enkeb

• Omuzunda yük olduğu için eğilip yürüyen.
• Yanında oku ve yayı olmayan kişi.

enlem

• (Arz dairesi) t. Yer yüzünde herhangi bir noktanın ekvatora olan uzaklığının açı cinsinden değeri. Dünyanın büyüklüğü X. yy. başlarında Sincar sahrasında ve Kûfe civarında bir meridyenin uzunluğunu ölçmek suretiyle bulan Musa Oğulları nâmıyla tanınan Muhammed, Ahmed ve Hasan isimlerindeki üç kardeş

ensab

• (Tekili: Nasb) Dikili taşlar. Müşriklerin, yanında kurban kestikleri putlar.

enva-ı eşya / envâ-ı eşya

• Eşyanın türleri, çeşitleri.

enzar-ı cihan / enzâr-ı cihan

• Dünyanın dikkati.

eris

• Zeki, akıllı, uyanık, zeyrek, uslu. (Farsça)

es'al

• Dişinin yanında zâid bir diş daha biten kimse.

esbab-ı süfliye

• Aşağı sebepler; yani müsebbebin yanında olan ve onunla beraber görünen sebepler (su ile bitkiler gibi; su sebeptir, onunla bitkilerin yeşermesi ise müsebbebdir.).

eser

• Nişan, alâmet. Çoğulu âsârdır.
• Haber, hadîs-i şerîf, Eshâb-ı kirâm ve tâbiîne âit iş, söz ve takrirler yâni görüp de mâni olmadıkları hususlar.

eshed

• Becerikli, maharetli, mahir, açıkgöz, uyanık olan kişi.

esher

• Uyanık kimse.

esnan

• (Tekili: Sinn) Dişler.
• Yaşlar. İnsanın doğduğu andan ölümüne kadar uzvî sîretinde birbirini takibeden muhtelif zamanlar. (Yâni: Tufuliyet, Sabavet, Şebabet, Kühûlet ve Şeyhuhet denilen zamanlar.)

etraf-ı alem / etraf-ı âlem

• Dünyanın her tarafı.

etraf-ı arz

• Dünyanın çevresi.

evhen

• En gevşek, çok zayıf, pek dayanıksız, kuvvetsiz tâkatı kalmamış.

evladiyye

• Evlatlık, evlada mahsus.
• Mc: Çok sağlam ve dayanıklı ev veya eşya.

evtad / evtâd

• Allahü teâlâ tarafından dünyânın nizâmiyle vazîfelendirilen dört büyük zât. Herkes tarafından bilinmedikleri için bunlara Ricâlü'l-Gayb da denir.

evvel-i dünya

• Dünyanın başlangıcı.

eyyühe'l-azizin azizi / eyyühe'l-azîzin azizi

• Ey Azizin azizi; Aziz olan Üstadın yanındaki aziz.

ezkiya-i alem / ezkiyâ-i âlem

• Dünyanın en zekî insanları.

ezkiya-yı alem / ezkiya-yı âlem

• Dünyanın en zeki insanları.

faiz / fâiz

• Ödünç vermekte, rehnde (ipotek yâni ödenecek mal karşılığı olarak, bir malı, alacaklıda veya başka âdil bir kimsede emânet bırakmada) ve alış-verişte, alıcıdan veya vericiden birinin ötekine karşılıksız vermesi şart edilen fazla mal, para veya menfaa t. Ribâ.

fark ve sahv

• Doğruyu fark etme ve uyanık olma.

fasid / fâsid

• Bozguncu.
• Doğru olmayan. Bozuk. Müfsid.
• Yanlış olan.
• Fık: Aslen sahih olup, vasfen sahih olmayan. Yani, kendi nefsinde meşru' iken gayr-i meşru' bir şeye yakınlığı sebebiyle meşru'iyyetten çıkan şeydir. İbadet hususunda fâsid ile bâtıl aynı şeydir. Meçhul bir şeyi sat

fasid daire / fâsid daire

• Man: A yı B ile, B yi A ile ispat etmek. Bir düşünceyi isbat etmek için isbat edilmemiş başka bir düşünceyi delil olarak kullanmak ve bunu da isbat için isbatı istenen ilk düşünceyi doğru sayıp buna delil diye kullanmak. Yani isbat edilen ile isbat edeni birbirine delil saymak olup isabetsizdir.

fasid kan / fâsid kan

• Üç günden yâni yetmiş iki saatten -beş dakika bile az olsa- gelen kan, yeni başlayan (baliğa, ergen) olan için on günden çok sürüp, onuncu günden sonra gelen kan, yeni olmayanlarda (kadınlarda) âdetten çok olup on günü de aştığında âdetten sonraki gü nlerde gelen kan, hâmile ve âyise (ihtiyar) kadın

fatın

• (Fıtnat. dan) Fıtnat sahibi, zihni açık, uyanık. İleri derecede akıllılık.

fatin

• (Fıtnat. dan) Anlayışlı, akıllı, zeki, uyanık.

fazilet / fazîlet

• Üstünlük. İyi ahlâklılık.
• Farz ve vâciblerin hâricindeki nâfile ibâdetler yâni müstehâb ve sünnetler.

faziletmeab / faziletmeâb

• Faziletin sığınağı olan kimse, yâni çok faziletli. (Farsça)

feletat / feletât

• Yanlışlar, yanılmalar, sürçmeler, tutarsızlıklar.

fena fillah / fenâ fillah

• Kalbin yalnız Allahü teâlâyı sevmesi, O'nun beğendiği şeylerde fâni olmak yâni O'nun sevdiklerini sevmek O'nun sevdiklerini kendi için sevgili bilmek.

fena-i dünya / fenâ-i dünya

• Dünyanın gelip geçiciliği.

fena-i nefs / fenâ-i nefs

• İnsanın kendine ve başkalarına bağlılığının kalmaması. Benliği unutup, bırakması. Yâni Allahü teâlâdan başka hiç bir şeyi bilmemesi ve sevmemesi.

fena-yı dünya / fenâ-yı dünya / فَنَايِ دُنْيَا

• Dünyanın geçiciliği.

• Dünyanın faniliği.

fenafilihvan

• (Fenâ fi-l-ihvân) Tefâni. Yani; kardeşlerin birbirinde fâni olması; kendi hissiyat-ı nefsaniyesini unutup, kardeşlerinin meziyyât ve hissiyâtı ile fikren yaşaması. Samimi ihlâs üzerine müesses en yakın dostluk, en fedakâr ve en civanmert kardeşlik.

fevaid-i dünyeviye / fevâid-i dünyeviye

• Dünyanın faydaları, menfaatleri.

fevkattahammül

• (Fevk-at tahammül) Tahammülün üstünde, tahammül edilmez, dayanılmaz, dayanılması imkânsız.

feyz

• Akma. Peygamber efendimizin mübârek kalbinden, evliyânın kalbleri vâsıtasıyle akıp gelen mânevî bilgiler.

fi'l-i ma'lum

• Etken fiil. Öznesi yani, faili belli olan fiil.

fi'l-i mechul

• Gr: Faili yani öznesi bilinmeyen fiil. Edilgen fiil. Mesela: Yazılmak, içilmek, vurulmak gibi.

firaset

• Zihin uyanıklığı. Bir şeyi çabukça anlayış kabiliyeti. Bir kimsenin ahlâk ve istidadını yüzünden anlamak. Firasetin bir nev'i, sebebini anlamadan ve ilham eseri olarak vücuda gelen seziştir. Diğer nev'i ise kesbîdir. Muhtelif huy ve tabiatları bilmek neticesinde hâsıl olur.
• Yiğitlik.

fitne-i ahirzaman / fitne-i âhirzaman

• Âhirzaman fitnesi; dünyanın son devresinde görülen fitneler, bozulmalar.

füru' / fürû'

• Dal, asıldan türeyen. Fer'in çokluk şeklidir.
• Fıkıh ilminde (İslâm hukûkunda) çocuklar, torunlar ve onların çocukları.
• Ahkâm-ı şer'iyye yâni İslâm dîninde ibâdet, münâkehât (nikâh, boşanma, nafaka), muâmelât (alış-veriş, ticâret, kirâlama v.b) ve ukûbâtla (cezâlarla) ilgili hükümler.

gaben-i fahiş / gaben-i fâhiş

• Piyasadaki en yüksek satılandan altın ve gümüşte %2,5 ve daha fazlasına, urûzda yâni ölçülüp tartılan ve taşınabilen mallarda %5, hayvan için %10, binâ için %20'den, ibâdet konularında lâzım olan şeylerde de piyasadaki fiyatından iki misli fazla olan aldanmalar.

gafil

• Dikkatsiz, iyi düşünmeyen, uyanık olmayan. Haberi olmayan, ihtiyatsız, başına geleceği önceden düşünmeyen. Allah'ı unutan. Kendi gayr-ı meşru zevkine dalan. (Günde bir taşı binâ-yı ömrümün düştü yere,Can yatar gafil, binası oldu viran bîhaber. (Niyazi-i Mısrî)

galat

• Yanlış, yanılma.

galat-ı basar

• Görme duyusunun yanılması. (Meselâ: Su içine batırılmış olan bir çubuğun, kırılmış gibi görünmesi.)

galat-ı his / غَلَطِ حِسْ

• Duygu yanılması.

• His yanılması.

galet

• Hesapta yanılmak.

galeyan-ı efkar / galeyan-ı efkâr

• Fikirlerin galeyanı. Fikirlerin coşması.

gareyn

• (A, uzun okunur) Alt ve üst çene, yâni ağız.
• İki gar.

• Alt ve üst çene, yani ağız.

gars-ı yemin

• Sağ el ile dikilen fidan.
• Bir kimsenin yanından, fidan gibi ayrılmayan kişi.

gasb

• Hakkı olmayanı zorla alma.

gaye-i dünya

• Dünyanın amacı, hedefi.

gayr-ı zahid / gayr-ı zâhid

• Dünyanın zevk ve süslerine dalan ve kulluk görevini ihmal eden.

gayur

• Hamiyetli. Çok çalışkan. Dayanıklı. Çok gayretli.
• Kıskanç. ("Gayyur" diye yazılması yanlıştır.)

gile / گله

• Sızlanma, yanıp yakılma. (Farsça)

gülşeniyye

• Evliyânın büyüklerinden İbrâhim Gülşenî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

gunm

• Bir şeye meşakkatsiz nâil olmak veya düşmandan doyumluk almak mânalarına gelir ve alınan doyumluğa da isim olarak ıtlak olunur ki ganimet de, her iki mânada böyledir. Şeriatta ise ganimet, küffardan anveten, yani harben alınan maldır. Binaenaleyh, velevse harbin neticesi olsun bir sulh ve ahd ile al

habak

• Mandıra, ağıl. (Farsça)
• Dört yanı bir duvar veya set ile çevrilmiş yer, avlu. (Farsça)

habib-i kibriya / habîb-i kibriya

• Kibriyanın sevgilisi. Hz. Muhammed (s.a.v.).

habt

• Şiddetli vurmak. Önünü görmeyerek körcesine basıp yürümek.
• Yanılmak, unutmak, hatâ etmek.
• Fesada vermek.
• Hiç umulmayan birisinden yardım istemek.
• Cin çarpmak.

habt-i a'mal / habt-i a'mâl

• İrtidad eden, yâni dinden çıkan bir kimsenin, dindar iken yapmış olduğu ibadetlerinin ibtâl olup sevapsız kalması.

hac

• İslâm'ın beşinci şartı. Gerekli şartları kendinde bulunduran (bülûğa ermiş yâni ergen, hür, zengin, aklı başında) her müslümanın ömründe bir defâ ihramlı (dikişsiz) bir elbise ile Mekke'ye gidip Kâbe'yi ziyâret etmesi ve Arafât denilen yerde bir mikt âr durması ve bâzı vazîfeleri yerine getirmesi.

hadaret

• Bir şeyin yanında bulunmak.
• Huzur. Yakında olmak.
• Hazır etmek. Hazır olmak.
• Medeniyet.

hadd-i ekber

• Man: Bir hükmün veya neticenin mahmulü, yani sıfatı veya hali, oluşu. Büyük kaziye.

hades-i asgar

• Fık: Taharet-i suğra ile, yani yalnız abdest ile giden taharetsizlik hali. Bevletmek, kan gelmek sebebi ile hasıl olan hades gibi.

hades-i ekber

• Fık: Taharet-i kübra ile, yani gusül abdesti ile giderilen taharetsizlik halidir.

hadis-i ahad / hadîs-i âhâd

• Hep bir kimse tarafından rivâyet edilen, bildirilen, müsned-i muttasıl (Resûlullah efendimize varıncaya kadar, rivâyet edenlerden yâni nakledenlerden hiçbiri noksan olmayan) hadîs-i şerîfler.

hadis-i meşhur / hadîs-i meşhûr

• İlk zamanda bir kişi bildirmişken, ikinci asırda şöhret bulan, yâni bir kimsenin Resûl-i ekremden, o kimseden de, çok kimselerin ve bunlardan dahî, başka kimselerin işittiği hadîs-i şerîfler.

hafid / hâfid

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Kıyâmet günü, yâni öldükten sonra mahlûkât (yaratılmışlar) diriltilip, herkes dünyâda iken yaptığının hesâbını verirken, kâfirleri ve kötü kimseleri en aşağı seviyeye indiren, huzûrunda düşmanl arının başlarını aşağı eğdiren.

hafz

• Aşırı olmama hali.
• Refah ve ferahlık. Huzur ve rahat.
• Yavaş yavaş mülayim yürüyüş, itidal. Alçak.
• Kelimenin son harfini esre, yâni "i" diye okumak.
• Sözü boğaz içinden söylemek.

hak

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Vâcib-ül-vücûd yâni varlığı lâzım olan, hiç yok olmayan, dâimâ var olan ve kendisinden başkası yaratmaya lâyık olmayan.
• İslâmiyet.
• Gerçek, doğru.
• Alacak.
• Pay, hisse.
• Hâtır, hürmet.
• İnsanı

hakàiku'l-eşyai sabitetün / hakàiku'l-eşyâi sâbitetün

• Eşyanın ve varlıkların hakikatı, aslı sabittir.

hakikat ilmi

• Eşyanın gerçek ve doğru yüzünü gösteren ilim; Kur'ân ilmi.

hakikat nazarında

• Gerçek nezdinde, yanında.

hakikat-i din ve dünya ve insan ve iman

• Dinin, dünyanın, insanın ve imanın gerçeği.

hakikat-i dünya

• Dünyanın gerçeği.

hakikat-i rüya

• Rüyanın anlamı, gerçeği.

hakikat-i tarikat

• Tarikatin özü, tarikatle ulaşılan hakikat ve eşyanın gerçeği.

halas

• Üzüm ağacına benzer bir ağaç (yanındaki ağaca sarılır gider; hoş kokusu vardır; akik gibi taneleri olur.)

halef-isadıkin / halef-isâdıkîn

• Selef-i sâlihînden yâni Eshâb-ı kirâm, Tâbiîn ve Tebe-i tâbiînden sonra gelen Ehl-i sünnet âlimleri.

halet-i yakaza / hâlet-i yakaza

• Uyanıklık hali.

halhal

• Eskiden kadınların süs için ayaklarının topuklariyle baldırları arasına yani ayak bileklerine taktıkları altundan veya gümüşten yapılmış halka. Ayak bileziği.

hali kalmayan / hâli kalmayan

• Boş kalmayan (yani her zaman bir kısım ihtilâlci insanlar bulunan).

halidiyye / hâlidiyye

• Evliyânın büyüklerinden Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Nakşibendiyye yolunun bir kolu olan Hâlidiyye yolu daha çok Anadolu, Irak ve Sûriye taraflarında yayılmıştır.

halife

• Öncekinin yerine geçen.
• Fık: İlâhî, yâni şer'î hükümlerin tatbik ve icrası için Peygamber'e (A.S.M.) vekil olan zât. İmam. İmamet-i kübra. (Namazda imama uyan cemaat gibi, halifeye de şer'î emirlerde öylece itaat edilir. Halifede aranan dört şart: İlim, adalet, kifayet, a'zâ ve havâs

halim-i alihimmet / halîm-i âlihimmet

• Yumuşak huylu olmasının yanı sıra kutsal değerler uğruna gayret gösteren.

halk-ı eşya

• Eşyanın, varlıkların yaratılması.

hallüsinasyon

• Olmayanı varmış gibi hissetme.

halvetiyye

• Evliyânın büyüklerinden Muhammed bin Nûr Halvetî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

hamir-i maye / hamîr-i mâye

• Mayanın hamuru.

hamul / hamûl / حمول

• (Haml. den) Sabırlı, metanetli, tahammüllü, dayanıklı kimse.

• Dayanıklı. (Arapça)

hamuli / hamulî

• Tahammüllülük, sabırlılık, dayanıklılık.

hane-i ayine / hane-i âyine

• Her yanı birbirinin aynı olan oda, salon veya köşk.

harab-ı dünya

• Dünyanın sona ermesi, kıyamet.

haşr

• Toplanma, bir araya gelme. Allahü teâlânın bütün insanları, melekleri, cinleri, şeytanları ve diğer hayvan ve kuşları, gökte, yerde, denizde ne kadar büyük ve küçük canlı var ise, hepsini kıyâmet kopmasından (dünyânın son bulmasından) sonra diriltip, dünyâda yaptıklarının hesâbını vermek üzere Arasâ

haşv

• (Haşiv) (Çoğulu: Ahşâ) Tıb: Vücudun içindeki uzuvlardan her birisi.
• Minder, yastık gibi şeylerin içini dolduran pamuk, kuru ot.
• Kırılması ihtimali olan eşyanın arasına konan yumuşak, ot gibi şey.
• Edb: İbarede lüzumsuz söz bulunması, aynı mânada iki kelimeyi yanyana sö

hata

• Yanlış, yanılma.
• Günah.

• Yanlışlık. Yanılma.
• Suç. Günah.

hatai

• Tezhib ıstılahlarındandır. Resim gibi tabiatı taklid ederek yapılmayıp, san'atkârlar arasında kabul edilen çeşitli gül şekli gibi irili ufaklı yapılan şekiller.
• Türkistan'da Hatay şehrinde imal edilen bir cins dayanıklı kâğıt.

hatakar / hatakâr

• Yanlışlık yapan, hatâ eden, yanılan. (Farsça)

hataya

• (Tekili: Hatâ) Hatâlar. Yanılmalar.

hati / hatî

• Şaşırtan, yanıltan, hatâya düşüren.

hatm-i tehlil / hatm-i tehlîl

• Yetmiş bin adet kelime-i tevhîd yâni "Lâ ilâhe illallah" okumak. Kelime-i tevhîde, kelime-i tayyibe de denir.

hatt-ı istiva / hatt-ı istivâ

• Dünyanın kuzey ve güney kutuplarına aynı uzaklıkta olduğu ve dünyayı iki müsavi parçaya böldüğü farzedilen dâire çizgisi. (Farsça)
• Ekvator. (Farsça)
• Mevlevi semahânesinde, şeyhin oturduğu post ile meydan kapısı ortasında farzolunan çizgi. (Farsça)

hatt-ı şakul

• Çekül doğrultusu. Yer çekimi istikametinde, dünyanın merkezine doğru.

havsa

• Bağır.
• Bağırın yanındakiler.

hayber

• Arap Yarımadasında Hicaz bölgesinin doğu sınırında ve Medine-i Münevvere'nin 170 km. kuzeyinde bir kasabadır. Evleri, yüksek bir kayanın üzerinde kurulmuş olan bir kalenin etrafında bulunur. Hicretin yedinci senesinde vuku bulan Hayber Gazası ile meşhur olmuştur. Aynı sene içinde Hz. Resulullah Efen

haylulet-i arz / haylûlet-i arz

• Ay tutulması. Dünyanın güneşle ay arasına girerek güneş ışığına perde olması.

