a'rak

• (Tekili: Irk) Kökler, damarlar.

a'sab / a'sâb

• (Tekili: Asab) Sinirler. Damarlar.

a'yün / اعين

• (Tekili: Ayn) Gözler, aynlar.
• Çeşmeler, pınarlar. Menba'lar.

• Gözler. (Arapça)
• Pınarlar. (Arapça)

ab-berin

• Akarsu ve şelâle kenarlarında suyun tazyikle akmasından meydana gelen içi oyuk kovuk. (Farsça)

ab-ı hayat / âb-ı hayât

• Hayat suyu. Saf ve berrak su. İnce ve derin mânâlı söz. Tasavvufta mürşid-i kâmil denilen evliyâ zâtların, insanların mânen canlı, kalblerinin uyanık olmalarına vesîle olan mübârek sözleri, mânevî nazarları (bakışları) ve kıymetli kalblerinden fışkır an teveccüh. Bir şeyin kıymetini kuvvetli bir şek

ab-yari / ab-yarî

• (Asıl mânâsı sulama ise de, lisanımızda yalnız mecazi mânâsiyle bazı eski nesir yazarları tarafından kullanılmıştır). Yardım, itimat. (Farsça)

abdulaziz

• 32. Osmanlı Padişahıdır. Hilâfeti (Hi: 1277-1293) seneleri arasındadır. Mithat Paşa ve arkadaşları tarafından bilek damarları kesilerek şehid edilmiştir.

adab / âdâb

• (Edeb kelimesinin çoğuludur.) Usul, yol, yordam, davranış kaideleri, terbiye. Ahlâk ve terbiyenin gerektirdiği konuşma ve hareket tarzı. Adaba uymayanlara edepsiz denir."Edipler edepli olmalı" yani yazarlar, edebiyatçılar dine, ahlâka ve terbiyeye uymalı. Aksi halde edebiyatçı adına lâyık olamazlar,

adla' / adlâ' / اضلاع

• (Tekili: Azla') (Dıl') Kaburgalar.
• Mat : Geometrik şekillerin kenarları, sayı kökleri.

• Kenarlar. (Arapça)

ağnam

• "Ganem"in çoğulu. Davarlar, koyunlar, keçiler.

ağşiye / اغشيه

• Perdeler. (Arapça)
• Zarlar. (Arapça)

ahda'

• Boyun damarlarından bir damar.
• Hilekâr, aldatıcı, kandırıcı.

ahissa

• (Tekili: Hasis) Cimriler, pintiler, tamahkârlar.

ahkem-ül hakimin / ahkem-ül hâkimîn

• Hükümdarların hükümdarı. Hâkimlerin en hâkimi. Cenâb-ı Hak (C.C.)

ahkemu'l-hakimin / ahkemu'l-hâkimin

• Hükümdarların hükümdarı, hâkimlerin hâkimi olan Allah.

ahşam

• (Tekili: Haşem) Bir büyük zâtın yakınları, maiyeti, taraftarları.

akarat / akarât / عقرات

• Kazanç sağlayan mülkler, akarlar. (Arapça)

akziye

• (Tekili: Kaza) Hükümler. Kararlar.
• Tam cümleler.

altın kozak

• Padişahlar tarafından yabancı hükümdarlara gönderilen nâme-i hümayunun konulduğu muhafaza.

amak

• (Tekili: Maak ve Mauk) Göz pınarları.

anun / anûn

• İsyankâr, kavgacı.
• Davarların önünde yürüyen davar.

arafat

• Mekke'ye 12 mil yani takriben 20 km. uzaktaki bir yer. Hacca gidenler Zilhicce'nin 9. günü buraya gelerek bir müddet vakfe yaparlar.

arube

• Fasih, hatasız arabca konuşmak. Bu kelimenin mastarları: Araben, arâbeten, uruben, urubiyyeten diye de okunur.
• Cuma günü.

asab / âsâb

• Sinirler, damarlar.

asab-ı dessasane / âsâb-ı dessasâne

• Hile ve desisecilik damarları.

asdagan

• Tıb: Kollarımızdaki nabız damarları.

ashab-ı kehf / ashâb-ı kehf

• Mağara arkadaşları. Bunlar, zamanlarındaki zalim hükümdarlarının şerrinden mağaraya sığınan ve orada yıllarca uyutulduktan sonra tekrar diriltilen, köpekleri ile birlikte, yedi sekiz kişiydiler.

ashab-ı kütüb-i sitte / ashâb-ı kütüb-i sitte

• Kütüb-ü sitte ashabı, meşhur altı sahih hadis kitabı olan Sahih-i Buhâri, Sahih-i Müslim, İbn-i Mâce, Ebu Davud, Tırmizi ve Neseî'nin yazarları.

ashab-ı suffa / ashâb-ı suffa

• Suffa ehli. Bunlar, Hz. Peygamberin (A.S.M.) mescidine bitişik üstü örtülü, etrafı açık bir yerde otururlardı ve orada yaşarlardı. Bu zatların yaşayışları ve hâlleri din hizmeti, hayatı bakımından büyük değer taşımaktadır. Bütün hayatları Peygamberimiz'in (A.S.M.) yanında bulunarak Kur'ânın en yükse

asıfat

• (Tekili: Asf) şiddetli rüzgârlar.

aska' / askâ'

• (Tekili: Suk) Çeşme duvarlarının bölmeleri.
• Bölgeler.

asun / âsûn

• (Tekili: Asi) İsyan edenler. Günahkârlar.

atal

• (Tekili: Itl) Koltuk altları.
• Yanlar, kenarlar.
• Böğürler.

atam

• (Tekili: Utum) Yüksek binalar, köşkler, hisarlar.

atraf

• (Tekili: Tarf ve Taraf) Gözler.
• Taraflar. Kenarlar.

atrar

• (Tekili: Turra) Kenarlar, uçlar.

avasıf

• (Tekili: Asıta) Sert ve kuvvetli rüzgârlar. Fırtınalar.

avene

• Beraber olanlar. Yardım edenler.
• Taraftarlar.

ayan / âyan

• Parlamentonun aldığı kararları düzeltmek için üyelerinin bir kısmı devlete mensup, bir kısmı da halktan seçilmiş olan meclis ve bu meclis üyelerinin her biri ("âyan meclisi", "âyandan falan zat" şeklinde kullanılır).

azrar / اضرار

• (Tekili: Zarar) Zararlar, ziyanlar, kayıplar.

• Zararlar. (Arapça)

bade / bâde

• Şarap, içki. Kadeh. (İçkinin her çeşiti haramdır, büyük günahtır. İnsan sağlığına zararları ilmî bir gerçektir. Aile, cemiyet hayatı ve ahlâk için de yıkıcıdır. İçkiden ve içenlerden uzak durmak gerekir.) (Farsça)

bahayim

• (Tekili: Behaim) (Behime) Suriye'de bir sıradağ ismi.
• Canavarlar.
• Dört ayaklı hayvanlar.

bahilan / bahîlân

• Bahiller, cimriler, tamâhkârlar. (Farsça)

barbakan

• Emniyetle ateş etmek için sur duvarlarında açılan dar mazgal deliği. Kale kapılarının savunması için yapılan tahkimat. (Fransızca)

barem

• Devlet memurlarının aylıklarını tasnif ve tanzim eden, miktarlarını gösteren sistem veya cetvel. (Fransızca)

basur / bâsûr

• (Çoğulu: Bevâsir) Tıb: Mayasıl. Kalın bağırsakta ve makadın etrafındaki siyah kan damarlarının şişmesi ve bazen iltihablanması sebebiyle, makadın içinde ve dışında meydana gelen memeler yüzünden makaddan kan ve cerahat gelmesi hastalığı.

batalese

• Ptolemeos soyundan gelen hükümdarlar.

bazak

• Üzüm sıkıntısı. (Kaynatıp koyarlar ve köpüklenir.)

bazirgan / bazirgân

• Eskiden Musevi tüccarlar hakkında kullanılan bir tabirdi.

benat-ül arz / benât-ül arz

• Pınarlar, ırmaklar.

bend-rug / bend-rûg

• Tarla ve bostan kenarlarına suyun akıntısını kesip havuz gibi birikmesi için yapılan setli çukur. (Farsça)

bendeleri

• "Hizmekârları" anlamında saygı ifadesi.

bere

• Tıb: Ezilme veya kılcal damarların kopması sonunda kanın, dokular içinde birikmesi ve bundan dolayı meydana gelen morluk. (Türkçe)

berhun / berhûn

• Çember, daire, ortası boş olan yuvarlak nesne. (Farsça)
• Hisar, varoş, duvar veya bostan kenarlarına ve tarla aralarına çalıçırpı ve diken ile yapılan çit. (Farsça)
• Küçük ev, oda, hücre. (Farsça)

betain

• Astarlar.
• Yatak yüzleri.

bevarih

• (Tekili: Bârih) Şiddetli sıcaklar ve şiddetli rüzgârlar ki, adına Samyeli denir.

bi-kar / bî-kâr

• Kârsız, işsiz kimse. Bekâr kişi. (Bekârlık, bikârların kârıdır. İşârât) (Farsça)

bilad / bilâd

• (Tekili: Belde) Beldeler. Diyarlar. Memleketler. Şehirler.

bitaka

• Küçük parça. (Üzerinde kumaşın fiatını yazıp kumaş içine koyarlar.)

buhala'

• (Tekili: Bahil) Tamahkârlar, cimriler.

buharat-ı müzahrefe

• Pis, zararlı buharlar, gazlar.

büldan / büldân / بلدان

• Beldeler, diyarlar, ülkeler. (Arapça)

burhan-ı inayet

• Bütün yararların, hikmetlerin ve faydaların kaynağı olan düzen delili.

buruc

• (Tekili: Burc) Burçlar, hisarlar, kuleler.

bürzea

• (Çoğulu: Berâzi) Yuna dedikleri keçe ki, eyer altına koyarlar, teğelti de derler.

