agir - Osmanlıca Türkçe Sözlük, lügât, لغت

yun. Çeviklik, atiklik, kuvvet gibi beden kabiliyetlerini inkişaf ettirmeğe yarayan ve koşu, atlama, ağırlık kaldırma ve atma gibi, tek başına yapılan bedeni çalışmalar.

atreş

Sağır, işitmeyen.

attat

Çok bağırıp çağıran, gürültücü adam.

avaze / âvâze / آوازه

Bağırma. (Farsça)
Ün. (Farsça)

avle

Bağırma, feryat.

ayn

Birşeyin kendisi.
Boşlukta yer kaplayan ve ağırlığı olan yâni tartılabilen her şey, madde, cisim.
Alış-verişte, belli, meydanda, mevcut ve hâzır olan veya hâzır olmayıp da bulunduğu yeri, cinsi, miktârı belli edilen mal.
İnsanın zekât için ayırdığı ve yanında hazır bulunan mal

ayniyye

Göz hastalıkları kliniği.
Pahada ağır olan ve taşınabilen şeyler.

ba-vekar

Ciddi, vakarlı, ağırbaşlı.

bab

Evlat sahibi erkek. Ata, ecdat. (Farsça)
Gemi halatlarının bağlandığı yer. (Farsça)
İnşaatta ağırlıkların bindirildiği direk. (Farsça)
Mânevi rehber, şeyh. (Farsça)
Bektaşi şeyhi. (Farsça)
Hayırhah ve muhterem. (Farsça)
Daha çok zencilerde olan bir hastalık cinsi.Aile reisi babadır. Babanın hayatt (Farsça)

bahbaha

Devenin kükreyip ses çıkarması.
Çıtırdama. Mışıldama.
Deve çağırmak.

bahset

Uykuda ağırlık basma. (Farsça)
Uyurken olan horultu. (Farsça)

bahtek

Uykuda iken ağırlık basma. (Farsça)
Fena tâlih, küçük şans. (Farsça)

bahz

Sıkıntılı olma, can sıkma.
Yük ağır gelip hayvanı çökertme.
Bir adamı çenesinden, sakalından tutup çekme.

balyoz

Vaktiyle Avrupa devletlerinin büyükelçi ve büyük konsoloslarıyla, general ve amiral gibi kişilerine verilen bir ünvandır. (Fransızca)
(Yunancadan) Kazık çakmak, büyük taşları kırmak için kullanılan uzun saplı, iri ve ağır çekiç. (Fransızca)

bar / bâr

Allah.
Yemiş, meyva.
Yük, ağırlık.
Yağdıran, serpen, döken.

bar-ı giran / bâr-ı girân

Ağır yük.

bar-ı sakil / bâr-ı sakil / bâr-ı sakîl / بَارِ ثَق۪يلْ

Ağır yük.

Ağır yük.

Ağır yük.

bar-ı sıklet / bâr-ı sıklet

Ağır yük, sıkıntı.

barbut altını

Tanzimattan önce Osmanlılarda kullanılan bir çeşit altın sikke. Yüzlük Mecidiye altını kıymetinde ve ayarında, iki kırat ağırlığında idi.

barimetri

Beden ölçümü yardımıyla hayvanların ağırlığını tayin etme. (Fransızca)

baskı

t. Basıp sıkacak, tazyik edecek şey. Sıkı tazyik.
Basan, ağırlık veren şey.
Kalıp, damga.
Bir eserin yeni basılışlarının her seferi.
Bir basmanın bir def'ada basılan miktarının tamamı. Meselâ: Bu lügatın baskısı 25.000 dir.

baskın

t. Ağır, sakil.
Basıp geçen, galip, üstün.
Ansızın, birdenbire hücum.

baskül

Büyük ağırlıkları, küçük bir ağırlık yardımıyla tartmayı sağlamak üzere birkaç kaldıracın uygun bir tarzda birleştirilmesiyle meydana getirilmiş âlet. (Fransızca)

basur / bâsûr

(Çoğulu: Bevâsir) Tıb: Mayasıl. Kalın bağırsakta ve makadın etrafındaki siyah kan damarlarının şişmesi ve bazen iltihablanması sebebiyle, makadın içinde ve dışında meydana gelen memeler yüzünden makaddan kan ve cerahat gelmesi hastalığı.

bataet / batâet / بطائت

Tenbellik, yavaşlık. Ağırlık.

Ağırlık, yavaşlık. (Arapça)

batarya

İtl. Elektrik elde etmek için hazırlanmış şişeler takımı.
Ask: Bir subayın emrine verilen belli sayıdaki ağır silâhlarla bunların hizmetinde bulunan insan, hayvan ve malzemenin hepsine birden verilen isim.

bati / batî / بطى

Ağır hareketli. Ağır. Yavaştan.

Ağır, yavaş. (Arapça)

bati-ül hareke / batî-ül hareke

Davranış ve hareketi ağır.

batman / بَاطْمَانْ

Eski ağırlık ölçülerinden olup, iki okkadan sekiz okkaya kadar yeryer değişir. Ekseriya altı okkadır. Bu, hâlen kullanılan sekiz kilo kadardır.

Eskiden kullanılan ve 8 kiloluk ağırlığa karşılık gelen bir ölçü birimi.

İki ile sekiz kilo arasında değişen ağırlık ölçüsü.

Sekiz kg. ağırlık.

bavekar / bâvekar / باوقار

Ağırbaşlı. (Farsça - Arapça)

behzet

Ağırlaştırmak, meşakkatli yapmak.
Zebûn etmek.

ber

Üzere, üzerine, yukarı mânasına (ve Arabçadaki "Alâ" yerine edat-ı isti'lâdır) (Farsça)
Göğüs, sine, bağır, sadır. (Farsça)
Fayda. (Farsça)
Hamil. (Farsça)
Hıfz. (Farsça)
Yan. (Farsça)
Taraf. (Farsça)
Nâkil. Götürücü. (Farsça)
Meyve. (Farsça)
Yaprak. Varak. (Farsça)
Meme. (Farsça)
Genç kadın. (Farsça)
E (Farsça)

berbere

Kızgınlık ânında söylenip çağırmak bağırmak.

betaet / betâet / بطائت

Ağır olma, yavaşlık.

Ağırlık, yavaşlık. (Arapça)

bevc

Berk, şimşek.
Yorulma.
Bağırma, haykırma.

bıta

Ağır davranma, gevşek davranma, gecikme.

blok

Birbirine bitişik yapılar. (Fransızca)
Büyük ve ağır yığın. (Fransızca)
Resim kağıtları saklanan karton kap. (Fransızca)

bombardıman

Bomba, top gibi ağır silahlarla yapılan hücum. (Fransızca)

büfe

İçinde sofra takımı konulan dolap. (Fransızca)
Davetlileri ağırlamak için çeşitli yiyecek ve içeceklerin hazır bulundurulduğu masa. (Fransızca)
İstasyon lokantası. (Fransızca)
Sigara, kibrit, gazete, sandviç v.s. satılan yer. (Fransızca)

buhran

Sıkıntı. Darlık. Nöbet. Kriz. Hastalığın ağır zamanı.
Bir işin tehlikeli ve karışık hâl alması.

bumbar

Koyun ve benzeri gibi hayvanların kalın bağırsağı. (Farsça)
İçine kıyma, pirinç vs. doldurulmuş bağırsakla yapılan bir cins yemek. (Farsça)

bumehen

(Bumehin) Deprem, zelzele, yer sarsıntısı. (Farsça)
Koyun bağırsağı. (Farsça)

bun

Nihâyet, dip. (Farsça)
Kolay, suhûletli. (Farsça)
Rahim. (Farsça)
Temizlenmiş olan koyun bağırsağı. (Farsça)

bürdbar

Ağırbaşlı. Sabırlı, mütehammil, uysal, tahammüllü kimse. (Farsça)

bürdbari / bürdbarî

Ağırbaşlılık, sabırlılık. (Farsça)

bürokrasi

Hükûmet dairelerinde aşırı kırtasiyecilik, muamele çokluğu. İşlerin yürütülmesinde şekilciliğin ve idarî işlemlerin ağır basması hâli. Devlet görevlilerinden meydana gelen zümre veya sınıf. Memurlar sınıfı. Bürokrasi, her çeşit rejimde tahakküm vasıtası olmaktadır. Oysa İslâmiyet'te devlet makamları (Fransızca)

cahcaha

Gönlünde olan sırrını gizlemek.
Çağırmak.
Su sesi.

car

Faydasız bağırıp çağırmayı ve gevezeliği ifade eder ve ekseriya mükerrer kullanılır.

ce'cee

Geri durdurmak.
Deveyi suya çağırmak.
Eşek boncuğu denilen bir boncuk.

ce'r

Tazarru etmek, yalvarmak.
Çağırmak.

ceey

Su içmesi için deveyi çağırmak.

cehcehe

Çağırmak.
Irak etmek, uzaklaştırmak.

cehir

(Cehr. den) (Çoğulu: Cüherâ) Yüksek sesle, bağırarak ve açık olarak söylenen.
Güzel, dikkate değer.

çeki

Odun gibi ağır cisimleri tartmada kullanılan 250 kiloluk ağırlık ölçüsü.

celahiz

Kaba, ağır.

celb / جلب

Kendine çekme. (Arapça)
Celb edilmek: (Arapça)
Kendine çekilmek. (Arapça)
Yazı ile çağırılmak. (Arapça)
Celb etmek: (Arapça)
Kendine çekmek. (Arapça)
Yazı ile çağırmak. (Arapça)

celb-i ervah / celb-i ervâh

Ruhları çağırma.

celb-i ervah-ı tayyibe / celb-i ervâh-ı tayyibe

İyi ruhları çağırma.

celbname / celbnâme / جلب نامه

Mahkemeye çağırma kağıdı, celb kağıdı. (Farsça)

Çağırma kağıdı.

Çağırı mektubu. (Arapça - Farsça)

cerrar

Cer yapan, para toplayan.
Yavaş yavaş giden asker alayı veya ordusu. Harp âletleri ile cihazlanmış ordu.
Desti satıcısı.
Ağır ağır giden.
Traktör.

ciddi / ciddî / جدی

Gerçek. Hakikat.
Ağırbaşlı, hâlleri sakin olan kişi.
Mühim.

