

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Zâtında, sıfatlarında, hiçbir şeye muhtaç olmayan, her şey varlığında ve varlıkta kalmasında O'na muhtaç olan, her şeyin sâhibi, yaratıcısı.
• Pâdişâh, hükümdar.

menafi-i dünyeviye

• Dünyevî menfaatlar, faydalar.

menaya

• (Tekili: Meniyye) Ölümler.
• Maksatlar. Gâyeler.

merai / meraî

• (Tekili: Mir'at) Aynalar, mir'atlar.

meraya

• Aynalar. Mir'âtlar.
• Tıb: Hayvanın memeye süt gelen damarları.

meraya-yı mevcudat / merâyâ-yı mevcudat

• Allah'ın isim ve sıfatlarına ayna olan varlıklar.

mesalih / mesâlih

• (Tekili: Maslahat) Maslahatlar. İşler.

• Maslahatlar, işler.

• Maslahatlar, faydalar.

• Maslahatlar, işler.

mesalih-i külliye

• Küllî maslahatlar, geniş kapsamlı faydalar.

mesalih-i umumiye / mesâlih-i umumiye

• Genele ait menfaatlar, yararlar.

meşarib / meşârib

• Meşrebler. Mizaclar. Tabiatlar. Huylar.
• Fehimler. Anlayışlar. Ahlâklar.
• Su içecek şeyler. Maşrabalar.
• Köşkler.

• Meşrepler, anlayışlar, gidişatlar.

meşayıh-ı kiram / meşâyıh-ı kirâm

• Büyük velîler, büyük zâtlar.

meşayıh-ı müstakim-ül-ahval / meşâyıh-ı müstakîm-ül-ahvâl

• Hâlleri İslâmiyet'in emirlerine uygun olan zâtlar.

mesubat

• (Tekili: Mesube) İyiliğe karşı Allah (C.C.) tarafından verilen mükâfatlar.

metin / metîn

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kudretli, kâmil (kusursuz, noksansız) olan, hiçbir sûrette za'fiyet, âcizlik, güçsüzlük meydana gelmeyen.
• Hadîs-i şerîfi rivâyet eden (nakleden) râvîlerin (zâtların) sıra ile isimleri demek olan sened kısmından sonra gelen hadî

mev'iza

• Mev'ize. Öğüt. Nasihat.
• Bir cemaate veya kimseye kalbini yumuşatacak ve iyiliğe sevkedecek surette hakikatları ders vermek.

mevaız

• (Tekili: Mev'ıza) Öğütler, nasihatlar.

mevalid-i türabiye

• Topraktaki mevâlid. Mâdenler, nebatlar.

mevsuf-u zülkemal / mevsûf-u zülkemâl

• Sonsuz kemâl sahibi ve mükemmel sıfatlarla vasıflanan Allah.

meyasir

• (Tekili: Meysere) Ordunun sol kanatları. Sol cenahlar.
• Zenginlikler, servetler.

midilli

• At cinsinin küçük çaptaki nev'ine verilen addır. Bu türlü atlar Midilli adasında yetiştirildiği için bu adı almıştır.

mikşat

• Hattatların, kamış kalemlerinin kabuğunu soymakta kullandıkları âlet.

mir'at-ı vacibü'l-vücud ve'l-mennan / mir'ât-ı vâcibü'l-vücud ve'l-mennân

• Varlığı zorunlu olup var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı bulunmayan ve yarattıklarına herşeyi karşılıksız veren Allah'ın isim ve sıfatlarını yansıtan ayna.

mirac-ı marifet / mirac-ı mârifet

• Allah'ı isim ve sıfatlarıyla tanıyıp bilme gibi yüce bir makama çıkmaya vasıta olan mânevî merdiven.

mirtac

• Yarış atlarının beşincisi.

misli / mislî

• Çarşıda, pazarda aynı evsâfta, özellikte benzeri bulunan, fiyatları farklı olmayan mal.

mişvargah / mişvargâh

• Gösteri yeri. (Farsça)
• Pehlivanların güreştikleri saha. (Farsça)
• At pazarı. Satılık atların koşturulduğu meydan. (Farsça)

mu'attala

• Allahü teâlânın sıfatlarını inkâr eden bozuk bir fırka, topluluk.

mu'id / mu'îd

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Mahlûkâtı (yaratılmışları) dünyâdaki hayatlarından sonra öldürüp, ölümden sonra onları tekrar dirilten, hayât veren.

muattıl

• Allah'ın sıfatlarını inkâr eden.

muattıla

• Allah'ı veya Allah'ın sıfatlarını inkâr eden.

mübarekat / mübarekât

• Bütün tebrike sebeb olacak ve mâşâallah dediren ve bârekâllah söyleten bütün hâletler ve san'atlar. Mübarekiyet ifade eden bolluk ve İlâhî lütuflar.

müceddid

• Yenileyici, hadîste her asırda geleceği müjdelenen ve îman hakikatlarını asrın anlayışına uygun olarak anlatmakla görevlendirilen nurlu âlim.

mücteba / müctebâ

• Seçilmiş mânâsına, Resûlullah efendimizin mübârek sıfatlarından. Eğer ümmet isen, ol müctebâya, Uymalısın sünnet-i Mustafâ-yı safâya.

müdhamme

• Ağaçlarının ve nebatlarının çok ve taze olmaları dolayısıyla uzaktan koyu yeşil renkte görünen bahçe.

müemmel

• Yarış atlarının sekizincisi veya yedincisi.

mufaddılin / mufaddılîn

• Faziletliler. Yüksek ve büyük zatlar.

mugalaka

• Diğerleri karışmayarak iki kişinin atlarıyla yarışması.

muhacce

• (Hüccet. den) İddiâ edip münakaşa ederek deliller ve hüccetler gösterme. İsbatlar gösterme.

muhaddisin / muhaddisîn

• Hadis ilmiyle uğraşan eskiden gelmiş büyük ve kâmil zâtlar. Peygamberimizin (A.S.M.) sözünü işiterek bildirenler.

muhakkik

• Hakikatı araştırıp bulan. İç yüzüne inceliyerek vakıf olan.
• Hakikat âlimi. Hakikatlara hakkı ile vakıf ve ehl-i tahkik olan büyük İslâm âlimi.

muhakkıkin-i asfiya / muhakkıkîn-i asfiyâ

• Hz. Peygamberin çizgisinde yaşayan ve hakikatleri delilleriyle bilen ilim ve takvâ sahibi büyük zatlar.

muhalefetün-lil-havadis / muhâlefetün-lil-havâdis

• Allahü teâlânın, zâtında, sıfatlarında ve fiillerinde (işlerinde) yarattıklarına, hiçbir bakımdan benzememesi.

