a'dad

• İnce ve kısa kollu adam.

a'neb

• Büyük burunlu adam, burnu iri olan adam.

a'şa

• Gözleri dumanlı olan adam.
• Çeşitli yüzyıllarda yaşamış olan birkaç Arap şairinin adı.
• Gece vakti gözleri görmeyen kimse.

a'taf

• (Atf. dan ) En âtifetli. Pek müşfik, çok merhametli adam.
• Boynuzları birbirine eğilmiş koyun. (Müe: Atfâ')

ab'ab / ab'âb

• Uzun boylu kimse.
• Güzel huylu ve sabırlı adam.

abdal

• t. Safdil, ahmak, bön.
• Afganistan'da yaşıyan bir Türk kavminin adı, bu kavimden olan kimse.
• Anadoludaki bazı göçebelerin adı ve bunlardan olan kimse.
• Derviş, ermiş, kalender. Kendini Allah'a adamış. Ona teslim olmuş, bu yolda çile çekmiş kimse. (Bak : Ebdal)

abdulhamid ll

• (mi: 1842-1918) 34' üncü Osmanlı Padişâhıdır. 33 yıl saltanatta kalmış olan bu şefkatli Sultan,İslâmiyete son derece bağlı idi. Yüksek bir siyaset adamı ve devlet işlerini bizzat takibeden bir zattı. Memlekette bolluk ve refahı te'min için çalıştı. (R.Aleyh)

adem / âdem / آدم

• İlk insan, Adem Peygamber. (Arapça)
• İnsan, adam. (Arapça)

adem-küş / âdem-küş

• Adam öldüren, katil. (Farsça)

ademiyyet / âdemiyyet / آدميت

• İnsanlık. (Arapça)
• Adamlık. (Arapça)

adham

• Yoğun, kaba.
• İri cüsseli adam.

adilane / âdilâne

• Adalet sahibi bir adama yakışır surette.

agşa

• Baygın adam.
• Vücudu siyah yüzü beyaz olan hayvan.

agser

• Boz ve esmer renkli, çok tüylü abâ, kilim.
• Kurbağa yosunu.
• Karabatak kuşu.
• Aşağılık ve âdi (adam).

agyer

• (Gayret. den) Çok gayretli adam.

ahba

• (Tekili: Haba) Saray adamları.

ahder

• (Çoğulu: Ehadir) Kavi ve galiz olmak. Kaba olmak.
• Şaşı adam.

ahilik

• Asırlar önce Anadolu'da gelişen bir halk ocağı. Sosyal bir kuruluş olan ahilik iş alanında adam yetiştirmek, çalışma sevgisini aşılamak, istihsali çoğaltmak gibi gayeleri vardı. Günlük hayatta ise teavün, yoksulları koruma gibi insani duyguları; ayrıca müzik, silah kullanma, binicilik kabiliyetlerin

ahnes

• Burnu basık ve sivri olan adam.

ahrak

• Miskin, akılsız adam.

ahşef

• Uyuz adam.

ahsem

• Geniş yüzlü kılıç.
• Arslan.
• Enli, yassı ve yayvan burun.
• Enli, yassı ve yayvan burunlu adam.

ahver

• Akıllı.
• İri gözlü güzel.
• Müşteri yıldızı. (Jüpiter)
• Beyaz yüzlü, güzel gözlü adam.

ahzeka

• Bodur ve şişman adam.

ahzel

• Beli kırılmış olan adam.

ahzer

• Devamlı gözünü kırpan adam.
• Ufak gözlü olan kimse.

akib

• Ayağın ökçesi. Adamın evlâdı, evlâdının evlâdı.

akılcılık

• (Rasyonalizm) fels. İnsanın, akılla gerçeğe uygun bilgiyi bulabileceğini, aklın doğru kabul ettiği bilginin şübhe götürmez kesinlikte doğru olduğunu kabul ettiği felsefe. Tenkitçi felsefe, deneyci felsefe, psikoloji ve sosyoloji bu felsefenin aşırı iddialarını çürütmüştür. Bugünkü ilim adamları herş

akkam / akkâm

• Deve kiralayıcısı, deve ile ücret karşılığında eşya taşıyan adam.
• Hacca Surre-i Hümayun ile birlikte giden hademe.
• Çadır mehteri.

akren

• Kaşı çatık olan adam.

akşer

• Kızıl çehreli, kırmızı yüzlü adam.

akta'

• Eli kesik olan adam.

aktar

• (Tekili: Kutr) Kuturlar. Çaplar. Dâirenin merkezinden geçen doğru hatlar.
• Her taraf.
• Güzel kokulu yağlar vesaire satan adam. Güzel kokular tâciri.
• Ecza, ilâç satan adam.
• Mahalle aralarında bazı baharatla iğne, iplik vesaire satan satıcı.

alim-i zitehevvür / âlim-i zîtehevvür

• Öfkeli âlim; sonunu düşünmeden öfkeli hareket eden ilim adamı.

amelles

• Kuvvetli adam.
• Kurt.
• Yavuz, çirkin at.

amize-muy / âmize-muy

• Saçı sakalı kırlaşmış olan adam. Kır sakallı kimse. (Farsça)

ammal

• Yapıcılar.
• Devleti idare eden adamlar.

amug

• Uzun boylu adam. (Farsça)
• Ciddiyet, vakar. (Farsça)

an / ân

• Uzağı gösteren işâret ismi. Şu. Bu. O. (Farsça)
• Güzellik câzibesi. Melâhat. Güzellik. (Farsça)
• Cemi edâtı. Kelimenin sonuna getirilerek cemi' yapılır. Meselâ: Âlimân: Âlimler. Anân: Onlar. Merdân: Adamlar. İnsanlar. Zenân: Kadınlar.Kelimenin sonuna getirilerek sıfat edatı yapılır: Ters: Korku. (Farsça)

aram-gar / ârâm-gâr

• Hiçbir sıkıntısı olmayan, rahat yaşayan adam.

asaletlu / asaletlû

• Asâletli, soy ve neseb sahibi, necib, asil.
• Osmanlı İmparatorluğu zamanında resmi yazışmalarda büyükelçilere, Hristiyan büyüklerine, devlet adamlarına ve prenslerine denirdi.

aşebe

• Zayıflığından gövdesi kurumuş olan yaşlı kimse.
• Büyük azı dişi.
• Küçük adam.

asfencah

• Akılsız, ahmak adam.

ashab-ı devlet / ashâb-ı devlet

• Devlete mensub olanlar. Devlet adamları.

ashar

• Saçı kızıl adam. Kırmızı tüylü hayvan.

aşkar

• Koyu kırmızı.
• Kırmızı saçlı adam.
• Doru at.

asker

• (Çoğulu: Asakir) Devlet ve memleketin muhafazası için ücretli veya ücretsiz olarak veya kur'a ile toplanarak hazır bulundurulan ve resmi elbise giyen silahlı adamlar topluluğu. Er, leşker, nefer.

asma'

• Uyanık ve gözü açık (adam)
• Keskin (kılınç).

aşş

• Zayıf adam.
• Az, kalil.
• Kuş yuvası.

astin-berçide

• Hazırlanan veya hazırlanmış (adam). (Farsça)

astin-malide

• Hazırlanmış, hazırlanan (adam). (Farsça)

ateş-dide

• Ateş görmüş, ateşten geçmiş. (Farsça)
• Mc: Büyük ıztırab çekmiş ve tecrübe geçirmiş adam. (Farsça)

ateş-dil

• Sözü dokunaklı olan. (Farsça)
• Her gördüğü güzeli seven. (Farsça)
• Pek zeki adam. (Farsça)

ateş-har / ateş-hâr

• Keklik. (Farsça)
• Merhametsiz, şefkatsiz ve zalim adam. (Farsça)

ateş-kar / ateş-kâr

• Külhancı. (Farsça)
• Mc: Aceleci, kızgın veya merhametsiz adam. (Farsça)

attar

• Itriyat dükkanı, güzel koku satan adam.

attat

• Çok bağırıp çağıran, gürültücü adam.

avrupa hükeması

• Avrupalı filozoflar, felsefeciler, Batılı ilim adamları.

ayinedar

• Ayna tutan. (Farsça)
• Eskiden, bir büyük adamın giyinirken aynasını tutmakla vazifeli hizmetçi. (Farsça)
• Berber. (Farsça)

babük

• Ahmak, sersem adam.

bahhal

• (Buhl. dan) Çok bahil, çok tamahkâr, pek cimri. Çok alçak adam.

bahik

• Tek gözü kör olan adam.

bahir / bâhir

• Yalancı. Ahmak, serseri adam.
• Kırmızı kan.

bahit

• Baht ve ikbalden vasıftır. Tâlii yaver olan adama denir. (Kamus'tan)

bahteri / bahterî

• Salına salına yürüyen, yürüyüşü güzel olan adam.
• Mağrur, kibirli. Kendini beğenmiş.

bahz

• Sıkıntılı olma, can sıkma.
• Yük ağır gelip hayvanı çökertme.
• Bir adamı çenesinden, sakalından tutup çekme.

baim

• Heykel, put, sanem.
• Bön adam, câhil kimse.

bath

• (Çoğulu: Bitah) İçinde kum ve çakıl taşları olan geniş su akıntısı.
• Yüz üzeri düşme.
• Serilip yatan adamın boyu.
• Bırakma.

bed-tıynet

• Yaradılışı, fıtratı, tabiatı fena ve kötü olan, soyu bozuk, bayağı adam. (Farsça)

bedligam

• Serkeş at, gem almaz at. (Farsça)
• İsyan eden, âsi, serkeş, söz dinlemiyen kimse. (Farsça)
• Bedevi, çöl adamı. (Farsça)

behlül

• Çok gülen, çok gülücü.
• Hayır sahibi, çok iyi adam.
• Hârun-ür Reşid'in kardeşinin adı olup meczûbâne ve hikmetli hareketleriyle meşhur olmuştur.

behnes

• Çirkin, sakil ve kaba olan adam.

behs

• Neşe ve güleryüzle karşılama.
• Kahraman, yiğit, mert adam.
• Cür'etkârlık.

bekar / bekâr

• Hiç evlenmemiş, zevcesi olmayan adam.
• Taşralı olup, büyük bir şehirde bir işle meşgul olarak, ailesiz yaşayan adam.

bekim

• Dilsiz adam.

