a / â / آ

• Ünlem edatı ey, hey. (Farsça)
• İki kelimenin arasına girerek, anlamı pekiştiren yeni kelimeler türetmeye yarayan orta ek. (Farsça)

ablukayı kaldırmak

• Muhasarayı bırakmak.

açar

• İştah açmaya yarayan turşu v.s. (Farsça)
• İnişli yokuşlu yer. (Farsça)
• Karıştırılmış, birleştirilmiş. (Farsça)

adem-i te'lifiyet / adem-i te'lîfiyet / عدم تأليفيت

• Uzlaşamama, bir araya gelememe.

adese

• Mercimek.
• Mercek. Uzağı yakın veya yakını uzakta görmeğe yarayan dürbün veya mikroskop camı.

afv-cu

• Afv isteyen. Afv arayan.

ağa yeri

• Topkapı sarayında hazine kethüdasının oturduğu yer.

agavat

• (Tekili: Ağa) Saray hizmetlerinde kullanılan harem ağaları.

ahba

• (Tekili: Haba) Saray adamları.

ajanda

• Akılda tutulması icab eden şeyleri not etmeye yarayan, takvim şeklinde tanzim edilmiş defter.

akağa

• Osmanlı saraylarında hizmet gören beyaz hadımağası.

akciğer

• Göğüs boşluğunu dolduran ve solunmağa yarayan bir organ. Ree.

akile / âkile

• (Çoğulu: Avakil) Baba tarafından olan akraba.
• Baş tarayıcı kadın.

akl

• İdrâk kuvveti, doğruyu yanlıştan, iyiyi kötüden, faydalıyı zararlıdan ayırmaya yarayan kuvvet.

akrebe

• Dişi akrep.
• Çevik ve zeki cariye.
• Ayakkabı bağcığı.
• Kazan, tencere gibi eşyaları ateş üzerine asmağa yarayan "S" şeklindeki kanca.

akropol

• yun. Eski Yunan şehirlerinde içinde saray ve tapınakların bulunduğu müstahkem tepe.

alet-i inkişaf / âlet-i inkişaf

• Eşyanın derece ve miktarının ortaya çıkmasına yarayan âlet.

ambar

• Zahire ve kuru gıdaları koymaya yarayan büyük depo.

amortisör

• Otomobillerde veya diğer makinelerde sarsıntı, gürültü gibi şeyleri hafifletmeğe yarayan tertibat. (Fransızca)

ampermetre

• Elektrik akımının şiddetini ölçmeye yarayan âlet. (Fransızca)

ampul

• İçinde elektrik akımı yardımıyla ışık vermeye yarayan bir iletken bulunan, havası boşaltılmış olan cam şişe. (Fransızca)
• İçinde sıvı ilâç bulunan, ağzı kızdırılarak kapatılmış küçük şişe. (Fransızca)

arafat

• Mekkenin 16 kilometre doğusunda Hacıların arefe günü toplandıkları tepe ve bunun eteğindeki ova. Tepenin diğer bir adı Cebel-ür Rahme (Rahmet dağı)dır. Adem (A.S.) ile Havva anamız Cennet'ten çıkarıldıktan sonra burada bir araya geldiler. İbrahim Peygamber (A.S.) Cebrail ile burada konuştu. Hz. Muha

arazi-i mürfaka / arâzi-i mürfaka

• Huk: Sokaklarda oturulacak yerler ve caddelerde boş bırakılan kısımlar. Yolculara ait terkedilmiş konak yerleri, kervansaraylar.

areometre

• yun. Sıvıların yoğunluk derecesini ölçmeye yarayan âlet. Arşimet'in keşfettiği kanuna istinad edilerek yapılan bu alet, içi boş cam bir silindir ile bunun üst kısmındaki dereceli bir çubuktan ibarettir.

arz-hane

• İstanbuldaki Topkapı sarayında bulunan Hırka-i Şerif odasının dışında kalan aralık oda. (Farsça)

asayiş-cu / asâyiş-cu

• Rahat ve huzur arayan. Asâyiş isteyen. (Farsça)

ashab-ı kehf / ashâb-ı kehf

• Kur'ân-ı Mu'ciz-ül Beyan'da bahsi geçen ve devirlerinin zâlim padişahından gizlenerek ve onun şerrine âlet olmaktan çekinerek, beraberce bir mağaraya saklanıp, Rabb-ı Rahimlerine (C.C.) sığınan, dindar ve makbul büyük zâtlar. İsimleri rivâvette şöyle sıralanır: Yemlihâ, Mekselinâ, Mislinâ, Mernüş, D

• Mağara arkadaşları. Bunlar, zamanlarındaki zalim hükümdarlarının şerrinden mağaraya sığınan ve orada yıllarca uyutulduktan sonra tekrar diriltilen, köpekleri ile birlikte, yedi sekiz kişiydiler.

astane-i saadet / astâne-i saâdet

• Saadet eşiği. Sultan sarayı, İstanbul.

asus / asûs

• Yalnız yürüyüp, otlayan deve.
• Yanından insanlar uzaklaşmayınca kendini sağdırmayan deve.
• Av arayan kimse.

asvine

• (Tekili: Sunvân) Elbise koymaya yarayan dolaplar. Gardroplar.

atad

• İşe yarayan âletlerin takımı.
• Büyük kadeh.
• Hazırlık.

atardamar

• Tıb: Kanın, kalbden vücudun her tarafına (akciğerlere de) gitmesine yarayan damar. Şiryan.

atebe-i felek-mertebe

• Osmanlı Padişahlarının sarayı.

atlab

• (Tekili: Tâlib) Arayanlar, talibler; bilhassa talebeler.
• (Tılb) Kadın peşinde dolaşanlar, zamparalar.

atletizm

• yun. Çeviklik, atiklik, kuvvet gibi beden kabiliyetlerini inkişaf ettirmeğe yarayan ve koşu, atlama, ağırlık kaldırma ve atma gibi, tek başına yapılan bedeni çalışmalar.

avadancı

• Tar: Osmanlı sarayında bir hademe sınıfı.

bab-ı hümayun / bâb-ı hümayun

• Topkapı Sarayı'nın ilk kapısı.

bab-ı saadet / bâb-ı saadet

• Saadet kapısı.
• Sultanın sarayı.
• İstanbul şehri.

bahane-cu / bahane-cû

• Bahane arayan, fırsat kollayan. (Farsça)

balıkhane kapısı

• Topkapı Sarayı'nın Marmara kıyısındadır. Padişahlarca cezandırılan vezirler burada idam edilir, sürgün edileceklerse buradan gemilere bindirilirlerdi.

banket

• Bir otomobili uçtan uca kaplayan ve tek parçadan ibaret olan oturacak yer.
• Karayollarında asfaltın her iki yanındaki balastlı kısım.

bed-cu

• Kötülük arayan. Kötülük düşünen. (Farsça)

bela-cu / belâ-cû

• Belâ arayan. Belâsını istiyen.

belham

• Çiftçilikte kullanılan saban. Çift sürmeğe yarayan âlet.

berri / berrî / بَرِّي

• Karaya ait.

• Karaya ait.

berriye / بَرِّيَه

• Toprağa, karaya ait.

• Karaya âit.

berzede

• Toplanılmış, biriktirilmiş, bir araya getirilmiş. (Farsça)

bevk

• Sıçrayıp binme.
• Toplanma. Bir araya gelme.
• Karışma, karmakarışık olma.
• Su kaynağını karıştırarak açma.

bezl-i nükud

• Parayı bol verme, para dökme.

bila-vasıta / bilâ-vasıta

• Vasıtasız. Araya biri girmeden, doğrudan doğruya.

bünyan

• Yapı, bünye, saray.

cami' / câmi'

• Toplayan.
• Müslümanların ibâdet etmek için toplandıkları yer, mâbed.
• Allahü teâlânın ism-i şerîflerinden. Çeşitli hakîkatleri ve enfüs (iç) ve âfâktaki (dıştaki) zıt işleri birleştirici, kıyâmet gününde yeryüzünde olan cinleri, insanları ve mahlûkâtı bir araya getirici insanların dağı

çarecu / çârecû / چاره جو

• Çare arayan. (Farsça)

çavuş

• Vaktiyle divanlarda hükümdarların hizmetinde bulunan yaver veya muhzır gibi subaylara denilirdi. Tanzimattan evvelki Osmanlı saray teşkilatında çavuşlar, padişahın yaverleri ve çavuşbaşı mabeyn müşiri idi.
• Onbaşıdan üstte ve assubaydan alttaki derecede olan asker.
• İşçilerin b

celeb

• Kesilecek hayvanları ve bilhassa koyun sürüsünü celbederek kasaplara satan tacir.
• Tar: İstanbul sarayında ilk işe başlamış olan acemi.

cem eden

• Toplayan, bir araya getiren.

cem edilen

• Toplanan, bir araya getirilen.

cem etme

• Toplama, bir araya getirme.

cem' / جمع

• Birleştirme, bir araya getirme.
• İkindi namazını öğle namazıyla, yatsı namazını akşam namazıyla birlikte kılma.
• Tasavvufta bir makam. Fenâ ve sekr (mânevî sarhoşluk) makâmı da denir.