muhasebe-i kübra / muhasebe-i kübrâ

• Büyük muhasebe, hesaba çekilme; Allah'ın bütün insanları öldükten sonra dirilttiğinde hayatlarının tamamından hesaba çekmesi.

mukadderat-ı hayatiye

• Bütün canlıların hayatları müddetince geçirdikleri ve geçirecekleri tavır, hareket, şekil ve amelleri gibi hususiyetleri.

mukarrebun

• Büyük meleklerden bir zümre.
• Takva ve ubudiyyet ile evliya derecesine gelmiş, Cenab-ı Hakk'ın indinde çok kıymetli ve mübarek büyük zâtlar.
• Yakınlaşmış olanlar.

mükaşefe / mükâşefe

• Gizli şeyleri birbirine açıp keşf ve izhar etmek, açığa çıkarmak. Meydana çıkarmak.
• Bir hususu keşif yolu ile anlamak, bilmek.
• Cenab-ı Hakk'ın zât ve sıfatlarına ve sâir sırlarına vukufiyyet.

mukınun / mûkınûn

• Yakîn sahibi olanlar. Şüphesiz ve tereddüdsüz olarak imanî ve Kur'anî hakikatlara vâkıf olanlar.

mümsiha

• Hattatların, kalemin mürekkebini silmekte kullandıkları bez.

münezzeh

• Kusur, eksiklik ve muhtâçlıktan uzak. Allahü teâlânın noksan sıfatlardan uzak olduğunu bildirmek için kullanılan bir tâbir.

müşahedetullah

• Varlıklar üzerinde Allah'ın isim ve sıfatlarının yansımalarını gözlemleme.

müsebbih

• Allah'ı tesbih edip anan, Allah'ı noksan sıfatlarından tenzih eden ve zikreden, Sübhanallah diye Allah'ı tesbih eden.

müsebbihan

• Tesbih edenler. Bütün noksan sıfatlardan, her çeşit kusurdan Cenab-ı Hakkın uzak, temiz ve pâk olduğunu ikrar edenler, söyleyenler. (Farsça)

müselli / müsellî

• Yarış atlarının üçüncüsü.

müsemma-i vahid-i ehad / müsemmâ-i vâhid-i ehad

• Zât ve sıfatlarıyla bir olan ve birliği her bir şeyde tecelli eden şeklinde isimlendirilen Cenâb-ı Hak.

müstehlik evliya / müstehlik evliyâ

• Nihâyete erdikten, maksada kavuştuktan sonra sebepler âlemine indirilmeyen, geri döndürülmeyen evliyâ. Kalbi hep Allahü teâlâya dönük olup, O'ndan başkası ile meşgul olmayan zâtlar.

mütekebbir

• Allahü teâlânın ism-i şerîflerinden. Yaratılanların sıfatlarından uzak, vehim ve aklın anlamasından yüksek, azamet ve kibriyâ (büyüklük) sıfatıyla her şeyden ayrılmış olup, her şeyden yüce ve yüksek olan.
• Kibirlenen, kendisini başkalarından üstün gören, kendini beğenen.

müteşabihat / müteşâbihât

• Edebî sanatlarla ifade edilmesi sebebiyle mânâsı kapalı olan sözler, âyet ve hadîsler.

müteşabihat-ı kur'aniye / müteşabihât-ı kur'aniye

• Beşer lisanının, lügatını vaz etmediği, sezip düşünemediği, misalini göremediği hakikatların teşbih ve temsiller ile anlatıldığı âyet-i kerimeler.

nadirekar / nadirekâr

• Nâdir işler ve san'atlar yapan. (Farsça)

nahiz

• Uçmaya hazırlanmış ve kanatları bitmiş olan kuş.
• Tavşancıl yavrusu.

nariyye

• Nar ile alâkalı, nara mensub. Ateşten, yanıp tutuşur, patlar olan şey.

nasayih / nasâyih

• (Tekili: Nasihat) Nasihatlar. Öğütler.

• Nasihatlar, öğütler.

nasl

• Okun ucundaki sivri demir. okun uçmasına yardım eden kanatlar.

nebatat / nebatât

• (Tekili: Nebât) Nebâtlar, bitkiler.

nefs-i mülheme

• Tas: Lüzumu hâlinde Cenab-ı Hak tarafından kendisine hakikatlar ilham edilen, tasaffi ve tekâmül etmiş nefis.

nefs-i mutmainne

• İyiliği kötülükten ayırt ettirerek insanlık vazifesini tanıttıran ve vicdanına rahatlık veren hâl. İnsanı Allah'a yaklaştıran hâl. Günaha meyleden kötü sıfatlardan temizlenmiş ve güzel ahlâk ile muttasıf olarak kurb-u İlâhiye itmi'nan ve istikrar kazanmış olan insan iradesi. Nefsin, Allah'ın emirler

nemeş

• Dağınık, parçalanmış şeyleri toplamak.
• Nakış hatları.
• Yüzde olan siyah ve beyaz noktalar.

nevabit

• (Tekili: Nabite) Nebatlar. Bitkiler.
• İmar ve ihdas.
• Dünya ahvâlinden habersiz.
• Taze, genç kimse.

nevamis

• (Tekili: Namus) Namuslar, kanunlar, şeriatlar.

nur-i iman

• İman nuru. Kur'an ve kâinat hakikatlarının görünmesine ve bulunmasına vesile olan imanın mânevi nuru.

nuut

• (Tekili: Na't) Vasıflar, keyfiyetler, umuma şâmil sıfatlar.
• Peygamberimiz Aleyhissalâtü Vesselâm hakkındaki medhiyeler.

padaşan / padaşân

• (Tekili: Padaş) Arkadaşlar, ayakdaşlar. (Farsça)
• Mükâfatlar. (Farsça)

perde-i cümud

• Donmuş, katı perde.
• Mc: Alem, tabiat.
• Akıl ve hissiyatı kendisi ile meşgul edip, dini ve ulvi hakikatlardan ayıran, gaflet veren perde.

peygamber

• Allahü teâlânın, emirlerini ve yasaklarını kullarına bildirmeleri için insanlar arasından seçtiği ve kendilerine mûcizeler verdiği üstün zâtlar.