beliğ / belîğ

• Düzgün ve adamına göre söylenmiş söz.

beltem

• Akılsız kimse.
• Peltek adam.

bendenüvaz

• Kölesini iltifatlandıran, adamını taltif eden. (Farsça)

bendeperver

• Köle besleyici, adam besleyici. (Farsça)

beraverde

• İltimas ile korunarak ileri çekilmiş adam. (Farsça)
• Seçilmiş, ayrılmış şey. (Farsça)
• Yükseğe kaldırılmış. (Farsça)

beri / berî

• (Berâet. den) Kurtulmuş. Temiz. Kayıt ve hüküm altında olmayan. Zimmeti bulunmayan adam. Hiçbir karışıklık, kusur ve noksanı olmayan. Hastalıktan sâlim olan.

bertam

• Dudağı kalın adam.

bessam

• Güler yüzlü olan adam. Çok gülen kimse.

bevahe

• (Tekili: Bûhe) Dişi baykuşlar.
• Çakır doğan kuşları.
• Ahmak, ebleh adamlar.

bevk

• Fenalık, düşmanlık, keder ve belâ meydana getirme.
• Musibet, felâket.
• İzinsiz ve habersiz olarak bir yere aniden çıkagelme.
• Çalıp çırpma.
• Yalan söz.
• Boşboğaz (adam).
• Şiddetli yağmur.

bevle

• Çok işeyen adam.
• Kız çocuğu.

beyadıka

• (Tekili: Beyâzıka) (Beydak ve Beyzak) Küçük yapılı, bodur boylu ve çabuk yürüşlü adamlar, paytaklar.
• Satranç oyununda paytaklar, piyadeler.

beyzah

• İri yapılı, etine dolgun, şişmanca adam.

bihan

• (Tekili: Bih) İyiler, iyi adamlar. (Farsça)

bilaz

• Kaçkın kimse.
• Yemeği doyana kadar yiyen.
• Kısa boylu adam.

billiz

• Kısa boylu adam.
• Şişman kadın.

bismark

• Ünlü bir devlet adamı.

bistah

• Küstah, hayâsız, edepsiz, arsız, utanmaz adam. (Farsça)

bülega / bülegâ

• Adamına göre güzel söz söyleyenler.

cahh

• Ayakları uzun, yeşil çekirge.
• Adamın beli bükülüp eğilmek.

cahız / câhız

• Asıl ismi Amr İbn-ül Bahr olan ve gözünün hadekası çıkık olduğu için bu isimle anılan büyük bir Arab edibi.
• Patlak gözlü adam.

cali'

• Açık-saçık kadın. Hayasız kadın.
• Utanmaz, utanması kıt olan adam.

caub

• Kısa adam.

cazz

• Semiz,iri gövdeli adam.

cellad / cellâd

• İdama mahkûm olanları idam etmeğe vazifeli olan adam.
• Mc: Merhametsiz.

• İdama mahkum olanların hükümlerini infaz etmeye vazifeli olan adam.

cemaat-i ruhaniye-i mücahidin / cemaat-i ruhâniye-i mücahidîn

• Allah yolunda cihad eden ruhânîlerin (din adamlarının) oluşturduğu topluluk.

cevca'

• Uzun ayaklı adam.

cevir

• (Cevr) Cefa, eziyet, sıkıntı, üzüntü. Zulüm.
• Tas: Tarikat adamının ruhen ilerlemesine mâni olan şey.

cezeb

• Adamın ağzında tükrüğü kesilmek.
• Hayvanın sütü az olmak.

cezl

• Kalın odun. Tomruk.
• Sağlam. Metin.
• Güzel ve muhkem fikir.
• Rekik olmayıp doğru ve dürüst olan söz veya kelime.
• Kâmil, dirayet sahibi, akıllı ve olgun adam.

cinayet / cinâyet

• Adam öldürmek, katl.

• Adam öldürme, ağır suç.

cu'bub

• (Çoğulu: Ceâbib) Fitil ucu.
• Çirkin ve kısa boylu adam.

cu'şum

• Galiz, kısa boylu adam.

dafen

• Kısa boylu, ahmak adam.
• İri gövdeli ahmak kimse.

dafended

• Şişman, ahmak adam.

dahamis

• Bahadır, kahraman.
• Karayağız, iri yapılı adam.

dahdah

• Kısa boylu adam.

daire

• Resmi hükümet makamlarından her biri.
• Yazıhane.
• Büyük bir idare adamının makamı.
• Ev veya apartman katı.
• Bir manevi te'sirin hükmü geçtiği mahal.
• Sınır içi.
• Büro, büyük ev, konak.
• Çember, düz yuvarlak şekil.
• Mat: Merkezden aynı u

dalgıç

• Mercan, inci ve saire avlamak veya denizin dibine düşmüş olan şeyleri çıkarmak için denizin dibine dalmaya alışık adam. (Türkçe)

dalif

• (Çoğulu: Düllef) Nişandan öteye düşen ok.
• Ağır yük getirip adımlarını birbirine yakın atan adam.

dalkavuk

• Eline maddî menfaatler, para vesaire geçirmek için yaltakçılık ve soytarılık edip kendi vakar ve haysiyetini muhafaza etmeyen adam. (Türkçe)

• Maddî ve şahsî menfaatleri için zilleti kabul eden soytarı adam.

dehkem

• Yaşlı adam. İhtiyar adam.

deyrani / deyranî

• Manastır adamı.

deyyus

• Derare. Karısının kötü hâllerine göz yuman ve ses çıkarmayan adam.

dihkan

• (Çoğulu: Dehâkin) Sipâhi.
• Köy kethüdâsı.
• Emirlerin tasarrufunda kuvvetli olan, sözü geçen adam.
• Bezirgân.
• Acem fellahlarının maslahatgüzarı.

dıhle

• Bir kişinin her işine karışan has adamı.

diktatör

• Mevcut kanunları çiğneyerek, örf ve adalet esaslarına aykırı olarak, devleti keyfine göre idare eden devlet adamı. Müstebid. (Fransızca)

diplomat

• yun. Memleket hakkında siyasi söz sâhibi. Dış meseleler hakkında milletlerarası işlerle uğraşan siyaset adamı.
• Becerikli, söz söyliyebilen.

dırefs

• İpek.
• Katı, sağlam nesne.
• Büyük iri yapılı adam.
• Büyük deve.

dirvas

• Büyük deve.
• Boynu kalın olan adam.
• Arslan.
• Köpek ve devenin sütü.

diyet

• Kâtilin (adam öldürenin) vereceği para cezâsı.

du'k

• Zayıf adam.

dü-muy

• Saçına sakalına kır düşmüş adam. (Farsça)

duhmesan

• Kara yağız, iri yapılı adam.
• Akılsız adam.

duhseman

• Kara yağız, iri vücutlu adam.

dure

• Hakir ve şânı küçük olan adam.

eazım / eâzım

• (Tekili: A'zam) İleri gelen büyükler. Büyük adamlar.

ebcel

• Cüssesi büyük olan iri yapılı adam.
• Atta ve devede bulunan bir damar. (İnsanda o damara, "ırk-ı ekhal" derler.)

ebecc

• Patlak gözlü adam.

ebhar

• Nefesi ve ağzı fena kokan adam.

ebhem

• Söz söylemeye muktedir olmayan. Konuşmaya iktidarı bulunmayan adam.

eblağ

• Yerinde adamına göre güzel söz söylemenin en üstünü.

eblem

• Kalın dudaklı adam.

ebluk

• Münafık, iki yüzlü adam. (Farsça)
• Şarlatan. (Farsça)

ebrkar / ebrkâr

• Şaşkın, sersem, ne yapacağını bilmeyen adam. (Ebr'in "bulutun" yerinde durmayıp gezici olmasından kinâye olarak, bu mânayı aldığı sanılmaktadır.) (Farsça)

ebu-l iber

• Utanmaz, edepsiz, hayasız adam.

ebu-z zeheb

• Çok zengin olan adam, altın babası.

ecbe

• Alnı geniş olan adam.

ecemm

• Mızraksız adam.
• Boynuzsuz koyun.
• Etli kemik.
• Bacasız ev.

eclah

• Devenin veya üstü düz olan arabaların üzerlerine yapılan ufak kulübe.
• Başı kel olan adam.

ecnef

• Haktan, doğruluktan, adaletten uzaklaşan, ayrılan adam.
• Beli eğri, kambur olan adam.

ecred

• Tüysüz adam, köse. Genç.
• Çorak, otsuz yer. Bir şey yetişmeyen arazi.
• Tüyü yumuşak ve kısa olan at.

ecyed

• Uzun boyunlu (adam.)

eczem

• (Cüzâm. dan) Cüzamlı, miskinlik illetine uğramış olan.
• Parmakları veya eli kesik olan adam.

edi

• Küçük ve şerir (adam).
• Küçük kap.

edlem

• Karayağız, siyah adam.
• Kara eşek.
• Uzun yanaklı.
• Uzun boylu.

ednef

• Burnu kısa olan adam.

edrem

• Topukları etli kimse (ki, topuğu etten belli olmaz.)
• Dişleri dökük adam.
• Düz şey.

edsak

• Ağzı büyük olan adam.

edser

• Gaflette bulunan, gafil adam.

edveş

• Gözü dumanlı adam.

ef'a

• Engerek yılanı.
• Mc: Fena huylu, tabiatı kötü olan adam.

efarit

• (Tekili: İfrit) İfrit gibi, ifrite benzer adamlar. Hilekârlar, kurnazlar, cüretliler.
• Pek hain cinler.
• Şeytanlar, iblisler.

effaf

• Çok of! çeken. Sıkıntılı, muztarib ve kederli kimse. Elemli, gamlı, tasalı adam.

effak

• Ticaret için bütün dünyayı dolaşıp gezen tüccar adam.

efih

• Bir adamın beynine vurmak.

eflec

• (Felc. den) Seyrek, sık olmayan diş. Bazıları dökülmüş olan diş.
• Geniş omuzlu, kollarının arası açık olan adam.
• Nüzul hastalığına tutulmuş olan kimse.

efra'

• İşi gücü olmayan adam. Boş dolaşan kişi.
• Kuruntulu, vesveseli adam.
• Başının saçı tamam olan kimse. (Müe: Für'â)

efrez

• Arkası kambur gibi olan (adam.)

efsürde-gan / efsürde-gân

• (Tekili: Efsürde) Duygusuz, gayretsiz adamlar.

efsürde-mizac

• Kanı soğuk, soğuk kanlı, mizâcı soğuk adam. (Farsça)

efvag

• Ağzı büyük olan adam.

efveh

• Ağzı büyük ve ön dişleri uzun olan adam.

ehdeb

• Kirpikleri sık ve uzun olan adam.

ehl-i fen

• Bilim adamları.

ehl-i ilhad ve fen

• Dinsizler ve bilim adamları.

ehlidünya / ehlidünyâ

• Dünya adamı, âhireti düşünmeyen.

ehlitarik

• Tarikat adamı.

ehlullah

• Allah adamı, evliya, ermiş.