Ağırbaşlı. (Arapça)
Önemli. (Arapça)

ciddiyet

Ciddîlik.
Ağırbaşlılık, sakin hâllilik.
Ehemmiyet.

ciddiyyet / جدیت

Ciddilik. (Arapça)
Ağırbaşlılık. (Arapça)

ciğer

Ciğer. Bağır. (Farsça)
Keder, sıkıntı, elem. (Farsça)
Avaz. (Farsça)

cinayet / cinâyet

Adam öldürme, ağır suç.

cun

Karnı ve kanadı kara olan bağırtlak kuşu cinsinden bir kuş.

cüsam

Uykuda gelen ağırlık, kâbus.

cüsum

Kuşun, uyuması vaktinde göğsünü yere koyup çömelmesi. Çömelip oturmak.
Uykuda gelen ağırlık. Kâbus.
Oturmak.

da'vat

(Tekili: Duâ) Duâlar, niyazlar, çağırışlar.

da'vet

Çağırma. Ziyafet. Duâ.
Bir fikri kabul ettirmek için deliller söylemek.

Hak dîne çağırmak.
İkrâm etmek için çağırma çağırılma.

dac

Çağırmak.

dacce

Bir kere çağırmak ve inlemek.

dacic

Çağırış.
Sesi yükseltmek.

dacir

Gamkin ve gönlü dar kimse.
Bağırgan dişi deve.
Kederlenmek, hüzünlenmek muztarib olmak.

dacuc

Çağıran.
İnleyen.
Sağarken incinen ve inleyen dişi deve.

dagv

Kedi veya tilki çağırmak.

dai / dâî

Dua eden, duacı.
Sebep.
Davet eden. Muktazi. (Meselâ: Yemek yemek, iştihadan gelen bir lezzet, bir iştiyaktır. Onu yemeğe sevk eder. Buna dai denir.) Resul-ü Ekrem'in (A.S.M.) bir ismi de daidir.
Çağıran. Müezzin.

Duacı, çağıran.

dai-yi sıdkı / dâî-yi sıdkı

Doğruluğun çağırıcısı, gerekçesi (Peygamber Efendimiz'in bir ismi de Dâî'dir).

dakk

Vurmak.
Çekmek. Çok yemekten dolayı vücudun ağırlaşması.
Kapı çalma.

dakvan

Sütü çok içtiğinden dolayı bedeni ağırlaşan kuzu.

dal'

Meyl. Eğrilik. Kuvvet.
Ağır yük götürmek.

dalif

(Çoğulu: Düllef) Nişandan öteye düşen ok.
Ağır yük getirip adımlarını birbirine yakın atan adam.

danık

(Çoğulu: Devânik) Bir dirhemin altıda biri ve iki kırât ağırlığı. (Her kırat beş arpa ağırlığıdır.)
Zayıf düşkün davar.

davet / dâvet

Çağırma.

de'lan

Ağır yük getirmiş hayvanın yab yab yürümesi.

debb

Hareket etmek.
Ağır ağır yürümek.

decc

Tavuğu çağırmak.

dececan

Ağırca, yab yab yürümek.

defif

Ağır ağır gitmek.
Kuşun, ayakları yerde iken kanatlarını salıp hareket ettirmesi.

dehaz

Feryat, figan. Bağırıp çağırma. Yüksek sadâ ile medet isteme. (Farsça)

dellal-ı vahdaniyet ve saadet / dellâl-ı vahdâniyet ve saadet

Allah'ın birliğine ve mutluluğa çağırıp ilân eden.

deman

Heyecanlı. Hiddetli, hiddete kapılmış. (Farsça)
Vakit, zaman. An. (Farsça)
Bağırıp çağırma, feryat, figân. (Farsça)
Heybetli, güçlü, kuvvetli, azametli, cesim. (Farsça)
Kükremiş. (Farsça)

dendene

Mırıltı, homurdanma. Ağır ağır, dudak kıpırtısıyla, yavaş yavaş söylenen söz. (Farsça)

dıkak

Herşeyin ufalmışı, incesi, kırıntısı.
Şirden adı verilen bağırsak.

dinar / dînâr

Bir miskal (4.8 gram) ağırlığındaki altın para.

direm

(Dirhem) Eskiden kullanılan bir ağırlık ölçüsü. Şimdiki üç gram ağırlık. Okka denen eski ağırlık ölçüsünün (1/400) kadarıdır. Şer'an, orta büyüklükte yetmiş tane arpa ağırlığı. (Farsça)
Eskiden kullanılan ve beş kuruş değerindeki gümüş para. Akça. (Farsça)

dirhem / دِرْهَمْ

Eskiden kullanılan ve yaklaşık 3 gramlık ağırlığa karşılık gelen bir ölçü birimi.

İslâmiyet'ten önce ve sonra kullanılan değişik ağırlıktaki gümüş paralar.

Okkanın dörtyüzde biri olan eski ağırlık ölçüsü.
Gümüş para.

Üç gramlık ağırlık ölçüsü.

3,25 gram ağırlık.

dirhem-i şer'i / dirhem-i şer'î

Peygamber efendimiz zamânında kullanılan (3,36) üç gram ve otuz altı santigram ağırlığındaki gümüş para.

dirhem-i urfi / dirhem-i urfî

Bir memlekette kullanılması âdet olan veya hükûmetlerin kabûl ettikleri belli ağırlıktaki dirhem.

dua

Allah'a (C.C.) karşı rağbet, niyaz, yalvarış, tazarru.
Salât, namaz.
Cenab-ı Hak'tan hayır ve rahmet dilemek. Allah'ın rızâsını, hidayet ve istikamete muvaffakiyyeti dilemek, yalvarmak.
Peygamber'e (A.S.M.) salavat getirmek.
Birisini çağırmak.
Birisini

dürece

Süllem, merdiven.
Bağırtlak kuşu. (Kanatlarının içi siyah ve dışı boz olan bir kuş.)

ebelet

Çok yemekten gelen ağırlık, hazımsızlık.

ecsam-ı sakile / ecsâm-ı sakîle

Ağır cisimler.

Ağır cisimler.

efgan

Acı ile bağırıp çağırmalar. Feryatlar ve istimdat. (Farsça)

efza'

(Tekili: Fezâ) Korku ile bağırıp çağırmalar.

ehemmiyet

Mühim olma, ağırlık, değerlilik, dikkate değer olma, dikkat ve ihtimam, kıymet, nazar-ı dikkati çekme.

em'a / em'â / امعا

(Tekili: Miâ) Bağırsaklar.

Bağırsaklar. (Arapça)

em'a-i galiza / em'â-i galiza

Kalın bağırsaklar.

em'a-i rakika / em'â-i rakika

İnce bağırsaklar.

engizisyon

XVI. ve XVII. asırlarda Hristiyan Katolik Mezhebine âit kiliselerden alâkayı kesen veya Papa'ya karşı gelenlere yapılan -insanları arslanlara parçalatmak, fırında yakmak gibi- dehşetli işkenceler veya onları bu azaba mahkûm eden mahkemelere verilen isim. (Fransızca)
Çok ağır ve çok zâlimce cezây (Fransızca)

engizisyon mahkemeleri

Fransa'da 16. ve 17. yüzyıllarda Hristiyan Katolik Mezhebine ait kiliselerden alâkayı kesen veya Papa'ya karşı gelenleri ağır işkence ve zor ölümlere mahkûm eden mahkemelere verilen isim.

erdeb

Bir ağırlık ölçüsüdür. Arab ülkelerinde kullanılır. Miktarı, İstanbul kilesiyle dokuz kileyi karşıladığı gibi, kullanıldığı mahalle göre de değişir.

esamm

(Çoğulu: Summun) Kulağı sağır olan.
Katı taş.

esbab-ı müşeddide

Kuvvetlendiren, artıran sebepler. Cezâ hukukunda; cezâyı ağırlaştıran kanuni veya takdiri sebepler. (Esbâb-ı muhaffifenin zıddıdır.)

esekk

Tavşan.
Kulağı kesik olan.
Küçük kulaklı.
Kulağı işitmeyen. Sağır.

eskal

(Tekili: Sekal) Ağır yükler, ağır şeyler. Kalabalık, ağırlık.

(Sakil. den) Daha sakil, en ağır, en çirkin.
Kaba, can sıkıcı.

Ağır yükler, ağırlıklar.

esliha-i sakile

Top gibi ağır silâhlar.

eved

Kuvvet. Ağır yük götürmek.
Eğrilik.

evk

(Çoğulu: Evâk) Ağırlık, yük.
İçinde su biriken çukur yer.

evzan / evzân / اوزان

Ölçüler. (Arapça)
Vezinler. (Arapça)
Ağırlıklar. (Arapça)

evzar

(Tekili: Vizr) Ağırlıklar. Yükler.
Mc: Günahlar.
(Vezer) Kal'alar, kaleler, hisarlar, sığınılacak yerler.
Üstünlükler, galebeler.
Dağlar.

eya

Acaba mânasına nidâdır. "Hey, ey" gibi çağırma, nidâ, seslenme edatı olarak da kullanılır. (Farsça)

eyhem

Sağır.
Bahadır.

ezan / ezân

Bildirmek. Namaz vakitlerini bildirmek, müslümanları namaza dâvet etmek (çağırmak) için yüksek bir yerde belli olan Arabca kelimeleri sırası ile okumak.

ezir

Haykırma, bağırma. (Farsça)

fa'faa

Çobanın koyunu çağırması. Çağırıp "fâfâ" demek.

fahir

(Fâhire) İftihar eden. Kendi amelini ve kendini beğenen. Övünen.
Şa'şaalı. Ağır. Parlak. Şanlı.
Büyük ve iyi nesne.
Koruğu büyük çekirdeksiz hurma.
Memeleri büyük deve.

fantezi

yun. Çeşitli ve süslü. Müsrifane süs isteğinden doğan hayal hareketi ile yapılmış süslü eşya veya süslenmek. Ağırbaşlı olmayan.

fedh

Bir kimseyi borca sokmak.
Ağır işe giriftar etmek.

fehha

Uyku içinde horlamak.
Çağırmak.

feryad / feryâd / فریاد

Bağırıp çağırma. Yüksek sesle medet istemek. Figan. (Farsça)

Bağırıp çağırma.