• İlâhî hakikatları insanlara bildirmek ve onlara örnek olmak üzere Allah tarafından tayin edilen, vahiy yoluyla sahip olduğu ilmini yaşayıp neşreden mübarek zatların umumî ismi.

pişegan / pişegân

• (Tekili: Pişe) Meslekler, san'atlar. İşler. (Farsça)
• Huylar, âdetler, tabiatlar. (Farsça)

rabt

• Bağlamak, bitiştirmek, bir şeye bağlamak.
• Nizam vermek, intizam bulmak.
• Gr: Cümleleri lüzumlu edatlarla birbirine bağlamak.

rahim / rahîm

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Âhirette yalnız müslümanlara acıyan.
• Günahkâr müslümanlara âhirette çok acıyıcı mânâsına Resûlullah efendimizin sıfatlarından.

raht

• (Çoğulu: Ruhut) Binek atlarına vurulan eyer, takım.
• Pencere ve kapıların menteşe takımı.
• Yol levazımı.
• Döşeme ve ev takımı.

rasihun

• (Tekili: Rasihîn) (Râsih) Âlimler, din bilgisi çok sağlam ve derin olan büyük zatlar.
• Temeli kuvvetli ve sağlam olanlar.

recefe

• Zelzele.
• Ortalığı sarsacak kışkırtmalar yapmağa ircaf denir. Yalan, yanlış haberlerle umumî efkârı şaşırtıcı neşriyatlara ise Eracif denmektedir.

refrefe

• Kuşun kanatlarını oynatıp açması.

rekeat

• (Tekili: Rek'at) Rekâtlar.

remel

• (Çoğulu: Ermâl) Yelmek.
• Yağmurun az yağması.
• Vahşi sığırın ayağında olan hatlar.

remli / remlî

• (Şihâbüddin Remlî) (Mi: 1371-1440) Filistin'in Reml kasabasında doğmuş, Şeyhülislâm'dır. Mecmuat-ul Ahzab'da namı Kutb-ül Ârifîn diye geçer. Kimya-yı Saadet namında salâvatları ile meşhurdur. Fıkh ve tevhide, tasavvufa dair manzumeleri vardır. " İmam-ı Remlî" diye anılır.

resül-ür rahat

• Resül-i Ekrem'in (A.S.M.) bir ismidir. Kendisine tâbi olup onun getirdiği hakikatları tasdik ve iman ile insanlar büyük nimetlere ve rahatlara mazhar olduklarından kendisine bu isim verilmiştir. Ve kendisi buyurmuştur ki: "Ben dinin doğruluğu ve kolaylığı için peygamber gönderildim." ... İnsanlara e

ribac

• Kanatlarının ortasında küçük kapısı bulunan büyük kapı.

rical-i gayb / ricâl-i gayb

• Her devirde bulunan ve herkesçe görülmeyen ve bilinmeyen ve Allah'ın (C.C.) emirlerine göre çalışan mübârek, büyük zatlar. Ricâlullâh.

• Her devirde bulunan fakat herkesçe tanınıp bilinmeyen ve görülmeyen, dünyânın nizâmı ile vazîfeli mübârek, büyük zâtlar.

rihve-i mehmuse harfleri

• "Fe, ha, se, he, şın, hı, sad, sin" Bu harflerde sesin kemâli ile nefes birlikte akar. Rehavet ve hems sıfatı, zayıf sıfatlardır, bunun için rehavet sesin kâmilen akmasını, hems de nefesin kâmilen akmasını icabettirir.

rovelver

• (Aslı: Revolver-Lüverver) Tabanca. Küçük silâh. Toplu tabanca. Altı patlar denilen, altı mermi alan tabanca. (Fransızca)

• Peşpeşe altı mermi atabilen bir tür tabanca, altıpatlar.

ruhaniyyun

• (Tekili: Ruhanî) Ruh âlemine mensub olanlar. Âlem-i gayba nüfuz eden çok nuraniyet kazanmış zâtlar.

ruhas

• (Tekili: Ruhsat) İzinler, ruhsatlar, müsaadeler.

ruhsat / ruhsât

• (Tekili: Ruhsat) Ruhsatlar, müsaadeler, izinler.

ruşenzamir

• Hakikatları bilen. Kalbi, gönlü hakikatlara vakıf olan.

rüşvet

• Bir iş gördürmek, haksızı haklı göstermek gibi maksatlarla bir görevliye verilen para, mal veya sağlanan menfaat.

rüya-yı sadıka / rüya-yı sâdıka

• Makbul ve muteber kimselerin gördükleri ve gördükleri gibi dünyada hakikatları zuhur eden sâdık rüya.

sadat / sâdât

• Seyyidler. Hazret-i Hüseyin'in soyundan gelenler.
• Evliyânın büyüklerinden olan zâtlar.

safe

• (Çoğulu: Savaf-Sâfât) Kanatlarını havada yayıp uçan kuş.

safk

• Sesi işitilen vuruş.
• Sarfetmek.
• Reddetmek.
• Kanatlarını hareket ettirmek. Deprenmek.
• Kullanmak.

sai / sâî

• Emvâl-i zâhirenin zekâtını toplayan me'mûr; sâime (senenin ekserisini çayırda otlayan) hayvanların ve toprak mahsûllerinin zekâtlarını toplamakla vazîfeli kimse, zekât me'muru.

salabet

• Metanet, katılık, sulbiyet.
• Peklik, dayanma. Sağlamlık.
• Mukaddesatı korumak hususunda cesaret, metanet ve sebat gibi sıfatlarla muttasıf olmak. (Bunun zıddı: Lâübalilik)

salavat / صلوات

• Salâtlar.

sanayi / sanâyî / sanâyi / صنایع

• San'atlar.

• Sanatlar.

• Sanatlar. (Arapça)

sanayi-i beşeriye

• İnsanlığa ait san'atlar, endüstri.

sanayi-i garibe

• Benzersiz ve hayranlık verici san'atlar.

sanayi-i garibe-i sultaniye

• Saltanata, devlete ait antika sanatlar.

sanayi-i latife / sanayi-i lâtife

• Güzel, hoş ve ince san'atlar.

sanayi-i nefise / sanayi-i nefîse / sanâyi-i nefîse / صنایع نفيسه

• Güzel san'atlar. insanın çok hoşuna giden ve çok üstün san'atkârlıkla yapılmış eserler.

• Güzel san'atlar, ileri sanayi.

• Güzel sanatlar.

sancak beyi

• Eyalet teşkilâtıyla timar usulünün cari olduğu zamanlarda beş on kazalık yerin mutasarrıfı ile sipahisinin kumandanına verilen addır. Osmanlıların ilk zamanlarında beylere yahut hükümdar evlâtlarına has olarak verilen mıntıkalara "Sancak" denilir, bu sancaklara tasarruf edenlere de "Sancak Beyi" adı

sani-i semi ve basir / sâni-i semî ve basîr

• Her şeyi işiten ve gören ve her şeyi sonsuz mükemmellikteki san'atlarla yaratan Allah.