• Allah adamları, Allahü teâlânın emirlerine uyup, O'nun sevgisini ve ism-i şerîfini gönlünden hiç çıkarmayan evliyâ zâtlar.

ehvar

• Şaşkın, şaşırmış kimse. Alık, sersem adam. (Farsça)

ehvec

• Uzun boylu ahmak adam.

eklef

• Yüzü çilli olan adam.
• Koyu renkli arslan.

eksa

• Üstüste pek çok giyinen (adam.)

eksem

• Büyük karınlı, şişman adam.

ekşem

• Doğuştan kusurlu olan. Burnu, kulağı kesik veya noksan doğan (adam).
• Pars denilen vahşi hayvan.

ektem

• Çok sır saklayan, esrar gizleyen kimse.
• Büyük karınlı ve şişman olan adam.

ekyes

• Pek kiyâsetli, zeki, zekâvetli kişi. Mâhir, maharetli, becerikli adam.

eledd

• Sert çarpışan kimse. Metin.
• Hakkı kabul etmeyen, inatçı adam.

eliyy

• Çok yemin eden adam.

enzal

• (Tekili: Nezl ve Nizil) Soysuzlar, alçaklar, âdi ve aşağılık adamlar.

erett

• Peltek adam, kekeme kimse.

erfeş

• Nefsî isteklerine düşkün olan.
• Kulakları uzun ve kaba (adam).

erkab

• Boynu kalın olan adam veya arslan.

ermed

• Kül rengi, gri. Boz renkli nesne.
• Gözü ağrıyan adam.

errac

• Fesatçı, müzevir, yalancı adam, sahtekâr.

ersah

• Uylukları etsiz, zayıf (adam).
• Kurt.

erşah

• Cin fikirli adam.

erşem

• Yemeğin kokusundan iştahı gelep karnı acıkan (adam).
• Vücuduna iğne batırıp çivit ile şekil veya resim yapan adam.

ertel

• Peltek adam.

erva'

• Çok güzel olan genç.
• Son derece yiğit, cesur ve bahadır adam.
• Korkmak.

ervak

• Sâfi nesne.
• Uzun dişli adam.

esbel

• Bıyıkları uzun olan adam.

eşhel

• Kırmızı ile karışık koyu mavi, elâ.
• Elâ gözlü adam.

eşkah

• Kırmızı yüzlü (adam). al renkli (at).

eşkel

• Gözlerinin akı kırmızılı olan adam.
• Beyaz koyun.

eşneb

• Dişleri inci gibi beyaz olan adam.

esum

• Çok yalancı, iftiracı, kabahatli ve günahkâr olan adam.

eşyem

• Yüzünde ve vücudunda çok beni olan adam.

evcel

• Çok korkak adam. Cesaretsiz kişi.

eyyühe'l-hoto

• Ey vahşi dağ adamı.

ez'aki / ez'akî

• Kısa boylu ve kötü olan adam. Kötülük yapan kimse.

ezebb

• Saçları uzun ve kaşlarının kılları çok olan adam. (Farsça)

ezell-i nas / ezell-i nâs

• İnsanlar içinde en rezil ve aşağılık olan adam.

ezgehan

• Tembel adam. İşi gücü olmayan kimse. (Farsça)

ezlak

• Aleyhte söz söyleyen adam.
• Keskin olan şey.

ezuc / ezûc

• Hayâsız ve edebsiz adam.
• Sert başlı at.

fahl

• İleri gelen. Üstün. Hatırı sayılır adam.
• Erkek. (hayvan)
• Aygır.
• Beyitler, hadis-i şerifler, rivâyetler anlatan kimse.

fakaka

• Ahmak adam.

fakfaka

• Ahmak adam.

fatik

• (Çoğulu: Futtâk-Fevatik) Eline fırsat geçtikçe adam öldüren kimse.

fedailik

• Fedakârlık, kendini bir hizmete adama.

fehil / fehîl

• Kerim, cömert adam. Ulu ve kuvvetli kimse.

felfel

• İri gövdeli, semiz adam.

fen yobazı

• Fen bilgisinde mütehassıs (uzman) olmadığı hâlde, kendisini fen adamı ve müslüman olarak gösterip müslümanların dînini, îmânını bozmağa, İslâmiyet'i içerden yıkmağa çalışan kimse.

fenci

• Bilimle uğraşan, bilim adamı.

fesk

• Yola gitmek.
• Kan döküp adam öldürmek.

fetk

• Zamanını gözeterek açıktan adam öldürmek.
• Yaralamak.
• İnadetmek.

fetva / فَتْوَا

• Din adamlarının İslami konularda belirttiği görüş.

fevr

• Hemen. Birdenbire. Acele. Sür'at.
• Bir adamın geldiği semt ve cihet.
• Suyun kaynayıp fışkırması.

feylak

• Büyük adam.
• Çok asker. Kolordu.
• (Çoğulu: Feyâlik) İpek böceği ve kozası.

feyyad

• Erkek baykuş.
• Çok yiyen adam.

feyyih

• Şiddetli adam.

fir'avn

• Firavun, eski Mısır hükümdarlarına verilen ünvan.
• Tanrılık iddiasında bulunduğu için Hz. Musa'nın mücadele ettiği Mısır hükümdarı.
• Çok kibirli, gururlu ve inat adam, Firavn.

fuhul-i ulema

• Âlimlerin ileri gelenleri, seçkin ilim adamları.

füttak

• (Tekili: Fâtik) Fırsat buldukça adam öldürenler.

gammaz

• Birisine iftira ederek zarar veren. Münafık, fitneci.
• Adamın ayıplarını arayıp gizli şikâyet eden.
• Tersane kethüdalarına mahsus altı çifte kayık.

garr

• Beyhude ve bâtıl şey.
• Gafil adam.
• Aldatan.
• Kuyu kazan.

gazanfer / غَضَنْفَرْ

• Arslan, cesur adam.

gebeş

• Koyunun erkeği. Koç.
• Mc: Akılsız, ahmak adam.

giran-can

• Ağır kanlı, ağır hareketli, can sıkıcı (adam). (Farsça)

giran-hab

• Uykusu ağır olan adam. (Farsça)

guss

• Leîm, zayıf adam.
• Bir şeyi beğenmeyip ayıplamak.

haberkas

• Küçük deve.
• Küçük adam.

habeş

• Afrika'nın Kızıldeniz sâhili güneyinde müstakil bir memleket. Bu memleket ahalisinden olan.
• Beyaz ve siyah arasında koyu esmer adam.

habeşi / habeşî

• Habeş memleketi ahalisinden olan. Habeş'e mensub ve müteallik olan.
• Koyu esmer renkli adam.
• Hat, tezhib, minyatür gibi güzel san'atlarda kullanılan bir cins kâğıt.

habhab

• (Çoğulu: Habâhıb) Kısa boylu adam.

habhabi / habhabî

• İşsiz güçsüz boş olarak dolaşan adamlar.

hacegan / hâcegân

• (Tekili: Hâce) Hocalar. (Farsça)
• Eskiden yüzbaşı rütbesi karşılığında sivil rütbe. (Farsça)
• Bâb-ı Âli kalemleri efendilerinden hususi bir rütbe taşıyan adam. (Farsça)

hacevca'

• Uzun ayaklı adam.
• Uzun adam.

hadad

• Mürekkep.
• Nakış.
• Akılsız, ahmak adam.
• Kolay.

hafa

• Çok yürümekten adamın ayağının ve davarın tırnağının aşınması.

haham

• Yahûdî din adamı.

halfe

• Yerine adam koymak.
• Kılavuz.

hali / halî

• Gamsız, kedersiz, gailesiz, dertsiz.
• Evlenmemiş erkek, bekâr adam.

hali'

• Boşanmış erkek, zevcesini şer'an terketmiş adam. (Müennesi: Hâlia'dır.)
• İtaatsız, isyan eden, utanmaz, kayıtsız, hayasız.
• Kovulmuş.
• Soyulmuş.

hammal

• (Haml. den) Bir ücret karşılığında eliyle veya sırtıyla yük taşıyan adam.
• Mc: Kaba, görgüsüz, terbiyesiz.

hammami / hammamî

• Hamam idare eden adam veya kadın. Hamamcı.

harbüze-füruş

• Karpuz kavun satan adam. (Farsça)

harik / harîk

• Erkekliği olmayan adam.

haşerat

• Küçük böcekler; Karınca, akrep, yılan gibi hayvancıklar.
• Değersiz ve zararlı adamlar.

hasib / hasîb

• Cömert kimse. Hayır sahibi ve eli açık adam.
• Bolluk yer, ucuzluk.

hasif / hasîf

• Aklı başında, kâmil ve olgun adam.

hasifane / hasîfane

• Aklı başında ve olgun olan bir adama yakışacak suretde.

hasıl-ı bilmasdar / hâsıl-ı bilmasdar

• Hakiki müessirden hâsıl olan fiildir. Kendi sebeb ve şartlarından meydana gelen şey. Meselâ: Bir şeye vurmak, masdardır; o vurmaktan hâsıl olan ses çıkmak, hâsıl-ı bilmasdır'dır. Tüfek atarak bir adamı öldürmekte tüfek atmak fiili, masdar: adamın ölmesi ve tüfeğin sesi çıkması da hâsıl-ı bilmasdar'd

hasr / حصر

• Tahsis etme, ayırma, vakfetme, adama. (Arapça)
• Hasretmek: Adamak, ayırmak, tahsis etmek. (Arapça)

hasr-ı nefs

• Kendini o işe adama.

hatem

• Çok cömert ve eli açık adam.

hatıb-ı leyl

• Geceleyin odun toplayan kimse.
• Mc: Mânâsız ve saçmasapan sözler konuşan adam.