• Toplama. (Arapça)
• Çoğul. (Arapça)
• Cem' edilmek: Toplanılmak. (Arapça)
• Cem' etmek: Toplamak, derlemek, bir araya getirmek. (Arapça)

cem-i ezdad / cem-i ezdâd

• Zıtların biraraya gelmesi.

cem-i kuvvet

• Gücü toplayıp bir araya getirme, güç birliği.

cemaat / cemâat

• Topluluk.
• İbâdet etmek için bir araya gelen topluluk.
• Peygamber efendimiz ve Eshâbının bildirdiği hak yol üzere bulunan müslümanlar, Ehl-i sünnet vel-cemâat.

cemaat-i çilingiran-ı hassa / cemaat-i çilingirân-ı hâssa

• Tar: Saraydaki çilingirlik işlerini yapmakla muvazzaf sanatkârlar zümresi.

cemaat-i hademe-i ehl-i hiref

• Tar: Saray işlerini yapmakla vazifelendirilmiş sanatkârlar zümresi.

cemaat-ı mücellidan-ı hassa / cemaat-ı mücellidân-ı hâssa

• Tar: Saraydaki kitabları ciltlemekle vazifeli sanatkârlar.

cemeden

• Bir araya getiren, toplayan.

cemr

• İnsanların bir araya toplanması.
• Atın sıçrayarak yürümesi.
• Ateş ve küçük taş vermek.
• Bir kimseyi def etmek, kovmak.

çengel

• Pençe. (Farsça)
• Bir şey asmağa yarayan alet. (Farsça)
• Orman, ağaçlık yer. (Farsça)

cerrah

• Yarayı açıp tedavi eden, ameliyat yapan. Operatör.

cevs

• Bir şeyi arayıp istemek.

cihetü'l-vahdet-i ittihad

• Birliğin birlik yönü; birliği bir araya getiren yön.

cimri

• Hasis, varyemez, pinti. Elindeki mal veya parayı harcayamıyan ve türlü sıkıntılara katlanarak daha çok biriktirmeye çalışan kimse. Cimrilik, müsriflik (savurganlık) gibi İslâmda kötü huy olarak bilinir. Cömertlik ve tutumluluk ise övünülen ahlâkî vasıflardandır. Cömertlikte de ölçülü olmak tavsiye e (Farsça)

cu / cû / جو

• Arayan. (Farsça)
• Arama. (Farsça)

cudi-i islamiyet / cudi-i islâmiyet

• Her türlü helâket ve felâketlerden İslâmiyetle necat bulunacağını ifâde eden bir teşbihdir.Nasıl ki Nuh tufanında Nuhun (A.S.) gemisi Cudi Dağında karaya oturup kurtuldukları gibi.

cümle kapısı

• Sarayın büyük kapısı.
• Dış kapı.

cümma'

• Bir araya gelerek toplanmış şey, küme.

cüst ü cu

• Arayıp sorma, araştırma, arama.

cüstücu / cüstücû / جست و جو

• Arayış, arama. (Farsça)

çuval-duz

• Çuval dikmeye yarayan iğne.

cuy / cûy / جوی

• Arayan. (Farsça)
• Arama. (Farsça)

cuyan

• Arayan, arayıcı. (Farsça)

cuyende / cûyende / جوینده

• Arayıcı, araştırıcı, isteyen. (Farsça)

• Arayan. (Farsça)

dabb

• (Çoğulu: Dıbâb-Edubb) Keler, kertenkele.
• Yaraya merhem sürmek.
• Akmak.
• Süt sağmak.
• Yere yapışmak.
• Dudakta olan bir hastalık (çatlayıp kan akar).
• Hurma çiçeği.

dahamis

• Bahadır, kahraman.
• Karayağız, iri yapılı adam.

dahis

• Müfsid, arayı bozan.
• Koyun yüzerken deri ile etin arasına elini sokan.
• Bir meşhur atın adı.

dar-üs saade / dâr-üs saâde

• Saâdet yeri, saray.

debbabe

• Kale duvarlarını oymaya yarayan bir savaş aleti. Tank.

debkel

• Bir araya toplanmış mal.
• Derisi kalın, çirkin kimse.

derbar / derbâr / دربار

• Saray. (Farsça)

dergah / dergâh / درگاه

• Dergah. (Farsça)
• Saray. (Farsça)
• Tekke. (Farsça)
• Tapı, huzur. (Farsça)

dergah-ı mualla / dergâh-ı muallâ

• Büyük kapı.
• Mc: Saray.

deskere

• Şehir ve kasaba, il ve ilçe. (Farsça)
• Hasta insan, eşya vs. taşımaya yarayan tahta. (Farsça)

determinant

• Denklemlerin çözümlerini rahatlıkla bulmaya yarayan matematiksel tablo. (Fransızca)

devvare

• Geo: Daireler çizmeye yarayan bir âlet, pergel.

disam

• Şişe ağzına konulan tıpa.
• Yaraya bağlanan bez.
• Kulak içine sokulan şey.
• Yarık ve delik tıkamada kullanılan tıkaç.

divan / dîvân / دیوان

• Meclis. (Arapça)
• Padişah meclisi. (Arapça)
• Şairin şiirlerinin bir araya getirildiği eser. (Arapça)

divanhane

• Odalar arasındaki büyük salon. Büyük ev. Divan kurulacak büyük oda. Saraylarda odalar hâricinde olan büyük salon. (Farsça)

edhem

• (Çoğulu: Dühem-Edâhim) Karayağız at.

edlem

• Karayağız, siyah adam.
• Kara eşek.
• Uzun yanaklı.
• Uzun boylu.

efsane-cuyi / efsane-cuyî

• Masal, efsane arayıcılık. (Farsça)

ehl-i kusur

• Kusur arayanlar.

ekonomi

• yun. İktisad. Tutum. Geliri gideri hesaplıyarak lüzumsuz masrafı bırakıp artırmağa çalışmak. Ölçülü ve idâreli harcamak. İnsanların sınırsız olan ihtiyaçlarıyla bunları sağlamaya yarayacak sınırlı imkân ve vasıtalar arasında mümkün olan azami uygunluğu temin için (sağlamak için) yapılan çalışma ve f

en'am / en'âm

• Bazı Kur'an âyetlerinin veya sûrelerinin bir araya getirilmesiyle ortaya çıkarılan dua kitabı.

enderun

• İç, dâhil.
• Kalb, içyüz, gönül.
• Vaktiyle Osmanlı Sarayının iç teşkilâtı.

esmer / اسمر

• Siyaha, karaya çalan kumral renk.

• Rengi karaya çalan.

• Karayağız, esmer, koyu tenli. (Arapça)

etibba-i hassa

• Saray hekimleri, saray doktorları.

ev'iye

• (Tekili: Viâ) Mahfazalar, kaplar, gizlemeye veya saklamaya yarayan şeyler.
• Damarlar.

eyvan / eyvân

• Köşk, saray.

