ab-ı hayat / âb-ı hayât

• Hayat suyu. Saf ve berrak su. İnce ve derin mânâlı söz. Tasavvufta mürşid-i kâmil denilen evliyâ zâtların, insanların mânen canlı, kalblerinin uyanık olmalarına vesîle olan mübârek sözleri, mânevî nazarları (bakışları) ve kıymetli kalblerinden fışkır an teveccüh. Bir şeyin kıymetini kuvvetli bir şek

ahadi / âhâdî

• Bir kişi kanalıyla gelen haber veya hadis.

akrostiş

• yun. Edb: Mısraların ilk harfleri yukarıdan aşağıya doğru okununca manalı bir kelime veya has isim çıkacak şekilde düzenlenmiş manzume.

azimü'l-meal / azîmü'l-meâl

• Yüce, büyük mânâlı.

camiülkelim / câmiülkelîm

• Zengin mânâlı söz.

cedvel

• Liste.
• Su kanalı. Kanal.
• Doğru, düz çizgiler çizmeğe mahsus âlet.

cevamiülkelim / cevâmiülkelîm

• Zengin mânâlı sözler.

emumiyye

• Analık.

haber-i vahid

• Bir kişi kanalıyla gelen haber veya hadîs.

hakaik-i latife / hakaik-i lâtife

• Tatlı, şirin hakikatlar, ince mânâlı gerçekler.

hakim-i bimisal / hâkim-i bîmisâl

• Hikmet sahibi; herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve yerli yerinde yaratan ve eşi, benzeri olmayan Allah.

hakim-i kerim / hakîm-i kerîm

• Herşeyi hikmetle belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan ve sonsuz cömertlik ve ikram sahibi Allah.

hakim-i mutlak / hâkim-i mutlak

• Herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan sınırsız hikmet sahibi Allah.

hakimiyet / hâkimiyet

• Hikmetlilik; Allah'ın herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratma sıfatı ve tecellîsi.

halık-ı hakim-i alim / hâlık-ı hakîm-i alîm

• Her şeyi hakkıyla bilen, ilmi herşeyi kuşatan ve yarattığı herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan Allah.

hallak-ı hakim / hallâk-ı hakîm

• Herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan Yaratıcı.

harf-i manidar / harf-i mânidar

• Mânâlı harf.

hatib / hatîb

• Mânalı ve fâideli, güzel söz söyleyen. Güzel, düzgün konuşan.

hikmet

• Herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması.

hikmet-i alem / hikmet-i âlem

• Âlemin hikmeti, herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması.

hikmet-i ebediye

• Allah'ın sonsuz hikmeti; herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratması.

hikmet-i ilahi / hikmet-i ilâhî

• Allah'ın herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratması.

hikmet-i ilahiye / hikmet-i ilâhiye

• Allah'ın her şeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratması.

hikmet-i intizam

• Kâinatta var olan düzenin bir gaye ve faydaya yönelik olarak, mânâlı ve tam yerli yerinde olması.

hikmet-i kainat / hikmet-i kâinat

• Kâinatın yaratılmasındaki hikmet; herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde olması.

hikmettar

• Herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yapan.

ism

• (İsim) Ad, nâm.
• Ist: Bilinen veya bilinmeyen, hissedilen veya hissedilmeyen herhangi bir şeyi birbirinden ayırmak, tanımak veyahut zihne getirmek için kullanılan söz veya lâfız.
• Man: Tam mânalı ve hem mevzu, hem mahmul olabilen lâfızdır.

ism-i hakim / ism-i hakîm

• Her şeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan mânâsında Allah'ın Hakîm ismi.

jest

• Çalım. Mânâlı ve gösterişli hareket. (Fransızca)

kanat / kanât / قنات

• Yeraltı su kanalı. (Arapça)

kariz / kâriz / كاریز

• Yeraltı su kanalı. (Farsça)

kelam-ı pür-meal / kelâm-ı pür-meâl

• Geniş mânâlı söz.

kelimat-ı kitab-ı kainat / kelimât-ı kitab-ı kâinat

• Kâinat kitabının ifade ettiği mânâlı ifadeler.

lafz-ı manidar / lâfz-ı mânidar

• Mânalı, anlamlı söz.

ma'nidar / ma'nidâr / مَعْن۪يدَارْ

• Bir mânâyı mutazammın olan. (Farsça)
• Nükteli, ince mânâlı. Bir mâna ifade eden. Bir mânayı şâmil olan. (Farsça bir ifade olup, mânâ; ma'ni diye okunmuştur.) (Farsça)

• Manâlı.

ma'nidarane

• Mânâlı şekilde. (Farsça)

maderi / mâderî

• Analık. Annelik. (Farsça)

manidar / mânidar

• Mânâlı, anlamlı.

matbaa lisanı

• Basın yayın kanalı.

mealperver

• Mânâlı. (Farsça)
• Mâna anlatan. (Farsça)

mecra-yı tabii / mecrâ-yı tabiî

• Tabii yol, doğal akım kanalı.

mesel

• Bir umumi kaideye delâlet eden meşhur söz. Ata sözü. İbretli ve küçük hikâye.
• Dokunaklı ve mânalı söz.
• Benzer. Misil.
• Delil. Hüccet.