Bağırma, çığlık. (Farsça)
İmdat isteme. (Farsça)
Feryâd etmek: Bağırmak, çığlık atmak (Farsça)

feryad eden

Bağıran.

feryad ü figan

Bağırıp çağırma, ağlayıp sızlama.

feryad u fizar / feryad u fîzar

Yüksek sesle bağırıp haykırmak, yardım istemek.

feryad-bahşa

Feryâd ettiren, bağırttıran. (Farsça)

feryad-ı matem

Matem hâlinde derin üzüntülerin bağırıp çağırarak dile getirilmesi.

feryat

Bağırma.

figan / figân / فغان

Ağlayıp sızlama, bağırıp çağırma. (Farsça)

Feryat etme, ah çekme. (Farsça)
Figân eylemek: Bağırmak, feryat etmek, inlemek. (Farsça)

figan-perver / figân-perver

Feryad ettiren, bağırtan. (Farsça)

fitil

Eskiden ağırlık ölçüsü olarak kullanılan dirhemin kesirlerinden biri. Dirhemin dörtte birine: denk; dengin dörtte birine: Kırat; Kıratın dörtte birine: Fitil denilir.
Eski Fitilli tüfeklerin namlusundaki baruta ateş vermek için kullanılan kükürtlü ip veya kaytan parçası.
Topa

galebe / غلبه

Baskın çıkma, ağır basma. (Arapça)
Kalabalık. (Arapça)

gali / galî

Pahalı. Kıymetli. Ağır.
Haddini tecâvüz eden, haddini aşan.

galib / gâlib / غالب

Ağır basan. (Arapça)
Galip. (Arapça)

galibiyyet / gâlibiyyet / غالبيت

Zafer, ağır basma, yenme. (Arapça)

galiz / galîz

Çirkin, terbiye dışı, kaba, ağır.

gamgama

Haykırma. Muharebe edenlerin bağırtısı.
Kalb dinlendiğinde işitilen ses.
Sözü, belirsiz söylemek.
Kalbin bulunduğu yer.

Bağırtı, haykırış.

gamt

Çok yemekten dolayı midenin şişmesi.
Ağırlık olmak.

ganbot

Yapısı küçük olmakla beraber, nisbeten ağır toplarla mücehhez harp gemisi.

gargara

Suyu, içilen ilâcı veya başka bir sıvıyı, boğazda oynatıp çalkalama.
Tavuk ve güvercinin ötmesi.
Can boğaza gelip tereddüt etmek.
Çömleğin kaynayıp fıkırdaması.
Çoban koyuna haykırıp çağırması.

gatata

(Çoğulu: Gıtât) Bağırtlak cinsinden bir kuş.

gavs

Çağırma. Nida. Medet istemek.
Yardım edici. Medet verici.
Kurtuluş.

gazefe

Bağırtlak kuşu.

giran / girân / gîrân / گران

Pahalı. Tartısı ağır olan. Ağır. Dolu. (Farsça)
Sert. Katı. (Farsça)
Bıktırıcı. Usandırıcı. (Farsça)

Ağır.

Ağır, sakil.
Fenâ, kokmuş.
Bıktırıcı, usandırıcı.

Ağır, bıktırıcı.

Ağır. (Farsça)
Pahalı. (Farsça)
Kokuşmuş. (Farsça)
Katı. (Farsça)

giran-bar

Meyvesi çok olan ağaç. (Farsça)
Ağır yüklü. (Farsça)
Gebe insan veya hayvan. (Farsça)
Zengin, gani. (Farsça)

giran-can

Ağır kanlı, ağır hareketli, can sıkıcı (adam). (Farsça)

giran-dest

(Çoğulu: Girandestân) İşini ağır yapan kimse. Eli ağır kişi. (Farsça)

giran-guş

(Çoğulu: Giranguşân) Sağır, kulağı ağır işiten. (Farsça)

giran-guşane / giran-guşâne

Sağırcasına. (Farsça)

giran-hab

Uykusu ağır olan adam. (Farsça)

giran-seng

Ağır başlı kişi. Ciddi ve vakar sahibi kimse. (Farsça)
Sabırlı, kanaatkâr. (Farsça)

giran-seyr

(Çoğulu: Giranseyrân) Hareketleri ve yürüyüşü ağır olan. (Farsça)

giran-sirişt

(Çoğulu: Giransiriştân) Tembel, ağır tabiatlı, ağır kanlı. (Farsça)

girani / giranî

Ağırlık, sıklet. (Farsça)

gırgıra

(Çoğulu: Garâgır) Yaban tavuğu.

gıriv / gırîv

Bağırma, feryat etme, çığlık atma, bağrışma. (Farsça)

gurrende

Hiddetle bağıran, şiddetle gürliyen. (Farsça)

guvas

Feryâd edip, "imdat!" diye bağırmak.

hab-ı giran / hâb-ı giran

Ağır uyku.

hacıyatmaz

Dibindeki ağırlıktan dolayı yere ne şekilde bırakılırsa bırakılsın, dik bir durum alan oyuncak.
Mc: Zor durumlarda kendisini çabucak toparlamayı beceren kişi.

hadd

Gürültülü bir sesle çağıran.
Denizden gelen gürültülü dalga sesi.
Gürültü ile yıkılan.

hadreban

Feryadı şiddetli olan, çok fazla bağıran.

hafif

Ağır olmayan. Hafif. Yeğni.

hakile / hakîle

Uzun buğday.
Bağırsak içinde olan su.

han

Okuyan, okuyucu, çağıran manasına gelir. Meselâ: Duâ-hân : (Niyaz ve tazarrukârane bir tezellül ile) duâ okuyan. (Farsça)

hantal

Kaba, büyük ve ağır.

harf-i nida' / harf-i nidâ'

Ya, ey, â gibi harflerle çağırılanın ismine eklenen harf. Ünlem.

haşa-i batın / haşâ-i batın

Bağırsaklar.

hatat

Bağırma, çağırma, feryâd etme.

hatif

Gayıptan haber veren cinnî.
Sesi işitilen ve kendisi görülmeyen, seslenici. Ses verici, çağırıcı.

haviyye

(Çoğulu: Havâyâ) Yağlı bağırsak.
Bağırsak.
Deve palanı.

havsa

Bağır.
Bağırın yanındakiler.

havtel

Büluğa eren oğlan.
Bağırtlak yavrusu.

havz-ı kebir

Fık: Büyüklüğü 45 - 50 metre kare genişliğinde olan akmayan, durgun su bulunan havuzdur. Genişliği bu ölçüden küçük olursa ona havz-ı sagir denilir.

hayyeales-salah-hayyealel-felah / hayyeales-salâh-hayyealel-felâh

Ezân ve ikâmet okunurken söylenen "Haydin namaza" ve "Haydin kurtuluşa" mânâsına mü'minleri kurtuluşa, seâdete sebeb olan namaza çağıran iki mübârek söz.

hazaze

Tıb: Bulaşıcı, müzmin bir cilt hastalığı olup sonradan bağırsaklara geçerse öldürücü olur.

he'he'

Deveyi yulafa çağırmak.
Gülegen adam.

he'hee

Deveyi yulafına çağırıp hey hey demek.

hebc

Vurmak.
Ağırlık.

hecef

Yaşlı devekuşu.
Ağır ve boş kimse.

hechece

Çağırmak.

hedhede

Bağırma, ötme.
Devenin bağırması, kuşun ötmesi.

heds

Sürmek.
Reddetmek.
Haykırıp bağırmak.

hemheme

Rüzgârın esmesi ile ağaç yapraklarından çıkan sesler.
Aslan bağırması.
Deve sesi.

hemim / hemîm

Ağır ağır gitmek.
Otun tazeliğinden dolayı parlaması.

henb

Vehamet.
Ağırlık.

herave

Ağır, yoğun asâ (baston).

herhere

Su çağıltısı.
Koyunu çağırmak.
Aktığında sesi ve çağıltısı işitilecek kadar çok olan su.

hevde

Bağırtlak kuşu.

heyamola

Eskiden ramazanlarda para toplamak gayesiyle mahalle çocukları tarafından teşkil edilen bir nevi dilenci alaylarında söylenen bir tâbirdir.
Eskiden gemiciler gemi demirini çekerken veyahut bir amele inşaatta ağır bir şey kaldırırken yahut da şahmerdanı yukarı çekerken kuvvetbirliğini

heyha

Deveyi yulafa çağırmak.

hidayete getirme

Doğru ve hak olan İslâma çağırma, İslâmın kurallarını uygulamaya davet etme.

hidemat-ı şakka

Taş taşımak, toprak kazmak gibi, mahkûmlara yaptırılan ağır hizmetler.

hıffet

Hafiflik; kolaylık; Arapça'da kural olarak teleffuzu dile ağır gelen lâfızların kurallar çerçevesinde düzenlenerek kolaylık sağlama; Meselâ, kàle fiilinin aslı 'kavele' dir. Ancak söylemesi dile ağır geldiği için 'vav' harfi 'elif'e çevrilerek kàle denmiştir.

hılas

Her nesnenin dibine çöken ağırlığı.

hılkıd

Kötü ahlâklı ve ağır ruhlu kimse.

himl

Yük. Taşınan ağırlık.

himl-i cesim

Ağır yük.

hındelis

Ağır yürüyüşlü deve.

hins

(Çoğulu: Ahnâs) Günah.
Yemin.
Ahdi bozmak.
Ağır yük.

hitafe

Çağırmak.

hiyat

Çağırmak.

hıyata

Terzilik, dikiş dikme işi.
Tıb: Ameliyat esnasında kesilip yarılan yerin tekrar kaynaması için dikilmesi.
Ameliyatta dikiş için kullanılan bağırsak ve benzeri şeylerden yapılan iplik.

hizam

Kolan ve bağırdak denilen nesne. (Beşikte çocuklara bağlarlar.)

hostes

ing. Umumi taşıtlarda, daha ziyade uçaklarda yolcuları ağırlayan kız veya kadın.

hucee

Çok nikâh ve çok cima eden erkek.
Şişman ve ağır kimse.

hulle

Ağır, pahalı.
Belden aşağı ve belden yukarı olan iki parçadan ibâret olan elbise.
Cennet elbisesi.
Fık: Üç defa kocasının boşadığı bir kadının dördüncü defa eski kocasına nikâh düşebilmesi için başka birine nikâhlanması. Müslim bir erkek karısını üç talak ile boşarsa,

hünba'

Ağır ve çirkin kadın.

huruş / hurûş

Coşma, bağırma.

hütaf

Çağırma, seslenme.

huvar

Bağırış, çığlık, sayha, avaz.

hüzahiz

Bağırgan deve.
Keskin kılıç.
Çok su.
Fitne.

i'zaz / i'zâz / اعزاز

Hürmet etmek. Ağırlamak. İkram etmek. Aziz kılmak. Galip gelmek.