şart edatı

• Arapça'da, Türkçe'deki "eğer, şayet, …se, …sa" kelimelerinin karşılığı olarak kullanılan, kendi başına bir mânâsı olmadığı halde isim ve fiillerle birlikte mânâ kazanan edatlar, in, lev, emma gibi.

şart edatları

• (Huruf-u şartiye) Bunlara "Şart isimleri" de denir. Arapçada şart mânâsını ifade eden edatlar: İn, Men, Ma, Mehmâ, Eyyü, Metâ, Eynemâ, Eyyâne, Ennâ, Haysümâ, Keyfemâ. Bu edatlar iki fiili (şart ve ceza fiillerini) cezmederler. Şart mânâsını ifade eden edatlardan sonra gelen ilk fiil, şart; ikincisi

sebzevat

• Yeşil bitkiler, yeşil nebatlar. (Farsça)

secaya

• (Tekili: Seciye) Karakterler, huylar, seciyeler, ahlâk ve tabiatlar.

secaya-yı aliye / secâyâ-yı âliye

• Yüksek huy ve karakterler, tabiatlar.

şefa'at-ı kübra / şefâ'at-ı kübrâ

• Kıyâmette, o günün dayanılmaz dehşeti ve şiddetli sıkıntıları sebebiyle, insanların mürâcaatları üzerine Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem), onların muhâkeme ve hesâblarının bir an evvel görülmesi için Allahü teâlâya yalvarması ve bu dileğinin kabûl olması. O gün herkes kendi başını

şefaat

• Şefaat etmek. Af için vesile olmak.
• Fık: Âhiret günü bir kısım günahkâr mü'minlerin affedilmeleri ve itaatli mü'minlerin de yüksek mertebelere ermeleri için Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm ve sâir büyük zâtların Allah Teâlâ'dan (C.C.) niyaz ve istirhamda bulunmalarıdır.

sefer der vatan

• Nakşibendiyye yolunun on bir temel esâsından biri. Sâlikin (tasavvuf yolunda bulunan kimsenin) kötü ahlâk, beşer (insan) tabiatının sıfatlarından kurtulması, beşerî sıfatlardan meleklere âit sıfatlara, kötü, çirkin vasıflardan, iyi, güzel ahlâka geçm esi.

selam / selâm

• Esmâ-i hüsnâdan (Allahü teâlânın güzel isimlerinden). Zâtı ayıplardan (kusurlardan), sıfatları noksanlıklardan ve işleri kötülüklerden uzak, temiz olan.
• İki müslüman karşılaşınca veya ayrılırken birinin diğerine; "Es-selâmü aleyküm" veya "Selâmün aleyküm" yâni dünyâda ve âhirette sel

sem'

• İşitme, işitici olma. Allahü teâlânın subûtî sıfatlarından.

şem'-i ilahi / şem'-i ilâhî

• İlâhî ışık, İlâhî nur. Kur'an hakikatları.

şemail

• (Tekili: Şimal) Huylar, ahlâklar, tabiatlar.

şemmam

• Yeşil, kızıl ve sarı hatları ve güzel kokusu olan küçük bir cins kavun.

şerayi / şerâyi

• Şeriatlar, ilâhî emirler.

şerayi'

• Şeriatlar. Cenâb-ı Hakkın hükümleri, emirleri, kanunları.

settar / settâr

• "Kulların günâhını örten" mânâsında Allahü teâlânın sıfatlarından.

sevabık

• (Tekili: Sâbıka) Geçmiş şeyler. Geçmiş haller. Geçmişte işlenmiş suç ve kabahatlar.

şevakil

• (Tekili: Şâkile) Tarikler, yollar. Mezhebler, tarikatlar, meslekler. Şâkileler.

seyr ü süluk-i kalbi / seyr ü sülûk-i kalbî

• Kalp yoluyla mânevî makamlarda İlâhî hakikatlara ulaşmak için bir rehberin öncülüğünde çıkılan mânevî yolculuk.

seyr-i afaki / seyr-i âfâkî

• Terbiye ve mâneviyatta tekâmül yollarında, hariç âlemden, âfaktan başlamak suretiyle bulunan delillerle tekâmül edip nefsini ıslâh ve imâni ve Kur'âni hakikatlarda terakki etmek usulü.

seyr-i fillah

• Allahü teâlânın isimlerinde ve sıfatlarında ilerleme. Allahü teâlânın beğendiği ve râzı olduğu şeylerde fânî olma (yâni O'nun sevdiklerini sevmek ve O'nun sevdikleri kendine sevgili olmak).

sıdk

• Doğruluk.
• Peygamberlerin sıfatlarından.

sıfat / sıfât / صفات / صِفَاتْ

• Sıfatlar, özellikler.

• (Tekili: Sıfat) Sıfatlar, vasıflar.

• Sıfatlar.

• Sıfatlar.

sıfat ve esma-i ilahiye / sıfât ve esmâ-i ilâhiye

• Allah'ın isimleri ve sıfatları.

sıfat-ı adediye / sıfât-ı adediye

• Sayı sıfatları.

sıfat-ı cemaliye / sıfât-ı cemâliye

• Cenâb-ı Hakkın güzellik sıfatları.

sıfat-ı ef'al alemi / sıfât-ı ef'al âlemi

• Cenâb-ı Hakkın fiillerinin sıfatları âlemi.

sıfat-ı fiiliye / sıfât-ı fiiliye

• Cenab-ı Hakka mahsus fiili sıfatlar.

• Cenab-ı Hakk'a (C.C.) mahsus fiilî sıfatlar. (İhyâ, icad, in'âm, tasvir, tezyin, terzik... gibi)

sıfat-ı hassa / sıfât-ı hassa / sıfât-ı hâssa

• Şahsa ait özel sıfatlar.