• Ay tutulması, Dünyanın Güneşle ayın arasına girmesi.

hayrat

• (Tekili: Hayr) Sevap için Allah rızâsı yolunda yapılan iyilikler. Haseneler.Hayır iki çeşittir. Birincisi: Mutlak hayırdır; her halde, herkes için rağbet edilir ve sevilir, herkes için iyidir. İkincisi: Mukayyed olan hayırdır; birisinin yanında hayır olan, başkası için şer olabilir. İsraf ve sefâhet

hazine kethudası

• Tar: Yavuz Sultan Selim Han zamanında kurulan hazine kethudâlığı, saraya girip çıkan demirbaş eşyanın korunup saklanmasıyla mes'ul idi. Bu müessesenin başında bulunan memura da hazine kethudâsı denilirdi.

haziret-ül kuds / hazîret-ül kuds

• Cennet bahçesi. Peygamber ve evliyanın ruhlarının toplandığı yer.

hece vezni

• Türklerin eskiden kullandıkları nazım âhengi ölçüsüdür ki, buna "parmak hesabı" da denir. Parmak hesabı, Türk edebiyatının başlangıcından XI. yy. a, yani Türklerin aruz veznini öğrenmelerine kadar Türk nazmının yegâne âhengi idi. Aruz vezni kabul edilmekle beraber, hece vezni terkedilmeyerek yine ha

hefevat

• (Tekili: Hefve) Yanlışlıklar, yanılmalar.
• Ayak kayması. Sürçmeler, kaymalar.

hefvan

• Yanılma, yanlışlık.
• Süratle gitme, hızla gitme.
• Ayak kayıp sürçme.

hefve

• (Çoğulu: Hefevât) Sürçme, ayak kayması.
• Mc: Hata, yanılma. Zelle.

hercümerc-i dünyeviye

• Dünyanın kargaşaları.

hey'at / hey'ât

• Birşeyin hâl ve keyfiyetleri, yani birşeyin durum, vaziyet, özellik, nitelik, kalite, şekil gibi bütüncül olarak genel yapısı.

hey'atın feletatı / hey'atın feletâtı

• Birini taklit eden kimsenin taklitçiliğini gösterip ilân eden sürçmeleri, falsoları. Kemalât-ı ruhiye veya mükemmelliğin iktizası olan umum ahvaldeki fıtrîlik ve müvazeneyi o seviyede olmayanın sun'î taklitteki gayr-ı fıtrîliği.

heyula / heyûla / heyûlâ / هَيُولَا

• Zihinde tasarlanan korkunç hayal.
• Gösteriş ve iriliği olduğu halde hiçbir te'siri ve değeri olmayan şey.
• Eski felsefede: Eşyanın aslı ve gerçek olan kısmı. Madde.

• Korkutucu hayâl, felsefede eşyanın aslı kabul edilen şey.

• Eski feylesoflara göre eşyânın aslı.

hicaz demiryolu madalyası

• Şam-Hicaz demiryolunun yapımı için para yardımı bulunanlarla, demiryoluna ait işlerde hizmetleri görülenlere verilmek üzere II.Abdülhamid tarafından çıkartılan üç ayrı madalya. 16.9.1902 tarihli nizamname ile çıkarılan bu madalyanın bir tarafında "Hamidiye Hicaz demiryoluna hizmet eden hamiyyetmendâ

hicr

• Men etmek; akıl ve bâliğ olmamış çocuk, deli, bunak, sefih yâni malını kötü yere harcayan ve borçlu gibi kimseleri, tasarruf-i kavlîsinden yâni alış-veriş, kirâlama, havâle, kefillik, emânet ve rehin alıp-verme, hibe gibi işlerin tasarruflarından men' etme.
• Dostluğu bırakmak, dargın

hicri şemsi sene / hicrî şemsî sene

• Resûlullah efendimizin hicret ederek Medîne'ye girdiği Eylül ayının 20'nci Pazartesi günü başlayan ve dünyânın güneş etrâfında bir defâ dönmesini (365,242 güneş gününü) esas alan takvim senesi.

hıdane / hıdâne

• Çocuğu kucağa almak, besleyip büyütmek üzere yanında bulundurmak. İslâm nikâhının bozulmasından sonra (ayrılıkta), çocuğu, selâhiyetli (yetkili) olan kimsenin yâni başkası ile evli olmayan annenin belirli bir yaşa gelinceye (oğlan çocuğu yedi, kız ye tişkin oluncaya) kadar yanında alıkoyması ve terb

hidemat-ı imaniye

• İmâni hizmetler. (Kur'an-ı Kerim'i ve mânâsını öğrenmeğe vesile olmak; imâni şüphelerin giderilmesine çalışmak; İslâmiyetin, hak din olduğunu isbat etmek veya isbâta vesile olmak gibi.) Görülen hizmetler. Eşyanın ve mahlukatın lisan-ı hâl ile esmâ-i İlâhiyeye ait yaptıkları tesbih ve ibadetleri.

hikmet

• İnsanın, mevcudatın hakikatlerini bilip hayırlı işleri yapmak sıfatı. Hakîmlik. Eşyanın ahvâlinden, hârici ve bâtini keyfiyetlerinden bahseden ilim. (Buna İlm-i Hikmet deniyor)
• Herkesin bilmediği gizli sebeb. Kâinattaki ve yaradılıştaki İlâhî gaye.
• Ahlâka ve hakikata faydalı

hikmet-ül eşya

• Eşyanın hikmetleri. Fizik, kimya, botanik gibi ilimler.

hile / hîle

• Sahtekârlık, hud'a. Aldatmak, yanıltmak.

hile-i şer'iye

• Müşkül bir mes'eleyi, şer'i esaslar üzeri, hazakatla hall ve izah etmek ve şer'an muahaze ve mes'uliyeti mucib olmayacak surette te'vilini bulmaktır. Bu tabir kanuna, yani şeriata karşı irtikâb edilen, hile, oyun, aldatma veya şer'î bir hükmü bertaraf etmek mânasına olmayıp, ancak karışık bir durumu

hilf

• (Çoğulu: Ahlâf) Sözleşme, söz verme.
• Yardımlaşma, dayanışma. Birlik maksadıyla ittifak.

hilkat-i arz

• Dünyanın yaratılışı.

hilkat-i dünya

• Dünyanın yaratılışı.

hill

• Hac veya umre için ihrâma girilen mîkât denilen yerler ile Harem yâni Mekke şehri sınırı arasına verilen ad. Harem adı verilen yerde ihramlı iken yapılması haram (yasak) edilen şeyler, burada helâl olduğu için Hill adı verilmiştir. Hill'in Mekke-i mü kerremeye en yakın yeri batı taraftaki Ten'im den

himmet

• Kast, irâde, kuvvetli istek, arzu. Allahü teâlânın velî kullarından bir zâtın, kalbinde yalnız bir işin yapılmasını bulundurup, başka bir şeyi kalbine getirmemesi ve Allahü teâlâdan o işin olmasını dileyerek, bu şekilde mânevî yardımda bulunması. Evliyânın himmeti, yaktı beni kül eyledi Sofi

himyata

• (Süryanicedir ve Tevrat'ta geçer.) Resul-ü Ekrem Hz. Muhammed'in (A.S.M.) İbranice bir ismidir.

hırz-ı bigayrihi / hırz-ı bigayrihî

• Aslında eşya saklamaya mahsus olmayan, izin almadan girilebilen ve konacak malların yanında muhafızı olan yer. (Yol, mescid, meydan gibi)

hiss-i selim

• Selim his. Her çeşit zarar verebilecek olan, müsbet olmayan ve şerre giden şeylerden kendini koruma hissi.
• Sağlam ve insanı yanıltmayan his.

hıyar / hıyâr

• Serbest olma. Yapılan bir akdden yâni sözleşmeden vazgeçebilmek hakkı.

hızane

• Bir şeyi bir şeye ilâve etmek.
• Fık: Hak ve salâhiyeti haiz olan kimsenin belirli müddet zarfında çocuğunu besleyip büyütmek ve terbiye etmek üzere yanında bulundurması.
• Bir şeyi kucağına almak.

hizb-ül kur'an

• Kur'an Cemaatı. Kur'an'a ciddi ve samimi olarak bağlanıp, ona hizmet için mücahidane bir surette çalışan ve fenâlıklardan korunan müslümanların topluluğu ve cereyanı.
• Kur'an'ın bir cüz'ünün dörtte biri.
• Zikir ve dua için Kur'an'dan alınmış bir kısım âyetler.

hizb-üş şeytan

• Şeytana ve nefislerine tâbi olanların grubu. Allah'ın kanun ve nizamına tâbi olmadan kafalarına güvenerek ve nefsanî arzularına uyarak gitmek isteyenler. Milleti, memleketi ve mukaddesatı yıkmağa çalışan ve ahlâksızlığa alıştıranların ve dinsizlerin topluluğu ve cereyanı.

hızve

• Kadının, kocası yanında hürmetli, izzetli ve mertebeli olması.

hov

• Av kuşuyla yapılan av.
• Av kuşunu, yanına celbetmeye mahsus bir kelime-i beynelmileldir.

hücec-i hattiye

• Huk: Yazılı deliller. Bunlar tezvir ve tasni şüphesinden sâlim olduğundan onunla amel edilebilir, yani hükme medar olur, başka vech ile sübuta ihtiyaç kalmaz. (Beraetler, mahkeme kararları, tescil edilen vakriye gibi.)

hükmi temizlik / hükmî temizlik

• Kadının âdet bitiminden îtibâren on beş gün içinde kan gördüğü halde temiz kabûl edilmesi. Bu on beş gün içinde kan görülen bu kan fâsid kan yâni istihâza kanıdır.

hukuk

• (Tekili: Hakk) Haklar.
• İnsanın cemiyet hayatında riâyet etmesi lâzım gelen kaideler, esaslar, yâni; şer'i ve adli hükümler. Haklıyı haksızdan ayıran kaideler.
• Şeriat kitablarında yazılı olan haklar, kanunlar ve kaideler.
• Üniversitenin hukuk tahsili yaptıran kısmı.

hulefa-i mehdiyyin / hulefâ-i mehdiyyîn

• Mehdi olan halifeler. Yani âhir zamanda gelen büyük mehdinin bazı vâsıflarına sahib olan halifeler.

humasi / humasî

• Arabçada: Aslî harfleri, yani kök harfleri beş adet olan kelime.
• Beşe mensub.
• Beşli.

hums-i öşr

• Onda birin beşte biri. Yani, bir şeyin ellide biri.

hurka

• Yanmak.
• Hararet.
• Yanık çıban.

hurkat

• Yangın. Yanma. Yanıklık.
• Bir nevi çıban.

hurmet-i müsahere / hurmet-i müsâhere

• Erkeğin herhangi bir kadın ile zinâ etmesi veya herhangi bir yerine unutarak ve yanılarak da olsa şehvetle (lezzet alarak) dokunması hâlinde, o kadının neseb (soy) ile ve süt ile olan anası ve kızları ile; kadının da o erkeğin oğlu ve babası ile evle nmesinin ebedî, sonsuz olarak haram, yasak olması

hürmet-i müsahere

• Sıhriyyet sebebi ile hâsıl olan haramlık. Yâni evlenmek sebebi ile meydana gelen akrabalık dolayısıyle hâsıl olan haramlıktır. Bu sıhriyyetin haramlık meydana getirmesi, ister meşru' nikâhla olsun, ister gayr-ı meşru' olsun "hürmet-i müsahere" meydana gelir.Meselâ: Hanefi mezhebinde, bir kimse kendi

hürmet-i riba

• Ribanın yani faizin haram oluşu.

hurz

• Oranlamak, yâni tahminle bir şeyin miktarını söylemek.

huşyar

• Uyanık.

hüşyar / hüşyâr

• Uyanık, akıllı, zeki. Ayık. Uslu.

• Uyanık.

• Uyanık.

hutam-ı dünya / hutâm-ı dünya

• Bu fani dünyanın muvakkat ve boş malı mülkü.

huzur / huzûr

• Hazır olmak. Mevcud bulunmak.
• Hürmet edilmesi lâzım gelen kimsenin yanında olmak.
• İbadet neticesi hâsıl olan rahatlık, gönül ferahlığı.

• Birinin yanında bulunma, rahatlık.

huzur-u manevi / huzur-u mânevî

• Mânevî huzur, mânevî olarak yanında olma.

huzur-u nebevi / huzur-u nebevî

• Peygamberin huzuru, yanı.

huzur-u resulullah

• Peygamberin huzuru, yanı.

i'tibar

• (İtibâr) Ehemmiyet vermek. Hürmet, riâyet ve hatır saymak. Kulak asmak. İbret alıp uyanık olmak. Birisini veya sözünü makbul farzetmek.
• Taaccüb etmek.
• Şeref, haysiyet.
• Bir şeyin gerçek değil, kararlaştırılan değeri.
• Ticarette söz veya imzaya olan itimad.
• <

iare-i mutlaka

• Bir mülkün, bir eşyanın sâhibi tarafından hiç bir şart ve kayda bağlı kalmayarak başka birine ödünç verilmesi.

ibn-üs-sebil / ibn-üs-sebîl

• Kendi memleketinde zengin ise de, bulunduğu yerde yanında malı, parası kalmamış olan ve çok alacağı varsa da, alamayıp, muhtâç kalan.

ibrahim

• Halilullah ve Halil-ür Rahman da denir. Peygamberlerden İshak ve İsmâil'in (A.S.) babasıdır. Yirmi sahifelik kitap kendisine nâzil olmuştur. Süryanice konuşurdu. Peygamberimizin de (A.S.V.) ceddi idi. Urfa'da doğduğu da rivayet edilir. Zamanın kralı Nemrud tarafından ateşe atılmak istendi, mu'cize o

ibret

• Uyanıklığa sebeb olan ders.
• Çok çirkin ve düşündürücü.
• Tuhaf, acâyip.

icraat-ı celiliye

• Allah (C.C.)ın celalî sıfatına yani, kibriya ve azametine delâlet eden, kudret-i hakkı ile hâsıl olan icraatı.

iddifan

• Kölenin, efendisinin yanından kaçması.

idealizm

• Bilgide temel olarak düşünceyi alan ve eşyanın müstakil mevcudiyetlerini inkâr edip fikren mevcudiyetlerini kabul eden yanlış bir felsefe doktrini. (Fransızca)

iffet

• İnsan rûhundaki yapıcı kuvvetin, yâni şehvetin iyiye kullanılmasından ortaya çıkan huy. Nefsi kötü isteklerinden men etmek. Âr, nâmus, hayâ duygusu.

ifrad sigası

• Gr. tekil kipi; yani "ateş yaktı" anlamındaki "istevkade" fiilinin 3. tekil şahıs kipinde olması kastediliyor.

ifraz hazinesi

• Tar: Kullanılmayan kıymetli eşyanın saklandığı yer. Bu gibi kıymetli şeylerden ikinci dereceden olanların muhafaza olunduğu yere de "Bodrum Hazinesi" denilirdi.

iftar / iftâr

• Oruçlunun, akşam namazı vakti girdikten, yâni güneşin battığı iyice anlaşıldıktan sonra, yiyerek veya içerek orucunu açması.
• Oruç tutmama, yime.

iftihar madalyası

• Padişaha sadakat gösterenlere, tarım ve san'atın ilerlemesine çalışanlara, yangın ve sâri hastalık anında devlet ve millete büyük hizmetleri dokunanlara verilmek üzere II. Abdülhamid'in irade-i seniyesiyle altın ve gümüşten olmak üzere çıkarılan madalya. (1886 ve 1887) Madalyanın ön yüzünde yukarı k

iğfal / iğfâl

• Yanıltma ve aldatma.

igfaliyyat

• Yanıltıp aldatmak için söylenen sözler.

iğlat / iğlât / اغلاط

• Yanıltma. (Arapça)

ihram / ihrâm

• Mîkât denilen mahalde (yerde) hacca veya umreye niyet ederek, peştemal gibi dikişsiz iki parça örtüyü giymek ve telbiye getirmek sûretiyle, daha önce mubah (serbest) olan bâzı şeyleri kendine haram kılmak yâni bunları yapmaktan sakınmak. İhrâmlı kims eye muhrim denir. İhrâm elbisesinin belden aşağı

ıhta'

• Hatâ etmek, yanılmak.

ihta'

• Yanılma veya yanıltma.
• Hatâya düşürme veya düşürülme.

ihtirak

• Yanmak, tutuşmak, yanıp kül olmak.
• Koz: Bir gezegenin güneşe yaklaşması.

ihtisab / ihtisâb

• Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uyulmasının, ilim ve ehliyet sâhibi bir devlet me'muru olan muhtesib tarafından sağlanması, emr-i ma'rûf nehy-i münkerin yâni iyiliği emretmek kötülükten sakındırmak vazîfesinin el ile yapılması vazîfesi.

ihvan-ı basafa / ihvan-ı bâsafa

• Mevlevi tabirlerindendir. Saf, yani kalbinde gıll u gış bulunmayan kardeşler mânâsınadır.

ikram

• Ağırlamak. Hürmet etmek. Saygı göstermek.
• İltifat olarak bir şeyler vermek.
• Bağış.
• Hesap dışı verilen şey veya yapılan indirme, tenzilât.
• Allah'ın lütfu ve ihsanı. (İkramın izharı, yani Allah'ın lütfu ve ihsanı olan ikramın izharı tahdis-i nimettir. İnsanın ne

ikrar bi-l kitabe

• Bir kimsenin diğer bir kimseye olan borcunu kitabetle yani yazı ile tasdik etmesi. Tabirin mânası yazı ile ikrar'dır.

iktidab

• Bir şeyi kendisi için kesmek.
• Henüz öğretilmemiş deveye binmek.
• İrticâlen söz söylemek.
• Edb: Şâir, kasidesinden teşbihi keserek maksadına, yani medhettiğinin medhine geçmek.

ilan-ı iflas / ilân-ı iflâs

• Tüccarın işinde güçsüzlüğünü yani iflâs ettiğini resmî olarak söyleyip açığa vurması.

ilaveten / ilâveten / علاوة

• Ek olarak, yanı sıra. (Arapça)

ilham / ilhâm

• Peygamberlerin kalblerine, uyanık iken, melek görünmeden ilâhî vahyin bırakılması.
• Sâlihlerin, iyi kimselerin kalbine gelen İslâmiyet'e uygun mânâlar.
• Allahü teâlânın bildirmesi. Sevk-i tabîî. Bugün buna içgüdü denilmektedir.

ilham-ı evliya

• Evliyanın kalbine doğan mânâ.

ılıca

• Sıcak pınar suyu. Bunların yerden kaynayanına kaynarca; üzerine bina veya kubbe yapılmış olanına ise kaplıca denir.

ilm-i bedi'

• İlm-i beyânın üç bölümünden üçüncü bölümüdür ki, bediiyat da denir. Muktezâ-yı hâle uygun bir kelâmın lâfız ve mânâ bakımından daha da güzelleştirilmesinin kaidelerinden bahseder. Bu kaidelere Edebî San'atlar da denir.Her şeyin güzellik cihetlerinden bilhassa Arabi terkiblerden bahseder, kelâmın güz

ilm-i beyan

• Belâgat ilminin, yâni edebiyatın, hakikat, teşbih, istiâre, mecaz, kinaye kısımlarından bahseden ilim dalıdır.

iltibas

• Benzeyen şeyleri birbirine karıştırma. Şaşırıp yanılma.

iltihab-ı ezhan / iltihâb-ı ezhân

• Zihinlerin uyanıp alevlenmesi, tutuşması.

imam-ı ali rıza

• (Hi: 153 de Medine-i Münevvere'de doğmuştur.) Eimme-i İsnâ Aşer'in yedincisidir. İmam-ı Musa Kâzım'ın oğludur. Tus; yani Meşhed'de medfun olup kabri ziyaretgâhtır. (R.A.)

imam-ı mübin / imâm-ı mübîn

• İlim ve emr-i İlâhînin bir nev'ine bir ünvandır ki, âlem-i şehadetten ziyade âlem-i gayba bakıyor. Yani, zaman-ı halden ziyade mazi ve müstakbele nazar eder. Yani, her şeyin vücud-u zahirîsinden ziyade aslına, nesline ve köklerine ve tohumlarına bakar.