çavuş

• Vaktiyle divanlarda hükümdarların hizmetinde bulunan yaver veya muhzır gibi subaylara denilirdi. Tanzimattan evvelki Osmanlı saray teşkilatında çavuşlar, padişahın yaverleri ve çavuşbaşı mabeyn müşiri idi.
• Onbaşıdan üstte ve assubaydan alttaki derecede olan asker.
• İşçilerin b

cazibe kanunu

• Madde âleminde geçerli olan Cenab-ı Hakk'ın tekvini bir kanunudur. Bu kanuna göre iki madde birbirini aralarındaki mesafe ile ters orantılı; kütle ve miktarlarıyla orantılı olarak çeker.

ceb'

• (Çoğulu: Cebeât) Kızıl mantar.
• (Çoğulu: Ecbu) Nakir dedikleri ağzı dar kap ki, içine su koyarlar.
• Tehir etmek, sonraya bırakmak.

cemaat-i çilingiran-ı hassa / cemaat-i çilingirân-ı hâssa

• Tar: Saraydaki çilingirlik işlerini yapmakla muvazzaf sanatkârlar zümresi.

cemaat-i hademe-i ehl-i hiref

• Tar: Saray işlerini yapmakla vazifelendirilmiş sanatkârlar zümresi.

cemaat-ı mücellidan-ı hassa / cemaat-ı mücellidân-ı hâssa

• Tar: Saraydaki kitabları ciltlemekle vazifeli sanatkârlar.

cemreviyye

• Divân şairleri tarafından bayramlar, baharlar gibi cemre sebebiyle, muasır olan büyük makamlı ve rütbeli kişiler için yazılan şiirler.

cenbiyye

• Arapların kullandıkları bir cins eğri kamadır ki, yan taraflarına takarlar.

cerahat

• Yaradan akan irin. Yaralı vücudda toplanan kandaki küreyvât-ı beyzâdan (ak yuvarlardan) mürekkeb kan. Yaradan akan beyaz akıcı cisim.

cevabi / cevabî

• Karşılık, cevap.
• (Tekili: Câbi) Tahsildarlar, câbiler.

cüdran / cüdrân / جدران

• (Tekili: Cedr) Duvarlar.

• Duvarlar. (Arapça)

cüdür

• (Tekili: Cidâr) İnce deriler, zarlar.
• Duvarlar, setler.

cülusiyye

• Taht'a çıkan hükümdarlar veya padişâhlar için yazılmış yazı veya söylenmiş şiir.
• Hükümdarın tahta çıktığı ilk gün verdiği bahşiş.

cune / cûne

• (Çoğulu: Cuven) Attarların kutusu ve tablası.

cürre

• Cesur, cesaretli, cür'etkâr, cür'et-yâb, yiğit, delikanlı, gözüpek, atılgan.
• Uçan her çeşit kuşun erkeği.
• Bir zira' miktarı ağaç. (Ağacın başında bir küfe, ortasında bir ipi olup onunla geyik avlarlar.)

dalalat / dalâlât

• Hak yoldan sapkınlıklar, inkârlar.

dara

• Eski Fars hükümdarlarından dokuzuncusu Keykubat'ın bir ismi. (Farsça)
• Hükümdar. (Farsça)
• Cenab-ı Hakk'ın bir ismi. (Farsça)

darü'l-ikab / dârü'l-ikab

• Günahkârların azap diyarı; Cehennem.

debbabe

• Kale duvarlarını oymaya yarayan bir savaş aleti. Tank.

delil-i inayet

• Bütün yararların, hikmetlerin ve faydaların kaynağı olan düzen delili.

denanir

• (Tekili: Dinar) Dinarlar.

din ehli

• Dindarlar; dinin emir ve yasaklarına uyanlar.

divan-ı harb-i örfi / divan-ı harb-i örfî

• İttihad ve Terakki hükûmeti zamanında kurulan ve oldukça sert kararlar alan sıkıyönetim mahkemesi.

divan-ı hümayun / divan-ı hümâyun

• Halkın dâva ve şikâyetlerinin dinlenip halledildiği, devlet meselelerinin görüldüğü padişah huzuru. Bu mecliste; sadrazam, şeyh-ül İslâm, kazaskerler, defterdarlar ve sair büyük devlet ricali bulunurdu. (Farsça)

diyar-ı baide / diyar-ı baîde

• Uzak diyarlar, ülkeler.

diyer

• (Tekili: Dâr) Dârlar, hâneler, evler.

ebhur

• (Tekili: Bahur) Buharlar. Buğular.

ebkar / ebkâr

• (Tekili: Bikr) Bekârlar.
• Mc: Evvelce kimsenin söylemediği sözler.

ecdas

• (Tekili: Cedes) Kabirler. Mezarlar.

efarit

• (Tekili: İfrit) İfrit gibi, ifrite benzer adamlar. Hilekârlar, kurnazlar, cüretliler.
• Pek hain cinler.
• Şeytanlar, iblisler.

efzar

• Ayakkabı, kundura. (Farsça)
• Gemi yelkeni. (Farsça)
• Yemeklere koku ve tad vermesi için konulan baharat. (Farsça)
• San'atkârların kullandıkları san'at âletleri. (Farsça)

ehadis-i şerife / ehâdîs-i şerife

• Hz. Muhammed (s.a.v.)'in söz, hareket ve ikrarlarından meydana gelen hadis-i şerifler.

ehl-i din

• Din sahipleri, dindarlar.

ehl-i diyanet / ehl-i diyânet / اَهْلِ دِيَانَتْ

• Din işlerinden anlayanlar. Dindarlar.

• Dindarlar.

ehl-i i'tizal / ehl-i i'tizâl

• Mu'tezile mezhebi taraftarları.

ehl-i kalem

• Eli kalem tutanlar, yazarlar.

ehl-i kütüb-ü sahiha

• Doğru, güvenilir ve sağlam hadîs kitap yazarları.

ehl-i teşeyyu'

• Şîa Mezhebi taraftarları.

ehl-i ticaret

• Ticaret yapanlar, tüccarlar.

ehram

• Mısır'da Firavunların piramit şeklindeki mezarları.

• Mısır'daki Firavunların piramit şeklindeki mezarları.

einne

• (Tekili: İnân) Yularlar. Dizginler.

em'ak

• (Tekili: Meak) Göz pınarları.

enaniyet-i nev'iye

• Taraftarlarının enaniyet ve gururu.

enbar

• (Tekili: Nibr) Anbarlar, nibrler. İçinde çeşitli mallar saklanan kapalı mahfaza, oda.

engaz

• San'atkârların kullandıkları san'at âletleri. (Farsça)

enzar / enzâr

• Nazarlar, bakışlar.

enzar-ı melaike / enzar-ı melâike

• Meleklerin nazarları ve görüşleri.

eramil

• (Tekili: Ermele) Bekârlar. Dul kadınlar. Kocaları ölmüş veya boşanmış kadınlar.

erbab-ı din

• Din sahipleri, dindarlar.

erbah

• (Tekili: Ribh) Ribhler, faydalar, kazançlar, kârlar, gelirler.
• Faizler.

erd-şir

• Eski İran hükümdarlarından bazılarının adıdır. (Farsça)

erta

• Bir ağaç cinsidir ve yaprağıyla debbağlar sahtiyan boyarlar.

eşfar

• (Tekili: Şüfr) Göz kapağının kenarları, kirpik yerleri.

eşhuru'l-hurum

• Haram aylar. Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Recep ayları. İslâm'dan önce Araplar bu aylarda savaş yapmayı haram sayarlardı.

esman

• (Tekili: Sümn-Semen) Her şeyin pahası, tutarları, semenleri.
• Sekizde birler.

esvak

• (Tekili: Sûk) Çarşılar. Pazarlar.

esvar

• (Tekili: Sur) Surlar, hisarlar, kaleler, kal'alar.
• Ziyafetler, şölenler.

eşyah

• (Tekili: Şeyh) Şeyhler, ihtiyarlar, yaşlılar, pir-i fâniler.

etnab

• (Tekili: Tınb) Çadır ipleri.
• Ağacın kök damarları.
• Vücudun sinirleri.

etnoloji

• yun. Kavimleri, ayrı dil ve ırktan toplumların hayat ve özelliklerini inceleyen ilim. Önce hristiyan misyonerleri dinlerini yaymak için kavimlerin özelliklerini öğrenme ihtiyacını duymuşlar ve onların zayıf damarlarından faydalanmayı düşünmüşlerdir. 19.yy.dan itibaren ilmî gaye ile araştırmalar yapı

ev'iye

• (Tekili: Viâ) Mahfazalar, kaplar, gizlemeye veya saklamaya yarayan şeyler.
• Damarlar.

ev'iye-i şa'riyye

• Tıb: Siyah ve kırmızı kan damarları arasındaki gayetle ince olan damarlar.

ev'iye-i veridiyye

• Tıb: Siyah kan damarları.

evride / اَوْرِدَه

• (Tekili: Verid) Vücudun her tarafından kalbe kanın gitmesini temin eden damarlar. Siyah kan damarları.