• Köşk, saray.

eyvan-ı kisra

• Dicle Nehri kenarında sol tarafta Medâyin şehrinde yıkıntıları bulunan eski İran (Acem) Padişahına mahsus bir saray. Bu saray, Peygamberimizin (A.S.M.) doğduğu gece çatlamıştır.

faiz

• Ödünç verilen para için alınan ve şer'an haram olan kâr. Faizin iş hayatındaki mânası, "sen çalış, ben yiyeyim"dir. Küçük tasarruf sahiplerinin paraları bankalarda toplanıp, büyük yekûnlere ulaşır. Banka bu parayı aldığından daha büyük faizle iş sahiplerine kredi olarak verir. İstihsâl edile

felsefe

• Akıl yoluyla "niçin" sorusuna cevap arayan ilim.

felsefe-i maddiye

• Her şeyi maddede arayan ve madde ile açıklamaya çalışan felsefe.

ferkadan

• Şimâl kutbuna yakın parlak ve küçük ayı kümesine tâbi ve gece istikamet bulmağa yarayan, sık sık karşı karşıya gelen iki yıldız (İkizler mânasına).

fitne-cu

• Fesat arayan. (Farsça)

fukara-perver

• Fakire bakan. Fukarayı koruyan. (Farsça)

füshat-seray / füshat-serây

• Geniş yer, geniş saray. (Farsça)

gammaz

• Birisine iftira ederek zarar veren. Münafık, fitneci.
• Adamın ayıplarını arayıp gizli şikâyet eden.
• Tersane kethüdalarına mahsus altı çifte kayık.

garabet-cu

• Tuhaf şeylere meraklı olan, garip şeyler arayan. (Farsça)

garare

• (Çoğulu: Garâyir) Büyük kıl çuval, harar.
• Gafil olmak.

gavvas / gavvâs

• Çok gayretli. Çalışkan.
• Suya dalan.
• İnci arayan dalgıç.

• Define arayan dalgıç.

gılman-ı enderun

• Tar: Topkapı Sarayı (Yenisaray) iç oğlanları hakkında kullanılan bir tabirdir. Bunlar derece ve hizmet itibariyle başka başka odalara ayrılmışlardı.

gılman-ı hassa

• Tar: Padişahların hususi köleleri. Bunlara ilk zamanlarda "İç oğlanları", daha sonları da "İç ağaları" da denilirdi. Bunlar, "Enderun-u Hümayun" denilen ve sarayın Babussaade'den içeride bulunan kısmında hizmet ederler; derece ve hizmet itibariyle başka başka odalarda otururlardı. Bu odalar; Büyük v

gülhane

• İstanbulda Sarayburnu'ndan Topkapı Sarayı'nın duvarlarına ve bir taraftan Çizme Kapısı hizasına kadar devam eden saha. Bunun deniz tarafında, şimdiki hat boyunun batısında vaktiyle sıra ile gül bahçeleri bulunduğundan bu isim verilmiştir.

gureba-i yemin

• İbrahim paşa, Galata ve Edirne saraylarından çıkanlarla, harpte fevkalâde yararlık gösteren yabancılar ve yeni Müslüman olmuşlardan teşkil olunan iki süvari bölüğünden birinin ismidir. Bu iki bölüğe birden "Gureba-i Yemin ve Yesar Bölükleri" denildiği gibi "Garip ve Yiğitler Bölükleri" veya "Aşağı B

hadaik-ı hassa / hadaik-ı hâssa

• Saray bahçeleri. Bunlar biri saray içinde, diğeri saray dışında olmak üzere iki kısımdı. Saray içindeki bahçe ve bostan işleriyle meşgul olanlara "Has Bahçe Bostancıları"; saray dışındakilere ise "Hassa Bostancıları" denilirdi. Saray dışı bahçe ve bostanların bazıları şunlardı: Kadıköy bağı, Davut P

hadim / hâdim

• (Hidmet. den) (Çoğulu: Huddâm) Hademe, hizmetçi, hizmet eden, işe yarayan.
• İmân ve İslâmiye'te ve millete faydalı olmağa çalışan.
• Erkekliği yok edilmiş olanlar. Bunlardan saraylarla büyük kişilerin konaklarında çalışanlara Hadim ağası denilirdi. Osmanlı İmparatorluğunda bunla

hafiy

• Her şeyi arayıp bilmiş olan âlim.
• Bir şeyi mübâlağa ile arayıp bilen kimse.

hak-endiş

• Hakkı düşünen. Hakkı arayan, doğruluk için endişe eden. (Farsça)

hamail

• (Tekili: Himâle) Tılsım, muska.
• Kılıç kayışı, kılıcı bele bağlamaya yarayan kayış.

han

• Yolcuların misafir olduğu bina. Kervansaray. Otel. (Farsça)
• Ticaret ehlinin sakin olduğu yer. (Farsça)

har-bende

• Seyis. Eşek ve katır gibi yük hayvanlarına bakan kimse. (Farsça)
• Tar: Saray katırcıları. (Farsça)

haratin-i hassa / haratîn-i hassa

• Osmanlılar zamanında Topkapı Sarayı'ndaki bir sınıf san'atkârın adı idi. Bunlar demir ve ağaç eşyayı tesviye ederlerdi. Bugünkü tâbirle tornacı demekti. Bileziklerden çarklara ve silâh yivlerine kadar her çeşit şey yaparlardı.

harem

• Mekke-i mükerreme şehrinden biraz daha geniş olup, hudûdunu İbrâhim aleyhisselâmın diktiği taşların gösterdiği yer, alan. Bu sâha içine gayr-i müslimlerin girmesi yasak ve ihrâmlı iken bâzı işleri yapmak harâm olduğu için Harem denilmiştir.
• Müslümanların evlerinde, saray, konak ve be

harem-seray

• Sarayların kadınlara mahsus olan kısımları. Buna "Harem-i Hümayun" da denilir.
• Câmi içi.

harf-gir

• Her işte ayıp ve noksan arayan. (Farsça)

hariset / harîset

• (Çoğulu: Harâyis) Zayıf deve.

haseki

• Tar: Vaktiyle sarayda görevli bazı subaylara verilen isim.

haşir / hâşir

• Toplayan, bir araya getiren.

hasis / hasîs

• Parasını ve malını harcamamak için her türlü sıkıntıya, eziyete katlanan, paraya, mala aşırı düşkün olan; dînen verilmesi îcâb edeni, zekâtı ve sadakayı vermeyen, pinti, eli sıkı olan, bahîl, malda ve ilimde cimrilik eden.

haşr

• Toplanma, bir araya gelme. Allahü teâlânın bütün insanları, melekleri, cinleri, şeytanları ve diğer hayvan ve kuşları, gökte, yerde, denizde ne kadar büyük ve küçük canlı var ise, hepsini kıyâmet kopmasından (dünyânın son bulmasından) sonra diriltip, dünyâda yaptıklarının hesâbını vermek üzere Arasâ

haşr-i emvat / haşr-i emvât

• Ölenlerin dirilerek bir araya toplanmaları.

havz-ı marifet ve muhabbet / havz-ı mârifet ve muhabbet

• Bilgi ve sevgi havuzu; tanışmaları ve sevgileri ortak bir havuz gibi bir araya toplama.

hayim

• Suyu, tahmin ettiği yerlerde arayıp bulamamak.
• Susuz, atşân.

haylulet / haylûlet

• Yolu kapamak.
• Araya girme. İki şey arasına girip hicab olmak.

• Araya girme.

• Araya girip perde olma, kapama.

hazine kethudası

• Tar: Yavuz Sultan Selim Han zamanında kurulan hazine kethudâlığı, saraya girip çıkan demirbaş eşyanın korunup saklanmasıyla mes'ul idi. Bu müessesenin başında bulunan memura da hazine kethudâsı denilirdi.

hazine-i hassa / hazine-i hâssa

• Osmanlı İmparatorluğu zamanında devlet bütçesinden padişaha maaş sağlayan ve saraya ait gelirlerin toplandığı malî bir müessese.

hazm

• Midedeki yenen şeyleri eritmek, sindirmek. Vücuda yarayacak hale getirmek.
• Birisine ansızın hücum etmek.
• Ansızın bir şey üzerine inmek.
• Birisinin hakkını, malını gasb ile alıp zulmeylemek.
• Münasebetsiz bir hale, güce gidecek bir vaziyete düşenin kendi nefsini

helva-hane

• İçinde helva pişirilen genişçe ve derinliği az tencere. (Farsça)
• Tar: Saray için her türlü tatlı yiyeceklerin yapılmasına yarayan saray mutfağının bir bölümü. (Farsça)

helyostat

• Yansıyan güneş ışınlarını, belli bir doğrultuya yöneltmeğe ve bu doğrultuda tutmaya yarayan bir ayna ile bir ayar sisteminden meydana gelen tertibat.

hem / هم

• -deş, -daş anlamını verecek şekilde kelimeye türetmeye yarayan ön ek. (Farsça)
• Hem, üstelik. (Farsça)

heylulet / heylûlet

• Araya girme, perdeleme, kapama.