Değer verme. (Arapça)
Ağırlama. (Arapça)

i'zazen

İkram ederek, ağırlayarak.

ıbb

(Çoğulu: E'bâ) Yük dengi, ağır yük.

ibta'

Gecikme, geciktirme.
Ağır hareket.

icdaf

Bağırıp çağırma.

iclab

Cem'etmek, toplamak.
Yoldaşlık etmek.
Ardından çağırmak.
"Gitsin" diye haykırmak.

iclal

Ağırlama. İkram. Tekrim eylemek. Büyüklüğünü kabul edip hürmet etmek. Büyüklük. Azamet.

ıdcac

Çağırmak, çağırtmak.

igrik

Çok bağırıp böğüren (hayvan).

ihzar / ihzâr / احضار

Çağırma, huzura getirme. (Arapça)
Hazırlama. (Arapça)
Hazırlanma. (Arapça)

ikab / ikâb

Ağır ceza.
Âhiret azabı.

iki dirhem bir çekirdek

Mc: "Pek süslü" yerine kullanılır bir tabirdir. Osmanlı altını iki dirhem bir çekirdek ağırlığında olduğu için bu tâbir meydana gelmiştir.

ikram / ikrâm

Ağırlamak. Hürmet etmek. Saygı göstermek.
İltifat olarak bir şeyler vermek.
Bağış.
Hesap dışı verilen şey veya yapılan indirme, tenzilât.
Allah'ın lütfu ve ihsanı. (İkramın izharı, yani Allah'ın lütfu ve ihsanı olan ikramın izharı tahdis-i nimettir. İnsanın ne

Ağırlama.

ikramen

İkram olarak. Ağırlama suretiyle. Hürmet, tazim ve saygı için.

ilcac

Feryad etme, bağırma.

iltihab-ı a'ver

Tıb: Körbağırsağın iltihabı.

iltiva-yi em'a / iltiva-yi em'â

Tıb: Bağırsağın kendi üzerine helezoni biçimde kıvrılması.

imam-ı taberani / imam-ı taberanî

(Süleyman bin Ahmed Taberanî) Hadis âlimidir. Şam'da Taberiyye'de doğmuş ve orada vefat etmiştir. (260-360) Kebir, Evsat ve Sagir hadis kitablarını yazmak için 33 sene Irak, Hicaz, Yemen, Mısır ve başka yerleri dolaşmıştır.

inhizal

Beli kırılmış gibi ağır yürüme.
Soruya karşılık verme.

insidad-ı em'a / insidad-ı em'â

Tıb: Bağırsakların birbirine dolanması neticesinde tıkanması.

ırgat

(Rumca) Rençber, işçi.
Yapı işçisi. Amele.
Gemilerde demir zincirini toplamak için ve binalarda bazı ağır şeyleri kaldırmak için zincirlerle çevrilmiş, ufki bucurgat.

irhem yareb

Tıb: Bağırsak tıkanması veya dolanması.

irşad / irşâd

Yol gösterme, rehberlik etme. İnsanları, Allahü teâlânın emir ve yasaklarına ve Resûlullah efendimizin sünnet-i seniyyesine uymaya, her zaman Allahü teâlâyı anmaya, O'nu unutmamaya, kalbde O'ndan başkasının sevgisine yer vermemeye çağırmak, Allahü te âlânın râzı olduğu yolu göstermek.

işade

Çağırmak. Sesini yükseltmek.
Dünyevi matluba yetişmek.
Binayı yükseltmek.

ısgar

(Sagir. den) Hakir ve hor görme.
Küçültme.

ishan

Aslında kalınlık demek olan sihan ve sehânetten kalınlaştırmak demektir. Siklet de sehanetin lâzımı olmak itibariyle: "Falan kimseyi, hastalığı veya yarası ağırlaştırdı, yerinden kımıldatmaz etti." mânâsına "İshanehül maraz evilcerh" denilir. Harbde düşmanın esaslı kuvvetlerini iyiden iyiye vurarak,

iskal

Ağır bir şey yüklemek.

ism-i tafdil

Renge, şekil ve vasfa dâir (ef'al) vezninde olan mutlak ve uzuv noksanlığına delâlet etmemek üzere mukâyeseli üstünlük ifâde eden sıfatlardır. Daha büyük, en büyük, daha küçük, en küçük, en güzel, daha güzel gibi mânâlara gelir. (Kebir kelimesinin ism-i tafdili: Ekber; sağir kelimesinin ism-i tafdil

ısmam

Şişenin ağzını tıkama.
Sağırlaştırma, duymaz hâle getirme.

ismat

Susturma, sükut ettirme.
Men'etmek.
Tecvidde : Harfi söylerken lisana ağır geldiğinden, kendilerinden yalnız aslı rübâî olanlar ile, hümasi olanların terkibi men' edilmişti. İsmât sıfatının harfleri; izlâk sıfatının harfleri olan on altı harf ile harf-i meddin maadası olan on

ispirtizma / اِيسْپِيرْتِيزْمَه

Ruh çağırma.

ısr

Ahd. Sözleşme. Yemin.
Kulakta küpe deliği.
Şiddetli ahkâm ve teklifler.
Altındakini yerinde tutan ağırlık, bağ.

istar

Yüzletme, astar çekme.
(Çoğulu: Esâtir) Altıbuçuk dirhem ağırlığında (19.5 gr.) bir ölçü.
Dört tane.
Dört veya dört buçuk miskal.

istibşar

Müjde almak. Hayırlı, iyi haber iyi sevinmek.İSTİBTA' : Ağır ağır hareket etme.
Gecikme, geç kalma.

istihzar / istihzâr / استحضار

Hazırlama. (Arapça)
Hazırlanma. (Arapça)
Huzura çağırma. (Arapça)

istimdad / istimdâd

Yardım isteme, yardıma çağırma.

istiskal

Ağır bulup hoşlanmadığını anlatmak. Soğuk muamele ederek sevmediğini bildirmek.

istiskal etme

Ağır bulup hoşlanmama, değer vermeme.

istiskal etmek

Ağır bulup hoşlanmamak.

izaz / îzâz

Ağırlama.

izzet-i ilmiye

İlmin izzeti; ilmin gerektirdiği vakar, ağırbaşlılık.

kaat

Gadap, hiddet, öfke.
Darlık.
Yaşlı koyun.
Davar memesi.
Bağırma ve çığlık şiddeti.

kabadayı

Mc: Cesur, kahraman, cengâver. Eskiden kabadayılar ağırbaşlı, fenalıktan kaçınır, iyiliği sever insanlar oldukları için muhitlerinde hürmet görürlerdi.
Kimseden korkmaz görünerek şuna buna meydan okuyan kimse, yiğit taslağı.

kabin

Güveğinin geline verdiği ağırlık, eşya, para. (Farsça)

kabkaba-i ibil

Devenin bağırması.

kabus

Uykuda ağırlık basması. Korkulu ve insanda hareket bırakmayan rüya. Karabasan.

kadr

Bir alış-verişte karşılıklı olarak değiştirilen iki maldan herbirinin ölçek veya ağırlıkla ölçülen mal olmaları.

kantar

Ağırlık ölçüsü âleti.
Binikiyüz dinar, onikibin okiyye, yüz okiyye gibi hudutsuz bir vezindir.
Kırk okka.

kanun / kânun

Ocak. Ateş yanan yer. Zaman.
Kış mevsimi.
Sakil, ağır adam.
Kış mevsiminin ilk iki ayı.
Mangal. Soba.

karkar

Kilim veya halı ucu.
Hışımla gürleyerek çağır demek.

kaskase

Yol göstermek.
Köpeği "kuçu kuçu" diye çağırmak.

katuf

Tembel; yürüyüşü ağır, yavaş olan hayvan.

katv

Sürur ve neşeyle ağır ağır yürümek.
Adımını biribirine yakın atmak.

kavkal

Bağırtlak kuşunun erkeği.
Keklik.
Turaç kuşu.

kaziye-i şartiyye-i muttasıla

Man: Mevzu ile mahmulü birer cümle olmakla, birinde bir şeyin üzerine olunan hüküm, diğerinde gösterilen şarta mütevakkıf olan kaziyyedir. (Eğer bir cisim ağır ise, bir yere yerleştirilmedikçe düşer gibi.)

kedkede

Ağır ağır seğirtmek.
Katı bir cisme dokunmaktan çıkan ses.

keham

Yaşlı, ihtiyar. (Kesmez kılıca "seyf-i kihâm"; peltek lisana "lisan-ı kihâm"; ağır yürüyüşlü ata "feres-i kihâm" derler.)

kehmel

Ağır ve kaba.

kell

(Çoğulu: Külul) Ağırlık.
Yorgunluk.
Ufak taneli yağmur.
Yetim.
Semizlik, besililik.
Cibinlik dedikleri ince örtü.

kende

Hendek, çukur. (Farsça)
Biçilmiş, kesilmiş. (Farsça)
Kokmuş, ağır kokulu. (Farsça)

kental

Yüz kilogram ağırlığında bir tartı birimi. (Fransızca)

ker / كر

Sağır, işitmez. (Farsça)
Kudret, kuvvet. (Farsça)
Maksad ve meram. (Farsça)

Sağır. (Farsça)

keramet

Allah (C.C.) indinde makbul bir veli abdin (yâni, âdi beşeriyyetten bir derece tecerrüd edebilen zatların) lütf-u İlâhî ile gösterdiği büyük mârifet. Velâyet mertebelerinde yükselen bir abdin hilaf-ı âdet hâli.
Bağış, kerem.
İkram, ağırlama.

keri / kerî

Örümcek ağı. (Farsça)
Sağırlık, duymazlık, işitmezlik. (Farsça)

kerkere

Tavuğa çağırmak.
Rüzgârın bulutu toplayıp dağıtması.

kesel

Tembellik. Uyuşukluk.
Yorgunluk.
Ağırlık.