• Toplardamarlar.

• Toplar damarlar.

evsam

• (Tekili: Vasm) Arlar, hayâlar, utanmalar.

evşaz

• Yardımcılar, tarafdarlar. Aşağılık ve ayak takımı olan kişiler.
• Vücuttaki mafsallar, oynak yerler.

evzar

• (Tekili: Vizr) Ağırlıklar. Yükler.
• Mc: Günahlar.
• (Vezer) Kal'alar, kaleler, hisarlar, sığınılacak yerler.
• Üstünlükler, galebeler.
• Dağlar.

eyama

• (Tekili: Eyyim) Bekârlar, evli olmayanlar.

ezimme

• (Tekili: Zimam) Yularlar. Bağlar.

fecere / فجره

• (Tekili: Facir) Günah işleyenler, günahkârlar, zinakârlar, fâcirler.

• Günahkarlar. (Arapça)
• Kötü insanlar. (Arapça)

felaket / felâket

• Büyük zararlar veren olay.

fenn-i menafiu'l-aza / fenn-i menâfiu'l-âzâ

• Organların yararlarını inceleyen fen, anatomi; canlıların yapısını ve bu yapıyı oluşturan organları inceleyen bilim dalı.

fevaid / fevâid / فوائد

• Faydalar, menfaatler, kârlar, kazançlar.

• Faydalar, yararlar.

• Yararlar, faydalar, kazançlar. (Arapça)

fevaid-i medeniyet

• Medeniyetin faydaları, yararları.

fial

• Çocuk oyunudur. (Bir şeyi toprak içinde gizleyip sonra taksim edip "hangimizin hissesinde çıkar" diye ararlar.)

fıkıh

• (Fıkh) Derin ve ince anlayış. Bir şeyi, hakkı ile, künhü ile bilmek. İnsanlar arasındaki ilişkilerle ilgili olarak dinî hükümleri ayrıntılı delilleriyle bilmek. Müslümanlar, müslüman olmaları itibariyle Allah'ın emirlerine tâbidirler, uyarlar. Fıkıh ilmi, hangi şartlarda Allah'ın hangi emrin

fir'avn

• Firavun, eski Mısır hükümdarlarına verilen ünvan.
• Tanrılık iddiasında bulunduğu için Hz. Musa'nın mücadele ettiği Mısır hükümdarı.
• Çok kibirli, gururlu ve inat adam, Firavn.

fitne-i diniye

• Dine ve dindarların içine sokulan fitne, fesat.

füccar / füccâr

• (Tekili: Fâcir) Günahkârlar. Açıktan günah işleyenler.

• Günahkârlar, açıktan günah işleyenler.

• Günahkârlar.

füvve

• Kızıl boya dedikleri damarlar.

galle-i vakf

• Vakfın faide ve mahsulü. Bununla vakfın tabiî ve hukukî semereleri anlaşılır. Vakıf paraların ticareti ve vakıf akarların kirası, vakıf bahçelerin sebze ve meyveleri bu kabildendir.

garayir

• (Tekili: Garâre) Büyük kıl çuvallar, hararlar.

gedikli

• t. Tar: Yeniçeri efradı arasında eskilikleri dolayısıyla imtiyazlı olanlar. Bunlar diğer yeniçerilerden ayrılmak için bellerine seraser denilen kumaştan kuşak sararlardı.
• Yıkık, çentikli ve düşük yeri olan.
• Mülk olduğu halde vakfa ait bir tarafı olan.
• Deniz assubayı k

gıldırgıç

• Mücellit ıstılahlarındandır. Kitapların kenarlarını kesmeğe mahsus, rende biçiminde bir âlettir.

gönder

• Tar: Seferde ordunun ve ileri gelen vezir ve diğer devlet ricalinin atlarına bakmak ve sair zamanlarda ise has ahır ve çayır hizmetlerinde kullanılmak üzere gayr-ı müslimlerden ve hasseten Bulgarlardan tertip edilmiş bir sınıf olan voynukların her mıntıkada iki, üçü ve dördü hakkında kullanı

gülhane

• İstanbulda Sarayburnu'ndan Topkapı Sarayı'nın duvarlarına ve bir taraftan Çizme Kapısı hizasına kadar devam eden saha. Bunun deniz tarafında, şimdiki hat boyunun batısında vaktiyle sıra ile gül bahçeleri bulunduğundan bu isim verilmiştir.

gümüş kozak

• Tar: Eskiden hükümdarlara gönderilen nâme-i hümayunların konulduğu mahfaza. Nameler atlas keseye konur, sonra da kozaya geçirilirdi. Kozakların gümüşten yapılmış olanları olduğu gibi altundan, şimşirden de yapılanları vardı. Altundan olanlar imparatorlara, gümüşten olanlar da küçük devlet reislerine

hacamat / hacâmat

• Hacâmat bıçağı denilen bir âletle, vücûdun deriye yakın damarlarını keserek kan alma. Kan almaya fasd da denir.

haciz

• Ayıran. Bölen.
• Vücudun içindeki bazı uzuvları ayıran karın zarı gibi zarların adı.
• Haczeden. Borcunu ödeyemeyenin diğer mallarına el koyan.
• Tıb: Bâdemin içindeki bazı oyukları ayıran bölme zarlarına denir.

hadaa

• (Tekili: Hâdı') Hileciler, hilekârlar, aldatıcılar, dalavereciler.

hafat

• (Tekili: Hâfe) Sahiller, deniz kenarları, kıyılar.

hamir / hamîr

• (Tekili: Hımâr) Eşekler. Hımarlar.

hanan

• (Tekili: Hân) Hânlar, hükümdarlar, pâdişahlar, kağanlar. (Farsça)

haratin-i hassa / haratîn-i hassa

• Osmanlılar zamanında Topkapı Sarayı'ndaki bir sınıf san'atkârın adı idi. Bunlar demir ve ağaç eşyayı tesviye ederlerdi. Bugünkü tâbirle tornacı demekti. Bileziklerden çarklara ve silâh yivlerine kadar her çeşit şey yaparlardı.

hasarat / hasârât / hasarât / خسرات

• (Tekili: Hasâret) Ziyan ve zararlar. Hasaretler.

• Zararlar.

• Zararlar.

• Zararlar. (Arapça)

hasarat-ı azime / hasârât-ı azime

• Büyük zararlar.

haşem

• Taraftarlar ve hizmetçiler. Düşmanlarına karşı koruyanlar. Aile.

haşmetli

• (Haşmetlü) Tar: Haşmet sâhibi mânâsına gelir ve ecnebi hükümdarlarına verilen bir ünvandır.

hatai

• Tezhib ıstılahlarındandır. Resim gibi tabiatı taklid ederek yapılmayıp, san'atkârlar arasında kabul edilen çeşitli gül şekli gibi irili ufaklı yapılan şekiller.
• Türkistan'da Hatay şehrinde imal edilen bir cins dayanıklı kâğıt.

hatem-i sadaret / hâtem-i sadaret

• Padişahın sadrazamlarda bulunan mührü. Buna "hâtem-i vekâlet", "hâtem-i şerif" veya "mühr-i hümayun" da denilirdi. İlk zamanlar yüzük şeklinde idi ve parmağa takılırdı. Sonraları zincire bağlı olarak sadrazamlar, boyunlarına asarlardı. Bundan ayrılmak, vazifeden azledilmek demek olduğu için; mühürü

hatt-ı şehriyari / hatt-ı şehriyarî

• Tar: Padişahın yazısı manâsına gelen bir kelimedir. Eskiden padişahlar "hatt-ı hümayun" "hatt-ı şerif" adı verilen emirleri kendi el yazılarıyla yazdıkları gibi, başkalarına yazdırdıklarının başına da imzalarını koyarlardı. İşte bu türlü vesikalardaki padişahların el yazılarına "hatt-ı şehriyarî" de

havakin / havakîn

• (Tekili: Hâkan) Hükümdarlar, hakanlar, padişahlar, başbuğlar.

havaric

• (Tekili: Hâric ve Hârice) Asiler, zorbalar, isyankârlar.
• Hâricîler. Hâriçte kalanlar.

havaşi

• (Tekili: Hâşiye) Bir yazının kenarına eklenen not veya açıklamalar. Hâşiyeler, derkenarlar.
• Maiyet adamları.

havasıb

• (Tekili: Hâsıb) Şiddetli rüzgârlar, fırtınalar.

hayaliyyun

• (Tekili: Hayalî) Romantik şâirler, hayalî yazarlar.

hazile

• Kenarlarında kirpik bulunmayan kırmızımsı gözkapağı.

herem

• Kocamak, yaşlanmak, ihtiyar olmak.
• Mısır'da firavunlar zamanından kalmış piramit şeklindeki mezarların beheri.
• Geo: Mahrutî şekil, piramit.

herşefe

• Bez veya aba parçası. (Su az olduğu zamanda yerden onunla yağmur suyunu alıp bir kabın içine sıkarlar.)
• Çok yaşamış, ihtiyar, kuru kadın.
• Çok eski olan kova.

hicab-ı kalb

• Kalbin boşlukları arasındaki zarların her biri.

hical

• (Tekili: Hecl) Uçurumlar, derinlikler, yarlar, çukurlar.

hıkab

• Arap kadınlarına mahsus bir nevi kumaştır, onu bellerine kuşanıp süslerini ve zinetlerini ona takarlar.

hipotenüs

• Mat: Bir dik üçgende dik açının karşısında bulunan kenar. (Diğer kenarların her birerlerinden büyük, toplamlarından küçüktür.) (Fransızca)

hitan / hitân / hîtan

• Sünnet, sünnet etme.
• Duvarlar, engeller.