hicabet

• Kapıcılık. Perdecilik.
• Teşrifatçılık, mabeyncilerin mesleği. Saray memurluğu.
• Ortaçağ islâm devletlerinde vezirlik.
• Kâbe perdeciliği.

hil'at-ı veda / hil'at-ı vedâ

• Tar: Osmanlılar zamanında saraya misafir edilen kimselere ayrıldıkları zaman giydirilen hil'at.

hırka-i saadet

• Cenab-ı Peygamber'in (A.S.M.) İstanbul'da Topkapı Sarayı'nda gümüş sandık içinde muhafaza edilen hırkasıdır. Mısır'ın fethi üzerine Mekke Şerifi tarafından diğer emanat-ı mübareke ile beraber Yavuz Sultan Selim Han'a hediye edilmiştir. Hırka-i Şerif de denir.

hırka-i saadet dairesi

• İstanbul'da Topkapı Sarayı'nda "mukaddes emanetlerin" bulunduğu yer. Burada yüzyıllardan beri, başta Peygamberimiz Hz.Muhammed'in (A.S.M.) hırkaları olmak üzere İslâmî nitelikte birçok mukaddes eşya saklanmaktadır. Bu eşya Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim tarafından, Mısır'ın fethinden (1517) son

hırka-i seadet / hırka-i seâdet

• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem, Eshâb-ı kirâmdan (Peygamberimizin arkadaşlarından), Kâ'b bin Züheyr'e, yazdığı güzel kasîdesinden dolayı hediye ettiği bu hırka, İstanbul'da Topkapı Sarayı Müzesi Hırka-i Seâdet dâiresinde diğer kutsal emânetlerle birlikte muhâfaza edilmektedir.

hiyazet

• Toplama, bir araya getirme.
• Bir şeyi kendine mal etme.

hizb

• Bazı duaların ve ayetlerin bir araya getirilmesiyle oluşan kitap.

hizb-i mahsus

• Kur'ân'dan seçilen özel bölümlerin bir araya getirilmiş hâli.

hizb-i mahsus-u kur'ani / hizb-i mahsus-u kur'ânî

• Kur'ân'dan seçilen özel bölümlerin bir araya getirilmiş hâli.

huni

• yun. Dar ağızlı kaplara sıvı dökmeye yarayan; ve yukarı kısmı genişçe, aşağı kısmı dar olan âlet.

hurdegir

• Sözün içinde tenkid edilecek noksan arayan. (Farsça)

hurre

• (Çoğulu: Harâyir) İyi.
• Câriye olmayan kadın.

hus

• Dikmek.
• Darlık vermek.
• İki şeyi bir araya getirmek.

ibric

• Yoğurdu yayıp ayran yapmağa yarayan âlet. Yayık.

ibrik

• (Çoğulu: Ebârik) Topraktan, tenekeden, hattâ bakırdan, gümüşten, altundan yapılan emzikli su kabı.
• Abdest almağa, çay, kahve v.s. yapmağa yarayan ayrı ayrı ve türlü türlü kaplar.
• İyi ve parlak kılıç.

ibrikdar

• Eskiden sarayda büyük devlet adamlarının konaklarında su döken ve leğen ibrik işlerine bakan kimse.

iç hazine

• Osmanlı İmparatorluğu zamanında sarayda muhafaza edilen bir kısım paralar. (Türkçe)

iç oğlanı

• Saray hizmetine alınıp devletin çeşitli makamlarına namzed olarak yetiştirilen gençler. İç oğlanı, Yıldırım Bayezid zamanında yeni teşekküle başlayan saray hizmetlerinde bulunmak üzere yeniçerilik için toplanan devşirmelerden ayrılmak suretiyle meydana getirilmiş ve bu usûl sonradan yapılan kanunla (Türkçe)

icab

• Lâzım. Gerekli. Lüzum. Sebeb olmak.
• Ist: Akitlerde ilk söylenen söz. Bir mal sahibinin müşteriye karşı, "Bu malımı sana şu kadar paraya sattım" demesidir. Müşterinin de kabul etmesine dair olan sözüne "kabul" denir. Şer'i ıstılahta buna "icâb ve kabul" denir.

icad ve teceddüd fikri

• Yeni çalışmalar ve eserler vücuda getirme; yenilik arayışında olma düşüncesi.

icma / icmâ

• Dağınık şeyleri bir araya getirme, toplama.

icma' / icmâ' / اجماع

• Bir araya getirme. (Arapça)

icmal

• Hülâsa etmek. Kısaltmak, bir araya toplamak. Kısa anlatmak. Biriktirmek.
• Uzun bir hesaptan çıkarılan hülâsa, netice.

icmar

• Bir araya toplamak.
• Süratle yürümek.
• Atın sıçrayarak yürümesi.
• Bir şeyin umumi olması. Ateşe öd ağacı koymak.
• Bir şeyi buhurlamak. Tahmini hesab yapmak.
• Yeni ayın görünmesi.

ictima / ictimâ

• Toplanma, bir araya gelme.

ictima' / ictimâ' / اجتماع

• Toplantı. Toplanmak. Bir araya gelmek. Kavuşmak.

• Toplanma, bir araya gelme, toplantı. (Arapça)
• Toplum. (Arapça)
• İctimâ' etmek: Toplanmak, bir araya gelmek. (Arapça)

içtima-ı esbab

• Sebeplerin bir araya gelmesi.

ictimaat / ictimâât / اجتماعات

• Toplantılar, bir araya gelişler. (Arapça)

içtimaat-ı hayatiye

• Hayatın devamlılığını sağlayan parçaların bir araya gelmesi.

içtimaü'z-zıddeyn

• Birbirine zıt iki şeyin birleşmesi, bir araya gelmesi.

iddira'

• Anlama, derketme, kavrama, fehmetme.
• Hile ile aldatma.
• (Kadın) saçını tarayıp salıverme.

iftariyye

• İftarlık. İftar için hususi olarak hazırlanmış nevale. Bunlar oruç bozulduktan sonra yemek yenmeden evvel yendiği için bu ad verilmiştir.
• Osmanlı İmparatorluğu zamanında padişah sarayında, vüzera, eşraf ve âyân konaklarında, davetlilere iftardan sonra diş kirası namıyle verilen bahşi

iftikad

• Arayıp sormak.
• Kaybolmak.

ihtiyat hazinesi

• Tar: Savaş ve diğer fevkalâde masraflara karşılık olmak üzere sarayda biriktirilen paralar. Gelirleri havass-ı hümayun hâsılatı, ganimetlerin beşte biri ve başka hükümdarlardan gelen hediyelerdi. Buna "iç hazine" veya "enderun hazinesi" de denilirdi.

ikbalcu

• İkbal ve büyüklük arayan. Onların peşinde olan. (Farsça)

illiyet

• Sebeb ile alâkalı. Esas sebeble alâkadarlık. Sebeb arayış.

inşad

• Edb: Şiir okuma. Şiiri kaidesine uygun ahenk ile okuma. Sesini yükseltme.
• Arayıp soruşturma.
• Birisini hicvetme.
• Kayıp olan bir şeyi haber verme.

insanın haşri

• İnsanların, öldükten sonra dağılmış olan zerreleri âhirette Allah tarafından tekrar bir araya getirilerek bedenlerinin inşa edilmesi ve diriltilmesi.

intikad

• İyi bilineni kötülemek.
• Seçip ayırdetmek.
• Kalp parayı gerçeğinden ayırmak.
• Tenkid.
• Fenni veya edebi eserlerin tarafsız bir nazarla incelenmesi sonunda fikir ileri sürülmesi.