hatırat

• (Tekili: Hâtıra) Hâtıralar. Hatırda kalan şeyler.
• Edb: Bir adamın yaşadığı zamana, bulunduğu işlere, görüştüğü kimselere dair düşüncelerini ve duygularını hâvi olmak üzere yazdığı eser.

havaşi

• (Tekili: Hâşiye) Bir yazının kenarına eklenen not veya açıklamalar. Hâşiyeler, derkenarlar.
• Maiyet adamları.

havebe

• Zayıf adam.

havkale

• (Çoğulu: Havâkıl) İhtiyar, zayıf, kuvvetsiz ve çelimsiz adam.
• Hızlı yürüme.

hayfes

• Kısa adam.

hazımane / hâzımâne

• İhtiyatlı davranan adama yakışır şekilde.

hazır bi-l-meclis

• Mecliste hazır olan adam.

he'he'

• Deveyi yulafa çağırmak.
• Gülegen adam.

hebenneka

• Ahmaklığı ile tanınmış bir adam.

hedef

• Nişan noktası.
• Emel. Varılmak istenen gaye.
• Yüksek, bülend.
• İri vücudlu adam.
• Bir işe yaramayan, tembel ve uykucu olan.

helal-zade

• Helâl doğmuş, meşru ve nikâhlı ana-babadan dünyaya gelmiş çocuk.
• İyi adam, fenalık yapmaktan çekinen. Sâlih, afif, nâmuskâr.

helkes

• Alçak adam.

hemicek

• Şehre köyden yeni gelip bir şey bilmez şaşkın ve kaba adam.

hemisa' / hemîsa'

• Kuvvetli adam.

hergele / خرگله

• Binilmek ve yük taşımak için alıştırılmamış at, kısrak, beygir veya merkep sürüsü.
• Böyle bir sürüye dahil olan hayvan.
• Mc: Terbiye ve görgüden büsbütün mahrum adam.
• Bir işe yaramaz işçi kalabalığı.

• Sürünün başında giden kılavuz eşek. (Farsça)
• Eşek sürüsü. (Farsça)
• Haylaz, yaramaz adam. (Farsça)

herif / herîf

• Âdi adam.

heşile / heşîle

• Sahibinin izni olmayarak bir adamın bindiği deve.

hevahat

• Ahmak adam.

hevlul

• Hafif adam.

hezzar

• Devamlı saçmalayan adam.

hindu

• Satürn (Zühal) gezegeni. (Farsça)
• Benek, ben. (Farsça)
• Hind'in Brahman ahalisinden olan. (Farsça)
• Hindliler gibi pek esmer adam. (Farsça)

hinoğlu

• Zamanın adamı, açıkgöz, hilekâr kimse. İblis, şeytan, zamane, cin fikirli.

hıristiyan ruhaniler / hıristiyan ruhanîler

• Hıristiyan din adamları.

hışaş

• Başı küçük adam.
• Küçük başlı yılan.
• Devenin burnuna geçirdikleri burunduruk.
• Kuşlardan, dimağı olmayan.
• Çuval.
• Cânip, taraf.
• Sinir.

hisbet

• İyiliği emr edip kötülükten alıkoymak husûsunda, hükûmet adamlarının bizzat işe karışıp gerekeni yapmaları. İhtisâb da denir.

hişdar

• Temizlik kurallarına çok sadık olan ve riayet eden adam. (Farsça)

hisil / hisîl

• Dağ ağaçlarından bir cins.
• Kısa boylu adam.

hıyre-küş

• Sevilen, mahbub, sevgili. (Farsça)
• Haksız yere adam öldüren. (Farsça)

hizber

• (Hizebr) (Çoğulu: Hezâbir) Aslan, gazanfer. (Farsça)
• Mc: Cesur, yiğit, kahraman, yürekli adam. (Farsça)

hudayinabit

• Ekilmeden biten ot veya ağaç.
• Hiç bir talim ve terbiye görmemiş adam.

hükema ve ulema

• Filozoflar, felsefeciler ve ilim adamları.

hükkam / hükkâm

• Hâkimler, söz sahipleri, devlet adamları.

hulle

• İslâmî nikâh hükümlerine göre üç defâ boşanmış bir kadının, tekrar aynı adam tarafından alınabilmesi için; başka bir erkek tarafından nikâhlanıp, düğün ve vaty olduktan sonra boşanması.

hüzlul

• (Çoğulu: Hezâlil) Küçük dağ veya tepe.
• Hafif adam.

ibavet

• Yabancı bir adamın bir çocuğa baba gibi olması, babalık yapması.

ibn-i vakt

• Zamanın uyarına giden, vaktin icaplarına göre hareket eden kişi. Zamane adamı.
• Mizaç ve tabiata göre söz söyleyen kimse.

ibn-il cella / ibn-il cellâ

• Meşhur kişi. Namlı ve şöhretli adam.

ibn-üz zaman

• Zamanın çocuğu. Devrin adamı.

ibnüzzaman

• Zamanın oğlu, devrin adamı.

ibre-i hayyat

• Kendi işlerini bırakıp başkasının işlerini halledip düzeltmeye çalışan adam.
• Terzi iğnesi.

ibrikdar

• Eskiden sarayda büyük devlet adamlarının konaklarında su döken ve leğen ibrik işlerine bakan kimse.

icfil

• Yaşlı kadın, ihtiyar kadın.
• Korkak adam.

icnis

• Tembel ve uyuşuk adam.

ıcrim

• Kısa boylu bodur adam.

ilmühaber

• (İlm-i haber) Resmi bir daireye verilmek üzere hazırlanan ve bir adamın ahvâli hakkında bilgileri ihtiva eden kâğıt. Resmi vesika.
• Para, evrak vs. teslim olunduğunu gösteren ve bunları getiren adamın eline verilen pusula.

im'an

• Fazla dikkat ve ihtimam. Bir şeyde çok ileri gitmek.
• Bir adamın hakkını ikrar eylemek.
• Pek uzağa koşmak ve bir hususta hakkı mütecaviz olmak üzere, mübalâğa ve içtihad etmek.

imamzade

• İmam oğlu. Babası imam veya imam ünvanını hâiz olan adam.

imsak

• Kendini tutmak. Bir şeyden el çekme.
• Oruca başlama zamanı.
• Hapsetmek.
• Şer'an müftirat denen şeylerden (orucu bozan şeylerden) nefsi hakikaten veya hükmen men' etmek.
• Yemez içmez adamın hâli. Cimrilik, hasislik, pintilik.

imtina-i hakiki

• Bir şeyin mümkün olmamasının aklen zaruri olması. (Meselâ: Bir kimse kendinden yaş bakımından büyük olan başka bir kimse hakkında: "Bu benim oğlumdur" diye iddia etse, dâvâsı dinlenmez. Çünkü, kendinden yaşça büyük bir adamın, kendisinin neslen oğlu olması aklen muhaldir.)

indelbüleğa

• Adamına göre güzel söz söyleyenler yanında.

infihani / infihanî

• Şişman adam.

insaniyetkar / insaniyetkâr

• Vicdanlı ve iyi adam, insaniyetli. (Farsça)

intiaş

• Yorgunluktan sonra canlılık hissetme. Canlılık.
• Hastalıktan sonra iyileşip kalkma.
• Geçinme.
• (Yıkılan adam) doğrulup kalkma.

intizar

• Adamak, nezretmek.

irade-i zatiye / irade-i zâtiye

• Bir adamın kendi arzu ve isteği.

irtican

• Adamın işi gücü bozulma.

istiare / istiâre

• Hakiki mânâ ile mecâzi mânâ arasındaki benzerlikten dolayı bir kelimenin mânâsını geçici olarak alıp başka bir kelime için kullanma san'atı; "arslan" kelimesini "cesur adam" için kullanmak gibi.

istikade

• Adam öldürmüş olan katilin kısasını isteme.

ıstına'

• Seçme, intihab, ayırma.
• Adam seçme.
• İyilik etmek.
• İş işletmek.

ıyal

• Fık : Bir adamın üzerine nafakasını vermek vacip olan, kendilerini geçindirdiği kimseler.

ız

• (Çoğulu: Uzuz-A'zâz) Çok zekâlı kötü adam.
• Dikenli ağaçların küçüğü.

kabz u bast

• Ruhen sıkıntı. Daralma ve genişleme. Sıkıntı ve ferahlık.
• Birini diğeri üzerine tercih etme.
• Münkabız bir adama ferahlık ve sürurluluk vermek, sevindirmek.
• Beyan ve ifâde etmek.
• Uzun uzun ve etraflıca anlatmak.

kadırga

• Buharlı gemilerin icadından evvel kullanılan harp gemilerinden biri. Kürek ve yelkenle kullanılırdı. Kadırgalar 25 oturaklı idi ve her küreği dörder adam tarafından çekilirdi.

kahbe

• Namussuz kadın. Fâhişe.
• Mc: Hilekâr, kalleş ve sözünde durmaz adam.

kahil / kâhil

• Saçına ak düşmüş adam. Yaşlı, ihtiyar. Tembel.

kaht-ı recul

• (Kaht-ı rical) Adam kıtlığı. Değerli devlet ve siyaset adamlarının yokluğu.

kahtırical / kahtıricâl

• Adam kıtlığı.

kalantor

• Zenginliğini göstermeye özenen kellifelli ve şişman adam.

kalender

• Dünyayı terkederek elini çekip Allah yolunda giden kimse. (Farsça)
• Dünyâdan elini çekip herşeyi hoş gören kimse. (Farsça)
• Dünya alâkalarından uzak, alâyişe aldanmaz hakikat adamı. Filozof. (Farsça)

kalp

• t. Hileli. Sahte. Taklit.
• Yalandan cesaret satan korkak adam.
• Yalancı. Kendisine güvenilmez olan.

kamarot

• Vapurlarda kamaraların hizmetini gören adam.

kanber

• Hz. Ali'nin (R.A.) sâdık, vefakâr ve sevgili kölesinin adı.
• Mc: Bir evin gediklisi.
• Herşeye burnunu sokan, her düğün ve eğlencede bulunan bir adamdan kinâye olarak kullanılır.

kanun / kânun

• Ocak. Ateş yanan yer. Zaman.
• Kış mevsimi.
• Sakil, ağır adam.
• Kış mevsiminin ilk iki ayı.
• Mangal. Soba.

karsel

• Kısa boylu adam. (Müe: Karsele)

kaş'