• (Tekili: Hâit) Duvarlar. Mânialar, hâiller, engeller.
• Avlular.

hıtat / خطط

• (Tekili: Hıtta) Ülkeler, memleketler, diyarlar.

• Ülkeler, diyarlar. (Arapça)

hizam

• Kolan ve bağırdak denilen nesne. (Beşikte çocuklara bağlarlar.)

hizb-i kur'ani / hizb-i kur'ânî

• Kur'ân'ın taraftarları, hizmetkârları.

hizbü'ş-şeytan

• Şeytanın taraftarları.

hizbül-kur'an / hizbül-kur'ân

• Kur'ân taraftarları, Kur'ân hizmetkârları.

hizbüşşeytan

• Şeytanın taraftarları.

hübub-i riyah / hübub-i riyâh

• Rüzgârların esmesi.

hüccetü'l-kur'an ala hizbi'ş-şeytan / hüccetü'l-kur'ân alâ hizbi'ş-şeytan

• Şeytan ve onun taraftarlarına karşı Kur'ân'ın kesin delili.

hüccetü'l-kur'an ale'ş-şeytan ve hizbihi / hüccetü'l-kur'ân ale'ş-şeytan ve hizbihî

• Şeytan ve onun taraftarlarına karşı Kur'ân'ın delili.

hücec-i hattiye

• Huk: Yazılı deliller. Bunlar tezvir ve tasni şüphesinden sâlim olduğundan onunla amel edilebilir, yani hükme medar olur, başka vech ile sübuta ihtiyaç kalmaz. (Beraetler, mahkeme kararları, tescil edilen vakriye gibi.)

hükümdaran

• (Tekili: Hükümdâr) Hükümdarlar, Padişahlar.

hurşun

• (Çoğulu: Harâşın) Ufacık bıtırak. (Davarların tüyüne yapışır.)

huzzan / huzzân

• (Tekili: Hâzin) Hazine muhafızları, hazinedarlar.

i'lan

• Belli etmek. Yaymak. Herkese duyurmak.
• Gazetelerde veya sokaklarda duvarlara kâğıt yapıştırarak ticari bir iş, bir adres veya başka bir şeyi herkese bildirme.
• Açığa vurma, yayma, meydana çıkarma.

i'tibarat

• (Tekili: İ'tibar) İ'tibarlar, şeref ve haysiyetler.
• Var sayılan şeyler, faraziyeler.

i'tikal / i'tikâl

• (Ekl. den) Kemirme, kemirerek yeme.
• Dalgaların, deniz kenarlarındaki karaları döğerek aşındırması.
• Tıb: Yaranın, vücudu yemesi. Yaranın büyümesi.

iç kale

• Kale duvarlarıyla çevrilmiş şehir ve kasabaların bazılarının ortasında ve en yüksek yerinde yapılan küçük kaleler. Bu çeşit kalelere "bâlâ hisâr" da denilirdi. Bu iç kaleler, düşmanın, surları geçmesi hâlinde veya şehirde bir isyân çıktığı zaman, hükümdar veya kumandanın çekilip kendini müdafaa etme (Türkçe)

icazet-i külli / icazet-i küllî

• Vaktiyle Osmanlı serdarlarına ve sefirlerine müsâlaha, muahede akdi ve sair işler hakkında verilen mezuniyet. Tam salâhiyet demektir. Bu salâhiyeti alan kumandan veya sefir, üzerine aldığı işi merkezden sormaya ihtiyaç kalmadan maslahatın icabettirdiği ve kendi aklının erdiği vechile yapıp bitirirdi

iğnelemek

• t. İğne ile delmek.
• Kalıbını almak için kenarlarını iğne ile delerek işaretlemek.
• Mc: Sözle hırpalamak. Dokunaklı konuşmak.

ihbarat

• Bildirilen haberler. İhbarlar. Bildirilen hadis-i şerifler.

ihtarat / ihtârât

• (Tekili: İhtar) İhtarlar, hatırlatmalar.
• Dikkati çekmeler, tenbihler.

• İhtarlar, ikazlar, uyarılar.

ihtiyat hazinesi

• Tar: Savaş ve diğer fevkalâde masraflara karşılık olmak üzere sarayda biriktirilen paralar. Gelirleri havass-ı hümayun hâsılatı, ganimetlerin beşte biri ve başka hükümdarlardan gelen hediyelerdi. Buna "iç hazine" veya "enderun hazinesi" de denilirdi.

ilhan

• Tar: Cengizlilerin İran kolunun Hülâgu hanedanının hükümdarlarına verilen ünvan.

imarat / îmarât

• İmarlar, yapmalar, onarmalar.

imtisas

• Emerek çekilmek, emmek, emilmek. Hazmolunmuş olan maddelerin, damarlar tarafından emilmesi.

imza-yi padişahi / imza-yi padişahî

• Padişahın imzası. Osmanlı Padişahları tarafından vaktiyle hükümdarlara yazılan name-i hümayunların kenarlarına altun yaldızla imza konurdu. Bunlara imza-yı padişahî denilirdi.

inayet / inâyet

• Bütün yararların, hikmetlerin ve faydaların kaynağı olan düzenlilik.
• Allah'ın özel yardımı, şefkatle ilgilenmesi.

inayet-i tamme / inâyet-i tamme

• Bütün yararların, hikmetlerin ve faydaların kaynağı olan düzenliliğin eksiksiz ve tam oluşu.

inayet-i zahire

• Ap açık inayet; bütün yararların, hikmetlerin ve faydaların kaynağı olan ap açık düzenlilik.

inkısarat / inkısarât

• İnkısarlar.

inzarat

• (Tekili: İnzar) İhtarlar, tenbihler.

ıskarmoz

• Kayık ve sandallarda kürek takılmak üzere yan kenarlara dikine sokulmuş tahta çiviler.
• Bir cins küçük balık.

islambol

• Eskiden İstanbul yerine kullanılan bir tabir idi. Ulema takımı yakın zamana kadar zarfların üzerine İstanbul yerine İslâmbol yazarlardı.

izzü-d-devle

• Tar: Müslüman hükümdarları tarafından sık sık kullanılan ve devlete değer veren, devletin değeri mânâsına gelen bir ünvan.

jurnaller

• İhbarlar.

kaba'ser

• (Çoğulu: Kabâis) Büyük, kuvvetli, sağlam. Zayıf deve yavrusu.
• Deniz canavarlarından bir canavar.

kafedan

• Attarların eczâ koydukları kese veya torba.

kal'a

• Kale. Eskiden yapılan büyük merkezlerin ve şehirlerin bulunduğu etrafı duvarlarla çevrili ve düşmanın hücumundan muhafaza edilen yüksek yerlerde inşa edilmiş yapı.
• Çobanın çantası.
• Hurma ağacının dibinden kesilen taze fidan.

kam-binan / kâm-binan

• (Tekili: Kâm-bin) Bahtiyarlar, mesutlar, mutlu kimseler. (Farsça)

kamveran / kâmverân

• (Tekili: Kâmver) Mutlular, bahtiyarlar, arzularına kavuşmuş olanlar. (Farsça)

kanatir

• (Tekili: Kantar) Kantarlar.