• Örnek, benzer, nümune.
• Dokunaklı ve mânâlı söz.
• Yararlı hikâye.
• Delil, hüccet.

muanven

• İsim sahibi. Ünvanlı. Ünvan verilen. Meşhur. Tantanalı.

muciz / mûciz

• Kısa, fakat çok mânâlı, özlü.

müdebdeb

• Debdebeli, tantanalı.

müfid / müfîd

• İfâde eden, meramı güzel anlatan.
• Mânalı, mânidâr.
• Faydalı, faydayı mucib olan.
• Mütâlâsından istifade olunan.

muhallil

• (Hall. den) Eriten. Analiz yapan, tahlil eden.
• Fık: Üç talakla boşanan ve iddetini bitiren bir kadınla evlenen erkek. (Karıyı boşayan birinci kocaya: Muhallelün leh denir.)
• Tıb: Şişlere, iltihablara yarıyan ilaç.

muhteşem

• Büyük, debdebeli, tantanalı.
• Etraflı ve taraftarlarının çokluğu ile büyük.

müradif / mürâdif

• Eş mânâlı.

mutantan / مطنطن

• Debdebeli. Tantanalı. Gürültülü. Gösterişli ve şatafatlı.

• Tantanalı, gösterişli.

• Tantanalı, gösterişli.

• Tantanalı. (Arapça)
• Gösterişli. (Arapça)

nahvi lisan / nahvî lisan

• Kaidelere bağlı olan çok tertibli, ince ve geniş mânâlı lisan.

nikat / nikât

• (Tekili: Nükte) Nükteler. İnce mânâlar.
• İnce mânâlı, şakalı ve zarif sözler.

nüket

• (Tekili: Nükte) Nükteler. Herkesin anlayamıyacağı ince mânâlı ve zarif sözler.

nükte

• İnce mânalı söz, idraki ve anlaşılması nezâket ve zarifliğe dayanan nazik husus. İbarenin asıl mânasından başka olan nazik ve lâtif mânâ, dikkatle anlaşılabilen ince mânâ.
• Yere ağaçla vurup eser bırakmak.

• İnce mânâlı söz.

• Güzel mânâlı söz.
• Derin düşünerek ve zihni yorarak ilmî, edebî veya başka bir söz ve yazıdan çıkarılan ince mânâ. Meselâ bu sözde bir nükte vardır, bu şiirin nüktelerini anlamak kolay değildir, denir.

rabb-i hakim / rabb-i hakîm

• Herşeyi hikmetle belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan ve herbir varlığın her türlü ihtiyacını karşılayıp idare eden Allah.

saray

• (Seray) Büyük kimselerin veya padişahların oturduğu yüksek ve büyük bina. Büyük, muntazam ve tantanalı konak, ev. (Farsça)

sembol

• Timsal, mânâlı işaret.

tahlil / tahlîl / تحليل

• Bir şeyi incelemek üzere parçalarına ayırma.
• Analiz.

• Ayrıştırma, çözümleme, analiz. (Arapça)
• Tahlil etmek: Değerlendirme yapmak, analiz yapmak. (Arapça)

tahlilat / tahlîlât / تحليلات

• (Tekili: Tahlil) Tahliller, analizler.

• Analizler, tahliller. (Arapça)

tarik / tarîk

• Yol, hadis veya haberin geliş kanalı.

tecnis

• İki şeyi birbirine benzer şekle sokma.
• Edb: Cinas yapma. İki mânalı söz söyleme.

telmih

• (Çoğulu: Telmihât) Lâyıkiyle ve kâmilen keşfedip nazara arzetmek.
• Bir şeyi açıkça söylemeyip başka bir mâna ifade için söz arasında mânalı söylemek. İmâ ile söz arasında başka bir mânayı ifade etmek.
• Edb: İbârede bahsi geçmeyen bir kıssaya, fıkraya, ata sözüne veya meşhur bir

ümmiyye

• Analık, annelik.

ümumet

• (Ümm. den) Annelik, analık.

vasıtasıyla

• Aracılığıyla, kanalıyla.

veciz

• Zengin mânâlı kısa söz.

vecize / vecîze

• Zengin mânâlı kısa söz.

zat-ı hakim / zât-ı hakîm

• Herşeyi hikmetle, belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan Zât, Allah.