• Hususi sıfatlar, şahsa ait sıfatlar.

sıfat-ı ilahiye / sıfât-ı ilâhiye

• Allah'a aid sıfatlar. Kendisini ve mânasının zıddını Cenab-ı Hakk'a nisbet caiz olan vasıflar. (Rıza, Rahmet, Gazab... gibi)

sıfat-ı ilahiyye / sıfat-ı ilâhiyye

• Allahü teâlânın zâtî ve subûtî sıfatlarının hepsi.

sıfat-ı işariye / sıfât-ı işariye

• İşaret sıfatları.

sıfat-ı kemaliye / sıfât-ı kemâliye

• Allah'ın her türlü kusur ve eksiklikten uzak olan mükemmel sıfatları, nitelikleri.

sıfat-ı ma'neviyye

• Allahü teâlânın subûtî sıfatları.

sıfat-ı meşhure / sıfât-ı meşhure

• Meşhur sıfatlar, özellikler.

sıfat-ı muhita / sıfât-ı muhita

• Herşeyi kuşatan sıfatlar.

sıfat-ı mukaddese / sıfât-ı mukaddese

• Mukaddes sıfatlar.

sıfat-ı mutlaka / sıfât-ı mutlaka

• Sınırsız sıfatlar, vasıflar, nitelikler.

sıfat-ı rububiyet / sıfât-ı rububiyet

• Rububiyete dair sıfatlar; her bir varlığa yaratılış gayelerine ulaşması için muhtaç olduğu şeylerin verilmesi, onların terbiye edilip idare edilmesi ve egemenlik altında bulundurulmasına dair İlâhî sıfatlar, özellikler.

sıfat-ı samedaniye / sıfât-ı samedâniye

• Her şey Kendisine muhtaç iken Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan Allah'ın sıfatları.

sıfat-ı selbiye / sıfât-ı selbiye

• Cenab-ı Hakk'ın vahdaniyet, kıdem, beka, kıyam-ı binefsihi, muhalefetün-lilhavâdis gibi sıfatlarıdır. Mânalarında nefiy olduğu için "Selbî" denir. Meselâ: Vahdaniyet, çokluğun; kıdem, fâniliğin nefyi olduğu gibi.

sıfat-ı selbiyye

• Allahü teâlâda bulunması câiz olmayan sıfatlar.

sıfat-ı sübhaniye / sıfât-ı sübhâniye

• Her türlü kusur ve noksandan uzak olan Allah'ın sıfatları.

sıfat-ı sübutiye / sıfât-ı sübutiye

• Cenab-ı Hakk'ın sıfatları: Hayat, İlim, Sem', Basar, İrade, Kudret, Kelâm, Tekvin sıfatları. Bunlara "Sıfât-ı semaniye" de denir.

sıfat-ı sübutiyye / sıfat-ı sübûtiyye

• Allahü teâlânın zâtında (kendisinde) bulunmakla birlikte başka varlıklarda da sınırlı olarak bulunan sıfatları. Bu sıfatlara sıfat-ı hakîkiyye de denir.

sıfat-ı ulya / sıfât-ı ulyâ

• Yüce, yüksek sıfatlar.

sıfat-ı zatiye / sıfât-ı zâtiye

• (Sıfât-ı lâzime - Sıfât-ı vâcibe) Allah'ın zatından ayrılması mümkün olmayan ve zatına lâzım ve vâcib olan sıfatlar.
• Tecvidde: Harflerin zâtından ayrılması mümkün olmayan sıfatlarıdır.

sıfat-ı zatiyye / sıfat-ı zâtiyye

• Allahü teâlânın zâtında (kendisinde) bulunup diğer varlıklarda bulunmayan, yalnız Allahü teâlâya mahsûs sıfatları. Bu sıfatların sonradan yaratılan varlıklarla hiçbir sûrette bağlantıları yoktur. Bu sıfatlara sıfat-ı Vücûdiyye ve sıfat-ı Ulûhiyyet de denir.

sıfati / sıfâtî

• Sıfatlarla ilgili.

şiir

• Güzel tertibli manzume. Tahayyül ve tasavvurları ve bâzı hakikatları hoşa gidecek şekilde ifâde eden ölçülü söz.
• Man: Muhayyelâttan terekküb eden kıyas.

sima-yı veçhi / sima-yı veçhî

• Yüzün görünüşü, yüz hatları.

sima-yı veçhiye

• Yüzün görünüşü, yüz hatları.

sınaat / sınâât / صناعات

• Sanatlar. (Arapça)

sınaat-ı edebi / sınâât-ı edebî / صناعات ادبى

• Edebî sanatlar.

sirr

• (Çoğulu: Esrar-Esirre) El ayasında ve alında olan hatlar.
• Gizli nesne.
• Cima etmek.
• Zikir.
• Hâlis.
• En iyi, en faziletli.

sırr-ı tesbihat

• Cenâb-ı Hakkın bütün noksan sıfatlardan uzak ve bütün kemâl sıfatlara sahip olduğunu ifade eden sözlerin sırrı.

sırrentenevveret

• Görünmeden nurlandırma, îman hakikatlarını örtülü hizmetlerle yayma.

şişe

• Camdan yapılmış ağzı dar uzunca kap. Lâmbaya geçirilen camdan küçük baca.
• Çeşitli maksatlarla çakılan çıta.

siyaset

• Memleket idare etme san'atı. Devlet idare tarzı.
• Dünya ve âhirette necatlarına sebeb olacak bir yola, insanları irşad ile beşeriyetin salâhına çalışmak.
• Diplomatlık. Politika.
• Seyislik, at idare işleriyle uğraşma.

siyasi cemiyet / siyasî cemiyet

• Siyasî maksatlarla kurulan örgüt, dernek.

şiyem

• (Tekili: Şime) Huylar, tabiatlar.

siyer-i enbiya

• Peygamberlerin (Aleyhimüsselâm) hayatlarından ve onların ahlâkından bahseden kitap.

sohbet-i ihvan

• Din kardeşleri ile faydalı hakikatlar üzerine sohbet etmek.Resül-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm buyurmuştur ki: Üç şey müstesna, dünyada rahat yoktur:1- Tilâvet-i Kur'an2- Münacat-ı Rahman3- Sohbet-i İhvan.

sübhan

• Eksikliklerden uzak ve mükemmel sıfatlar sahibi olan Allah.

şühud-i ehadiyet / şühûd-i ehadiyet

• Tasavvuf yolunda çalışan kimselerin, mahlûklardaAllahü teâlânın sıfatlarını görmeleri hâli. Şühûd-i Vahdet.

suleha

• (Tekili: Sâlih) Salihler. Salâhiyetli, günah işlemeyen iyi insanlar. İlim ve amelde, ibâdet, taat ve takvâda terakki ve teâli eden büyük zâtlar.

sümum-u ağraz / sümum-u ağrâz

• Kinlerin zehirleri, kötü maksatların zehirleri.

şuun

• Cenâb-ı Hakkın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecellîye sevk eden Zâtına ait kutsal özellikler.

şuun ve kabiliyet-i zatiye / şuûn ve kabiliyet-i zâtiye

• Zâti nitelikler; istidatlar ve kabiliyetler.

şuun-u mukaddese / şuûn-u mukaddese

• Cenâb-ı Hakkın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecelliye sevk eden Zâtına ait mukaddes özellikler.