• (Tekili: Kantara) Taştan yapılan kemerli büyük köprüler. Kantarlar.

kapçak

• Tar: Eski zaman muharebelerinde muhasara edilen kalelerin duvarlarına tırmanmak için kullanılan büyük çengel.

kararname / kararnâme

• Kararların yazısı.

kaur

• Çok derin.
• Çöllerde, rüzgârların esmeleri sebebiyle yığılan kum tepeleri. Kumullar.

kavari'

• (Tekili: Karia) İnsan öleceği zaman, halet-i nezi'de okunan âyet-i kerime.
• Şiddetli esen rüzgârlar.
• Ansızın Allah tarafından gönderilen belâ ve musibetler.

kavasıf

• (Tekili: Kasıf) Şiddetli esen rüzgârlar. Fırtınalar.

kemal-i inayet / kemâl-i inâyet

• Bütün yararların, hikmetlerin ve faydaların kaynağı olan düzenliliğin mükemmelliği.

keşah

• Bir hastalık. (İnsanın böğrüne vâki olur da dağlarlar.)

kesret-i etba'

• Tâbi olanların çokluğu. Tarafdarların kesretli oluşu.

keyan

• (Tekili: Key) şahlar, hükümdarlar, keyler, hakanlar. (Farsça)

kifa

• Bir parça veya iki bez (ki birbirine dikip çadır eteğini yaparlar.)
• Eşitlik, beraberlik, müsâvât.

kıla'

• (Tekili: Kal'a) Surlar, kaleler, hisarlar.

kılavuz

• Yol gösteren, rehber.
• Vapurlara yol gösteren.
• Bazı hayvan katarlarının önüne düşüp, onları sevkeden hayvan.
• Eskiden evlenme işlerine vasıtalık eden kadınlar.
• Düşman hakkında mâlumât edinmek için ordu hizmetinde kullanılan kişiler.
• Okçuluk müsabakaların

kisra / kisrâ

• Husrevden muarreb veya galat olan bu isim Sa'sâniler sülâlesinden olan Eski İran padişahlarına ve bilhassa Nevşirvan'den sonrakilere verilmiş olup, Rum imparatorlarına Kayser, Çin hükümdarlarına Fağfur ve Hakan denildiği gibi, bunlara da Kisra denilirdi.

• Eski İran hükümdarlarının lakabı.

• Eskiden İran hükümdarlarına verilen isim.

kompetan

• Bir işi iyi bilen. Bir şey hakkında yerinde kararlar alabilen kimse. (Fransızca)

kubur / kubûr / قبور

• (Tekili: Kabr) Kabirler, mezarlar, türbeler.

• Kabirler, mezarlar.

• Mezarlar, kabirler.

• Kabirler, mezârlar.

• Kabirler, mezarlar.

• Mezarlar. (Arapça)

küf

• Yetiştiği satıhta kimyevî değişikliklere sebep olan küçük boylu mantarlara verilen umumi ad.
• Maddelerin oksitlenme neticesinde dış tarafını kaplayan tabaka. Pas.

küpeşte

• Geminin kenarlarındaki tahta siper.
• Parmaklığın üzerindeki düz ve kalın tahta.

küreyvat / küreyvât

• Kürecikler; alyuvar ve akyuvarlar.

küreyvat-ı beyza / küreyvât-ı beyzâ

• Akyuvarlar.

küreyvat-ı hamra / küreyvât-ı hamrâ

• Alyuvarlar.

küreyvat-ı hamra ve beyza / küreyvât-ı hamrâ ve beyzâ

• Alyuvarlar ve akyuvarlar.

küreyvatıbeyza / küreyvâtıbeyzâ

• Akyuvarlar.

küreyvatıhamra / küreyvâtıhamrâ

• Alyuvarlar.

kütüm

• Bir otun yaprağı. (Mersin yaprağına benzer; kına ile karıştırıp boya yaparlar.)

kuvve-i gadabiye / قُوَّۀِ غَضَبِيَه

• Zararları defetme duygusu.

kuvve-i sebuiye

• İnsanda başkalarına hücum ve zararları defetmek kuvvesi.

latime / latîme

• (Çoğulu: Letâyim) Misk.
• Güzel kokular konulan kap.
• Attarlar pazarı.
• Güzel kokulu nesneleri götüren deve.

lebh

• Bir büyük ağacın adı. (Bir kimse kabuğunu yarsa filhâl o kişiye uyuşukluk gelir; o ağaçtan tahtalar biçip gemi yaparlar. Rivâyet olunur ki, iki tahtasını birbirine bitiştirip bir yıl su içinde dursa ikisi bir olup yekpâre olur, Mısır'da yetişir. Ahter-i Kebir'den)

lenf

• (Lenfâ) Tıb: İnce damarların içinde dolaşan beyaz kan. Kanın esasını teşkil eden sıvı.
• Eski tıbba göre; ahlât-ı erbaa'dan birisi.

lenger

• Gemiyi yerinde sâbit kılmak için denize atılan zincir ucundaki büyük demir çapa. (Farsça)
• Bakırdan yayvan ve kenarları genişçe sahan veya tepsi. (Farsça)

lıkf

• Kuyu ve havuz kenarları.

lühud

• (Tekili: Lahd) Çukurlar, kabirler, mezarlar.

ma-fi-l yed

• Fık: Bir terekenin taksimi yapılmadan varislerden biri veya birkaçı ölürse, bunların terekelerinden varislerine düşen kendi mikdarları.

mahafil

• (Tekili: Mahfil) Mahfiller.
• Toplantı yerleri. Oturulup görüşülecek yerler.
• Büyük câmilerde eskiden hükümdarlara veya müezzinlere ayrılmış ve etrafı parmaklıklarla çevrilmiş olan yerler.

mahazır

• (Tekili: Mahzar) Mahzarlar, mürâcaatlar. Umumi istidatlar.

mahfuz liman

• Bütün rüzgarlara kapalı olan ve her türlü hâllerde emniyet ile barınmağa müsâit bulunan limanlar.

mahlul-u mufassal

• Tapu usulüne ait bir tâbir olup, köyler ve mezarlar tımarıydı. Berat ile verilirdi.

mahrut

• Geo: Tabanı daire olup, yan kenarları bir noktada birleşen geometrik şekil, koni.

makabir / makâbir / مقابر

• (Tekili: Kabr) Kabirler. Mezarlar.

• Mezarlar.

• Mezarlar, kabirler. (Arapça)

makadir

• Mikdarlar. Kısımlar. Ölçüler.
• Muayyen ve mâlum olan kısımlar.

makalid

• (Ka, uzun okunur) Hazineler.
• Kilitler. Anahtarlar.

makavid

• (Tekili: Mekud) Yularlar.

mal-ı habis / mâl-ı habîs

• Zor ile gasb edilen ve rüşvet olarak alınan, çalınan mallar ve kendine emânet olan mallar, izinsiz ticârette kullanılarak elde edilen kârlar ve dâr-ül-harbde yâni kâfir memleketlerine gidenin (tüccârın, seyyâhın), kafirlerden, rızâsı olmadan aldığı mallar.

mani' / mâni'

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Din ve dünyâya âit zararları gideren, men' eden.

masadır

• (Tekili: Masdar) Masdarlar.

masdar-ı merre

• Fiilin bir defa yapıldığını belli eden masdar. Merre, kerre, lem'a, darbe gibi, "fa'le" vezninden gelen masdarlardır.

mastub

• Damarlardan taşmış kan.

matamir / matamîr

• (Tekili: Matmure) Mezarlar, kabirler.
• Bazı şeyleri saklamak için kullanılan toprakaltı yerler.

mazacı'

• (Tekili: Mazca) Kabirler, mezârlar.

mazahir

• (Tekili: Mazhar) Mazharlar. Eşyanın görüldüğü, çıktığı yerler.
• Nâil olmalar.
• Şereflenmeler.

mazarat

• Zararlar.

mazarr

• Zararlar, ziyanlar. Mazarrât.

mazarrat / mazarrât / مضرات

• Zararlar. Ziyanlar. Mazârr.

• Zararlar, zararlı ve kötü şeyler.

• Zararlar.

• Zararlar. (Arapça)

mazarrat-ı azime / mazarrat-ı azîme

• Büyük zararlar, ziyanlar.

mazarrat-ı mevhume

• Gerçekte var olmayan, hayalî zararlar.

mazarrat-ı mütevehhime

• Tevehhüm olunan, geleceği sanılan zararlar.

mazarratı menafia mezc

• Zararları yararlara katma, karıştırma.

mazgal

• yun. Eskiden kale, hisar, sur veya şato duvarlarında açılan iç yanı geniş, dış yanı dar gözleme siperi.

medafin / medâfin / مدافن

• (Tekili: Medfen) Mezarlar, kabirler. Gömülecek, defnolunulacak yerler.

• Mezarlar. (Arapça)

mefatih / mefâtih / مفاتيح

• (Tekili: Miftah) Anahtarlar.

• Anahtarlar.

• Anahtarlar. (Arapça)

mehenk

• Ölçü, altının ayarlarını ölçmeye yarayan ölçü taşı.

meka

• (Çoğulu: Emkâ) Tilki, tavşan ve bunlara benzer hayvanlar.
• Canavarların inleri ve yatakları.

mekadir / mekâdir

• Miktarlar, ölçüler.