ısdak

• Verilecek parayı kadının nikâhında tesbit edip kararlaştırma.

isimlik

• Tar: Saraylılar tarafından gönderilen hediyelik şeylerin kimin tarafından gönderildiğini belirten adres pusulası.

işkampaviya

• İtl. Harp gemilerinden asker naklinde kullanılan en büyük filika. İşkampaviya'lar sandal büyüklüğünde, yalnız ondan daha geniş ve yüksekti. Karaya asker sevkiyatında, gemiye erzak ve levâzım alınmasında kullanıldığı gibi eskiden donanmaya su alınacağı zaman su ile doldurulur, diğer bir filika yedeği

iskandil

• ing. Denizin derinliğini ölçmeğe yarayan ve gemilerde kullanılan bir âlet.
• Bir şeyin hakikatını anlamağa çalışma. Yoklama, deneme, tecrübe etme.

iskarlat

• İtl. Eski devirlerde Venedik mensucatından, boyası has ve kumaşı dayanıklı bir nevi çuhanın adı idi ve şarkta pek makbuldü. Yeniçeri Ocağı ileri gelen ağalarına, sekbanbaşıya ve yeniçeri kâtibine her sene bu çuhadan verilir veya bedeli para olarak tahsis olunurdu. Bu paraya da "İskarlat bedeli" deni

ıskota

• İtl. Büyük yelkenleri kullanmaya yarayan ip.

isperlos

• Saray, konak, kâşâne. (Farsça)

israf

• Lüzumsuz yere harcamak. Malı ve parayı lüzumsuz yere sarf etmek. İhtiyacından fazla istihlâk etmek ve harcamak.
• En lüzumlu aslî vazifeleri bırakıp en lüzumsuz veya zararlı şeylerle meşgul olarak ömrünü veya gençliğini boş yere harcamak.

ıstabl-ı amire / ıstabl-ı âmire

• Saray ahırı.

istigase / istigâse

• Şefâat dileme, yardım isteme; Allahü teâlâdan bir isteğin, dileğin yerine gelmesi için, Peygamberleri ve evliyâyı, sevdiği kullarını vesîle ederek (araya koyarak) isteme, yalvarma, duâ etme.

iştikak

• Türemek. Bir kökten ayrılan kelimelerin asılları ve birbirleri ile olan münâsebetleri, meydana gelişleri.
• Çatallaşmak. Yarılmış bir şeyin bir şıkkını almak.
• Edb: Aynı kökten türemiş olan birkaç kelimeyi bir araya getirme sanatı. Misaller:(Edipler edepli olmalı, hem de edeb-i

istiklalcu / istiklâlcu

• İstiklâl arayan. Müstakil olmak, hür olmak için çalışan. (Farsça)

istinahe

• Yaygarayı basma.
• Ağlamak isteme.
• Kurdun uluması.

kabil-i tevfik

• Biraraya gelebilme.

kadir alayı

• Tar: Kadir gecesi padişahların saraydan çıkıp, civardaki camilerden birinde namaz kılmaları münâsebetiyle yapılan merâsim.

kalalib

• (Tekili: Kullâb) Çengeller, kancalar. Uçları eğri olup bir şeyler asmağa yarayan demirler.

kalfa

• Sarayla konaklardaki cariyeler hakkında kullanılan bir tâbir idi. Konaklarda bu tâbir, daha çok bunların eskileri ve yaşlıları hakında kullanılırdı. Gençlerine "kız" denilir ve adlarıyla çağrılırlardı.
• Eski tarz mekteblerde öğretmen yardımcısı.
• Bir san'atta usta ile çırak ara

kalori

• Lat. Bir kilogram suyu bir derece ısıtmak için lâzım olan ısı miktarı.
• Gıdaların vücuda yarayışlı olması ve hararet vermesi bakımından değeri.

karakter

• yun. Huy. Mizac. Seciye. Bir şeyi benzerlerinden ayırdetmeğe yarayan temel hususiyet.

karban-saray / kârban-saray

• Kervansaray. Şehirlerde veya yol üzerlerinde kervanların ve yolcuların gecelemelerine mahsus büyük han. (Farsça)

karine / karîne

• Bilinmeyen bir şeyin anlaşılmasına yarayan ip ucu. Anlaşılması zor olan hususun hak ve hakikatına dâir cüz'i delil olan şey. İşaret.

• Bilinmeyen bir şeyin anlaşılmasına yarayan ipucu, işaret.

• Karışık bir iş veya meselenin anlaşılmasına yarayan hal, ipucu.

karun

• İki şeyi bir araya getiren.
• Tez terleyen hayvan.
• Arka ayaklarının tırnağı ön ayağının tırnağı yerine vâki olan hayvan.
• İleride olan memeleri geride olan memelerine pek yakın olan dişi deve.

karvanseray / karvanserây / كاروان سرای

• Kervansaray. (Arapça)

kaşane / kâşâne

• Büyük, süslü ve gösterişli ev. Saray. Kışlık, rahat ve mükemmel ev, oda. (Farsça)

kasır

• Saray, köşk.

• Saray.

kasr / قصر

• Köşk. Yüksek ve ferah bina. Taştan veya kârgir küçük saray.

• Köşk, saray.

• Kısa kesme, kısaltma, kısma.
• Azaltma, kesme, eksiklik.
• Köşk, saray,
• Tahsis.
• Kıraatte uzatmadan okumak.

• Kısalık, saray.

• Saray.

kasr-ı alem / kasr-ı âlem

• Âlem sarayı.

kasr-ı garip

• Şaşkınlık uyandıran saray.

kasr-ı hayal

• Hayal sarayı.

kasr-ı ilahi / kasr-ı ilâhî

• İlâhî köşk, saray.

kasr-ı islamiyet / kasr-ı islâmiyet / قَصْرِ اِسْلاَمِيَتْ

• İslâmiyet sarayı.

• İslâmiyet sarayı.

kasr-ı kainat / kasr-ı kâinat

• Kâinat sarayı.

kasr-ı meşid-i nurani / kasr-ı meşîd-i nuranî

• Temelleri sağlam ve etrafına aydınlık saçan saray.

kasr-ı mualla / kasr-ı muallâ

• Yüce, yüksek saray.

kasr-ı müşeyyed

• Sağlam yapılmış büyük köşk, saray.

kasr-ı müşeyyed-i alem / kasr-ı müşeyyed-i âlem

• Sağlam yapılmış âlem sarayı.

kasr-ı nurani-yi islamiyet / kasr-ı nurânî-yi islâmiyet

• İslâmiyetin nurlu ve aydınlık sarayı.

kayyım

• İnsanları birbirine kardeşlikte ve sevgide bir araya toplayıp dünya ve âhirette necat ve iyilikler yolunda cem' edici olduğundan; bütün iyilikleri haseneleri toplayıcı ve muhtaçlara çok ihsan edici mânasında Peygamberimiz Resul-i Ekrem'e (A.S.M.) verilen bir isim.

kehf-misal

• Mağaraya benzer şekilde, mağara gibi sesi aksettiren.

kerevet

• Tahtadan yapılan ve üzerine yatak veya minder konularak yatmağa ve oturmağa yarayan yüksekçe yer.

keyy

• Adama veya davara yapılan nişan.
• Yarayı dağlama.

kıblenüma

• (Kıblenâme) Kıblenin tâyinine yarayan pusula. Cihet ve yön gösteren âlet. (Farsça)

kirs

• (Çoğulu: Ekrâs-Ekâris) Her nesnenin aslı.
• Bir araya getirilmiş beytler.
• Biri biri üstüne yığılmış kalmış davar tersi.

kisedar

• Parayı toplıyan, para hesabını tutan kimse. Vekilharç. (Farsça)

komita

• Siyasi bir maksat için bir araya gelenlerin gizli cemiyeti.

komite

• Belli bir amaç için bir araya gelen ve faaliyet gösteren topluluk.

komiteci

• Belli bir amaç için bir araya gelip, faaliyet gösteren.

komitecilik

• Belli bir amaç için bir araya gelme ve faaliyet gösterme.

kubbe altı

• Tar: Topkapı Sarayı'nda başta sadrazam olmak üzere devlet adamlarının ve vezirlerin toplanıp devlet işlerini görüştükleri yer.

kubbe-nişin

• İstanbulda Topkapı Sarayı'nda Kubbealtı denen yerde toplanan kabine üyeleri denebilecek toplantıya katılan vezirlerin herbiri. (Farsça)

külliyat-ı hakaik / külliyât-ı hakaik

• Gerçeklerin bir araya gelmesi, gerçekler bütünü.

kusur-u aliye / kusûr-u âliye

• Yüksek saraylar, köşkler.

kusur-u müzeyyene / kusûr-u müzeyyene

• Süslenmiş saraylar, köşkler.

kusur-u semavi / kusûr-u semâvi

• Gökteki saraylar.

kusur-u semaviye / kusûr-u semâviye

• Gök sarayları.

kütübhane

• Kitapların bulunduğu salon veya bina.
• Belli bir kaideye göre tasnif edilmiş kitaplardan meydana gelen bütün.
• Kitap koymağa yarayan bölmeli dolap.