• İlâhî ilim ve emrin bir ünvanı; gayb âlemine bakan, eşyanın geçmiş ve geleceğe ait kaidelerinin yazıldığı kader defteri.

imamet

• İmamlık. Namazda cemaati idare eden zâtın hal ve sıfatı.
• Halifelik.İmamet iki kısma ayrılır:1- İmamet-i suğra: Namazda cemaate yapılan imamlık.2- İmamet-i kübra : Emir-ül mü'minîn olmak. Yani müslümanlar arasında riyaset-i âmmeyi hâiz bulunmaktır.

iman-ı hılki / îmân-ı hılkî

• Allahü teâlâ bütün rûhları yarattığı zaman, onlara: "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" diye sorduğunda, bütün ruhların "Belâ" yâni evet diyerek Allahü teâlânın Rab olduğunu kabûl edip inanmaları.

iman-ı icmali / iman-ı icmalî

• İcmalî iman, yani; taraf-ı Nebevîden tebliğ buyurulan şeylerin hey'et-i mecmualarına inanmak, yâni; "Her ne tebliğ buyruldu ise; cümlesi haktır" diye tasdik etmektir.

imar-ı dünya / imâr-ı dünya

• Dünyanın bayındır hâle getirilmesi, düzenlenmesi.

imaret-i dünya

• Dünyanın imar edilmesi, üzerinde yapıların kurulması.

imkan-ı zati / imkân-ı zâtî

• Bir özelliğin bir şeyin bizzat kendisinde olma ihtimali, yani hiçbir yaratıkta ilâhlık ihtimali yoktur.

in'ikas / in'ikâs / اهعكاس

• Aksetme, tersine çevrilme.
• Işık veya sesin bir şeye çarpıp geri gelmesi.
• Aynada parlak şeyde eşyanın temessülü.

• Yanıyma. (Arapça)

inadiye

• Eşyanın hakikatlarını, varlığını inkâr eden bir zümre.

inadiyye

• Eşyanın hakikatini inkâr etme felsefesine bağlılık.

inbisat-ı alat / inbisat-ı âlât

• Âletlerin genişlemesi; dış dünyayı algılayıp idrak edebebilmek için ruhun kullandığı âletlerin, yani duyular, duygular ve sairelerin gelişip genişlemesi.

ind

• Arapçada zaman veya mekân ismi yerine kullanılır. Hissî ve manevî mekân. Maddî ve manevî huzura delâlet eder. Nezd, huzur, yan, vakt, taraf gibi mânâlara gelir. Gayr-ı mütemekkindir. Yani harekeleri değişmez. İzafete göre zamanı ifade eder (Min) harf-i cerriyle birleşebilir. Bazan da zarf olmaz. Baz

• Yanı, katı.

ind-i ilahi / ind-i ilâhî

• Allah'ın yüce katında, yanında.

indallah / indallâh / عِنْدَاللّٰهْ

• Allah yanında. Allah indinde.

• Allah yanında.

• Allâh katında, yanında.

inde'l-büleğa

• Belâgat âlimleri yanında.

inde'l-cumhur

• Çoğunluğun yanında, çoğunluğun nazarında.

indeke

• Senin yanında. Sana göre.

indelbüleğa

• Adamına göre güzel söz söyleyenler yanında.

indimiz

• Yanımız.

indimizde

• Yanımızda.

• Bize göre, bizce, yanımızda. (Türkçe)

inhisaf

• Ay tutulması. Husufa uğramak. Ay'ın, dünyanın gölgesi altına girmesi veya o şekildeki gölgelenmek.

insaniyet-i kübra

• Büyük ve en makbul olan insânlık, yâni, İslâmiyet.

intak

• Edb: Söylemeğe kabiliyeti olmayanı söyletmek. Onun nâmına konuşmak. Nutka getirmek, söyletilmek. Dile getirmek.

• Nutka getirmek, söyleme yeteneği olmayanı söyletmek.

intibah / intibâh / انتباه

• Uyanıklık, göz açıklığı. Hassasiyet. Agâh ve münebbih olmak. Hakikatı ve hakkı anlayıp yanlıştan, fenadan dönmek.
• Sinirlerin uyanması. Uzuvların harekete gelmesi.

• Uyanış. (Arapça)

intibah-ı beşer

• İnsanlığın uyanışı.

intibah-ı islam / intibah-ı islâm

• İslâmın, Müslümanların uyanışı.

intibah-ı kalbi / intibah-ı kalbî

• Kalbi uyanış.

intibah-ı kavi / intibah-ı kavî

• Güçlü, kuvvetli uyanış.

intibah-ı milli / intibah-ı millî

• Millî uyanış.

intibah-ı muvakkat

• Geçici uyanış.

intibah-ı ruhani / intibah-ı ruhanî

• Ruhî uyanış, gafletten sıyrılma.

intibah-ı ruhi / intibah-ı ruhî

• Ruhta meydana gelen uyanış.

intibahkarane / intibahkârâne

• Uyanıklık içinde olarak.

irade-i seniyye

• Padişahın, bir işin yapılması veya yapılmaması hakkında verdiği emir. İrade eskiden şifahî, yani ağızdan emir vermek, yahut kendi el yazısı ile yazmak suretiyle verilirdi. Sonradan iradeler mabeyn baş kâtibinin imzasını taşıyan yazılı kâğıtla bildirilmeğe başlamıştır.
• Çok yüksek ve m

irfan

• Bilmek, anlayış, tecrübe ve zekâdan ileri gelen zihnî kemal.
• İkrar.
• Mücazat.
• Fık: Esrar-ı İlâhiyeye, iman ve Kur'an hakikatlarına vukufiyet. (İlim ile irfan ve ma'rifet arasında fark vardır: İlim, vech-i küllî ile, yani her vechesiyle bilmektir. İrfan ve marifet ise;

ırmis

• Büyük taş.
• Kuvvetli ve dayanıklı deve.

ırzim

• Sağlam, sert ve dayanıklı.
• Şiddetli toplayıcı.

isa ruhullah / isâ ruhullah

• İsâ Allah'ın ruhudur (Yani, Beytullah ifadesinde olduğu gibi, sebepler perdesini kaldıran bir tabirdir. "İsa (a.s.), babasız olarak doğrudan İlâhî kudretin tecellisiyle yaratılmıştır" demektir).

ısbah

• Seher vakti. Sabah vakti.
• Gafil olmamak. Uyanıklık.

isbat / isbât

• Sağlamlaştırma, dayanıklı hâle getirme. Delil ve şâhit göstererek bir sözün ve fikrin doğruluğunu ortaya koyma.
• Tasavvuf yolunda ilerlerken Lâ ilâhe dedikten sonra illallah demek.

işgerf

• Dayanıklı, sağlam, kalın. (Farsça)
• Şan, nam, ün, şeref. (Farsça)

ishar

• Uyundırma.
• Gece uyutmayıp, uyanık durdurma.

ıskalariya

• Geminin üst kısmına çıkabilmek için iskele, yani merdiven teşkil etmek üzere çarmıhlara aykırı ve kazık bağı ile bağlanmış ince halatlar.

iskarlat

• İtl. Eski devirlerde Venedik mensucatından, boyası has ve kumaşı dayanıklı bir nevi çuhanın adı idi ve şarkta pek makbuldü. Yeniçeri Ocağı ileri gelen ağalarına, sekbanbaşıya ve yeniçeri kâtibine her sene bu çuhadan verilir veya bedeli para olarak tahsis olunurdu. Bu paraya da "İskarlat bedeli" deni

ıslah-ı alem / ıslah-ı âlem

• Dünyanın düzeltilmesi.

islam-ı mecazi / islâm-ı mecâzî

• Nefsin, itminâna gelmeden yâni Allahü teâlânın rızâsına uygun hareket etmeye başlamadan önce, kişide bulunan ve Cennet'e girmek için yeterli olan İslâmiyet.

ismi / ismî

• (İsmiyye) İsme mensub, isimle alâkalı. İsmen olup aslen olmayan, varlığı isimden ibâret olan. İsim cinsinden.
• Arabçadan iki isimden, yani; müsned ile müsned-i ileyhten mürekkep cümle.

ispir

• Arabacı. Arabacının yanında bulunan at uşağı.
• Zabıta memuru.
• Beyaz doğan kuşu.

israf / isrâf

• Malı, İslâmiyet'in ve mürüvvetin uygun görmediği yâni lüzumsuz, fâidesiz yerlere dağıtmak.

işrak vakti / işrâk vakti

• Güneşin ufuk hattından beş derece (bir mızrak boyu) yükselmesinden, yâni güneşin çıplak gözle bakılamıyacak kadar parlamasından îtibâren başlayan zaman, bayram namazı vakti.

iştibak-ün-nücum / iştibâk-ün-nücûm

• Güneş battıktan sonra, yıldızların çoğunun görünmesi, yâni güneşin arka kenârının, şer'î ufuk altına on derece irtifâ'a (yüksekliğe) inmesi.

isticaze

• (Cevaz. dan) İzin ve cevâz isteme.
• Sunulan bir manzume için câize, yani para isteme.

istihkam / istihkâm

• Sağlamlık. Metin olmak. Kuvvetli ve dayanıklı olmak.
• Askerlikte: Düşmana karşı, hücumlarını savmak için hazırlanmış bulunan siper, askeri yapılar. İstihkâm işi ile uğraşan asker sınıfı.
• Kuvvet ve metanet vermek.

istihsan

• Beğenmek, güzel bulmak. Bir şeyin iyi olduğu kanaatında bulunmak. Beğenilmek.
• Fık: Kıyası terkedip, nassa, yani, âyet ve hadis-i şeriflerin hükümlerine en uygun olanı almak. Şeriatta; zorlaştırmayan hükümle, râcih delil ile amel etmektir.

• Güzel bulma, güzel görme.
• Kıyas denilen delîlin iki kısmından birisi olan hafî (gizli, kapalı) kıyas, yâni asl (hakkında açıkça hüküm bulunan şey) ile, fer' (hakkında açıkça hüküm bulunmayan şey) arasında müşterek (ortak) olan ve aslın hükmünün fer'e verilmesine sebeb olan illetin (vasfın, ö

istikbal-i dünyevi / istikbal-i dünyevî

• Dünyanın geleceği.

istikra / istikrâ

• Birey veya olayları tek tek inceleyerek onlardaki ortak vasıfları tesbit etmek sûretiyle çıkartılan genel sonuç; tümevarım, endüksiyon; yani peygamberleri tek tek araştırıp "peygamberliğin sebebi olan küllî esaslar"ı tespit etmek bir istikra işlemidir. İşte bu esaslar Peygamber Efendimizde en mükemm

istinadgerde

• İstinad edilmiş. Kendine güvenilmiş veya dayanılmış.

istishab / istishâb

• (Sohbet. den) Yanına alma. Birlikte götürme, beraber götürme.

• "Sohbet"den: Yanına alma, yanına alınma.

istishaben

• Beraber götürerek, yanına alarak.

istiva / istivâ

• Kur'ân-ı kerîmdeki müteşâbih, yâni görülen, ilk anlaşılan mânâların verilmesi akla ve dîne uygun olmayıp günâh olan ve bu sebeble tevîl etmek yâni uygun olan mânâları vermek îcâb eden kapalı sözlerden biri.

ıtlak etmek

• Belli bir sınır getirmeden genelleme yapma; Allah'ın kitap gönderdiği bir peygambere ve dine inanan insanları, yani Hıristiyan ve Yahudileri de hükmün kapsamı altına almak.

ıtris / ıtrîs

• Hiddetli, cebbar kimse.
• Kuvvetli, dayanıklı deve.

izafet-i maktu'

• Kesik tamlama. Terkib-i izafet-i maktu'da denir. Esre'yi kaldırmağa da fekk-i izafet denir. Yani izafetin kaldırılması demektir. Meselâ: Câme-hâb : Yatak. Câme-i hâb : Uyku elbisesi. Ser-rişte : İp ucu, vesile, tutamak. Ser-i rişte : İpin ucu.

izafeten / izâfeten / اضافة

• Ek olarak, yanı sıra. (Arapça)

izkam / izkâm

• Zükâm hastalığına yani nezleye uğratma.

jajhor

• Mânâsız ve mâlâyani şeyler konuşan. (Farsça)

ka'be / kâ'be

• (Kâbe) Dünyanın en kudsi ma'bedi. Beytullah, Beyt-ül Ma'mur, Beyt-ül Atik. Bütün mü'minlerin ibâdet esnâsında yöneldikleri merkez. Dört köşe olduğu için Kâbe denir. Bu mukaddes makamın etrafına Mescid-ül Haram ismi verilir. İçinde bir kısım olarak Makam-ı İbrahim mevcuddur. Burası İbrahim Aleyhissel

ka'be-i kemalat / kâ'be-i kemalât

• Kemâlât kâbesi. Yâni herkesin teveccüh etmesi gereken en yüksek kemalât merkezi.

kaderiyye

• Hicrî ikinci asırda Vâsıl bin Atâ tarafından kurulan ve "Kul kendi fiillerini kendi yaratır" diyerek kaderi yâni işlerin, Allahü teâlânın takdîri ile olduğunu inkâr eden bozuk fırka. Bu fırkaya Mu'tezile adı da verilir.

kadiriyye / kâdiriyye

• Evliyânın büyüklerinden Abdülkâdir-i Geylânî hazretlerinin v.561 (m.1266) tasavvuftaki yolu.

kaf-nun / kâf-nûn

• Arap alfabesinde yer alan iki harften oluşan ve Allah'ın varlıkları dilediği şekilde yaratmasını ifade eden "kün", yani "ol" emri.

kahkaha

• Yanındakiler işitecek kadar gülmek.

kahr-ı dehr

• Dünyânın ve zamanın kahrı.

kaim / kâim

• Ayakta olan, uyanık olan, namaz kılan.

kamer

• Gökteki ay. Hilâl.
• Ay ışığında uyumayıp uyanık durmak.

kar-agah / kâr-âgâh

• İşbilir, uyanık. (Farsça)

kar-agahi / kâr-âgâhî

• Uyanıklık, iş bilirlik. (Farsça)

kar-dani / kâr-danî

• Uyanıklık, iş bilirlik. (Farsça)

karaborsa

• Piyasadan çekilen eşyanın, yüksek fiatla satıldığı gizli pazar.

kardide / kârdide

• (Çoğulu: Kâr-didegân) Uyanık, tecrübeli, iş bilir, görgülü. (Farsça)

karv

• Ağaç kadeh.
• Köpek yalağı.
• Hurma ağacının kökü.
• Uzun havuz.
• Hayanın derisi inip büyümek.
• Kast.
• Etraflıca araştırmak, tetebbu.
• Bir kimsenin mesleğine girmek, onun yoluna süluk etmek.

kaside-i bürde / kasîde-i bürde

• İslâm âlimlerinin meşhûrlarından ve evliyânın büyüklerinden Muhammed bin Saîd Busayrî hazretlerinin, sevgili Peygamberimizi öven meşhûr kasîdesi. Bu kasîdeyi rüyâsında Peygamber efendimize okuduğu ve Peygamber efendimiz de ona bürdesini yâni hırkasını hediye ettiği için bu kasîdeye Kasîde-i Bürde de

kat'-i rahm

• Sıla-i rahmi yâni akrabâ ile görüşmeyi, haberleşmeyi kesme.

katar

• Arabistan yarımadasında müstakil bir devlettir. İstiklâlini 1/1/1971 de ilân etmiştir. Hükümet merkezi Doha şehridir. Üç yanı denizle çevrilidir. Halkı müslümandır. Resmi lisanı Arapçadır.

kavl

• Müctehid (Kur'ân-ı kerîmden ve hadîs-i şerîflerden din bilgilerini elde edebilen) âlimlerin bir işin hükmünü bildiren sözü yâni re'yi, ictihâdı.

kayyum

• Başlangıç, nihayet ve yeniden oluş gibi hallerden münezzeh ve ezelden ebede kaim, dâim ve var olan Allah (C.C.). Bütün eşyanın ancak kendisi ile kaim olduğu Cenab-ı Hak.

kazan kaldırmak

• Yeniçerilerin isyanı münasebetiyle kullanılan bir tabirdi. Yeniçeriler isyan ettikleri zaman yemek pişirilen kazanlarını da, toplandıkları At Meydanı'na getirdikleri için bu tabir meydana gelmiştir. Sonradan da devlete karşı koymağa kalkanlar hakkında kullanılırdı. (Türkçe)

kazıme / kâzıme

• (Çoğulu: Kezâyim) Yanında bir kuyu daha olup bundan ona, ondan buna su geçen kuyu.
• Büyük şehir.

kaziye-i hamliyye

• Man : Mahmulün (yâni, haberin), mevzua (yani mübtedaya) sübut veya nef'i ile hükmü hâvi olan kaziyye. Tabir-i diğerle: Mahmulün mevzua kayıtsız ve şartsız olarak isnad olunduğu kaziyyeye denir. "Dünya fânidir" gibi.

kaziye-i ma'dule

• Man: Selb, ya mevzuundan ya mahmülünden ikisinden cüz' olan, yâni kendinde hem isbat ve hem de nefiy kaziyyelerdir. "Nefs-i nâtıka gayr-i mürekkebdir" gibi.

kaziye-i salibe / kaziye-i sâlibe

• Man: Mevzuun mahmulünden selbiyle hükmolunan, yâni; bir şeye nefi ile hükmeyleyen kaziyye'dir. "Kamerin ziyası kendinden değildir" gibi.

kaziye-i şartiyye

• Man: İki cümleden ibâret, fakat bunlardan birinde olan hüküm diğerinde gösterilen şarta mütevakkıf olan, yâni; aralarında mülâzemet ve irtibat bulunan kaziyedir.

kebair

• (Tekili: Kebire) Büyük şeyler, büyük günahlar. Kebairin sıralanışı:-Allah'ı inkâr etmek.-Allah'a şirk koşmak.-Kat'iyyen sâbit olan dini bir hükme inanmamak.-Allah'ın rahmetinden ümidini kesmek.-Allah'ın cezasından, mekrinden ve azabından emin olmak.-Günah üzerinde ısrar etmek. Yâni, herhangi bir gün

kef-nun / kef-nûn

• Allahın "ol" yani "kün" emrindeki harfler.

keffaret-i zıhar / keffâret-i zıhâr

• Bir erkeğin, hanımını veya onun yüz, baş, ferc gibi bir uzvunu, kendisine nikâhı ebedî haram olan bir kadına veya onun bakılması haram olan yerine benzetmesi yâni "Sen anam gibisin" veya "Senin sırtın anamın sırtı gibidir" demesinin affı ve onunla te krâr münâsebet kurabilmesi için olan çâre.

kelam-ı kadim / kelâm-ı kadîm

• Ezelî yâni başlangıcı olmayan söz, kelâm; Kur'ân-ı kerîm.

kelam-ı nefsi / kelâm-ı nefsî

• Allahü teâlânın kelâm sıfatının harf ve ses içerisine sokulmadan yâni kelâm-ı lafzî hâlini almadan önceki hâli.

kemal-i metanet / kemâl-i metânet / كَمَالِ مَتَانَتْ

• Tam bir dayanıklılık.

kemal-i sabır ve metanet / kemâl-i sabır ve metanet

• Tam ve mükemmel bir sabır ve dayanıklılık.

kemal-i tesanüt

• Tam bir dayanışma.

kerahet vakitleri / kerâhet vakitleri

• Namaz kılmak tahrîmen mekruh yâni haram olan vakitler. Güneş doğarken, batarken, gündüz ortasında iken.

keramet / kerâmet

• Allah (C.C.) indinde makbul bir veli abdin (yâni, âdi beşeriyyetten bir derece tecerrüd edebilen zatların) lütf-u İlâhî ile gösterdiği büyük mârifet. Velâyet mertebelerinde yükselen bir abdin hilaf-ı âdet hâli.
• Bağış, kerem.
• İkram, ağırlama.