• Miktarlar.

memalik / memâlik / ممالك

• Ülkeler. (Arapça)
• Topraklar, diyarlar. (Arapça)

menabi'

• (Tekili: Menba') Kaynaklar. Pınarlar. Nebeân eden yerler.
• Her şeyin zâhir olduğu yerler.
• Servetlerin çıktığı yerler.

menafi / menâfi

• Yararlar, yararlı şeyler.

menafi' / menâfi' / منافع

• Menfaatler, çıkarlar, yararlar. (Arapça)

menafi-i iktisadiye / menâfi-i iktisâdiye

• İktisadî yararlar, menfaatler.

menafi-i şahsiye / menâfi-i şahsiye

• Şahsî menfaatler, yararlar.

menafi-i umumiye / menâfi-i umumiye

• Genel yararlar, herkesin yararına olan şeyler.

menakir / menakîr

• (Tekili: Minkar) Minkarlar, gagalar. Yırtıcı kuşların gagaları. Taşçı kalemleri.

menfaat-i uhreviye

• Âhirete ait yararlar.

menfaatperest

• Yaptığı işin sadece faydasını düşünen. Sadece nefsine ait kârları, faydaları düşünerek çalışan. Allah rızasını esas gaye yapmayan kimse. (Farsça)

menşur

• (Neşr. den) Neşrolunmuş. Dağıtılmış. Yayılmış. Herkese ilân edilmiş.
• İşleri dağınık. Perişan.
• Sultanın emri, mühürsüz mektubu, fermanı.
• Bayrak.
• Mat: Alt ve üst tabanları birbirine müsavi ve müvâzi (eşit ve paralel), kenarları da müsâvi ve müvâzi olup yüzleri b

merakid

• (Tekili: Merkad) Merkadlar, kabirler, mezarlar.

meraya

• Aynalar. Mir'âtlar.
• Tıb: Hayvanın memeye süt gelen damarları.

mesalih-i siyasiye / mesâlih-i siyasiye

• Siyasî yararlar, çıkarlar.

mesalih-i umumiye / mesâlih-i umumiye

• Genele ait menfaatlar, yararlar.

mesatır

• (Tekili: Mistar) Cetveller, mistarlar. Çizgi çizme için kullanılan âletler.

meşayih

• Şeyhler, ihtiyarlar.

• Şeyhler. Pirler. İhtiyarlar.

mezahir

• Şereflenmeler. Mazharlar. Eşyanın göründüğü yerler. Eşyanın görünen tarafları. Zâhir ve meşhud olanlar.

mezarat

• (Tekili: Mezar) Kabirler. Mezarlar.

mi'maran / mi'marân

• Mimarlar. (Farsça)

midra

• Boynuzdan veya demirden çuvaldız gibi bir nesne. (Kadınlar onunla saçlarını düzeltip islâh ederler ve tarakla da tararlar.)

mihrace

• (Hind'ce: Mahraca) Hindistan'da Hindu dininden olan hükümdarların büyüklerine verilen ünvandır. Hindu kral.

mihre

• Acemi ördekleri avlamak için su kenarlarına bağlanan ördek. (Farsça)

mikaa

• Kassarların üzerinde bez döğdükleri ağaç.
• Kassarlar tokmağı.
• Yaşlı ve uzun boylu kimse.

mikat

• Bağırdak ipi, (oğlancıkları beşikte onunla bağlarlar.)
• Kesilme ânında koyunun ayağını bağladıkları ip.

mikra'

• Balta gibi bir alettir ve onunla taş parçalarlar.

mirbed

• (Çoğulu: Merâbid) Ev içinde olan küçük hücre (içine esvap koyarlar).
• Davar ahırı.
• Davar duracak yer.
• Hurma kuruttukları yer.

mızrab

• (Çoğulu: Medârib) Saz zahmesi. (Onunla saz çalarlar).

muaz ibn-i cebel

• (Ebu Abdurrahman el Ensarî) Ashâb-ı Kirâm arasında hürmetle yâd olunan büyük fakihlerdendir. Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm'ın sağlığında Kur'an-ı Kerim'i cem'edip ezberleyen bahtiyarlardandır. Peygamberimiz, "Kur'ânı, Muaz İbn-i Cebel'den alınız" buyurmuştur. 157 hadis rivâyet etmiştir. Ürdün

müellifin / müellifîn

• Kitap yazanlar; yazarlar.

muharririn / muharrirîn

• (Tekili: Muharrir) Muharirler, yazarlar. Eser sâhipleri, müellifler.

muhatarat

• (Tekili: Muhatara) Zararlar, ziyanlar, hasarlar.
• Korkular. Tehlikeler.

muhkem kaziye

• Huk: Kat'i ve sağlam bozulmaz hüküm. Mahkemenin en sonunda vermiş olduğu kararlar. Temyiz mahkemesince tetkik ve tasdik edildikten sonra veyahut temyiz müddeti geçen bir mahkeme kararının, mevzuunu teşkil eden hâdise hakkında, kat'i bir karine ve delil ve kanunen değişmez bir hüküm olarak kabul edil

muhterif

• (Hiref. den) Sanatkârlar. İş sâhibleri.

muhteşem

• Büyük, debdebeli, tantanalı.
• Etraflı ve taraftarlarının çokluğu ile büyük.

muhtesib

• Eskiden İslâm devletlerinde iyiliği emredip, kötülüğü yasaklayan, engel olan ve cemiyette güzel ahlâk ve fazîletlerin korunmasına ve dînî hükümlerin uygulanmasına, çarşı ve pazarların düzenine bakmakla vazîfeli, ilim, fazîlet ve kuvvet sâhibi kimse.

mukaddiru'n-nur

• Bütün nurların miktarlarını takdir eden Nurların Mukaddiri, Allah.

mukarrerat / mukarrerât / مقررات

• Kararlaştırılan şeyler, kararlar.

• Kararlar. (Arapça)

mukbilan

• (Tekili: Mukbil) (Kabl. den) Mutlular, bahtiyarlar, mes'ud kimseler.

mukbilin / mukbilîn

• (Tekili: Mukbil) (Kabl. den) Bahtiyarlar, mutlular, mes'udlar.

müluk / mülûk

• Melikler, hükümdarlar.

• Melikler, hükümdarlar.

• Melikler, hükümdarlar.

müluk-u emeviye / mülûk-u emeviye

• Emevî hükümdarları, devlet başkanları.

mümerred

• Yüksek, mürtefi.
• Duvarları yalçın kaya gibi olan düz bina.

münafıkin / münafıkîn

• (Tekili: Münafık) Münafıklar. Fitnekârlar. İkiyüzlüler. Araya nifak sokanlar.

müracaat

• (Rücu'. dan) Geri dönmek.
• Baş vurmak, izin almak için veya bir iş için alâkadarlarla görüşmek.
• Mütalâa istemek, danışmak.

mürteci'

• (Rücu'. dan) Geri dönen, geri dönmek isteyen. İrticâa giden.
• Her cihetle en yüksek saadet ve selâmete sevkeden İslâmiyete muhalefetle İslâmdan önceki câhiliyet ve ahlâksızlığa dönmek isteyenlerin vasfı.
• İslâmiyete muhalif olanların; hakikat, İslâmiyet ve iman fedakârlarına, İ

müruc

• (Tekili: Merc) Çayarlar,otlaklar, çayırlıklar.

müşa'

• (Şüyu. dan) Yayılmış, şüyu bulmuş, herkese duyurulmuş.
• Ortaklar veya hissedarlar arasında birlikte kullanıldığı hâlde hisselere ayrılmamış olan şey.

müsenneyat

• (Tekili: Müsennât) Arkların veya su bentlerinin kenarları.

mütevatir

• Çok kimselerin naklettikleri haber. Yaygın haber. Herkesin veya alâkadarların işitip doğruluğunu kabul ettikleri kat'i, şüphesiz, sağlam haber. Yalan üzerine birleşmeleri aklen mümkün olmayan bir cemaatın bir hâdise hakkında verdikleri haber.

müzekki

• (Zekâ. dan) Temizleyen, ıslâh eden, tezkiye eden.
• Huk: Şâhitleri gizli olarak tezkiye eden kimse. Eskiden hâkimler, şâhit olarak gösterilen kişilerin iyi kimse olup olmadıklarını, şehadetlerinin kabul olunabilip olunamıyacağını icab eden kimselerden sorarlar, haklarında; "İyidir" den

muzırrin / muzırrîn

• Zararlar, zarar verenler.

müznibin / müznibîn

• Günahkârlar.

na-kesan

• (Tekili: Nâ-kes) Alçaklar, âdi insanlar, insaniyetsiz kimseler.
• Cimriler, tamahkârlar, pintiler, hasis kişiler.

na-pakan / na-pâkân

• (Tekili: Nâpâk) Murdarlar, pisler.

naddahatan

• Püsküren çifte pınarlar.

nakkar

• Müzik, çalgı.
• Gagalıyan.
• Ağaç, taş ve madeni eşyayı oyarak ve çukurlaştırıp kabartarak ona mücessem şekiller veren sanatkârlar.

name-i hümayun

• Tar: Osmanlı Padişahları tarafından İslâm ve Hristiyan Hükümdarlarla Osmanlı Devletine tâbi imtiyazlı olar Mekke Şerifine, Kırım Hanına, Eflâk ve Boğdan Voyvodalarına, Erdel Kralına, Gürcü ve Dağıstan Hanlarına gönderilen mektublara verilen addır.

nassiye

• (yun: Dogmatizm) Fls: Bir görüşün doğruluğuna peşin olarak inanan ve bu inanışlarını tenkide tabi tutmayanların düşünüş tarzı. Son heceleri .. izm ile biten görüşler, taraftarlarınca peşin olarak kabul edildiklerinden birer dogmatik görüş örneğidir. Meselâ; komünizm, materyalizm, darvinizim, birer d

nazz

• (Nâzz) : Dirhemler ve dinarlar.