lala

• Osmanlı İmparatorluğu zamanında sadrazamlar hakkında "Atabek" karşılığı olarak kullanılan bir tâbir olduğu gibi, şehzâdelerin mürebbilerine de bu ad verilirdi. (Farsça)
• Saraya alınan acemilerin terbiyesine memur edilenler. (Farsça)
• Eskiden büyük memurlarla zenginler de çocuklarının terbiyesine (Farsça)

lazuk

• Yaraya yapışıp onulmayınca kopmayan devâ.

lek

• Ahmak, ebleh, sersem. (Farsça)
• Yüzbin. (Farsça)
• Kırmızı boya çıkarmaya yarayan bir maden. (Farsça)

levh-i mahv ve isbat

• Bir tabirdir. Levh: Görünen ve ibret verici bir vaziyeti ifade eder. Mahv ise; o vaziyetin birden ortadan kalkması, mahvolmasını ifade eder. Gökyüzü bulutlarla kaplı, şimşek çakar, yağmur yağar bir levha halinde iken birden hava açılır, hiç bir şey yokmuş gibi, eski manzarayı mahvolmuş hâlde görürüz

mabeyn / mâbeyn / مابين

• Arası. (Arapça)
• Padişah sarayı. (Arapça)

maddi / maddî

• (Maddiye) Cismâni. Madde ile alâkalı olan. Maddeye ait.
• Paraca ve malca.
• Paraya ve mala fazlaca ehemmiyet veren.
• Dokunma, koklama, görme, işitme, tatma ile hissedilip duyulan şeyler.

mahall-i sadaka

• Sadaka olarak verilen mal veya parayı şer'an almağa ehil olan kimse.

mali / malî

• (Maliye) Mala ve paraya mensub. Mal ve para cinsinden. Mala ait.

malperest

• Malı, mülkü ve parayı çok seven. Mala düşkün olan. (Farsça)

maşıta

• (Meşşâta) Baş tarayan.

matbah-ı amire / matbah-ı âmire

• Saray mutfağı.

me's

• İnsanların arasını bozmak, araya fesad sokmak.

meclis

• Oturulacak, toplanılacak yer.
• Görüşülecek bir mes'ele için bir araya gelmiş insan topluluğu.
• Devlet işlerini görüşmek üzere Millet Vekillerinin toplandıkları büyük bina.

mecma-i evsaf-ı masume

• Masum sıfatların bir araya toplandığı yer.

mecmu / mecmû

• Toplanmış, bir araya getirilmiş.

mecmu'

• Bütün, hepsi. Topluca. Yığılmış. Cem' olunmuş. Bir araya getirilmiş şey.

mecmua / mecmûa / مجموعه

• Dergi. (Arapça)
• Küçük risale veya farklı kitapların bir araya getirildiği eser. (Arapça)

medain

• (Medayin) Şehirler, medineler. Büyük memleketler.
• Şimdi harabe olup İslâmiyyetten evvel yaşamış Kisralıların Nuşirevan zamanında kurdukları merkez-i hükümetleri olan büyük şehir. Peygamber Hz. Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm'ın doğduğu gece bu şehirdeki büyük sarayın eyvanları yıkılm

mededcu

• Meded isteyen, yardım arayan. (Farsça)

mededcuyane

• Medet isteyene, yardım arayana yakışacak surette. (Farsça)

mededhahi / mededhâhî

• Meded arayıcılık, yardım isteyicilik. (Farsça)

mefruşat

• (Ferş. ten) Ev döşemeğe yarayan şeyler. Kilim, halı v.s.

mehacim

• (Tekili: Mihcem) Hacamat şişeleri.
• Çekip emmeye yarayan âletler.

mehenk

• Ölçü, altının ayarlarını ölçmeye yarayan ölçü taşı.

mekteb-i sultani / mekteb-i sultanî / mekteb-i sultânî / مكتب سلطانى

• İstanbul'da Galatasaray Lisesi.

• Galatasaray Lisesi.

merhem

• Melhem. Deriye, yaraya sürülen ilâç.
• Mc: Acıyı teskin eden şey.
• Kederi, derdi gideren.

• Deriye, yaraya sürülen ilâç.

meş'ale

• Karanlıkları aydınlatmaya yarayan âlet; lâmba.

mesamm

• (Tekili: Mesemm) İnsan veya hayvan cildi üzerindeki teneffüse yarayan küçük delikler, gözenekler.

meşşat

• Tarak yapan, tarakçı.
• Süsleyen, tarayan.

meşşata / meşşâta

• Süsleyen, tarayan.

• Tarak, tarayıcı; süzgeç, filtre.

miheng

• Ölçü, altını ölçmeye yarayan ölçü taşı.

mihenk

• Mihenk taşı, denek taşı; birinin değerini, ahlâkını anlamaya yarayan ölçüt.

• (Mihek) Altının ayarını anlamaya mahsus bir taş. Ölçü. İyiyi kötüyü ayıran, ayar âleti.
• Mc: Bir insanın kıymetini, ahlâkını anlamaya yarayan vasıta.

mihraf

• Hekimin yarayı muâyene ettiği âlet.

mıkleb

• Eski kitap ciltlerinin sol kenarındaki kapak. Ekseriya okunan yer belli olsun için araya konurdu.
• Saban demiri.

mikroskop

• Gözle görülmeyecek kadar küçük cisimleri, çok defa büyük göstermeye yarayan âlet. (Fransızca)

mina

• Şişe, cam, billur.
• Parlak saray.
• Sırça. Kuyumcuların kullandıkları lâcivert renkli sırça.

mir-ahur

• Sarayda at işlerine bakan memurun ünvanıdır. (Farsça)

misbar

• (Çoğulu: Mesâbir) Yaraya konulan fitil.

mısdak

• (Sıdk. dan) Bir şeyin doğru olduğunu isbata yarayan şey. Tasdik âleti.
• Alâmet. Tavır. Tarz. Düstur.
• Değer ölçüsü.

mıstar

• Yazının güzelliğine, düzgünlüğüne yarayan âlet. Yazı yazarken satırları doğru gösterebilmek için lâzım olan çizgileri yapmağa yarayan âlet.
• Sıvacıların bir âleti.

miyar

• Ölçü, ayıraç, bir şeyin halislik derecesini anlamaya yarayan âlet.

mübalağacuyane / mübalağacuyâne

• Haddini aşar dercede izah edercesine. Mübâlağa yaparcasına. (Farsça)
• Mübâlağa arayan. (Farsça)

müctemi'

• Toplu. Topluca. Bir araya gelmiş. Hepsi.

müdahalat

• (Tekili: Müdahale) Müdahaleler, karışmalar, araya girmeler.

müdahale

• İşlere ve lüzumlu hallere, icabettiği için karışmak. Zararlı bir hal var ise, işe karışıp zararın def'ine çalışmak.
• Araya girme. Sokulma.

müddehar

• Biriktirilmiş, bir araya getirilmiş.

müdehhar

• Biriktirilip cem' olunmuş, bir araya getirilmiş olan.

mühtebiş

• Birikmiş, bir araya toplanmış.

münafık

• İki yüzlü, araya nifak sokan. Fitnekâr.
• Ahdini bozan, yalan söyleyen, hıyanet eden.
• Görünüşte müslüman olup hakikatte kâfir ve düşman olan.

münafıkin / münafıkîn

• (Tekili: Münafık) Münafıklar. Fitnekârlar. İkiyüzlüler. Araya nifak sokanlar.

mürekkep

• Bir araya gelmiş, birlik oluşmuş.

müşattar-ı muhammes

• Edb: Araya üç mısra ilâve edilmiş gazel ve kaside.

müşattar-ı murabba'

• Edb: Araya iki mısrâ ilâve edilmiş gazel veya kaside.

müstatıbb

• (Tıbb. dan) Çare arayan, deva arayan.

müşteri

• Malı parayla alan. Satılan malı alan.
• Bir yıldız ismidir. Jüpiter.
• İstekli, arzulu.

mütasarrıfa

• İnsandaki görünmeyen his organlarının beşincisi; his organları vâsıtası ile elde edilen duyuları ve mânâları karşılaştırıp, yeni mânâlar elde etmeye yarayan kuvvet.

müteannit

• Yanlış arayan. Başkalarının yanlışını bulmak için uğraşan.