• İkrâm, üstünlük.Hangi peygamberin ümmetinden olursa olsun, velîlerden âdet dışı, yâni fizik, kimyâ ve fizyoloji kânunları dışında meydana gelen şeyler, hâdiseler.

keramet-i aleviye / kerâmet-i aleviye

• "Ali'nin kerâmeti", yani Hz. Ali'nin (r.a.) Allah'ın lütfuyla geleceğe dair verdiği haberler (On Sekizinci ve Yirmi Sekizinci Lem'â bu kerametlerden bahseder).

keramet-i evliya

• Evliyanın kerameti; Allah tarafından evliyaya ikram edilen olağanüstü hal.

keramet-i ilmiye

• İktisab suretiyle olmayıp, vehbi yani Cenab-ı Hakk'ın atiyyesi olarak geniş bir ilme mazhariyyetten hâsıl olan ilmi keramet.
• İlim tahsili ile çok büyük ilim sâhibi olan bir allâmeden çok daha yüksek vâsi' ve hârikulâde bir ilme mazhar bulunan, hem ilmî dehâsı ve fart-ı zekâsı tecrübe

keşf

• Açmak, gizli bir şeyi bulmak, ortaya çıkarmak. Bir şeyin üzerindeki kapalılığı kaldırmak.
• Evliyânın, his ve akılla anlaşılmayan şeyleri, kalbine gelen ilhâm yoluyla bilmesi.

kıdem

• Öncelik ve eskilik.
• Evveli bulunmamak. Ezeli olmak.
• Başkasından daha önce olmak. Zamanca daha evvelki olmak. Rütbece daha yüksek olmak.
• Cenab-ı Hakkın "Kıdem" sıfatı, yâni; ebedî ve ezelî oluşu.

kimya-yı avam

• Dünyanın kıymetsiz ve fâni olan şeylerini âhiret metalarına feda etmek.

kınne

• (Çoğulu: Kinen) Hurma lifinden yapılan urganın sağlam ve dayanıklı olması.
• Dâne çadırı dedikleri ot.
• Bir nevi devâ.

kira / kirâ

• Bir malın, menfaatine yâni kullanılmasına karşılık olarak verilen ücret. Bir evin, bir iş yerinin veya herhangi bir mülkün, taşıt veya binek hayvanının, sâhibi tarafından faydalanılmak ve kullanılmak üzere belli bir ücret karşılığında bir müddet için başkasına verilmesi.

kıraet / kırâet

• Ağız ile okumak. Kendi kulakları işitecek kadar sesli okumağa hafif kırâet, yanındakilerin işiteceği kadar sesli okumağa cehrî (sesli) kırâet denir.
• Namazın içindeki farzlardan biri.

kiramen katibin / kirâmen kâtibîn

• Sağ ve sol yanımızdaki günah ve sevap yazan melekler.

kırgız

• Türk Milletlerinden büyük bedevi bir kavim olup Asyanın kuzeybatısında ve Türkistanla Sibirya arasında, başka bir deyimle Türkistanın kuzey taraflarında ve Doğu Türkistanın kuzeyinde olarak Rusya ile Çin hududunda bulunuyorlar. Batı tarafındakilere Kırgız ve Kazak; Çin hududundakilere ise Kara Kırgı

kırvan

• Kafile, kervan.
• Dünyanın her tarafı. Doğu ve batı.

kısas / kısâs

• İşlenen suçun, yapılan kötülüğün aynısını suçluya tatbîk ederek cezâlandırma, öldüreni öldürme, yaralıyanı yaralama, bir uzvu kesenin uzvunu kesme cezâsı.

kısasen

• Kısas yoluyla, kısas yaparak öldüren veya yaralayanı cezalandırma.

• Kısas yoluyla. Öldüren veya yaralayanı eşit şekilde cezalandırarak.

kısmet

• Bölmek ve ayırmak. Bahşetmek. Taksim etmek.
• Fık: Hisse-i şâyiayı, yani, taksim olunmamış maldaki hisseleri sahiplerine tahsis etmektir.

kıt'a

• (Çoğulu: Kıtat) Dünyanın kara parçalarından her biri.
• Memleket. Ülke.
• Mat: Bir dairenin bir yayı ile onun çapı arasındaki kısım.
• Tıb: Kesik organın vücudda kalan parçası.
• Ask: Çok kalabalık olmayan askerî kuvvet.
• Edb: En az iki beyitten yapılmış manzum

kitab-ı yavakit / kitab-ı yavâkit

• İmâm-ı Şa'rânî'nin eseridir. Kitabın tam adı el-Yevakit ve'l-Cevahir fî Beyani Akaidi'l-Ekâbir'dir.

kıvamı / kıvâmı

• Ayakta tutanı, gelişip yayılmasını sağlayanı.

kıyamet / kıyâmet

• Dünyanın yıkılıp harab olması. Her şeyin mahvolması. Dünyanın sonu ve mahşer meydanına bütün insanların dirilip toplanacağı zaman.
• Mc: Büyük belâ.
• Fazla sıkıntı.

• Dünyanın yıkılıp son bulması.

• Dünyanın sonu, varlığın bozulup dağılması.

kıyas

• Benzetmek, karşılaştırmak, mukâyese. İki şeyi birbiri ile karşılaştırmak. Benzeterek hüküm ve muhâkeme etmek.
• Man: Doğru kabul edilen iki hükümden bir üçüncü hükmü çıkarmak.
• Fık: İki belli şeyden birinin mahsus olan hükmünü, yâni, bu hükmün mislini, aralarındaki müttehid ille

kıyas-ı hadsi-i hafi / kıyas-ı hadsî-i hafî

• Gizli olan hükmün illetine (sebebine) güçlü bir sezgi ile (zihnin hemen intikali olan hads ile) ulaşmak sûretiyle yapılan kıyas; yani peygamberlik sebebi olan bütün peygamberlerdeki esasların Peygamber Efendimizdeki (a.s.m.) esaslar ile kıyaslanmasıdır ki, zihin bu esasların Peygamber Efendimizde da

kıyas-ı maalfarık / kıyas-ı maalfârık

• Birbirine benzemiyen şeyler arasında yapılan kıyas. Yani, doğru olmayan ve hakikata uymayan mukayese.

kiyaset / kiyâset / كياست

• Zeki.
• Uyanıklık. Zekâ. Ferâset. Zeyreklik.

• Zekilik, uyanıklık. (Arapça)

kor

• t. Her tarafı iyice yanıp içine kadar ateş hâline gelmiş kömür veya odun parçası.
• Askeriyede kolordu.

kübra

• (Ekber'in müennesi) Büyük, daha büyük, en büyük.
• Man: İkinci kaziye (İkinci önerme). Yâni, hadd-i ekberin bulunduğu cümle.

kübreviyye

• Evliyânın büyüklerinden Necmeddîn-i Kübrâ hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Yaptığı bütün münâzaralarda gâlib geldiği için kübrâ (büyük) lakabıyla meşhur olmasından dolayı, bu yola Kübreviyye denmiştir.

kufe / kûfe

• Küfe. Dayanıklı ve kaba büyükçe sepet. (Farsça)

küfran-ı nimet / küfrân-ı nîmet

• Nîmete nankörlük etmek. Nîmeti kullanırken, nîmetin sâhibini unutmak. Allahü teâlâya verdiği nîmet ile âsî olmak yâni nîmeti yerinde kullanmamak.

kulleteyn

• Eni boyu ve derinliği altmışar santimetre veya çapı 48, derinliği 96 santimetre olan bir küp veya silindir şeklindeki havuz veya 500 rıtl yâni 220 kg su.

külli / küllî

• Külle mensub. Cüz'iyat ve ferdlerden meydana gelmiş olan. Umumi, bütün.
• Çok, ziyade, fazla.
• Man: İnsan dediğimiz zaman küll'ü ve küllîyi ifade etmiş oluyoruz. İnsanın eli, ayağı, kolu, gözü dersek cüz' ve cüz'îyi ifade etmiş oluruz. Dünya denilirse küll; dünyanın karaları, kı

künbül

• Sağlam, dayanıklı, sert, katı.

kunut

• Yatsı veya sabah namazlarında ayakta okunan duâ. İbadet. Duâ. Taat. Şükür eylemek.
• Namazda dünya kelâmından imsak eylemek, yani kendini tutup konuşmamak.

kur'an

• Allah (C.C.) tarafından Hz. Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâma Cebrâil Aleyhisselâm vâsıtası ile (yâni vahiyle) gönderilen ve beşeriyetin bütün saadet düsturlarını hâvi en mukaddes ve en son kitâb-ı semâvidir. Din ve dünyanın nizâmını en iyi şekilde bildirir, kâinatın neden ve niçin yaratıldığ

küreviyet-i arz

• Dünyanın yuvarlaklığı, küresel oluşu.

kuslub

• Kuvvetli, dayanıklı, sağlam.

kutb

• (Kutub) Dünyanın şimâl veya cenub uçları. (Güney ve kuzey taraflarının son kısımları.)
• Elektrik cereyânını meydana getiren veya mıknatısın uçlarından her biri.
• Dini bir meslek veya grubun başı. Bir çok müslümanların kendisine bağlandıkları azim ve büyük evliyaullahtan zamanın

kutb-ı arifin / kutb-ı ârifîn

• Ârif denilen evliyânın başı, en büyüğü, yüksek ilimler sâhibi.

kutb-ül-aktab / kutb-ül-aktâb

• Âlemin nizâmı ile alâkalanan, bolluk, kıtlık, sağlık-hastalık, barış-savaş, rızık, yağmur ve benzeri olaylarla vazîfeli kılınan ricâl-i gayb yâni herkesin tanımadığı zâtların reisi. Emrinde üçler, yediler, kırklar... denilen yine bu işlerle vazîfeli seçilmiş kimseler bulunur.

kütle-i azim / kütle-i azîm

• Büyük kütle (yani, büyük halk kitlelerinden meydana gelen topluluk).

kuvve-i cazibe / kuvve-i câzibe

• Kendine çekici kuvvet. Dünyanın câzibe, yani çekme kuvveti.

lafz-ı am / lafz-ı âm

• Gayr-ı mahsur, yani sayısız müsemmaları ihata ve aynı cinsten bir çok fertlere birden delâlet eyliyen lâfızdır. Kavim, cemaat, nisa.. gibi.

lafz-ı zahir / lafz-ı zâhir

• İbaresi işitilmekle ancak bilinen, yâni söyleyenin maksadı düşünülmeye muhtaç olmadan derhal mânâsı anlaşılan sözdür. Bunun zıddına hafi denir.

layuhti / lâyuhtî

• Hatasız, yanlışsız, yanılgısız.

• Hatâsız, hatâ işlemez. Yanılmaz.

layutak / lâyutak

• Güç yetmez. Dayanılmaz. Takat yetmez. Çekilmez.

lazımın lazımı / lâzımın lâzımı

• Lâzımdan ayrı düşünülemeyen ve lâzımdan da önce gelen şey; meselâ Kur'ân için kutsallık, yani Kur'ân'ın Cenâb-ı Hakkın kelâmı olması.

lebbeyk

• Hac, umre veya her ikisini yapmak üzere niyyet ederken yâni ihrâma girerken başlayıp, Mina'da Cemre-i akabede (büyük cemrede) şeytan taşlanırken atılan ilk taşla söylemesi son bulan mübârek sözler: Lebbeyk Allahümme lebbeyk, lebbeyk lâ şerîke leke lebbeyk innelhamde venni'mete leke vel-mülke

ledeyk

• Senin yanında. Senin indinde.

lehfan

• Kalbi yanık, hasret çeken. Özleyen.

lev'a

• (Çoğulu: Leveât) Gönül acısı, kalb acısı. Yürek yanıklığı.

lev'a-i kalb

• İç yanıklığı, gönül acısı.

levazımat-ı arziye

• Dünyanın ihtiyaçları, dünyevî ihtiyaçlar.

leveat

• (Tekili: Lev'a) Sevgiden ve mecazî aşktan gelen iç yanıklıkları. Yürekten gelen acılar.

levh-i kaza ve kader / levh-i kazâ ve kader

• Kader ve kazanın levhası, yani: Olmuş ve olacak her bir şeyin ilm-i İlâhîdeki vücudları; yani, ilmen mevcudiyyetleri.

levh-i mahfuz / levh-i mahfûz

• Allah yanında her şeyin yazılı bulunduğu manevî levha.

levm-i laim / levm-i lâim

• Çekiştiricinin, kınayanın kınaması.

levs-i fani / levs-i fâni

• Gelip geçici murdarlık, pislik. Dünyanın fâni, faydasız eğlenceleri.

• Dünyanın geçici işleri, eğlenceleri.

leyte

• "Keşke olsa idi. Ne olaydı" meâlinde olan huruf-u müşebbeh bir fiildir. İsimlerini nasbeder, (yâni, üstün okutur), haberini ref'eder (yâni ötre okutur).

liff

• (Çoğulu: Elfâf) Sıklığından yanındaki ağaca girmiş ve dolaşmış olan ağaç.

lut aleyhisselam / lût aleyhisselâm

• Kur'ân-ı kerîmde ismi bildirilen peygamberlerden. Bugün Ürdün ile Filistin arasında bulunan Lût gölü yanındaki Sedûm şehri halkına peygamber olarak gönderildi. İnsanlara İbrâhim aleyhisselâmın dînini tebliğ etti.

ma'kusen mütenasib

• Mat: Tersine olan müvâzene. Yâni, birbirine nisbet edilen iki şeyden, biri çoğaldığı oranda diğerinin eksilmesi veya birinin azaldığı nisbetinde diğerinin çoğalması. Ters orantılı.

ma'nevi miras / ma'nevî mîrâs

• Âlem-i emrdeki (gözle görülmeyen âlemdeki) şeyler yâni îmân, mârifet (tanıma, bilme), rüşd (doğru yolda olmak) gibi nîmetler (güzellikler, iyilikler).

ma-i istifhamiyye / mâ-i istifhamiyye

• Sual için kullanılan kelimenin başında gelir. (Mâhâzâ: Bu nedir? Mâindek: Yanındaki nedir?) suallerinde olduğu gibi.

ma-i mutlak / mâ-i mutlak

• Yaratıldıkları hâl üzere olan yâni ismi yanında başka kelime söylenmeyen, yalnız su denilen sular.

maada / mâadâ / ماعدا

• Dışında, -den başka, başka, öte, yanı sıra. (Arapça)

madde-i meşhure

• Herkesçe eşyanın yapı taşı olarak bilinen unsur, madde, cisim.

maglata

• Mugalata. Boş ve mânasız söz. Zihin yanıltmak için söylenen saçma sapan söz.

mağlata / مغلطه / مَغْلَطَه

• Laf salatası, yanıltmaca. (Arapça)

• Yanıltıcı saçma kıyâs.

maglata-i vehmiyye

• Vehmin, insanı yanıltmak için yanlışı doğru göstermesi.

mahcir

• (Çoğulu: Mehâcir) Göz çukuru.
• Gözün çevre yanı. Yüzde perde varken gözden ve etrafından görünen yerler.
• Bahçe.

mahkum-u aleyh / mahkûm-u aleyh

• Bizzat kendisi üzerine hüküm binâ edilen (yani bu kaideyi şöyle açıklayabiliriz.

mahmul

• Bir hüküm ve önermede konuyu niteleyen, yani kendisiyle hükmedilen söz, yüklem; Meselâ; 'Mehmed âlimdir' hükmünde 'âlim' mahmuldür.

mahruk / محروق

• Yanık, yanmış. (Arapça)

mahruk-ul fuad

• Yüreği yanık.

maiyet

• Birinin yanında bulunan, emrinde çalışan.

maiyetine

• Yanına, beraberine.

maiyyet / معيت

• Yanındakiler.

• Birlik, beraberlik, yanında bulunma. (Arapça)

mal / mâl

• İnsanın arzuladığı, ihtiyâç, yâni lâzım olunca, kullanmak için saklanabilen ayn, yâni madde, cisim.

mal-ı habis / mâl-ı habîs

• Zor ile gasb edilen ve rüşvet olarak alınan, çalınan mallar ve kendine emânet olan mallar, izinsiz ticârette kullanılarak elde edilen kârlar ve dâr-ül-harbde yâni kâfir memleketlerine gidenin (tüccârın, seyyâhın), kafirlerden, rızâsı olmadan aldığı mallar.

malaya'ni

• (Mâlâyâni) Mânasız, faydasız, boş söz.

malayutak / mâlâyutak

• Tâkat getirilmez, güç yetmez, dayanılmaz.