Tembellik, ağırlık, uyuşukluk.

kezz

Boğazına çıkana kadar yemek.
Çok yemekten dolayı ağırlaşmak.

kih

(Çoğulu: Kihân) Küçük, sagir. (Farsça)

kihin

Küçük, sagir. (Farsça)

kile

40 litrelik hububat ölçüsü. Eski bir ağırlık ölçüsü.

kımat

Örtü, sargı. Sarılacak bez. Beşik bağırdağı.
Keserken koyunun ayağını bağlamada kullanılan ip.

kırat / kırât

Dirhemin onaltıda birini ifade eden eski bir ağırlık ölçüsü.

Değerli metallerin ölçülmesinde kullanılan ağırlık birimi.

kırat-ı şer'i / kırât-ı şer'î

Peygamber efendimiz zamânında kullanılan ve hadîs-i şerîflerde ismi geçen bir ağırlık birimi.

kırat-ı urfi / kırât-ı urfî

Kullanılması âdet olan ve hükûmetin kabûl ettiği miskâl ve dirhemden küçük bir ağırlık birimi.

kırkıs

Küçük üvez.
Köpeği çağırmak.
Yüzük yapılan özlü balçık.

kıtb

(Çoğulu: Aktâb) Bağırsak.

kıyye / قِيَّه

Okka. Eskiden kullanılan bir ağırlık ölçüsü. Kıyye-i atika da denir. Şimdiki 1282 gram.

Okka; şimdiki 1282 grama denk gelen eski bir ağırlık ölçüsü.

Okka,1282 gram ağırlık.

1282gr ağırlık ölçüsü.

kıyye-i aşari / kıyye-i âşâri

Kilo. Bin gram olan ağırlık ölçüsü.

kiza

Yemeği çok yemekten dolayı basan ağırlık.

kulle

(Çoğulu: Kulel) Doruk, dağ tepesi, zirve.
Kule.
Bazı harp gemilerinin güvertelerinde bulunan ve makine ile hareket eden ağır top.

kulunç

Tıb: Şiddetli bağırsak ağrısı. Omuzlarda ve vücutta bir ağrı.

kündguş / kündgûş

Sağır, işitmez. (Farsça)

kürek cezası

Tanzimattan önce ve yelkencilik devrinde işledikleri ağır cürümden dolayı harp gemilerinden kürek çekmek üzere gemi hizmetine verilen kimseler. Bu gibiler, gemilerde kürek çektikleri için bu tâbir meydana gelmiştir.

kusb

(Çoğulu: Aksâb) Göden bağırsak denilen büyük bağırsak.

kusbe

(Çoğulu: Kuseb) Göden bağırsak.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

Kut'ül Amare ne demektir?
Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.

İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

Kut'ül Amare zaferinin önemi
Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.

28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.

Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

Kût'a tramvayla asker sevkiyatı
İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.

Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.

Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.

Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.

Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.

Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.

Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.

Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.

Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

kuta'

(Çoğulu: Kutâ-Kutevât) Atın arkalaşacak yeri.
Bağırtlak kuşu.

kütale

Ağırlık, sıklet.

kuvve-i muhassala

Muhtelif kuvvetlerin ağırlık merkezi.

lando

Üstü önden ve arkadan açılıp kapanır, körüklü, geniş araba nevilerinden biridir. Halk arasında "Landon" şeklinde telâffuz edilen bu araba, fayton ve kupalara nazaran daha ağır ve gösterişli idi. (Fransızca)

lehd

Def'etmek, kovmak.
Ağır etmek, ağırlaştırmak.

lehid / lehîd

Götürdüğü yük ağır olduğundan eziyet çeken deve.

lüüse

Uyku ağırlığı.

madde

Zahir duygularla hissedilen, ruhâni olmayıp, ağırlığı olan, cismâni bulunan.
Asıl, esas, cevher, mâye.
Bend, fıkra, kısım.
İlm-i Kelâmda: His âzâmız üzerine bir takım muayyen ihtisâsât husule getiren veya getirebilen, her şey.
Tıb: Çıbanın içinde hasıl olan ya

Ağırlığı olan ve boşlukta yer kaplıyan varlık.

mags

Bağırsak ağrısı.

mahmur

(Hamr. dan) Sarhoşluğun verdiği sersemlik.
Uyku basmış ağırlaşmış göz. Baygın göz.

mancınık

Eskiden kale kuşatmalarında kalelere ağır taşlar fırlatmak için kullanılan savaş âleti.

Eskiden kale kuşatmalarında ağır taşlar fırlatmak için kullanılan, bir ucunda bir kepçe, öbür ucunda da bir karşı ağırlık bulunan kaldıraç biçiminde eski bir savaş âleti.

manivela

Ağır şeyleri çekmek ve kaldırmak için vasıtanın dönen merkezine bir ucu takılıp döndürülen kol.

masarin / masarîn

Bağırsaklar.

masvat

Çok bağıran.

matruş

Traş olmuş. Sakalsız.
Sağır kimse.

med'uv

Davet olunan. Çağırılmış. Davetli.

mehist

Ağır, sakil. (Farsça)

mehr-i muaccel

Nikâhta erkek tarafından kız tarafına verilen ağırlık, para.

mekanet / mekânet

Ağır başlılık.
Kuvvet. Güç.

mekinet / mekînet

Onur, vakar, ciddiyet, ağırbaşlılık.

mekis / mekîs

Vakarlı. Onur sahibi. Ciddi ve ağırbaşlı kimse.

menn

Nimet vermek. İyilik etmek.
Minnet.
Rıza.
Esiri fidye almadan, ücretsiz salıvermek.
Kesmek.
Zayıf etmek.
Ettiği iyiliği başa kakmak.
İki batman ağırlık.
Kudret helvası.

merkez-i sıklet

Ağırlık merkezi.

mesakil / mesakîl

(Tekili: Miskal) Miskaller, 1,43 dirhemlik ağırlık ölçüleri.

meskukat / meskûkât

Belli ağırlıkta basılmış olan altın ve gümüş paralar.

mest

Adamın elini deve karnında yavrunun yattığı yere sokması.
Bağırsak içinde iken sıvayıp çıkarmak.

mevat arazi / mevât arâzi

Ölü arâzi. Bir kimsenin mülkünde bulunmayan, mer'a, baltalık ve harman yeri olarak kimseye verilmemiş olan ve gür sesli bir kimsenin köy ve kasaba evlerinin son bulduğu yerden bağırıp sesi duyulmayacak derecede köy ve kasabadan uzak yâni tahmînen yarım saatlik uzaklıkta olan dağlık, taşlık, kıraç, o

mevzun / mevzûn

Ölçülü, tartılı, ağırlıkla ölçülen, tartılan mal.

mia' / miâ'

(Çoğulu: Em'â) Bağırsak.

mia-i a'ver / miâ-i a'ver

Körbağırsak.

mia-i galiz / miâ-i galiz

Kalınbağırsak.

mia-i isna-aşer / miâ-i isnâ-aşer

Oniki parmak bağırsağı.

mia-i rakik / miâ-i rakik

İncebağırsak.

miai / miâî

(Miâiyye) Bağırsakla alâkalı.

mihmandar

Misafire hizmet ve yardım eden. Misafiri ağırlayan. (Farsça)

Misafir ağırlayan; ev, mülk sâhibi.

mihmandar-ı kerim / mihmândâr-ı kerîm / مِهْمَانْدَارِ كَرِيمْ

Çok ikram edici misafir ağırlayan.

mihmandari / mihmandarî

Mihmandarlık. Misafir ağırlayıcılık. (Farsça)

mihmannevaz

Misafire iyi muamele ederek ikram eden. Misafir ağırlayan. (Farsça)

mihmanperver

Misafir ağırlayan, misafire ikram eden, misafir seven. (Farsça)

mihmanperveri / mihmanperverî

Misafirperverlik, misafir ağırlayıcılık. (Farsça)

mikat

Bağırdak ipi, (oğlancıkları beşikte onunla bağlarlar.)
Kesilme ânında koyunun ayağını bağladıkları ip.

minhar

Misafirperver. Misafir kabul edip ağırlayan.

misafirperver

Misafir ağırlamayı seven.

miskal

Yirmidört kıratlık (4,5 gr. kadar) bir ağırlık ölçüsü. (Bir kırat, beş normal arpa ağırlığında olup, bir dirhemin 1/14 üdür.)

Yaklaşık 4.5 grama denk olan bir ağırlık ölçüsü.

Yirmidört kıratlık bir ağırlık ölçüsü. (Ondört kırat bir şer'î dirhem karşılığıdır).

Bir çeşit ağırlık ölçü birimi.

4,5 gram ağırlık.

mısvat

Çok haykıran, çok bağıran.
Ses kuvveti.

mizbanan / mizbanân

(Tekili: Mizban) Misafirleri ağırlayanlar, ev sahipleri.

mizman

Misâfiri ağırlıyan, misâfire ikram eden ev sâhibi. (Farsça)

mu'dilat

(Tekili: Mu'dal) Büyük, ağır, çetin ve zor işler.

mü'ne

(Çoğulu: Müen) Zahmet.
Ağırlık.

muazzamat / muazzamât

Büyük ve ağır işler. Muazzam şeyler.

muazzezen

İzzet ve ikram ile, ikram olunarak, ağırlanarak.

mübaşir / mübâşir

Müjdeleyen.
Mahkemede kapıcılık edip şâhid ve maznunların ismini çağırarak mahkemeye yardım eden kişi.
Geçici bir vazife alarak merkezden bazı emirleri götüren, icrâ salâhiyeti olan.
Müfettiş. Kontrolör.