• (Kış') Şaşkın ve ahmak adam. Zayıf adam.
• Açmak.
• Gidermek. Dağıtmak.
• Kuru deri. Deriden olan çadır.
• Hamam pisliği.
• Deriden yapılmış döşek.
• Balgam.

katil

• Katleden, öldüren.
• Adam öldüren kimse.

katl-i nüfus

• Adam öldürme.

kavas

• Eskiden vezirlerin maiyetlerinde kullandıkları silâhlı adamlar.

ke

• Farsçada küçültme edatıdır. Kelimelerin sonlarına gelir. (Meselâ: "Merdüm: Adam; merdümek: Adamcağız" gibi.) (Farsça)

kedum

• Adam ısıran eşek.

kemain

• (Tekili: Kemin) Pusuya gizlenmiş adamlar.

kemin

• (Çoğulu: Kemâin) Pusuya saklanmış adam.
• Pusu.
• Belirsiz. Gizli yer.

kerdem

• Şişman ve kısa boylu olan adam.

kesan

• Adamlar. İnsanlar. Kişiler. (Farsça)

keyy

• Adama veya davara yapılan nişan.
• Yarayı dağlama.

kibarane

• Büyük adamlara, nâzik ve görgülü kimselere yakışır şekil ve surette. (Farsça)

kılıbık

• Karısının sözünden çıkmayan erkek. Karısının baskısı altında olan adam.

kısas

• Cinayette ödeşmek. Bir suç işliyenin aynı şekilde cezalandırılması. Öldürme veya yaralanmada suçlu olana aynı şeyin yapılması. Suçsuz yere adam öldürene veya yaralayana şeriatın aynı cezayı tatbik etmesi.

kıssis / kıssîs

• Keşiş. Papaz. Hristiyan din adamı.

• Hıristiyan dîn adamı, papaz.

kisve-i ilmiye

• İlim adamlarına, hocalara âit elbise.

kizir

• Köy muhtarının yamağı hükmünde olan adam. Köy kâhyası.

kötü din adamı

• İlmini dünyâ kazancına, mala, mevkîye kavuşmaya vâsıta eden, ilmi ile amel etmeyen, insanları ibâdete ve âhirete yönelmeye teşvik etmeyen din adamı.

kubbe altı

• Tar: Topkapı Sarayı'nda başta sadrazam olmak üzere devlet adamlarının ve vezirlerin toplanıp devlet işlerini görüştükleri yer.

küçük günah

• Fitne çıkarmak, adam öldürmek, zinâ etmek gibi büyük günahlara göre daha küçük sayılan günahlar, yasaklar, mekrûhlar.

kudema

• (Tekili: Kadim) Kadimler. Eski büyükler. Eski adamlar. İleri gelen büyükler. Eski zamanda gelmiş olanlar.

külkül

• Kısa boylu bodur adam.

kümter

• (Çoğulu: Kemâtir) Kısa boylu kaba adam.
• Yabani eşek. Vahşi hımar.

kut'ül amare / kut-ül amare / كوتول امار

• Kut'ül Amare ne demektir?

  Yeni kurulan Osmanlı 6. Ordusu'nun Komutanlığı'na atanarak 5 Aralık'ta Bağdat'a varan Mareşal Colmar Freiherr von der Goltz Paşa'nın emriyle Irak ve Havalisi Komutanı Miralay (Albay) 'Sakallı' Nurettin Bey'in birlikleri 27 Aralık'ta Kut'u kuşattı. İngilizler Kut'u kurtarmak için General Aylmer komutasındaki kolorduyla hücuma geçti ancak, 6 Ocak 1916 tarihli Şeyh Saad Muharebesi'nde 4.000 askerini kaybederek geri çekildi. Bu muharebede 9. Kolordu Komutanı Miralay 'Sakallı' Nurettin Bey görevinden alındı ve yerine Enver Paşa'nın kendisinden bir yaş küçük olan amcası Mirliva Halil Paşa (Kut) getirildi.
  İngiliz Ordusu, 13 Ocak 1916 tarihli Vadi Muharebesi'nde 1.600, 21 Ocak Hannah Muharebesi'nde 2.700 askeri kaybederek geri püskürtüldü. İngilizler mart başında tekrar taarruza geçti. 8 Mart 1916'da Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettilerse de 3.500 asker kaybederek geri çekildiler. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.

  Kut'ül Amare zaferinin önemi

  Kût (kef ile) veya 1939’dan evvelki ismiyle Kûtülamâre, Irak’ta Dicle kenarında 375 bin nüfuslu bir şehir. Herkes onu, I. Cihan Harbinde İngilizlerle Türkler arasında cereyan eden muharebelerden tanır. Irak cephesindeki bu muharebeler, Çanakkale ile beraber Cihan Harbi’nde Türk tarafının yüz akı sayılır. Her ikisinde de güçlü düşmana karşı emsalsiz bir muvaffakiyet elde edilmiştir.
  28 Nisan 1916’da General Townshend (1861-1924) kumandasındaki 13 bin kişilik İngiliz ve Hind askerlerinden müteşekkil tümenin bakiyesi, 143 günlük bir muhasaradan sonra Türklere teslim oldu. 7 ay evvel parlak bir şekilde başlayan Irak seferi, Basra’nın fethiyle ümit vermişti. Gereken destek verilmeden, tecrübeli asker Townshend’den Bağdad’a hücum etmesi istendi.
  Bağdad Fatihi olmayı umarken, 888 km. yürüdükten sonra 25 Kasım 1915’de Bağdad’a 2 gün mesafede Selmanpak’da miralay Nureddin Bey kumandasındaki Türk ordusuna yenilip müstahkem kalesi bulunan Kût’a geri çekildi. 2-3 hafta sonra takviye geleceğini umuyordu. Büyük bir hata yaparak, şehirdeki 6000 Arabı dışarı çıkarmadı. Hem bunları beslemek zorunda kaldı; hem de bunlar Türklere casusluk yaptı.

  Kût'a tramvayla asker sevkiyatı

  İş uzayınca, 6. ordu kumandanı Mareşal Goltz, Nureddin Bey’in yerine Enver Paşa’nın 2 yaş küçük amcası Halil Paşa’yı tayin etti. Kût’u kurtarmak için Aligarbi’de tahkimat yapan General Aylmer üzerine yürüdü. Aylmer önce nisbî üstünlük kazandıysa da, taarruzu 9 Mart’ta Kût’un 10 km yakınında Ali İhsan Bey tarafından püskürtüldü.
  Zamanla Kût’ta kıtlık baş gösterdi. Hergün vasati 8 İngiliz ve 28 Hindli ölüyordu. Hindliler, at eti yemeği reddediyordu. Hindistan’daki din adamlarından bunun için cevaz alındı. İngilizler şehri kurtarmak için büyük bir taarruza daha geçtiler. 22 Nisan’da bu da püskürtüldü. Kurtarma ümidi kırıldı. Goltz Paşa tifüsten öldü, Halil Paşa yerine geçti. Townshend, serbestçe Hindistan’a gitmesine izin verilmesi mukabilinde 1 milyon sterlin teklif etti. Reddedilince, cephaneliği yok ederek 281 subay ve 13 bin askerle teslim oldu. Kendisine hürmetkâr davranıldı. Adı ‘Lüks Esir’e çıktı. İstanbul’a gönderildi. Sonradan kendisine sahip çıkmayan memleketine küskün olarak ömrünü tamamladı.
  Böylece Kûtülamâre’de 3 muharebe olmuştur. İngilizlerin kaybı, esirlerle beraber 40 bin; Türklerinki 24 bindir. Amerikan istiklâl harbinde bile 7000 esir veren İngiltere, bu hezimete çok içerledi. Az zaman sonra Bağdad’ı, ardından da Musul’u ele geçirip, kayıpları telafi ettiler. Kût zaferi, bunu bir sene geciktirmekten öte işe yaramadı.
  Bu harbin kahramanlarından biri Halil Paşa, Enver Paşa’nın amcası olduğu için; diğer ikisi Nureddin ve Ali İhsan Paşalar ise cumhuriyet devrinde iktidar ile ters düştüğü için yakın tarih hafızasından ustaca silindi. 12 Eylül darbesinden sonra Ankara’da yaptırılan devlet mezarlığına da gömülmeyen yalnız bunlardır.
  Binlerce insanın kaybedildiği savaş iyi bir şey değil. Bir savaşın yıldönümünün kutlanması ne kadar doğru, bu bir yana, Türk-İslâm tarihinde dönüm noktası olan çığır açmış nice hâdise ve zafer varken, önce Çanakkale, ardından da bir Kûtülamâre efsanesi inşa edilmesi dikkate değer. Kahramanları, yeni rejime muhalif olduğu için, Kûtülamâre yıllarca pek hatırlanmadı. Gerçi her ikisi de sonu ağır mağlubiyetle biten bir maçın, başındaki iki güzel gol gibidir; skora tesiri yoktur. Hüküm neticeye göre verilir sözü meşhurdur. Buna şaşılmaz, biz bir lokal harbden onlarca bayram, yüzlerce kurtuluş günü çıkarmış bir milletiz.
  Neden böyle? Çünki bu ikisi, İttihatçıların yegâne zaferidir. Modernizmin tasavvur inşası böyle oluyor. Dini, hatta mezhebi kendi inşa edip, insanlara doğrusu budur dediği gibi; tarihi de kendisi tayin eder. Zihinlerde inşa edilen Yeni Osmanlı da, 1908 sonrasına aittir. İttihatçıların felâket yıllarını, gençlere ‘Osmanlı’ olarak sunar. Bu devrin okumuş yazmış takımı, itikadına bakılmadan, münevver, din âlimi olarak lanse eder. Böylece öncesi kolayca unutulur, unutturulur.
  Müşir İbrahim Edhem Paşa’nın oğlu Sakallı Nureddin Paşa (1873-1932), sert bir askerdi. Irak’ta paşa oldu. Temmuz 1920’de Ankara’ya katıldı. Fakat karakterini bilen M. Kemal Paşa, kendisine aktif vazife vermek istemedi. Merkez kumandanı iken Samsun’daki Rumları iç mıntıkalara sürgün ettiği esnada çocuk, ihtiyar, kadın demeden katliâma uğramasına göz yumdu. Bu, milletlerarası mesele oldu. Yunanlılar, bu sebeple Samsun’u bombaladı. Nureddin Paşa azledildi; M. Kemal sayesinde muhakemeden kurtuldu. Sonradan Kürtlerin de iç kısımlara göçürülmesini müdafaa edecektir. Batı cephesinde, kendisinden kıdemsiz İsmet Bey’in maiyetinde vazife kabul etti. İzmir’e girdi. Bazı kaynaklarda İzmir’i ateşe verdiği yazar. I. ordu kumandanı olarak bulunduğu İzmit’te, Sultan Vahîdeddin’in maarif ve dahiliye vekili gazeteci Ali Kemal Bey’i, sivil giydirdiği askerlere linç ettirdi; padişaha da aynısını yapacağını söyledi. Ayağına ip takılarak yerlerde sürüklenen cesed, Lozan’a giden İsmet Paşa’nın göreceği şekilde yol kenarına kurulan bir darağacına asılarak teşhir edildi. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da bir fedainin vursa kahraman olacağı bir insanı, vuruşma veya mahkeme kararı olmaksızın öldürmeyi cinayet olarak vasıflandırıp kınadı. M. Kemal’e gazi ve müşirlik unvanı verilmesine içerleyen Nureddin Paşa iyice muhalefet kanadına geçti. 1924’de Bursa’dan müstakil milletvekili seçildi. Asker olduğu gerekçesiyle seçim iptal edildi. İstifa edip, tekrar seçildi. Anayasa ve insan haklarına aykırılık cihetinden şapka kanununa muhalefet etti. Bu sebeple antikemalist kesimler tarafından kahraman olarak alkışlanır. Nutuk’ta da kendisine sayfalarca ağır ithamlarda bulunulur, ‘zaferin şerefine en az iştirake hakkı olanlardan biri’ diye anılır.
  Halil Kut (1882-1957), Enver Paşa’yı İttihatçıların arasına sokan adamdır. Sultan Hamid’i tevkife memur idi. Askerî tecrübesi çete takibinden ibaretken Libya’da bulundu. Yeğeni harbiye nazırı olunca, İran içine harekâta memur edildi. Irak’taki muvaffakiyeti üzerine paşa oldu. Bakü’yü işgal etti. İttihatçı olduğu için tutuklanacakken, kaçıp Ankara hareketine katıldı. Rusya ile Ankara arasında aracılık yaptı. Sonra kendisinden şüphelenilince, Almanya’ya kaçtı. Zaferden sonra memlekete dönüp köşesine çekildi. Politikaya karışmadı.
  Ali İhsan Sâbis (1882-1957), Sultan Hamid’i tahttan indiren Hareket Ordusu zâbitlerindendi. Çanakkale, Kafkasya’da bulundu. Irak’ta paşalığa terfi etti. İttihatçı olduğu için Malta’ya sürüldü. Kaçıp Ankara hareketine katıldı. I. batı cephesi kumandanı oldu. Cephe kumandanı İsmet Bey ile anlaşmadı; azledilip tekaüde sevkolundu. M. Kemal’e muhalif oldu. Nazileri öven yazılar yazdı. 1947’de devlet adamlarına yazdığı imzasız mektuplar sebebiyle 15 seneye mahkûm oldu. 1954’te DP’den milletvekili seçildi. Hatıraları, Nutuk’un antitezi gibidir.