• Dayanılmaz, güç yetmez.

mantıki kıraet / mantıkî kırâet

• Acele etmeyerek fakat imlâ kaidelerine dikkat ederek, yâni virgüllerde biraz, noktalı virgüllerde biraz daha durmak, teâcüb ve istifhamları anlatmak, muhaverelerde konuşanların sözlerini ayırmak suretiyle okumaktır.

marr-ül beyan / mârr-ül beyan

• Beyânı yukarıda geçmiş olan.

mashuben

• Beraberce, birlikte olduğu halde. Yanında bulunarak.

maslahat

• Bir işin hayırlı, iyi olmasına vesîle olan şey. Çoğulu, mesâlih'tir. Maslahatın zıddı mefsedet yâni bozukluktur.

matabih / matabîh

• (Tekili: Matbuh) (Tabh. dan) Tabholunmuş yani pişirilmiş şeyler.

matmah-ı cihani / matmah-ı cihanî

• Dünyanın beklediği ve çok arzuladığı şey.

mazahir

• (Tekili: Mazhar) Mazharlar. Eşyanın görüldüğü, çıktığı yerler.
• Nâil olmalar.
• Şereflenmeler.

mazfuf

• Yanında olan şeyleri tamamen tükenmiş olan kimse.

mazgal

• yun. Eskiden kale, hisar, sur veya şato duvarlarında açılan iç yanı geniş, dış yanı dar gözleme siperi.

mecazi aşık / mecazî âşık

• Fânî dünyanın sevgililerine âşık olan.

mecrur

• Sürüklenmiş.
• Gr: Başında harf-i cer bulunan kelime. İzafet halinde son kelime. Cerr'li okunan kelime. (i, ı diye okunan kelime, yani esreli)

meczur

• Cezr olunmuş, kare kökü alınmış sayı. (On sayısı yüz sayısının meczurudur, yani kare köküdür.)

medar-ı arz / medâr-ı arz

• Dünyanın yörüngesi, dünyanın güneş etrafında dolaşırken çizdiği daire.

medar-ı senevi / medâr-ı senevî

• Dünyanın güneş etrafında dönerken bir sene içinde çizdiği yörünge.

mede-d-dühur

• Dünyanın sonuna kadar.

mehr-i müeccel

• Miktarı nikah yapılırken tesbit edilip, ödenmesi daha sonraya bırakılan yâni erkeğin evleneceği kadına sonra ödeyeceği altın, gümüş, kâğıt para veya herhangi bir mal yâhut bir menfeat.

mekil / mekîl

• Kile ve ölçek ile yâni hacim ile ölçülen mal.

mekr

• Bir kimseye, hiç beklemediği, ummadığı yerden hîle yapmak, tuzak kurmak sûretiyle zarar vermeye çalışmak.
• İstidrâc yâni Allahü teâlânın bir kimseye bir müddete kadar devamlı olarak hakkında hayırlı olmayan nîmetler verip, onun da bunu Allahü teâlânın bir lütfu ve ihsânı, tuttuğu yolu

mekruh / mekrûh

• Hoş görülmeyen, beğenilmeyen şey. Peygamber efendimizin beğenmediği ve ibâdetin sevâbını gideren şeyler. Yasak olduğu haram gibi kesin olmamakla berâber, Kur'ân-ı kerîmde, şüpheli delil ile, yâni açık olmayarak bildirilmiş veya bir sahâbînin (Peygamb er efendimizin arkadaşlarının) bildirmesi ile anl

mekteb-i i'dadi / mekteb-i i'dadî

• Osmanlılar devrindeki rüştiyeden, yani eski orta mektebden sonra gelen ve talebeyi yüksek mektebe hazırlayan tahsil devresi. Lise.

mektubat-ı rabbaniye / mektubât-ı rabbâniye

• Rabbimizin mânâ ve mesaj yüklü mektupları; yani san'at eserleri olan bütün mahlûklar.

men dakka dukka

• "Kapı çalanın kapısı çalınır." Yâni, kim birisine bir kötülük yahut iyilik yaparsa ona o şey yapılır. Meselâ: "Su-i zan eden su-i zanna mâruz olur."

menba-ı istinad

• Dayanak noktası, dayanılan kaynak.

merdud-üş şehadet / merdud-üş şehâdet

• Şahitlikleri kabul edilmiyenler.
• Fâsık, yani devamlı günah işleyenler, yalan söyleyenler, müslümanları aldatan kimseler merdud-üş şehâdettir.

merek

• Köy evlerinin yanında ot, saman ve yaprak gibi şeylerin ve umumiyetle hayvan yiyeceklerinin muhafazasına mahsus kârgir veya kerpiçten yapılmış bina. Samanlık.

merfu'

• Yükseltilmiş. Yüksekte. Terfi ettirilmiş. Ref' olunmuş.
• Hükümsüz bırakılmış.
• Gr: Zamme ile harekelenmiş harf. Yani: Harfin harekesi, ötre (mazmum) "u, ü, o, ö şeklinde" okunan harf.

merhum

• (Rahm. den) Kendine rahmet edilmiş.
• Rahmete kavuşmuş. Dünyanın sıkıcı ahvâlinden kurtulup rahmet-i İlâhiyeye kavuşmuş olan. Dünya imtihanından kurtulup, vazifesini bitirmiş, paydosa kavuşmuş olan. (Vefat etmiş müslüman hakkında söylenir.)

merkez-i arz

• Arzın merkezi. Dünyanın merkezi, iç tarafı.

meryem

• İsâ Aleyhisselâmın annesinin adı. (Süryânicede hâdim mânasınadır)

meşhudat / meşhudât

• Görünenler. Seyredilenler. Hislerimizle ve gözlerimizle görüp bildiğimiz ve bazı evliyanın keşfen gördükleri.

meşhur hadis / meşhûr hadîs

• İslâm'ın ilk asrında bir kişi bildirmişken, ikinci asırda şöhret bulan, yâni bir kimsenin Resûl-i ekremden, o kimseden de, çok kimselerin ve bunlardan dahî, başka kimselerin işittiği hadîs-i şerîfler.

mesih-üd deccal

• Deccal'a da bu isim verilmesinin bir sırrı şudur ki: Bir gözü silik, yani kör ve ayıplı olmasındandır. Sadece bu dünyayı görüp, âhireti görecek gözünün kör olmasındandır.

meşmeşiye

• Tas: Âlem-i gaybdan veya âlem-i misalden bir âlem. Bazı evliyanın keşfen müşahede ettikleri bir yer.

• Bazı evliyanın keşfen gözlemledikleri gaybî veya misâlî bir âlem.

mest

• Abdest alırken ayağın yıkanması farz olan yerini yâni topuklarla birlikte ayakları örten deriden yapılmış su geçirmez ayakkabı.

metanet / metânet / متانت / مَتَانَتْ

• Dayanıklılık.

• Dinin emirlerini korumadaki kararlılık, dayanıklılık.

• Sağlamlık, dayanıklı olma.

• Dayanıklılık. (Arapça)

• Dayanıklılık.

metanet-i ahlakiye / metanet-i ahlâkiye

• Ahlâkî sağlamlık, dayanıklılık.

metanetli

• Dayanıklı, metîn.

metin / metîn / متين / مَت۪ينْ

• Sağlam, dayanıklı.

• Metanetli, dayanıklı.

• Sağlam, dayanıklı. (Arapça)

• Dayanıklı.

metinane / metînâne

• Dayanıklı biri gibi.

mevat arazi / mevât arâzi

• Ölü arâzi. Bir kimsenin mülkünde bulunmayan, mer'a, baltalık ve harman yeri olarak kimseye verilmemiş olan ve gür sesli bir kimsenin köy ve kasaba evlerinin son bulduğu yerden bağırıp sesi duyulmayacak derecede köy ve kasabadan uzak yâni tahmînen yarım saatlik uzaklıkta olan dağlık, taşlık, kıraç, o

mevati / mevatî

• Mevâta yani cansız şeye ait, bununla alâkalı.
• İşlenmemiş toprağa ait.

mevlana / mevlânâ

• "Efendimiz" mânâsına bir büyüğe karşı söylenen hürmet ve saygı ifâdesi.
• Evliyânın büyüklerinden Celâleddîn Rûmî'nin ve Hâlid-i Bağdâdî'nin ve bâzı büyüklerin lakabı.

mevlel-muvalat / mevlel-muvâlât

• Bir zımmînin yâni gayr-i müslim (müslüman olmayan vatandaşın) veya harbî yâni vatandaş olmayan pasaportlu bir kâfirin bir müslümanın yardımı ile îmâna gelerek, bu müslümanı velî kabûl edip ona; "Sen benim mevlâmsın (velîmsin), şâyet ben bir cinâyet(suç) işlersem diyetini (borcunu) sen ver, ben ölünc

mevleviyye

• Evliyânın büyüklerinden Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

mevleviyyet

• Mevlevilik. Mevlevi tarikından olmak.
• Mollalık.
• Müderrislikten sonra gelen ilmiye sınıfından oluş.
• Eyâlet kadılığı; yani, bir eyâletin bütün hukuki ve kazai işlerine bilfiil bakan kadı. "Mevâli" de denir.

mevsukan

• Sağlam, delile dayanır, itimad edilir şekilde.

mevt-i dünya / مَوْتِ دُنْيَا

• Dünyanın ölümü.

• Dünyanın ölümü.

meyan / meyân

• Meyânında: Arasında.

meydan-ı imtihan-ı ins ü can / meydan-ı imtihan-ı ins ü cân

• İnsan ve cinlerin imtihan meydanı, yani dünya.

mezahir

• Şereflenmeler. Mazharlar. Eşyanın göründüğü yerler. Eşyanın görünen tarafları. Zâhir ve meşhud olanlar.

mezi

• İlm-i Halde: Kadınla oynamak veya şehvetle yanına gelmek gibi hâllerde erkeğin tenasül cihazında zuhur eden yapışkan renksiz akıcı cisim. (Bu hâl abdesti bozar, gusül icab ettirmez)

mi'rac / mi'râc

• Merdiven.
• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem elli iki yaşında uyanık iken, beden ile, hicretten altı ay önce Receb ayının yirmi yedinci gecesi, Mekke-i mükerremede Mescid-i Harâm'dan Kudüs'e ve oradan göklere ve bilinmeyen yerlere götürülüp, getirilmesi.

mihaniki kıraet / mihanikî kıraet

• Kelimeleri, terkibleri doğru telâffuz etmekle beraber ezber dersi dinletiyormuş gibi çabuk çabuk okumaktır. Böyle okuyuş dinleyene bir şey anlatmaz. Ancak okuyanın mevzuu kavramış olduğunu anlatır. Öyle kıraet bir makinanın duygusuz işlemesine benzetilir.

mihver

• Dünyanın kuzey ve güneş kutbu arasından geçtiği farz olunan hat, dönen bir şeyin ortasından geçen mil. Düzgün geometrik şekilleri iki eşit kısma ayıran doğru çizgi. Çark ve tekerlek gibi dönen şeylerin ortasından geçen mil. Merkez.
• Mat: Üzerinde bir müsbet ciheti var farzedilen sonsu

milvah

• Tuzak yanında koydukları kuş.
• Semiz olmayan hayvan.

mimsiz medeniyet

• Deniyet, yani alçaklık.

mina'

• (Çoğulu: Miyâni) Liman.

miri toprak / mîrî toprak

• Beytülmâle yâni devlete âit toprak.

misal

• Bir şeyin benzer hali. Benzer. Örnek.
• Düş. Rüya.
• Ahlâk ve âdâbla ilgili kıssa ve hikâye.
• Bir şeyin örneği ve sıfatı. Kısas.
• Gr: İlk harfi harf-i illet olan (yani; elif, vav veyahut da yâ olan) fiil veya kelime.

moğol

• Turâni milletlerinin en büyüklerinden bir kabile olup Türkler ve Mançurlarla cinsi yakınlıkları vardır. Asyanın ortalarında bugün Çin Devletine tâbi olan ve Moğolistan ismiyle bilinen geniş bir çölde ve Sibirya ve Türkistan'ın da bazı taraflarında bulunurlar.Cengiz Hanla beraber Asyanın batı tarafla

monarşi

• Hâkimiyetin kaynağı birtek şahısta (Kral, padişah, han v.s.) olduğu kabul edilen devlet şeklidir. Bu şahsın, yani devlet başkanının yanında bir meclis (parlamento) olursa; meşruti monarşi; olmazsa; mutlak monarşi ismini alır. Ayrıca devlet başkanının iş başına gelmesi şekline göre, irsi veya seçimli (Fransızca)

mu'ciz-ül beyan

• Beyanı herkesi âciz bırakan.

mu'cizat / mu'cizât

• Mûcizeler. Allahü teâlânın peygamberlerine, peygamberliklerini isbât etmeleri için ihsân etmiş olduğu hârikulâde yâni âdet dışı (olağan üstü) hâller. Mûcize kelimesinin çokluk şeklidir.

mu'cizbeyan

• Anlatış tavrı herkese benzemeyen. Tarz-ı beyanı mu'cize olan. Kur'an-ı Kerim. (Farsça)

mü'hare

• (Mü'hire) Deve semerinin ağaç kısmıdır ve binen kimse ona dayanır.

mü'min-i kalb-hüşyar

• Kalbi uyanık mü'min.

mü'min-i kalb-i hüşyar

• Kalbi uyanık mü'min.

mu'tezile

• Hicrî ikinci asırda Vâsıl bin Atâ tarafından kurulan ve aklı, nakilden yâni dînî delillerden önde tutan bozuk fırka. "Büyük günâh işleyen kimse ne kâfirdir, ne de mü'mindir, iki menzile (yer) arasında bir menzilededir (yerdedir)" diyen Vâsıl bin Atâ, hocası Hasen-ül-Basrî'nin ders halkasından ayrıld

muaveneten

• Yardımlaşarak, dayanışma içinde olarak.

mubikat-ı seb'a

• İnsanı felâkete götüren yedi kebâir, yedi büyük günah: Katil, zinâ, şarab içmek, ukuk-ı vâlideyn (yâni; sılâ-yı rahmi terk), kumar oynamak, yalan şâhidliği, dine zarar verecek bid'alara tarafdarlık.

müblenda

• Kuvvetli, sağlam ve dayanıklı deve.

mübtedi / mübtedî

• Dinde olmayanı dine sokan.

mücavir / mücâvir

• Komşu. Memleketini ve yurdunu terk ederek, zamânını Haremeyn-i şerîfeynde yâni Mekke-i mükerremedeki Mescid-i Harâm'da ve Medîne-i münevverede ise Mescid-i Nebî'de (Peygamber efendimizin mescidinde) ibâdetle geçiren kimse.

müceddidiyye

• Evliyânın büyüklerinden müslümanların gözbebeği İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

mucib-i teyakkuz

• Teyakkuzu, yâni uyanıklığı icâb ettiren.

müctehid

• İctihâd makâmına yâni Kur'ân-ı kerîmden, hadîs-i şerîf ve diğer dînî delillerden hüküm çıkarma derecesine yükselmiş büyük din âlimi. Bütün İslâm ilimleri ve zamânın fen bilgilerinde söz sâhibi âlim.

müctehid fil-mezheb

• Mezhebde müctehid; mezheb reisinin (imâmının) koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dört delîlden (Kitâb, yâni Kur'ân-ı kerîm, sünnet, icmâ', kıyâs,hüküm çıkaran İslâm âlimi. Buna, müctehid-i mukayyed ve müctehid-i müntesib de den ir.

müdebber

• Âzâd olması yâni serbest bırakılıp, hürriyetine kavuşması, efendisinin vefâtına (ölümüne) bağlı kılınan köle. Böyle olan kadına müdebbere denir.

müdevveriyet-i arz

• Dünyanın yuvarlaklığı, yuvarlık oluşu.

müeccel

• Te'cil edilen yâni sonraya bırakılmış, ertelenmiş.

müellefe-i kulub / müellefe-i kulûb

• Kalbleri İslâm'a ısındırılmak istenenler. Kalblerine îmân yerleştirilmesi istenilen veya yeni îmân etmiş müslümanlar ve kötülükleri önlemek istenilen bâzı kâfirler olup, zekât verilen sekiz sınıftan biri iken hazret-i Ebû Bekr zamânında kendilerine zekât verilmesinin nesh yâni hükmünün kaldırıldığı

müezzer

• Muhkem, sağlam, dayanıklı.

müfti / müftî

• Fetvâ veren.
• Vilâyet ve kazâlarda din işlerine bakan, İslâm âlimlerinin dînî bir konuda vermiş oldukları hükümleri yâni fetvâyı, insanlara bildiren kimse; nakleden me'mur.
• Fetvâ veren, yâni herhangi bir şeyin, İslâm dînine uygun olup olmadığını bildiren, Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şer

mugalata / mugâlata / مغالطه

• (Galat. dan) Karşısındakini yanıltmak için söz söylemek. Doğruya benzer yanlış sözler. Safsata. Hatalı ve yanlış söz. Demagoji.
• Man: Vehimlerden terekküb eden kıyastır.

• Yanıltmak için, yanıltacak yolda söz söyleme, demogoji.

• Yanıltıcı için söz söyleme.

• Safsata, demagoji; aldatmak maksadıyla yanıltıcı sözler söyleme.

• Hatâlı ve yanlış söz, karşısındakini yanıltmak için söz söylemek veya bu sûretle söylenen söz.

• Yanıltmaca. (Arapça)

muhavvile

• (Havl. den) Fiz: Elektrik cereyanını, akımını başka hâle koyan. Transformatör.

muhazere

• Birbirini korkutmak.
• İhtiraz etmek.
• Uyanık olmak.

muhit-i arz

• Dünyanın çevresi.

muhnis

• Yumuşak kimse; yâni şiddeti ve katılığı olmayan. Mülâyim.

muhterik

• Yanıp tutuşan.

muhti / muhtî

• Hatâ işleyen. Günahkâr. Hatâlı.
• Hatâya düşürten. Yanıltan.

muil / muîl

• Evlâd ü iyâli, yâni çoluk çocuğu çok olan kimse.

mukabele / mukâbele

• Hapsetmek.
• Sonraya bırakmak, tehir etmek.
• Meşveret etmek, danışmak.
• Bir kimsenin evi yanında bir ev satıldığında; "başka kimse satın alsın, ben ondan şüf'a yolu ile alayım" diye şirâsına muhtaç iken tehir etmek.

mukaffi / mukaffî

• Resul-i Ekremin (A.S.M.) bir ismidir. (Çünkü, O'nu dünyanın hiç bir şeyi Allah'a tâbi olmaktan ayıramamış ve bütün enbiyâ ve resullerin iyi yollarını da tâkib etmiştir.)

mukavemet

• Direnç, dayanıklılık.

mukavemetsuz / mukavemetsûz

• Mukavemeti yok eden, dayanılmaz hâle getiren.

mukavim

• Sağlam. Dayanıklı. Mukavemet eden. Direnen. Karşı duran.

• Sağlam, dayanıklı.

• Dayanıklı.

mülhid

• Âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîflere yanlış mânâ vererek dinden çıkan, yâni îmânı bozuk olan, Eshâb-ı kirâma (Peygamber efendimizin arkadaşlarına) söğen.

mültebis

• Karıştırmış, yanılmış.

müneccim

• Yıldızların hareketlerini gözetleyerek geleceğe dâir haber verdiğini iddiâ eden, yıldız falına bakan kimse. Astrolog.
• İlm-i nücûm yâni astronomi ilmiyle uğraşan kimse. Astronom.

münevver

• (Nur. dan) Mc: Kur'anî ve imanî eser okumakla ve ibadet ve taatla nurlanmış. Nurlandırılmış, ışıklı.
• Uyanık. İntibaha gelmiş. Akıllı âlim. İmanî ve İslâmî tahsil ve terbiye görmüş.
• Parlatılmış.

münhasif

• (Husuf. dan) İnhisaf eden, sönükleşen, daha mükemmel bir şeyin yanında sönük kalan. Değersiz. Gölgelenmiş.

münhasır

• (Hasr. dan) Belli bir sınır içinde olup harice tecavüz etmeyen, inhisar eden, her yanı çevrili.
• Yalnız bir kimseye veya bir şeye mahsus olan.

münkir-i küreviyet

• Dünyanın küre şeklinde olduğunu inkar eden, inanmayan.

müntebih

• Uyanık, intibah eden. Agâh ve habir olan. Gafletten ayrılmış olan.

• Uyanık olan.