Müjdeleyen, mahkemede çağırıcı.

mübti'

Ağır davranıp geciken. Ağır hareket eden.

müd

Sekiz yüz yetmiş beş gram ağırlığında bir ağırlık birimi.

müdd

İki avuç dolusu kadar bir ölçü. Ağırlıkça da 875 gr. kadardır.

875 gram ağırlık.

mugremun

Ağır borca uğratılmış olanlar.

mühayata

Çağırmak.

muhzır

(Huzur. dan) Eskiden şeriat mahkemelerinde mübâşir hizmetini gören kimse. Alâkalı kimseleri mahkemeye çağırmaya memur kişi.

muizz

İzzet ve ikram eden. Ağırlayan. Aziz ve şerif eyleyen.

mukad

Ağır yüklü.

mükrem

İkram olunmuş. Ağırlanmış. Lutfedilmiş.

mükrim

İkram eden. Ağırlayan. Lütf eden. Misafirsever.

mükrimane

Lütfederek, ağırlayarak, ikram ederek. (Farsça)

müks

(Meks) Ağır ağır, vakit vakit.
Eğlenme, muntazır olma, durma, bekleme.

mülayemet

Lâtife etmek, şaka yapmak.
Sevinç izhar etmek.
Yumuşaklık. Uygunluk. Yumuşak huyluluk.
Bağırsakların yumuşaklığı.

münada

(Nidâ. dan) Seslenilmiş, çağırılmış, nidâ edilmiş.

münadi / münâdi

Nidâ eden, seslenen, çağıran. Müezzin.

Nida eden, seslenen, çağıran.

Seslenen, çağıran.

münfis

Ağır, pahalı, değerli.

münşid

(Neşide. den) İnşad eden, iyi şiir okuyan.
Bir şeyi zâyi edip " Varmı" diye bağıran.

müreccih

Tercih eden, üstün tutan, bir şeyi daha iyi ve mühim gören.
Tercih ettiren sebep.
Meyilli ve sakil, ağır şey.

mürettil

Kur'ân-ı Kerimi ağır ağır ve tecvid kaidelerine göre okuyan.

müsafirperver

Müsafire çok hürmet eden, müsafiri iyi ağırlayan, kıymet veren. (Farsça)

musaggar

(Sagir. den) Küçültülmüş. Tasgir olunmuş, küçük yapılmış.

müsakkal

Ağırlaştırılmış. Sakilleştirilmiş.

müsakkıl

(Siklet. den) Ağırlaştıran, sakil eden.

musavvit

(Savt. dan) Seslenen, yüksek sesle çağıran.

müşayaa

Biriyle dostluk etme.
Birine uyma, tâbi olma.
Çağırmak.
Haykırmak.

musayaha

(Sayha. dan) Birbirine haykırıp çağırışma.

müşeyyea

Bir şeyin ardından bağırıp çağıran kadın.
Koyun sürüsünün ardına uyan koyun.

müshil

(Çoğulu: Müshilât) (Sehl. den) Kolaylaştıran.
Bağırsakları temizleyen. İshal veren. Kazuratı kolaylıkla dışarı attıran ilâç.

müshilat / müshilât

(Tekili: Müshil) İshal veren, bağırsakların temizlenmesine yardımcı olan ilâçlar.

müşide

Çağıran. Yüksek sesle şarkı söyleyen.

müstasgir

(Sagir. dan) Küçük gören, istisgar eden, küçümseyen.

mustasrih

Bağırıp ağlayan. Meded bekleyen.

mütebellid

Tembel, uyuşuk. Ağır davranan.

müteenni

(Eny. den) Temkinli. Teenni eden. Ağır davranan.

müteenniyane / müteenniyâne

Temkinli olarak. Ağır davranarak. Çekinip sakınarak. (Farsça)

mütenadi

(Nida. dan) Birbirini çağıran. Birbirine nida eden.

müterahi

Yavaş hareket eden, ağır davranan.

mütesakıl

Üşenip ağırlaşan.
Muhârebeye girmeye teşvik edilmiş iken oyalanıp kalan.

mütesalih

Sağır gibi görünen. Sağırlık gösteren.

mütesalihin / mütesalihîn

(Tekili: Mütesalih) Sağır gibi görünenler, sağırlık gösterenler.

muvakkar / موقر

(Vekar. dan) Ağırlanmış, saygı gösterilmiş olan.
Ağırbaşlı, vakarlı, ciddi.

Ağırbaşlı. (Arapça)

muvakkaran

Vakarla, ciddiyetle, ağırbaşlılıkla.
Ağırlanmış, saygı gösterilmiş olarak.

muvakkir

(Vekar. den) Ağırlayan, saygı gösteren.

müvazi

Aynı ağırlıkta, denk, eşit.

muvazin

(Vezn. den) Ağırlıkça birbirine eşit ve denk olan.
Denk, uygun.

na'k

Karga avazı.
Çobanın koyuna haykırıp çağırması.

na'r

Çağırmak.
Haykırmak.
Burun içinden çıkan ses.
Gitmek.
Firar, kaçmak.
Galeyan.

na'ra

(Çoğulu: Na'rât) Yüksek sesle uzun uzun bağırma.
Tar: Eskiden yangına giderken ve dönerken kalabalık caddelerde, geçitlerde, dönemeçlerde, meydanlarda tulumbacıların içlerinden "naracı" adı verilen birinin bağırması yerinde kullanılır bir tâbirdir. Nâra atmakla yangın münasebetiyle s

na're

Nâra. Yüksek sesle uzun uzun bağırma. Çağırma. Haykırma.
Burun içinden çıkan ses.

na're-endaz / na're-endâz

Nâra atan. Yüksek sesle uzun uzun bağıran. (Farsça)

na'rezen

Nâra atan. Yüksek sesle uzun uzun bağıran. (Farsça)

nadi / nâdî / نادی

Nidâ eden, haykıran, çağıran.
Halkın, meşveret gibi, birşey konuşmak üzere bir yere toplanmaları. Nitekim İslâmdan evvel Mekke'de Kureyş'in toplandığı meclis binasına "Darünnedve" denilirdi. Nâdi; orada ve o gibi yerlerde toplanan heyettir ki; bezm, meclis, mahfil, kongre tâbirleri g

Seslenen, çağıran. (Arapça)

nagk

(Çoğulu: Nuguk) Karga çağırmak.

naik

Karga ötüşü veya horoz sesi.
Çobanın koyuna bağırması.

nak'

(Çoğulu: Nuk'-Enku) Su saklayacak yer.
Kuyu içinde olan su.
Deve kuşu avazı.
Feryâd etmek, bağırıp çağırmak.
Susuzluğu teskin etmek, susuzluğu gidermek.
Sıcak suda haşlama.
İlâç olarak çıkarılan su.
Suda ıslanma.
Toz.

nane molla

Mc: Beceriksiz, işe yaramaz, ağır hareketli mânalarında kullanılan bir tâbirdir.

nara / nâra

Yüksek sesle bağırma, haykırma.

Bağırma.

naz / nâz

Bir şeyi beğenmeyiş, şımarıklık. (Farsça)
Beğendirmek maksadiyle kendini ağır satmak. (Farsça)
Celb-i muhabbet için edilen nezâket, letâfet ve zarafet. (Farsça)
Yalvarma, rica. (Farsça)

Kendini ağıra satma.

nebi / nebî

Yeni bir din getirmeyen, daha önce gönderilmiş olan bir Resûlün dînine dâvet eden, çağıran peygamber. Resûllere (yeni bir dinle gönderilen peygamberlere) tâbi olan peygamberler.

nefs-i mutmainne

Îmân etmiş nefs. Allahü teâlâyı anmakla huzûra eren, İslâmiyet'in emirlerini yapmak kendisine zor, ağır gelmeyen nefs.

nehk

Eşek bağırışı.

neht

Çağırmak.
Ses, avaz.
Men'etmek, engel olmak.

neşg

Aşk galebe edip haykırıp çağırmak.
Tâlim etmek.

nevh

Ağıt etmek.
Bağırıp çağırarak sesle ağlamak.

neydelan

Kâbus denilen ağırlık ki uyku arasında olur.

nezb

Çağırmak.
Ses, sadâ, savt.

nida / nidâ

Çağırma, seslenme, ses verme.
Ünlem.

nida'

Seslenmek, çağırmak, haykırmak, bağırmak. Ses vermek.
Gr: ünlem (!)

nuak

Çobanın koyuna haykırıp çağırması.

nübüvvet

(Nebi. den) Peygamberlik, nebi olmak, nebilik. Allah'ın (C.C.) emriyle vazifeli olarak insanları doğru yola çağırmak.

nügak

Çobanın koyuna çağırıp haykırması.

nur-u vakar

Ağırbaşlılığın, temkinliliğin nuru.

okıyye

Okka; eskiden kullanılan 1282 gr.'lık bir ağırlık birimi, dört yüz dirhem.

Eskiden kullanılan bir ağırlık birimi, dörtyüz dirhem.

okiyye

(Veya hemzenin hazfı ile "Vekiyye") Eskiden kullanılan bir ağırlık ölçüsü. Yerlere ve muhitlere göre değişir. Dörtyüz dirhem ağırlık. Yedi miskal veya kırk dirhem ağırlık. Şer'an kırk dirhem kabul edilmiş. En tanınmışı dörtyüz dirhemdir.

okka / اُوقَّه

Eskiden kullanılan bir ağırlık ölçüsü. Dörtyüz direm ağırlık. Okiyye. (Türkçe)

1.283 grama karşılık gelen ağırlık ölçüsü.

1200 gram ağırlık.