küta'

• (Çoğulu: Küt'ân) Tilki eniği.
• Kötü adam.
• Tamamlanmak, toplanmak.

kuti / kûtî

• Kısa boylu adam.

kutruti / kutrutî

• Kısa boylu küçük adam.

kutur

• Pintiliğinden dolayı ailesini sıkıntı içinde bırakan adam.

la'v

• Ahlâkı yaramaz kişi.
• Haris adam.

lagb

• Zahmet, meşakkat.
• Güve yemiş kuş kanadı.
• Zayıf adam.

leffat

• Yaramaz huylu, ahmak adam.

lütin / lütîn

• Adam boyu miktarı bir ağacın adı. (Bakla yaprağı gibi yaprağı olur, hurnup gibi dalları olur, içinde küçük taneleri olur.)

ma'şuş

• Zayıf ve cılız adam.

maçin

• Çin'e tâbi, Doğu Türkistan tarafındaki çöllerde ve Târim nehrinin güneybatısındaki dağlarda oturan Türk milletinden bir kavimdir ve simaca Moğol ile Aryâ cinslerinden mürekkeb oldukları anlaşılıyor. İçlerinde sarı saçlı ve mavi gözlü adamlar dahi bulunuyorsa da lisan bakımından Doğu Türkistan'ın aha

mahn

• Cima etmek.
• Ağlamak.
• Kuyudan su çekmek.
• Uzun boylu adam.

mahrec

• Çıkacak yer.
• Ses ve harflerin ağızdan çıktıkları yer.
• Mat: Bayağı kesirde çizginin altındaki sayı. (Payda)
• Hususi bir meslek için adam yetiştirmeğe mahsus mekteb ve dâire. (Meselâ: Mekteb-i fünun-u harbiye zâbit mahrecidir.)
• Tarik-i ilmiyede büyük bir pâyeye v

manastır

• Hıristiyanlıkta ibâdet edilen ve din adamlarından bir râhib veya râhibenin idâre edip, barındığı binâ.

manzarani / manzaranî

• Gösterişli ve güzel adam.

manzari / manzarî

• Güzel, gösterişli ve yakışıklı adam.

matmus

• Gözü doğuştan değil de, sonradan kör olmuş adam.

matruk

• Gevşek ve uyuşuk adam.
• Kuruduktan sonra yine yağmurla tazelenmiş.

me'mur

• Emir ile hareket eden. Emir altında olan. Vazifeli. Kendi istediği gibi olmayıp başka emre göre çalışan. Bir emir alan. Bir işe tâyin olunmuş adam.

mecleb

• Beyaz çiçekli bir otun adı. (Adam boyu uzar ve yaprağı zerdaliye benzer.)

mecus

• Kulakları küçük olan adam.
• Ateşe tapan kişi.

menhub

• Korkak adam.
• Muhtar, müntehab, seçkin.

mensubat / mensubât

• (Tekili: Mensub) Bir yere mensub olanlar. Bir yerin adamları.

mensubin / mensubîn

• (Tekili: Mensub) Mensublar. Mensub ve alâkadar olanlar. Bir daire veya yerin adamları.

merd / مرد

• Adam. Kişi. İnsan. Erkek. Sözünün eri. (Farsça)

• Adam. (Farsça)
• Yiğit. (Farsça)

merdüm

• İnsan. Adam. (Farsça)

merdüman

• (Tekili: Merdüm) İnsanlar, kişiler, adamlar. (Farsça)

merdümek

• Küçük adam. Bebek. (Farsça)

merdümi / merdümî

• Adamlık, insanlık. (Farsça)

merdümküş

• Katil. Adam öldüren. İnsan katleden. (Farsça)

mesaj

• Sözle veya yazı ile gönderilen haber. (Fransızca)
• Bir devlet adamının veya makam sahibi şahsiyetin, diğer bir şahsiyete veya cemaate gönderdiği yazılı haber. (Fransızca)

mesfiyy

• Üç kez karısı ölmüş adam. (Üç kez kocası ölmüş kadına "mesfiye" derler.)

mesmur

• Cismen ufak olmakla beraber, sinirleri kuvvetli olan adam.

mest

• Adamın elini deve karnında yavrunun yattığı yere sokması.
• Bağırsak içinde iken sıvayıp çıkarmak.

meşum

• Vücudu benekli adam.

meşyum

• Bedeninde beni olan, benli adam.

mevhun

• Zayıf ve arık adam. Zayıflamış kimse.

mevkulün ileyh / mevkûlün ileyh

• Kendisine bir iş bırakılan adam. Vekil.

mezr

• (Mezra) Zarif adam.
• Bir kimseye düşmanlık etmek.
• Parmakla çimdiklemek.
• Su kırbasını tamamen doldurmak.
• Tadını anlamak için biraz ağzına almak, içmek.

mi'zal

• (Çoğulu: Meâzil) Zayıf ahmak adam.
• Silâhsız kimse.
• Davarını halktan ayırıp uzak yerlerde otlatan kimse.

mislak

• Fesih lisanlı, güzel konuşan.
• Kırkbeş sene yaşayan adam.

misyonerlik

• Propaganda yaparak belirli bir fikir ve inancı yayma işi. Dar anlamda, henüz hıristiyanlığı kabûl etmemiş ülkelerde veya hıristiyan ülkelerde çeşitli isimler altında hıristiyanlığı yayma ve hıristiyanlık propagandası yapma faâliyeti. Bu çalışmaları yürüten râhib, papaz ve din adamlarına misyoner, bu

mıtrab

• Neşeli adam. Neşesi bol kimse.

mızya'

• Malını çok harcayan kimse. Malını fazlaca zâyi eden adam.

mubid

• Zerdüşt. Mecusi din adamı.
• Tedbirli, akıllı adam.

müc'a

• Ahmak adam.

müftazıh

• Rezil ve kepaze olmuş adam.

müfti-yi macin / müftî-yi mâcin

• Din bilgilerini fıkıh kitablarından öğrenmeyip, kendi düşüncelerini din bilgisi olarak söyleyen, müslümanları mezhebsiz yapan câhil din adamı.

muhakkikler

• Gerçekleri araştıran ve delilleriyle ortaya koyan ilim adamları.

muhallefe

• Ölen bir adamın dul kalan karısı.

mükeffer

• İyilikleri inkâr edilip kendisine teşekkür edilmeyen adam.

mükfehirr

• Üstüste yığılmış karabulut.
• Asık suratlı adam.
• Yaşlanmış kimse.

müntemi

• (İntimâ. dan) İlgisi ve ilişiği olan. Yakınlık peydâ eden.
• Birinin adamı olan.

mürue

• Adamlık, insanlık.

müsellim

• (Selm. den) Teslim eden, veren.
• Tar: Eyalet valileriyle sancak mutasarrıflarının uhdelerinde bulunan yerlerin idaresine memuR edilen kimseler. Vali ve mutasarrıflardan uhdesine tevcih olunan iki yerden mühim olanında kendisi oturur, diğerini gönderdiği adam idare ederdi. Yine bunlar

mustani'

• Birini yetiştirip adam eden kimse.
• Yedirip içiren, ikram eden, ziyâfet veren.

müsteşrik

• Doğu memleketlerini, din, dil ve târihleri başta olmak üzere her yönden araştırıp tesbite çalışan batılı ilim adamı. Garplı bilgin, oryantalist, şarkiyâtçı.

mutasavvıf

• Tarikat adamı.

mütebali

• Tecrübe edip deniyen adam.

mütefekkik

• (Fekk. den) Dalgın adam. Alık kimse.

mütefekkir-i ekber

• En büyük düşünür, en büyük düşünce adamı.

mütefennin

• Fen adamı.