• Uyanık.

müntehib

• Uyanık.

mürahık / mürâhık

• Âkıl ve bâlig yâni ergenlik çağına ulaşmadığı hâlde ulaşmış gibi gösteren erkek çocuk.

mürahik

• Büluğ yaşına yaklaşmış erkek çocuk. Büluğ yaşına, yani oniki yaşına girip de baliğ olmayan erkek çocuğa denir. On beş yaşına kadar baliğ olmasa yine bu isim verilir. Kız çocuğuna ise: Mürâhika denir.

mürahıka / mürâhıka

• Dokuz yaşına girdiği hâlde henüz bâliğa olmamış yâni ergenlik çağına gelmemiş kız çocuğu.

murdar / murdâr

• Kendiliğinden ölmüş veya kasten besmelesiz kesilmiş olan hayvan, leş ve domuz eti gibi kendileri kat'î yâni kesin ve açık delîl ile haram olan şey.

mürsel hadis

• Tabiînin, sahabeyi atlayarak rivayet ettiği hadis, yani sahabeden değil tabiînden gelen hadis.

mürşid-i alem / mürşid-i âlem

• Dünyanın, kâinatın yol göstericisi.

müsahere

• (Müsâheret) Geceleyin uyanık durma, uyumama.

müselles

• Tâze iken yâni gaz kabarcıkları çıkmadan, köpürmeden önce ısıtılıp, üçte ikisi uçup üçte biri kalan üzüm suyu.

müsennede

• Arka yastığı, arkaya dayanılacak yer.

musib / musîb

• İsâbetli, yanılmayan, doğru.
• Resul-i Ekremin (A.S.M.) isimlerinden birisi.

müstaid

• İstidadı olan, kabiliyetli, uyanık, anlayışlı, akıllı.

müstashab

• (Sohbet. den) Birine yanında arkadaş olarak bulundurulan.

mustashib

• (Sahâbet. den) Birini yanına alıp berâberinde götüren.

müstashib

• (Sohbet. den) Beraber bulunduran, yanına alan.

mustashiben

• Birlikte, beraberce. Yanında olarak.

müstashiben

• (Sohbet. den) Beraber ve birlikte olarak. Yanında bulundurarak.

müsteban

• Vâzıh, âşikâr, beyanı açık olarak anlaşılan, açıklanmış.

müstebdı'

• Kazancı, kârı kendine yani veren kişiye âit olmak üzere sermaye verilen kimse.

müstenedün ileyh

• Kendine dayanılan, temel.

müstevkid

• Yakıp alevlendiren.
• Yanıp alevlenmiş.

mutasavvıf

• Tasavvuf ehli olan, kalbi dünyanın gelip geçici işlerinden ayırıp Allah sevgisi ile bağlayan tarikat ehli kimse.

mütbi'

• Yanında danası olan sığır.

mütegallit

• Yanlışa düşen, yanılan, tegallüt eden.

mütehammil değil

• Dayanıklı değil, tahammül edemez.

mütehatti

• Hatâ işleyen, yanılan.
• Atlayıp geçen.

müteheccid

• Geceleri uyanıp teheccüd namazı kılan.

mütelahhız

• Ekşi birşey yiyen kimsenin yanında ağzı sulanan.

mütelehhif

• (Çoğulu: Mütelehhifîn) (Lehef. den) Hasret çeken. Özleyen. Yanıp yakılan. Hüzünlü olan.

mütelehhifane / mütelehhifâne

• Özleyerek, hasret çekerek. Kaygılı, tasalı olarak, yanıp yakılarak. (Farsça)

mütelehhifin / mütelehhifîn

• (Tekili: Mütelehhif) Hasret çekenler, yanıp yakılanlar. Kederli, tasalı olanlar.

mütenebbih / مُتَنَبِّهْ

• Uyanmış, uyanık.

• Uyanmış, uyanık.

müteremmid

• Yanıp kül olmuş.

müteşabih

• Birbirine benzeyenler.
• Fık: Mânası açık olmayan âyet ve hadis. Kur'an-ı Kerim'in ve hadislerin mecazî mânalara gelen ifadeleri. "Muhkem" olmayan âyet veya hadis.
• Zâhirî mânası kastedilmeyen ve teşbih ve temsil yoluyla hakikatlerin beyanında kullanılan ifade.

mütesanid / mütesânid

• Birbirine dayanıp kuvvet alan.
• Kuvvetli itimat ile birbirine bağlı olan, tesanüd eden.

• Dayanışma hâlinde olan, birbirini destekleyen.

mütesanidane / mütesânidane / mütesânidâne

• Dayanırcasına.

• Birbirine dayanıp kuvvet vererek.

mütesavvıf

• Gafletten uzak yâni her an Hakk'ı zikreden, kalbini mânevî kirlerden temizleyen ve Allahü teâlâdan başka her şeyi gönlünden çıkaran, rûhunu cenâb-ı Hakk'ın zikri ile (anmakla) süsleyen tasavvuf ehli, velî, mürşid, ahlâk-ı hasene sâhibi. Çoğulu mütesa vvifûn, mütesavvifîn ve mütesavvife'dir.

müteva'ir

• Hakir, zelil. Nefret edip kimse yanına gelmeyen.

mütevekkilane / mütevekkilâne

• Tevekkül ederek, yalnızca Allah'a dayanıp güvenerek.

müteyakkız / متيقظ / مُتَيَقِّظْ

• Uyanık, uyanmış, tetikte, gözü açık olan.

• Uyanık.

• Uyanık bulunan,tetikte gözü açık olan.

• Uyanık.

• Uyanık, teyakkuz durumunda olan. (Arapça)

• Uyanık.

müteyakkızane / müteyakkızâne

• Uyanık ve dikkatlice, göz açıklığı ile. (Farsça)

mütezevvid

• (Çoğulu: Mütezevvidîn) (Zâd. dan) Yanına azık veya erzak alan.

mutfil

• (Çoğulu: Metâfil) Yanında genç buzağısı olan geyik.
• Yavrulu deve.

mutlak kemal / mutlak kemâl

• Genel mânâda kemâl, olgunluk; yani kemâl kelimesinin teklik, çokluk veya nitelik gibi şeylerine bakmaksızın konulduğu genel mânâsına, "mutlak kemâl" denir.

mutneb

• Uzatılmış. Uzatılan söz. Sözdeki itnâb, yâni; uzunluk.

muzahrafat-ı arziye

• Dünyanın süprüntüleri, pislikleri.

müzahrefat / müzahrefât

• Gayr-i hâlis. Yaldızlı.
• Dünyanın daima değişen ve zail olan ziynetleri.
• Süprüntüler, pislikler.

müzarea şirketi / müzârea şirketi

• Zirâat ortaklığı. Harman yapılan ürünleri yetiştirmek için, tarla yâni toprak birinden, çalışma, işçilik diğerinden olmak ve mahsûlü sözleşilen nisbette (miktârda) aralarında paylaşmak üzere, kurulan şirket.

na-üstüvar

• Dayanıksız, sağlam olmıyan. (Farsça)
• Münasebetsiz. (Farsça)

nahr

• Kurbanlık deveyi göğsü üstünden (evdâcını yâni iki büyük damarını) kesmek.

nahv

• (Nahiv) Yol, cihet. Etraf, yön.
• Misâl.
• Miktar.
• Kasd ve azmeylemek.
• Gr: Kelimelerin birbirine rabt, izafet ve amel eylemeleriyle ilgili olan kaideleri içine alan ilim. Nahiv ilmi ile Arapça kelimelerin yeri ve usulü bilinir, yani cümle tahlili yapılır.

nakka'

• Yanında olmayan şey için mübalağa yapan kimse.

nakli / naklî

• Nakliye ile, taşıma ile ilgili.
• Akla değil de nakle dayanan, yani söylenen hakikat.

nakş-bendi / nakş-bendî

• Kalbde zikir yoluyla, tefekkür ile İlâhî sevgiyi, uyanıklığı nakşa çalışan mânâsiyle, Şeyh Bahâüddin Nakş-bendî nâmındaki azîm bir velinin kurduğu ve en ziyade hafî zikre dayanan tarikata mensub olan. (Silsile-i Nakşî'nin kahramanı ve bir güneşi olan İmam-ı Rabbanî (R.A.) Mektubat'ında demiş ki: "Ha (Farsça)

nakşibendiyye

• Evliyânın büyüklerinden Behâeddîn-i Buhârî hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Allahü teâlânın sevgisini kalblere nekşettiği için Behâeddîn-i Buhârî hazretlerine Nakşibend lakabı verilmiştir. Bu yolda olanlara Nakşibendî denilirdi.

nariyye

• Nar ile alâkalı, nara mensub. Ateşten, yanıp tutuşur, patlar olan şey.

nasb

• Dikme. Bir rütbe alma. Bir memurluğa tayin edilme.
• Gr: Arapçada kelimenin i'rabının mensub ( üstün) olması, yani; (e, a) diye okunuşu.

naşie

• Delil. Zuhur.
• Gündüz veya gecenin evvelki saati.
• Uykudan sonra kalkmak hali ve uyanık olduğumuz hal.

natıka-i cemiyet

• Cemiyetin nâtıkası, yâni: Söz söyleme kudreti.

nazik / nâzik

• Nezaketli. Terbiyeli. Zarif. İnce, dayanıksız. (Farsça)
• Ehemmiyet verilmesi icab eden. (Farsça)
• Tehlikeli husus. (Farsça)

nebiy-yi ümmi / nebiy-yi ümmî

• Okuma ve yazma bilmeyen peygamber; yani beşerî ilimleri tahsil etmemiş ve ilmi İlâhî olan Hz. Muhammed (a.s.m.).

nebras

• (Nibrâs) (Çoğulu: Nebâris) (Süryânice) Kandil. Çıra. Lâmba.
• Mc: Nur merkezi.

nef'

• Fayda, yararlılık.
• Fls: Faydacılık. Yani: Bir şeyin doğru olup olmadığını, o şeyin faidesine göre değerlendiren yanlış bir nazariyedir. Kudsi dinimiz olan İslâmiyette ise: Bir şeyin doğru veya yanlış; iyi ve kötü olması, Allahın emir ve nehyine tâbidir.

nefs

• Can.
• İnsanın kendisi, kişi, beden.
• Hakîkat, cevher, asıl, öz. İnsanda ve cinde şer, kötülük kuvveti. Şerîate yâni dîne uymayan isteklerin kaynağı. Buna nefs-i emmâre de denir.

nefy ve isbat zikri / nefy ve isbât zikri

• "Lâ ilâhe illallah" mübârek sözünü diyerek yapılan zikr (Lâ ilâhe) yâni Allahü teâlâdan başka ilâh yoktur, nefy; (illallah) yâni Allahü teâlâ vardır demek de isbât ifâdeleriyle belirtilmiştir.

netice-i arziye

• Dünyanın dönmesiyle sebep olduğu sonuçlar.

nevafil

• (Tekili: Nâfile) Farz ve vâcib olandan başka ibadetler. Nâfile (yani sevab için kılınan) namaz veya tutulan oruçlar.

neyyireyn

• Cisimlenmiş iki nur, yâni: Güneş ile Ay.

neza'

• Başta, alnın iki yanında saç olmayan açık yer.

nezd / نزد

• Yan, yanı. (Farsça)
• Kat. (Farsça)

nezd-i ali-i üstadane / nezd-i âlî-i üstadane

• Siz Üstadın yüksek nazarında, yanında.

nezd-i hak

• Allah yanında.

nezd-i peygamberi / nezd-i peygamberî

• Peygamberin yanı, huzuru.

nezdinde

• Yanında.

nezdine

• Yanına.

nezr

• Adak yâni bir isteğin yerine gelmesi ve bir korkunun giderilmesi için, farz veya vâcib olan bir ibâdete benzeyen ve başlı başına ibâdet olan bir işi yapacağına dâir Allahü teâlâya söz verme. Mutlak ve muayyen olmak üzere iki kısımdır.

nibras

• (Süryânice) Lâmba, çıra.

nihayet-i alem / nihayet-i âlem

• Dünyanın son bulması.

nikar / nikâr

• Tasavvuf yolunda ilerliyenlerin birbirlerine emr-i ma'rûf nehy-i anil-münker yapmaları yâni Allahü teâlânın emir ve yasaklarını bildirmeleri.

nisab

• Zekât ölçüsü, ölçü miktarı.
• Üzerine zekât verilmesi farz olan mal miktarı.
• Asıl, esas. Sermaye mal. Derece, had.
• Fık: Altının nisabı: 20 miskal; gümüşünki 200 dirhem (yani 600 gram); koyun ile keçinin 40 adet; sığır, manda 30; ve devenin nisabı da 5'dir.
• Bir m

nısf

• Yarım, yarı. İslâm mîrâs hukûkunda eshâb-ı ferâiz adı verilen yâni Kur'ân-ı kerîmde payları bildirilenlerden bâzı kimselere verilen yarım hisse.

nısf-ı arz / نِصْفِ اَرْضْ

• Dünyanın yarısı.

nısf-ül-leyl

• Gece yarısı yâni Akşam namazının girişi ile, sabah namazının girişi arasındaki vaktin ortası.

nu'fe

• Erkeklerin iki yanına sallanan saçı.

nübüvvet yolu

• Tasavvufta insanları Allahü teâlânın sevgisine, rızâsına kavuşturan iki yoldan birincisi ve en üstünü. Velî bir zâtın sohbetinde yetiştikten sonra arada sebeb ve vâsıta olmadan feyzin, kalb bilgilerinin asıl'dan yâni Resûlullah efendimizden alındığı yol. Allahü teâlânın rızâsına kavuşturan ikinci yo

nush

• Nasîhat, öğüt.Nush ile uslanmayanı etmeli tekdîr, Tekdîr ile uslanmayanın hakkı kötektir.

nüve-i imtisal

• Emre uymayı sağlayan eşyanın mahiyetindeki temel çekirdek, özellik.

nüzul / nüzûl

• İnmek. Tasavvuf yolunda ilerleyerek, sebebler âlemini görmeyip yalnız sebeblerin sâhibini yâni Allahü teâlâyı bilme hâline ulaşan bir velînin insanları irşâd ve terbiye için, tekrar sebebler âlemine inmesi.

ödünç vermek

• Çarşıda misli yâni benzeri bulunan her şeyi, belirsiz bir zaman sonra, misli geri verilmek üzere verme.

ömr-ü arz

• Yerin (dünyanın) ömrü.

ömr-ü dünya

• Dünyanın ömrü.

orta yol

• Îmân ve ibâdetlerde yâni dinde Ehl-i sünnet (Peygamber efendimiz ve arkadaşlarının yolunda olan) âlimlerin gösterdiği ve bildirdiği doğru yol.

oruç

• İslâm'ın beş şartından biri. Fecrin (tan yerinin) ağarmasından yâni imsaktan güneş batıncaya kadar yimeği, içmeği ve cimâ'ı terk etmek.

öşr-ı mi'şar-ı aşr / öşr-ı mi'şâr-ı aşr

• Onda birin onda birinin onda biri; yani binde bir.

öşr-ü mişar

• Onda birin onda biri, yâni yüzde bir.

özr sahibi / özr sâhibi

• Bir namaz vakti içinde yâni namaz vaktinin başından sonuna kadar, abdest alıp yalnız farzı kılacak kadar bir zaman, abdestli kalamayan yâni idrâr ve başka akıntılar gibi abdesti bozan şeylerden biri kendisinde devamlı mevcûd olup durduramayan kimse. İstihâzalı olan.

pehlu

• Vücudun iki yanından biri, yan. (Farsça)

peyk-i felek

• Ay. Dünyanın etrafında dönen ay. Dünyanın peyki.

pür-suz

• Çok yakıcı. Çok yanık. (Farsça)

rabbu'l-arz / rabbû'l-arz

• Dünyanın Rabbi olan Allah.

rabbü'l-arz

• Dünyanın Rabbi olan Allah.

rabıta-i mevt

• Ölümünü düşünüp dünyanın fani olduğunu mülâhaza edip nefsin desiselerinden kurtulmak.

rahmaniyyet

• Cenab-ı Hakk'ın Rahman oluşu. (Yâni: Gözümüzle görüyoruz, birisi var ki, bize zemin yüzünü rahmetin binlerle hediyeleri ile doldurmuş, bir ziyafetgâh yapmış ve Rahmâniyetin yüz binlerle ayrı ayrı lezzetli taamları içinde dizilmiş bir sofra etmiş ve zemin içini rahimiyyet ve hakîmiyetin binlerle kıym

rakka

• Dere yanında olup sel geldiğinde üzerine yayılan arazi.
• Bir yerin adı.

rasafet

• Dayanıklılık, sağlamlık.

rasanet

• Sağlamlık, dayanıklık.
• Sabit, muhkem, metin.

rasif

• Dayanıklı, sağlam, muhkem.
• Taş temel, rıhtım.
• Denizin yüzüne çıkmış kayalar.

rasin / rasîn

• Sağlam, dayanıklı.
• Sabit hüküm.

• Sağlam, dayanıklı.

re'y

• Müctehid İslâm âlimlerinin, açıkça bildirilmeyen bir mes'ele hakkında dînî delillerden yâni Kur'ân-ı kerîm, hadîs-i şerîf ve icmâ-i ümmetten çıkardıkları hüküm, kıyâs.

rebil

• (Çoğulu: Rubul) Yoğun, semiz, besili.
• Yer kuruyunca biten bir ot.
• Uyluğun iç yanı.

reddiye

• Ferâiz yâni İslâm mîrâs hukûkunda, Eshâb-ı ferâiz adı verilen Kur'ân-ı kerîmde hisseleri bildirilen mîrâsçılar hisselerini aldıktan sonra terike (ölenin bıraktığı mal) artmış ise ve kalanı alacak kimse yoksa, artan terikenin yine aynı mirasçılar aras ında payları oranında taksim edilmesi. Bu sûretle

refik-i a'la / refîk-i a'lâ

• Allahü teâlâ.
• Peygamberlerin, evliyânın, şehidlerin ve sâlih (iyi) kimselerin rûhlarının bulunduğu yer.

reis-i alem / reis-i âlem

• Bütün dünyanın reisi.

reşahat-i ihtiyar

• İstekle yapılma alâmetleri. İhtiyar sızıntısı, yâni bir irade ve tercih ile yapıldığını gösteren alâmetler.

reşahat-ı kuvvet

• Güç, enerji sızıntıları (yani çekimi).

reşid / reşîd

• Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Mahlûkâta (yarattıklarına) doğru yolu gösterip, dilediğini bu yolda bulunduran.
• Rüşd sâhibi yâni, dînî vazîfelerini yerine getiren ve malını tasarruf edebilen, âkıl bâliğ olan, aklını ve malını yerinde kullanan.

reum

• Yavrusunu seven deve.
• Yanından geçen kimsenin elbisesini yalayan koyun.

riba-i fazl

• Tartılan veya ölçülen bir cins eşyanın kendi cinsi karşılığında fazlasıyla satılması. Meselâ: Bir kilo buğdayı aynı cins bir kilo yüz gramla değiştirmek gibi.

ric'i talak / ric'î talâk

• Geri dönülebilen talâk (boşanma). Zevceye yaklaştıktan sonra sarîh (açık) veya işâretle, üç adedine veya bir ivâza (bedele, karşılığa) bağlı olmaksızın ve beynûnete yâni ayrılığa delâlet eden (gösteren) bir sıfatla sıfatlanmamış ve bir şeye teşbîh ed ilmemiş (benzetilmemiş), gerek sarîh (açık) lafız

rical-i gayb / ricâl-i gayb

• Her devirde bulunan fakat herkesçe tanınıp bilinmeyen ve görülmeyen, dünyânın nizâmı ile vazîfeli mübârek, büyük zâtlar.

rıda' / rıdâ'

• Süt emme çağında yâni iki buçuk yaşından küçük bir çocuğun bir kadının memesinden süt emmesi veya bir kadının sütü bir vâsıta ile çocuğun mîdesine gitmesi.

rıfaiyye / rıfâiyye

• Evliyânın büyüklerinden Seyyid Ahmed Rıfâî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

rub'-i meskun / rub'-i meskûn

• Dünyanın kara olan dörtte bir kısmı.

rubu'

• Ferâiz ilminde yâni İslâm mîrâs hukûkunda dörtte bir hisse (pay).

rukbi / rukbî

• İki kişinin karşılıklı olarak, öldükten sonra sâhib olmaları şartıyla birinin malını diğerine bağışlaması yâni sen ölürsen evin benim olsun, ben ölürsem evim senin olsun şeklindeki hibe.

rumuz-u şathiyat / rumûz-u şathiyât / رُمُوزُ شَطْحِيَاتْ

• Evliyanın bazı garib ve anlaşılmaz sözlerindeki ince işaretler.

sabr

• Acıya ve zorluğa katlanmak.
• Bir musibet ve belâya uğrayanın telâş ve feryad etmeyip sonunu bekleyip tahammül ile katlanması.
• Muharebede şecaat gösterme.
• Bir kimseyi bir şeyden alıkoymak.
• Öğrendiği bir şeyi başkasının da öğrenmesi için tâkat getirmek.

sadaka-i fıtır

• İhtiyâcı olan eşyâdan ve borçlarından fazla olarak, nisâb yâni dinde zenginlik ölçüsü miktarında malı, parası bulunan her hür müslümanın, Ramazân bayramının birinci günü sabâhı, fakirlere vermekle yükümlü oldukları belli miktarlardaki buğday, arpa, hurma veya kuru üzüm yahut kıymetleri kadar altın v

sadat / sâdât

• Seyyidler. Hazret-i Hüseyin'in soyundan gelenler.
• Evliyânın büyüklerinden olan zâtlar.

saff-ı evvel

• İlk saf, birinci saf.
• İlk sahabeler.
• Bir hareket ve cereyanın ilk sahipleri.

sahib-i dünya ve ahiret / sahib-i dünya ve âhiret

• Dünyanın ve âhiretin sahibi olan Allah.

sahid

• Uyanık.

sahife-i itibar-i alem / sahife-i itibar-i âlem

• Âlemin itibar sayfası; dünyanın şeref, kıymet, değer sayfası.

sahih ced / sahîh ced

• Ölenin babasının babası veya babasının babasının babası gibi derecesi yakın olsun uzak olsun aralarında kadın bulunmayan dede. Yâni araya kadın girmeyen büyük baba.

sahih hadis / sahîh hadîs

• Âdil yâni yalancılıktan uzak, büyük günah işlemeyen ve hadîs ilmini bilen kimselerden işitilen, Resûlullah efendimize kadar, rivâyet edenlerden hiçbiri noksan olmayan ve mütevâtir yâni birçok Sahâbînin Resûl-i ekremden ve başka birçok kimselerin onla rdan naklettikleri hadîsler ve meşhûr, yâni ilk z

sahur

• Gece uyanıklığı, uykusuzluk.
• Ayın etrafındaki hâle.
• Yer yüzünün gölgesi.

sahv

• Uyanıklık, aklı başında, şuuru yerinde olma hâli, sekr hâlinin zıddı. Tasavvufta kendini kaybetme hâlinden kurtulup, ayılma hâli. Fenâdan sonraki bekâ hâli.