neb'

• Suyun çıkıp akması.
• Bir ağaç cinsidir ve yay yaparlar, budaklarından da ok yapılır.

nefş

• Açmak.
• Yapmak.
• Yün ve pamuk atmak.
• Davarların, geceleyin yayılıp çobansız otlaması.

nesaim

• (Tekili: Nesim) Hafif ve lâtif rüzgârlar.

nesim-i seher

• Lâtif sabah rüzgârları.

nevabız

• (Tekili: Nâbıza) Nabız damarları.

nevahi-i mekke / nevâhî-i mekke

• Mekke civarları, tarafları, bölgeleri.

niran

• (Tekili: Nur ve Nâr) Nurlar, ziyalar. Ateşler, nârlar.

nüfuş

• Yabana yayılmak.
• Davarların geceleyin yayılıp çobansız otlamaları.

nuzar

• Altın.
• Her nesnenin hâlisi ve iyisi.
• Necid diyârında yetişen bir ağacın adıdır, ondan tas ve kâse yaparlar.

pençe

• El ayası ile beş parmağın tamamı. (Farsça)
• Hayvanların ön ayaklarının parmaklarıyla tırnakları. (Farsça)
• Eskiden Şark hükümdarlarının imza yerine ellerini kırmızı boyaya sürüp, kâğıdın üstüne basmalarıyla olan şekil, tuğra. (Farsça)
• Mc: Kuvvet. Savlet, satvet. (Farsça)

periz

• Haykırma, bağırma. Feryâd. (Farsça)
• Su kenarlarında yetişen yeşil saz, ot. (Farsça)

piran

• (Tekili: Pir) İhtiyarlar, yaşlılar. (Farsça)

piyango

• Bir kumar çeşidi. Mülk sâhiblerinin haklarının miktarlarını değiştirmek veya ortaklardan birinin hakkını yok etmek, yâhut hakkı olmayana pay vermek için yapılan kur'a.

rab'at

• (Çoğulu: Rabeât) Attarların dağarcığı ve kutusu.
• Orta boylu kimse.

rasih

• (Çoğulu: Râsihîn-Râsihûn) (Rüsuh. dan) Temeli kuvvetli, sağlam.
• Bilgisi, bilhassa dinî bilgileri çok geniş olan.
• İyice oturmuş, dem ve damarlarına yerleşmiş, temeli sağlam ve kuvvetli olan.

raufe

• Kuyuyu temizleyen kişinin üzerine oturması için kuyunun dibine konan taş.
• Davarlarını sulayan veya su içen kimselerin oturması için kuyunun kenarına konan taş.

re'fetlü

• Eskiden kumandanlara, serdarlara mahsus resmi ünvan.

redane

• Tentelerin kenarlarında açılan ufak deliklerin yırtılmaması için o deliklere geçirilen mâdeni halka.

riayet-i mesalih / riayet-i mesâlih

• Amaçlara, yararlara riayet etme, uyma.

ribah

• (Tekili: Ribh) Kazançlar, kârlar, ticaretten elde edilen kârlar.

ribe'n-nesie / ribe'n-nesîe

• Gecikme ribâsı. Bir cinsten olan iki şeyin birini, diğeri karşılığında veresiye olarak satmak veya başka başka cinslerden olup; ağırlık, hacim veya uzunluk ölçüsüyle yâhut belirli ölçülerde olup, sayıyla alınıp satılan iki şeyi veresiye değişmek. Mik tarlar eşit olsa bile ribâ sayılır.

riyah

• (Tekili: Rih) Rüzgârlar, yeller.
• Letaif ve in'amlar.
• Mc: Galebe, kuvvet, rahmet, devlet.
• Mazarrat.

rücbe

• Canavar avlamak için yapılan yer. (İçine iple et bağlarlar ki canavar gelip yapıştığı gibi üzerine düşer.)

rud-averd

• Nehir sularının akarlarken etraftan sürükleyip getirdikleri ağaç, dal gibi şeyler. (Farsça)

rumus

• (Tekili: Rems) Mezarlar, kabirler.

sadaka-i fıtır

• İhtiyâcı olan eşyâdan ve borçlarından fazla olarak, nisâb yâni dinde zenginlik ölçüsü miktarında malı, parası bulunan her hür müslümanın, Ramazân bayramının birinci günü sabâhı, fakirlere vermekle yükümlü oldukları belli miktarlardaki buğday, arpa, hurma veya kuru üzüm yahut kıymetleri kadar altın v

şah

• Pâdişah. İran veya Afgan hükümdarlarının nâmı. (Farsça)
• Bir yere hâkim olan zât. Sâhip. (Farsça)
• Asıl. (Farsça)
• Atın ön ayaklarını yukarı kaldırarak durması. (Farsça)

sanduka

• Türbelerde mezarların üzerine tahtadan sandık şeklinde yapılan ve üstüne yeşil çuha örtülen yerin adıdır. Kadın sandukaları düz olduğu halde, erkek sandukalarının baş tarafına bir ağaç konarak üzerine kavuk, taç, sikke gibi sağlığında giydikleri başlık konurdu. Açık mezarlıklarda sandukalar taştan y

sarasır

• (Tekili: Sarsar) şiddetli ve gürültülü rüzgârlar.

sasaniler

• İran'da ikibin yıl önce devlet kuran bir sülâledirler. İlk meşhur hükümdarları Erdeşir'dir. Devleti kuvvetlendirdi ve Doğu Anadolu'yu Romalılardan aldı. Ünlü pâdişahlarından ve âdil ismi ile tanınan Nuşirevan İslâmiyetten önce yaşamıştır. Altıyüz seneden ziyade devletleri devam eden Sâsâniler, İslâm

sayd

• Av hayvanı yâni eti yenen hayvanların etleri için, eti yenmeyenlerin ise (domuz hâriç) deri ve diş gibi yerlerinden faydalanmak veya zararlarından emin olmak için avlanan hayvan.

sayibe

• (Çoğulu: Siyeb) Adak için ayrılıp üstüne binilmeyen ve sütü içilmeyen dişi deve.
• "Ümm-ül bahire" adı verilen ve peşpeşe üç dişi deve doğuran deve. Bu deveye de binilmez, sütü sağılmaz. Yabana salarlar, ölünceye kadar gezer.

sayifet

• Rum gazası. (Çünki çok yağmurlu ve karlı yer olduğundan yaz günlerinde gaza yaparlardı.)

sebtel

• Satıl adı verilen kab. (At bakıcıları onunla davara su verirler.)
• Susak. (Pınarlarda su içilir.)

sedail

• (Tekili: Sedil) Askılar. Perdeler. Zarlar. Örtüler.

şeddad

• Kâfir.
• Çok eskiden Yemen'de Âd Kavminin hükümdarı Allah'a isyan ederek Cennet'e benzetmek iddiasiyle İrem bağını yaptırmış, bu bağdaki köşke girmeden kavmi ile yani taraftarlariyle birlikte gazaba uğramış, çarpılmış, yerin dibine geçmiştir.

sedene

• (Tekili: Sâdin) Kapıcılar. Perdedarlar. Kâbe-i Mükerremenin kapıcıları.

sefasif

• (Tekili: Sefsâf) Yerden toz kaldırarak esen rüzgârlar.

şefevat

• (Tekili: şefe) Dudaklar.
• Kenarlar.

şefi'-ül müznibin / şefi'-ül müznibîn

• Günahkârların şefaatçısı Hazret-i Muhammed. (A.S.M.)

şefiu'l-müznibin / şefîu'l-müznibîn

• Allah'ın izniyle günahkârlara şefaatçi olacak olan Peygamber Efendimiz (a.s.m.).

şefiü'l-müznibinin varisi / şefiü'l-müznibînin vârisi

• Âhiret âleminde günahkârların bağışlanması için şefaatte bulunacak olan Hz. Muhammed'in (a.s.m.) mirasçısı.

sehaya

• (Tekili: Sehâ) Beyin zarları.

şehbender

• Ticaret nezaretinin teşekkülünden evvel ticaret işlerine bakmak ve tüccarlar arasındaki ihtilâfları halletmekle vazifelendirilen memurun ünvanı idi.

şehname / şehnâme

• İran Şairi Firdevsî'nin destan şeklindeki eseri. (Farsça)
• Büyük hükümdarların kahramanlık mâcerâlarını anlatan büyük manzum eser. (Farsça)

• Hükümdarların hayat ve zaferlerini konu edinen manzum eser.

seleb

• Yemen vilâyetinde yetişen bir ağacın kabuğudur. Ondan ipler ve urganlar yaparlar.
• Kişinin malı mülkü ve metâı.

semasire

• (Tekili: Simsar) Simsarlar, komisyoncular, tellâllar.

semerat / semerât

• (Tekili: Semere) Meyveler, faydalar. Kârlar. Menfaatler.

şerayin / şerâyin

• Atardamarlar.

• (Tekili: Şeryân ve Şiryân) Nabız damarları, atar damarlar.