şuun-u münezzehe / şuûn-u münezzehe

• Cenâb-ı Hakkın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecellîye sevk eden Zâtına ait münezzeh özellikler.

şuun-u zatiye-i rabbaniye / şuûn-u zâtiye-i rabbâniye

• Cenâb-ı Hakkın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecelliye sevk eden Zâtına ait mukaddes özellikler.

şuunat / şuûnât

• İşler, faaliyetler; Cenâb-ı Hakkın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecellîye sevk eden Zâtına ait mukaddes özellikler.

• İşler, faaliyetler
• Cenâb-ı Hakkın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecellîye sevk eden Zâtına ait mukaddes özellikler.

şuunat-ı azime / şuûnat-ı azîme

• Büyük işler, fiiller, haller, icraatlar.

şuunat-ı ilahiye / şuûnât-ı ilâhiye

• Cenâb-ı Allah'ın işleri ve icraatları.

şuunat-ı kudsiye / şuûnât-ı kudsiye

• Allah'ın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecelliye sevk eden özellikleri.

şuunat-ı rabbaniye / şuûnât-ı rabbâniye

• Bütün varlıkların Rabbi olan Allah'ın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecellîye sevk eden Zât'a ait nitelikler.

şuunat-ı sübhaniye / şuûnât-ı sübhâniye

• Her türlü kusur ve noksandan uzak olan Allah'ın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecelliye sevkeden Zâtına ait kutsal özellikler.

şuunat-ı zatiye / şuûnât-ı zâtiye

• Cenâb-ı Hakkın yüce sıfatlarının mahiyetlerinde bulunan ve onları tecellîye sevk eden Zâtına ait kutsal özellikler.

ta'til

• Çalışmağa ara vermek. Çalışmayı durdurmak. İzine başlamak.
• Kesmek.
• Muattal bırakmak.
• Ziynetsiz etmek, süssüz yapmak.
• Allah'ın sıfatlarını inkâr eden felsefecilerin mesleği.

tabakat / tabakât / طبقات

• Tabakalar. Katlar. Gruplar. Dereceler.

• Katlar. (Arapça)
• Katmanlar. (Arapça)
• Sınıflar. (Arapça)

tabakat-ı aliye / tabakat-ı âliye

• Yüce katlar, makamlar.

tabakat-ı müfessirin / tabakât-ı müfessirîn

• Kur'ân-ı kerîmdeki murâd-ı ilâhîyi, yâni kastedilen mânâyı açıklayan tefsîr ilmi ile meşgûl olan İslâm âlimlerinin dereceleri.
• Tefsîr âlimlerini derecelerine göre sıralayıp, hayatlarını ve eserlerini anlatan kitaplar.

tabakat-ı muhaddisin / tabakât-ı muhaddisîn

• Resûlullah efendimizin işleri, sözleri ve hâllerini öğreten hadîs ilmi ile uğraşan İslâm âlimlerinin dereceleri.
• Hadîs âlimlerini derecelerine göre sıralayıp, hayatlarını ve eserlerini anlatan kitaplar.

tabakat-ül-fukaha / tabakât-ül-fukahâ

• Fıkıh âlimlerinin tabakası. Helâl ve haramı, emir ve yasakları bildiren fıkıh ilmi ile uğraşan âlimlerin dereceleri.
• Fıkıh âlimlerini derecelerine göre tertîb edip (sıralayıp), hayatlarını ve eserlerini anlatan kitablar.

tabayi / tabâyi

• Tabiatlar, temel özellikler.

• Mizaçlar, tabiatlar.

tabayı'

• İnsanların tabiatları, mizaç ve karakterleri.

tabayi' / tabâyi'

• Mizaçlar, tabiatlar, huylar. Yaratılışlar.

• Mizaçlar, tabiatlar.

tabayi'-i esasiye

• Temel ve esas olan tabiatlar, karakterler, yaradılışlar.
• Toprak, su, hava gibi veya oksijen, hidrojen karbon, azot gibi unsurların hususiyetleri.

tabii lüzum-u zati / tabiî lüzum-u zâtî

• Birşeyin bizzat kendisinde zorunlu olarak doğal bir şekilde bulunan ve ondan ayrılması düşünülemeyen şey; meselâ "Ateşin tabiî lüzum-u zâtîsi sıcaklıktır." denilebilir. Ancak gerçek lüzum-u zâtî Cenâb-ı Hakkın sıfatlarında vardır.

tahribat-ı azime / tahribat-ı azîme

• Büyük tahribatlar, büyük yıkımlar.

taksirat / taksîrât

• (Tekili: Taksir) Kusurlar, suçlar, günahlar, kabahatlar.

• Günâhlar, kabahatlar, kusûrlar.

taraik

• (Tekili: Tarikat) Tarikatlar, meslekler.

tasarrufat-ı celaliye / tasarrufât-ı celâliye

• Allah'ın sonsuz haşmetini yansıtan işleri, icraatları.

tasarrufat-ı hakimane / tasarrufât-ı hakîmâne

• Hikmetli bir şekilde yapılan tasarruflar, icraatlar.

tasarrufat-ı ilahiye / tasarrufât-ı ilâhiye

• Cenâb-ı Allah'ın tasarrufları, icraatları.

tatil

• Çalışmaya ara vermek, izine başlamak, kesmek, Allah'ın sıfatlarını inkâr eden felsefecilerin mesleği.

tàtil

• Cenab-ı Hakkın sıfatlarını inkâr etme, varlıkların Allah ile olan bağlarını kesme, yaratıcıyı kabul etmeme.

teala ve tekaddes / teâlâ ve tekaddes

• Allahü teâlânın ism-i şerîfi anıldığında, işitildiğinde veya yazıldığında: "Yüce ve noksan sıfatlardan münezzeh (uzak, temiz)" mânâsına hürmet, saygı ifâdesi.

tebareke ve teala / tebâreke ve teâlâ

• Allahü teâlânın ism-i şerîfi anıldığında ve yazıldığında, söylenen ve yazılan, "Yüce ve noksan sıfatlardan münezzeh (uzak, temiz)" mânâsına ta'zîm ve hürmet ifâdesi.

tebayi

• Tabiatlar, mizaçlar, huy ve karakterler.

tecelli-i esma ve sıfat / tecellî-i esmâ ve sıfât

• Allah'ın isim ve sıfatlarının tecellîsi, yansıması.

tecelli-i sıfat / tecellî-i sıfat

• Allahü teâlânın sıfatlarının tecellîsi.