müteannitane / müteannitâne

• Yanlış arayana, yanlışlıklar çıkarmaya uğraşana yakışır surette. (Farsça)

mütehallil

• Araya sokulan, araya giren.
• Bozulan.
• Bir kelimeden nice mânâlar kasdedip söyleyen kimse.

mütemaşşit

• Saçını sakalını tarayan.

mütemerkiz nokta

• Merkezleşmiş nokta, bir araya toplandığı nokta.

mütteka

• Dayanmağa, yaslanmağa yarayan şey.

müzerri'

• Yeri, bir zira' miktarı ıslatıp ekin ekmeye yarayan yağmur.

nakdi / nakdî

• Paraca, peşin para ile. Para ile alâkalı ve paraya müteallik.

namcuy

• (Çoğulu: Namcuyân) Nam arayan. (Farsça)
• Yiğit. (Farsça)

namcuyan / namcuyân

• (Tekili: Namcu) Ün arayanlar, nam arayanlar. (Farsça)
• Yiğitler, kahramanlar. (Farsça)

nancu

• (Nâncuy) Ekmek arayan. Dilenci. (Farsça)

nanpare

• Ekmek parçası. Bir lokma ekmek. (Farsça)
• Geçime yarayan iş. (Farsça)

neka' / nekâ'

• Yarayı kaşımak.
• Soymak.
• Çok azap etmek, acı çektirmek.

nekl

• Yular. At gemi.
• Ezâ, cefâ etmeğe ve işkence yapmağa yarayan şey.

nesr

• Hamele-i Arş'tan olan bir melek.
• Akbaba, kartal.
• Nuh kavminin putlarından birisinin ismi.
• Yarayı deşmek.
• Kuşun, eti didiklemesi.
• Birinin aleyhinde konuşmak.
• Güneyde bir parlak yıldız. Buna Nesr-ül vâki' denir. Batıdaki yıldıza ise: Nesr-üt-Tair

nevruz-u sultani / nevrûz-u sultânî

• Sultan nevruzu; Osmanlı Devletinde bizzat sarayın organize edip sultanın da katıldığı ve coşkuyla kutlanan bahar bayramı; 21 Mart.

nişangah / nişangâh

• Hedef yeri. Nişan tahtası. (Farsça)
• Silâh namlusunun üstünde bulunan, nişan almağa yarayan kısım. (Farsça)

palade

• Kötü söyleyen, ayıp arayan. (Farsça)

palamar

• Büyük gemileri karaya bağlamak yahut demir gomneye bedel lengere rabtetmek için kullanılan halat.
• Büyük halat.
• Vaktiyle muharebelerde silâh olarak kullanılan ve yük kaldırmak için kullanılan sırıklar. (Sanat Ansiklopedisi)

pano

• Üzerine ilân, tablo, vs. asmaya yarayan levha. (Fransızca)

para

• Alış-veriş aracı olarak kullanılan, biriktirme ve tasarruf etmeye yarayan, çeşitli mâdenlerden veya kağıttan îmâl edilmiş değer ölçüsü. Belli ağırlıkta basılmış olan altın ve gümüş paralara sikke veya meskûkât, altın paralara dînâr, gümüş paralara dirhem denir.

pergar / pergâr

• Pergel, daire çizmeye yarayan âlet.

pusula

• Yön bulmaya yarayan âlet, kısacık mektup.

revabıt-ı içtima / revâbıt-ı içtimâ

• Bir araya getiren bağlar.

ribat / رباط

• Konak. (Arapça)
• Han, kervansaray. (Arapça)
• Tekke. (Arapça)

rim

• (Çoğulu: Arâyim) Beyaz geyik.

rıza-cu

• Allah'ın rızasını arayan. Razı etmeyi gaye edinen. (Farsça)

saadet-saray / saâdet-saray

• Saâdetli saray.

saadet-saray-ı ebediye / saadet-sarây-ı ebediye

• Sonsuz mutluluk sarayı; hiç bitmeyecek şekilde mutluluğun yaşanacağı Cennet hayatı.

saadet-saray-ı ebediyye / saâdet-saray-ı ebediyye

• Ebediyyetin saâdetli sarayı. (Cennet kastediliyor)

saadet-saray-ı istikbal / saâdet-saray-ı istikbal

• İstikbalin saâdetli sarayı.

saadet-saray-ı medeniyet

• Mutlu eden medeniyet sarayı.

sahib-i kasr

• Sarayın sahibi.

sahih ced / sahîh ced

• Ölenin babasının babası veya babasının babasının babası gibi derecesi yakın olsun uzak olsun aralarında kadın bulunmayan dede. Yâni araya kadın girmeyen büyük baba.

sahr

• Masharaya almak.

şahs-ı manevi / şahs-ı mânevî

• Mânevî şahıs, tüzel kişilik; belli bir ideal ve gaye etrafında bir araya gelen topluluğun oluşturduğu mânevî şahsiyet ve ortak kimlik.

şahsımanevi / şahsımânevî

• İnsanların bir araya gelip oluşturdukları mânevî kişilik.

şanezen

• (Çoğulu: Şanezenân) Baş tarayan. (Farsça)
• Mc: Güçlükleri çözen. Zorlukları yenen. (Farsça)

santrifüj aleti / santrifüj âleti

• Su çıkarmaya yarayan pompalı alet.

saray-ı acib

• Hayranlık uyandıran saray.

saray-ı acip

• Hayranlık uyandıran saray.

saray-ı alem / saray-ı âlem

• Dünya sarayı.

saray-ı dar-ı beka / saray-ı dâr-ı beka

• Devamlı ve kalıcı olan âhiret sarayı.

saray-ı kabe-i ulya / sarây-ı kâbe-i ulyâ

• Bir saray hükmünde olan şu kâinatta her şeyin Rabbine yöneldiği yüce Kâbe.

saray-ı kainat / saray-ı kâinat

• Kâinat sarayı.

saray-ı kur'an / saray-ı kur'ân

• Kur'ân sarayı.

saray-ı meşhure

• Meşhur saray.

saray-ı muhteşem

• İhtişamlı, görkemli saray.

saray-ı saadet

• Mutluluk sarayı.

saray-ı samedani / saray-ı samedânî

• Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan fakat her şeyin Kendisine muhtaç olduğu Cenâb-ı Hakkın sarayı; kâinat.

saray-ı vücud

• Bin kubbeli harika bir saraya benzetilen insan vücudu.

saray-ı vücut

• Vücut sarayı.

şedde

• Kur'an-ı Kerim okurken tek sessiz harfin iki defa okunmasına yarayan işaret.
• Seğirtmek. Yürümekle şiddet göstermek. Bir şeyi kuvvetlendirmek, sağlamlaştırmak.

sehavet / sehâvet

• Cömert olmak. Parayı, malı hayırlı, iyi yerlere dağıtmaktan, lezzet almak.

selem

• İleride teslim edilecek bir malın peşin para ile satılması. Yâni belli miktârda peşin para ile belli zaman sonra bilinen yerde bilinen bir malı satın almak için yapılan sözleşme. Peşin parayı verene sâhib-üs-selem veya rabb-üs-selem; veresiye mal ver me borcu altına giren satıcıya müslemün ileyh, bu

sera / serâ / سرا

• Saray. (Farsça)

sera-perde

• Saray perdesi. Eskiden harem dairesinin önüne çekilen büyük perde. (Farsça)
• Padişah çadırı, otağ. (Farsça)

seraçe

• Küçük saray. Küçük konak. Saraycık. (Farsça)

seradik

• (Sürâdik) Padişaha mahsus çadır perdesi veya büyük sarayın perdesi.
• Cibinlik tarzında yapılan perdeden oda.

seraperde / serâperde / ساراپرده

• Saray perdesi. (Farsça)
• Otağ. (Farsça)

seray / serây / سرای

• Büyük konak, kâşâne. (Farsça)
• Saray. (Farsça)
• Hükümet konağı. (Farsça)

• Saray. (Farsça)

serdab

• Yer altında olan serin ve soğuk oda, bodrum. Böyle yerler ekseriyetle sıcak bölgelerde, gündüzleri sıcaktan korunmak için yapılırdı. Anadolu'nun bazı yerlerinde buna "zir-i zemin" denilir. (Farsça)
• Tar: Padişah saraylarında, sağ ve sol taraflarında birer oda bulunan üç köşeli sofalara verilen (Farsça)

siflekam / siflekâm

• Adi kişilerin işine yarayan. (Farsça)

silahdar

• Tar: Sarayın ileri gelen erkânından birinin ünvanıdır. "Silahdar-ı şehriyarî" de denilirse de mâruf olan "Silahdar Ağa"dır.