• (Fenn. den) Alim, münevver, fen adamı. Teknik ilimle uğraşan.

muvakkat nikah / muvakkat nikâh

• Geçici nikâh. Bir adamın, yüz sene de olsa, belli bir zaman sonra hanımını boşamağı söyleyerek, bütün şartlarına uygun yapılan ve harâm olan nikâh.

müzemmem

• Aşağılık, bayağı ve küstah adam.

na'na

• (Çoğulu: Neâni-Ne'nâ') Nâne.
• Uzun boylu adam.

na'san

• Uykusu gelmiş olan adam.

na'ye

• Birisinin öldüğünü bildiren söz.
• Bir adamın zünub ve kabahatini izhar ve işaa eden söz.

nabiga

• (Çoğulu: Nevabig) Şanı, şöhreti büyük adam. ulu, şerefli kimse.
• Sonradan şâir olan.
• Üstün zekâlı hârika ve çok fasih kimse.

naciş

• Avı ürküterek avcının tarafına kovalayan adam.

nadib

• Geçmiş.
• Hafif adam.
• Yas tutan.

naehil / nâehil

• İşin adamı olmayan.

nahb

• Yüksek sesle ağlama.
• Önemli iş, mühim iş. Nezretmek, adamak.
• Seri seyr.
• Vakit, müddet. Ecel, ölüm, mevt.

nahham

• Tamahkâr, cimri, hasis, pinti.
• Boğazını temizlemek için fazlaca soluyup balgam çıkaran adam.

nakis

• Bayağı, alçak.
• Başını daima öne eğen adam.

namuskar / namuskâr

• Namuslu. (Farsça)
• Doğru adam. (Farsça)

nasih

• Nasihat eden, öğüt veren.
• İçi temiz adam.

naşıt

• Büyük yoldan ayrılan küçük yol.
• Vahşi sığır. Bir burçtan başka burca varan yıldız.
• Neşeli ve şen adam.

natıs

• Bilgili, faziletli adam.

nazre

• Cin gözü.
• Nazarı değen adam.

nebbar

• Fasih dilli, güzel konuşan adam.

nefer

• Bir kişi, tek kişi.
• Asker, er. (Bazılarınca insan cemaati. Ona kadar olan adam topluluğuna denir. Üçten ona kadar olan kişilere "Reht" denir.)

neha

• Pek akıllı adam.
• İhtiyacı terkeylemek. (Güya kendi nefsi cihetinden menedilmiş demektir.)

nekba

• Esince adamı eğip düşüren rüzgâr. Fırtına.

nermsaz

• Yumuşak adam. (Farsça)

nevakıs

• (Tekili: Nâkis) Başlarını devamlı olarak önlerine eğen adamlar.

neyt

• Cenaze.
• Ölüm.
• Duâda tazarru etmek.
• Tıb: Kalbin asılı olduğu damar.
• Derinliği adam boyu miktarı olan kuyu.

nezr / نذر

• Adak adamak.
• Fık: Cenab-ı Hakka ta'zim için mübah bir fiilin yapılmasını deruhde etmek, öyle bir işin yapılmasını kendi nefsine vacib kılmaktır.

• Adak. (Arapça)
• Nezr etmek: Adamak. (Arapça)

nihvar

• Gururlu, kibirli, kendini beğenmiş adam. (Farsça)

niks

• Ters doğan çocuk.
• Zayıf ve cılız adam.

nıtnıt

• Uzun boylu adam.

nu'nu

• Uzun boylu adam.

nugaşi

• Kısa boylu adam.

nusayri / nusayrî

• Eshâb-ı kirâma (Peygamber efendimizin arkadaşlarına) iftirâ eden şîanın kollarından. On birinci imâm olan Hasen bin Ali Askerî'nin adamlarından olduğunu söyleyen İbn-i Nusayr adındaki bozuk inanışlı kimseye uyanlar.

nüşbe

• Sırnaşık. Ciddi olmayan adam.

özür

• Bir kusurun afvı için gösterilen sebep.
• Bahane, sebep.
• Mâni, engel. Kusur, nakise, sakatlık.
• Fevz. Zafer.
• Bir adamın kusur ve kabahatinin çok olması.
• Fık: Abdesti bozucu ve devamlı olan şey.

papaz

• Hıristiyan din adamlarına verilen ad.

• Hıristiyan din adamı.

• Kilisenin önde gelen din adamı.

paşa

• Sivillerle askerlerin ileri gelenlerinin bir kısmına verilen resmi ünvandı. Osmanlıların ilk devirlerinde bu ünvan, hânedân mensublarıyla yalnız bir kısım idare adamlarına verilirken sonradan askeriden "mir-i liva" ve daha yüksek rütbede olanlarla; mülkiyeden vezir, beylerbeyi, mir-i miran ve mir-ül

paşalı

• Paşa ünvanını alan vezir ve beylerbeyi gibi büyük devlet adamlarının hizmetinde bulunan gedikli ağalar.

peçel

• Üstü başı pislik içinde ve iğrenç olan adam. (Farsça)

pergem

• İşsiz güçsüz, boşta dolaşan adam. (Farsça)

pir-i fani / pir-i fanî / pîr-i fânî

• Pek yaşlı, zayıf adam. Dünyayı terketmiş ihtiyar.

• Pek yaşlı ve zayıf adam, dünyayı terk etmiş ihtiyar.

pişini / pişinî

• (Çoğulu: Pişiniyan) Evvel zaman adamı. (Farsça)

piskopos

• Hıristiyanlığın katolik ve doğu kiliselerinde en yüksek rûhânî ünvâna sâhip ve umûmiyetle bir bölgenin dînî lideri olan hıristiyan din adamlarına verilen ad.

ra'ad

• Geveze kimse. Çok konuşan adam.
• Torpil balığı.

ra'ra'

• (C. Raâri') Kötü, alçak kimse.
• Yaramaz gönüllü.
• Çok uzun boylu adam.
• Güzel itidalde olan kimse.

racin

• Adama alışmış davar.

rahib / râhib

• Manastırda oturan hıristiyan din adamı, keşiş.

• Hiç evlenmeyen, bekâr ve yalnız yaşayan, yalnız ibâdetle meşgûl olan ve kilisede vazîfeli olan hıristiyan din adamı.

• Hıristiyan din adamı.

rahin

• Rehin veren, malını rehine koyan.
• Sâbit, dâim, devamlı.
• Devenin ve adamın zayıfı.

rastkar / rastkâr

• Doğru adam. (Farsça)

recül

• Yetişkin erkek. Bir işin ehli. Er kişi. Adam.

recül-ü facir / recül-ü fâcir

• Günahkâr adam.

recül-ü fedakar / recül-ü fedâkâr

• Fedâkâr adam.

recülifacir / recülifâcir

• Günahkâr adam.

refig

• Bolluk ve rahat içinde geçinen adam.

rehak

• Gaşyetmek, sarıp bürünmek. Bir adamın arkasından yaklaşıp çatmak.
• Haramlara ve menhiyata dalıp, hep onunla uğraşmak.

reht

• (Çoğulu: Erhüt-Erhât-Erâhit) Cemaat, kalabalık.
• Kavim, kabile.
• Ondan az olan adamlar.
• Göbekle diz arası miktarı deri. (Hayızlı avretler giyerler)

rical / ricâl

• Erkekler, adamlar.
• Yaya olanlar.
• Rütbeli, mevki sahibi kimseler, hadis ravileri.

• (Tekili: Recül) Erkekler, er kişiler.
• Mevki sahibi kimseler, devlet adamları.
• Yaya olanlar.

• Adamlar; makam sahibi olanlar.

rical-i devlet / ricâl-i devlet / رِجَالِ دَوْلَتْ

• Devlet adamları, devletin ileri gelenleri. Devlet ricali.

• Devlet adamları.

rical-i siyasiye

• Siyaset adamları.

riks

• Adam topluluğu.
• Pis, necis.

riyakar / riyakâr

• Riya eden. Adam kandırmak için yalan söyleyen. Sahte iş yapan. İki yüzlü.

rizam

• Serkeş adam veya at.

ruhani reisler / ruhanî reisler

• Din adamları, mânevî liderler.

ruhban / ruhbân / rûhban

• Korkmak, çekinmek, yılmak.
• Rahib, Hristiyan din adamı.

• Hıristiyan din adamı.

• Evlenmeden bekâr yaşamayı tercih eden, dünyâdan yüz çevirip, insanlardan uzak yaşayan kimseler, râhibler. Hıristiyanlıkta sâdece ibâdetle meşgûl olan din adamları sınıfına verilen ad. Hıristiyan din adamları evlenmedikleri ve insanlardan uzak yaşadık ları için bu ad verilmiştir.

• Hıristiyan din adamı.

ruhbaniyet / ruhbâniyet / رُهْبَانِيَتْ

• Hristiyanlıkta dünyayı terk eden bir din adamı olarak evlenmeyerek yaşama.

rüsva-yı alem / rüsva-yı âlem

• En aşağılık ve âdi adam.

sa'r

• Katil zehiri.
• Kısa boylu adam.
• Küçük hıyar.
• Yaban soğanının kökü.

sa'v

• Duymak. İşitmek.
• Zayıf adam.
• Serçeden küçük bir kuş.

sade

• Basit, karışık olmayan, katıksız. (Farsça)
• Saf, gösterişsiz, lüzumsuz bulunmayan. (Farsça)
• Tek katlı. (Farsça)
• Ancak, yalnız. (Farsça)
• Süssüz. (Farsça)
• Derin düşünemiyen, saf adam. (Farsça)

saf

• Bir adam boyu yüksekliğindeki duvar.

safsataperdaz

• Safsata kabilinden söz söyliyen adam. (Farsça)

samekmek

• Çok kuvvetli adam.

samkuk

• Kaba adam.

şaş adam / şâş adam

• Şaşı adam.

şefellec

• Burun delikleri büyük, dudakları yumru kalın ve sarkık olan adam.
• Ferci vasi avret.