• Atardamarlar.

serdaran / serdarân

• (Tekili: Serdâr) Kumandanlar, serdarlar, komutanlar. (Farsça)

serkatib / serkâtib

• Baş kâtib. Hükümdarların başkâtibleri. (Farsça)

setl

• (Çoğulu: Estâl) Pınarlarda su içmeye mahsus susak.
• Hamam tası.
• Bakıcıların hayvanlara su verdikleri kap.

sevahil

• (Tekili: Sahil) Sahiller, yalılar. Deniz veya ırmak kenarları.

şevati / şevatî

• (Tekili: Şâti) Kenarlar, kıyılar.

seyyid-ül-istiğfar / seyyid-ül-istiğfâr

• Duâ ve istiğfârların başı. İstiğfâr duâlarının büyüğü. Allahü teâlâdan günâhın bağışlanmasını istemek için yapılacak duâların en üstünü, en kıymetlisi.

siba'

• Cima.
• Kesret-i cima ile iftihar edişmek.
• (Tekili: Sebu) Canavarlar, yırtıcı hayvanlar.

sımame

• Kan damarlarında tıkanıklık yapan kan pıhtısı.

sınn

• Berd-i acûz günlerinden bir gün.
• Seleye benzer bir nesnedir, içine ekmek koyarlar.
• Deve sidiği.

siran

• (Tekili: Sur) Kaleler, kal'alar, hisarlar.

sırkatibi

• Eskiden hükümdarların yanlarında bulundurdukları hususi kâtib.

şücne

• Sıklığından birbirine girmiş ağaçların damarları.

süfeha

• Sefihler, kıt akıllılar, günahkârlar.

süluc

• (Tekili: Selc) Karlar.

sünnet

• Kanun, yol, âdet.
• Siret-i hasene.
• Ist: Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm'ın sözü, emri, hal ve takriri. Müslümanların ittibâında ve dinlemesinde maddî ve manevî pek çok fazilet bulunan, tatbikinde mühim sevablar, terkinde mühim zararlar bulunan İslâmî emirler. Sünnet'e Farz-ı

şüyuh / şüyûh / شيوخ

• (Tekili: Şeyh) Şeyhler. İhtiyarlar.

• Şeyhler. (Arapça)
• İhtiyarlar, yaşlılar. (Arapça)

ta'zib

• Davarları gece yabanda otlatıp eve getirmemek.

tac

• Hükümdarların başlarına giydikleri mücevherli ve kıymetli taşlarla süslü başlık.
• Müslümanların, Peygamberimizin sünnetine uygun olarak veya onu temsilen başlarına sardıkları örtü; sarık, imame.
• Gelinlerin başlarına koydukları cevahirli süslü başlık.
• Kuşların başındaki

• Hükümdarların başlarına giydikleri değerli taşlarla işlenmiş giyecek.

tacdarane

• Hükümdarlara yakışacak şekilde. Hükümdarca. (Farsça)

taht

• Hükümdarların oturduğu büyük koltuk. Hükümdarlık makamı. (Farsça)

takdirname

• Bir işin beğenildiğine ve istihsan edildiğine dâir alâkadarların imzasını taşıyan yazı. Beğenildiğine dair yazılı kâğıt. (Farsça)

taksim-i gurama / taksim-i guramâ

• Kârı veya zararı ortaklar arasında koydukları sermaye nisbetinde taksim etmek.
• Fık: Bir borçlunun terekesini alacaklıların borç miktarları nisbetinde aralarında taksim etmek.

talut / tâlût

• İsrâiloğullarının hükümdârlarından.

talve

• Vahşi canavarların yavrusu.
• Keçi bağladıkları ip parçası.

tansiyon

• Tıb: Kanın damarlara içerden yaptığı tazyik, basınç. (Fransızca)

tarafdaran / tarafdârân / طرفداران

• Yandaşlar, taraftarlar. (Arapça - Farsça)

tasmimat / tasmîmât / تصميمات

• Kesin kararlar. (Arapça)

tatar

• (Tetar) (Arapçada: Teter) Bu isim, asıl itibariyle Moğol milletlerinden bir kavmin adıdır. Bu kavmin efrâdı, Cengiz Han askerlerinin pişdarları hükmünde olduğundan eski zamanlarda Moğollar mânasında kullanılmıştır.Arap ve Fars tarihlerinde de yukardaki mânada kullanılmıştır. Sonra bu isim bü

tavamir

• Tomarlar.

tazminat / tazminât

• (Tekili: Tazmin) Zarar ve ziyana karşı ödenen bedeller.
• Zararların bedellerini ödetme.

tekrarat / tekrarât / tekrârat

• Tekrarlar.

• Tekrarlar.

tekrarat-ı kur'aniye / tekrarat-ı kur'âniye

• Kur'ân'daki tekrarlar.

temettuat / temettuât

• (Tekili: Temettu') Kârlar, kazançlar, faydalar.

temyiz mahkemesi

• Yargıtay; alt mahkeme kararlarının doğru verilip verilmediğini incelemekle görevli üst makam.

tenanir

• (Tekili: Tennur) Ocaklar, fırınlar, tandırlar.
• Su pınarları.

terek

• Eski Türk odalarına, insan boyu yüksekliğinde olmak üzere duvarlara boydan boya yapılan raflara verilen addır. Dükkânlarda eşya koymağa mahsus bölmeli raflara da terek denilir.

terk-i menafi-i şahsi / terk-i menafi-i şahsî

• Kişisel çıkarları terk etme.

terk-i menafi-i şahsiye / terk-i menâfi-i şahsiye

• Kişisel yararları terk etme.

tevellüc

• Dühul etmek, dâhil olmak, girmek.
• Vahşi canavarların yatağı.

tuğra-i şahane / tuğra-i şâhâne

• Şâh ve hükümdarlara ait tuğra, mühür.

tumea'

• (Tekili: Tâmi') Tamahkârlar.

ubr

• Çok.
• Sedir ağacından su kenarlarında biten ağaç.

ülkü

• Bazı öz türkçecilik taraftarlarınca kullanılmış bir kelimedir. Divan-ı Lügat-ıt Türk'te "Peyman" mânasına geldiğine merhum A. Hamdi Elmalılı işaret ediyor: "Ahd ü misak" da denir. Emanî, ideal mânâsına kullananlar varsa da yanlıştır.

ümm-üd dem

• Kırmızı kan damarlarında görülen kabarma. Bu nabız damarlarından birisine açılan kan kesesi.

ummal

• (Tekili: Âmil) İdare âmirleri. Valiler. Tahsildarlar.

uruk / urûk / عروق

• (Tekili: Irk) Irklar.
• Kökler, damarlar.

• Kökler, damarlar.

• Damarlar. (Arapça)
• Irklar. (Arapça)

uruk-u hayat

• Hayatın damarları.

uruk-u insaniyetkarane / uruk-u insaniyetkârâne

• İnsanlık değerlerini harekete geçiren damarlar, insanlık damarı, insanî duygular.

usat

• (Tekili: Asi) Asiler, zorbalar, itaat etmeyenler.
• Günahkârlar.

uyun / uyûn

• (Tekili: Ayn) Gözler.
• Kaynaklar, pınarlar.

• Pınarlar, su kaynakları.

• Pınarlar.

vak'anüvisan / vak'anüvîsân / وقعه نویسان

• Tarih yazarları. (Arapça - Farsça)

vikal

• Devamlı diğer davarların ardına kalan davar.

vücuh şirketi / vücûh şirketi

• Sermâyesiz olup, halk arasında emniyet ve îtibârları ile veresiye alıp-satmak üzere kurulan şirket.

vürud / vürûd

• Geliş. Gelme. Vârid olma. Gelip yetişme.
• Suya gitme.
• (Tekili: Verid) Toplar damarlar. Siyah kan damarları.

• Toplardamarlar.

yaran / yârân / يَارَانْ

• Yârlar, dostlar.

yenabi'

• (Tekili: Yenbu') Kaynaklar, pınarlar, çeşmeler.
• Kedi yavruları.

yoga

• Bâtıl Hind felsefe sistemi. Bunlar tam bir dalgınlık ve hareketsizlik ile ve çile çekmekle gayelerine ulaşacaklarını sanarlar.

zahiriyyun / zâhiriyyun

• Görünüşe göre hükmedenler. İç yüzünü, hakikatını iyi bilmeyenler. Ehl-i zâhir olanlar.
• İlm-i Kelâm'da: Nassların zâhir mânalarına göre hüküm çıkaran ve te'vil ve tevcihten geri duranlar ve tarafdarları.

zamm

• Bir şeye bir şeyi ekleme. Artırma. Katma. Fazla olarak verme.
• Kenarlarını bitiştirme.
• Gr: Bir harfin zammeli (ötreli) okunuşu.

zavarib

• Nabız damarları.

zayiat / zayîât / zâyiat

• Kayıplar, zararlar.

• Kayıplar, zararlar.

zayiat-ı maliye

• Mâli zararlar ve ziyanlar.

zenne

• Kadın kısmı.
• Eskiden orta oyununda kadın rolü yapan erkek sanatkârlar hakkında kullanılan bir tâbirdi. Eskiden kadınlar, oyunda rol alamadıkları için erkekler kadın kıyâfetine girer ve oyunda kadın rolü yaparlardı.