sırr-ı icma / sırr-ı icmâ

• İcmâ sırrı, dağınık şeyleri bir araya toplama sırrı.

sitan

• (-istan) Mekân adı yapmağa yarayan ek. Meselâ: Gül-sitan : (Gül-istan) Gül bahçesi, güllük. (Farsça)

siyahçerde

• Esmer, karayağız olan. (Farsça)

siyaset tabibleri

• Siyasî hastalıkların hekimleri, doktorları; siyasî meselelere çözüm arayanlar.

sohbet

• Berâberlik. İnsanın derece bakımından kendinin üstünde veya altında yahut akranı ile bir araya gelip, Allahü teâlânın ve Peygamber efendimizin beğendiği, hoşnud olduğu şeyleri konuşması.

süleyman

• Beni İsrail Peygamberlerindendir. Davud (A.S.) ın oğludur. Babasının vasiyyeti üzerine Beyt-ül Makdisi yedi senede inşa ettirdi. Kudüste büyük bir hükümet sarayı yaptırdı. Şark ve garb melikleri kendisine itaate geldiler. Kırk sene hem peygamberlik, hem padişahlık yaptı. Beni İsrailden Yahuda ve Bün

sümret

• Esmerlik, karayağızlık.

süradik

• (Serâdik) Saray perdesi. Padişaha mahsus sarayın veya çadırın perdeleri.

süradık / sürâdık / سرادق

• Saray perdesi. (Arapça)

taallül

• Bahane arayarak işten kaçınma.

tadammüd

• Yaraya merhem sürüp bezle bağlamak.

tahallül / تَخَلُّلْ

• Araya girme, içine karışma.

• (Halel. den) Bozulmak. Ekşimek. Sirke olmak.
• Araya girmek. Başka bir şeyin müdahale etmesi, karışması.
• Dişleri hilâllamak.

• Araya girme, içine sızma.

tahallül-ü mehasin

• Güzelliklerin araya girmesi.

tahassul

• Hâsıl olmak. Üremek. Husule gelmek. Bir araya birikip sâbit ve bâki olmak. Netice olarak çıkmak.

talib-i hak

• Gerçeği arayan, doğruyu isteyen.

tasnif

• Bir âlimin, te'lif etmeden, kendi usûlünce daha önce benzeri olmayan bir kitâb yazması.
• Hadîs ilminde tedvîn edilen yâni toplanıp bir araya getirilen hadîs-i şerîflerin konularına ayrılması, kitablara geçmesi.

tavassut

• Ara bulma için araya girmek. Aracılık. Vasıtalık.
• İyi ile kötü arasında mu'tedil olanını almak.

• Araya girme, aracılık etme; bir peygamberi veya bir evliyâyı vâsıta kılarak, araya koyarak, bir isteğin yerine gelmesi için Allahü teâlâya yalvarma.

tazmid

• Merhemli bezi yaraya sarıp bağlama.

te'lif / te'lîf / تأليف

• Yanyana getirme, alıştırma. (Arapça)
• Kaleme alma, yazma. (Arapça)
• Te'lîf edilmek: (Arapça)
• Bir araya getirilmek, birleştirilmek. (Arapça)
• Kaleme alınmak, yazılmak. (Arapça)
• Te'lîf etmek: (Arapça)
• Bir araya getirmek. (Arapça)
• (Arapça)

tecelli-i zat / tecellî-i zât

• İsim ve sıfatlar araya girmeden sâdece zât-ı ilâhînin tecellî etmesi.

tecemmu / تجمع

• Toplanma, bir araya gelme. (Arapça)
• Tecemmu etmek: Toplanmak, bir araya gelmek. (Arapça)

tedvin / tedvîn

• Bir araya toplayarak tertipleme.
• Edb: Aynı mevzuya ait bahisleri, çalışmaları bir araya getirip kitap hâline getirme.

• Bir konudaki mevzuatı bir araya toplama.

• Biraraya getirip toplama, düzenleme; kitab hâline getirme.

tedvin-i şeriat

• İslâmî hükümlerin bir araya gelmesi, toplanması.

tefakkud / تفقد

• (Çoğulu: Tefakkudât) Arayıp sorma. Sorup soruşturma.

• Arkasını arayıp sorma. (Arapça)

teftik

• (Fetk. den) Yün, pamuk gibi şeyleri ditmek, tarayıp açmak.

tehezzü'

• Maskaraya almak.

tenadi

• Birbirine nida etmek, çağırmak.
• Bir araya toplanma.

tercil

• Arıtmak.
• Saçını tarayıp düzeltmek.

terkib-i kıyas

• Bir davayı isbat için delil arayıp bulma usulü.

teşeffü'

• Bir isteğin, dileğin yerine gelmesi için, peygamberleri veya evliyâyı vesîle ederek (araya koyarak), onların hatırı için diyerek Allahü teâlâya yalvarma, duâ etme, isteme.

tesehhur

• Alay etme, maskaraya alma.

tetebbuat / tetebbuât

• Araştırıp incelemeler. Arayıp öğrenmeler.

tevessül

• Bir isteğin, bir maksadın hâsıl olması için bir şeyi vesîle, sebeb yapmak. Allahü teâlânın sevdiklerini araya koyarak; "Onların hâtırı, hürmeti için" diyerek duâ etmek veya bu sûretle yapılan duâ. İstiğâse ve teşeffû' da denir

tevhid-i medaris / tevhid-i medâris

• Medreselerin, okulların birleştirilmesi; Osmanlı döneminde dinî ilimlerin tahsil edildiği eğitim kurumlarının bir araya getirilmesi.

tevsit

• Birini araya koyma. Ortaya koyma. Vâsıta etme.

• Birini araya koyma.

tezkire

• Hatırlatmaya yarayan yazı, hatırlatma yazısı.

übatir

• Akrabasını arayıp sormayan kişi.

ulum-u aliye / ulûm-u âliye

• Yüksek ilimleri anlamaya yarayan mantık, gramer gibi âlet ilimleri.

vahdet-i mesele

• Bir mesele hakkında ileri sürülen delillerin biraraya toplanması.

vamcu

• Borç arayan. (Farsça)

vasl

• Kavuşma. Allahü teâlâya kavuşma; velî olma. Vasl olanlar reisidir, o hocasının pîridir. Mektûbât ki eseridir, câna can katar efendim.
• Birleştirme. İlm ile, irfân ile, sâhib olan Sıla'ya İki temel bilgiyi vasl eden bir araya Dalıp uçsuz bucaksız, o muazzam deryâya Ve bu zikr deryâsınd

vehm

• (Vehim) Mübhem ve mânasız korku.
• Belirsiz fikir ve düşünce.
• Cüz'i mânaların anlaşılmasına yarayan bir idrak kuvveti.

vesatet

• Vâsıta olma, araya girme, aracılık yapma.

vesilecu

• Sebep ve bahane arayan. (Farsça)

veznedar / veznedâr

• Vezne memuru. Bir teşkilâta âit parayı alıp veren memur. (Farsça)

vücud-u kasr

• Köşkün, sarayın varlığı.

yaldız

• Cilâ; parlatmaya yarayan şey.

yar-ı gar / yâr-ı gar

• Hazret-i Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm'ın en sâdık sahabesi Hazret-i Ebubekir Radıyallahü Anh'ın ünvanı. Hicret esnasında en tehlikeli bir zamanda mağaraya girdiklerinde Peygamberimiz Aleyhissalâtü Vesselâm'a sadakatla hizmet ettiğinden bu nam ile anılır.

yarı ağyar eylemek / yârı ağyar eylemek

• Dost ve sevgiliyi aldatarak, araya fitne sokarak yabancılaştırmak.

zekat / zekât

• Nisab miktarı mala, paraya sahib olan Müslümanın kırkta birini fakirlere sadaka vermesi ve bu verilen sadaka. Ziyadeleşme, artma.
• Temizlik. Taharet.

zeri'

• Araya giren, şefaat edici.

zımad

• (Çoğulu: Zamâid) İlâç.
• Merhemle yaraya sarılan sargı, bez.