şekaz

• Gitmek.
• Uzaklık.
• Bir adamın gözünün çok değer olması.

şekil

• (Şekl) Biçim, dış görünüş. Çehre. Tarz. Formül.
• Şebih ve misil.
• Hey'et.
• Suret. Surette benzerlik.
• Bir adamın tab' ve hevasına muvafık olan şey.
• Muhtelif, müşkil işlerin her biri.
• Birşeyin gerek hissedilen ve gerek mevhum sureti.
• Geo: Bi

sekran

• Sarhoş, mest olan adam.

selef

• (Self) Eskiden olan. Evvelce bulunmuş olan.
• Yerine geçilen.
• Önde olmak, ileri geçmek.
• Eski adam.

sellac

• Buzcu, buz satan adam.

ser'

• Üzüm çubuğu.
• Yaş ve taze çubuk.
• Yumuşak bedenli yiğit.
• Uzun boylu adam.

şerr

• Kötü iş, kötülük. Fenâlık.
• Kavga.
• Allaha isyan, emirlerine uymama, muhalif hareket etme.
• Fenâ adam, fenâlık yapan adam, kötü adam.
• Daha kötü, en kötü.

sertiye

• Zayıf vücutlu, ahmak adam.

şeyh

• Yaşlı adam.
• Bir kabilenin ileri geleni. Kabile reisi.
• Tarikatta müridlerin reisi.

şeyhülislam / şeyhülislâm

• Osmanlı Devleti zamanında dînî meselelerle şerîat mahkemelerine bakan en yüksek rütbeli din adamı.

seyis

• Atın tımarına, yemine vesairesine bakan adam, uşak.

şıkk

• Adeta yarım adam gibi olan ünlü bir kâhin.

sımsım

• (Çoğulu: Semâsım) Şişman ve etli adam.

siyasi / siyasî

• Siyaset icabı olan.
• Siyaset adamı.
• Politik.

sofi / sofî

• Tarikat adamı, tesavvuf ehli.

su-i kasd / sû-i kasd

• Bir kimsenin aleyhinde tertib alma.
• Adam öldürmeğe tertib alma.
• Kötü kasd.

• Kötü kasd, cinayet işlemek, adam öldürmeyi tasarlamak.

sübrut

• (Çoğulu: Sebâriyet) Az.
• Otsuz ve susuz yer.
• Fakir adam.

sühal

• Çocuk doğunca beraber çıkan su.
• Zayıf adamlar.

suka

• Çarşı adamı, esnaf.

süraka

• (Ebu Süfyan Sürâka b. Mâlik) Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm, Hz. Ebu Bekir ile beraber hicret için Mekke'den çıktıklarında, Kureyş Rüesasının mühim bir mal mukabilinde onları öldürmek için gönderdikleri cesur bir adam olup, Hz. Peygamber'in mu'cizesiyle atının ayakları kuma saplanmış ve bu üç

ta'ziz

• Bir adamı aziz kılmak. Hürmet ve muhabbetle sevmek.

taayyünat

• Meydana çıkmalar. Belli olmalar. Belli başlı adam sırasına geçmeler.

tagıye

• Salak, kibirli ve inatçı adam.
• Yıldırım.

tahrif

• Genç bir adama bunaklık isnad etme.

takattur

• Damla. Damlama. Damla damla akma.
• Ud ağacı ile buhurlanma.
• Vuruşmağa hazırlanma.
• Bir kimse kendini bir yerden atma.
• Ağacın dalı kopup düşme.
• Bir adamı yanı üzere düşürmek. (Kamus'dan)

talik

• Güleryüzlü adam. Mütebessim kimse.
• Düzgün söz söyleyen kimse.

tavri / tavrî

• Vahşi adam veya kuş.
• Ehad, vâhid, bir.

tebzil

• Delme, yarma. Çok azimle bir şeye girişmek, adamak.

tecrid

• Açıkta bırakmak.
• Yalnız başına bırakmak. Tek başına hapsetmek.
• Dünya alâkalarını kalpten çıkarıp Allah'a (C.C.) yönelmek.
• Edb: Bir şairin kendini mücerred bir şahıs, yâni ayrı bir adam farzederek ona hitabetmesi.
• Soyma, soyulma.

tefessüh

• Açılmak. Genişlemek. İnbisat bulmak.
• Mecliste çekilip bir adama oturacak yer açmak.

ten-asan

• Rahatını düşünen adam. (Farsça)

tenbal

• Kısa boylu, bodur adam.

tenezzür

• Korkmak.
• Adak adamak, nezretmek.

tenük-havsala

• Sabırsız adam, tahammülsüz kimse. (Farsça)

tenük-ru

• Yüzü yumuşak olan kimse, yüzü yumuşak adam. (Farsça)

teşennün

• Adamın ihtiyarlıktan dolayı derisinin buruşup kuruması.
• Eskimek.

teşmir-i said / teşmir-i sâid

• Kolları sıvama.
• Mc: Bir işe iyice adamakıllı girişme.

tesniye

• Vasıflandırma.
• Gr: Arapçada bir kelimenin iki şeye delâlet etmesi hâli, kelimeyi iki şeye delâlet ettiren siga. Bu şekil kelimenin sonuna "elif-nun" veya "ye-nun" getirilerek yapılır. Meselâ: Recul: Adam. İki adam demek için: Reculân () veya Reculeyn () denir.

tevsen

• Azgın, başı sert at. (Farsça)
• Mc: Dikbaşlı adam. (Farsça)

tevşih

• (Vişah. dan) (Çoğulu: Tevşihât) Süslü elbise giydirme. Süsleme veya süslendirme.
• Kur'ân-ı Kerimi usul ve kaidelerine göre okuma.
• Bir kimseye mücevher gerdanlık takmak.
• Ist: Bir eseri, büyük bir adamın adıyla süsleme. Eski ilim adamları, bazı kimselerin adına kitap yaz

tıhl

• Hiddetli adam.
• Dalağı büyük adam.

tımtım

• Kalın etli, cüsseli adam.
• Dilinde pelteklik olan, kekeme.

turtur

• Uzun boylu ince adam.

ucarim

• Kuvvetli adam.

ulema-i su / ulemâ-i sû

• Kötü âlimler; insanları doğru yoldan saptıran, ilmini dünyâ kazancına, mala ve mevkîye kavuşmaya vâsıta eden din adamları.

ura'ır

• (Çoğulu: Arâır) Semiz etli deve.
• Şerefli adam.
• Kavmin reisi.

üşabe

• Irkı, nesebi karışık adam.
• Karışık cemaat.
• Rüşvet ve hırsızlık gibi yollarla elde edilen kazanç.

uvvam

• Dalgıç adam.

uvvar

• (Çoğulu: Avâvir) Korkak adam.
• Dağ kırlangıcı.

üzani

• Kulakları büyük olan adam. (Merkepten kinaye olarak söylenmiştir.)

vakahet

• (Vakhe) İbadet, taat.
• Bir adamın sözünü dinleyip itaat ve imtisal etmek, ona uymak.
• Bir şeyi bırakıp feragat etmek.
• Büyük papaz olmak.

vakf / وقف

• Durma, duruş. (Arapça)
• Durdurma. (Arapça)
• Vakıf. (Arapça)
• Adama. (Arapça)

vatvat

• (Çoğulu: Vatâvit) Korkak ve geveze olan adam.
• Yarasa.
• Dağ kırlangıcı.

vazah

• Beyaz ve güzel yüzlü adam.

vegd

• (Çoğulu: Evgad) Alçak adam.

vehn

• Gevşeklik, kuvvetsizlik.
• Zayıf.
• Gövdesi kalın ve kısa adam.
• Gece yarısı. Gece yarısından bir saat sonraki zaman.

vekel

• Zayıf adam.

vekil

• Başkasının işini gören. Bir adamın yerine hareket etme selâhiyeti olan kimse.
• Nâzır. Bakan.

verik / verîk

• Gür sakallı adam.
• Sık yapraklı ağaç.

veşvaş

• Hafif hal. Hafif adam.

ya eyyühel hoto

• Ey vahşi, kaba dağ adamı!

yefen

• Bunak adam.

yehmur

• Çok sözlü, çok konuşan adam.
• Çok çalışkan ve işe cür'etli olan kişi.
• Yeri götüren balık.

yemhur

• Uzun boylu adam.
• İt sineği.

yezidiler / yezîdîler

• Hazret-i Ali'ye düşman olan ve şeytana tapan kimselerin mensûb olduğu bozuk fırka. İbâdiyye fırkasının kurucusu Abdullah bin İbâd'ın adamlarından Yezîd bin Enîse'ye uydukları için bu adı almışlardır. Emevî halîfelerinden Yezîd'in bunlarla hiçbir ilgi si yoktur.

za'bub

• Kısa boylu fena adam.

zanun / zanûn

• Düşünce ve tedbiri kıt olan adam.
• Suyu olup olmadığı bilinmeyen kuyu.
• Suyu az olan kuyu.

zayven

• (Çoğulu: Zayâvin) Yaban kedisi.
• Erkek kedi.
• Hırçın ve vahşi adam.

zebr

• Kitab. Cüz. Kitap yaprağı.
• Yazı yazma.
• Söz. Yazı.
• Akıl, zekâ.
• Kuvvetli, sağlam, şiddetli adam.
• Men'eylemek.

zebzeb

• (Çoğulu: Zebâzib) Adam zekeri.

zelahlah

• (Çoğulu: Zelahlahât) Büyük çanak.
• Aceleci ve uzun boylu adam.
• Derin olmayan ırmak.

zemil

• Bir adamın hayvan üzerinde iken ardına binmiş olan adam.

zerdüşt

• Ateşe tapan, mecusi.
• İlk önce nur ve zulmet diye iki ilâha inanmayı uyduran adam.

zerre

• (Çoğulu: Zerrat) Pek ufak parça.
• Atom.
• Çok küçük karınca.
• Güneş ışığında görünen ufacık tozlar.
• Küçük boylu adam.

zıhar

• İki şey arasında münasebet ve mutabakat meydana getirmek. İki şeyi birbirine mutabık eylemek. Arka arkaya, mukabil kılmak.
• Karşılıklı yardımlaşmak.
• Fık: Bir kocanın, karısını müebbeden mahremi olan birisinin bakması câiz olmayan bir yerine teşbih etmesi.Meselâ, bir adam karıs