1283 gram ağırlık.

pala

Ağzı enli, ortasına doğru daha genişliyerek ucuna doğru daralmaya başlayan kalın, kısa ve ağır kılıç.

papure

İki çift öküz koşulan ağır bir cins saban. (Farsça)

para

Alış-veriş aracı olarak kullanılan, biriktirme ve tasarruf etmeye yarayan, çeşitli mâdenlerden veya kağıttan îmâl edilmiş değer ölçüsü. Belli ağırlıkta basılmış olan altın ve gümüş paralara sikke veya meskûkât, altın paralara dînâr, gümüş paralara dirhem denir.

periz

Haykırma, bağırma. Feryâd. (Farsça)
Su kenarlarında yetişen yeşil saz, ot. (Farsça)

pranga

İng. Eskiden ağır cezalı mahkûmların ayaklarına takılan kalın zincir.
Halkalarıyla beraber iki okka yüz dirhem ağırlığındaki demire verilen addır.
Umumi hapishanelerde, hapishanenin iç nizamını bozan ve taşkınlık gösteren mahkûmların ayaklarına da pranga vurulurdu.

pür-temkin

Çok ağır başlı. Çok temkinli. (Farsça)

racih / râcih

Ağır basan, üstün gelen, diğerinden üstün.

racih gelme

Ağır basma, üstün gelme.

rahcen

Ağırlık, sıklet.
Meyletmek, eğilmek, yönelmek.

re'ree

Gözü tez tez döndürmek.
Koyun çağırmak.

rebaz

Şehrin yarısı ve etrafı.
Her nesnenin eğlenecek ve duracak yeri.
Koyun ağılı.
"Göden bağırsak" denilen büyük bağırsak.

rehyat

Acizlik.
Zayıflık, süstlük.
Bir dengi birinden ağır etmek.

rekanet

Vakarlılık, ağırbaşlılık.

rekin

Yüce, yüksek, âli.
Ağırbaşlı, ciddi, vakarlı.

renin

Bağırma, haykırma.
İnleme, inilti.

rezan

Ağır, ciddi, vakarlı, ağırbaşlı ve temkinli kimse.

rezanet

Ağırbaşlılık, vakarlılık, temkinlilik, ciddilik.

rezin

Vakarlı, temkinli, ağır başlı, sağlam.

rezn

Bir şeyi kaldırıp ağır mı hafif mi diye görmek.

riayet

İyi karşılamak, ağırlamak, hürmet etmek.
Uymak, tâbi olmak.
Otlamak veya otlatmak.
Hıfzetmek, korumak.

ribe'n-nesie / ribe'n-nesîe

Gecikme ribâsı. Bir cinsten olan iki şeyin birini, diğeri karşılığında veresiye olarak satmak veya başka başka cinslerden olup; ağırlık, hacim veya uzunluk ölçüsüyle yâhut belirli ölçülerde olup, sayıyla alınıp satılan iki şeyi veresiye değişmek. Mik tarlar eşit olsa bile ribâ sayılır.

rıtl

130 dirhem-i şer'îlik (436.8 gram) bir ağırlık ölçüsü birimi.

rude

(Çoğulu: Rudegân) Bağırsak. (Farsça)

ruga'

Sada, ses.
Deve, sırtlan ve deve kuşunun bağırması.

rükunet

Ağırbaşlılık. Vakar ve temkin sâhibi olma.

ruunet

İnsana ağır gelecek hâllerde bulunma.
Sünepelik, bönlük.

sa / sâ

3120 gram ağırlık.

sa' / sâ'

Genelde tahıl ve yiyeceklerde kullanılan yaklaşık olarak 3 kg. ağırlığında ölçü birimi.

sa'k

Ansızın düşmek.
Çağırmak.
Helâk olmak.

sa'saa

Keçiyi sağmak için çağırmak.

sade

(Sayd. dan) Mâzi fiilidir. "Avlandı" mânâsındadır. ( dan) "Bağır, ilân et" mânâsına emirdir. Meydan okumak, âciz bırakmak mealinde ve i'caz yoluna işaret eder "sâd" diye okunur.
Sadakat, sıdk gibi mânâlara da gelir.

safra

Dengeyi sağlamak için yelkenli gemilerin sintinelerine konan mâden, taş, kum gibi ağırlıklar.

sagair

(Tekili: Sagire) Küçük günahlar.

sagire

(Bak: SAGİR)

sahc

Bağırsağın yaş olup cerahat vermesi.
Kaşımak.
Tırmalamak.

sahha

Kulakları sağır eden şiddetli bağırış ve çığlık.

sahl

Ses kısıklığı. Ses bozukluğu.
Boğazını boğup şiddetle çağırmak.

sakil / sakîl / ثقيل / ثَق۪يلْ

(Sıklet. den) Ağır, can sıkan, sıkıcı. Çirkin kaba.

Ağır, can sıkıcı. Çirkin.
Gr: Ağır ve kalın okunur harf veya hece.

Ağır, can sıkıcı, çirkin.

Çirkin, ağır.

Ağır. (Arapça)
Hoş olmayan, yakışmayan. (Arapça)

Ağır.

Ruha ağır gelen.

sakile / sakîle

Ağır olan.

şakul

(Çekül) Geo: Bir yerin umumi hattını tâyin için kullanılan âlete denir. Bir ağır cismi ip ile yüksekten sarkıtmakla bir duvarın ne derece yatık, eğri veya doğru olduğu anlaşılması gibi.

sala / salâ

Namaza davet için çağırmak. Minarede okunan salavat, dua. (Kelimenin aslı "Essalât" veya "Salât" dır.)

salk

Şiddetli ses.
Vurmak.
Hâmile kadının ağrısı tutup bağırması.

samediyet

Allah'ın (C.C.) hiç bir şeye muhtaç olmadığı gibi hazinesinden hiçbir şey eksilmemesi ve kudretine de hiç bir şey ağır gelmemesi.

samem

Sağırlık.

samm

Sağır olmak.
Şişenin ağzını tıkamak.
Katı, sağlam ve sert madde.
Vurmak.

samma

Sesi çıkmayan, sessiz.
Sağır ve dilsiz.
Katı ve son kaya.
Sağlam ve sert yer.
Belâ.
Zahmet, meşakkat.

sarad

Yer bağırsağı.

sarha

Çağırmak, bağırmak, feryad etmek.

sarih

Kurtaran, maded veren. İmdad eden.
Çağırılan, kendisinden meded beklenen.
Meded isteyen.

sarre

Kapı, kalem ve semer cızıldaması.
Çağırıp söylemek.
Sayha, yüksek ses.

savt

Ses. Bağırmak.

sayehan

Çağırmak.

sayha

(Çoğulu: Siyâh) Çağırış. Çığlık. Feryad. Nâra.
Azab, eziyet.

sayha-i gurab / sayha-i gurâb

Karga bağırışı.

sebük

Hafif. Ağırbaşlılığı ve ağırlığı olmayan. (Farsça)

sebükbar / sebükbâr

Yükü hafif. Ağırlıksız, eşyası az olan. (Farsça)
Derdi, düşüncesi olmayan. (Farsça)

secr

Kızdırmak.
Doldurmak.
İnleyerek çağırmak.

şedid-ül mihal

Şiddetli kuvvet. Ağır ve şiddetli azab.

sehab

Çağırgan, gürültücü kişi.

sehab-üs sikal

Ağır yağmur bulutları.

selk

Bir yerden haber getirmek.
Yumurtayı rafadan pişirmek. Bir kimseyi başı üstüne bırakmak.
Katı ve sert söylemek.
Çağırmak.

şematetkarane / şematetkârane

Kuru gürültü yapmak suretiyle, arsızca, gürültü ile bağırmak. (Farsça)

semit

Temiz pişirilmiş olan kebap.
Arınmış, temizlenmiş ve pâk olmuş.
Doldurulmuş bağırsak.
Birbiri üstüne yığılmış kiremit.
Bir kat sahtiyan.

seng

Taş, hacer. (Farsça)
Vezin. Tartı ve temkin. (Farsça)
Sıklet. (Farsça)
Beraberlik. (Farsça)
Ağırlık. (Farsça)

sengin / sengîn / سنگين

Ağır. (Farsça)
Taştan. (Farsça)

senkendaz

Eski kalelerde kale dibine sokulan düşmana yukarıdan ağır taşlar vesaire atmak için altı açık cumba gibi çıkmalara verilen addır. Kale kapılarını müdafaa için üst taraflarına da böyle senkendazlar yapılırdı.

ser-giran

Başı ağır. (Farsça)
Mc: Çok sarhoş. (Farsça)

serahor

Osmanlı İmparatorluğunun ilk devirlerinde ordunun bir yerden başka bir yere hareketinde yolların yapılması ile beraber ağırlıkların nakil vesairesi veyahut memleket içinde zelzele, deprem gibi bir âfetin vukuuyla harap olan yerlerin hemen tamir edilmesi işlerinde kullanılanlara verilen addır.

şeraşir

Nefis.
Beden, vücut, ceset.
Ağırlık.

şernak

Göz kapağının ağır ve kalın olması.
Ekinin bir mertebe uzun olması.

şerşere

Ateş üstüne koyunca cızlayıp ötmek.
Yarmak.
Kesmek.
Meta, mal mülk.
Ağırlık. (Bu mânâya Çoğulu: Şerâşir)

şetaret

Şenlik. Şatır ve şuh olmak.
Yarım olmak.
Göz ucuyla bakmak.
Hafiflik. (Ağırbaşlılığın zıddı.)

şey'en feşey'en

Yavaş yavaş, ağır ağır.

şey'en şey'en

Yavaş yavaş, ağır ağır.

şiddet-i hüküm

Ağırceza kararı.

sıfat-ı erbaa / sıfât-ı erbaa

Dört sıfat; sağırlık, dilsizlik, körlük, karanlık.

sikal

Ağır olan, ağır şeyler.

sıklet / ثقلت / ثِقْلَتْ

Ağırlık. Mânevi sıkıntı.

Ağırlık.

Ağırlık.

Ağırlık. (Arapça)
Sıkıntı. (Arapça)
Sıklet vermek: Ağırlık vermek, rahatsız etmek, sıkıntı vermek. (Arapça)

Ağırlık.

sıklet-i maneviye / sıklet-i mâneviye

Mânevî ağırlık.

sırhak

Çağırmak.

sıyah

(Tekili: Sayha) Bağırmalar, çığlıklar, haykırışlar, feryadlar.

sükala'

(Tekili: Sakil) Ağırlar. Kabalar. Çirkinler. Sözü sohbeti çekilmeyen kimseler.

summ

İşitmez olanlar, sağır olanlar. Duymayanlar.