• Ayıklık; uyanıklık; tasavvufta kendinden geçme hâlinin sona ermesi.

• Ayılma, ayıklık, aklı başında olmak.
• Hastanın iyileşmesi.
• Tas: Kendinden geçme hâlinin sona ermesi, his âlemine tekrar dönmek.
• Uyanıklık.

sahve

• Uyanıklık hâli.

said-i hüşyar / said-i hüşyâr

• (Kalbi ve aklı) Uyanık Said.

sakalan / sakalân

• İnsanlar ve cinler.
• Kıymetlerini bildirmek için, Kur'ân-ı kerîm ve Ehl-i beyte (yâni Peygamber efendimizin akrabâlarına) verilen isim.

şakik / şakîk

• Ferâiz ilminde yâni mîrâs hukûkunda ana-baba bir erkek kardeşler (Benül-a'yân). Ana-baba bir kız kardeşe şakîka denir.

salahdi

• Kavi, sağlam, dayanıklı ve muhkem.

salat u selam / salât u selâm

• Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem ism-i şerîfleri anılınca, işitilince veya yazılınca söylenen veya yazılan hayır duâlardan ibâret olan sözler yâni sallallahü aleyhi ve sellem, Allahümme salli ve sellim alâ seyyidinâ Muhammedin ve alâ âli seyyidinâ Muhammed, Essalâtü ves-selâmü aleyk

sald

• Kaypak taş.
• Taş gibi çok dayanıklı şey.
• Dağa çıkmak.
• Şiddetle ellerini yere vurmak.

salehba

• Dayanıklı ve kuvvetli deve. (Müe: Salehebât)

salif-ül arz

• Dünyanın ve arzın evveli veya geçmiş zamanı.
• Evvelce arz olunan.

salif-ül beyan

• Bildirilmiş, beyanı geçmiş.

salik-i meczub / sâlik-i meczûb

• Tasavvufta cezbesi yâni hak yola çekilmesi sülûkünden sonra olan sâlik.

sam'are

• Sağlam ve dayanıklı, sert.

şark hadisesi / şark hâdisesi

• Doğu bölgesinde meydana gelen hadise; Şeyh Said İsyanı.

şart

• Bir kısım muamelelerde lüzumlu olan hüküm. Bir şeyin olması ona bağlı olan şey.
• Kayıt. Bir iş için mutlaka lüzumlu olan husus.
• Yemin.
• Hal, vaziyet.
• Gr: Biri diğerine bağlı olan iki cümle hakkında delâlet edilen; yâni mütevakkıf aleyhe delâlet eden diğer cümley

sathiyet-i arz

• Dünyanın düzlüğü.

şatır

• (Şetaret. den) Neş'eli. Şen.
• Çevik. Hizmete koşup, her işe hazır bulunan.
• Vaktiyle vezirlerin yanında giden asker.

satranç

• 32 taşla, 64 haneli bir tahta üzerinde, iki kişi arasında muhakemeye dayanılarak oynanan ve meşru olmayan bir oyundur.

sayd

• Av hayvanı yâni eti yenen hayvanların etleri için, eti yenmeyenlerin ise (domuz hâriç) deri ve diş gibi yerlerinden faydalanmak veya zararlarından emin olmak için avlanan hayvan.

şaziliyye / şâziliyye

• Evliyânın büyüklerinden Ebü'l-Hasen Şâzilî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

şearir

• Davar yanırına üşüşen sinek ve üvez.
• Her yöne dağılmak.

şebhiz

• (Çoğulu: Şebhizân) Geceleri uyanıp kalkarak iş gören. (Farsça)

seccade

• Genellikle üzerinde secdeye varmakta yâni namaz kılmakta kullanılan küçük halı, kilim cinsinden sergi.

secde-i sehv

• Yanılma secdesi; namazda bir farzın veya vâcibin, vaktinden önce veya sonra yapılması yâhut vâcibin terkinde yapılması lâzım gelen secde.

secde-i tilavet / secde-i tilâvet

• Kur'ân-ı kerîmin on dört yerindeki secde âyetinden birini okuyan veya duyanın yapması vâcib olan secde.

seciye-i uvera / seciye-i uverâ

• Tek gözlülerin -yâni sadece bu dünyayı düşünenlerin, âhireti görmeyenlerin- seciyesi.

şecv

• Gam, gussa. Keder.
• Tezyin-i savt. Yâni sesi güzelleştirmek.

şedak

• Ağızın her iki yanının geniş olması.

sedd-i rasin-i istinad / sedd-i rasîn-i istinad

• Dayanılacak çok sağlam ve sarsılmaz sed, engel.

şeddad

• Kâfir.
• Çok eskiden Yemen'de Âd Kavminin hükümdarı Allah'a isyan ederek Cennet'e benzetmek iddiasiyle İrem bağını yaptırmış, bu bağdaki köşke girmeden kavmi ile yani taraftarlariyle birlikte gazaba uğramış, çarpılmış, yerin dibine geçmiştir.

şedid-üş şekime

• Şedid-ün nefs; yani başkasına boyun eğmekten çekinen ve kibirlenen.

şefa'at-ı kübra / şefâ'at-ı kübrâ

• Kıyâmette, o günün dayanılmaz dehşeti ve şiddetli sıkıntıları sebebiyle, insanların mürâcaatları üzerine Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem), onların muhâkeme ve hesâblarının bir an evvel görülmesi için Allahü teâlâya yalvarması ve bu dileğinin kabûl olması. O gün herkes kendi başını

sefain-i kibriya / sefâin-i kibriyâ

• Sonsuz azamet ve büyüklük sahibi Allah'ın gemileri; yani gazegenler, yıldızlar.

şefi-i ruz-i ceza / şefî-i rûz-i cezâ

• "Cezâ gününün yâni kıyâmet gününün şefâat edicisi" mânâsına Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselâm.

şehadet / şehâdet

• Birinin başkasında hakkı bulunduğunu bildirmek için, hâkim karşısında ve iki hasmın yanında, şehâdet ederim diyerek haber vermek.
• Şehîdlik, şehîd olmak.

seher

• Geceleri uyumayıp uyanık durma hastalığı.

sehivsiz

• Yanılmadan, şaşırmadan.

sehran

• Geceleri uyanık duran.

sehv / سهو

• Hata, yanlış, yanılma.

• Yanılma.

• Yanılma, hata, yanlış.

• Yanılgı. (Arapça)

sehv secdesi

• Yanılma secdesi; namazda bir farzın veya vâcibin, vaktinden önce veya sonra yapılması yâhut vâcibin terkinde yapılması lâzım gelen secde.

sehven

• Yanlışlıkla, yanılmak suretiyle.

• Yanlışlıkla, yanılarak.

sehviyyat / sehviyyât / سهویات

• Yanlışlıklar. (Arapça)
• Yanılgılar. (Arapça)

sekab

• Dayanıp itimat edilen, güvenilen.

şekavet-i dünyeviye

• Dünyanın nihayetsiz belâ, sıkıntı ve ıztırabı.

sekine

• Sükûn ve itmi'nan, temkin. Nefisteki telâşın kesilmesi ile hâsıl olan kalb huzuru ve sükûneti.
• Telâş ve hafifliğin zıddıdır.
• Kalb rahatlığı, kalb kuvveti veren çok mühim bir duânın ismi. (Bu, Sekine isimli duâ, Hazret-i Ali Radıyallâhü Anh gibi evliyânın bildiği ve içerisinde

sekinet

• Sükûn ve itmi'nan, temkin. Nefisteki telâşın kesilmesi ile hâsıl olan kalb huzuru ve sükûneti.
• Telâş ve hafifliğin zıddıdır.
• Kalb rahatlığı, kalb kuvveti veren çok mühim bir duânın ismi. (Bu, Sekine isimli duâ, Hazret-i Ali Radıyallâhü Anh gibi evliyânın bildiği ve içerisinde

selak

• (Çoğulu: Selekân) Yüksek, düz yer. Deve yanırının onulmuş ve yeri ağarmış olan izi.
• Çuval kulpunun birisini birisine koymak.

selam / selâm

• Esmâ-i hüsnâdan (Allahü teâlânın güzel isimlerinden). Zâtı ayıplardan (kusurlardan), sıfatları noksanlıklardan ve işleri kötülüklerden uzak, temiz olan.
• İki müslüman karşılaşınca veya ayrılırken birinin diğerine; "Es-selâmü aleyküm" veya "Selâmün aleyküm" yâni dünyâda ve âhirette sel

selem

• İleride teslim edilecek bir malın peşin para ile satılması. Yâni belli miktârda peşin para ile belli zaman sonra bilinen yerde bilinen bir malı satın almak için yapılan sözleşme. Peşin parayı verene sâhib-üs-selem veya rabb-üs-selem; veresiye mal ver me borcu altına giren satıcıya müslemün ileyh, bu

selim akıl / selîm akıl

• Yanılmayan, pişman olacak bir işi yapmayan ve peygamberlere, âlim ve evliyâlara mahsus, ileriyi gören akıl.

semen

• Mebî'ye yâni satın alınan şeye karşılık verilen mal veya para.

semen-i müsemma / semen-i müsemmâ

• Bâyi' (satıcı) ile müşterinin karşılıklı rızâ ile mebî (mal) için hakîkî kıymetine uygun olsun veya olmasın, tâyin ettikleri yâni uyuştukları bedel.

sene-i rumiye

• Garp Milâdi takvimini yani Efrenci takvimini kabul etmemiş olan Şark Hristiyanları için 14 Ocak tarihinden başlayan ve eskiden 1 Mart tarihinde başlayan Rumi sene.

sened

• Kuvvetli olabilecek söz.
• Tapu.
• Üzerine dayanılacak ve itimad edilecek şey. Mutemed. Melce'.
• İki kişi veya çok kimseler arasındaki anlaşmayı tesbit eden ve karşılıklı imzalanan kâğıt, vesika.

şerh-i sadr

• Peygamber efendimizin çocukluğunda ve peygamberliği sırasında (mîrâc gecesinde) mübârek göğsünün açılarak kalbinin çıkarılması ve yıkanıp ilim, hikmet ve mârifet ile doldurulduktan sonra yerine konması hâdisesi.
• Göğsün yâni kalbin ilâhî nûr, ilim, hikmet ve mârifet ve sekîne (ferahlı

seri-üz zeval

• Devamsız, çabuk giden.
• Çabuk ölen.
• Dünyanın hali.

setr-i avret

• Mükellef olan yâni akıllı ve bâliğ (ergenlik, evlenme yaşına erişmiş) bir kimsenin namazda veya her zaman başkasına göstermesi haram olan yerlerini örtmek.

sev'eteyn

• Kadın ve erkeğin galiz yâni kaba avret mahalli, ön ve arka uzuvları; iki abdest bozma uzvu.

şeyh-i ekber

• Büyük âlim, velî, rehber. Evliyânın büyüklerinden Muhyiddîn-i Arabî hazretlerinin v. 638 (m.1240) lakabı.

seyr-i fil-eşya / seyr-i fil-eşyâ

• Tasavvufta nihâyete kavuşan bir velînin geri döndükten sonra daha önce unutmuş olduğu eşyânın bütün bilgilerine yeniden sâhib olması.

seyr-i fillah

• Allahü teâlânın isimlerinde ve sıfatlarında ilerleme. Allahü teâlânın beğendiği ve râzı olduğu şeylerde fânî olma (yâni O'nun sevdiklerini sevmek ve O'nun sevdikleri kendine sevgili olmak).

seyyid-i sened

• Dayanılan, güvenilen efendi.

seyyid-ül-enam / seyyid-ül-enâm

• Sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâmın lakablarından biri. Beşerin yâni insanların efendisi, en yükseği.

sical

• Münavebe. Arab ata sözlerinde: "Harp sicaldir" denir. Yani: Bazan galibiyet ve bazan mağlubiyet ile devam eder.
• (Tekili: Secl) Büyük ve içleri dolu su kovaları.

şiddet-i tesanüt / şiddet-i tesânüt

• Tam, büyük bir dayanışma.

sıfat-ı nefsiyye

• Allahü teâlânın Vücûd yâni var olma sıfatı.

şihab

• Parlak yıldız.
• Kıvılcım.
• Yıldızdan fırladığı zannedilen ve dünyanın atmosferinde bir an görünüp kaybolan gök taşı.

sihr-i beyani / sihr-i beyanî

• Beyanın büyü gibi olan tesiri. (Hadis-i Şerife telmih var.)

sıla-i rahm

• Akrabâyı, yâni ana, baba, dede, çocuklar ve torunları; süt ve evlilik yoluyla olan yakınları ziyâret etmek, gözetmek ve onlara yardım etmek.

simyan

• (Simân) (Süryanice) Hak.

sinad

• Muhkem, dayanıklı, kuvvetli dişi deve.
• Yüce.
• Yüce yer, yüksek yer.

sine

• Uyuklama, uykuya dalma başlangıcı. Uyku ile uyanıklık arası. (O anda insan, sesi duyduğu halde anlamaz.)

şirket ve kesret

• Ortaklık ve çokluğa dayalı sistem; bir çok unsurun kurduğu ortaklık, şirket; yani bir işe birçok elin karışması.

sırr-ı tesanüd

• Dayanışma sırrı, esprisi.

sofi

• Ehl-i tasavvuf. Riyazet ve nefisle mücahede ile hakikate ermeğe çalışan. Tarikata mensub, mânevi kemâlât için çalışan.
• Yanıltıcı, safsatacı.

su'l

• (Çoğulu: Süul) Devede sonradan çıkan küçük meme.
• Koyunda küçük meme.
• Asıl dişin yanında çıkan fazlalık diş.

şuayb aleyhisselam / şuayb aleyhisselâm

• Medyen ve Eyke ahâlisine gönderilen peygamber. İbrâhim aleyhisselâmın, dînini insanlara tebliğ etti. İbrâhim aleyhisselâmın veya Sâlih aleyhisselâmın neslinden olduğu rivâyet edilir. İsminin Arabça Şuayb, Süryânicede Yesrûb olduğu bildirilmiştir. Mûsâ aleyhisselâmın kayınpederidir.

sübjektif

• Bilen akıl ile alâkalı. (Fransızca)
• Eşyanın hakikatına değil de ferdin düşünce ve duygularına dayanan. Şahsî görüşe göre olan. İndî, nefsî olan. (Fransızca)

• Objektif olmayan, kişisel, duygusal; eşyanın hakikatine değil de ferdin düşünce ve duygularına dayanan.

sücun

• (Tekili: Sicn) Hapishaneler, zindanlar, ceza evleri.
• Mc: Dünyanın sıkıntıları.

südüs

• Altıda bir. Ferâiz ilminde yâni İslâm mîras hukûkunda bildirilen altıda bir hisse (pay).

süfyani / süfyanî

• Süfyan'dan olan, Süfyan'a mensub, Süfyan'a müteallik. Zübdet-ül Buharî Tercemesine göre, Süfyanî: Müslümanlara kötülük eden, sefil, kötü, alçak olan kimse demektir.

sühad

• Uyanıklık.

sühreverdiyye

• Evliyânın büyüklerinden Ebû Hafs Ömer bin Muhammed Şihâbüddîn Sühreverdî hazretlerinin tasavvuftaki yolu.

suhte / sûhte / سوخته

• Yanmış, tutuşmuş. Yanık. (Farsça)
• (Çoğulu: Suhtegân) Softa. Medrese talebesi. (Farsça)

• Yanık. (Farsça)

sühud

• Uyanıklık.

sühüd

• Uyanıklık.

sühur

• Uyanık olmak.

sulbiyye

• Ferâiz ilminde yâni İslâm mîrâs hukûkunda bir kimsenin öz kız evlâdı.

sultan-ı cihan

• Dünyanın sultanı Allah.

sultan-üd dem

• Vücutta kanın galeyanı.

sülüs

• Üçte bir. Ferâiz ilminde yâni İslâm mîras hukûkunda üçte bir hisse (pay).

sülüsan / sülüsân

• Üçte iki. Ferâiz ilminde yâni İslâm mîras hukûkunda üçte iki hisse (pay).

sülüsi / sülüsî

• Sülüsle, yani üçte birle ilgili.
• Bir yazı sitili.

sümün

• Sekizde bir. Ferâiz ilminde yâni İslâm mîras hukûkunda sekizde bir hisse (pay).

sünnet

• Yol, kânun, âdet.
• Peygamber efendimizin mübârek sözleri, işleri ve görüp de mâni olmadığı şeyler.
• Din bilgilerinde senet, kaynak olan dört temel delîlden biri. Hadîs-i şerîfler.
• Şerîat yâni İslâm dîni.

sured

• (Çoğulu: Surdân) Göçgen adı verilen küçük kuş.
• Davar arkasında yanırdan olan beyazlık.

süryaniler / süryânîler

• Hıristiyanlıktaki katolik mezhebine bağlı olan ve süryânî dili ile konuşan bir hıristiyan topluluğu.

şuur / şuûr

• Anlayış, idrâk.
• Tasavvufta kendi varlığından haberi olma; sekrin zıddı, uyanıklık.

suz-i ciğer

• Ciğerin yanması. Ciğer yanıklığı.

suzan / sûzân / سوزان

• Yakıcı. (Farsça)
• Yanıcı. (Farsça)

ta'zir-i eşraf

• Ümera, yüksek tüccar, köy a'yanı gibi şerefli kimseler hakkındaki ta'zirdi ki, ya bilvasıta ilâm suretiyle veya mahkemeye celbedilerek bilmuvacehe ihtar suretiyle yapılır.

taavvüz

• Allah'a (C.C.) sığınırak "Euzubillâh" demek, yani Allah'a sığındığını ifade etmek.

tabakat-ı müfessirin / tabakât-ı müfessirîn

• Kur'ân-ı kerîmdeki murâd-ı ilâhîyi, yâni kastedilen mânâyı açıklayan tefsîr ilmi ile meşgûl olan İslâm âlimlerinin dereceleri.
• Tefsîr âlimlerini derecelerine göre sıralayıp, hayatlarını ve eserlerini anlatan kitaplar.

tabaver / tâbâver / تاب آور

• (Tâb-âver) Güçlü, kuvvetli. Dayanıklı. Dayanan. (Farsça)

• Dayanıklı. (Farsça)

tabii / tabiî

• Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâm'ı sağ iken görmüş olan mü'minlerle yani Ashabla görüşmüş ve onlardan ders almış olan sâlih müslümanlar.

taglit

• (Galat. dan) Yanlışını çıkarma. Yanıltma.
• Karıştırma.

tağlit / tağlît / تغليط

• Yanıltma, bulandırma.