tecelli-i zat / tecellî-i zât

• İsim ve sıfatlar araya girmeden sâdece zât-ı ilâhînin tecellî etmesi.

tecelliyat-ı cemaliye ve celaliye / tecelliyât-ı cemâliye ve celâliye

• Allah'ın güzellik ve yücelik sıfatlarının yansımaları.

tecelliyat-ı cemaliye ve celaliye ve kemaliye / tecelliyât-ı cemâliye ve celâliye ve kemâliye

• Allah'ın güzellik ve yücelik ve mükemmellikle ilgili sıfatlarının yansımaları.

tecelliyat-ı sıfat / tecelliyat-ı sıfât

• İlâhî sıfatların yansıması, görünmesi.

tecvid / tecvîd

• Güzel yapmak, Kur'ân-ı kerîmi harflerin mahreclerine (çıkış yerlerine) ve sıfatlarına uygun olarak okumak ve bunu anlatan ilim.

tecvid ilmi

• Harflerin mahreç ve sıfatlarına uymak suretiyle, Kur'an-ı Kerim'i hatasız okumayı öğreten bir ilimdir.

tefekkür

• İbret alacak ve faydalanacak şekilde derin düşünme. Allahü teâlânın sıfatlarını ve nîmetlerini düşünme.

tegafül-ü ani's-sani / tegafül-ü ani's-sâni

• Varlıkları mükemmel san'atlarla yaratan Allah'tan gaflet etmeye çalışma, Onu görmezlikten gelme.

tekbir / tekbîr

• Allahü teâlâyı yüceltmek, noksan sıfatlardan, şirkten (ortağı bulunmaktan), yarattıklarına benzemekten tenzîh etmek, uzak tutmak.
• "Allahü teâlâ büyüktür. Kullarının ibâdetlerine muhtâç değildir. İbâdetlerin O'na faydası yoktur" mânâsına "Allahü ekber" sözü.
• Ramazan ve Kurban

tekvin / tekvîn

• "Yaratmak" mânâsına Allahü teâlânın subûtî sıfatlarından.

telafif

• Birbirine sarmaşmış bölük bölük nebatlar.
• Büklümler, kıvrımlar.
• Birbirine girmiş ve sarmaşmış vaziyette olma. Lif lif olma.

temaşagah-ı san'at-ı ilahiye / temâşâgâh-ı san'at-ı ilâhiye

• Allah'ın san'atlarına ibretle bakılan yer.

temdidat

• Uzanan hatlar, uzatmalar.

tenezzehe

• Noksan sıfatlardan uzak (meâlinde Allah C.C. için söylenen duâdandır.)

tenezzüh-ü zati / tenezzüh-ü zâtî

• Zata mahsus tenezzüh. Yani zatının bütün noksan sıfatlardan, kusurlardan temiz ve uzak oluşu.

tenezzülat-ı ilahiye / tenezzülât-ı ilâhiye

• Cenab-ı Hakk kelâmiyle, kullarının anlayış seviyelerine göre konuşması ve derin hakikatları, anlıyabilecekleri ifadelerle beyan etmesi.

tenzih-i hakiki / tenzih-i hakikî

• Cenâb-ı Hakkı, her çeşit kusur ve noksan sıfatlardan uzak tutmak.

terk-i ukba / terk-i ukbâ

• Âhiretteki mükâfatları terketmek, düşünmemek.

teşbih-perestlik

• Sözde lüzumundan fazla teşbihe, benzetme san'atlarına yer verme.

tesbihat-ı ilahiye / tesbihât-ı ilâhiye

• Allah'ı noksan sıfatlardan yüce tutan sözler.

tevhid-i ceberut / tevhid-i ceberût

• Kâinatın simasına akseden azamet, kibriya, haşmet, kudret gibi yüce sıfatları bir olan Allah'a verme ve Ona ait kılma.

tezyinat-ı lafziye / tezyinat-ı lâfziye

• Sözle ilgili süslemeler, cinas, seci' gibi anlamdan ziyade kulağa hitap eden söz san'atları.

tezyinat-ı lafziyye / tezyinât-ı lafziyye

• (Muhassınat-ı lafziyye de denir. İlm-i Bediin iki bölümünden ikinci bölümüdür. ) Kelâmın lafzında olan ve göze hitab eden edebî san'atlar. Cinas, seci' gibi.

tıba'

• Tabiat. Yaradılış.
• Tabiatlar. Yaradılışlar.

tıbak

• Uyma, uygunluk.
• Tabakalar. Katlar.
• Birbirine uygun olan şey.
• Bir şeyi diğerine uydurup müsavi ve münasib kılmak.

tılsım-ı kainat / tılsım-ı kâinat

• Kâinatın tılsımı, kâinattaki anlaşılması zor olup herkesin yalnız kendi akliyle bilemeyeceği gizli ve ince hakikatlar.

tılsım-ı müşkilküşa / tılsım-ı müşkilküşâ

• Açılması ve anlaşılması zor olan İlâhî gizli mânaları, hakikatları açan tılsım.

tühem

• (Tekili: Töhmet) Suçlar, töhmetler, kabahatlar.

turuk-u cehriye

• Zikirlerini açıktan ve sesli olarak yapan tarikatlar, Kàdirîlik gibi.

turuk-u evliya / turuk-u evliyâ / طُرُوقُ اَوْلِيَا

• Velilerin gittiği yollar, tarikatlar.

turuk-u hafiye

• Zikirlerini gizli ve sessiz yapan tarikatlar, Nakşibendîlik gibi.

turuk-u hafiyye

• Gizli tarikler, yollar, tarikatlar. Gizli zikir yapan tarikatlar.

ulema-i zahir / ulema-i zâhir

• Kur'an-ı Kerimin zâhir mânâsına göre hakikatları değerlendiren âlimler. Şeriatın mâna ve esrarından daha çok, zâhirini ve hükümlerini bilen âlimler.

ulemaü's-su / ulemâü's-sû

• Kötü âlimler; geçici menfaatlar veya baskılar karşısında hakikatları gizleyen ve gerçekleri çarpıtan âlimler.

ulemaü's-su' / ulemâü's-sû'

• Kötü âlimler; geçici menfaatlar uğruna hakikatları gizleyen ve gerçekleri çarpıtan âlimler.

ulü-l azm

• Kat'i azim sahibi, ciddiyet, sabır, sebat sahibi büyük zâtlar, hususan peygamberler (Aleyhimüsselâm). Başta Hz. Muhammed (A.S.M.), İsa, Musa, İbrahim, Nuh (A.S.).