şütürbar / şütürbâr

Bir deve yükü kadar olan ağırlık. (Farsça)

taallülat / taallülât

(Tekili: Taallül) Ağır davranma.

taammüm

Umumileşme. Umumi olma.
(İmame. den) Sarık sarma.
(Amm. den) Amca olma. Birisini "amca" diye çağırma.

tadavvür

Çağırmak, bağırmak, feryad etmek.
İnlemek.
Açlık.

tagrid

Çağırmak.
Kuş ötmek.

talac

Bağırma, feryad, çığlık. (Farsça)
Ses, sada. (Farsça)
Kavga. (Farsça)
Meş'ale. (Farsça)

tareş

Sağırlık.

tartabe

Keçiyi sağmak için çağırmak.

tasamm

Kendini sağır etmek.

tasamüm

Sağırlığa vurmak.

tasarruh

Şiddetle çağırmak.

tasayuh

Birbirine çağırmak.

tasy

Sütü ve suyu çok içmekten dolayı vücudun ağırlaşması.
Süst olmak, zayıflamak.

taytava

Bağırtlak kuşuna benzeyen alaca bir kuş. (Yüzü beyaz, başı kara olur.)

te'zin

Ezan okutma.
Bağırıp ilân etme.

tebatu'

Ağır davranma. Ağır hareket etme.

tebcil

Ağırlamak. Yüceltmek. Birisine ta'zim etmek. Hürmetle hareket etmek.

Ağırlama, yüceltme.

tebcilen

Ağırlıyarak, tâzimen.

tebellüd

Ağır, tembel olma.
Bir şeye tahassür ve teessüf etme. Pişmanlıktan dolayı "hay meded" diye ellerini birbirine çarpma.
Yere düşme.

tebtıe

(Bati. den) Yavaşlama, ağırlaşma.

tehavün

Mühimsememek, ehemmiyet vermemek, ağır davranmak. Aldırış etmemek.
İstihkar, horlama, hakir görme.

Ağırdan alma.

tehdir

Hastalıklı devenin bağırması.
Sözü boğaz içinden söylemek.

tehevvüs

Heveslenmek.
Yumuşak yerde ağır ağır yürümek.

tehtehe

Ağır söylemek, sert konuşmak.

tekabkub

Bağırsaklarda gazların meydana getirdiği gurultu.

teklif-i mala-yutak / teklif-i mâlâ-yutak

Ağır ve güç yetmez olan teklif. Dayanılmaz teklif.

temahül

Mühlet verme. Yavaş ve ağır davranma.

tematti

(Matiyy. den) Vücutta duyulan ağırlıktan dolayı gerinme.
Yürürken sallanmak.

temcid

Cenab-ı Hakk'ın büyüklüğünü bildirmek. Tazim ve sena etmek.
Ağırlamak.
Sabah namazı vaktinden evvel minarelerde belli makamlarda söylenen ilâhi, niyaz.

temkin / temkîn / تمكين

Ağır başlılık, usluluk.
Ölçülü hareket sâhibi.
Vakar, izzet. İktidar, kudret.
Birini bir şeye muktedir kılmak.
Kararsızlıktan kurtulup huzur ve sükuna mazhar olmak.
Tedbir, ihtiyat.

İhtiyatlı davranma. (Arapça)
Sağlamlık. (Arapça)
Ağırbaşlılık. (Arapça)

temkinli

Ağırbaşlı, ihtiyatlı hareket etme.

tenabüz

Birbirine lâkap takıp çağırmak.

tenad

Birbirine nidâ etmek, birbirine bağırışmak.

tenadi

Birbirine nida etmek, çağırmak.
Bir araya toplanma.

tenadüs

Birbirine lâkap koyup bağırışmak.

tenbel

(Tembel) Üşenen, üşengeç. (Farsça)
İşte ağır, davranan ağır yürüyen, ağır hareketli. (Farsça)

tenemmür

Birisini korkutmak için gürültü yapmak, gürültülü ses çıkarmak.
Uzun uzun bağırmak.
Kaplan huylu olmak. Kaplanlaşmak.

tenkil / tenkîl

Ağır bir şekilde cezalandırma.

tereccuh etme

Üstün gelme, ağır basma.

tesakul

Ağırdan alma, oyalanma, tembellik etme.

tesaluh

Sağır gibi görünme.

tesamum

Sağır görünme.
Sağırlaşma.

tescir

Tennur yakmak.
Denizi kurutmak.
Boşaltmak ve doldurmak.
Ağlayarak çağırmak.

teskil

(Sakl. dan) Ağırlaştırma. Ağırlığını artırma.

tevekkün

Musibet anında yüksek sesle bağırıp feryad etmek.

udal

Katı, şiddetli.
Pek zor.
Ağır hastalık.

ufuc

(Çoğulu: Afâc) Vurmak.
Göden bağırsağı denilen bağırsak.

ufunet

Çıban veya yaranın çürüyüp fena kokması.
İltihab.
Her hangi bir maddenin çürümesinden hasıl olan pis koku, çürük kokusu.
Sıkıntı veren manevî ağırlık.

ul'ul

Yaramazlık.
Çağırmak.
Budak.

usul bilgileri / usûl bilgileri

İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe ile İmâm-ı Ebû Yûsuf ve İmâm-ı Muhammed'in kavillerini (ictihâdlarını, re'ylerini, sözlerini) içerisinde bulunduran El-Mebsût, Ez-Ziyâdât, El-Câmi-us-Sagîr, Es-Siyer-us-Sagîr, El-Câmi-ül-Kebîr, Es-Siyer-ül-Kebîr kitablarındaki fıkıh (din) bilgileri. Bu altı kitabı İmâm-ı Muha

utruş / utrûş / اطروش

Sağır.

Sağır. (Arapça)

vahamet

Zor, güçlük.
Ağırlık. Tehlike. Muhatara. Neticesi fena.
Hazım güçlüğü, sindirim zorluğu.
Korkulacak hal, tehlikeli vaziyet.

vahid-i i'tibari / vâhid-i i'tibarî

Hakikatta olmayıp varlığı farazî olarak kabul edilen bir şey. Varlığına itibar edilen şey. (Ağırlık için kilo, uzunluk için metre bir vâhid-i itibarîdir.)

vahim / vahîm / وَخ۪يمْ

Ağır.
Sonu tehlikeli. Çok korkulu.
Hazmı güç olan. Zararlı veya faydalı olmayan yemek.

Ağır, sonu tehlikeli, çok korkulu.

Ağır, sonu tehlikeli.

Ağır, sonu tehlikeli.

vak'

Ağırbaşlılık. Ağırlık.
Yüksek yer.

vakar / وقار

Ağırbaşlılık, ciddiyet.

Ağırbaşlılık, kalp rahatlığı.

Ağırbaşlılık. Halim ve heybetli oluş. Nâmusu muhafazayı mucib haslet. Temkinlilik. Azamet ve izzet.

Ağırbaşlılık, saygınlık.

Ağırbaşlılık. (Arapça)

vakār / وَقَارْ

Haysiyetini koruma, ağırbaşlılık.

vakar-ı ilmiye

İlimden gelen ağırbaşlılık.

vakr

Az işitmek. Sağırlık.

vakur / vakûr / وقور

Ağırbaşlı, temkin sahibi. İzzetli, vakarlı.

Vakarlı, ağırbaşlı.

Ağırbaşlı.

Ağırbaşlı. (Arapça)

vakurane / vakûrâne / وقورانه

Ağırbaşlılıkla. Düşünce ve tedbirlilikle. Temkinle. (Farsça)

Ağırbaşlılıkla. (Arapça - Farsça)

vakz

Sıklet, ağırlık.

vazife-i sakile / vazife-i sakîle

Ağır görev.

vebal / vebâl

Günah. Zarar. Ziyan. Şiddet. Ağırlık. Azab. Doğru olmayan bir hareketin manevî mes'uliyeti.

Günah, zarar, ziyan, şiddet, ağırlık, azap, doğru olmayan bir hareketin manevî sorumluluğu.

Şiddet, ağırlık, günah.

vebl

Ağır ve vahim olmak.

vekar

Ağır başlı olup yerine göre uygun davranmak, şahsiyetli olmak.

velvele-i gına / velvele-i gınâ

Şarkı bağırtısı.

velvele-i hayret

Hayret ve şaşkınlık bağırtısı, sesi.

velvele-i istiğrab

Garip karşılayarak bağırma, hayret feryadı.

vesen

Uyku ağırlığı. Uyku ile uyanıklık arası.
Uyku anında aklın gitmesi.
Hâcet.

vezn / وزن

(Vezin) Tartma. Ölçme. Hesaplama.
Tartacak şey. Tartı.
Ağırlık.

Ağırlık. (Arapça)

vezn-i mahsus

Özgül ağırlık. Bir cismin bir santimetre küp hacmindeki parçasının ağırlığı.
Edb: Nazmın veya kelimenin belli kalıplarından her biri. Nazmın ahenk ölçüsü.

vezne / وزنه

Ağırlık. (Arapça)
Tartı. (Arapça)
Para gişesi. (Arapça)

vıkr

(Çoğulu: Evkar) Ağır yük.
Çok su taşıyan bulut.

vikr

(Çoğulu: Evkar) Ağır yük.

vizam

Her nesnenin ağırlığı.
Başka birşeyle karışmış olan nesne. (Buğdayla karışmış toprak gibi.)

vizr

Günah.
Yük. Ağırlık.
Silâh.
Sırta vurulan ağır yük. Yük götürmek.

Günah, yük, ağırlık, yük götürmek, sırta vurulan ağır yük.

Günah, hata, ağırlık.

za'k

Çağırmak, bağırmak.

zahiri mezheb / zâhirî mezheb

Huk: Hanefî imamlarından İmam-ı Muhammed'in (El-Mebsut, El-Câmi-üs Sagir, El-Câmi-ül Kebir, Ez-Ziyâdât, Es-Siyer-üs Sagir, Es-Siyer-ül Kebir) nâmları ile mâruf olan altı kitabında münderiç bulunan mes'elelere denir. Buna "Zâhir-ür rivâyât mesâili" denir. İmam bu eserlerde kendi fıkhî görüşlerini değ