• Yanıltma.

• Yanıltma. (Arapça)

tağlit-i ezhan

• Zihinleri yanıltma, zihinleri yanılgıya düşürme.

tahalhul

• (Halhal. dan) Ayağa bilezik takma.
• Bir cismin hacminin büyümesi, şişmesi.
• Hava cereyanı olması.

tahammül edilmez

• Dayanılmaz.

tahammülfersa / tahammülfersâ / تحمل فرسا

• Dayanılmaz, takat kesici. (Arapça - Farsça)

tahammülgeza / tahammülgezâ

• Dayanılmaz, tahammül edilmez. (Farsça)

tahammülsüz

• Dayanılmaz.

tahammülü gayr-i kabil

• Dayanılmaz, katlanılması mümkün olmayan.

taharet / tahâret

• Necâset denilen yâni maddeten pis olan şeylerden ve hades denilen hükmî ve mânevî pisliklerden (abdestsizlik, cünüplük, kadınlar için hayz ve nifas hâllerinden) su ile abdest alarak, su yoksa, toprak ve toprak cinsinden şeylerle teyemmün ederek yapıl an temizlik. Temiz olana tâhir, temizleyiciye de

tahtie

• Bir kimseyi veya bir şeyi hatalı görmek, hata isnad etmek, yanıltmak. "Bu hatadır" diye iddia etmek.
• Ist: "Mezhebim haktır, hata ihtimali var. Başka mezheb hatadır, savaba ihtimal var" diyenler ki, bu hatalı anlayışa izafeten "Tahtie" denmiştir.

tahtiye

• Hatâya düşürmek, yanıltmak.

takatfersa / tâkatfersâ / طاقت فرسا

• Dayanılmaz, tâkat götürmez. (Farsça)

• Takat tüketici, dayanılmaz. (Arapça - Farsça)

takattur

• Damla. Damlama. Damla damla akma.
• Ud ağacı ile buhurlanma.
• Vuruşmağa hazırlanma.
• Bir kimse kendini bir yerden atma.
• Ağacın dalı kopup düşme.
• Bir adamı yanı üzere düşürmek. (Kamus'dan)

taklid / taklîd

• İnanılacak şeylerde düşünmeden, anlamadan, yalnız başkasından işiterek, görerek inanma, îmân etme.
• Amelde yâni yapılacak işlerde delîlini araştırmadan bir müctehidin ictihâdlarına (mezhebine) uyma, bağlanma.
• Kendi mezhebine göre yapmasında harâc (meşakkat) veya zarûret buluna

talak-ı bain / talâk-ı bâin

• Boşanmada kullanılan sözleri söyler söylemez evliliği sona erdiren boşama. Zevceye yaklaşmadan önce veya yaklaştıktan sonra beynûneti yâni ayrılığı ifâde eden kinâyî yâni açık olmayan bir söz ile yapılan veya sarîh yâni açık bir söz ile yapılıp da aç ıkça veyâ işâretle üç adedine bağlı bulunan veya

talak-ı ric'i / talâk-ı ric'î

• Geri dönülebilen talâk. Zevceye yaklaştıktan sonra, sarîh (açık) veya işâretle, üç adedine veya bir ivaza (bedele, karşılığa) bağlı olmaksızın ve beynûnete yâni ayrılığa delâlet eden (gösteren) bir sıfatla sıfatlanmamış ve bir şeye teşbîh edilmemiş (benzetilmemiş), gerek sarîh (açık), gerekse talâk-

tarik-i dünya / târik-i dünya

• Hevâ ve hevesi terkeden. Dünyanın fâni olan cihetini terkedip Allah rızası yolunda olan.

tasadduk

• Sadaka vermek. Yâni Allahü teâlânın rızâsı için fakirlere ve ihtiyâcı olanlara para, mal vermek.

tasavvuf

• Kalbi dünyanın fâni işlerinden ayırıp Allah (C.C.) sevgisi ile bağlamak. Tarikat ehli olmak.

• Ahlâk ve kalb ilmi. Kalbi kötü huylardan temizleyip, iyi huylarla doldurmak. Kalbde îmânın vicdânileşmesi, yâni Ehl-i sünnet îtikâdının kalbde sağlamlaşması ve şüphe getirici te'sirlerle sarsılmaması, nefs-i emmâreden doğan tenbelliklerin ve sıkıntıl arın giderilip, ibâdetlerde kolaylık ve lezzet hâ

tashif

• (Çoğulu: Tashifât) Yanılarak yanlış kelime yazma. Yazı yazarken kelimeyi yanlış yazma.
• Hatâ yapma.
• Tağyir etme, değiştirme.

• Yanlış yazma, hem anlamı, hem de kelimeyi değiştirme. Yanılıp yanlış kelime yazma.

tasnif

• Bir âlimin, te'lif etmeden, kendi usûlünce daha önce benzeri olmayan bir kitâb yazması.
• Hadîs ilminde tedvîn edilen yâni toplanıp bir araya getirilen hadîs-i şerîflerin konularına ayrılması, kitablara geçmesi.

tavla

• Hayvan bağlanan ahır. (San'at Ansiklopedisinde "Tavla" maddesi: "Hayvanların tavlanması yani istirahat edip çalışacak kıvama gelmesi, kuvvet ve tâkat kazanması için beslendiği yer." şeklinde tarif edilmiştir.)

tayfuriyye / tayfûriyye

• Evliyânın büyüklerinden Bâyezîd-i Bistâmî hazretlerinin tasavvuftaki yolu. Bâyezîd-i Bistâmî hazretlerinin ismi Tayfur olduğu için yolu bu adla anılmıştır.

tayhan

• Boş ve mâlayâni şeylere itiraz eden kimse.

tazallümat / tazallümât

• (Tekili: Tazallüm) Yanıp yakılmalar, sızlanmalar.

tazmin / tazmîn

• Kefil olmak.
• Zarar verdiği kimsenin zarar ve ziyanını ödemek.
• Edb: Başkasına ait bir mısra veya beyti intihâl ve tevârüd olmaksızın kendi şiirine alma san'atı.
• Bir şeyi bir şeye dâhil etmek.
• Zararı ödetmek.

• Sebeb olunan zarar ve ziyânı ödeme.

teakkul

• Aklı kullanarak, lüzumlu şeyleri öğrenirken, her şeyin haddini, sınırını aşmamak, yâni lüzumlu olanı terk etmemek, lüzûmsuz olanla meşgûl olmamak, bunlarla vakit öldürmemek.

teayyün-i imkani / teayyün-i imkânî

• İnsanın hakîkati olan teayyün-i vücûbîsinin zılli yâni görüntüsü. Ehlullah (evliyâ) kendi yaratılışlarına, güçlerine göre tasavvuf mertebelerine kavuşmakta birbirlerinden çok ayrıdırlar. Evliyâ arasında Allahü teâlânın ismine kavuşanlar pek azdır. Ço ğu bu ismin teayyün-i imkânîsine kavuşmuştur. (İm

tebe-i tabiin / tebe-i tabiîn

• Tabiînden olan birisinden (yâni ikinci derecede olarak) hadis nakletmiş olan. Veya Tabiîn olanlardan ders almış, onlara uymuş müslümanlar.

tebezzül

• Terk-i hıfz etmek; yâni ne olursa sakınmayıp her yerde kullanmak.

tecelli-i ef'al / tecellî-i ef'âl

• Sâlikin, yâni tasavvuf yolcusunun, kulların fiillerini Allahü teâlânın fiilinin zılleri (görüntüleri) olarak görmesi ve bu fiillerin varlığının O'nun fiili ile olduğunu bilmesi. Âlem-i Emrin ilk adımında olan tecellîler.

tecevvüz

• (Çoğulu: Tecevvüzât) (Cevaz. dan) Sözü mecaz olarak söyleme.
• Caiz olmayanı caiz görme. Cevaz verip yapılmasını uygun görme.

tecrid

• Açıkta bırakmak.
• Yalnız başına bırakmak. Tek başına hapsetmek.
• Dünya alâkalarını kalpten çıkarıp Allah'a (C.C.) yönelmek.
• Edb: Bir şairin kendini mücerred bir şahıs, yâni ayrı bir adam farzederek ona hitabetmesi.
• Soyma, soyulma.

teennuk

• Nazarında ve fikrinde dikkatli olmak. İttikan. Eşyanın hikmetli, kusursuz ve pürüzsüz yapılışı.

tefe'ül

• Bir şeyi uğur saymak, hayıra yormak, bir hâdiseyi hayra alâmet, işâret olarak görmek. Tefe'ülün mukâbili (zıddı) teşe'üm yâni uğursuz saymaktır.
• Falcılık.

tefrit

• Ortalamanın yani vasatın çok altında kalmak, geride kalmak. Normalden aşağı olmak. (İfratın zıddı)

tefviz / tefvîz

• Ismarlama, havâle etme.
• Bir işi sebeblere yapıştıktan sonra Allahü teâlâya havâle etmek, helâl ve faydalı şeyleri kazanmaya çalışıp da, bunlara kavuşmayı Allahü teâlâdan beklemek.
• Kadına kendini boşama hakkı vermek. Yâni kendini sen boşa demek. Buna Temlîk de denir.

tegallüt

• (Çoğulu: Tegallütât) (Galat. dan) Yanılma. Yanlışa düşme.

tegayyür-ü alem / tegayyür-ü âlem

• Dünyanın değişmesi, başkalaşması.

teheccüd

• Gece uyanıp namaz kılmak. Gece namazı. (Bu namaz, nâfile namazların en çok sevablısıdır.)

teheccüd namazı

• Gece uyanıp namaz kılmak, gece namazı.

tehiyyat / tehiyyât

• Namazın ka'delerinde yâni birinci ve ikinci oturuşlarında okunan Ettehiyyâtü duâsı.

tehiyyet-ül-mescid

• Mescide girince, oturmadan önce, mescidin sâhibine yâni Allahü teâlâya ta'zîm ve hürmet için kılınan iki rek'at nâfile namaz.

tekafül / tekâfül

• Dayanışma, kefilleşme.

tekarün

• (Karn. dan) Birbirinin yanına gelme. Birbirine yanaşma. Mukarenet.

tekavvül

• Kendisinde olmayanı söylemeğe çalışma. Yalan söyleme.

tekke

• Tasavvufun yâni İslâm ahlâkı ilminin ve diğer dînî ilimlerin öğretildiği ve tatbik edildiği yer. Dergâh ve zâviye de denir.

teklif-i ilahi / teklif-i ilâhî

• Allah'ın teklifi, yani emirleri.

teklif-i mala-yutak / teklif-i mâlâ-yutak

• Ağır ve güç yetmez olan teklif. Dayanılmaz teklif.

tekye

• Zikir veya ders için toplanılan yer. (Farsça)
• Dervişlerin meskeni ve mâbedi. (Farsça)
• Yaslanılacak, dayanılacak şey. (Farsça)
• İtimâd etmek, dayanmak. (Farsça)

telafi

• Eksik olan bir şeyin yerini doldurmak. Tamamlamak.
• Ziyanı karşılamak. Zararı ödemek.

telbiye

• Lebbeyk (Yâni: Emredersiniz, ben emrinize hazırım) demek. İcabet etmek.

telehhüf / تلهف

• Mahzun olmak. Hasret ve kederle yanıp yıkılmak. Ah çekmek.

• Yanıp yakılma. (Arapça)

temekkün

• Mekânlanmak. Yerleşmek. Yer tutmak.
• Vakar ve temkin sahibi olmak.
• Sultan yanında rütbe sahibi olmak.

temlih

• (Süryânice) El-Kayyum mânasında (Esmâ-i İlâhiyedendir).

temren

• Okların ucuna demir veya sarıdan takılan parçaya verilen addır. Menzil oklarına maden yerine kemik takılır ve ona da "soya" adı verilirdi. Temren ile soyanın takılışında fark vardı. Temren oka; ok ise soyaya takılırdı.

tenebbüh

• Uyanış; filizlenip hayat belirtisi kazanma.

• Uyanış.

tenebbüh-ü tam / tenebbüh-ü tâm

• Tam bir uyanış, tam bir gafletten kurtulma.

tenevvür-ü intibah

• Uyanışdaki nurlanma, aydınlanma.

tenezzüh-ü zati / tenezzüh-ü zâtî

• Zata mahsus tenezzüh. Yani zatının bütün noksan sıfatlardan, kusurlardan temiz ve uzak oluşu.

tenkih-ül menat

• Menatın, yani illetin ayıklanması. Usul-ü Fıkhın kıyas bahsine ait bir ıstılahtır. Kıyasın dört rüknünden biri olan illetin, diğer benzeri hususiyetlerden ayıklanmasıdır. Şöyle ki: Şâri (Allah C.C.) bir hükmü bir sebebe bina eder. Fakat o illetle beraber hükme te'siri olmayan birçok özellikler de bu

tenük

• Dayanıksız, kuvvetsiz, zayıf. (Farsça)
• İnce, rakik, nârin. (Farsça)
• Az, hafif. (Farsça)
• Yumuşak. (Farsça)

tenvat

• Atın yanına asılan şeyler.

tenvin-i tenkir

• Kelimenin belirsizliğine işaret olan tenvin işareti. Harf-i tarifsiz kelime tenvin kabul ettiğinden yani, nekre olduğundan tenvinli olan harfin durumu.

terbi' / terbî'

• Dörtleme, yâni cenâzenin omuz üzerinde tabutun tahta kolundan el ile tutarak dört kişinin taşıması.
• Mezârı düz yapmak.

tercih bila müreccih / tercih bilâ müreccih

• Tercih edici sebep olmaksızın tercih (seçim) yapılabilir. Yani, seçimi yapacak zat için mutlaka sebebin var olması gerekmez, hiçbir sebebe bağlı kalmadan da seçenekler arasından birini seçebilir.

tercihun bila müreccih / tercîhun bilâ müreccih

• Tercih sebebi olmadığı hâlde bir şeyi diğerine tercîh etmek yâni üstün tutmak.

tereccuh bila müreccih muhaldir / tereccuh bilâ müreccih muhaldir

• Sebepsiz üstünlük olmaz. Yani, bir şeyin başka seçeneklere üstün gelen bir sebebi, bir özelliği bulunmazsa onlardan üstün olması mümkün değildir.

tereccüh bila-müreccih / tereccüh bilâ-müreccih

• Sebepsiz üstünlük. Yani, bir üstünlük sebebi ve niteliği olmadan üstünlüğün olması.

teremmüd

• Yanıp kül olmak.

terfik

• (Refik. den) Birinin yanına katma. Arkadaş etme.

terfikan

• Birinin yanına katarak. Arkadaş ederek.

terk-i dünya / terk-i dünyâ

• Dünyâyı terk etmek.
• Mübah (dinde izin verilen) şeylerin hepsini terk edip, yalnız, yaşamak için ve dînini korumak için zarûrî, lâzım olan mübahları kullanmak, yâni mübahların zarûret miktârından fazlasını terk etmek. Böyle terk-i dünyâ çok kıymetli ve faydalı ise de çok güçtür.
• Haram

terk-i hükmi / terk-i hükmî

• Dünyâyı hükmen terk etmek, (terk etmiş sayılmak) yâni her işte İslâmiyet'e uymak. Meselâ zekâtı İslâmiyet'in gösterdiği yere seve seve vermek, komşu, akrabâ, fakir ve ödünç istiyenin hakkını gözetmek ve başkalarının hakkına tecâvüz etmemek (saldırmam ak) ve malı zevk ve sefâya, eğlenceye vermemek.

tertib-i eşya

• Eşyanın belli bir düzende meydana gelmesi.

tertil / tertîl

• Kur'ân-ı kerîmi tecvîdle yâni usûl ve kâidelerine uyarak, açık açık, tâne tâne, harfleri ve kelimeleri birbirinden ayırarak okuma.

tesanüd / tesânüd / تساند

• Dayanışma.

• Dayanışma.

• Dayanışma.

• Dayanışma. (Arapça)

tesanüd-ü adedi / tesanüd-ü adedî

• Sayısal dayanışma.

tesanüd-ü ervah / tesanüd-ü ervâh

• Ruhların dayanışması.

tesanüd-ü hakiki / tesanüd-ü hakikî

• Gerçek dayanışma.

tesanüd-ü hakikiye ve meşrua / tesanüd-ü hakikîye ve meşrua

• Hakikî ve dinin emrettiği dayanışma.

tesanüd-ü islam / tesanüd-ü islâm

• İslâmdan gelen dayanışma.

tesanüd-ü manevi / tesanüd-ü mânevî

• Mânevî dayanışma, birliktelik.

tesanüt

• Dayanışma.

tesbih

• Sübhânallah demek. Cenab-ı Hakk'ı (C.C.) şânına lâyık ifadelerle yâdetmek. Yâni: Allah'ın zâtında, sıfâtında ve ef'âlinde cemi' nekaisten münezzeh olduğunu ifade etmektir.

• Allahü teâlâyı, O'na yakışmayan her şeyden ve mahlûkların (yaratılmışların) alâmetlerinden ve yok olmaktan tenzîh ve takdîs etmek, yâni uzak tutmak mânâsına "Sübhânallah" sözü ve benzerleri.
• Namaz kılmak.
• Namazdan sonra, Sübhânallah, Elhamdülillah ve Allahü ekber cümleleri sö

teşeddüd

• Sertleşme. Kuvvet ve dayanıklık kesbetme. Şiddetlenme. Çok şiddetli olma.
• Keskinleşme.

tesehhüd

• Uyanıklık.

tesehhür

• (Sehr. den) Gece uyumayıp uyanık kalma.

teşekkülat-ı arziye / teşekkülât-ı arziye

• Dünyanın ilk yaratılışı.

• Dünyanın oluşum devreleri.

teşkilat-ı esasiye / teşkilât-ı esasiye

• Anayasa. Kanun-u esasî. Devletin temel kuruluş şeklini tayin eden ve teşrinin yani meclisin, hükümetin ve mahkemelerin salâhiyetleri nasıl kullanılacağını; vatandaşların umumi hak ve hürriyetlerini gösteren temel kanunlardır.

teşneleb

• Dudağı kurumuş, çok susamış. Yanık, susuz. (Farsça)

teşrik tekbiri / teşrik tekbîri

• Arefe günü yâni Kurban bayramından önceki gün, sabah namazından, bayramın dördüncü günü ikindi namazına kadar yirmi üç vakit her farz namazdan sonra getirilen tekbîr; "Allahü ekber, Allahü ekber, lâ ilâhe illallahü vallahü ekber. Allahü ekber ve lill ahil-hamd" sözleri.

teşrik tekbirleri

• Zilhiccenin dokuzuncu günü, yani Kurban Bayramının arefe günü, sabah namazından başlayarak, bayramın dördüncü günü ikindi namazına kadar olan, her farz namazın selâmından sonraki alınan tekbirler.

tev'eban

• Davar memesinin iki yanı.

teva / tevâ

• Havâlenin bozulma sebebi. Havâleyi kabûl edendeki alacağın telef yâni yok olması.

tevacüd / tevâcüd

• Vecd ve muhabbette kemâle ermeyenin (olgunlaşmayanın) isteğiyle vecde kavuşmaya tâlib olması, istemesi.

tevehhül

• (Vehle. den) Yanıltmağa çalışma.

teverrük

• Sol yanı üstüne oturup iki ayaklarını sağ tarafından uzatmak.