ulü-l emr

• Müslümanları şeriat nâmına idare eden (Halife, kadı, İslâm reisi, pâdişah, sultan, reis-i cumhur, reis, müdür gibi) zâtlar.

uluhiyet-i sariye ve hayat-ı sariye / uluhiyet-i sâriye ve hayat-ı sâriye / ulûhiyet-i sâriye ve hayat-ı sâriye

• Vahdet-ül vücud ehlince kullanılan tasavvufî tabirler olup; İlâhî sıfatların ve hayatiyetin eşyaya sirayet etmesi, yani tecelli etmesi mânasında olan bu tabirlerden, ehil olmayanlar; Allah'ın tecessümünü veya eşyaya hulûl'ünü veya eşya ile ittihad ve ittisal'ini zu'metmek gibi bâtıl vehimlere düştül

• Vahdetü'l-vücud ehlince kullanılan tasavvufî tabirler olup; İlâhî sıfatların ve hayatın eşyaya sirayet etmesi.

ulülazm

• Pek büyük zatlar.

ulum-u hafiye

• Gizli ilimler. Ancak veraset-i Nübüvvet muhakkiklerince veya bir kısım hakikatların esrarına vakıf âlimlerce bilinen ilimler.

umur-u mukarrere

• Kesin hatlarıyla ortaya konulmuş meseleler, konular ve işler.

urefa / urefâ

• Ârifler, Allah'ı isim ve sıfatlarıyla hakkıyla tanıyanlar.

usbe

• Cemaat. İnsanlar. Atlılar. Atlar veya kuşlardan cemaat.

usefa

• (Tekili: Asif) Rençberler. Irgatlar.

üslub-u hakim / üslub-u hakîm

• Edebî san'atlardan biridir. Sorulan bir suale, soranın halini nazara alarak başka bir sual gibi telâkki edip, ona göre cevab vermek demektir. Meselâ : Bazı Ashab Resulüllah'a (A.S.M.) hilâlin ince başlayıp, kalınlaşarak bedr şekline gelip, sonra yine başladığı şekle dönmesinin sebebini sordular. Bun

üslub-u mücerred

• (Sade üslub) Bu üslupta tabiîlik, akıcılık, selâset, kısalık, mânâ ve maksada kifayet sıfatları vardır. Bu üslup, âlet ilimlerinde, ders kitablarında, konuşmalarda ve beşerî muamelelerde kullanılır.

usulü'd-din allameleri / usûlü'd-din allâmeleri

• Kelâm âlimleri, mütekellimler; Allah'ın zât ve sıfatlarından, peygamberlik, âhiret ve inançla ilgili diğer meselelerden İslâmî esaslar dâiresinde bahseden âlimler.

üzeyr

• (A.S.) Kur'an-ı Kerim'de ismi bulunan büyük zâtlardandır. Peygamber olup olmadığı hakkında ihtilâf vardır.

va

• "Vah, yazık" meâlinde olup hayf, hasret, esef gibi kelimelerle birlikte söylenir. (Buna Arabçada "edât-ı nüdbe" denir.)Türkçede bunun yerine; vâh, vây, eyvâh edatları kullanılır. Bunlar bâzan şiddet ve te'yid için tekrar edilir.

vacid / vâcid

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Ma'bûd, Rab, ilâh olan, zâtında bulunması lâzım ve lâyık olan bütün sıfatları kendisinde bulunan, hiçbir şeye muhtaç olmayan, kendisinden hiçbir şey gizli kalmayan.

vahdaniyyet / vahdâniyyet

• Allahü teâlânın zâtî sıfatlarından. Allahü teâlânın zâtında, sıfatlarında ve işlerinde tek olup, ortağı olmaması.

vasf-ı tahsini / vasf-ı tahsinî

• Bir şeyin mahiyetini beyan etmekten ziyade lâfzını süslemek için kullanılan sıfatlar. Bunlar haşv-i melih kabilindendir.

vefiyat / vefiyât

• (Tekili: Vefat) Ölümler, vefatlar.

• Vefatlar, ölümler.

• Vefatlar, ölümler.

vehhabi / vehhabî

• Muhammed İbn-i Abdulvehhab nâmında birisinin sebeb olduğu İslâmî bazı mes'elelerde ifrat gösteren ve dört hak mezheb hâricinde bir mezhepten olan. Fıkıhta Hanbelî, itikadda İbn-i Teymiye'ye bağlıdırlar. Tarikatlarına Muhammediye ismi verirler.

vesaya

• (Tekili: Vasiyet) Vasiyetler. Öğütler. Nasihatlar.

vükela-i deavi / vükelâ-i deâvî

• Dâvâ vekilleri. Avukatlar.

yek-çeşm deha / yek-çeşm dehâ

• Tek gözlü olağanüstü zekâ ve akıl; Kur'ân'ın gösterdiği gerçekleri görmeyen ve sadece dünyevî maksatları gözeten zekâvet ve akıl.

zadegan / zâdegân / زادگان

• Soylular, aristokratlar. (Farsça)

zahiri ulema / zâhirî ulema

• Âyet ve hadislerin maksatlarına ulaşamayan ve sadece dış mânâlarına bağlı kalan âlimler.

zekevat

• (Tekili: Zekât) Zekâtlar.

zenbilli ali efendi

• Yavuz Sultan Selim Han ve Kanuni Süleyman devrinin meşhur Şeyh-ül İslâmı ve âlimidir. Asıl adı Alâaddin Ali Cemâl Çelebi'dir. Allah rızası ve Allah korkusundan başka birşey tanımaması sayesinde, pervasız hareketleri ile bir çok insanın hayatlarını koruyabilmiş, adaleti te'min etmiştir. Sağlam dindar

zevat / zevât / ذَوَاتْ

• (Tekili: Zât) Zatlar, şahıslar, kimseler.
• Üzüm, buğday gibi şeylerin kabuğu.

• Zâtlar, kişiler.

• Zatlar, kimseler.

• Zatlar.

zevat-ı alişan / zevât-ı âlîşan

• Büyük, yüce zâtlar.

zevat-ı aliye / zevât-ı âliye

• Yüksek makama sahip zâtlar, kimseler.

zevat-ı kiram

• Muhterem ve değerli zâtlar, büyük şahsiyetler.

• Şerefli, temiz, büyük zatlar.

zevat-ı kudsiye / zevât-ı kudsiye

• Kutsal, yüce zâtlar.

zevat-ı mübareke / zevât-ı mübareke

• Mübarek zâtlar.

zevat-ı muhterem / zevât-ı muhterem

• Saygıdeğer zâtlar, kişiler.

zevat-ı mukaddese / zevât-ı mukaddese

• Yüce zâtlar.